Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 13
mannen ikkje fann bryet verdt å åpne
den. Og vel var det, for det var ikkje
stort anna enn eit Nordsjøkart i den!
(Ein gang til: Det var ikkje stort anna
enn eit Nordsjøkart i den! (anm. B.Ø.)
Det var Dale som visste adressa til “Flyktningekontoret”
i Bergen. Der fekk me
ymse rettleiingar, m.a. fekk me kvar
våre stikkord. Så ein dag var me ombord
på rutebåten ut frå Bergen. Det var stappfullt
både av tyskarar og norske ferieturistar
som skulle utover Øygarden.
Me skjøna snart at det var fleire på båten
som var Englandsfarar, men kor mange
eller kven, visste me ikkje.
Båten hadde 18 stoppestader før me
kom til staden ute på Fedje. Og der låg
m/b “Arnafjord”. Der var fleire tyskarar
på kaien, der me gjekk i land. Me hadde
noko av kvart til å hjelpe oss med då,
så dei ville vore ille ute om det hadde
vorte noko møde med dei. Då alle Englandsfararane
var samla, var det ialt 20
stykke, fem var kvinner.
Det leid utpå ettersumaren 1941, været
var det beste ein kunne ynskja seg, og
alle vona på ei fin reise over havet.
Klokka var vel halv elleve om kvelden
då “Arnafjord” drog ut. Det var ein
fiskar som låg utpå og gav signal, når
leia var fri for tyske vaktbåtar. Ein halv
time etter signalet stakk me.
Det var ikkje lenge vi fekk nyta godveret.
60 mil frå land tok det til med
ruskever. I 3-4 tida om natta var det
auka til storm, og den vart verre og
verre. Me hadde møtt første
hauststormen. Og båten me hadde var
mykje for liten til å tåla ei slik
påkjenning. Ut på morgonen vart det
halde rådleggingsmøte om me skulle
snu. Semja vart at me skulle halda
fram, for det ville i alle
måtar vera like farleg å snu
heimatt til Norge då.
Været held fram like gale
og det vart heller verre
og verre. Det var berre
nokre få menn som ikkje
vart sjøsjuke, så det var
ikkje nett noko hyggeleg
stode ombord. Den verste
brotsjøen reiv styrehuset
laust, så det hekk att
berre etter eksos-røyra. Då
vart alle karta me hadde
øydelagde. Hadde det
kome ein slik sjø til, ville
det vore ute med oss.
Kompassen vi hadde, var
heller ikkje heilt å lita på. Me hadde
ikkje anna å gjera enn å halda unna
været, å trassa var ikkje å tenka på.
Spaninga var stor, ville me koma for
langt sør, eller kanskje fòr me framom
Shetland, og ut på Atlanterhavet.
Ut på morgonsida andre dagen såg det
ut til at verste faren var over, me merka
at sjøane og straumen hadde skift. Me
nærma oss land, men kvar det var, det
var me i stor spaning om. Klokka var
fram mot åtte då me såg land rett framfor
oss. Då kan ein tru det var glede
ombord. Me ville ikkje tru det me såg
med det same. Det synte seg seinare,
at me var komne i le av Shetland. (...)
Det var godt å sjå brot og skjer, så me
kom velberga inn mellom to øyar, der
me fann ei logn vik, og der la me oss til.
Så var det å koka kaffi, og den hjelpte
til at dei sjøsjuke kom seg snart. Nede
i salongen måtte det pyntas og vaskast,
og det var ikkje nokon fin jobb.
Folk var der ikkje på øya, men på
andre sida av sundet, der såg me folk.
Lettbåten vår var merkeleg nok uskadd.
Han vart no sett på sjøen, og tre mann
rodde mot andre sida av sundet. Det var
uråd å komme på land for straumsjø, og
me vart stogga av vakter.
Med flagg og andre signal fekk me gjera
vaktene kjend med kven me var. Så
rodde vi tilbake til “Arnafjord”. I tretida
om dagen kom ein losbåt og henta
oss. Me fekk då vete at me var komne
inn nær ved Lerwick. Me vart førde inn
til byen, og derfrå med annan båt til
England. (...)
Seinare fekk me vite at det var fire båtar
som hadde reist frå Norge same natta.”
To båtar kom ikkje fram
- alle omkom
“Arnafjord” var heldig! Båten drog frå
Hernar i Øygarden 27. september 1941
med 20 personar ombord. Alle kom velberga
til Lerwick 2 døgn seinare. To av
dei tre andre båtane som drog ut frå
Hordalandskysten natta kom ikkje fram.
Det var m/s “Valborg” frå Glæsvær
med 7 personar ombord, og m/b “Knut”
frå Glesnes med 11 personar ombord.
Gavlbåten “Knut” var ein trebåt, bygd
1930, med ei 16 HK Eogar-motor.
I “Bergens Tidende”, 23.10.1945, står
det eit stykke, underskrive “En bror”,
om desse to båtane. Her er eit utdrag av
stykket:
“Den 28 september 1941 dro 11 mann
ut frå Sund, ombord i gavlbåten “Knut”
med kurs for Shetland. (....)
Gavlbåten “Knut” var et godt og
velutrustet fartøy, ført av en kyndig
navigatør, været var også bra, så betingelsene
for å komme vel fram skulle
vere de beste. De pårørende hadde da
også det beste håp om at de skulle
få møte sine kjære igjen etter krigens
slutt. Etter anstilte undersøkelser må
det imidlertid dessverre ansees som sikkert
at disse elleve møtte sin skjebne i
Nordsjøen.
Den tidligere omskrevne motorskøyte
“Valborg” som også forsvant i
Nordsjøen, reiste ut fra samme sted natt
til 28. september 1941. Dette fartøy ble
anmeldt samme dag som det forlot norskekysten.
Vi må nok dessverre gå ut fra at også
“Knut” er blitt innhentet av fly eller av
en ubåt og skånselløst senket.
Disse prektige menn fikk ikke anledning
til å tre aktivt inn i de norske styrker i
England, som deres mål var. Men deres
død har nok ikke vært
forgjeves, for de viste
viljen til å kjempe for en
stor og felles sak: å se sitt
land fritt igjen.
Vil vil minnes dem med
et vers av Nordahl Grieg:
De sterke, de rene av
hjertet
som ville og våget mest;
rolige tok de avskjed,
en etter en gikk de vest.
Fred over deres minne.
Åtvaring som skulle
hengja i alle styrehus.