Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 21
Fylkesarkivet ynskjer seg:
Fylkesarkivet samlar inn tilfang (opplysningar,
informasjon, fotografi, dokumentasjon) til
kunnskap om minnesmerke (steinar, støtter,
monument m.m.) kringom i fylket. Det er slett ikkje
det enklaste me har gitt
oss i kast med. Det er
som å stella med eit
hundretals puslespel
på same tida, eit
møysommeleg arbeid
for å finna småbitar
her og der - hjå folk
som veit noko/har
noko, i aviser, bøker
og hefte, i offentlege
og private arkiv, i
fotosamlingar - og
ofte med magert
resultat.
Av Hermund Kleppa
Som regel er det
“tynnast” på dei eldste
minnesmerka, dei frå
århundreskiftet
1800/1900, men også
til nyss oppsette
sminnesmerke, kan
det vera vanskeleg å få
rikhaldige “mapper”.
Minnesmerke-arkiv
Kor mykje enklare
ville det ikkje vore
om minnesteinreisarane
i arbeidet
sitt også hadde teke
med som ei oppgåve
å syta for at dei
etterpå sat att med eit
minnestein-arkiv:
- noteringar om “arbeidets gang”, ei eventuell nemnd si
møtebok, korrespondanse, manus til avdukingstale, rekneskap,
avisutklypp, fotografi, o.l. - og at dei så sytte for å få det heile
innlevert til oppbevaring og bruk på eit offentleg arkiv! Tid og
krefter til eit slikt gjeremål skulle såvisst ikkje vera bortkasta.
Eit rikhaldig minnesmerke-arkiv, er i høg grad eit bidrag til
auka medvit og kunnskap om det minnesmerke-reisaren ynskjer
minnesmerket deira skal stå til minne om.
Nytteverdi
Ei samling av kjeldemateriale i form av skrift, foto, gjerne lyd
og, til kvart minnesmerke, vil ha stor nytteverdi, nå og i framtida.
Det kan t.d. nemnast to høve: a) som lokalhistorisk kjeldemateriale
for skule/lærarar som måtte ynskja å gjera seg nytte av
minnesmerket i skulearbeidet (kjennskap til minnesmerka står
nemnt i gjeldande læreplanverk), og b) når det eventuelt oppstår
spørsmål om flytting av eit minnesmerke frå sin opphavlege
stad (t.d. opplysningar om kvifor minnesmerket står der det står,
eigartilhøve, vedlikehaldsplikter, o.a.).
Minnesmerka - er dei så mykje å bry seg om?
Då misjonsfolket i 1992 reiste ein minnestein over misjonæren
Hans Paludan Smith Schreuder i Sogndal, sa ordførar Bjørk
i sin helsingstale at han var viss om at minnesteinen kom til
å bli ein kulturskatt for Sogndal. Ja, eg er samd med Bjørk,
Schreuder-steinen og det den er
sett til minne om,
er ein kulturverdi.
Minnesmerka er
viktige kulturminne
tilliks med bygningar,
fotografi,
møtebøker,
stadnamn, folketonar,
m.m.
Dersom eg skulle bli
pressa på spørsmålet
om kvifor dei er
viktige, kvifor t.d.
Schreuder-steinen i
Sogndal eller minnesteinen
om ålfotingane
som var med i krigen
1807-1814, er så mykje
å bry seg om og med,
kan eg svara med
historikaren Edv Bull d.e.
Når han vart spurd om
kva han meinte er viktig i
historia, svara han at “det
er viktig i historia som var
viktig for mange”.
Kvart einaste minnesmerke
har vorte reist fordi
fleire, nokre gonger mange,
meinte det var viktig å
gjera det. Dei meinte at
den personen/ane dei ville
minnast, hadde gjort seg
fortent til eit minnesmerke, eller at ei hending var så bra for ei
bygd, eller så katastrofalt øydeleggjande at det måtte setjast opp
ein stein eller ei støtte til minne. Dessutan kan det nemnast at
minnesmerka er viktige - sett i høve til at heile prosessen med
å reisa dei er ei “storhending” som oftast kjem godt tilsyne,
gjerne over lang tid, med ein topp ved avdukinga, - gjennom
skriving i avisene, snakk og diskusjon om utsjånad, opprop,
innsamlingslister, stort frammøte på avdukinga. Og endeleg bør
det og koma med at minnesmerka for mange kan ha større eller
mindre kunstnarleg verdi, alt etter kva auge som ser.
I arkivet etter Bykasseraren (kemnaren) i Florø er det teke
vare på eit dokumentomslag med rekneskapsvedlegg og
nokre få andre papir knytta til minnestøtta ved Florø kyrkje
over falne i krigen 1940-1945 frå dåverande kommunar Florø,
Kinn, Bru og Eikefjord. Sidan desse papira er dei einaste me
har om Florø-monumentet, blir dei ekstra verdifulle, og då
særleg oppropet til alle om å vera med.