Til bords med suksess - Helse Vest

More documents

Recommendations

Info

16 helse i vesT 4/2010 verdt å vite Kva vil det seie at noko er kreftframkallande? Vi høyrer stadig om frie radikal, paraben og farlege stoff. Kva vil det seie at noko framkaller kreft? Kreftlege og avdelingsdirektør ved Avdeling for kreftbehandling og medisinsk fysikk ved Haukeland universitetssjukehus i Helse Bergen, Olav mella, fortel. TeKST KRISTIn dugSTAd VeSTRHeIm FOTO BjØRn eRIK lARSen – vi kan seie at jamn eksponering og kombinasjonar av fleire faktorar har ein effekt vi kan kalle «kreftframkallande». Stadig påverknad av for eksempel slimhinnene ved røyking kan gradvis endre friske celler slik at dei i mikroskopet ser annleis ut. desse cellene utgjer ein risiko for kreftutvikling. det er vanskeleg å seie i generelle termar kva som eigentleg framkallar kreft. det vi veit om kreft og kva som er kreftframkallande, er teoretisk kunnskap, basert på tru om faktorar som har innverknad og effekt på celler. – Kva for stoff har kreftframkallande effekt? – Mange stoff er kreftframkallande. eit av dei mest kjende og beviseleg kreftframkallande er asbest. eksponering over tid gir kreft. Tobakksbruk og asbest aukar effekten av kvarandre, og faren for kreft blir endå høgare. Fleire stoff har den effekten at dei saman gir høgare kreftfare. dei mest kjende karsinogena (kreftframkallande stoff) finn vi i dagleglivet. Tobakk, alkohol og enkelte matvanar utgjer kreftfare. Vi veit i dag at tobakk inneheld over femti kreftframkallande stoff. Kva utgjer størst kreftfare: noko vi et, noko vi får på huda, eller noko vi pustar inn? – Forsking tyder at 30 prosent av krefttilfella kan påverkast av det vi et. det betyr ikkje at 30 prosent kunne ha vore unngått. det er ein indikasjon på at kosthaldet har ein positiv eller negativ effekt på ei eventuell utvikling av kreft. eit dårleg kosthald vil over tid utgjere ein stor kreftfare og er det folk flest kan styre i den eine eller andre retninga. eit døme er at overvekt åleine aukar kreftrisikoen utan at spesielle matvarer må vere med. effekten kan vere indirekte, ved forandring i hormonnivået. For ein med lyst hudpigment er det særleg viktig å ta omsyn til den skadelege effekten av sollyset. det er elles godt dokumentert at røyking har ein sterkt kreftframkallande effekt på mange kreft- former. Å rangere effekten av eksponeringa er umogleg, og det kjem igjen an på eit sett av faktorar for den det gjeld. Kan kroppen sjølv kvitte seg med dei kreftframkallande stoffa, slik at dei ikkje utgjer nokon fare der- som vi sluttar å utsetje oss for dei? – nokre stoff forsvinn frå kroppen og vil gradvis utgjere mindre fare etter avslutta eksponering. den som sluttar å røykje, kan redusere faren for kreft ganske raskt. den same positive effekten har omlegging av kosthaldet og innføring av meir fysisk aktivitet. Vi veit derimot at asbest er eit stoff som kroppen lagrar, og som kan utgjere kreftfare i ein mannsalder etter eksponeringa. det same gjeld stråling og radioaktivitet.
– Dei positive effektane kjem når fleire positive livsstilsfaktorar får arbeide saman, seier Olav Mella, kreftlege og avdelings- direktør ved Haukeland universitetssjukehus i Helse Bergen. Kva med artiklar og reportasjar som fortel om paraben i kosmetikk, kunstige søtingsstoff, stråling frå mobiltelefonar eller formaldehyd i sponplater – kor farleg er dette for oss? – Det går ikkje an å leve i dag utan å ta omsyn til moglege kreftfarar. det er viktig å hugse at cellene faktisk toler mykje stress. At vi blir eksponerte for kreftframkallande stoff, fører ikkje nødvendigvis til at det blir utvikla kreft. Cellene har effektive reparasjonsenzym som lukar ut dei fleste skadar på genane våre. ei årsak til at faren for kreft aukar med alderen, er at desse reparasjonssystema ikkje er like effektive lenger. Stoffa vi blir utsette for, er ein del av fleire faktorar som samla utgjer ein kreftfare. når det blir arbeidd med å teste desse stoffa, nyttar laboratoria høge verdiar for å vise effekten av dei. Vi møter på ingen måte dei same høge mengdene i produkta vi kjøper. Kan eit enkelt møte med noko kreftframkallande gjere at ein får kreft? – i dei situasjonane der enkelttilfelle utgjer ein kreftfare, er det oftast snakk om radioaktivitet eller stråling etter atomulukker som øydelegg arvestoff i cellene. utover det er det ikkje lett å spore utvikling av kreft tilbake til enkelthendingar. Vi kan for eksempel ikkje spore utvikling av hudkreft tilbake til éi bestemt sydenreise med mykje sol eller skulde på ein krem med paraben som vi har nytta éin gong. det er rett at kreft kan sporast tilbake til ei enkelt celle, men dette er ikkje det same som å kople kreften til ei enkelt hending. Prosessar som leier fram mot kreft, kan vere i gang i mange celler, men så ligg ei celle fremst i utviklinga og dannar utgangspunktet for ein svulst. helse i vesT 4/2010 Kva er det beste vi kan gjere for å unngå kreftframkallande stoff? – Det er umogleg å unngå eksponering for kreftframkallande stoff. Dei er rundt oss overalt. det beste vi kan gjere, er å passe på kva vi utset oss for i kvardagen. unngå hysteri rundt enkelte produkt, for eksempel kremar og lettbrus, og tenk heller på heilskapen. dei positive effektane kjem når fleire positive livsstilsfaktorar får arbeide saman, seier Olav mella. 17
Page 1 and 2: Nr 4/2010 rogaland / hordaland / So
Page 3 and 4: Helse i vest, utgåve 4/2010 Redaks
Page 5 and 6: Til venstre og under: Operasjonskoo
Page 7 and 8: informasjonsbrevet som blir sendt u
Page 9 and 10: helse i vesT 4/2010 - Eg har framle
Page 11 and 12: forskingsnytt Kan ein døy av latte
Page 13 and 14: - Helse Stavanger har gjennom prosj
Page 15: Over: Spesialpedagog og prosjektmed
Page 19 and 20: genetikk, men det er eit område so
Page 21 and 22: gledeleg nedgang i sjukefråværet
Page 23 and 24: helse i vesT 4/2010 - Mødrene oppl

Til bords med suksess - Helse Vest

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?