Historiefaget og litteraturen: f(r)iksjon? - Fortid

90 Fortid 2/11Uavklart om far og flyktningPappa – en russisk flyktningSidsel MørckAschehoug, Oslo 2010Dei fleste historier vert aldri fortalde.Dette skuldas sjølvsagt mange ting,men ei årsak er å finne i at historierikkje fortel seg sjølv, men er avhengigav at ein forteljar set seg føre å setjeei rekkje einskildhendingar saman tilein heilskap, ei forteljing. Med Pappa– en russisk flyktning har Sidsel Mørcksett seg føre å sørgje for at livshistoriatil far hennar, Dimitri DimitrivitsjKolobov, ikkje skal lide skjebnensom ufortald. Mørck har sidan hodebuterte som forfattar i 1967 skrivemykje og forskjellig. Den mangfaldigeog innhaldsrike publikasjonslistahennar rommar mellom anna fleirenovellesamlingar, romanar, barneversog barnebøker. I 2006 stod ho samanmed Bernt Eggen bak boka Takk forat dere kom, som inneheld ei rekkjeportrett over «flyktninger som komtil Norge og beriket vårt land […]»(jf. forlagets omtale).Med Pappa – en russisk flyktning venderMørck dermed på sett og vistilbake til eit tema som ho som forfattarhar befatta seg med tidlegare:menneske som har kome ufrivillig tilNoreg, som flyktningar. Samstundesvert ho med dette prosjektet også nødttil å innta roller og posisjonar som ernye for ho som forteljar. I frambringingaav bokas 170 sider fungerer ogopererer Mørck som mellom annadotter, både i og utanfor forteljinga,historikar, biograf og som noko einmå omtale som ein flyktningpolitisktalsperson for eit ikkje eksplisitt definertflyktningpolitisk standpunkt.Den medvitne og den umedvitnesamanblandinga av desse forteljarposisjonanegjer at boka som prosjekt ogprodukt vert både interessant og relevantfor dette nummeret av Fortid.Frå Russland til NoregSidsel Mørks forteljing om far hennarsitt liv startar ved at vi først får kjennskaptil Dimitris foreldre, korleisdesse møttes og etterkvart flytta fråVologda til Arkhangelsk. Her teiknarMørck opp ein familiebakgrunnsom plasserer Kolobov-familien trygtinnafor dei sosiale rammene, omenn i nedre del, av 1890-åras velståandeborgarskap. Den unge Dimitriviste seg å ha eit talent som målarog reiste i 1912, 18 år gamal, til St.Petersburg der han var teken opp somstudent ved kunstakademiet. Etter eitpar år som kunststudent byrja han åtvile på om det ville vere mogleg å livnæreseg og ein framtidig familie somkunstnar; og desto viktigare: hanstilte seg tvilande til at det var fleirekunstnarar Russland no hadde behovfor i lys av aukande uro i Europa.Etter avlagt militærteneste i 1915valde han dermed å halde fram påkrigsskule og i 1916 vart han somferdig utdanna underoffiser sendt tilnordfronten. I laupet av dei neste fireåra kjempa han som del av den russiskehær på alliert side under førsteverdskrig, samt på «dei kvite» si sidei den russiske borgarkrigen. Då detvar klart at «dei raude» hadde vunnenordfronten vart Dimitri D. Kolobov,som no hadde blitt kaptein, å finneblant dei omlag 1000 russarane somvart evakuert frå Arkhangelsk underleiinga av general E. K. Miller. Vedhjelp av ein isbrytar og eit orlogsskipstarta denne gruppa beståandeav «velstående borgere, men … førstog fremst regjeringsmedlemmene [iden provisoriske nordrussiske regjeringa]og militært befal» (s. 9), på eindramatisk overfart som til slutt endamed landgang i Trondheim.Kaptein Kolobov hadde nokre vekertidlegare blitt skoten i kneet ogvart forsøkt behandla på ei provisoriskoppretta sjukestove og deretterinnlagt på Innherred sykehus. Hanvart utskriven med stivt og uoperertkne og saman med flyktninganesom ikkje hadde reist vidare til andreland vart han overført frå Værnes tilJørstadmoen ved Lillehammer, førgruppa atter ein gong vart flytta nokreveker seinare. Dimitri var etterdette å finne blant dei 43 russaranesom vart innkvartert på Hammerstadhotell ved Eidsvold, eit opphald betaltav Den provisoriske nordrussiskeregjeringa. Her vart han kjend medden 25 år gamle enka og aleinemoraAagot. Desse to innleiia seinare eitforhold og inngjekk etter kvart ekteskap.Dei to fekk aldri born saman;Sidsel Mørck vart fødd utanfor ekteskapav Aagots dotter, og Dimitriog Aagot overtok omsorga for hennefram til ho nådde tenåra.Å vere i og utanforforteljingaFram til det vert semje om at omsorgafor Sidsel Mørck skal overførasttil det som i utgangspunktet er bestforeldrahennar, vert forteljingas hovudpersonomtala som Dimitri. Frådet tidspunktet omsorgsspørsmåletvart avklart vert Dimitri vist til sompappa. Med dette skiftet endrar ogsåframstillinga karakter; ho får fleirenyansar, fargar og detaljar; barnetSidsel si opplevinga av Dimitri somfar kjem fram i teksten og gjev bådehan og forteljinga ein form for livsom tidlegare ikkje har vore til stades.Dette skiftet vert også markert vedat historia no vert fortalt av eit «jeg».