Unidade didáctica

APROXIMACIÓN Á NARRACIÓN
Unidade didáctica
María do Anxos González Refoxo • Xoán Carlos Rábade Castiñeira

Índice
Introdución ................................................................................................. 4
Obxectivos ................................................................................................. 6
Contidos ...................................................................................................... 7
A. Contidos conceptuais .............................................................. 7
A lingua como obxecto de reflexión .................................. 7
Lingua e sociedade .......................................................... 7
Lingua oral e escrita ........................................................ 7
Lingua literaria ................................................................ 7
B. Contidos procedementais ........................................................ 7
C. Contidos actitudinais ............................................................... 8
Actividades .................................................................................................. 9
A. Visualización do vídeo “É. O verbo” ........................................ 9
B. Actividades de descrición do verbo ........................................ 9
1. era no inicio o verbo .................................................. 9
2. Crecente ....................................................................11
3. Eu son ........................................................................12
4. “Cousas” .....................................................................12
5. Globalizadora .............................................................14
C. Actividades de Lexema ..........................................................15
1. Como Aracné tecía os amores de Zeus .........................15
2. Pero o ar que fan ao cair as palabras ..........................15
3. Aqui deixo o meu coñecimento ...................................16
4. Calculou ben o impulso e deu o salto ...........................16
5. Si eu souper ...............................................................17
D. Actividades de Vogal Temática ..............................................19
1. Síntote chegar pregoeira de ledicia .............................19
2. ¡Foron segados os leiros! ............................................ 19

3. ¡Canto pular, puxar, buscar a atmósfera ..................... 20
4. Ao primeiro non a vía. Era aceno no vento .................. 21
5. Globalizadora ............................................................ 21
E. Actividades de Morfema Modo-Tempo e Número-Persoa ........ 23
1. Oh danza digna de ser ................................................ 23
2. Un paso adiante i outro atrás, Galiza .......................... 24
3. E fano eles ................................................................. 25
4. Habería un malvís ...................................................... 26
5. Se solto a voz no mar volve-se ceive ........................... 28
6. Era o tempo unha véspera confusa ............................. 30
7. Préstame, chuvia, as túas palabras ............................. 31
8. Globalizadora ............................................................ 32
F. Actividades de Infinitivo e Futuro do Subxuntivo .................... 34
1. As terras estreladas que nos agardan máis alá ............ 34
2. Dixo el: Proponho-che que nos amemos ...................... 35
3. Como se aí ................................................................. 36
4. Días breves ................................................................ 37
G. Actividade Terminal ............................................................. 39
Instrumentos e Criterios de Avaliación ....................................................... 40
Materiais e Recursos Didácticos ................................................................. 43
Bibliografía ............................................................................................... 44
Apéndice ................................................................................................... 46
A. Soporte conceptual .............................................................. 46
B. Paradigmas verbais ...............................................................57

É. O VERBO
Unidade didáctica 4
w Introdución
Planificación da unidade
Introdución
A presente unidade didáctica atende aos elementos básicos do currículo explicitados
no D.C.B. de Lingua e Literatura con especial vinculación aos bloques de contidos Funcionamento
da lingua e Educación literaria e sendo os destinatarios os alumnos de 3.º e 4.º curso de ESO.
A pesar de que a unidade está fundamentalmente conexionada cos bloques de contidos
Funcionamento da lingua e Educación literaria contémplanse tamén ao longo de toda ela
todos os demais bloques da área de Lingua e Literatura.
Metodoloxicamente e dentro dos principios de activa e participativa, optamos por
unha técnica mixta entre o método indutivo e o método por descubrimento con que pretendemos
priorizar a metodoloxía procedemental.
A unidade consta de cinco apartados: un inicial onde se indican os obxectivos e contidos;
outro de actividades, que conteñen o mapa conceptual, e que comezan pola visualización
do vídeo É. O verbo; un terceiro que contén as indicación de criterios e instrumentos de avaliación;
a seguir van indicados os materiais e recursos didácticos e finalmente unha breve bibliografía.
Como apéndice figura un soporte conceptual que segue a orde do guión do vídeo, pensado
para consultas puntuais, así como os paradigmas verbais. No soporte conceptual incluímos
breves desenvolvementos que non aparecen na súa totalidade no vídeo (indicación de todos os
morfemas modo-temporais e número-persoais) e que consideramos necesarios para contar cunha
relación completa. Tanto no guión do vídeo como no soporte conceptual faise un estudo sistemático
do verbo adecuado ao nivel do currículo a que vai dirixido, tocando todos os aspectos
fundamentais, salvo as formas perifrásticas. O uso dos morfemas número-persoais do Infinitivo
e o emprego do Futuro do Subxuntivo van exclusivamente tratados nas actividades da unidade
didáctica.
As actividades, como fica indicado, van reforzadas polo mapa conceptual que serve
de globalización dos contidos, e que debidamente ampliado, pode permanecer exposto na aula
mentres se desenvolve a unidade.
A visualización do vídeo É. O verbo, ten como fin introducir os alumnos e alumnas
nos contidos conceptuais e provocar o seu interese para o traballo posterior de aula. Con todo,
está estruturado de forma que nos permite unha visualización parcial antes de iniciar un determinado
grupo de actividades se isto se considerar necesario.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 5
As actividades propiamente ditas articúlanse ao redor de tres eixos que se tratan
interrelacionadamente:
– eixo das actitudes: pretende espertar o interese polo coñecemento da lingua e
da literatura así como potenciar o respecto polas normas básicas da comunicación
interpersoal, o coidado dos traballos escritos e o uso da lingua sen contidos discriminatorios.
– eixo do pre-texto: ao redor deste eixo xira a lectura, o léxico, a síntese, a investigación
e os conceptos relativos ao campo verbal e a narración como forma de elocución,
así como o recoñecemento de autores e obras literarias.
– eixo do texto: ten como finalidade a utilización da estrutura organizativa do texto
narrativo con riqueza de procedementos e uso correcto e creativo da lingua.
Moitas das actividades van introducidas ou conteñen textos literarios —27 en total—
que teñen como finalidade:
• servir de material para desenvolver a capacidade de lectura expresiva.
• apoiar o proceso de desenvolvemento da capacidade comprensiva.
• servir de fonte para a ampliación do léxico
• fomentar o proceso de lectura como actividade lúdica
• servir de modelo para as producións propias
• ampliar o coñecemento de autores e obras literarias
Introdución
aínda que para conseguir algúns destes obxectivos recomendariamos, cando fose posíbel,
levar á aula os libros correspondentes a cada texto.
A atención á diversidade vai contemplada nun amplo abano de actividades co que se
pretende responder aos diversos graos de aprendizaxe presentes na aula. As actividades contempladas
baixo o epígrafe de Investigación deben ser consideradas fundamentalmente como específicas
de ampliación.
A temporalización vai indicada ao principio de cada actividade —cunha duración global
de aproximadamente 12 horas— así como a técnica didáctica que consideramos máis axeitada
(traballo individual, por parellas, en grupo...).
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 6
w Obxectivos
A) Obxectivos xerais de área
A unidade atende fundamentalmente aos seguintes obxectivos xerais da área de Língua e Literatura:
1.– Afirmar a língua galega como a propia de Galiza.
2.– Coñecer e reflectir sobre os elementos formais e os mecanismos da lingua nos seus
planos morfo-sintáctico, léxico-semántico e textual, coa fin de desenvolver a capacidade
para regular as propias producións lingüísticas.
3.– Expresarse oralmente e por escrito con coherencia, corrección, creatividade e
riqueza de procedementos.
4.– Ler, considerando a lectura como fonte de pracer, ampliación de experiencias e
como estímulo para a práctica literaria propia.
B) Obxectivos xerais de etapa
1.– Obter e seleccionar información e transmitila de forma organizada.
2.– Elaborar estratexias de identificación e resolución de problemas no campo do coñecemento
e a experiencia.
C) Obxectivos específicos
Obxectivos e Contidos
1.– Profundizar no concepto de verbo e na súa relación coa narración
2.– Saber identificar o lexema no verbo e reflexionar sobre algunhas das súas características.
3.– Ser capaz de localizar a vogal temática e deducir razoadamente o seu comportamento.
4.– Manexar os morfemas de Modo-Tempo e Número-Persoa observando os usos estilísticos
e valores especiais dos tempos verbais.
5.– Distinguir e utilizar estruturas sintácticas de Infinitivo con morfemas de Número-
Persoa.
6.– Perfeccionar o paradigma verbal.
7.– Traballar a comprensión e expresión oral e escrita de textos narrativos.
8.– Recoñecer as características do texto narrativo para a plasmación en producións
propias.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 7
w Contidos
a) Contidos conceptuais:
1.– Funcionamento da lingua:
O texto e a súa estrutura: verbo e texto narrativo
• Concepto de verbo
• O Lexema. Comportamento dos verbos Regulares, Semi-Regulares e Irregulares.
• Vogal Temática. Vogal Temática irregular e ausencia de Vogal Temática.
• Morfema de Modo-Tempo. A actitude do emisor. Os eixos temporais. Ausencia de
morfemas de Modo-Tempo. Uso estilístico e valores especiais dos Tempos verbais.
• Morfema de Número-Persoa. Indicación do Modo-Tempo e Número-Persoa por un
único morfema.
• O Infinitivo. Estruturas sintácticas de Infinitivo con Morfemas de Número-Persoa.
• Futuro do Subxuntivo. Estruturas sintácticas de Futuro do Subxuntivo.
2.– Lingua e sociedade:
Lingua estándar e algunhas variedades xeográficas do sistema verbal.
3.– Comunicación oral e comunicación escrita:
• Formas elocutivas na comunicación oral e escrita: a narración
• O punto de vista narrativo: Narrador Omnisciente, Protagonista, Observador Externo
e Personaxe Secundario.
• Tempo e espazo.
• Personaxes.
• Estrutura narrativa.
4.– Educación literaria:
• A literatura como fenómeno comunicativo e estético.
• Formas literarias: narrativa.
b) Contidos procedementais:
Obxectivos e Contidos
1. – Lectura expresiva de textos tanto de autor como de produción propia.
2. – Utilización adecuada do dicionario na interpretación e produción dos textos.
3. – Intervencións e argumentacións en público.
4. – Dedución de características do verbo e a narración mediante a análise de datos.
5.– Análise de textos narrativos identificando as súas características temáticas e formais.
6.– Produción de secuencias, cláusulas e textos a partir de esquemas dados e atendendo
aos seguintes aspectos: organización lóxica, claridade, orde e coherencia; pro-
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 8
piedade léxica, correcta aplicación do sistema verbal e da estrutura narrativa e, finalmente,
orixinalidade buscando un estilo de expresión propio.
7.– Utilización de mapas para reflexionar sobre áreas e fenómenos lingüísticos
8.– Planificación —mediante un guión previo— da información que se vai desenvolver
nas narracións.
9.– Localización, selección e consulta de diversas fontes de información escrita.
c) Contidos actitudinais
Obxectivos e Contidos
1.– Actitude reflexiva no uso da lingua
2.– Autoesixencia na elección dun léxico preciso e adecuado evitando interferencias
lingüísticas e respectando as variantes xeográficas da lingua.
3.– Valorización da lingua como elemento configurador da identidade persoal e colectiva.
4.– Interese por avaliar e corrixir as propias producións tanto orais como escritas,
conxugando eficacia comunicativa, corrección e creatividade.
5.– Recepción da tradición escrita como referencia para a creación doutros textos.
6.– Valorización da lectura e da escrita como fonte de pracer e diversión.
7.– Actitude crítica con toma de postura perante calquera tipo de mensaxe que suxira
algún tipo de discriminación por razón de lingua, sexo, condición social, raza...
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 9
w Actividades
A. Visualización do Vídeo “É. O Verbo”.
B. Actividades de Descrición do Verbo
1.
TEXTO 1
“
era no início o verbo
Xavier Seoane, O canto da Terra
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Colectiva
Na nao do mar laranxa
Anda a noivar
Seus amores pequeniños
Non os contar
Porase coloradiña
Hastra o van.
E tapará os dous ollos
Con unha man.
Anda a noivar
Non o contar!
“
Álvaro Cunqueiro, Cantiga nova que se chama riveira
Contando coa túa alma de poeta imos facer unha lectura deste texto de Álvaro Cunqueiro.
Para lelo escollemos catro narradores que lerán os seguintes fragmentos:
1.º narrador: os dous primeiros versos.
2.º narrador: os dous seguintes
3.º narrador: até man
4.º narrador: até o final
Actividades
O resto da clase dividida en catro grupos fará de coro: coro A, coro B, coro C e coro D.
Fagamos unha primeira lectura do texo intercalando as intervencións dos narradores coas intervencións
dos coros do seguinte xeito:
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 10
TEXTO 2
“
1.º narrador: lectura dos seus versos
Coro A: anda a noivar
2.º narrador: lectura dos seus versos
Coro B: non os contar
3.º narrador: lectura dos seus versos
Coro C: e tapará os dous ollos
4.º narrador: lectura dos seus versos
Coro D: non o contar
“
Actividades
Agora unha nova lectura en que cada coro dará un ton diferente ao seu texto:
Coro A: anda a noivar: susurrando
Coro B: non os contar: interrogando
Coro C: e tapará os dous ollos: xesticulando
Coro D: non o contar: cun ton alto
Polos camiños de Cangas
a voz do vento xemía:
ai, qué soliña quedache,
María Soliña.
Nos areales de Cangas
muros de noite se erguían:
ai, qué soliña quedache,
María Soliña.
As ondas do mar de Cangas
acedos ecos traguían:
ai, qué soliña quedache,
María Soliña.
As gueivotas sobre Cangas
soños de medo tecían:
ai, qué soliña quedache,
María Soliña.
Baixo os tellados de Cangas
anda un terror de auga fría:
ai, qué soliña quedache,
María Soliña.
Celso Emilio Ferreiro, Longa noite de pedra
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 11
“
Crecente,
Sempre crecente
Por riba do ceo.
“
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Individual
Actividades
Para a lectura do texto de Celso Emilio Ferreiro teremos 5 narradores, un para cada
estrofa, e 5 coros.
Primeira lectura:
Durante a lectura do texto de cada narrador o coro susurrando repite:
Coro A: xemía co 1.º narrador
Coro B: erguían co 2.º narrador
Coro C: traguían co 3.º narrador
Coro D: tecían co 4.º narrador
Coro E: anda co 5.º narrador
Segunda lectura:
Comezan os coros e segue cada narrador
2.
Coro A: a voz do vento xemía. Segue o 1.º narrador lendo a 1.ª estrofa
Coro B: muros de noite se erguían. Segue o 2.º narrador lendo a 2.ª estrofa
Coro C: ecos acedos traguían. Segue o 3.º narrador lendo a 3.ª estrofa
Coro D: soños de medo tecían. Segue o 4.º narrador lendo a 4.ª estrofa
Coro E: anda un terror de auga fría. Segue o 5.º narrador lendo a 5.ª estrofa
M.ª C. Kruckenberg, Canaval de Ouro
Nos poemas de Álvaro Cunqueiro e Celso Emilio Ferreiro
que acabamos de ver encóntranse os seguintes substantivos e adxectivos:
En Na nao do mar laranxa: amores, coloradiña, ollos, man
En María Soliña: camiños, voz, vento, mar, acedos, ecos, tellados
Indica ti verbos que teñan a mesma base léxica que eses substantivos e adxectivos:
Exemplo:
tellados: tellar, retellar
Se o precisares utiliza o dicionario.
Voltar

3.
É. O VERBO
Unidade didáctica 12
“
EU SON!
NA VELLEZ
“
“
O meu nome
acenderá unha estrela nova
en cada constelación
Manuel Antonio, Foulas
Chama á Musa da inspiración porque vas exercer de poeta. O poema leva por título EU
e os Complementos vanche colocados; ti colocarás verbos en 1ª persoa do singular do Presente
do Indicativo.
EU
4.
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Individual
Moito .................................
Demasiado ..........................
............................... devagar
............................... abondo
Nada ..................................
Pouco .................................
............................. de sobra
Ben ....................................
.............................. a varrer
............................. de medo
E chámome ...............
“Cousas”
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Individual
Actividades
DOUS VELLOS QUE TAMÉN tiveron mocedade, que se coñeceron nun baile, que logo se
casaron por amor e que viviron amándose tolamente. Dous vellos, sempre xuntos e
sempre calados, que viven escoitando o rechouchío dun xílgaro engaiolado.
Sen fillos e sen amistades. Soios.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 13
Antonte leváronlle o viático ó vello e onte morreu.
A compañeira dos seus días visteuno, afeitouno e
púxolle as mans en cruz.
Hoxe entraron catro homes e sacaron a caixa longa
onde vai o morto. A vella saíu á porta da casa e coa
voz amorosa dos días de mocedade despediuse do seu
compañeiro:
— ¡Deica logo, Eleuterio!
E os viciños que acudiran ao espectáculo tapáronse as bocas e riron cos ventres. A
despedida da vella foi rolando e chegou ó Casino e o deica logo Eleuterio xa se convirteu
en motivo de risa.
Todos, todos, se riron e ninguén se decata con que delor a vella namorada chamará
pola morte nesta noite de inverno.
“
Afonso Daniel Rodríguez Castelao, Cousas
Para comezar un de vós vainos recordar oralmente a historia que acabamos de ler.
• Agora imos reducir o texto ao seu máis puro esqueleto: suprime todo menos os
verbos e le o texto resultante.
• Despois desta experiencia dinos cal das seguintes interpretacións sobre o verbo
che parece que describe, de maneira máis ilustrativa, o que acabamos de observar na actividade
anterior:
Interpretacións:
1.ª.– O verbo é a categoria gramatical que expresa a acción realizada polo suxeito, a
súa existencia ou o que sucede. Por iso concordan en número e persoa.
2.ª.– O verbo é a base do enunciado porque é un elemento narrativo autosuficiente
que mesmo en moitos casos pode prescindir de suxeito (indicado polos propios morfemas
verbais) e de complementos.
3.ª.– O verbo é a categoria gramatical que esixe un suxeito e o suxeito un verbo, sendo
os dous elementos obrigatorios dentro do enunciado.
Traballo de investigación
• Unha vez visto o verbo, como definirías a Narración?
Actividades
Para realizares o traballo podes consultar a bibliografia proporcionada polo profesor.
Unha vez realizado o traballo leremos as definicións na clase para ser comentadas e valoradas.
Voltar

5.
É. O VERBO
Unidade didáctica 14
Globalizadora
TEMPO: Sen límite
TÉCNICA: Individual
“
2 Por que non regreso a Balanzategui, a miña casa natal.
O que me conta Pauline Bernardette. O primeiro desgosto,
o meu nacimento.
POLO visto tiña que nacer, e acabei nacendo nun bosque
do País Basco ao pouco de terminar a guerra do 1936. O
bosque era das terras da casa chamada Balanzategui, e
a aquela casa quedei adscrita; ali tiven o meu primeiro
estábulo e o meu primeiro lar, e ali pasei tamén a primeira
época da miña vida, a máis importante. Certo é que non quedei
durante moito tempo, certo é que levo anos lonxe daquela casa; sen embargo, o meu
espírito segue anelando aquel rincón do mundo.
“
Bernardo Atxaga, Memorias de unha vaca
O Narrador Protagonista nárranos en 1.ª persoa e o seu relato caracterízase por ser
intimista e subxectivo.
Preliminar:
Actividades
• Localiza no texto as características do Narrador Protagonista.
• Asume ti agora a personalidade de verbo —tomando como información as actividades
anteriores— e fainos un breve relato como Narrador Protagonista en que nos
fales da túa vida. Escolle previamente o ton que lle queres dar: realista, irónico, humorístico...
Finalmente leremos os nosos textos e tomaremos nota das observacións dos nosos
compañeiros. Valorarase a orixinalidade.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 15
C. Actividades de Lexema
1.
“ Como Aracné tecía os amores de Zeus
Claudio Rodríguez Fer, Historia da Lúa
“
Pero o ar que fan ao cair as palabras
leva un eco que se che mete dentro,
“
“
Construamos entre todos nós un relato oral só con verbos seguindo a secuencia:
Erguémonos, almorzamos, camiñamos...
As personaxes deste relato imos ser nós e o espazo suxerirémolo cos verbos que escollamos.
Ao final temos que pór un título ao relato, preferentemente cun verbo.
2.
TEMPO: 10 minutos
TÉCNICA: Oral colectiva
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Indiv./Por parellas
Luísa Villalta, Ruído
A seguir tes tres campos semánticos constituídos por verbos. Como difinirías cada
campo semántico sabendo que esa definición vai empezar por “Actividades que...”?:
a) beliscar, petar, rabuñar, acenar, enxertar, apañar
b) frear, patuxar, chutar, patalexar, espernexar, acocorarse
c) albiscar, enxergar, fitar, mirar, ollar, espreitar, acexar
Se descoñeceres o significado dalgunha palabra utiliza o dicionario.
Voltar
Actividades

3.
É. O VERBO
Unidade didáctica 16
“
Aqui deixo o meu coñecimento
cifrado en letras cegas
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Individual
“
Pilar Pallarés, Livro das devoracións
Fíxate nestas formas verbais en que van os lexemas marcados:
saiba, freei, teño, sei, andou, freando, andarei, saberia, tes, ando, frear, soubese,
tiven, andara, frease.
• Coloca ao lado de cada un dos seguintes significados todos os lexemas que expresan
esa noción:
Apretar o freo dun vehículo
Posuír
Ter coñecemento de
Trasladarse camiñando dun lugar a outro
• Fixándote nas formas dos lexemas que acabas de agrupar ao lado de cada definción,
en que se diferencian os de saber e ter dos de andar e frear?
4.
“
“ Calculou ben o impulso e deu o salto
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Colectiva
Lois Pereiro, Poesia Última
Actividades
Neste actividade cada un de vós vai ser un verbo irregular. Comezade por escoller o
voso verbo da lista que vai a seguir, coidando de que non quede ningún sen asignar:
caber, dar, dicir, estar, facer, haber, ir, ouvir, pór, querer, saber, ser, ter, valer, ver, vir
Despois de escribir o Presente do Indicativo e o Presente do Subxuntivo do voso verbo
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 17
formade dous grupos atendendo ás características que se indican:
Grupo A:
Formarán este grupo aqueles verbos que na 1.ª persoa do singular do Presente do Indicativo
teñan un lexema diferente de todos os demais do verbo, e ese lexema se repita en todo
o Presente do Subxuntivo.
Este grupo vai ter 9 verbos.
Grupo B:
Formarán este grupo aqueles verbos que presenten un lexema para a 1.ª persoa do
singular do Presente do Indicativo e outro diferente para o Presente do Subxuntivo.
Constará de 7 verbos.
• Finalmente comprobaremos se cada verbo está no lugar que lle corresponde conxugando
entre todos os tempos indicados.
5.
“
Si eu souper
que no cumio mais alto do monte
estaba cravado o meu verso...
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Grupos reducidos
“
Luis Pimentel, Sombra do aire na herba
Presente do Indicativo Presente do Subxuntivo
eles f...ren eles f...ran
eu s...go eu s...ga
ti m...ntes ti m...ntas
eles v...sten eles v...stan
el s...rve el s...rva
vós m...dides vós m...dades
ti p...des ti p...das
eles s...nten eles s...ntan
eles pref...ren eles pref...ran
Voltar
Actividades

É. O VERBO
Actividades
Unidade didáctica 18
eles rep...ten eles rep...tan
el f...xe el f...xa
vós ac...dides vós ac...dades
el b...le el b...la
eles cons...men eles cons...man
eles f...xen eles f...xan
nós cons...guimos nós cons....gamos
eu pers...go eu pers...ga
vós s...ntides vós s...ntades
eu f...ro eu f...ra
ti sux...res ti sux...ras
nós pref...rimos nós pref...ramos
nós ac...dimos nós ac...damos
ti f...res ti f...ras
nós sux...rimos nós sux...ramos
Subamos un banzo máis na escada do verbo e coloquemos a vogal radical que lle falta
en cada forma verbal tendo en conta que son verbos semi-regulares (de alternancia vocálica) polo
que van seguir este esquema:
Presente do Indicativo
Tipo I: subir Tipo II: ferir Tipo III: advertir
Singular
1ª u i i
2ª e 3ª
Plural
o aberto e aberto i
1ª e 2ª u e fechado e fechado
3ª o aberto e aberto i
Presente do Subxuntivo
Tipo I: subir Tipo II: ferir Tipo III: advertir
Todas as persoas u i i
• Tendo en conta só a 1ª persoa do Singular do Presente do Indicativo e todo o Presente
do Subxuntivo, saberías indicar se os verbos de alternancia vocálica coinciden na súa conxugación
cos verbos que formaban o grupo A ou cos verbos que formaban o grupo B na Actividade
4.ª?
Voltar

É. O VERBO
Actividades
Unidade didáctica 19
D. Actividades de Vogal Temática
1.
“
¡Foron segados os leiros!
E ó centeio hai que atalo
en molliños moi lixeiros.
“
“
“
Síntote chegar pregoeira de ledicia
Salvador García-Bodaño, Ao pé de cada hora
afacer, interpor, deslucir, apor, comedir, entrever, pospor, abster, rebulir, prever,
desentupir, desfacer, unir, expor, avir, compor, predispor, tremelucir, bulir, xurdir, desunir,
manter, refacer, opor, intervir, reunir, obter, descompor, convir, desfacer, desavir, sobrevir,
repor, reter, devir, requirir, benquerer, propor, ater, rever, conter, moer, relucir, translucir,
remoer, desmedir, rexurdir, entupir.
Agrupa os verbos anteriores en familias léxicas e indica a vogal temática de cada familia.
Se for preciso, consulta o dicionario.
2.
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Grupos reducidos
Manuel María, Terra Chá
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Individual
• Aquí tes seis verbos regulares. Indica cal é a 3.ª persoa do singular do Pretérito do
Indicativo de cada un deles:
esfarelar recender fundir
entalar debecer tinxir
• Nesta persoa e neste tempo aparece algunha vogal temática irregular? En que
conxugación?
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 20
• Observa este mapa onde van indicadas
diversas variantes xeográficas que presenta
a 3.ª persoa do singular do Pretérito
do Indicativo das tres conxugación.
Que observas? Expono en breves liñas.
3. ¡CANTO pular, puxar, buscar a atmósfera,
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Individual
Presente
do Indicativo
Pretérito
do Indicativo
Copretérito
Participio
Bernardino Graña, Himno Verde
Singular Plural
1.ª pers. 2.ª pers. 3.ª pers. 1.ª pers. 2.ª pers. 3.ª pers.
Voltar
partiu
colliu
A Coruña
Santiago
colleu
Pontevedra
D E S I S T I R
B A T E R
Ourense
parteu
Lugo
colleu
Actividades
partiu
colliu

É. O VERBO
Unidade didáctica 21
• Primeiramente coloca a forma verbal correspondente en cada casa. Logo marca a
vogal temática e compara a de bater coa de desistir. Que observas?.
4.
““
“
“
Ao primeiro non a vía. Era aceno no vento.
X.L. Méndez Ferrín, Estirpe
Conxuguemos a 1.ª persoa singular do Presente de Indicativo e todo o Presente de
Subxuntivo dos verbos andar, bater e partir.
Nestas formas que acabamos de conxugar non hai vogal temática. Por que cres que
podemos chegar a esta conclusión?:
5.
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Individual
a) Porque despois do lexema non hai nengunha vogal que identifique as formas como
proprias dunha conxugación.
b) Porque o o é unha vogal temática irregular que non indica ningún tipo de conxugación.
c) Porque o e de andes e o a de batas e partas indican unha conxugación distinta.
Globalizadora
TEMPO: Sen límite
TÉCNICA: Individual
Actividades
A OVELLA NEGRA
Nun afastado país existiu hai moitos anos unha Ovella negra.
Foi fusilada.
Un século despois, o rebaño arrepentido levantoulle unha estatua ecuestre que quedou
moi ben no parque.
Así, en diante, cada vez que aparecían ovellas negras eran rapidamente pasadas polas
armas para que as futuras xeracións de ovellas comúns e correntes puidesen exercitarse
tamén na escultura.
Voltar
Augusto Monterroso, A ovella negra e demais fábulas

É. O VERBO
Unidade didáctica 22
Hai relatos breves, brevísimos que nos poden levar a moitas interpretacións. Expón
aos teus compañeiros que che suxire o relato anterior e contrastade opinións.
Como podes observar no texto da ovella negra o Narrador Omnisciente narra en 3.ª
persoa e transmite información exterior e interior de accións e personaxes con datos que só el é
capaz de coñecer.
Preliminar:
Localiza as características do Narrador Omnisciente no texto.
Actividades
• Tomando o punto de vista do Narrador Omnisciente fainos un breve relato que teña
por protagonista a Vogal Temática, personificándoa; para documentarte utiliza as conclusións das
actividades de Vogal Temática. Ao final ponlle título ao relato. Todas as producións serán lidas na
aula e valorizadas colectivamente
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 23
E. Actividades de Morfema Modo-Tempo e Número-Persoa
1.
“
Oh danza digna de ser
escrita na area máis branca
TEMPO: ± 30 minutos
TÉCNICA: Por grupos
“
Cesáreo Sánchez Iglesias, Ortigas da memória
Actividades
Combinemos calquera dos elementos constitutivos I con calquera dos elementos
constitutivos II compondo formas verbais válidas.
ELEMENTOS CONSTITUTIVOS I ELEMENTOS CONSTITUTIVOS II
Lexema Morfema Modo-Tempo Morfema Número-Persoa
di (de dicir) ia s
fa (de facer) ba mos
ha (de haber) ra des
te (de ter) ria n
cre (de crer) re/rá i (Presente ou Futuro)
ri (de rir) e de
so (de ser) a
va (de ir) se
tiv (de ter) r/re
coub (de caber) ña
troux (de traer)
vex (de ver)
cant (de cantar)
Lexema + Vogal Temática Morfema Modo-Tempo e Número-Persoa
tive (de ter) o
coube (de caber) i (de Pretérito)
trouxe (de traer) u
fu (de ir/ser) stes
fo (de ir/ser) ches
de (de dar) ron
vi (de ver) n (de Pretérito)
viñe (de vir)
ti (de ter)
pu (de pór)
habe (de haber)
quere (de querer)
fala (de falar)
fale (de falar)
corre (de correr)
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 24
• Analiza morfoloxicamente as formas que elaboraches.
• Para compor formas verbais utilizaches sempre os catro elementos: lexema + vogal
temática + Morfemas de Modo-Tempo+ Morfemas de Número-Persoa?
2.
• Pon un exemplo de cada unha das seguintes combinacións:
Lexema + Vogal Temática + Morfema Modo-Tempo + Morfema Número-Persoa:
Lexema + Vogal Temática + Morfema Modo-Tempo e Número-Persoa:
Lexema + Morfema de Modo-Tempo:
Lexema + Morfema Número-Persoa:
“
“
Un paso adiante i outro atrás, Galiza
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Por parellas
X.M. Diaz Castro, Nimbos
andaba andaría andase
andabas andarías andases
andaba andaría andase
andabamos andariamos andásemos
andabades andariades andásedes
andaban andarían andasen
• Saberías localizar nun verbo regular os compoñentes de Modo-Tempo e Número-
Persoa? Probemos...
Arriba temos conxugados tres tempos dun verbo regular:
Actividades
a) Subliña en azul o lexema e a vogal temática (elementos comúns en todas as formas
dos tres tempos).
b) Subliña en verde o elemento que é igual en todas as persoas do mesmo tempo pero
diferente ao que aparece nos outros tempos. Este vai ser o Morfema de Modo-Tempo
porque distingue todas as persoas de un tempo determinado de todas as persoas
doutro tempo.
c) Subliña en vermello o elemento restante de cada persoa.
Nas persoas en que hai ese elemento é o mesmo en todas elas ou é diferente e por iso
servenos para distinguilas? Este vai ser o Morfema de Número-Persoa porque distingue
cada unha das persoas dun mesmo tempo.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 25
• Conxuguemos agora o Presente do Indicativo:
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
Aplícalle o primeiro paso. Que pasa coa 1.ª persoa do singular? Ten vogal temática?
Intenta aplicarlle o segundo paso a todo o tempo. Hai algún elemento constante que
che identifique este tempo? Podemos concluír que o Presente de Indicativo dos verbos regulares
se diferencia dos outros tempos en que non ten Morfema de Modo-Tempo?
3.
“
E fano eles.
E van todos os da aldea, aos sábados, todo o día.
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Grupos reducidos
I)
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
Anxo Angueira, O Valo de Manselle
“
Repara nas formas do Pretérito do Indicativo que van en negra.
• Subliña de vermello o lexema (elemento constante en todas as formas do tempo) e
a vogal temática (vogal tónica seguinte).
• Subliña en azul o elemento restante de cada persoa:
- É o mesmo en todas as persoas ou diferente?
- Será pois un Morfema de Número-Persoa?
Voltar
Actividades

É. O VERBO
Unidade didáctica 26
Confronta estes Morfemas cos Morfemas subliñados en vermello na Actividade anterior,
apartado C. Son iguais ou diferentes?
O Pretérito do Indicativo é o único tempo con Morfemas de Número-Persoa exclusivos
co cal van sevir tamén para identificar esas persoas como propias dese tempo e non de outro. Os
Morfemas de Número-Persoa son tamén Morfemas de Modo-Tempo.
II)
ando
4.
Aquí temos a 1.ª persoa do singular do Presente do Indicativo.
• Subliña en azul o lexema —como vimos non ten vogal temática—.
• Subliña en vermello o elemento restante:
Este elemento serve para distinguir tanto o Número-Persoa como o Modo-Tempo igual
que ocorría no Pretérito: ese o final indícanos que forzosamente é a 1.ª persoa do
Singular do Presente do Indicativo non podendo ser ningunha outra persoa de ningún
outro tempo.
“
Habería un malvís
unha mesa de pedra para escribir na tarde
TEMPO: ± 40 minutos
TÉCNICA: Individual
Luz Pozo Garza, Vida secreta de Rosalía
“
Asi comezan algúns dos textos da narrativa galega:
Agora vexo ben o azul de alá endiante, onde o río dá a volta darredor do penedo. Vexo
como se espalla ese rachón de ceo, esa guichola cinguida polas nubes viaxeiras. Tantos anos aquí,
nesta aldea mortiza, dando por ollado e sabido cánto hai, hastra que caio na conta de que nada
conozo. Todo é vello e novo ó mesmo tempo. Todo está e non está. E eu ando a beliscarme pra
saber de min, pra ter a seguranza de que son e de que estou.
“ “Figura que tódolos pazos distas terras foron trazados á mesma idea; todos eles miran
prá posta do sol”, dixo o monxe póndose de peitos no grande balcón de ferros traballados.
— Considere vosa Paternidade que os maorazgos non temos gran cousa que facer e
Voltar
““
Actividades
Xosé Neira Vilas, Querido Tomás

“
É. O VERBO
Unidade didáctica 27
eiquí na aldea precisamos de boas vistas para esparexer o ánimo e de camiño vixilar as idas e
voltas dos paisanos —respondéulle don Caetano de Doncos ó tempo de ofrecer ó eclesiástico unha
toma de rapé.
O serán unha miguiña outonizo do setembre dourado espallábase docemente polos
descobertos circos do horizonte. Solemnidade. Gosto da propia beleza. Medo da noite crecedeira.
As bocarribeiras alongábanse en herdades, soutos e nabeiras, esmaltadas eiquí e acolá polos
treitos de colmo dos lugares.
“
“
O ENCANTO DA FALADORA
Dos encantos non me fales que había un na serra da Faladora que, mira: tiña unha
tenda posta e alí non faltaban as sábanas de Holanda nin faltaban as mellores prendas de seda
con cenefas azules e encarnadas, e todo había alí. E un día de San Juan pola mañá íbamos á feira
das Pontes e salía o encanto. E iba tamén un veciño meu de alí do fondal da Feira, que o pobriño
non tiña un pelo de gado, que lle morría todo, e xa n´había un home nas Grañas que lle puñese
o gado. E veu aquilo e dixo:
— Mira canta riqueza aquí hai.
— Hai, hai, ho. Non cha teño eu, que aínda non sei si atoparei na feira quen me poña
o gado. E dixo:
— Ai, home. ¿E logo non che poñen o gado? ¿E por que?
— Porque me morre todo, e entonces, pa non perde-los cartos, naide me quer deixar
máis. E mórreme todo.
“
“
A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre
do ano 1543, baixaba pol-o Picho da Cerca, en Santiago,
unha vella como de unhos 60 anos, ben limpa e arrombadiña para
artesana, según paricia pol-o seu porte. O seu andar era pausado
ainda mais do que pedian os anos, e revelaba unha persoa fraca e
achacosa. E ainda non era esto soilo para a pobre vella, sinon que
parecia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya.
““
Ramón Otero Pedrayo, Os camiños da vida
Domingo Blanco, Escolma de literatura popular galega
“
Antonio López Ferreiro, A tecedeira de Bonaval
Actividades
O CABALO DE ALBERTE MERLO
Unha tardiña de verán, Alberte Merlo deulle ao seu cabalo unha merenda de herba
fresca, e despóis sentouse no cepo de partir a leña a lér o xornal. O cabalo merendou, e pasou a
sua cabeza por derriba do ombreiro dereito do amo, e con voz humana preguntoulle:
— ¿Cómo vai o mundo?
Este foi o comezo das longas conversas que durante varios meses mantiveron Alberte
e o seu cabalo. Falaban, según Alberte, de política, das contribucións, de cómo foran os precios
na derradeira feira de Noia, e de bodas e de difuntos.
Voltar
Álvaro Cunqueiro, Os outros feirantes

É. O VERBO
Unidade didáctica 28
“
SOBRE A MORTE DE BIEITO
Foi preto do camposanto cando eu sentín boligar dentro da caixa ó pobre Bieito. (Dos
catro levadores do cadaleito eu era un). ¿Sentino ou foi aprensión miña? Entonces non podería
aseguralo. ¡Foi un rebulir tan maino!... Como a teimosa puvulla que rila, rila na noite, rila de
entón no meu maxín afervoado aquel mainiño rebulir.
Pero é que eu, meus amigos, non tiña seguranza, e polo tanto —comprendede, escoitade—
polo tanto non podía, non debía dicir nada.
Imaxinade nun intre que eu dixese:
O Bieito vai vivo.
Tódalas testas dos velliños que portaban cirios ergueríanse nun babeco aglaio.
Preliminar:
“
“ Se solto a voz no mar, volve-se ceive
“
““
Rafael Dieste, Dos arquivos do trasno
Consulta no dicionario as palabras dos textos anteriores que non coñeceres.
Como ves no principio dun relato danse normalmente as referencias de tempo e de
lugar. E falando de tempos, indícanos que forma verbal das marcadas en negra nos textos anteriores
corresponde con cada un dos seguintes valores temporais:
Coincidencia co momento do enunciado Coincidencia cun momento pasado
Anterioridade ao momento do enunciado Anterioridade a un momento pasado
Posterioridade ao momento do enunciado Posterioridade a un momento pasado
Por se tiveres problemas, nos casos máis complexos vai indicado en cursiva o momento
en que se apoia o tempo verbal para indicar a coincidencia, anterioridade ou posterioridade.
5.
Antón Avilés de Taramancos, As torres no ar
TEMPO: ± 25 minutos
TÉCNICA: Por parellas
Volvamos coller algúns principios dos nosos textos narrativos:
Actividades
A VENGACIÓN
— Vélo eiquí, díxome o meu amigo Xan na tasca do “Peniche”. Iste é o home de que
tanto se conta.
E vin diante min un home alto e escaño, que xa andaría polos cincoenta e ben tantos
anos. Levaba chapeo, vestido de pana negra e traguía faixa.
Voltar
Anxel Fole, Historias que ninguén cre

É. O VERBO
Unidade didáctica 29
Eu nascín, medrei e fíxenme home e un bo día enfermóuseme un ollo. Fun aos médicos
e lambéronme unha manchada de cartos e no remate de contas o ollo sandar, sandou, pero quedoume
grolo. Por aquel tempo tiña un galo tan amante que viña comer na miña man. Chamáballe
Tenorio.
Un día estando eu agachado cos graos de millo na cunca das maus, veuse cara min,
paseniñamente, tripando a terra con aquel de señorón fidalgo. Plántase diante de min, ergue o
pescozo para fitar de perto, cicais bulronamente, aquel meu malfadado ollo grolo e cavilando que
sería cousa de manxar, axeitoume un peteirazo tan ben dirixido que me deixou torto.
““
“
O RAPOSO E O GALO
Unha vez era un raposo, que, famento, rondaba polo redor dun pobo por ver si atopaba
algo con que encher o estómago.
Preliminar:
“
Recreación oral do texto de Castelao que acabamos de ler.
Afonso Daniel Rodriguez Castelao, Un ollo de vidro
Domingo Blanco, Escolma de literatura popular galega
O Morfema Modo-Tempo pode ter un uso estilístico, un valor especial. Estes son os
seus valores máis frecuentes:
narrativo (Había unha vez un rei que tiña tres fillas)
habitual ou frecuentativo (Déitase tarde)
prospectivo (Vou ao teatro esta noite)
prospectivo negativo (Coas inundacións deste ano as patacas xa as comemos)
retrospectivo (Don García, rei da Galiza, morrerá en 1.090)
atemporal (A Lúa xira arredor da Terra)
probabilidade (Haberá unhas quiñentas persoas)
obrigativo (Non abrirás a porta a ninguén)
cortesía (Quixera facerlle unha pergunta)
avaliativo (Seríache mellor que ficases na casa)
enfático (Érache boa!)
Saberías indicar que usos estilísticos dos que acabamos de citar teñen as formas verbais
que van en negra nos textos de Fole, Castelao e o relato de tradición oral?
Investigación:
Actividades
Localiza agora ti textos literarios que recollan algun dos outros valores citados. Para
iso visita a Biblioteca do Centro.
Voltar

6.
É. O VERBO
Unidade didáctica 30
“
“
Era o tempo unha véspera confusa
Xosé Mª Álvarez Cáccamo, O Lume Branco
Aínda que podemos estabelecer unha correlación temporal entre os tempos do Subxuntivo
e as formas verbais de que dependen, podemos considerar tamén no Subxuntivo, como no
Indicativo, valores absolutos de Coincidencia, Anterioridade ou Posterioridade en relación ao
momento do enunciado.
Eses valores absolutos son tamén propios do Imperativo.
É posíbel que sexa así
Recoméndoche que vaias de paseo
Díxome que lle leve améndoas
Saca de aí que te esmago!
Sinto que fixesen iso
Parecía que se coñecesen hai moitos anos
Daba a impresión de que caísen as últimas follas do outono
Díxome que lle levase améndoas mañá
Se quixerdes levareillo
Cando viñer dállo
Fágoo como quixeres
Os verbos que van en negra nas frases anteriores están en Subxuntivo e Imperativo.
Deduce a temporalidade indicada por cada verbo a respecto do momento do enunciado e coloca
a forma na casa que lle corresponda do cadro xunto. Ollo! Unha mesma forma pode expresar máis
dunha temporalidade dependendo do contexto.
IMPERATIVO
TEMPO: ± 15 minutos
TÉCNICA: Por parellas
Coincidencia
Anterioridade
Posterioridade
Actividades
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Presente Pretérito Futuro Presente
Voltar

7.
É. O VERBO
Unidade didáctica 31
“ Préstame, chuvia, as túas palabras
e ti, vento, as ideas tan longas.
TEMPO: ± 25 minutos
TÉCNICA: Individual
“
De seguro que moitos coidan que estou tolo. Pero non se me dá. Alá eles. Que imaxinen
canto queiran. Se alguén saíse por aí adiante berrando: “¡toleou Fermín!”!, “¡toleou o muiñeiro!”,
adivertiríame moito. Non sería eu quen o negase. ¿Pra que?
“
“
Manuel Rivas, Mohicania
Silenciosamente foron subindo á barca para emprender a grande travesía. Aproveitaran
o devalar para estibar as cousas, pero pouco era o que tiñan que cargar. Naquel alborear
nevado, o barco parecía un corvo no berce das ondas. Era o máis grande que Lazo vira de perto,
o cal non era extraño porque Lazo vivira a súa infancia alonxada dos mares.
M.ª Xosé Queizán, O Segredo da Pedra Figueira
“
Actividades
“
A MOURA DO CASTRO “AIRA DA VILA”
(Saviñao –Lugo)
“O castro foi construído polos mouros, que deixaron grandes riquezas agachadas. Para
buscar estas riquezas xuntáronse varios homes con mentes de faceren unha mina, pero colleron
medo e non fixeron nada.
No castro había moitos encantos; un era unha tendeira que amosaba moitas cousas e
desaparecía. Tamén había cobras que saían voando cara ás casas de Rendal.
Hai poucos anos vivía preto do castro unha muller que tiña os porcos máis gordos do
lugar e iso que case non comían na casa. Un día a filla da dona foi busca-los porcos e atopounos
preto do castro onde unha moura lles estaba dando de comer. A rapaza colleu medo e quixo volverse,
pero a moura chamouna e díxolle:
— “Rapaza, vaite para a casa e dille a túa nai que cando mate os marráns ten que
darme a metade, que ben llo merezo”.
““
Xosé Neira Vilas, Xente no rodicio
X.M. González Reboredo, Lendas Galegas de Tradición Oral
Acabamos de ler o princípio de tres textos narrativos. Subliña en cada un dos tres textos,
en azul as formas do Indicativo, en vermello as do Subxuntivo e en verde as do Imperativo.
Unha vez comprobado que as formas están correctamente clasificadas e fixándo-te
nesa clasificación indica que modo verbal relacionas coa expresión da Realidade, que modo coa
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 32
expresión da Non Realidade e que modo coa expresión da Intencionalidade.
Nos dous primeiros textos predominan de forma diferente os diversos modos. A abundancia
de formas de un modo determinado ten algunha relación coa sensación que percibes á
hora de ler os textos? Comenta esa sensación relacionándoa co modo.
8.
Globalizadora
TEMPO: Sen límite
TÉCNICA: Individual
““
BREVES NOTAS ZOOLÓXICAS
Había unha vez unha avelaíña moi pequena, pencarraxada de moitas colores, que se
chamaba Grenada. Un día atopou unha flor vermella e nova e púxose moi leda. Un elefante que
tiña por veciño matouna e esmagou a flor. Cando algúns animais lle reprocharon esta acción, o
elefante alegou defensa propia.
Darío Xohán Cabana, Libro dos Moradores
Como ves o Narrador Observador Externo narra en 3.ª persoa e só nos mostra o que
pode percibir polos sentidos contándoo na orde en que o vai percibindo: ve unha escena e conta
o que ve sen que a súa personalidade apareza nunca na narración. Os períodos sintácticos que
utiliza son períodos sintácticos curtos.
Preliminar:
Actividades
• Comenta cos teus compañeiros de aula o comportamento dos personaxes do texto
lido.
• Localiza no texto as características do Narrador Observador Externo.
Agora tomando como modelo o texto da avelaíña e desde o punto de vista de Narrador
Observador Externo fainos un breve relato sobre os Morfemas de Modo-Tempo e Número-Persoa,
tendo en conta o que sobre eles temos comentado.
“
OS QUITASOLES I O QUITATREVAS
Estaba eu á sombra da figueira ramona, coa miña navalliña labrando pra bastón, na
testa dunha cana de amieiro, un paxariño, e saíanme mui ben os paxaros, coas azas repregadas,
i a cabeciña medio revirada, cando ouvín aquel tropel, i el eran catro que viñan dacabalo, i o
derradeiro traguía á couta unha mula con equipaxe, i eran de igoal vestido os catro, con grandes
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 33
“chapeus colorados e dalmáticas marelas como as dos cregos na misa, media polaina escotada, i ao
pescozo, i ao vento, unhas capiñas curtas coloradas coma os chapeus. Daba xenio ver rubir aquel
golpe pola encostiña que viña á portalada.
Álvaro Cunqueiro, Merlín e familia
O Narrador Personaxe Secundario narra en 1.ª persoa facendo unha descrición obxectiva
dos feitos e facendo interpretacións subxectivas das accións do Protagonista e demais
Personaxes do relato. Así imos ter dous campos de interese narrativo: a acción narrada e a personalidade
do narrador.
Preliminar:
Leremos na aula o relato completo de Os quitasoles i o quitatrevas e faremos unha
xustificación do Narrador como Personaxe Secundario.
• Agora ti es a vogal temática e como Narrador Personaxe Secundario fai un breve
relato onde os Morfemas Modo-Tempo e Número-Persoa sexan os Protagonistas.
• Unha vez lidos os relatos na aula analizamos os esquemas temporais utilizados. Así
observaremos se responden ao esquema:
narración en: tempo usado:
pasado ................................................ pretéritos
momento actual .................................. presentes
anticipación ........................................ futuros
Ou a outros esquemas. Por exemplo:
narración en: tempo utilizado:
pasado ................................................. presentes
Para rematar transformaremos o noso relato utilizando un esquema temporal distinto.
Coidado coa coherencia textual!
Investigación:
A estrutura (exposición dos acontecementos) da narración na súa forma máis clásica
e habitual segue unha orde linear:
plantexamento: situación inicial de que parte
trama: desenvolvemento da situación inicial cos momentos culminantes
desenlace: final da historia
Actividades
Como actividades de ampliación imos buscar na Biblioteca do Centro un relato breve
da nosa narrativa que presente unha estrutura diferente e analizaremos en que que consiste esa
estrutura.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 34
F.– Actividades de Infinitivo e Futuro do Subxuntivo
1.
“
“
As terras estreladas que nos agardan máis alá
TEMPO: ± 35 minutos
TÉCNICA: Individual
Actividades
“
SOBRE A MORTE DE BIEITO
(...) Alí preto había un sacho...Ía xa cara a el cando fiquei suspenso. Polo camiño que
pasa a rentes do camposanto sentíanse pasadas e rumor de fala. Viña xente. Entonces si que sería
absurda, tola, a miña presencia alí, daquelas horas e cun sacho na man.
¿Ía dicir que o deixara enterrar sabendo que estaba vivo?
E fuxín coa solapa subida, pegándome ós muros. A lúa era chea e os cans latricaban
lonxe.
“
Miguel Anxo Fernán-Vello, As certezas do clima
Non sempre é fácil idear o final dunha narración. Aquí tes o final dalgunhas das narracións
vistas.
Rafael Dieste, Dos arquivos do trasno
“
O CABALO DE ALBERTE MERLO
— ¡Mui ben! ¡Agora tes que levalo ao Rexistro!
Alberte quedouse coa boca aberta mirando pra Cheval.
— ¡Ao Rexistro! ¡Conozo o procedemento! Lémbrate que denantes de ser o teu cabalo
fun o cabalo do procurador Abeledo.
Un procurador famoso, do que se decía que tiña na memoria o Código das Argalladas...
Alberte anda agora coa declaración xurada na man, sube e baixa polos camiños, séntase nese
chanto ou arrímase a aquel carballo, pensando sempre no choio, sin saber que facer, si ir ao
Rexistro de Noia ou non... E mentras, o cabalo non lle fala e olla pra el de esguello.
“
Álvaro Cunqueiro, Os outros feirantes
“ Non quixen saber máis. Afastéime da miña biblioteca e fun pensando pra os meus
adentros: —Vampiros hainos; pois logo polo sí ou polo non, debían queimarse a todos os caciques.
Os caciques son capaces de facérense os mortos pra seguir vivindo á conta dos malpocados.
Voltar
“
Afonso Daniel Rodríguez Castelao, Un ollo de vidro

É. O VERBO
Unidade didáctica 35
Imaxina ti agora unha historia e nárrarnos o final seguindo estas indicacións:
1.– Escolle un título para o teu relato.
2.– Escolle o punto de vista narrativo (narrador omnisciente, protagonista, personaxe
secundario ou observador externo).
3.– Usando o dicionario escolle un verbo para utilizar nesas liñas finais do relato. Ese
verbo tes que utilizalo en 2.ª persoa do singular, 1.ª, 2.ª, ou 3.ª do plural do Infinitivo.
4.–Finalmente escolle unha destas preposición ou locucións prepositivas para colocares
antes da forma de infinitivo que vas utilizar:
Preposicións: a, ante, até, con, contra, de, desde, en, entre, para, perante, por,
sen, so, sobre, tras
Locucións prepositivas: antes de, despois de, lonxe de, a causa de, por mor de, a
fin de, a poder de, apesar de, en troca de, en vez de.
2.
Como exemplo fíxate no marcado en negra no texto de Castelao
E xa a imaxinar ese final, mais pondo como punto de partida a orixinalidade.
“
Dixo el: Proponho-che que nos amemos
com amor tolo um tempo indefinido
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Individual
“
Ricardo Carvalho Calero, Reticências...
OS GUERREIROS DORMENTES (I)
Un galés ía paseando pola Ponte de Londres, levando na man un bastón de abeleira
moi aquelado. Un inglés achegouse a el e preguntoulle de onde viña.
“Son do meu propio país”, contestou o galés nun ton pouco amable.
“Non mo tomes a mal, meu amigo”, dixo o inglés; “con tal que contestes ás miñas preguntas
e aceptes os meus consellos, irache moito mellor do que imaxinas. Ese bastón que levas na
man medrou nun lugar baixo o cal están agachados inmensos tesouros de ouro e prata; se lembras
o lugar e sabes levarme alí, fareite dono de todos eses tesouros”.
Voltar
““
Actividades
Elijah Waring, Contos Celtas

É. O VERBO
Unidade didáctica 36
Como ves nun texto narrativo podemos indicar o que di un personaxe reproducindo
literalmente as súas palabras. É o denominado estilo directo. Graficamente vén marcado por
barra (—) ou comiñas (“”).
TEMPO: ± 20 minutos
TÉCNICA: Individual
““
Proba ti co estilo directo
Primeiro escolle un personaxe entre os tipos máis frecuentes:
a) un personaxe simbólico, ou expresión dunha realidade
abstracta como a paz, a solidariedade, a liber-
dade...
b) un personaxe extraído do mundo real
c) un personaxe inventado
Logo elabora breves intervencións dos teus personaxes seguindo o esquema:
• un verbo declarativo.
• 3.ª persoa singular de cumprir, convir, admitir ou ser preciso + Infinitivo con morfemas
de Número-Persoa + complementos
Exemplo:
...dixo o elefante:
— Cómpre saírmos de madrugada se queremos chegar antes ca eles.
Aquí tes algún verbo declarativo por se os necesitares:
gritar, aclarar, expor, constestar, replicar, exclamar, responder, afirmar, avisar, explicar,
falar, indicar, dispor, ordenar, confirmar, preguntar, advertir, dicir, admitir, asegurar, asentir...
3.
COMO SE AÍ
nesa nau
estiveran escritas as palabras
as que ocultan o significado
as que pronuncio
Chus Pato, Nínive
Voltar
Actividades

É. O VERBO
Unidade didáctica 37
“
OS GUERREIROS DORMENTES (II)
No medio deste círculo de guerreiros viron dúas moreas moi grandes, unha de ouro e
outra de prata. O mago díxolle ó galés que collese canto puidese levar, dunha morea ou da outra,
pero que non podía coller das dúas. O galés carrexou ouro. O bruxo non colleu nada; dixo que non
quería, que o ouro non lles serve de nada ós que procuran coñecemento, e que por mor do seu
desprezo polo ouro chegara a adquirir os seus elevados coñecementos e sabedoría. Cando saían,
advertiulle de novo ó galés que non tocase a campá, pero que, se por desgracia o facía, podería
sufrir nefastas consecuencias, porque espertarían un ou varios guerreiros, erguerían a cabeza e
preguntarían se xa era de día.
“
“
Días breves
en que ún está sempre nunha cousa!
TEMPO: ± 30 minutos
TÉCNICA: Individual
“
Elijah Waring, Contos Celtas
Aquí temos o denominado estilo indirecto: indicamos o que di unha personaxe sen
reproducir exactamente as súas palabras. Para iso botamos man de nexos como que e se.
Volvamos xogar con personaxes mais reproducindo este esquema:
verbo declarativo + que + verbo + elementos intercalados + Infinitivo con morfemas
de Número-Persoa.
4.
Exemplo: E o elefante respondeu que debían, aínda que lles custase erguerse, saíren
de madrugada.
Finalmente leremos as producións.
Uxío Novoneyra, Os Eidos 2
Sigamos practicando o estilo directo e o estilo indirecto.
““
Actividades
AS TRES CABRAS INDEPENDENTES DA FAMILIA GRUFF
Érase unha vez tres cabras relacionadas entre si pola súa condición de irmás que vivían
na aba dunha fermosa montaña. Chamábanse Gruff, e formaban unha familia sumamente unida.
Durante os meses de inverno, vivían nun val verde e exuberante, comendo herba e realizando
outras actividades propias do seu xénero. Ao chegar o verán, ascendían pola aba da montaña para
alcanzaren pastos máis doces. Deste xeito, evitaban esgotar as reservas do val e lograban reducir
ao mínimo o seu impacto ecolóxico sobre o entorno natural.
Voltar
James Finn Garner, Contos infantís politicamente correctos

É. O VERBO
Unidade didáctica 38
Co permiso do autor imos continuar o texto con comentarios das tres protagonistas.
Só unha condición: unha delas ten que utilizar un Futuro de Subxuntivo.
Para isto utiliza este esquema sintáctico: verbo en Presente prospectivo ou Futuro +
nexo subordinante condicionante (se...)
temporal (cando...)
locativo (onde...)
modal, comparante, intensificante (como)
relativo (que...) + Futuro do Subxuntivo
Exemplo de estilo directo:
...e o elefante dixo:
— Iremos cando quixerdes
Exemplo de estilo indirecto:
E o elefante aclara que marcharán cando todos quixeren
Actividades
Como punto final volveremos ler o texto “Os guerreiros dormentes” (I) e unha vez lido
relatarémolo oralmente en estilo indirecto.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 39
G. – Actividade Terminal
“
ONOMATOPEIAS
Na plataforma, plas, plas, plas, dun autobus, tuf, tuf, tuf, da liña S (no silencio só se
escoitaba un murmurio de abellas que soaba), pii!, pii!... emborranchado de encarnado, a iso
do meio din-don-din-don día, xemía a xente comprimida, ah!, ah! e velaqui quiquiriquí que un
galiño ghili, tururu!, que, puaf!, levaba un sombreirucho, fiu!, volveuse cabreado, brr, brr, contra
o seu viciño e díxolle, hm hm: “Ouza, vostede estame empurrando adrede”. Case se pegan, plaf,
smasch, mais en seguida o poliño, pio, pio, lanzouse, zas!, sobre un sitio libre sentando nel,
ploc.
O mesmo día, un pouco máis tarde, din-don-din-don, vólvoo ver, xunto á estación,
fss!, fss!, puu!, puu!, palicando, bla, bla, bla, con outro efebo, tururú, sobre un botón do abrigo
(trr, trr, precisamente non ía calor...)
E chim-pum.
“
““
Actividades
Raymond Queneau, Exercicios de estilo
Hai tempo non había mar, e os deuses camiñaban polas verdescentes chairas da
terra.
Un solpor dos anos esquecidos encontrábanse os deuses sentados nos montes, con
todos os regueiros do mundo durmindo enroscados aos Seus pés, cando Slid, o novo deus, abríndose
paso entre as estrelas, presentouse subitamente na terra, situada nun recanto do espazo. E
após el viñan un millón de ondas, todas seguindo a Slid e avanzando polo crepúsculo; e Slid desceu
a terra nun dos grandes vales verdes que dividen o sur, e acampou aquí para pasar a noite, con
todas as súas ondas ao seu redor.
Lord Dunsany, No país do Tempo
Os espazos a utilizar nun relato poden ser realistas, subxectivos, imaxinarios, simbólicos...
podendo a acción desenvolverse en interiores ou exteriores. Os espazos escollidos van
estar directamente relacionados co tipo de narrador, o tempo utilizado e o protagonista elixido.
Esta última actividade consistirá na elaboración dun relato. Previamente faremos
unha planificación atendendo a:
1º.– Punto de vista narrativo (Narrador Omnisciente, Observador Externo, Protagonista
ou Personaxe Secundario)
2º.– Ton (realista, irónico, humorístico...)
3º.– Esquema estrutural (linear —plantexamento-trama-desenlace— ou descontinuo)
4º.– Referencias espacio-temporais
5º.– Personaxes (introdución mediante estilo directo e indirecto)
6º.– Título
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 40
w Instrumentos e Criterios de Avaliación
Baixo as liñas xenéricas de:
Avaliación inicial como diagnóstico
Priorización da avaliación formativa
Co-avaliación
Avaliación do proceso docente e dos resultados
expomos os criterios para avaliar as aprendizaxes básicas das capacidades expresadas
nos obxectivos da unidades:
a) Nas actitudes:
O alumno/alumna:
1.– Mostra interese por ampliar o coñecemento da lingua.
2.– Participa activamente nas actividades propostas tanto individuais como colectivas.
3.– Observa as regras básicas da comunicación oral interpersoal.
4.– Coida nos traballos escritos a secuenciación lóxica das ideas, a corrección ortográfica
e a presentación.
5.– Fai un uso da lingua sen contidos de discriminación lingüística, social, sexual...
b) No Pre-Texto:
O alumno / alumna:
1.– Le con fluidez e entoación diferentes textos narrativos e poéticos.
2.– Reproduce oralmente —sintetizando— un texto narrativo.
3.– Amplía léxico adquirindo o hábito de consulta espontánea do dicionario.
4.– Realiza traballos de investigación simples mostrando orde e metodoloxía.
5.– Recoñece os conceptos relativos ao verbo como clase de palabra.
6.– Identifica irregularidades nos verbos.
7.– Domina a conxugación verbal.
8.– Utiliza adecuadamente estruturas sintácticas de Infinitivo con morfemas de Número-Persoa.
9.– Recoñece as características da narración como forma de elocución.
10.– Amplía o seu coñecemento de autores e obras literarias.
d) No Texto:
O alumno / alumna:
Instrumentos e Criterios de Avaliación
1.– É capaz de utilizar a estrutura organizativa do texto narrativo:
punto de vista narrativo.
esquema estrutural.
coordenadas espacio-temporais.
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 41
2.– Utiliza riqueza de procedementos:
ton narrativo.
estilo directo e indirecto.
tratamento das personaxes.
usos estilísticos dos tempos verbais.
riqueza de estruturas verbais.
3.– Usa a lingua correcta e creativamente.
A seguir estabelecemos os instrumentos de avaliación que consideramos máis axeitados
para esta Unidade Didáctica:
• Fichas de observación.
• Caderno-diario de aula.
• Probas escritas.
• Probas escritas con material de apoio.
• Probas orais (espontáneas e planificadas).
• Tests:
- de asociación de coñecementos
- de ordenamento
- de textos mutilados
Criterios de avaliación da unidade didáctica e auto-avaliación por parte do alumno/
alumna.
1.– Os contidos da unidade foron
- moi doados - moi interesantes
- doados - interesantes
- normais - pouco interesantes
- dificiles
- moi difíciles
2.– As actividades foron
- moi amenas - moitas - moi apropiadas
- amenas - xustas - apropiadas
- pouco amenas - poucas - pouco apropiadas
- pesadas
3.– As explicacións foron
- moi claras - suficientes
- claras - escasas
- pouco claras
4.– O ritmo de traballo foi
- moi rápido
- rápido
Instrumentos e Criterios de Avaliación
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 42
- bo
- lento
5.– No desenvolvemento da unidade aprendiches
- moito
- bastante
- suficiente
- pouco
- nada
Razoa brevemente a resposta.
6.– As actividades servíronche para razoar os contidos
- moito
- bastante
- suficiente
- pouco
- nada
7.– A túa colaboración nas actividades de grupo foi
- adecuada
- insuficiente
8.– Respectaches a opinión dos compañeiros
- moito
- bastante
- pouco
- nada
9.– Respectáronse as túas opinións
- moito
- bastante
- pouco
- nada
10.– O ambiente da aula foi
- moi agradábel
- bastante agradábel
- pouco agradábel
Instrumentos e Criterios de Avaliación
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 43
w Materiais e Recursos Didácticos
Materiais e recursos:
Os materiais e recursos necesarios para o desenvolvemento desta unidade son os que
se especifican en cada actividade e que podemos resumir en: textos que acompañan a cada actividade
e os seus libros de referencia, dicionarios, cortiza para colocar o mapa conceptual, un
reprodutor de vídeo e material de escritorio.
Medios audiovisuais:
Vídeo didáctico É. O verbo. (AS-PG).
Voltar
Materiais e Recursos Didácticos

É. O VERBO
Unidade didáctica 44
w Bibliografía
ABAITÚA, J.: “Cuestiones de léxico y aspecto. Un análisis formal del participio”, en Proce-
samiento del Lenguaje Natural, Barcelona, 9, 1991, pp. 37–52.
ALARCOS LLORACH, E.: Estudios de gramática funcional del español, Madrid, Gredos,
1980.
ALCINA, J. e BLECUA, J. M.: Gramática española, Barcelona, Ariel, 1991.
ÁLVAREZ, R. et al.: Gramática galega, Vigo, Galaxia, 1994.
ANTÚNEZ, S. et al.: Del proyecto educativo a la progamación de aula, Barcelona, Graó,
1992.
ASSOCIAÇOM GALEGA DA LÍNGUA: Guia prático de verbos galegos conjugados, Ourense,
AGAL, 1988.
BADIA, B. e VILA, M.: Jocs d’expressió oral i escrita, Vic, Eumo, s. d.
BAJTIN, M.: Teoría y estética de la novela, Madrid, Taurus, 1989.
BAQUERO GOYANES, M.: Estructuras de la novela actual, Barcelona, Planeta, 1970.
BARRIENTOS, C. et al.: Orientaciones didácticas sobre la lengua (etapa 12–16), Madrid,
Narcea, 1987.
BATISTA, R. M.: “Elementos para o estudo das relações espaciais, aspectuais e temporais”,
en Alfa, São Paulo, 33, 1989.
BOBES NAVES, M. C.: Las personas gramaticales, Universidade de Santiago, 1971.
BOLÉO, M. de Paiva: “Tempos e modos em protuguês. Contribuição para o estudo da sintaxe
e da estilística do verbo”, en Boletim de Filologia, 3, 1/2, Lisboa, 1934/1935, pp. 15-36.
BOLÍVAR, A.: Los contenidos actitudinales en el currículo de la Reforma, Madrid, Escuela
Española, 1992.
CÂMARA Jr., J. Mattoso: “Para o estudo descritivo dos verbos irregulares”, en Estudos Lin-
guísticos, São Paulo, 1, 1, 1966, pp. 16–27.
CAMPOS, O. A. de Souza: O gerúndio no português: estudo histórico-descritivo, Rio de Ja-
neiro, Presença/INL-MEC, 1980.
CASSANY, D.: Describir el escribir, Barcelona, Paidós, 1991.
CERVERA, A.: Lengua para todos en Secundaria, Madrid, Narcea, 1994.
CHIERCHIA, G.: Topics in the syntax and semantics of infinitives and gerunds, New York /
London, Garland, 1988.
COROMINA , E. e RUBIO, C.: Técnicas de escritura, Barcelona, Teide, 1989.
COSTA CASAS, X. X. et al.: Actividades de Expresión oral e escrita, A Coruña, Bahía, 1990.
COSTA CASAS, X. X. et al.: Nova gramática para a aprendizaxe da língua, A Coruña, Via
Láctea, 1988.
DEL CARMEN, L.: “Secuenciación de los contenidos educativos”, en Cuadernos de Peda-
gogía, 188, pp. 20–23.
DEL PRADO BIEZMA, F. J.: Como se analiza una novela, Madrid, Alhambra, 1984.
DÍAZ REGUEIRO, M.: Os verbos galegos, Santiago, Xunta de Galicia, 1992.
DORTA LUIS, J.: Modos y tiempos del verbo en la tradición gramatical hispánica: desde Ne-
brija hasta Bello (1492–1860), Universidad de La Laguna, 1987.
Bibliografía
FERNÁNDEZ REI, F.: O verbo. Contribución á dialectoloxía galega, 2 vols, Tese de Doutora-
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 45
mento, Universidade de Santiago, 1978/1979.
FILHO, L. de Azevedo: “Emprego de modo subjuntivo em português”, en Revista de Por-
tugal, 33, Lisboa, 1968, pp. 498–504.
FONSECA, F. I.: Deixis, Tempo e Narração, Porto, Fundação Eng. António de Almeida, 1992.
GARCÍA CAEIRO, I. et al.: Expresión oral, Madrid, Alhambra, 1988.
G[ARCÍA] GONDAR, F.: O infinitivo conxugado en galego, Anexo 13 de Verba, Santiago,
1978.
GONZÁLEZ DARDER, J. et al.: Expresión escrita, Madrid, Alhambra, 1988.
GRAFEIN: Teoría y práctica de un taller de escritura, Madrid, Altalena, 1981.
GULLÓN, G.: El narrador en la novela del siglo XIX, Madrid, Taurus, 1976.
HERNÁNDEZ ALONSO, C.: “Las categorías de persona y número en el verbo español”, en
Revista Española de Lingüística, 1, Madrid, 1975, pp. 121–137.
INSTITUTO DA LINGUA GALEGA: Atlas Lingüístico Galego, Vol. 1: Morfoloxía verbal, A Co-
ruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1990.
LAMÍQUIZ, V.: El sistema verbal del español, Málaga, Ágora, 1982.
LAPA, M. Rodrigues: Estilística da língua portuguesa, Coimbra, Coimbra Ed., 1979.
LUCINI, F.: Temas transversales y educación en valores, Madrid, Alauda, 1993.
LUCINI, F.: Temas transversales y áreas curriculares, Madrid, Alauda, 1994.
MARTINET, A.: “Qu’est-ce qu’on conjugue dans une conjugation?”, en La Linguistique, Paris,
29, 1, 1993, pp. 41–53.
MOLHO, M.: Sistemática del verbo español (aspectos, modos, tiempos), 2 vols, Madrid,
Gredos, 1975.
MORENO, V.: El juego poético en la escuela, Pamplona, Pamiela, 1989.
ONTORIA, A.: Mapas conceptuales. Una técnica para aprender, Madrid, Narcea, 1994.
PENA, J.: “Las categorías gramaticales: sobre las denominadas ‘categorías verbales’”, en
Verba, 12, 1985, pp. 5–30.
PORTO DAPENA, J. A.: Tiempos y formas no personales del verbo, Madrid, Arco Libros,
1989.
RINCÓN, F. e SÁNCHEZ-ENCISO, J.: El taller de la novela, Barcelona, PPU, 1984.
RODARI, G.: Ejercicios de fantasía, Barcelona, Aliorna, 1991.
RODARI, G.: Gramática de la fantasía, Barcelona, Argos Vergara, 1984.
ROJO, G.: “La temporalidad verbal en español”, en Verba, 1, 1974, pp. 68–149.
ROSALES, C.: Evaluar es reflexionar sobre la enseñanza, Madrid, Narcea, 1990.
SAMOILOVICH, D.: Como jugar y divertirse con escritores famosos, Madrid, Altalena, 1979.
SANTAMARINA [FERNÁNDEZ], A.: “El verbo gallego”, en Verba, anexo 4, Santiago de Com-
postela, 1974.
TENBRINK, T.: Evaluación. Guía práctica para profesores, Madrid, Narcea, 1988.
VEIGA RODRÍGUEZ, A.: Valores de las formas verbales en castellano, Tese de Doutoramento,
Universidade de Santiago, 1987.
VV. AA.: Lingüística del texto, Madrid, Arco, 1997.
WANG, M.: Atención a la diversidad del alumnado, Madrid, Narcea, 1995.
WOTJAK, G. e VEIGA, A. (eds.): “La descripción del verbo español”, en Verba, anexo 32,
Santiago de Compostela, 1990.
XUNTA DE GALICIA, CONSELLERÍA DE EDUCACIÓN: Deseño Curricular Base de Educación Se-
cundaria Obrigatoria, Santiago de Compostela.
ZARAGOZA SESMERO, V.: La gramática (h)echa poesía, Madrid, Popular, 1987.
Voltar
Bibliografía

É. O VERBO
Unidade didáctica 46
w Apéndice
A. Soporte conceptual
Concepto semántico do verbo
O verbo é o elemento fundamental e imprescindíbel na maioría dos enunciados. Non
só pode ser un elemento suficiente á hora de transmitir unha mensaxe, senón que tamén nos
pode permitir prescindir doutros elementos, como o propio suxeito, por virnos indicado polos seus
morfemas de número-persoa:
(Hoxe eu) comerei (chícharos e patacas novas)
A definición tradicional do verbo distingue entre aqueles que os lexemas indican accións,
estados e fenómenos, aínda que covén precisar que todos os verbos indican accións, tanto
se o seu suxeito é axente, paciente ou non teñen suxeito.
Eu canto (suxeito axente)
Eu adormecín (suxeito paciente)
Amañeceu ás seis (non suxeito)
Con todo, hai outras clases de palabras que poden indicar acción, fundamentalmente
os substantivos derivados de verbos. A diferenza de significado vén dada polo carácter dinámico
—narrativo— do verbo frente ao carácter estático —descritivo— do substantivo:
As palabras baixan polo edificio
A baixada foi en trinta e dous segundos
Así, mentres baixan indica a acción propiamente dita, baixada describe a idea de baixar.
Elementos constitutivos do verbo
Ao analizar formalmente un verbo vemos que o podemos segmentar en lexema, vogal
temática (VT), morfema modo-temporal (M-T) e morfema número-persoal (N-P).
reivindic a re mos
Lexema VT M-T N-P
Voltar
Apéndice

É. O VERBO
Unidade didáctica 47
O lexema proporciónanos o significado conceptual ou nocional (accións en sentido
dinámico). Podemos delimitalo facilmente eliminando do Infinitivo as terminacións -ar, -er ou -ir.
Este lexema que temos no Infinitivo é o mesmo que imos encontrar nas outras formas do verbo
regular:
esmagar esmagarei esmagaría
bater baterei batería
partir partirei partiría
Pero o verbo irregular pode presentar algún lexema diferente ao do Infinitivo. Estes
lexemas quedan delimitados ao eliminar os demais compoñentes verbais:
facer fago fas fixen
saber sei saiba souben
A vogal temática é un elemento meramente clasificatorio, sen significado. Pola vogal
temática clasificamos o verbo en tres tipos de conxugación:
acción:
– 1.ª conxugación (vogal temática a): rabuñar, engruñamos, cadrara...
– 2.ª conxugación (vogal temática e): derreter, rendemos, tanxera...
– 3.ª conxugación (vogal temática i): tremelucir, friximos, bulira...
O morfema modo-temporal indícanos o modo e o tempo do verbo.
O modo móstranos a perspectiva ou actitude que toma o emisor ao presentarnos a
– Se toma a actitude de presentarnos a acción como real, existente, emprega o Indicativo:
el canta
– Se toma a actitude de presentarnos a acción como non real, que non existe, emprega
o Subxuntivo: talvez cante
– Se a actitude é de expresar unha intención, emprega o Imperativo: canta!
O tempo verbal indica anterioridade, coincidencia ou posterioridade a partir do momento
presente do enunciado:
Atravesaron a rúa (anterioridade)
Atravesan a rúa (coincidencia)
Atravesarán a rúa (posterioridade)
ou tomando como referencia un momento determinado do pasado:
Cando eu cheguei, miña irmá xa marchara (anterioridade)
Cando eu cheguei, miña irmá marchaba (coincidencia)
Cando eu cheguei, miña irmá dixo que marcharía (posterioridade)
Voltar
Apéndice

É. O VERBO
Unidade didáctica 48
Tanto o modo como o tempo verbal veñen indicados por un único morfema, o morfema
modo-temporal, que vai colocado despois da vogal temática:
bot a ba n
Así, tanto a indicación de modo Indicativo como a indicación temporal de coincidencia
co pasado veñen dadas polo morfema modo-temporal ba.
porais:
Salvando as particularidades que veremos a seguir, estes son os morfemas modo-tem-
Copretérito do Indicativo:
ba (1.ª conx) ~ ia (2.ª e 3.ª conx.): andaba ~ varría, partía
Antepretérito do Indicativo:
ra (átono): andara, varrera, partira
Pospretérito do Indicativo:
ria: andaría, varrería, partiría
Futuro do Indicativo:
re (tónico) ~ ra (tónico): andarei ~ andarás
varrerei ~ varrerás
partirei ~ partirás
Presente do Subxuntivo e do Imperativo:
e (1.ª conx.) ~ a (2.ª e 3.ª conx.): ande ~ coma, parta
Pretérito do Subxuntivo:
se: andase, comese, partise
Futuro do Subxuntivo:
r ~ re (átono): andar ~ andares
varrer ~ varreres
partir ~ partires
O morfema número-persoal é o último elemento do verbo e indícanos o número e a
persoa do suxeito:
fema n.
persoais:
bot a ba n
Así, a indicación de terceira persoa e plural vén dada por un único morfema, o mor-
Salvando as particularidades que veremos a seguir, estes son os morfemas número-
1.ª do singular: -Ø (andara, varra, partise...)
2.ª do singular: -s (andaras, varras, partises...)
3.ª do singular: -Ø (andara, varra, partise...)
1.ª do plural: -mos (andaramos, varramos, partísemos...)
2.ª do plural: -des (andarades, varrades, partísedes...)
3.ª do plural: -n (andaran, varran, partisen...)
Voltar
Apéndice

É. O VERBO
Unidade didáctica 49
Particularidades da vogal temática, morfema modo-temporal e número-persoal
nos verbos regulares
Nos verbos regulares podémonos encontrar cunha vogal temática irregular:
andou (de andar)
ou con ausencia de vogal temática:
ando (de andar)
e podemos encontrar unha vogal temática que non é a propia dunha determinada
conxugación, senón doutra:
batín, batía, batido (de bater)
partes, parte, parten (de partir)
Canto ao morfema modo-temporal podemos encontrar formas verbais que non presenten
este morfema aínda que o seu significado siga existindo:
andan (fronte a andaban)
En andaban o morfema ba indica un modo e un tempo determinado. Esa mesma indicación
de modo e tempo témola na forma de Presente do Indicativo andan, sen que haxa morfema
expreso. O Presente do Indicativo é o único tempo verbal que non ten este morfema. A súa
ausencia é, en consecuencia, a marca de tempo Presente e modo Indicativo.
E mesmo podemos encontrar formas en que a expresión de modo-tempo e númeropersoa
vén dada por un único morfema:
anda stes (fronte a anda ba des)
Apéndice
O Pretérito do Indicativo ten morfemas número-persoais diferentes do resto dos
tempos verbais. Ao non coincidir estes morfemas número-persoais cos doutros tempos son suficientes
para diferenciar o Pretérito do Indicativo dos demais tempos. Así, no exemplo anterior,
temos un morfema ba de modo-tempo, e un morfema de segunda persoa de plural des, no Copretérito,
fronte a un único morfema stes, de segunda persoa de plural, que ao ser exclusivo do
Pretérito, indícanos tamén modo e tempo (Pretérito do Indicativo).
Os morfemas número-persoais (e modo-temporais, pois) específicos do Pretérito do
Indicativo son:
1.ª do singular: i (1.ª conx.) ~ n (2.ª e 3.ª conx.): andei ~ varrín, partín
2.ª do singular: ches: andaches, varriches, partiches
3.ª do singular: u: andou, varreu, partiu
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 50
1.ª do plural: mos: andamos, varremos, partimos
2.ª do plural: stes: andastes, varrestes, partistes
3.ª do plural: ron: andaron, varreron, partiron
Algo similar acontece coa primeira persoa do singular do Presente do Indicativo: o o
final indica tanto número-persoa (primeira do singular) como modo-tempo (Presente do Indicativo)
por ser un morfema específico desta persoa e tempo:
ando, varro, parto
e coa segunda do plural do Presente do Imperativo: o de final indica tanto númeropersoa
(segunda do plural) como modo-tempo (Presente do Imperativo) por ser tamén un morfema
específico desta persoa e tempo:
andade, varrede, partide
A primeira persoa do singular do Futuro do Indicativo ten tamén un morfema númeropersoal
específico: i, igual que no Pretérito do Indicativo da 1.ª conxugación. Pero, ao contrario
dos casos que acabamos de ver, non é modo-temporal, xa que este (re), é independente e vai
antes:
andarei, varrerei, partirei
Morfemas substanciais e aspectuais
O Infinitivo, Xerundio e Participio, en lugar do morfema modo-temporal, presentan
outro tipo de morfemas.
acción:
O Xerundio e Participio teñen un morfema aspectual que fai referencia ao proceso da
encadernando (Xerundio: acción no seu transcurso)
encadernado (Participio: acción acabada)
Xerundio e Participio carecen de morfema número-persoal. Contodo, o Participio admite,
como os nomes, morfemas de xénero e número:
da acción:
Encadernados os libros, foron colocados na biblioteca
O morfema do Infinitivo é un morfema substancial, que indica a esencia, a substancia
encadernar (Infinitivo: substancia da acción)
Voltar
Apéndice

É. O VERBO
Unidade didáctica 51
Por carecer de matices modais, temporais ou aspectuais, polo seu significado neutro,
o Infinitivo é a forma habitual para citar un verbo.
O morfema substancial do Infinitivo pode ser r ou re:
andar, andares, andar, andarmos, andardes, andaren
Despois del, o Infinitivo presenta morfemas número-persoais idénticos aos máis frecuentes
dos outros tempos verbais:
andar (como andaba)
andares (como andabas)
andar (como andaba)
andarmos (como andabamos)
andardes (como andabades)
andaren (como andaban)
Os morfemas flexivos do Futuro do Subxuntivo coinciden cos do Infinitivo, de maneira
que nos verbos regulares Futuro do Subxuntivo e Infinitivo formalmente son iguais. Cando o Pretérito
do Indicativo ten un lexema particular (alguns verbos irregulares), o Futuro do Subxuntivo
leva ese mesmo lexema, mantendo as mesmas terminacións que o Infinitivo:
Clasificación formal dos verbos
Futuro do Subxuntivo Infinitivo
estiver (como estiven) estar
estiveres estares
estiver estar
estivermos estarmos
estiverdes estardes
estiveren estaren
Atendendo á forma podemos distinguir tres grupos xerais de verbos:
– Os regulares, cuxo tipo de conxugación é maioritario, propio da grande maioría dos
verbos. O seu lexema mantense en toda a conxugación sen ningunha variación:
andar, andei, andarei...; chamar, chamei, chamarei...
bater, batín, baterei...; varrer, varrín, varrerei...
partir, partín, partirei...; unir, unín, unirei...
Apéndice
– Os semi-regulares, cuxo tipo de conxugación é minoritario, pois só é próprio dun
grupo reducido de verbos. Teñen como principal característica formal a alternancia
Voltar

É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 52
de diferentes vogais no lexema:
subir, subo, sobes, sobe, soben...
fuxir, fuxo, foxes, foxe, foxen...
acudir, acudo, acodes, acode, acoden...
– Os irregulares, cuxo tipo de conxugación é exclusivo, pois é particular de cada verbo,
non servindo de paradigma para ningún outro salvo para os seus derivados. Teñen
como principal característica formal a presenza de diferentes lexemas na súa conxugación:
ter, teño, tiña, tiven...
Os verbos semi-regulares e irregulares na súa conxugación non son tan imprevisíbeis
como pode parecer. Así, hai tempos que compartillan as mesmas irregularidades:
verbos:
dix-: dixen, dixera, dixese, dixer
e mesmo podemos comprobar como certas particularidades poden ser comúns a varios
dixen, quixen, fixen, puxen, trouxen
Observar estes paralelismos é unha boa maneira de aproximarse ao verbo irregular.
As particularidades comúns podemos estudalas dun xeito máis sistemático se agrupamos
os tempos verbais atendendo a dous tipos de temas (tema = lexema + vogal temática):
– Tema de Presente:
Infinitivo, Xerundio e Participio
Presente do Indicativo, Presente do Subxuntivo e Presente do Imperativo
Futuro do Indicativo e Pospretérito do Indicativo
Copretérito do Indicativo
– Tema de Pretérito:
Pretérito do Indicativo e Pretérito do Subxuntivo
Antepretérito do Indicativo
Futuro do Subxuntivo
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 53
Particularidades no lexema e na vogal temática dos verbos semi-regulares
e irregulares
Tempos de tema de Presente
Moitos dos verbos irregulares presentan na primeira persoa do Presente do Indicativo
un lexema diferente de todos os demais do mesmo verbo. Cando isto acontece, ese lexema vai
aparecer en todo o Presente do Subxuntivo:
caber: caibo < > caiba, caibas, caiba, caibamos...
ver: vexo< > vexa, vexas, vexa, vexamos...
Este comportamento ímolo encontrar tamén en todos os verbos semi-regulares:
ferir: firo < > fira, firas, fira, firamos...
sair: saio < > saia, saias, saia, saiamos...
Todos os verbos irregulares que non presentan esta correspondencia de lexemas entre
estes tempos teñen un lexema especial para a primeira persoa do singular do Presente do Indicativo
e outro diferente para todo o Presente do Subxuntivo:
haber: hei < > haxa, haxas, haxa, haxamos...
saber: sei < > saiba, saibas, saiba, saibamos...
Outra correspondencia de particularidades nos tempos de tema de presente é a coincidencia
formal da terceira persoa do singular do Presente do Indicativo coa segunda do singular
do Presente do Imperativo en todos os verbos:
salvo no verbo ser:
dicir: el di < > di ti
estar: el está < > está ti
facer: el fai < > fai ti
ser: el é < > sé ti
Continuando co Presente do Indicativo podemos observar que en tres verbos irregulares
certas persoas teñen un lexema sen consoante final e ademais carecen de vogal temática:
hab e r: has, ha, han
dic i r: dis, di, din
fac e r: fas, fan
Apéndice
E destes tres, o verbo dicir e o verbo facer son os únicos que teñen esta mesma par-
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 54
ticularidade no Futuro do Indicativo e no Pospretérito:
dic i r: direi, dirás, dirá...; diría, dirías, diría...
fac e r: farei, farás, fará...; faría, farías, faría...
En todos os demais verbos mantense a consoante final do lexema e a vogal temática
nestes tempos:
hab e r: haberei, haberás, haberá...; habería, haberías, habería...
quer e r: quererei, quererás, quererá...; querería, quererías, querería...
val e r: valerei, valerás, valerá...; valería, valerías, valería...
A ausencia de vogal temática tamén é unha particularidade do Presente do Indicativo
de bastantes verbos irregulares, en concreto dos verbos que teñen un Infinitivo monosilábico e do
verbo estar (os elementos marcados son os lexemas):
cres, cre, cren dás, dá, dan
les, le, len ves, ve, ven
ris, ri, rin estás, está, están
tes, ten
vés, vén
pos, pon
Os verbos ser e ir carecen tamén de vogal temática e en certas persoas do Presente do
Indicativo, pero presentan ademais lexemas claramente diferentes do lexema do Infinitivo:
ser: es, é, son
ir: vas, van
Nestas mesmas persoas do Presente do Indicativo, á parte dos verbos irregulares,
tamén alguns verbos semi-regulares —os habitualmente denominados verbos de alternancia vocálica—
manteñen a vogal temática pero presentan variacións no lexema:
subir /u/: sobes, sobe, soben //
seguir /e/: segues, segue, seguen //
No Presente do Indicativo de tres verbos irregulares (haber, facer, ir) encontramos
vogais temáticas particulares:
hai
fai
vai
Apéndice
e nos verbos ser e pór aparecen unhas vogais temáticas atípicas: un o (só existente en
Voltar

É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 55
formas do tipo andou) e un u:
Tempos de tema de Pretérito
ser: somos, sodes
pór: pór, pores, pór, pormos...; pomos, pondes; ponde, pondo
puña, puñas, puña, puñamos, puñades, puñan
A maior parte dos verbos irregulares teñen un tema de Pretérito específico (o lexema
e a vogal temática ou simplemente un destes elementos) propio de todos os tempos do tema. Así
mesmo, podemos agrupar algúns destes verbos porque o seu tema de Pretérito é moi similar:
Verbo Pretérito Antepretérito Pretérito Futuro
do Indicativo do Subx. do Subx.
dicer dixen, dixeches, dixo... dixera... dixese... dixer...
facer fixen, fixeches, fixo... fixera... fixese... fixer...
querer quixen, quixeches, quixo... quixera... quixese... quixer...
pór puxen, puxeches, puxo... puxera... puxese... puxer...
traer trouxen, trouxeches, trouxo... trouxera... trouxese... trouxer...
haber houben, houbeches, houbo... houbera... houbese... houber...
caber couben, coubeches, coubo... coubera... coubese... couber...
saber souben, soubeches, soubo... soubera... soubese... souber...
ter tiven, tiveches, tivo... tivera... tivese... tiver...
estar estiven, estiveches, estivo... estivera... estivese... estiver...
poder puiden, puideches, puido... puidera... puidese... puider...
vir (vin), viñeches, veu... viñera... viñese... viñer...
ver (vin), viches, viu... vira... vise... vir...
ser/ir fun, fuches, foi... fora... fose... for...
dar dei, deches, deu... dera... dese... der...
Voltar

É. O VERBO
Unidade didáctica 56
Particularidades nos morfemas modo-temporais e número-persoais
dos verbos irregulares
Tempos de tema de Presente
En toda a conxugación verbal apenas hai dous morfemas modo-temporais especiais e
afectan a catro verbos no Copretérito do Indicativo (morfemas ra e ña):
ser: era, eras, era, eramos, erades, eran
ter: tiña, tiñas, tiña, tiñamos, tiñades, tiñan
vir: viña, viñas, viña, viñamos, viñades, viñan
pór: puña, puñas, puña, puñamos, puñades, puñan
Tamén son poucos os morfemas número-persoais especiais. A maioría dos verbos teñen
un o como morfema número-persoal da primeira persoa do singular do Presente do Indicativo.
Afastándose desta regra son morfemas especiais o morfema u, o morfema i e o morfema n:
Tempos de tema de Pretérito
estar, ir, dar: estou, vou, dou
haber, saber: hei, sei
ser: son
O morfema i que acabamos de ver pode ser tamén morfema de terceira persoa do
singular do Pretérito do Indicativo dos verbos ser e ir:
foi
Apéndice
Con todo, na terceira persoa do singular do Pretérito do Indicativo, o morfema especial
o é o máis frecuente nos verbos irregulares:
dixo, fixo, quixo, puxo, trouxo, houbo, coubo, soubo, tivo, estivo, puido
Voltar

andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
andando
andado
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 57
B. Paradigmas verbais
Incluímos a seguir os principais modelos de conxugación de verbos regulares, semiregulares
e irregulares.
As formas verbais en cursiva dos dous últimos tipos de verbos son as que se afastan do
modelo regular ou presentan temas diferentes do Infinitivo.
andar
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
varrer
INFINITIVO
varrer
varreres
varrer
varrermos
varrerdes
varreren
XERUNDIO
varrendo
PARTICIPIO
varrido
Presente
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
Presente
ande
andes
ande
andemos
andedes
anden
Presente
varro
varres
varre
varremos
varredes
varren
Presente
varra
varras
varra
varramos
varrades
varran
V E R B O S R E G U L A R E S
Pretérito
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
Pretérito
andase
andases
andase
andásemos
andásedes
andasen
Futuro
andarei
andarás
andará
andaremos
andaredes
andarán
Futuro
andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
varrín
varriches
varreu
varremos
varrestes
varreron
Pretérito
varrese
varreses
varrese
varrésemos
varrésedes
varresen
Futuro
varrerei
varrerás
varrerá
varreremos
varreredes
varrerán
Futuro
varrer
varreres
varrer
varrermos
varrerdes
varreren
Copretérito
INDICATIVO
andaba
andabas
andaba
andabamos
andabades
andaban
Copretérito
vivía
vivías
vivía
viviamos
viviades
vivían
Antepretérito
andara
andaras
andara
andaramos
andarades
andaran
Presente
Pospretérito
anda / (non) andes
ande (vostede)
andemos
andade / (non) andedes
anden (vostedes)
Antepretérito
varrera
varreras
varrera
varreramos
varrerades
varreran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
andaría
andarías
andaría
andariamos
andariades
andarían
Pospretérito
varrería
varrerías
varrería
varreriamos
varreriades
varrerían
varre / (non) varras
varra (vostede)
varramos
varrede / (non) varrades
varran (vostedes)

É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 58
partir
INFINITIVO
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
XERUNDIO
partindo
PARTICIPIO
partido
advertir
INFINITIVO
advertir
advertires
advertir
advertirmos
advertirdes
advertiren
XERUNDIO
advertindo
PARTICIPIO
advertido
seguir
INFINITIVO
seguir
seguires
seguir
seguirmos
seguirdes
seguiren
XERUNDIO
seguindo
PARTICIPIO
seguido
Presente
parto
partes
parte
partimos
partides
parten
Presente
parta
partas
parta
partamos
partades
partan
Presente
advirto
advirtes
advirte
advertimos
advertides
advirten
Presente
advirta
advirtas
advirta
advirtamos
advirtades
advirtan
Presente
sigo
segues
segue
seguimos
seguides
seguen
Presente
siga
sigas
siga
sigamos
sigades
sigan
Pretérito
partín
partiches
partiu
partimos
partistes
partiron
Pretérito
advertín
advertiches
advertiu
advertimos
advertistes
advertiron
Pretérito
advertise
advertises
advertise
advertísemos
advertísedes
advertisen
Futuro
advertirei
advertirás
advertirá
advertiremos
advertiredes
advertirán
Futuro
advertir
advertires
advertir
advertirmos
advertirdes
advertiren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
seguín
seguiches
seguiu
seguimos
seguistes
seguiron
Pretérito
seguise
seguises
seguise
seguísemos
seguísedes
seguisen
Futuro
partirei
partirás
partirá
partiremos
partiredes
partirán
V E R B O S S E M I - R E G U L A R E S
Futuro
seguirei
seguirás
seguirá
seguiremos
seguiredes
seguirán
Futuro
seguir
seguires
seguir
seguirmos
seguirdes
seguiren
INDICATIVO
Copretérito
partía
partías
partía
partiamos
partiades
partían
INDICATIVO
Antepretérito
Antepretérito
Presente
partira
partiras
partira
partiramos
partirades
partiran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
partise
partises
partise
partísemos
partísedes
partisen
Futuro
partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren
Copretérito
advertía
advertías
advertía
advertiamos
advertiades
advetían
Copretérito
seguía
seguías
seguía
seguiamos
seguiades
seguían
advertira
advertiras
advertira
advertiramos
advertirades
advertiran
Pospretérito
advertiría
advertirías
advertiría
advertiriamos
advertiriades
advertirían
advirte / (non) advirtas
advirta (vostede)
advirtamos
advertide / (non) advirtades
advirtan
Antepretérito
seguira
seguiras
seguira
seguiramos
seguirades
seguiran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
Presente
sigue / (non) sigas
siga (vostede)
sigamos
seguide / (non) sigades
sigan (vostedes)
Pospretérito
partiría
partirías
partiría
partiriamos
partiriades
partirían
parte / (non) partas
parta (vostede)
partamos
partide / (non) partades
partan (vostedes)
Pospretérito
seguiría
seguirías
seguiría
seguiriamos
seguiriades
seguirían

subir
subires
subir
subirmos
subirdes
subiren
subindo
subido
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 59
subir
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
caer
INFINITIVO
caer
caeres
caer
caermos
caerdes
caeren
XERUNDIO
caendo
PARTICIPIO
caído
doer
INFINITIVO
doer
doeres
doer
doermos
doerdes
doeren
XERUNDIO
doendo
PARTICIPIO
doído
Presente
subo
sobes
sobe
subimos
subides
soben
Presente
suba
subas
suba
subamos
subades
suban
Presente
caio
caes
cae
caemos
caedes
caen
Presente
caia
caias
caia
caiamos
caiades
caian
Presente
doio
does
doe
doemos
doedes
doen
Presente
doia
doias
doia
doiamos
doiades
doian
Pretérito
subín
subiches
subiu
subimos
subistes
subiron
Pretérito
subise
subises
subise
subísemos
subísedes
subisen
Futuro
subirei
subirás
subirá
subiremos
subiredes
subirán
Futuro
subir
subires
subir
subirmos
subirdes
subiren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
caín
caíches
caeu
caemos
caestes
caeron
Pretérito
caese
caeses
caese
caésemos
caésedes
caesen
Futuro
caerei
caerás
caerá
caeremos
caeredes
caerán
Futuro
caer
caeres
caer
caermos
caerdes
caeren
INDICATIVO
Presente
sube / (non) subas
suba (vostede)
subamos
subide / (non) subades
suban (vostedes)
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
doín
doíches
doeu
doemos
doestes
doeron
Futuro
doerei
doerás
doerá
doeremos
doeredes
doerán
Copretérito
subía
subías
subía
subiamos
subiades
subían
Copretérito
INDICATIVO
caía
caías
caía
caïamos
caïades
caían
Copretérito
doía
doías
doía
doïamos
doïades
doían
Antepretérito
Presente
subira
subiras
subira
subiramos
subirades
subiran
Antepretérito
caera
caeras
caera
caeramos
caerades
caeran
cae / (non) caias
caia (vostede)
caiamos
caede / (non) caiades
caian (vostedes)
Antepretérito
doera
doeras
doera
doeramos
doerades
doeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
doese
doeses
doese
doésemos
doésedes
doesen
Futuro
doer
doeres
doer
doermos
doerdes
doeren
Voltar
Presente
doe / (non) doias
doia (vostede)
doiamos
doede / (non) doiades
doian (vostedes)
Pospretérito
subiría
subirías
subiría
subiriamos
subiriades
subirían
Pospretérito
caería
caerías
caería
caeriamos
caeriades
caerían
Pospretérito
doería
doerías
doería
doeriamos
doeriades
doerían

saír
saíres
saír
saírmos
saírdes
saíren
saíndo
saído
oír
oíres
oír
oírmos
oírdes
oíren
oíndo
oído
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 60
oír
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
crer
creres
crer
crermos
crerdes
creren
crendo
crido
saír
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
crer
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
Presente
saio
saes
sae
saímos
saídes
saen
Presente
saia
saias
saia
saiamos
saiades
saian
Presente
oio
oes
oe
oímos
oídes
oen
Presente
oia
oias
oia
oiamos
oiades
oian
Presente
creo
cres
cre
cremos
credes
cren
Presente
crea
creas
crea
creamos
creades
crean
Pretérito
saín
saíches
saíu
saímos
saístes
saíron
Pretérito
oín
oíches
oíu
oímos
oístes
oíron
Pretérito
oíse
oíses
oíse
oísemos
oísedes
oísen
Futuro
oirei
oirás
oirá
oiremos
oiredes
oirán
Futuro
oír
oíres
oír
oírmos
oírdes
oíren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
crin
criches
creu
cremos
crestes
creron
Pretérito
crese
creses
crese
crésemos
crésedes
cresen
Futuro
sairei
sairás
sairá
sairemos
sairedes
sairán
Futuro
crerei
crerás
crerá
creremos
creredes
crerán
Futuro
crer
creres
crer
crermos
crerdes
creren
INDICATIVO
Copretérito
saía
saías
saía
saïamos
saïades
saían
INDICATIVO
Antepretérito
saíra
saíras
saíra
sairamos
sairades
saíran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
saíse
saíses
saíse
saísemos
saísedes
saísen
Futuro
saír
saíres
saír
saírmos
saírdes
saíren
Copretérito
oía
oías
oía
oïamos
oïades
oían
Copretérito
cría
crías
cría
criamos
criades
crían
Antepretérito
Presente
oíra
oíras
oíra
oiramos
oirades
oíran
oe / (non) oias
oia (vostede)
oiamos
oíde / (non ) oiades
oian (vostedes)
Antepretérito
crera
creras
crera
creramos
crerades
creran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
sae / (non) saias
saia (vostede)
saiamos
saíde / (non) saiades
saian (vostedes)
Presente
cre / (non) creas
crea (vostede)
creamos
crede / (non) creades
crean
Pospretérito
sairía
sairías
sairía
sairiamos
sairiades
sairían
Pospretérito
oiría
oirías
oiría
oiriamos
oiriades
oirían
Pospretérito
crería
crerías
crería
creriamos
creriades
crerían

ir
rires
rir
rirmos
rirdes
riren
rindo
rido
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 61
rir
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
caber
INFINITIVO
caber
caberes
caber
cabermos
caberdes
caberen
XERUNDIO
cabendo
PARTICIPIO
cabido
dar
dares
dar
darmos
dardes
daren
dando
dado
dar
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
Presente
rio
ris
ri
rimos
rides
rin
Presente
ría
rías
ría
riamos
riades
rían
Presente
caibo
cabes
cabe
cabemos
cabedes
caben
Presente
caiba
caibas
caiba
caibamos
caibades
caiban
Presente
dou
dás
dá
damos
dades
dan
Presente
dea
deas
dea
deamos
deades
dean
Pretérito
rin
riches
riu
rimos
ristes
riron
Pretérito
rise
rises
rise
rísemos
rísedes
risen
Futuro
rirei
rirás
rirá
riremos
riredes
rirán
Futuro
rir
rires
rir
rirmos
rirdes
riren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Presente
V E R B O S I R R E G U L A R E S
Pretérito
couben
coubeches
coubo
coubemos
coubestes
couberon
Pretérito
coubese
coubeses
coubese
coubésemos
coubésedes
coubesen
Futuro
caberei
caberás
caberá
caberemos
caberedes
caberán
Futuro
couber
couberes
couber
coubermos
couberdes
couberen
INDICATIVO
ri / (non) rías
ría (vostede)
riamos
ride / (non) riades
rían (vostedes)
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
dei
deches
deu
demos
destes
deron
Futuro
darei
darás
dará
daremos
daredes
darán
Copretérito
ría
rías
ría
riamos
riades
rían
Copretérito
INDICATIVO
cabía
cabías
cabía
cabiamos
cabiades
cabían
Copretérito
daba
dabas
daba
dabamos
dabades
daban
Antepretérito
Presente
rira
riras
rira
riramos
rirades
riran
Antepretérito
coubera
couberas
coubera
couberamos
couberades
couberan
cabe / (non) caibas
caiba (vostede)
caibamos
cabede / (non) caibades
caiban (vostedes)
Antepretérito
dera
deras
dera
deramos
derades
deran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
dese
deses
dese
désemos
désedes
desen
Futuro
der
deres
der
dermos
derdes
deren
Voltar
Presente
dá / (non) deas
dea (vostede)
deamos
dade / (non) deades
dean (vostedes)
Pospretérito
riría
rirías
riría
ririamos
ririades
rirían
Pospretérito
cabería
caberías
cabería
caberiamos
caberiades
caberían
Pospretérito
daría
darías
daría
dariamos
dariades
darían

estar
estares
estar
estarmos
estardes
estaren
estando
estado
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 62
dicir
INFINITIVO
dicir
dicires
dicir
dicirmos
dicirdes
diciren
XERUNDIO
dicindo
PARTICIPIO
dito
estar
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
facer
INFINITIVO
facer
faceres
facer
facermos
facerdes
faceren
XERUNDIO
facendo
PARTICIPIO
feito
Presente
digo
dis
di
dicimos
dicides
din
Presente
diga
digas
diga
digamos
digades
digan
Presente
estou
estás
está
estamos
estades
están
Presente
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
Presente
fago
fas
fai
facemos
facedes
fan
Presente
faga
fagas
faga
fagamos
fagades
fagan
Pretérito
dixen
dixeches
dixo
dixemos
dixestes
dixeron
Pretérito
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
estiveron
Pretérito
estivese
estiveses
estivese
estivésemos
estivésedes
estivesen
Futuro
estarei
estarás
estará
estaremos
estaredes
estarán
Futuro
estiver
estiveres
estiver
estivermos
estiverdes
estiveren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
fixen
fixeches
fixo
fixemos
fixestes
fixeron
Pretérito
fixese
fixeses
fixese
fixésemos
fixésedes
fixesen
Futuro
direi
dirás
dirá
diremos
diredes
dirán
Futuro
farei
farás
fará
faremos
faredes
farán
Futuro
fixer
fixeres
fixer
fixermos
fixerdes
fixeren
INDICATIVO
Copretérito
dicía
dicías
dicía
diciamos
diciades
dicían
INDICATIVO
Antepretérito
Antepretérito
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
Presente
dixera
dixeras
dixera
dixeramos
dixerades
dixeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
dixese
dixeses
dixese
dixésemos
dixésedes
dixesen
Futuro
dixer
dixeres
dixer
dixermos
dixerdes
dixeren
Copretérito
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
estaban
Copretérito
facía
facías
facía
faciamos
faciades
facían
está / (non) esteas
estea (vostede)
esteamos
estade / (non) esteades
estean (vostedes)
Antepretérito
fixera
fixeras
fixera
fixeramos
fixerades
fixeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
di / (non) digas
diga (vostede)
digamos
dicide / (non) digades
digan (vostedes)
Presente
fai / (non) fagas
faga (vostede)
fagamos
facede / (non) fagades
fagan (vostedes)
Pospretérito
diría
dirías
diría
diriamos
diriades
dirían
Pospretérito
estaría
estarías
estaría
estariamos
estariades
estarían
Pospretérito
faría
farías
faría
fariamos
fariades
farían

É. O VERBO
Unidade didáctica 63
Apéndice
haber
haberes
haber
habermos
haberdes
haberen
habendo
habido
Presente
hei
has
ha
habemos
habedes
han
Pretérito
houben
houbeches
houbo
houbemos
houbestes
houberon
Futuro
haberei
haberás
haberá
haberemos
haberedes
haberán
Pospretérito
habería
haberías
habería
haberiamos
haberiades
haberían
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
INDICATIVO
Presente
haxa
haxas
haxa
haxamos
haxades
haxan
Pretérito
houbese
houbeses
houbese
houbésemos
houbésedes
houbesen
Futuro
houber
houberes
houber
houbermos
houberdes
houberen
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
haber
ir
ires
ir
irmos
irdes
iren
indo
ido
Presente
vou
vas
vai
imos
ides
van
Pretérito
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
Futuro
irei
irás
irá
iremos
iredes
irán
Pospretérito
iría
irías
iría
iriamos
iriades
irían
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
INDICATIVO
Presente
vaia
vaias
vaia
vaiamos
vaiades
vaian
Pretérito
fose
foses
fose
fósemos
fósedes
fosen
Futuro
for
fores
for
formos
fordes
foren
Presente
vai / (non) vaias
vaia (vostede)
vaiamos
ide / (non) vaiades
vaian (vostedes)
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
ir
ouvir
ouvires
ouvir
ouvirmos
ouvirdes
ouviren
ouvindo
ouvido
Presente
ouzo
ouves
ouve
ouvimos
ouvides
ouven
Pretérito
ouvín
ouviches
ouviu
ouvimos
ouvistes
ouviron
Futuro
ouvirei
ouvirás
ouvirá
ouviremos
ouviredes
ouvirán
Antepretérito
houbera
houberas
houbera
houberamos
houberades
houberan
Antepretérito
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
Antepretérito
ouvira
ouviras
ouvira
ouviramos
ouvirades
ouviran
Copretérito
había
habías
había
habiamos
habiades
habían
Copretérito
ía
ías
ía
iamos
iades
ían
Copretérito
ouvía
ouvías
ouvía
ouviamos
ouviades
ouvían
Pospretérito
ouviría
ouvirías
ouviría
ouviriamos
ouviriades
ouvirían
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
INDICATIVO
Presente
ouza
ouzas
ouza
ouzamos
ouzades
ouzan
Pretérito
ouvise
ouvises
ouvise
ouvísemos
ouvísedes
ouvisen
Futuro
ouvir
ouvires
ouvir
ouvirmos
ouvirdes
ouviren
Presente
ouve / (non) ouzas
ouza (vostede)
ouzamos
ouvide / (non) ouzades
ouzan (vostedes)
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
ouvir
Voltar

poder
poderes
poder
podermos
poderdes
poderen
podendo
podido
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 64
parir
INFINITIVO
parir
parires
parir
parirmos
parirdes
pariren
XERUNDIO
parindo
PARTICIPIO
parido
poder
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
pór
pores
pór
pormos
pordes
poren
pondo
posto
pór
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
Presente
pairo
pares
pare
parimos
parides
paren
Presente
paira
pairas
paira
pairamos
pairades
pairan
Presente
podo
podes
pode
podemos
podemos
poden
Presente
poida
poidas
poida
poidamos
poidades
poidan
Presente
poño
pos
pon
pomos
pondes
pon
Presente
poña
poñas
poña
poñamos
poñades
poñan
Pretérito
parín
pariches
pariu
parimos
paristes
pariron
Pretérito
puiden
puideches
puido
puidemos
puidestes
puideron
Pretérito
puidese
puideses
puidese
puidésemos
puidésedes
puidesen
Futuro
poderei
poderás
poderá
poderemos
poderedes
poderán
Futuro
puider
puideres
puider
puidermos
puiderdes
puideren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
puxen
puxeches
puxo
puxemos
puxestes
puxeron
Pretérito
puxese
puxeses
puxese
puxésemos
puxésedes
puxesen
Futuro
parirei
parirás
parirá
pariremos
pariredes
parirán
Futuro
porei
porás
porá
poremos
poredes
porán
Futuro
puxer
puxeres
puxer
puxermos
puxerdes
puxeren
INDICATIVO
Copretérito
paría
parías
paría
pariamos
pariades
parían
INDICATIVO
Antepretérito
Antepretérito
Presente
parira
pariras
parira
pariramos
parirades
pariran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
parise
parises
parise
parísemos
parísedes
parisen
Futuro
parir
parires
parir
parirmos
parirdes
pariren
Copretérito
podía
podías
podía
podiamos
podiades
podían
Copretérito
puña
puñas
puña
puñamos
puñades
puñan
puidera
puideras
puidera
puideramos
puiderades
puideran
pode / (non) poidas
poida (vostede)
poidamos
podede / (non) poidades
poidan (vostedes)
Antepretérito
puxera
puxeras
puxera
puxeramos
puxerades
puxeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
pare / (non) pairas
paira (vostede)
pairamos
paride / (non) pairades
pairan (vostedes)
Presente
pon / (non) poñas
poña (vostede)
poñamos
ponde / (non) poñades
poñan (vostedes)
Pospretérito
pariría
parirías
pariría
paririamos
paririades
parirían
Pospretérito
podería
poderías
podería
poderiamos
poderiades
poderían
Pospretérito
poría
porías
poría
poriamos
poriades
porían

querer
quereres
querer
querermos
quererdes
quereren
querendo
querido
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 65
querer
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
saber
INFINITIVO
saber
saberes
saber
sabermos
saberdes
saberen
XERUNDIO
sabendo
PARTICIPIO
sabido
ser
seres
ser
sermos
serdes
seren
sendo
sido
ser
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
Presente
quero
queres
quere
queremos
queredes
queren
Presente
queira
queiras
queira
queiramos
queirades
queiran
Presente
sei
sabes
sabe
sabemos
sabedes
saben
Presente
saiba
saibas
saiba
saibamos
saibades
saiban
Presente
son
es
é
somos
sodes
son
Presente
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
Pretérito
quixen
quixeches
quixo
quixemos
quixestes
quixeron
Pretérito
quixese
quixeses
quixese
quixésemos
quixésedes
quixesen
Futuro
quererei
quererás
quererá
quereremos
quereredes
quererán
Futuro
quixer
quixeres
quixer
quixermos
quixerdes
quixeren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
souben
soubeches
soubo
soubemos
soubestes
souberon
Pretérito
soubese
soubeses
soubese
soubésemos
soubésedes
soubesen
Futuro
saberei
saberás
saberá
saberemos
saberedes
saberán
Futuro
souber
souberes
souber
soubermos
souberdes
souberen
INDICATIVO
Presente
quere / (non) queiras
queira (vostede)
queiramos
querede / (non) queirades
queiran (vostedes)
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
Futuro
serei
serás
será
seremos
seredes
serán
Copretérito
quería
querías
quería
queriamos
queriades
querían
Copretérito
INDICATIVO
sabía
sabías
sabía
sabiamos
sabiades
sabían
Copretérito
era
eras
era
eramos
erades
eran
Antepretérito
Presente
quixera
quixeras
quixera
quixeramos
quixerades
quixeran
Antepretérito
soubera
soberas
soubera
souberamos
souberades
souberan
sabe / (non) saibas
saiba (vostede)
saibamos
sabede / (non) saibades
saiban (vostedes)
Antepretérito
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
fose
foses
fose
fósemos
fósedes
fosen
Futuro
for
fores
for
formos
fordes
foren
Voltar
Presente
sé / (non) sexas
sexa (vostede)
sexamos
sede / (non) sexades
sexan (vostedes)
Pospretérito
querería
quererías
querería
quereriamos
quereriades
quererían
Pospretérito
sabería
saberías
sabería
saberiamos
saberiades
saberían
Pospretérito
sería
serías
sería
seriamos
seriades
serían

ter
teres
ter
termos
terdes
teren
tendo
tido
traer
traeres
traer
traermos
traerdes
traeren
traendo
traído
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 66
ter
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
traer
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
valer
INFINITIVO
valer
valeres
valer
valermos
valerdes
valeren
XERUNDIO
valendo
PARTICIPIO
valido
Presente
teño
tes
ten
temos
tedes - tendes
teñen
Presente
teña
teñas
teña
teñamos
teñades
teñan
Presente
traio
traes
trae
traemos
traedes
traen
Presente
traia
traias
traia
traiamos
traiades
traian
Presente
vallo
vales
vale
valemos
valedes
valen
Presente
valla
vallas
valla
vallamos
vallades
vallan
Pretérito
tiven
tiveches
tivo
tivemos
tivestes
tiveron
Pretérito
trouxen
trouxeches
trouxo
trouxemos
trouxestes
trouxeron
Pretérito
trouxese
traouxeses
trouxese
trouxésemos
trouxésedes
trouxesen
Futuro
traerei
traerás
traerá
traeremos
traeredes
traerán
Futuro
trouxer
trouxeres
trouxer
trouxermos
trouxerdes
trouxeren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
valín
valiches
valeu
valemos
valestes
valeron
Pretérito
valese
valeses
valese
valésemos
valésedes
valesen
Futuro
terei
terás
terá
teremos
teredes
terán
Futuro
valerei
valerás
valerá
valeremos
valeredes
valerán
Futuro
valer
valeres
valer
valermos
valerdes
valeren
INDICATIVO
Copretérito
tiña
tiñas
tiña
tiñamos
tiñades
tiñan
INDICATIVO
Antepretérito
Antepretérito
Presente
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
tivese
tiveses
tivese
tivésemos
tivésedes
tivesen
Futuro
tiver
tiveres
tiver
tivermos
tiverdes
tiveren
Copretérito
traía
traías
traía
traïamos
traïades
traían
Copretérito
valía
valías
valía
valiamos
valiades
valían
trouxera
trouxeras
trouxera
trouxeramos
trouxerades
trouxeran
trae / (non) traias
traia (vostede)
traiamos
traede / (non) traiades
traian (vostedes)
Antepretérito
valera
valeras
valera
valeramos
valerades
valeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Voltar
Presente
Presente
vale / (non) vallas
valla (vostede)
vallamos
valede / (non) vallades
vallan (vostedes)
Pospretérito
tería
terías
tería
teriamos
teriades
terían
ten / (non) teñas
teña (vostede)
teñamos
tede - tende / (non) teñades
teñan (vostedes)
Pospretérito
traería
traerías
traería
traeriamos
traeriades
traerían
Pospretérito
valería
valerías
valería
valeriamos
valeriades
valerían

ver
veres
ver
vermos
verdes
veren
vendo
visto
É. O VERBO
Apéndice
Unidade didáctica 67
ver
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
vir
vires
vir
virmos
virdes
viren
vindo
vido
vir
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
Presente
vexo
ves
ve
vemos
vedes
ven
Presente
vexa
vexas
vexa
vexamos
vexades
vexan
Presente
veño
vés
vén
vimos
vides - vindes
veñen
Presente
veña
veñas
veña
veñamos
veñades
veñan
Pretérito
vin
viches
viu
vimos
vistes
viron
Pretérito
vise
vises
vise
vísemos
vísedes
visen
Futuro
verei
verás
verá
veremos
veredes
verán
Futuro
vir
vires
vir
virmos
virdes
viren
INDICATIVO
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
vin
viñeches
veu
viñemos
viñestes
viñeron
Futuro
virei
virás
virá
viremos
viredes
virán
Copretérito
vía
vías
vía
viamos
viades
vían
INDICATIVO
Copretérito
viña
viñas
viña
viñamos
viñades
viñan
Antepretérito
Presente
vira
viras
vira
viramos
virades
viran
ve / (non) vexas
vexa (vostede)
vexamos
vede / (non) vexades
vexan (vostedes)
Antepretérito
viñera
viñeras
viñera
viñeramos
viñerades
viñeran
SUBXUNTIVO IMPERATIVO
Pretérito
viñese
viñeses
viñese
viñésemos
viñésedes
viñesen
Futuro
viñer
viñeres
viñer
viñermos
viñerdes
viñeren
Voltar
Presente
Pospretérito
vería
verías
vería
veriamos
veriades
verían
Pospretérito
viría
virías
viría
viriamos
viriades
virían
ven / (non) veñas
veña (vostede)
veñamos
vide - vinde / (non) veñades
veñan (vostedes)