29.04.2013 Views

na mesa con Cunqueiro - Consello da Cultura Galega

na mesa con Cunqueiro - Consello da Cultura Galega

na mesa con Cunqueiro - Consello da Cultura Galega

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Abra este <strong>na</strong> <strong>mesa</strong><br />

<strong>con</strong><br />

<strong>Cunqueiro</strong><br />

libro e achegueo<br />

delica<strong>da</strong>mente ao seu<br />

<strong>na</strong>riz, aspire profun<strong>da</strong>mente<br />

os seus aromas e busque <strong>na</strong><br />

sua memoria eses recendos.<br />

A que ole a literatura de<br />

<strong>Cunqueiro</strong>?<br />

<strong>na</strong> <strong>mesa</strong> <strong>con</strong> cunqueiro. antoloxía gastronómica e literaria<br />

edición de<br />

Miguel Vila Per<strong>na</strong>s<br />

ANTOLOXÍA GASTRONÓMICA<br />

E LITERARIA


<strong>na</strong> <strong>mesa</strong><br />

<strong>con</strong> <strong>Cunqueiro</strong><br />

AntoloxíA GAstronómicA e literAriA<br />

edición de<br />

Miguel Vila Per<strong>na</strong>s


© Herdeiros de Álvaro <strong>Cunqueiro</strong>, 2011<br />

© <strong>Consello</strong> <strong>da</strong> <strong>Cultura</strong> <strong>Galega</strong>, 2011<br />

Pazo de Raxoi, 2º an<strong>da</strong>r<br />

Praza do Obradoiro<br />

15705 · Santiago de Compostela<br />

T 981 957 202 - Fax 981 957 205<br />

correo@<strong>con</strong>sello<strong>da</strong>cultura.org<br />

www.<strong>con</strong>sello<strong>da</strong>cultura.org<br />

Deseño e produción editorial<br />

Editorial Galaxia S. A.<br />

Imprime<br />

Obradoiro Gráfico S. L.<br />

Depósito legal<br />

VG-473-2011


<strong>Cunqueiro</strong>,<br />

pan e compango<br />

A extraordi<strong>na</strong>ria e poliédrica perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>de literaria<br />

de Álvaro <strong>Cunqueiro</strong> (Mondoñedo, 1911-Vigo,<br />

1981) merece especial atención máis alá <strong>da</strong> <strong>con</strong>memoración<br />

do seu cente<strong>na</strong>rio. Así o entendeu o<br />

<strong>Consello</strong> <strong>da</strong> <strong>Cultura</strong> <strong>Galega</strong> ao deseñar, xunto <strong>con</strong><br />

outros importantes parceiros, un amplo programa de<br />

activi<strong>da</strong>des que han servir para repensar e difundir,<br />

no camiño do 2011, a obra do noso gran fabulador.<br />

Un dos focos <strong>da</strong> atención cunqueiria<strong>na</strong> tivo que<br />

ver coa cociña e os saberes culi<strong>na</strong>rios, co interese polos<br />

fogóns e a súa circunstancia, coa divulgación e o<br />

gozo do bo xantar; <strong>con</strong> todo o referido á preparación,<br />

ao tratamento e á erudición verbo <strong>da</strong> multiplicación<br />

do pan e do compango. Por algo don Álvaro, ao que<br />

<strong>na</strong><strong>da</strong> humano lle era alleo, falaba <strong>da</strong> cociña como<br />

“ese espazo onde o home puxo máis imaxi<strong>na</strong>ción,<br />

moita máis que <strong>na</strong> guerra, tanta como puido poñer<br />

no amor e, sen dúbi<strong>da</strong>, moitísima máis <strong>da</strong> que pon<br />

<strong>na</strong> política”.


Este libro <strong>con</strong>tén unha antoloxía <strong>da</strong> sapiencia<br />

gastronómico-literaria do inventor de Merlín e familia<br />

e deixa ver como a temática culi<strong>na</strong>ria vai salferindo<br />

a súa obra xor<strong>na</strong>lística e <strong>na</strong>rrativa. O xor<strong>na</strong>lista Miguel<br />

Vila Per<strong>na</strong>s soubo escoller <strong>con</strong> tino os textos e<br />

as citas que <strong>da</strong>n fe <strong>da</strong> humani<strong>da</strong>de e dos coñecementos<br />

dun mestre xeneroso e bon vivant, de cau<strong>da</strong>losa<br />

e fértil imaxi<strong>na</strong>ción, sempre desexoso de aprender e<br />

degustar para <strong>con</strong>tar, comunicar e compartir.<br />

Palabra, pan e compango cunqueiriano fan parte<br />

<strong>da</strong> <strong>mesa</strong> que este libro evoca e <strong>con</strong>voca e <strong>na</strong> que a<br />

reserva dun lugar de privilexio para o lector amigo<br />

vai de seu.<br />

Que por moitos anos poi<strong>da</strong>n gozalo e degustalo,<br />

se é o caso, <strong>na</strong> mellor <strong>da</strong>s compañas. Na <strong>da</strong> palabra<br />

fermosa e precisa, que ilustra e alimenta. Tamén os<br />

espíritos.<br />

Ramón Villares<br />

Presidente do <strong>Consello</strong> <strong>da</strong> <strong>Cultura</strong> <strong>Galega</strong>


Bo proveito, amigos<br />

Amigo comensal... —agardo non pecar de exceso<br />

de <strong>con</strong>fianza chamándolle amigo, xa que demostra<br />

selo cando se pon a ler estas palabras de introdución<br />

sabendo, como sei, que só os amigos e poucos máis<br />

se paran a ler os limiares, coñecedores de que non<br />

son máis que un entretemento, un bocado fugaz, e<br />

que as mellores talla<strong>da</strong>s se atopan <strong>na</strong>s páxi<strong>na</strong>s que<br />

o seguen—, abriu vostede algunha vez un libro de<br />

Álvaro <strong>Cunqueiro</strong> e achegouno ao <strong>na</strong>riz para esculcar<br />

os seus cheiros máis profundos e secretos? Tanto<br />

se xa o fixo como se non, <strong>con</strong>vídoo a que o faga <strong>con</strong><br />

esta obriña que agora ten <strong>na</strong>s súas mans.<br />

Abra este libro por calquera páxi<strong>na</strong> e achégueo<br />

delica<strong>da</strong>mente ao seu <strong>na</strong>riz, aspire profun<strong>da</strong>mente os<br />

seus aromas e busque <strong>na</strong> súa memoria eses recendos.<br />

A que ole a literatura de <strong>Cunqueiro</strong>?<br />

Se nesta experiencia sensorial só atopou aromas<br />

a tinta e papel, as páxi<strong>na</strong>s que veñen deseguido vanlle<br />

abrir, seguro, un novo mundo de sensacións, sabores,<br />

aromas e texturas, aquelas que saen do máis<br />

profundo <strong>da</strong> imaxi<strong>na</strong>ción e dos sentimentos. Prepárese<br />

para gozalos como nunca antes o fixo.


Pero se o libro lle ole a mazás asa<strong>da</strong>s, a lebre, a<br />

tortilla de chourizo, a pastelón, a viño do país, a lamprea,<br />

a lacón trufado, aos catro sabores <strong>da</strong> cachola,<br />

a colineta, a cereixas <strong>con</strong> pan ou a pan <strong>con</strong> queixo,<br />

amigo lector, este libro lembraralle outros tempos,<br />

talvez aquel día en que por primeira vez escoitou as<br />

historias de Felipe de Amancia, rapaciño en Miran<strong>da</strong><br />

ou barqueiro vello agar<strong>da</strong>ndo <strong>na</strong> beira do río viaxeiros<br />

prodixiosos aos que pasar á outra ribeira. Prepárese,<br />

entón, para volver á feira <strong>con</strong> xente prodixiosa, rachar<br />

as brétemas de Bretaña cunha hoste amiga ou volver<br />

sucar os mares arábigos <strong>da</strong> imaxi<strong>na</strong>ción <strong>na</strong> busca dos<br />

sabores esquecidos.<br />

Sen dúbi<strong>da</strong>, son precisas imaxi<strong>na</strong>ción e <strong>con</strong>centración<br />

para <strong>da</strong>r cos aromas dun banquete nun libro<br />

feito de papel e tinta, pero tamén de palabras máxicas,<br />

agarimosas. Máis imaxi<strong>na</strong>ción fai falta aín<strong>da</strong> para<br />

escribir libros cheos de ver<strong>da</strong>des, de realismo, e que<br />

acabemos <strong>con</strong>vencidos de que todo é pura fantasía.<br />

<strong>Cunqueiro</strong> tiña esa imaxi<strong>na</strong>ción. E levou<strong>na</strong> á<br />

súa literatura.<br />

Aquí e acolá escóitase sempre que a obra de <strong>Cunqueiro</strong><br />

é pura fabulación e que non se pode tomar en<br />

serio <strong>na</strong><strong>da</strong> do que escribe en materia culi<strong>na</strong>ria, e os<br />

que tal falan non deixan xamais de reforzar os seus<br />

6


argumentos <strong>con</strong> referencias a este, a aquel ou aqueloutro<br />

produto, preparación ou receita que non é máis<br />

que froito <strong>da</strong> imaxi<strong>na</strong>ción do mindoniense, din, pero<br />

miren que por moito que insisto nunca <strong>con</strong>sigo que<br />

me dean a referencia exacta de onde se atopa a tal<br />

receita, preparación ou produto para <strong>con</strong>trastar eu<br />

que teñen razón <strong>na</strong>s súas afirmacións. Así que despois<br />

paso horas remexendo nos libros do mestre don Álvaro,<br />

esculcando <strong>na</strong> busca dunha referencia que nunca<br />

aparece e déixame amolado non <strong>da</strong>r <strong>con</strong> ela para poder,<br />

por fin, <strong>con</strong>firmar a teoría que tantas voltas leva<br />

<strong>da</strong>do ao noso mundo. O tempo que grazas a eles gaño<br />

volvendo ler unha e outra vez os textos de <strong>Cunqueiro</strong><br />

éme moi grato, pois sempre recor<strong>da</strong> un aquela pasaxe<br />

que tiña esqueci<strong>da</strong>, que a memoria nunca foi o meu<br />

forte, e parece coma se o lese por primeira vez e volvo<br />

gozalo como gozaría un o primeiro bico se o puidese<br />

repetir <strong>con</strong>stantemente.<br />

Se algo hai de certo e realista <strong>na</strong> <strong>na</strong>rrativa de<br />

<strong>Cunqueiro</strong> son as súas referencias culi<strong>na</strong>rias e gastronómicas.<br />

Poucas, moi poucas veces, tira <strong>Cunqueiro</strong><br />

<strong>da</strong> imaxi<strong>na</strong>ción para falar dun prato ou dun<br />

produto. Non era preciso, a reali<strong>da</strong>de culi<strong>na</strong>ria galega<br />

que el viviu era tan rica que non facía falta<br />

recorrer á imaxi<strong>na</strong>ción.<br />

7


Falei exclusivamente <strong>da</strong> obra <strong>na</strong>rrativa de <strong>Cunqueiro</strong><br />

porque é nela onde se atopan <strong>con</strong>stantes referencias<br />

culi<strong>na</strong>rias e gastronómicas; tanto ten que se trate<br />

<strong>da</strong> súa extensa obra xor<strong>na</strong>lística como <strong>da</strong>s súas novelas,<br />

<strong>con</strong>tos e <strong>na</strong>rracións. Pola <strong>con</strong>tra, <strong>na</strong> obra poética e<br />

no seu teatro a presenza <strong>da</strong> cociña e <strong>da</strong> gastronomía<br />

é practicamente nula.<br />

Os perso<strong>na</strong>xes de <strong>Cunqueiro</strong> comen, comen ben<br />

e fano <strong>con</strong> frecuencia, así que as súas novelas e <strong>na</strong>rracións<br />

son auténticos compendios de cociña, normalmente<br />

cociña galega, aín<strong>da</strong> que tamén teñen presenza<br />

especiali<strong>da</strong>des doutras zo<strong>na</strong>s de España e doutros<br />

países.<br />

A súa primeira novela, Merlín e familia, é un ver<strong>da</strong>deiro<br />

repertorio <strong>da</strong> cociña que a mediados do século<br />

pasado se practicaba <strong>na</strong> Mariña lucense e <strong>na</strong> terra de<br />

Miran<strong>da</strong>, <strong>con</strong> pratos moi populares e outros reservados<br />

unicamente para os señoritos e os curas. Seguramente<br />

esa era a cociña que don Álvaro vía todos os días <strong>na</strong><br />

súa casa familiar de Mondoñedo e a que comía cos<br />

amigos polas fon<strong>da</strong>s, as festas e as feiras <strong>da</strong> zo<strong>na</strong>.<br />

Naturalmente, a temática doutras novelas, como<br />

As crónicas do sochantre, obrígano a deixar de lado<br />

a cociña galega e centrarse noutras, como a francesa,<br />

8


ou a italia<strong>na</strong>, que ten un certo protagonismo en Vi<strong>da</strong><br />

y fugas de Fanto Fantini della Gherardesca.<br />

A única cociña absolutamente imaxi<strong>na</strong>ria <strong>da</strong><br />

<strong>na</strong>rrativa de <strong>Cunqueiro</strong> é a que se atopa en Se o<br />

vello Sinbad volvese ás illas. Aí si que imos atopar<br />

pratos imaxi<strong>na</strong>rios, pero tan suxestivos como o fociño<br />

de elefante mechado, a sopa de neve <strong>con</strong> marzoa de<br />

pavo, os allos recheos de sangue de cordeiro ou o<br />

revolto de ovos <strong>con</strong> caraveis. Pero tamén a carne<br />

por sombra que comía o tendeiro Leartes, famoso<br />

avaro, carne que me lembra os moi galegos chourizos<br />

á sombra e o non menos noso caldo vigueiro. Fáciles<br />

de preparar ambos os pratos, pero pouco apetitoso<br />

o resultado. Cólganse os chourizos a curar <strong>na</strong> lareira<br />

e, para a cea, córtase un a<strong>na</strong>co de pan e ponse uns<br />

minutos debaixo <strong>da</strong> sombra dos chourizos. O pan<br />

acaba sabendo a chourizo, pero para iso hai que ter<br />

imaxi<strong>na</strong>ción, a que eu non tiven de neno para que a<br />

auga <strong>da</strong> fonte <strong>da</strong> Laranxeira me soubese a laranxa,<br />

como aseguraba meu pai. A el si lle sabía.<br />

Pero, amigo comensal, seguro que vostede xa vai<br />

tendo fame, así que será mellor ir deixando que lle<br />

meta o dente ao que de ver<strong>da</strong>de merece a pe<strong>na</strong> saborear.<br />

Foi un pracer escribir para vostede e unha<br />

9


honra nunca agar<strong>da</strong><strong>da</strong> facelo para presentar uns textos<br />

do mestre.<br />

Espero que lle aproveite. E tamén que lle saiba<br />

a pouco e que se anime a recuncar <strong>na</strong>s moitas obras<br />

marabillosas que nos deixou don Álvaro <strong>Cunqueiro</strong>.<br />

10<br />

Miguel Vila Per<strong>na</strong>s


O noso menú<br />

E nesto e noutras cousas que de cociña se refiren,<br />

pensaba eu ao escribir este libro, no que falo <strong>da</strong><br />

cociña galega, do recetario usado polos galegos <strong>na</strong><br />

súa cociña e <strong>da</strong>s cousas de terra e mar que son máis<br />

deveci<strong>da</strong>s por nós. A pergunta que eu me fago é si<br />

ver<strong>da</strong>deiramente nós, os galegos, chegamos por nós<br />

mesmos a unha cociña característica, <strong>con</strong> propia adiviñanza<br />

de felices asociacións de elementos —o caso<br />

do lacón e dos grelos—. Sabemos mal, ou non sabemos<br />

ren, de como se xantaba <strong>na</strong> Galicia antiga ou<br />

medieval, e aín<strong>da</strong> nos pazos do XVIII. Sabemos algo<br />

de como se foi facendo <strong>na</strong>s vilas a cociña do XIX,<br />

unha cociña burguesa de grande cali<strong>da</strong>de —a cociña<br />

que as nosas <strong>na</strong>is van adeprender <strong>na</strong> arte de “Picadillo”—,<br />

<strong>con</strong> normas que chegan de fóra, e incorporación<br />

de novos elementos —o arroz, a xeneralización<br />

do <strong>con</strong>sumo de aceite, que é cousa ben recente. Esta<br />

cociña <strong>da</strong>s nosas aboas e <strong>da</strong>s nosas <strong>na</strong>is é, sin dúbi<strong>da</strong>,<br />

o másimo momento <strong>da</strong> cociña galega, <strong>con</strong> fórmulas<br />

moi equilibra<strong>da</strong>s, <strong>na</strong>s que se procura manter<br />

o sabor <strong>na</strong>tural <strong>da</strong>s cousas que entran nos platos, o<br />

que por outra ban<strong>da</strong> é o propio <strong>da</strong> arte culi<strong>na</strong>ria, que


non é unha arte do disfraz. Temos que sospeitar que as<br />

grandes abadías, Oseira ou Sobrado, Samos ou Armenteira,<br />

tiñan <strong>na</strong>s súas cociñas recetarios de outras,<br />

españolas mesmo —sábese o que correu as Españas<br />

o receitario de Gua<strong>da</strong>lupe—, ou francesas.<br />

12<br />

[...]<br />

En fin, deixemos estas inquisicións, e ateñámonos<br />

ao que hoxe xantan os galegos, e como. Louvemos<br />

o que dá pra xantar a terra, o que dá o mar,<br />

a grande diversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s cousas que o galego pode<br />

levar á súa <strong>mesa</strong>, os platos de rara perfección, os<br />

queixos, os viños. O máis do que vai nestas páxi<strong>na</strong>s<br />

é esperencia persoal, de “gourmet”, e de vez en cando<br />

de cociñeiro.<br />

Abrindo o apetito<br />

A cociñA gAlegA<br />

Siempre me pareció, señores cazadores, que en<br />

el Nuevo Testamento faltaba u<strong>na</strong> Epístola de Pablo,<br />

Juan o Pedro, Santiago o Mateo, a los cocineros y


cocineras. Y se me puso en el magín suplir yo tal<br />

pliego, buscando boca santa en la que fuese muy<br />

propio el discurso y autorizado. Y di <strong>con</strong> san José<br />

Cupertino, el volador, que es tan sabido que estando<br />

en coci<strong>na</strong>, aduciendo los adobos, o en refectorio,<br />

poniendo plato, se iba literalmente nuestro santo al<br />

Cielo, solamente impedido por el techo y las asenta<strong>da</strong>s<br />

vigas.<br />

13<br />

“Arte de coci<strong>na</strong>”.<br />

TeATro venATorio y coquinArio gAllego<br />

※ ※ ※<br />

Coidei que debía decirlle a mi amo o do criado<br />

dos bigotes roxos, i o señor Merlín perguntoume moi<br />

serio si estaba seguro, e díxenlle que si, que aín<strong>da</strong><br />

o bigotes comera o pulpo acarón de nós, e pagara<br />

<strong>con</strong> un peso, i a pulpeira, que era a señora Benita de<br />

Sarria, rifou <strong>con</strong> il, que o peso era sevillano.<br />

—Parez, rapaz, que sempre hai un demo no país<br />

que se parece a outro. Agora vaite deitar.<br />

※ ※ ※<br />

Merlín e fAMiliA


I en limpar o forno, soltar unha hora os cans <strong>na</strong><br />

bouza por culpa dun golpe que nos viña ás galiñas,<br />

e botarlle un canterlo a unha zoca, pasei a serán, i<br />

houbo de meren<strong>da</strong> freces <strong>con</strong> ovos, i en anoitecendo,<br />

como tiña man<strong>da</strong>do, funme apresentar a don<br />

Merlín, que estaba vestido de cazador.<br />

※ ※ ※<br />

XOSÉ REGUEIRA<br />

14<br />

Merlín e fAMiliA<br />

Dende os sete ou oito anos tiña to<strong>da</strong>s as noites<br />

o mesmo soño, salvo que houbese ceado castañas<br />

coci<strong>da</strong>s <strong>con</strong> leite fresco, que entón tiña outro.<br />

O seu primeiro soño <strong>con</strong>sistía en que aparecía a carón<br />

<strong>da</strong> súa cama un home <strong>con</strong> barba, o cal facíalle<br />

erguerse e levábao en coiros a voar <strong>con</strong> el por derriba<br />

de Sobrado. E cando Xosé Regueira iba máis feliz<br />

voando <strong>da</strong> man do home <strong>da</strong> barba, este deixábao<br />

caír. E caía mesmo derriba <strong>da</strong> cama.<br />

※ ※ ※<br />

os ouTros feirAnTes


O sochantre xa estaba pasando de medo, i el agora<br />

o que o traguía amolado no maxín era non poder<br />

man<strong>da</strong>r aviso a ma<strong>da</strong>me Clementi<strong>na</strong> de que lle deixase<br />

acaroado ao lume, nunha trébede, unha sopiña de perexil<br />

e un ovo escalfado, nin ter un propio que fora<br />

<strong>con</strong> un recado on<strong>da</strong> o Colexial Maior a escusalo de coro,<br />

por an<strong>da</strong>r raptado por un unha hoste do trasmundo.<br />

※ ※ ※<br />

15<br />

As crónicAs do sochAnTre<br />

VARIACIONES SOBRE ESNOBS<br />

Los esnobs chinos se llamaban en el lenguaje de<br />

los man<strong>da</strong>rines y de los triunfadores en los exámenes<br />

—que no los apreciaban aun cuando se asombrasen<br />

ante ellos— algo así como “vientos elegantes”. Algunos<br />

esnobs de los días Sung pusieron de mo<strong>da</strong> las<br />

que hoy llamaríamos tapas de plumas fritas, en<br />

las que previamente a su i<strong>da</strong> a la sartén, o a lo que<br />

tenga la coci<strong>na</strong> chi<strong>na</strong> para freír, tenían que escribir<br />

algu<strong>na</strong> frase sorprendente.<br />

BAzAAr 5<br />

Recollido en lA BellA del drAgón


PERRÓN DE BRAÑA<br />

O enfermo volvía. Perrón miráballe o quentor <strong>da</strong><br />

fronte.<br />

—Lávate ben todo o corpo durante unha semán.<br />

Come papas de centeo catro veces ó día. O vintedous<br />

é crecente. Heite vir sangrar.<br />

Perrón sangraba sempre no crecente. Viña moito<br />

pola botica de meu pai. Curaba <strong>con</strong> sangrías, papas<br />

de avea ou de centeo, baños quentes e moitas horas<br />

de sono.<br />

※ ※ ※<br />

PARDO DAS PONTES<br />

16<br />

escolA de Menciñeiros<br />

Pardo gastaba tamén moito viño de málaga.<br />

Cando se sentaba a escribir a receita, anque foran<br />

as doce do día, man<strong>da</strong>ba acender unha vela.<br />

Adoitaba cobrar tres pesetas: seis reás por mirar o<br />

enfermo i outros seis por escribir a receita. De propi<strong>na</strong><br />

ademitía unha tortilla de chourizo ou de<br />

xamón, i un vaso de viño. Iba a Romariz a visitar


dez enfermos, poño por caso, e dez eran as tortillas<br />

que papaba.<br />

※ ※ ※<br />

17<br />

escolA de Menciñeiros<br />

RANAS, ANÍS Y UBRE DE CABRA<br />

Y no más salir la lu<strong>na</strong>, vino la posadera en camisa<br />

al lecho del caballero, y por su mano le dio<br />

la ce<strong>na</strong>, que lo era de ancas de ra<strong>na</strong> guisa<strong>da</strong>s,<br />

y de capirote un vaso de agua de anís. Ce<strong>na</strong>do<br />

el de Borgoña, recibió de la posadera un masaje<br />

de vientre, termi<strong>na</strong>do el cual, ella misma puso al<br />

caballero a ori<strong>na</strong>r en u<strong>na</strong> maceta, envolviéndole<br />

después el miembro muy cui<strong>da</strong>dosamente en u<strong>na</strong><br />

ubre seca de cabra, no sin antes <strong>da</strong>rle unos toques<br />

por ver que dureza alcanzaba. Era más bien<br />

poca.<br />

Serie “Sal y Pimienta”, PriMerA PlAnA 29<br />

Recollido en lA BellA del drAgón<br />

※ ※ ※


EL VIAJE AL BOSQUE<br />

Cuando, como ayer, encuentro el sombrero <strong>na</strong>ranja<br />

y el amarillo pie de la amanita oronja tanto<br />

me place decirle su nombre como un verso, como<br />

comerla coci<strong>da</strong> en tinto. Un poco más allá de la colorea<strong>da</strong><br />

tribu de las amanitas di <strong>con</strong> u<strong>na</strong> familia de<br />

boletos negros y rodellones, <strong>con</strong> su oscura caperuza,<br />

rojiza en algún rodellón: envejeciendo, verdecen, y<br />

hay mucho e<strong>na</strong>morado de su carne prieta y exquisita:<br />

estos boletos tienen un hermano azulado y tan<br />

venenoso, que me dicen que por La Rioja le llaman<br />

“mataparientes”.<br />

※ ※ ※<br />

18<br />

viAjes iMAginArios y reAles<br />

Para facer boca<br />

Cando espertei xa lle sobraba un algo ás doce, e<br />

xa tiña <strong>na</strong> <strong>mesa</strong> o caldo botado, i el era ben do meu<br />

gosto aquel caldo de calabazo doce que facía a<br />

señora Marceli<strong>na</strong> polo outono; tanto me sabía, que


adoitaba recuncar. Pasei unha hora en <strong>con</strong>tarlles a<br />

historia de don Paris i a cativa de Tulé, i aín<strong>da</strong> seguiría<br />

si non chamara por min meu señor amo, cantimáis<br />

que estaba a meu carón pelando castañas a miña<br />

Manoeliña de Calros e parecía que me espertaba os<br />

párrafos <strong>con</strong> aquel seu mirar que en min pousaba;<br />

estampa de melro debía de facer eu, tal cando o<br />

paxaro <strong>na</strong>mora á melra co adubío do seu canto...<br />

※ ※ ※<br />

LA DE PÓNGALAS<br />

19<br />

Merlín e fAMiliA<br />

Cuando yo fui por primera vez a la taber<strong>na</strong> de<br />

Póngalas, Póngalas ya era don José, ya habían ido a<br />

beber al mostrador u<strong>na</strong> noche de noviembre las Benditas<br />

Ánimas, y por uno de esos inson<strong>da</strong>bles misterios<br />

de la política gallega —de los que Pepe Benito<br />

era el Merlín— había sido don José <strong>con</strong>cejal ciervista<br />

en el propio Mondoñedo y ya se había casado<br />

por tercera vez. La tercera coyun<strong>da</strong> de don José fue<br />

so<strong>na</strong><strong>da</strong>. Ya estaban hechas las empa<strong>na</strong><strong>da</strong>s, rezumaban<br />

<strong>na</strong>tilla las cañas de la Lancera —el sursum


cor<strong>da</strong> de la repostería mindoniense—, humeaba el<br />

lacón en los manteles y los pollos se ofrecían a la<br />

boca, cuando a la futura suegra se le ocurrió <strong>da</strong>r su<br />

alma a Dios. En el piso bajo se celebró el velatorio y<br />

en el primero, el banquete nupcial.<br />

finisTerre 25<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

Entrei <strong>na</strong> taber<strong>na</strong> a beber un algo de cerveza,<br />

e senteime derriba <strong>da</strong> capiña nunha banqueta, que<br />

se me mirase dende a rúa. Da cabalga<strong>da</strong> pola noite,<br />

i eu non tiña costume de an<strong>da</strong>r montado, tiña fame<br />

e sono. Pra que me tirase pola cervexa comín uns<br />

arenques afumados e un pouco de queixo de<br />

Fougéres, e descabecei un sonico, do que despertei<br />

que me apuraban augas menores. Erguinme pra facelas<br />

nun patio traseiro, e nin me lembrei <strong>da</strong> capiña<br />

curta, e cando volvín, un xastre que levaba bebendo<br />

arreo to<strong>da</strong> a mañá, estaba probando a capiña, meténdoa<br />

por mangas, i el iba a faguerse pouco menos<br />

que áer dediante dos que enchían a taber<strong>na</strong>, que eran<br />

máis de dez, <strong>con</strong>tando un crego vello de antiparras e<br />

un caporal dos Provinciaes de Rennes. ¡E unha obra<br />

20


de mérito, si señor!, decía o xastre. ¡Pano Lovai<strong>na</strong> de<br />

dúas urdimes, pasamón parisiense!<br />

※ ※ ※<br />

EL POZO DEL GOIRO<br />

21<br />

As crónicAs do sochAnTre<br />

Un tratante de Friol que hizo noche <strong>con</strong> nosotros<br />

y al día siguiente nos llevó a Sarria encargó<br />

u<strong>na</strong> tortilla de chorizo. Caía u<strong>na</strong> lluvia mansa,<br />

lenta y <strong>con</strong>stante, fría. El Goiro arrimó más leña al<br />

fuego y comenzó a <strong>con</strong>tarnos un pleito que tenía,<br />

que le defendía Pepe Benito. La mujer amasaba el<br />

embullo para cebar los cuatro capones que tenía<br />

enjaulados al lado del escano.<br />

—O negro ha ser pra don José.<br />

Así que los capones se tragaron la pelota del<br />

embullo, el Goiro los obsequió <strong>con</strong> u<strong>na</strong>s gotitas de<br />

moscatel.<br />

—O viño dálles sono.<br />

finisTerre 28<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA


EL REY CINTOLO<br />

¿Y si Cintolo es centolo, y en lo más remoto de<br />

la cueva, en la clara agua del más oscuro lago, está<br />

el centollo colosal <strong>con</strong> sus terribles pinzas? ¿Sabes<br />

tú, quizá, José María Castroviejo, lo que se le dice a<br />

un rey en forma de centollo cuando se entra a sus estancias?<br />

A un rey en forma de cuervo, nuestro señor<br />

Arturo, se le dice en latín: “¡Cras, cras!”, ¡maña<strong>na</strong>,<br />

maña<strong>na</strong>!, y al abuelo de Juba el Mauritano, <strong>con</strong>vertido<br />

en pellejo de generoso vino, se le bebe, como se<br />

lo bebieron los legio<strong>na</strong>rios. Si Cintolo es centollo,<br />

parece que un salpicón se impone...<br />

Serie “Las Crónicas”. fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

PUENTEDEUME II<br />

Son las dos de la tarde; hemos llegado a Puentedeume<br />

a tiempo de comer u<strong>na</strong>s truchas. Yo, que me<br />

he leído bien la Historia de Couceiro, exijo al posadero<br />

que el vino no sea de las taber<strong>na</strong>s de los catalanes, que<br />

22


según el testimonio del doctor Temprado de Olivares,<br />

primer cirujano de la Real Arma<strong>da</strong>, lo amañan <strong>con</strong><br />

palo de Campeche, piedra alumbre y uva de saúco, y de<br />

tal adulterio vienen enferme<strong>da</strong>des, descomposiciones y<br />

aun muertes. “Aquí no hay taber<strong>na</strong>s de catalanes”, me<br />

dice. Le leo la carta de don Carlos III, carta que todo<br />

bebedor de Puentedeume, u<strong>na</strong> vez al año al menos, debía<br />

poner sobre su cabeza. El posadero nos regala <strong>con</strong><br />

un vino betanceiro, que le man<strong>da</strong> un pariente que tiene<br />

en San Pantaleón. Ha comenzado a llover.<br />

23<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

LOUZAO DE MOURIDE<br />

Tíñame por parente de seu iste Manuel Costa,<br />

alias Louzao de Mouride, porque os dous <strong>na</strong>ceramos<br />

ás oito <strong>da</strong> mañán do vinte e dous do <strong>na</strong><strong>da</strong>l, sob o<br />

sino de Capricornio. E atíñase ao horóscopo.<br />

—Moito me gusta isto de que teremos grandes<br />

trunfos <strong>na</strong> diplomacia! —decíame, e dábase dúas ou<br />

tres cacheta<strong>da</strong>s nos papos.


Aos quince anos emigrou a Buenos Aires e entrou<br />

de pinche nunha taho<strong>na</strong>. Ao pouco tempo domi<strong>na</strong>ba<br />

o arte <strong>da</strong> pizza <strong>na</strong>polita<strong>na</strong>, e tiña o ponto<br />

do ourego, que é o máis dificultoso, despoixas dunha<br />

boa pasta. E casou cunha filla <strong>da</strong> do<strong>na</strong>, chama<strong>da</strong><br />

Vittoria.<br />

—Cando escriba a miña historia —decíame Louzao—,<br />

póñalle á Vittoria os dous tes.<br />

※ ※ ※<br />

24<br />

XenTe de Aquí e de Acolá<br />

LOS COMEDORES DE CABALLA<br />

Hace años, pasando u<strong>na</strong>s sema<strong>na</strong>s del cálido verano<br />

en un playa de las rías bajas gallegas, y comentando<br />

que en el vecino pueblo de pescadores to<strong>da</strong>s las<br />

familias merecían muy bien el calificativo de numerosas,<br />

me dijo el párroco:<br />

—¡Todos estos comedores de caballa se lle<strong>na</strong>n<br />

de hijos!<br />

Hijos del verano, que es cuando la caballa está,<br />

como decimos en el país, en comi<strong>da</strong>. Al Scomber<br />

scombrus los gallegos le <strong>da</strong>mos u<strong>na</strong> doce<strong>na</strong> larga de


nombres: caballa, macareu, rincha, xar<strong>da</strong>, verdel, virote,<br />

torno, etc. Yo ignoraba, hasta que en aquella<br />

ocasión me lo dijeron, que la caballa del verano excita<br />

el apetito car<strong>na</strong>l, escasamente en los hombres,<br />

pero en alto grado en las mujeres. Recién pesca<strong>da</strong> la<br />

caballa, abierta y limpia, bien unta<strong>da</strong> interiormente<br />

<strong>con</strong> ajo, perejil, sal y u<strong>na</strong>s gotas de aceite, se<br />

asa en parrilla, sobre un buen brasero, en la misma<br />

playa, o en un salido de la casa, al aire libre. Y las<br />

algo tími<strong>da</strong>s y cariñosas gallegas se vuelven osa<strong>da</strong>s,<br />

enternecen al marido que sonríe, y pasa lo que pasa.<br />

Serie “Sal y Pimienta”. PriMerA PlAnA 25<br />

Recollido en lA BellA del drAgón<br />

※ ※ ※<br />

LAS PRISAS DE UN SASTRE<br />

Y cuando a mí, niño, me <strong>da</strong>ban de ce<strong>na</strong> papas<br />

de maíz, que aún me gustan, muy calientes, y ca<strong>da</strong><br />

cuchara<strong>da</strong> que va a la boca añadiéndole otra de leche<br />

fría, u<strong>na</strong> de las cria<strong>da</strong>s de casa —y nunca mejor<br />

emplea<strong>da</strong> la expresión, porque llegaron de niñas y ya<br />

iban por los cincuenta en la ocasión— me <strong>con</strong>taba<br />

25


que u<strong>na</strong> vez le dieron de ce<strong>na</strong> a un sastre, en la casa<br />

a la que había ido a hacer los calzones para to<strong>da</strong> la<br />

familia, u<strong>na</strong>s bue<strong>na</strong>s papas, mientras al zuequero y<br />

al albañil que repasaba el palomar, les <strong>da</strong>ban tortilla<br />

de torreznos, caldo y queso. El sastre<br />

rechazó las papas irritado, gritando:<br />

—¿Papas a un hombre de oficio? ¡Que las pape<br />

el demonio que las hizo!<br />

Serie “Sal y Pimienta”. PriMerA PlAnA 33<br />

Recollido en lA BellA del drAgón<br />

※ ※ ※<br />

LA LAMPREA, ESA PRINCESA VERDE<br />

Y lo mismo que hay disputas sobre la cali<strong>da</strong>d de<br />

la propia lamprea, hay discusiones sobre la coqui<strong>na</strong>ria.<br />

Arbo, que le celebra u<strong>na</strong> de las fiestas mayores de la<br />

gastronomía gallega, y que preside ese gran tramo del<br />

Miño en el que se asientan los pescos tradicio<strong>na</strong>les, querrá<br />

tener u<strong>na</strong> primacía al guisar la lamprea y al curarla.<br />

Tui defenderá su lamprea a la bordelesa y sus empa<strong>na</strong><strong>da</strong>s,<br />

como lo hará Padrón. La villa de Noia —esa<br />

mari<strong>na</strong> italia<strong>na</strong> por donde el Tambre va al mar— man­<br />

26


tendrá la superiori<strong>da</strong>d de sus empa<strong>na</strong><strong>da</strong>s. Compostela,<br />

tomando como ejemplo la empa<strong>na</strong><strong>da</strong> de lamprea que<br />

se come en el mediodía románico del palacio Gelmírez,<br />

exigirá ser <strong>con</strong>ta<strong>da</strong> entre las estaciones coqui<strong>na</strong>rias de<br />

la Lampreta fluvialitis. El que esto escribe ha comido<br />

algu<strong>na</strong> de las mejores lampreas en Santiago, en lluviosos<br />

marzos de antaño, acompaña<strong>da</strong>s de un alegre vino<br />

ullán. Pero donde son hoy las mejores empa<strong>na</strong><strong>da</strong>s es<br />

sin du<strong>da</strong> en Cal<strong>da</strong>s de Reis, donde el pan ha tomado la<br />

forma de un cuenco hondo, en el que reside —<strong>con</strong>servando<br />

la curva de su forma cuando sestea— la lamprea<br />

en la plenitud de la espesa y cáli<strong>da</strong> salsa. El aroma de<br />

la lamprea ha ido empa<strong>na</strong>ndo el fondo de la redon<strong>da</strong><br />

empa<strong>na</strong><strong>da</strong>, delgado, levemente tostado, lo suficiente sólo<br />

para que quiebre como vidrio...<br />

27<br />

vidA gAllegA<br />

Recollido en viAjes y yAnTAres Por gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

Los romanos se rindieron, y su coman<strong>da</strong>nte explicó<br />

que Fanto había surgido de la niebla, como<br />

fantasma de otoño, justo por donde los artilleros<br />

en vez de la caballería saboya<strong>na</strong>, esperaban el risotto<br />

de las doce, <strong>con</strong> tropiezos de vaca. Hecha


la paz, Nero le dejó a Fanto elegir u<strong>na</strong> ban<strong>da</strong> monta<strong>da</strong>,<br />

para que se ga<strong>na</strong>se el pan en las discordias<br />

tosca<strong>na</strong>s o a sueldo de Venecia, y el joven capitán,<br />

recor<strong>da</strong>ndo las enseñanzas militares del fi<strong>na</strong>do signor<br />

Capovilla, formó un golpe de veintiocho montados,<br />

<strong>con</strong> el cual se puso en alquiler, sirviendo<br />

a siete amos diferentes en sólo dos años, tras los<br />

cuales pasó a servir a Venecia, en tierra firme y en<br />

las islas de Grecia.<br />

vidA y fugAs de fAnTo fAnTini dellA gherArdescA<br />

※ ※ ※<br />

Pues hoy es antevíspera de San Martín, y quiebra<br />

el Sudoeste las hela<strong>da</strong>s pasa<strong>da</strong>s para dejar al<br />

veranillo campo cristalino y tibio, comiendo por<br />

números y afi<strong>na</strong><strong>da</strong>s esferas decidí las ostras para<br />

gracia y soltura de la boca y quitaros la sed, y escabecha<strong>da</strong>s<br />

perdices las siguen, que más fáciles al<br />

pala<strong>da</strong>r os las hará el corte de limón que os quedó en<br />

él, y el encostrado y encebollado puré de castañas,<br />

tan grave compañero. Ca<strong>da</strong> cosa os ofrezco <strong>con</strong> la<br />

severi<strong>da</strong>d de su sabor. Y cuando hayáis <strong>da</strong>do fin al<br />

frío requesón <strong>con</strong> miel, como el cocinero de Filemón<br />

podéis exclamar: “¡Oh, Epicuro, prepárate, que<br />

28


los pálidos y silenciosos de la Estoa te van a seguir,<br />

y aun a alabar!”<br />

29<br />

“Arte de coci<strong>na</strong>”<br />

TeATro venATorio y coquinArio gAllego<br />

※ ※ ※<br />

Lugo tiene dos grandes fiestas. La primera es<br />

solemne y grave: la ofren<strong>da</strong> que por Corpus Christi<br />

hace el Reino de Galicia al Sacramento del Altar. El<br />

Reino, presidido por un Delegado Regio, se reúne<br />

en las Casas Consistoriales de la ciu<strong>da</strong>d y va a la<br />

Catedral a presentar u<strong>na</strong> rica ofren<strong>da</strong> para el culto<br />

del Señor Sacramentado. [...] El Ayuntamiento de<br />

Lugo obsequia <strong>con</strong> un gran banquete al Reino, en<br />

el que triunfa la suculenta langosta de Burela.<br />

Es u<strong>na</strong> sesión católica y coqui<strong>na</strong>ria, que recuer<strong>da</strong><br />

los Estados de Bretaña de Francia, la coro<strong>na</strong>ción<br />

de Arturo en Truro o el Soberano Parlamento de<br />

Normandía... Pero la gran fiesta lucense es el San<br />

Froilán, en la primera quince<strong>na</strong> de octubre. No hay<br />

lucense que no acu<strong>da</strong> a la capital al pulpo ritual en<br />

el campo de la feria y a las perdices en cualquiera<br />

de los ilustres figones.<br />

viAje A lugo


Prato forte<br />

E tampouco vos dixemos que nós, estando mortos,<br />

non podemos alcender lume en fogar nin entrar en casa<br />

onde esteña aceso, nin comer pan trigo, nin cousa<br />

que leve sal ou aceite, nin beber viño. Pro agora imos<br />

cara ás ruí<strong>na</strong>s do mosteiro de Saint­Efflam la Terre, e<br />

Mamers ten alí, <strong>na</strong> que foi cociña dos freires, unha pipa<br />

de cervexa doble de marzal e un xamón adobado<br />

<strong>con</strong> pimenta que man<strong>da</strong>mos asar en Di<strong>na</strong>n de<strong>na</strong>ntes<br />

de saír pra este viaxe. Tamén <strong>con</strong>viña que lle avisaramos<br />

que en pechando a noite, volvemos por seis horas<br />

á nosa <strong>con</strong>dición de esqueletes. ¡Hastra a peituga de<br />

ma<strong>da</strong>me de Saint­Vaast, esa se<strong>da</strong> que, tomándoa por<br />

unha branca camelia, rosan nela tódolos ollos do mundo,<br />

se vai, cinza perfuma<strong>da</strong> só de amor!<br />

※ ※ ※<br />

30<br />

As crónicAs do sochAnTre<br />

INSTRUCCIONES PARA NOBLES CABALLEROS<br />

El hombre que an<strong>da</strong> a coitos ha de usar, según<br />

Lobera, manjares que aumenten la virtud y simien­


te, que son huevos, hígados de galli<strong>na</strong>, algu<strong>na</strong><br />

perdiz nueva, buen vino grueso y dulce... Y además<br />

ha de traer <strong>con</strong>sigo “cosas que huelan bien e aromáticas,<br />

y duerma lo que pudiera”. Es decir, que cuando en<br />

Toledo se ve a un hi<strong>da</strong>lgo que man<strong>da</strong> que le pongan<br />

en la tabla un revuelto de huevos <strong>con</strong> menudos<br />

de galli<strong>na</strong>, y en especial higadillos, y después<br />

un perdigón asado, y que le pongan al lado u<strong>na</strong><br />

garrafa de Getafe del llamado pajarete, y que el<br />

paje le llene los bolsillos y bocamangas <strong>con</strong> hortelano<br />

y romero, y ramillas de madreselva y claveles<br />

deshojados, ya sabemos todos que está dispuesto a<br />

salir a coito, entrando en casa de su Amarilis o Filis<br />

bien dispuesto.<br />

31<br />

BAzAAr 4<br />

Recollido en lA BellA del drAgón<br />

※ ※ ※<br />

Pró almozo levaba un pouco de pan e algo de<br />

vaca ou ovella salpresa, e bebía dunha fonteliña<br />

que surtía ao pé do peche do curro, ou un pouco de<br />

leite de burra que lle sobrese do muxido de pola<br />

mañán, e despoixas de xantar paseaba por onde dése<br />

ben o vento, pra que lle <strong>con</strong>sumise as grasas o no­


oeste ou o suleste que fose —i entrámbolos éstes<br />

son os ventos que tran o monzón—, e cando coi<strong>da</strong>ba<br />

ter a dixestión medio remata<strong>da</strong>, volvía á súa miran<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>s pe<strong>na</strong>s, sentábase, i é entón cando aseguran<br />

algúns que falaba co mar...<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

EL SUEÑO DE UNA NOCHE DE SANTIAGO<br />

Díjome el posadero que pasara a la sala del piso<br />

primero, que abajo no había lugar, y me sentase a<br />

la <strong>mesa</strong> grande, donde hallaría acomodo y compañía<br />

de respeto, lo que así fue. Me senté al lado de un<br />

gentilhombre, de cara al balcón, y en habiendo dicho<br />

el más breve saludo de to<strong>da</strong> mi vi<strong>da</strong>, me puse a lo<br />

mío, que era comer u<strong>na</strong>s truchas, escabecha<strong>da</strong>s,<br />

gustar unos pichones en ensala<strong>da</strong>, limpiarme la<br />

boca <strong>con</strong> unos huevos hilados y refrescarme <strong>con</strong><br />

aquel airoso y amigable vino. En echando el último<br />

trago comencé a prestar atención al <strong>con</strong>curso, que<br />

era extraña y desusa<strong>da</strong> reunión en ver<strong>da</strong>d, comenzando<br />

por u<strong>na</strong> <strong>da</strong>mita que sentaba a la cabecera, siguiendo por<br />

32


un anciano de luenga barba y bonete colorado que le<br />

ofrecía pastelillos de <strong>na</strong>ta <strong>con</strong> u<strong>na</strong>s pinzas de plata<br />

que ella, páli<strong>da</strong> y melancólica, rechazaba, abanicándose<br />

<strong>con</strong> un pañuelillo de encaje; <strong>con</strong>tinuando por dos<br />

mozos de luenga cabellera, negros y apasio<strong>na</strong>dos ojos,<br />

y en vestir iguales: la negra ropilla y al cuello u<strong>na</strong> fi<strong>na</strong><br />

cade<strong>na</strong> de oro, y rematando por el gentilhombre que<br />

a mi lado sentaba, hombre gordo y colorado, el pelo<br />

al rape, la mira<strong>da</strong> de los azules ojos a la vez huidiza e<br />

inquisidora, y quien, como impaciente, <strong>con</strong> los dedos<br />

anular e índice de la mano derecha, hacía girar un anillo<br />

<strong>con</strong> un gran rubí brillador que en el dedo medio de<br />

la izquier<strong>da</strong> llevaba. Tal apetito traía cuando llegué y<br />

<strong>con</strong> tanto ánimo me di a la ce<strong>na</strong>, que no paré mientes<br />

que no fue mi saludo correspondido, que las ropas que<br />

mis comensales vestían eran de los tiempos antiguos,<br />

de cuatrocientos anos atrás por lo menos, y que entre<br />

ellos no cambiaban palabra, y habiendo comido, se<br />

<strong>con</strong>templaban en silencio.<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

33


Mestre Flute seguíame e non decía verba, e <strong>na</strong><br />

cociña acenou ás mulleres coa cabeza cando istas lle<br />

deron as noites, i a señora Marceli<strong>na</strong> púxolle diante,<br />

<strong>na</strong> tabla do escano, unha enfaragulla<strong>da</strong> de fariña<br />

de trigo <strong>con</strong> torresmos i unha xarra de viño de<br />

San Fiz, e mestre Flute falar non falaría, pro traguía<br />

a gambri<strong>na</strong> atrasa<strong>da</strong>, que recuncou <strong>da</strong> enfaragulla<strong>da</strong>,<br />

i aín<strong>da</strong> cortou <strong>na</strong> carne, e media orella de<br />

cocho galego que estaba <strong>na</strong> fonte meteu<strong>na</strong> no papo,<br />

e rillaba ás depresas aquel inglés. Doulle o derradeiro<br />

tento á xarra, embuchou igoalito que facía mi<br />

amo, soltou o cinto, boutouse pra atrais no escano,<br />

e dándome unha grande palmeta no lombo, que me<br />

fixo cuspir media mazá que estaba roendo, dixo <strong>con</strong><br />

unha voz de minga mixiricas que nos meteu aos presentes<br />

nunha grande risa<strong>da</strong>:<br />

—Gracias sean <strong>da</strong><strong>da</strong>s, que chegou a cea e maila<br />

pousa<strong>da</strong>! ¡Kikirikí!, berroulle aos tres capós que estaban<br />

engor<strong>da</strong>ndo <strong>na</strong>s capoeiras e tamén il estoupaba<br />

coa risa.<br />

※ ※ ※<br />

34<br />

Merlín e fAMiliA


VIAJE AL PAÍS DE LA LIMIA (II)<br />

LA COCINA DE ANTIOQUÍA<br />

Bajo estas aguas está Antioquía de Galicia, esa<br />

noble ciu<strong>da</strong>d. Dejando a derecha mano la Señoría<br />

<strong>con</strong> su torre y sus campa<strong>na</strong>s, por el arco de la Espiga<br />

se pasa a la plazoleta del Naranjo, que así se llama<br />

por el que allí hay, y donde, bajo las armas de la<br />

rei<strong>na</strong> do<strong>na</strong> Ginebra, está el más famoso hostal de<br />

la ciu<strong>da</strong>d. El plato celebrado entre todos los que el<br />

huésped ofrece, ra<strong>na</strong>s en salsa verde. Hay también<br />

ra<strong>na</strong>s al limón, a la tabla del Papa y estofa<strong>da</strong>s,<br />

pero las ra<strong>na</strong>s en salsa verde ya las celebró<br />

Rabelais, poniéndolas entre las comi<strong>da</strong>s cordiales,<br />

aquellas que sosiegan los humores estomacales “y<br />

divierten la flema sanguínea, <strong>con</strong> lo cual, manteniéndose<br />

el hígado caliente, el hombre propende al<br />

optimismo”.<br />

35<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

Sari foi arren<strong>da</strong>­la burra nun cortello, que que<strong>da</strong>ría<br />

fecha<strong>da</strong> non fora algún lambón muxila, e agar­


<strong>da</strong>ría que parese de suar pra <strong>da</strong>rlle de beber e un<br />

alforxín de ceba<strong>da</strong>, e Ab<strong>da</strong>lá saíu lavar os pés nun<br />

pilón no hortello do serrallo, e <strong>na</strong>mentras o señor<br />

Sinbad pediu cámara, e díronlla no corredor, <strong>con</strong><br />

alfombra e palanga<strong>na</strong>, e perguntando por unha boa<br />

cea había ovella <strong>con</strong> fideo e albondiguiñas<br />

de galiña <strong>con</strong> picante, e que como aquela era<br />

pousa<strong>da</strong> de moito otomano e persianos, e hastra se<br />

vían bizantinos <strong>da</strong> se<strong>da</strong>, que tamén había viño de<br />

Nisapur.<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

A terra<strong>da</strong> está máis outa que as ameas <strong>da</strong> Porta<br />

dos Perdóns, e deixa ver o peirao e mailas <strong>na</strong>os, e<br />

alí adoitan faguer tertulia os pilotos que están vagantes<br />

co dono <strong>da</strong> fon<strong>da</strong>, que é un toco moi risoño<br />

que responde por Mansur, e o caíde <strong>da</strong> vila, cando<br />

se alugou de novas a fon<strong>da</strong>, que é ren<strong>da</strong> do al­Malik,<br />

escolleuno por eso, que dixo que en igoal<strong>da</strong>de de<br />

saber de <strong>con</strong>tas e de arroz branco e de año fritido,<br />

a praza era pra unha cara placia<strong>na</strong> e le<strong>da</strong>,<br />

que unha careta triste en amo de fon<strong>da</strong> quítalle aos<br />

forasteiros o lecer <strong>da</strong> pousa<strong>da</strong>. Si hai xente de ata­<br />

36


vío <strong>na</strong> fon<strong>da</strong>, entón Mansur avisa cando vai botar a<br />

pimenta ao arroz, e o cravo e o comín ao año, o que<br />

fai pousando a taza <strong>da</strong>s especias no amuño do brazo<br />

toco, que é o dereito, e coa man esquer<strong>da</strong> remexe o<br />

guiso, e man<strong>da</strong> o <strong>con</strong>dimento por sopro, e non hai<br />

outro que soprando bote a pimenta en gran, i el si,<br />

mui doado.<br />

—¡Este arroz vai en popa, señores príncipes!<br />

¡El Señor teña misericordia!<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

DE LOS FRUTOS DEL VERANO<br />

Y OTROS AVISOS<br />

El pichón, el pavipollo y el pollo tomatero<br />

son del tiempo de los higos, y yo, al pie de la torre<br />

mutila<strong>da</strong> de Cal <strong>da</strong> Loba, en hoja de higuera por plato,<br />

he comido los pollos asados, y ca<strong>da</strong> dos bocados<br />

de pollo atendía a comer un higo, y tanto me gustó la<br />

mezcla que ahora la hago ya por receta, y <strong>con</strong> el pollo<br />

asado frío, la tengo por invención de cali<strong>da</strong>d, y la digo<br />

por el nombre de aquella torre que cayó cuando los<br />

37


gallegos hicimos la fusquenlla y estuvimos a punto de<br />

devorar a los Condes locos, anticipándonos en cuatro<br />

siglos a Gobineau y Chesterton.<br />

38<br />

vidA gAllegA<br />

Recollido en viAjes y yAnTAres Por gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

A CACHOLA DE BOUSO<br />

Primo de Baltar, que era un compoñedor mui estimado,<br />

díxolle a Bouso que o primeiro era sacudirlle<br />

a cabeza pra atrás, que, sendo alí mui ancha, os<br />

ósos estarían máis cómodos. Sacudiu<strong>na</strong> como dixo.<br />

Segui<strong>da</strong>mente, e durante dous días seguidos, estando<br />

delambos sin comer, o centífico e o doente, e sin<br />

beber e descalzos, Primo púxolle <strong>na</strong> traseira <strong>da</strong> cachola<br />

parches de cera quente, co cal, pasando a cera<br />

ao interior, pegou os ósos uns <strong>con</strong> outros e todos á<br />

que Primo chamou “a bóve<strong>da</strong> <strong>da</strong> campa<strong>na</strong>”, que hai<br />

<strong>na</strong>lgúns suxetos, e Bouso era distes. Os que soñando<br />

dormidos escoitan correr o vento, é que a teñen.<br />

Rematado o pegamento, Bouso e Primo comeron un<br />

cabrito e beberon media cántara de viño. Primo


cobrou cento vinte e sete pesetas, as vinte e sete <strong>da</strong><br />

cera. Bouso, ademais, puxo o cabrito, o viño, o pan,<br />

os cafés e mais o coñac.<br />

※ ※ ※<br />

39<br />

XenTe de Aquí e de Acolá<br />

DEL FELIZ AGOSTO, Y DE LOS ONCE PLATOS<br />

QUE SE COMEN EN BEIRAL POR LA ASUNCIÓN<br />

DE NUESTRA SEÑORA<br />

Es de rigor, y formado para lo que llaman aperitivos,<br />

‘antipasto’ o entremeses, ofrecer la trucha<br />

escabecha<strong>da</strong>, el lacón trufado y los me<strong>da</strong>llones<br />

de queso cabrales; sopa y cocido, que se descompone<br />

en más de un cerdo, y añade media galli<strong>na</strong><br />

por barba, y pel<strong>da</strong>ño a pel<strong>da</strong>ño, pasamos por la<br />

merluza y el pastelón de anguilas, para caer en<br />

los pichones rebozados <strong>con</strong> bechamel y en la<br />

galli<strong>na</strong> en pepitoria, tras la cual, en la para<strong>da</strong>,<br />

van el cordero asado, la carne al rollo, el<br />

gran pastelón de pollo, el arroz <strong>con</strong> leche,<br />

requesón, la tarta de Mondoñedo y la colineta.<br />

Las siete de la tarde son cuando alguien, porque


no se diga que se remilga en <strong>mesa</strong> tan generosa,<br />

parte la colineta.<br />

40<br />

vidA gAllegA<br />

Recollido en viAjes y yAnTAres Por gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

SALUDANDO EL CERDO PASADO<br />

EL SAN MARTÍN<br />

A ca<strong>da</strong> puerco le llega su San Martín. Han venido<br />

los días fríos, y el cerdo <strong>con</strong>oce el cuchillo. Partido<br />

en nobles provincias, u<strong>na</strong>s que <strong>con</strong>ocerán la sal,<br />

otras que curará el humo en las lareiras —para el<br />

ahumado de los chorizos se pedirá u<strong>na</strong> quema de<br />

laurel, perfumadora y purificadora—, el suino tiene<br />

un lugar importante en el <strong>con</strong>dumio cotidiano.<br />

Un lacón <strong>con</strong> grelos es un plato mayor, y unos<br />

chorizos que riegan los redondos cachelos <strong>con</strong> su<br />

grasa roja caen bien en un almuerzo en u<strong>na</strong> maña<strong>na</strong><br />

de hela<strong>da</strong>, en el corazón del invierno. Un lacón<br />

prensado es pieza de <strong>con</strong>sideración, y asado, como<br />

el jamón, <strong>con</strong> un punto de adobo en el que riza su<br />

aroma el orégano y el ajo salu<strong>da</strong> al pimentón. Un


lacón trufado está en la gran tradición coqui<strong>na</strong>ria<br />

de Occidente, y aquí la receta la <strong>con</strong>servaron<br />

las grandes abadías de antaño y los pazos del XVIII.<br />

U<strong>na</strong> cachucha bien coci<strong>da</strong>, <strong>con</strong> esa mezcla de cuatro<br />

sabores complementarios —hocico, diente, cabeza<br />

propia y oreja— merece un saludo de los galaicos<br />

católicos y carnívoros cuando viene humeante a la<br />

<strong>mesa</strong>, o se ofrece fiambre en u<strong>na</strong> merien<strong>da</strong> que no<br />

desdeñaría Carlomagno bajando a tomar Pamplo<strong>na</strong>.<br />

Con diversas de estas provincias porci<strong>na</strong>s —y<br />

añadido de carne de vitela, “carne <strong>da</strong> obriga” en<br />

la lengua paisa<strong>na</strong>, y la compañía blan<strong>da</strong> de u<strong>na</strong> galli<strong>na</strong>—<br />

se compone un cocido de fiesta mayor, de<br />

santo patrono, de mediodía de Navi<strong>da</strong>d o de algazara<br />

de Año Nuevo. Un cocido gallego, a mayores,<br />

completo, exige asiento reposado, paz interior, calor<br />

en los pies, y remojo de boca <strong>con</strong> tinto ca<strong>da</strong> cuatro<br />

bocados. Este es el sacramento.<br />

41<br />

vidA gAllegA<br />

Recollido en viAjes y yAnTAres Por gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

Fanto recordó la niña cojita, y tomando el limón<br />

en sus manos, que lo había dejado sobre la manta


gris ceniza del catre, lo olió... Olía verde, como debe<br />

oler la vi<strong>da</strong> moza. Después de la ce<strong>na</strong> —que fue de<br />

cordero <strong>con</strong> higos, y de beber, vino aguado<br />

<strong>con</strong> resi<strong>na</strong>—, Fanto se asomó aguar<strong>da</strong>ndo la aparición<br />

marítima de Remo.<br />

vidA y fugAs de fAnTo fAnTini dellA gherArdescA<br />

※ ※ ※<br />

Betanceira es la empa<strong>na</strong><strong>da</strong> de <strong>con</strong>ejo, fi<strong>na</strong> y<br />

delga<strong>da</strong> la masa y muy aceita<strong>da</strong>, y si en aquel otoño,<br />

que hace que Betanzos parezca u<strong>na</strong> pintura de la<br />

escuela venecia<strong>na</strong>, se va <strong>con</strong> la empa<strong>na</strong><strong>da</strong> al campo,<br />

a ver vendimiar; y en u<strong>na</strong> bodega se come, sentados<br />

a la puerta de ella bebiendo el agudelo suelto<br />

del país, ¿no bebéis, acaso, al señor Tintoretto y<br />

al señor Veronés, púrpuras, carmines, ocres y oros<br />

adriáticos? Por allí hay romero, y tomillo y camomila<br />

dulce en los montes, y helecho uvero, y el <strong>con</strong>ejo<br />

pasta tranquilo estas esencias, que luego <strong>con</strong>cede, en<br />

la empa<strong>na</strong><strong>da</strong>, al blanco pan.<br />

42<br />

“Arte de coci<strong>na</strong>”<br />

TeATro venATorio y coquinArio gAllego


LEIRAS DE PARADA<br />

Ao día seguinte do San Martiño, meu amigo<br />

Leiras de Para<strong>da</strong>, un bigotudo serio, mete os capós<br />

<strong>na</strong>s capoeiras para o segundo e derradeiro tempo de<br />

ceba. E si ben os habitantes <strong>da</strong>s capoeiras <strong>da</strong> Terra<br />

Chá, alimenta<strong>da</strong>s co pedido, sin poder moverse, recibindo<br />

o calor <strong>da</strong> cociña, xa adormecen doado, os<br />

bos criadores <strong>da</strong>nlles de propi<strong>na</strong>, unha ou dúas veces<br />

ao día, tras as pelotas do amoado, media copiña de<br />

viño doce. De viño que por aló chaman de Getafe.<br />

Leiras de Para<strong>da</strong> <strong>con</strong>vi<strong>da</strong>, coma digo, aos seus<br />

capós, que algúns irán á feira de Villalba e outros<br />

servirán de pago de ren<strong>da</strong>, que dicen capós de recibo,<br />

e pra axu<strong>da</strong>rlles a coller o sono, séntase nunha<br />

mecedora que foi <strong>da</strong> irmá dun crego que houbo en<br />

Goiriz e bótase a roncar.<br />

※ ※ ※<br />

43<br />

XenTe de Aquí e de Acolá<br />

Galicia les dio to<strong>da</strong>s las aguas salutíferas que<br />

quisieron los romanos: medici<strong>na</strong> para sus enormes<br />

reumas, como en las termas lucenses, o para acla­


ar la voz en Cal<strong>da</strong>s de Reises —el latín se debía<br />

mezclar <strong>con</strong> la brétema en la Gallaecia—, o para<br />

limpiarse la piel en Ponte Caldelas... Puede hablarse<br />

de u<strong>na</strong> Gallaecia balnearia, y es sabroso imagi<strong>na</strong>rse<br />

el romano comedor de lamprea y de corzo, de anguilas<br />

y de cerdo, viajar en busca del ma<strong>na</strong>ntial<br />

apropiado por los caminos de Galicia.<br />

Sobre<strong>mesa</strong>s<br />

44<br />

viAje A lugo<br />

Algo de tristura coido eu que levaba aquela señora<br />

Ginebra nos ollos mouros, e si che sorría, que non<br />

era ca<strong>da</strong> e cando, era como si pedise a esmola de que<br />

ti sorrises tamén. Decían que era viu<strong>da</strong> dun grande<br />

rei que morreu <strong>na</strong> guerra, e que tivo a noticia por un<br />

corvo cando estaba en Miran<strong>da</strong> probando un peite<br />

de ouro. De señorío era, e don Merlín señoreábaa<br />

ao falarlle, e <strong>na</strong> cociña non poñía man, coma non<br />

fora pra facer a colineta os días de festa. A min<br />

tomoume lei, i os domingos pranchábame un pano<br />

branco pra que me so<strong>na</strong>se <strong>na</strong> misa. Cando viña a<br />

Miran<strong>da</strong> xente de topete, subían os hóspedes ao sa­


lón e bicábanlle a mau, e doña Ginebra ensiñaballes<br />

o bor<strong>da</strong>do, desenrolando o pano <strong>da</strong> ca<strong>na</strong> de prata, i<br />

eu lémbrome do señor Deán de Santiago, cando veu<br />

a Miran<strong>da</strong> a mercar o quebranoces, coas antiparras<br />

postas lendo no bor<strong>da</strong>do, decíndolle a mi ama que<br />

atopaba ao señor Tristán mui parecido e que doña<br />

Oria<strong>na</strong> cáseque falaba. Eu estaba <strong>na</strong> porta do salón<br />

esperando permiso pra ofrecerlle a Súa Señoría un<br />

vasiño de viño getafe <strong>con</strong> biscoitos rizados.<br />

※ ※ ※<br />

MATÍAS VELLO<br />

45<br />

Merlín e fAMiliA<br />

Matías Vello sempre se ofrecía pra cociñar <strong>na</strong>s casas<br />

onde o <strong>con</strong>vi<strong>da</strong>ban a xantar. Sobresalía <strong>na</strong>s carnes<br />

mecha<strong>da</strong>s, nos pastelós e <strong>na</strong>s perdices ó espeto<br />

flamea<strong>da</strong>s <strong>con</strong> coñac. Daba leiciós de compostura<br />

<strong>na</strong> <strong>mesa</strong>, citando coas fon<strong>da</strong>s de Vich e de Tortosa;<br />

amosaba como se collía o coitelo, i ensiñaba a trincha­lo<br />

capón. Gastaba bromas á xente, como mete­<br />

­lo espertador de meu tío Serxio dentro dun polo, i<br />

o reló estaba puntuado pra repenicar mesmo cando


o polo chegaba á táboa; tamén botaba, sin que o<br />

visen, pólvora <strong>na</strong> tortilla ó ron, cando estaba<br />

ardendo. Era mui apraudido.<br />

※ ※ ※<br />

46<br />

escolA de Menciñeiros<br />

Sentado á <strong>mesa</strong>, decidindo si sería mellor comer<br />

os callos <strong>con</strong> culler ou <strong>con</strong> tenedor —esto era nunha<br />

taber<strong>na</strong> santiaguesa, <strong>na</strong> rúa do Franco—, a culler asubioulle<br />

a Amadeo, e este interpretou:<br />

—¡Con cuchara, más se acapara!<br />

A culler falaba en castelán e en verso.<br />

Chegou o día no que Amadeo non podía tomar<br />

libremente unha decisión calisquer, que to<strong>da</strong>s as cousas<br />

lle asubiaban; asubiáballe unha silla decíndolle que<br />

se sentase noutra parte, e o reló de pulseira que non<br />

quería que mirase nel tantas veces que hora era, e un<br />

día asubiáronlle os rins e outro o estómago, pedíndolle<br />

arroz <strong>con</strong> leite. E miren que casuali<strong>da</strong>de, que<br />

a víspera dixéralle Amadeo á muller cando iban pra a<br />

cama:<br />

—¡Muito tempo fai que non me dás arroz <strong>con</strong> leite!<br />

os ouTros feirAnTes


※ ※ ※<br />

El propio Freize enseñó a tomar las fresas <strong>con</strong><br />

<strong>na</strong>ta a los bretones, postres que él había aprendido<br />

en Valparaíso, en casa de u<strong>na</strong> señora oidora, u<strong>na</strong><br />

jamo<strong>na</strong> que era un trueno y a la que besó y abrazó<br />

el marino español “¡Aora vuelta!” (sic). Los ingleses<br />

compran fresa de Plougastel para sus <strong>con</strong>fituras,<br />

como compran moras de septiembre para el<br />

black berry jam. Los bretones gustan de las moras<br />

<strong>con</strong> azúcar, canela y vino de Barsac; el mejor, un<br />

Château­Coutet a<strong>na</strong>ranjado y dulce.<br />

※ ※ ※<br />

47<br />

lA cocinA crisTinA de occidenTe<br />

Cociña Sinbad pra si, e cando arriba á tertulia<br />

bótalle o alento a Mansur ou a Ruz o Mouro, e pergúntalles<br />

si adiviñan, e os outros cantan respostas,<br />

e Sinbad déixalles que acerten unha que outra pra<br />

que non per<strong>da</strong>n o gusto do xogo, pro as máis <strong>da</strong>s veces<br />

non poder ati<strong>na</strong>r, que o noso amigo trae o almorzo<br />

de mui lonxe, <strong>con</strong> fuciño de elefante mechado,<br />

ou sopa de neve <strong>con</strong> marzoa de pavo, ou allos<br />

recheos de sangue de pichón, ou un revolto


de ovos <strong>con</strong> caraveles, e así outras suculencias,<br />

e tamén <strong>con</strong>servas <strong>da</strong>s Molucas, en barriliños de palma.<br />

Mansur o que máis acerta é si o estofado levaba<br />

carneiro. Sinbad bótase a rir no caso, e di refregando<br />

as mans:<br />

—O carneiro no meu estómago víñame decindo:<br />

¡Imos sau<strong>da</strong>r ao meu curmán Mansur!<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

EL VIAJE DE LAS CEREZAS<br />

Doy fe de que me gustan las cerezas; las como<br />

<strong>con</strong> pan, como un labriego de por aquí, metiendo tres<br />

o cuatro a un tiempo en la boca y escupiendo de lado<br />

los huesos; me gusta verlas en las cestas, enre<strong>da</strong><strong>da</strong>s<br />

u<strong>na</strong>s <strong>con</strong> otras, tal como las huma<strong>na</strong>s criaturas entre<br />

sí.<br />

Serie “Retratos imagi<strong>na</strong>rios”, lA voz de gAliciA<br />

Recollido en viAjes iMAginArios y reAles<br />

※ ※ ※<br />

48


Coi<strong>da</strong> que eu estou no leito, que xa alboreou e<br />

chegas ti a pórme a chupa do día no maniquí, pra<br />

que me bote unha mira<strong>da</strong> de<strong>na</strong>nte de vestirme coela,<br />

e trasme tamén unha cunca de papas de arroz<br />

doce e unhas alcachofas saltea<strong>da</strong>s, i eu dígoche<br />

que te amoses polo ollo por ver si chove e poido levar<br />

sobretodo de <strong>da</strong>masco ou capadril.<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

ÚLTIMA PARTE DE RABELAIS<br />

Castroviejo man<strong>da</strong> la molleja del urogalllo<br />

a Gales, para el almuerzo de las sobri<strong>na</strong>s del deán<br />

de Truro, que, a creer las crónicas, <strong>con</strong> esto y <strong>con</strong><br />

requesón se crían muy repollu<strong>da</strong>s. Ya pensamos<br />

ambos celebrar el bimilenio de Augusto en las viñas<br />

de Amandi, pero se nos pasó la fecha en dimes y diretes.<br />

Ahora, mientras José María se lleva a la boca<br />

el cabello de ángel de la tarta mindoniense, que<br />

tal parece se come las hebras de plata que ya lucen<br />

su barba carolingia, lo comprometo para u<strong>na</strong> <strong>con</strong>memoración<br />

rabelaisia<strong>na</strong>, en tiempo de vendimia, en<br />

49


u<strong>na</strong> viña antigua; un coloquio humanístico cabe los<br />

pámpanos y los racimos, un diálogo sobre la <strong>con</strong>dición<br />

huma<strong>na</strong>. Como cae el vino de la jarra en la<br />

taza, caerá en la frescura de la tarde, como u<strong>na</strong> risa<br />

generosa, la sombra de Rabelais.<br />

Serie “El pasajero en Galicia”<br />

50<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en viAjes iMAginArios y reAles<br />

※ ※ ※<br />

—¿Cantas crases de arroz hai?, perguntáballe<br />

Sinbad ensaminándoo <strong>na</strong> fon<strong>da</strong>, diante de Mansur.<br />

—Tres, cocido, levantado e doce.<br />

—¿Cando se lle bota o azafrán ao levantado?,<br />

perguntaba Mansur.<br />

—¿Cando llo botas ti?, reperguntaba o borsabadí.<br />

—¿Eu? ¡Tan axiña como ferve!<br />

—¡Bah! ¡Así calquera! Eu saco un pouco de caldo<br />

pra un pociño e boto alí o azafrán, e cando tinguiu,<br />

cun <strong>con</strong>tagotas de ca<strong>na</strong>, vou choviñando no<br />

arroz e así sae o marelo que quero. En verán, como<br />

hai sol no mundo, un pouco máis branco, e no monzón<br />

i en inverno nubrado, máis douradiño. ¡Non se<br />

come soio coa boca!


[...]<br />

—¿En doces? To<strong>da</strong> a améndoa, leite frita,<br />

ovos enfiados, mel <strong>con</strong> fariña<strong>da</strong>, ovos de laranxa,<br />

almibre de figos, filloas, caramelo<br />

de leituga e tarta de bo<strong>da</strong>.<br />

—¿El como te chamas?, perguntoulle Sinbad.<br />

—Muley Casimiro, señoría.<br />

—¿E a tarta de bo<strong>da</strong>, como a sacas?<br />

—Fago biscoito de pasas, e monto capa de<br />

biscoito, capa de mel caramela, capa de améndoa<br />

ralla<strong>da</strong>, capa de biscoito, todo en forma de bola do<br />

mundo, i envolvo todo en merenga<strong>da</strong> de froitas,<br />

e no Polo Norte poño un caravel.<br />

si o vello sinBAd volvese ás illAs<br />

※ ※ ※<br />

LEIRAS DE TARDIZ<br />

Leiras <strong>con</strong>taba moitas historias de italiáns, e aseguraba<br />

que estivera presente <strong>na</strong>s máis delas, testigo<br />

presencial <strong>na</strong>s pasteleirías de Buenos Aires. Poño por<br />

caso, entraba un italián <strong>con</strong> borsalino gris pérola, corbata<br />

verde e zapatos brancos.<br />

51


—Podían facerme unha tarta <strong>con</strong> biscoito,<br />

mermela<strong>da</strong> de melocotón, <strong>na</strong>ta e un adorno de guin<strong>da</strong>s<br />

todo arredor?<br />

—¡Cómo no! —<strong>con</strong>testáballe o dependente.<br />

—E arredor <strong>da</strong>s guin<strong>da</strong>s podía ir un trenzado de<br />

améndoas tosta<strong>da</strong>s.<br />

—¡Cómo no!<br />

Traguíanlle a tarta e o italián quedábase ademirándoa.<br />

—Bellísima! E podía no medio decir E’viva Ar<strong>na</strong>ldino!<br />

e a ca<strong>da</strong> lado <strong>da</strong>s letras aparecer un corazón?<br />

—¡Cómo no!<br />

O italián mirábase no espello, afiaba o sombreiro,<br />

erguía os calzós un pouco, amosando os calcetís<br />

colorados.<br />

—Aquí ten a tarta.<br />

—Pode esparexer por enriba así coma un veu de<br />

azucre e canela?<br />

—¡Cómo no!<br />

O dependente apreséntalle a tarta ao italián.<br />

—Envólvolla?<br />

—Ouh, non! Vou<strong>na</strong> comer aquí mesmo!<br />

52<br />

XenTe de Aquí e de Acolá


CERDEIRA DO MARCO<br />

Cerdeira transixiu e mercou o loro Calumet. Chegou<br />

a Lugo sin novidá pola Camera<strong>na</strong>. Era máis ben<br />

pequeno, mui inquedo, e nun ollo tiña unha nube<br />

roxa. Non ben o sacaron <strong>da</strong> caixa, comezou a sau<strong>da</strong>r.<br />

—Bonjour, mes<strong>da</strong>mes et messieurs! Mon biscuit,<br />

s’il vous plaît!<br />

—“Biscuit” es Bizcocho —dixo o escolante do<br />

Marco, que era alicantino.<br />

—Vén aviado! —comentou Cerdeira—. El non lle<br />

serán igoal unhas sopas de viño <strong>con</strong> azucre?<br />

—Voulez-vous une soupe de vin sucré? —perguntáballe<br />

o alicantino.<br />

—Landru au poteau! —berraba o loro.<br />

O escolante espricoulle a Cerdeira quen fora Landru.<br />

Despoixas, <strong>con</strong> Domingo de Moure discutiron<br />

coma ir adoitando o loro á cociña galega, e que se<br />

deixase de biscoitos. Calumet estaba caladiño, escoitando,<br />

e de vez en cando buscábase os piollos co pico.<br />

Aquela serán déronlle unha galleta María molla<strong>da</strong><br />

en leite e medio melocotón en almibre.<br />

—Sae algo caro iste Calumet! —dixo Cerdeira.<br />

53<br />

XenTe de Aquí e de Acolá


※ ※ ※<br />

Namentras meu amo escollía os libros que mercaba,<br />

e que o algaribo Elimas traguía a lombos dunha<br />

burra leonesa nunha cesta forra<strong>da</strong>, pasaron dous<br />

días, i eu amistei algo co señor Elimas, que lle levaba<br />

á cama o chiculate <strong>con</strong> biscoito, leveille a burra a<br />

ferrar ao Vilar, e chatoleille de novas os zocos.<br />

Carta de viños<br />

54<br />

Merlín e fAMiliA<br />

Mestre Flute choricou un pouco, i o señor Merlín<br />

díxolle que bebese un chiquito de tostado e se<br />

<strong>con</strong>solase.<br />

※ ※ ※<br />

EN EL ALTO CEBRERO<br />

Merlín e fAMiliA<br />

Antes de hacer camino hacia el Cebrero buscamos<br />

en Piedrafita dónde comer u<strong>na</strong>s magras de


jamón. Hay que entrar en cuatro o cinco bares y<br />

taber<strong>na</strong>s hasta <strong>da</strong>r <strong>con</strong> él. U<strong>na</strong> mujer joven, gruesa,<br />

colora<strong>da</strong>, que está sacándole brillo a u<strong>na</strong> cafetera del<br />

último modelo, nos promete un buen jamón y deja<br />

en la <strong>mesa</strong> un anticipo de pan blanco, reseco pero<br />

sabroso, y u<strong>na</strong> jarra de vino.<br />

—Es nuevo —anuncia.<br />

55<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

O VERDUGO NA CAÑIZA<br />

Ao aforcamento asistiu muita xente, e entre ela<br />

un tal Agustín, que non sei si era de Melón ou de<br />

Quines, ou si de Covelo ou de Riba<strong>da</strong>via, o cal quedou<br />

pren<strong>da</strong>do <strong>da</strong> arte do verdugo, e de como sau<strong>da</strong>ba á<br />

asistencia, e seguiulle os pasos, escoitando como falaba<br />

co elemento oficial e cos gar<strong>da</strong>s civís, e polo acento<br />

e a parla era notoriamente an<strong>da</strong>luz. Mui sau<strong>da</strong>dor e<br />

pouco sau<strong>da</strong>do, pasou ao Xuzgado a botar unhas firmas,<br />

e leváronlle alí pan e xamón e unha botella<br />

de tinto, e mentras repoñía forzas, <strong>con</strong>tou de un que


axusticiara en Salamanca, que era zamorano, ao cal<br />

o crego que lle recomen<strong>da</strong>ba a alma ofrecera un vaso<br />

de viño, que o zamorano rexeitou decindo que era<br />

branco, e que por eso nono bebía, que a non tar<strong>da</strong>r<br />

unha hora íballe <strong>da</strong>r ardor de estómago. En troques,<br />

o tinto acaíalle mui ben.<br />

※ ※ ※<br />

VILAR DE DONAS<br />

56<br />

os ouTros feirAnTes<br />

Desayu<strong>na</strong>mos en u<strong>na</strong> herrería, donde llaman el<br />

Postigo, a caballo del Pambre. Yo pedí permiso para<br />

tirar del barquín, gozoso de ver brincar las chispas,<br />

pequeñas estrellas dora<strong>da</strong>s... La fragua era también<br />

taber<strong>na</strong>, y el vino de Portomarín tenía un sabor extraño,<br />

a hierro frío, a hierro de espa<strong>da</strong>. “Esta ferrería<br />

foi dos frades do Vilar”, dijo el herrero.<br />

El Pambre cami<strong>na</strong> ligero hacia el Ulla. Me senté<br />

en su orilla, <strong>con</strong> mi pan y mi queso y mi jarrilla<br />

de vino, oyendo irse el río. ¿Se va como un jinete<br />

o como u<strong>na</strong> doncella? El pan era de ferraxe, u<strong>na</strong><br />

masa more<strong>na</strong> y dulzo<strong>na</strong>, y el queso, se nos aseguró


que de Fontecuberta, un quesillo curado y rápido que<br />

acomo<strong>da</strong>ba la boca para el vino de Portomarín.<br />

57<br />

fAro de vigo<br />

Recollido en el PAsAjero en gAliciA<br />

※ ※ ※<br />

EL ALBARIÑO EN CAMBADOS<br />

Debe ser exigido el albariño <strong>con</strong> los más nobles<br />

mariscos de nuestras rías, y es el vino de rigor<br />

para un ro<strong>da</strong>ballo de mayo o un mero de agosto,<br />

y para el ilustre salmón cuando remonta los limpios<br />

ríos, Ulla, Mandeo, Masma y Eo.<br />

vidA gAllegA<br />

Recollido en viAjes y yAnTAres Por gAliciA


BIBLIOGRAFÍA<br />

As obras de <strong>Cunqueiro</strong> <strong>da</strong>s que se escolmaron<br />

os textos desta antoloxía son as que se indican deseguido,<br />

así como a editorial en que se poden atopar<br />

edita<strong>da</strong>s hoxe en día. Indícase a edición que se empregou<br />

para a selección así como a <strong>da</strong>ta <strong>da</strong> primeira<br />

edición.<br />

A cociña galega. Editorial Galaxia, 3ª edición, 1980<br />

(1ª edición: 1973).<br />

As crónicas do sochantre. Editorial Galaxia, 3ª edición,<br />

1985 (1ª edición: 1956).<br />

El pasajero en Galicia. Tusquets Editores, 2ª edición,<br />

1989 (1ª edición: 1979).<br />

Escola de menciñeiros. Editorial Galaxia, 4ª edición,<br />

1981 (1ª edición: 1960).<br />

La bella del dragón. Tusquets Editores, 1ª edición,<br />

1991.<br />

La coci<strong>na</strong> cristia<strong>na</strong> de Occidente. Tusquets Editores,<br />

2ª edición, 1991 (1ª edición: 1981).<br />

Merlín e familia. Editorial Galaxia, 7ª edición, 1986<br />

(1ª edición: 1955).<br />

Os outros feirantes. Editorial Galaxia, 2ª edición,<br />

1983 (1ª edición, 1979).<br />

58


Si o vello Sinbad volvese ás illas. Editorial Galaxia,<br />

3ª edición, 1985 (1ª edición: 1961).<br />

Teatro ve<strong>na</strong>torio y coqui<strong>na</strong>rio gallego. Ense<strong>na</strong><strong>da</strong> de<br />

Ézaro Ediciones, 2005 (1ª edición: 1958).<br />

Viaje a Lugo. Editorial Alvarellos, 1ª edición, 2011.<br />

Viajes imagi<strong>na</strong>rios y reales. Tusquets Editores, 1ª<br />

edición, maio 1986.<br />

Viajes y yantares por Galicia. Editorial Alvarellos,<br />

1ª edición, 2005.<br />

Vi<strong>da</strong> y fugas de Fanto Fantini della Gherardesca.<br />

Ediciones Destino, 1983 (1ª edición: 1973).<br />

Xente de aquí e de acolá. Editorial Galaxia, 1ª edición<br />

Biblioteca Álvaro <strong>Cunqueiro</strong>, 2006 (1ª<br />

edición: 1961).<br />

59


ÍNDICE<br />

<strong>Cunqueiro</strong>, pan e compango . . . . . . . . . . . . . . 3<br />

Bo proveito, amigos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />

O noso menú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />

Abrindo o apetito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12<br />

Para facer boca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18<br />

Prato forte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30<br />

Sobre<strong>mesa</strong>s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />

Carta de viños . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />

Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!