Shkarko publikim ne PDF - Media Print

AISHE HAJREDINI (KARAJ), KRISTAQ LULA
Teste të zgjidhura
Kimia Organike
Të maturës shtetërore

AISHE HAJREDINI (KARAJ)
TESTE TË ZGJIDHURA
TË MATURËS SHTETËRORE
Kimia organike
S H T Ë P I A
B O T U E S E
info.mediaprint@gmail.com

Mbështetur në programin mësimor të tekstit të nxënësit për Arsimin e Mesëm
Titulli:
Autore:
Drejtoi botimin:
Teste të zgjidhura të maturës shtetërore, Kimia organike
Aishe Hajredini (Karaj)
Anila Bisha
Redaktore shkencore: Aishe Hajredini
Redaktore gjuhësore:
Kopertina:
Eriona Mehmeti
Visidesign
Design: Mirela Ndrita
Shtypi: Media-print
ISBN: 978-99956-18-91-9
Botimi i parë, 2010
Të gjitha të drejtat e botimit janë të rezervuara
©
S H T Ë P I A
info.mediaprint@gmail.com
B O T U E S E
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k..
Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,
huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj
mjeti apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k..
Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose
mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të
cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..
Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.
Kontaktet:
Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:
Kutia Postare 7465 - Tiranë Tel.: 042 272 698 Cel.: 069 40 44 442
Tel.: 042 258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 20 201
Cel.: 069 40 44 443
info.mediaprint @gmail.com
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: info.mediaprint@gmail.com

ALKANET
Alkanet janë hidrokarbure të ngopur. Kanë formulë të përgjithshme C n
H 2n+2 . Atomet e karbonit tek këto përberje janë hibridizuar sipas sp 3 . Dhjetë
përfaqesuesit e parë të alkaneve janë si më poshtë:
CH 4
metan
C 2 H 6 -
etan
C 3 H 8 -
propan
C 4 H 10 -
butan
C 5 H 12 -
pentan
C 6 H 14 -
hekzan
C 7 H 16 -
heptan
C 8 H 18 -
oktan
C 9 H 20 -
nonan
C 10 H 22 - dekan
Në qoftë se do të heqim një hidrogjen nga alkanet do të formohen disa
grupe atomike shumë të paqëndrueshme dhe shumë aktive qe quhen
radikale alkilike dhe kanë formulën e shumës C n H 2n+1 . Zakonisht radikalet
në vend të kësaj formule shume i shenojme dhe me R-. Emërtimi i këtyre
radikaleve bëhet duke pasur për bazë alkanet përgjegjës ku mbaresën an e
kthejmë ne il.
Radikali :
CH 3
- (metil); C 2 H 5 - (etil); C 3 H 7 - (propil);
CH 3 -CH 2 - CH 2 - (n–propil); CH 3-CH - CH 3 (izopropil);
Cikloalkanet janë hidrokarbure të ngopura ciklike me formulë CH
n 2
CH 2
CH 2 H 2 C CH 2 H 2 C CH 2
H 2 C CH 2
H 2 C CH 2 H 2 C CH 2
ciklopropeni ciklobutani ciklopentani
׀
n
3

RREGULLAT E EMËRTIMIT
Për emërtimin e alkaneve përdoren këto rregulla:
• Gjendet vargu karbonik më i gjatë i cili quhet varg kryesor.
• Numërimi i vargut fillon nga skaji që ka më afër radikalin.
• Në qoftë se në varg do të kemi më shumë se nje zëvendësues pozicionet ku
bëhet zëvendësimi të kenë numra sa më të vegjël.
• Kur zëvendësuesit janë të ndryshëm emërtimi bëhet sipas rendit
alfabetik kur zevendësuesit janë të ndryshëm.
CH 3 CH CH CH 2 CH 3
CH 3 C 2 H 5
etil-3-metil-2 pentani
Alkanet formojnë seri homologe. Seri homologe quhet seria ku dy
pjesëtarë të njëpasnjëshem ndryshojnë me grupin –CH 2 . Pjesëtarët e serive
homologe kanë veti fizike dhe kimike të ngjashme.
Mbas propanit lind një fenomen që quhet izomeri. Izomeret kanë
formulë të njejtë por vendosje hapesinore të ndryshme.
CH 3 CH 2 CH 2
CH 3 n – butan
a)
H H H H
H 3 C CH CH 3
H C C C C H
metil propani
CH 3
H H H H
Butani dhe metil propani janë izomere me njeri-tjetrin.
b) H 3 C CH 2 CH 2 CH 2 CH 3 pentan
H
H H H H
C C C C
H
metil -2 butani
H CH 3
H H
4

Pentani dhe metil -2 butani janë izomere me njëra-tjetrën.
Izomeret kanë veti fizike dhe kimike të ndryshme. Ato përfaqësojnë
përberje të ndryshme. Në përbërjet organike dallohen 4 lloje karbonesh:
Karbon primar, kur ky karbon është i lidhur me një atom karbon.
Karbon sekondar kur është i lidhur me dy atome karbone. Karbon terciar
kur është i lidhur me tre atome karbone. Karbon katërsor, kur është i lidhur
me kater atome karbone.
C
C
5
C
4
C
3
C
2
C
1
C C
Shembull:
1, 5 -parësor; 4-dytësor; 3-tretësor; 2-katërsor
Vetitë fizike:
Pika vlimit, pika shkrirjes, densiteti rriten me rritjen e vargut. Alkanet
me një deri ne 4 atome karboni.
Alkanet me pesë deri në tetë atome karboni
Alkanet me mbi nëntë atome karboni janë të ngurtë.
C 1 – C 4 gaze
C 5 - C 8 lengje
C 9 - e sipër të ngurtë
Izomeret e degëzuar kanë pika vlimi më të ulta sesa ato me me varg
normal. Kjo shpjegohet me formën e molekulës dhe me forcat e Van Der
Valsit. Pentani ka temperaturë vlimi më të lartë se izomeret e tij.
a)
b)
H 3 C CH 2 CH 2 CH 2 CH 3
H 3 C CH CH 2 CH 3
CH 3
pentani
metil-2 butani
CH 3
c) H 3 C C CH 3 dimetil-2-2 propani ose tetrametil metani
CH 3
5

GATITJA E ALKANEVE DHE VETITË KIMIKE
Alkanet gatiten:
1. Nga halogjenalkanet me natrium. Metoda e Vurcit
R-X+2Na+-R = R-R+2NaX ku X-(Cl, Br,I)
Shembull: Kur veprojnë 2 halogjenalkale të ndryshëm fitohen 3 alkane të
ndryshëm:
a) CH 2 -Cl+2Na+Cl-C 2 H 5 = C 3 H 8 + 2NaCl’
b) 2 CH 3 - Cl +2Na = C 2 H 6 + 2NaCl
c) 2 CH 3 – CH 2 Cl +2Na = C 4 H 10 + 2NaCl
2. Nga reduktimi i halogjen alkanit. Reduktimi bëhet me zink në ambjent
acid. R-X+Zn /H + → R-H+Zn X 2
3. Nga kripërat e natriumit të acideve karbokslike me pirrolize (pirro-zjarr,
lize –shkeputje)
C 2
H 5
COOH+NaOH= C 2
H 6 +Na 2
CO 3
Vetitë kimike
1.Alkanet veprojnë me halogjenet në prani të dritës.Fluori duke qenë
shumë elektronegativ nuk jep derivate te halogjenuara siç japin klori, bromi
dhe jodi, por jep fluorur hidrogjeni dhe karbon në formë bloze.
CH 4
+ 2F 2
= C + 4HF
Klori dhe bromi veprojnë shumë mirë me alkanet në prani të dritës dhe
japin reaksione zevëndësimi radikalor.
dritë
CH 4 + Cl 2 CH 3 Cl + HCl
Halogjenalkanet shfaqin izomeri pozicioni, sepse përcakohet pozicioni,
ku zëvendësohet halogjeni
2. Alkanet në prani të bollshme oksigjeni digjen deri në gaz karbonik
CO 2 dhe uje H 2 O.
C n H 2 + 2
6
n
+ 3n+1 O 2 / 2 = nCO 2 + (n+1) H 2 O ose
CnH 2n+2 + 1/5n O 2 + 0,5 O 2 = nCO 2 + n+1H 2 O
Cikloalkanet kane veti te ngjashme me alkanet.

ALKANET (TEST I ZGJIDHUR)
1. Atomet e karbonit tek alkanet jane hibridizuar sipa tipit :
a. sp b. sp 2 c. sp 3 d. Asnjera
Zgjidhje:
Atomet e karbonit tek alkanet kanë hibridizim sp 3
2. Në cilën nga përbërjet e meposhtme hasen tri lloje hibridizimi :
1 2 3 4 5
a. CH
3
− C ≡ CH b. CH 3 –CH = C = CH – CH 3
c. CH
3
− CH
2
− CH = CH d. CH
3
− CH = CH − CH + CH
3
Zgjidhje:
Në përbërjen b tek atomet e karboni shfaqen tre lloje hibridizimi.
Karboni 1 dhe 5 ka hibridizim sp 3 . Karboni 2 dhe 4 ka hibridizim sp 2 .
Karboni 3 ka hibridizim sp.
3. Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë:
a. C, H, O b. C, H c. C, H, N d. C, H, O, N
Zgjidhje:
Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë C, H
4. Alkane kanë formulë të përgjithshme:
a. C H n 2 n
b. C H c. C n 2n−2
nH 2n+2 d. C H n 2n−4
Zgjidhje:
Alkanet kanë formulë të përgjithshme C n H 2n+2 .
5. Ciklo alkanet janë përbërje organike të ngopura me formulë të përgjithshme:
a. C n H 2n b. C H c. C H
d. C H
n 2 n+
2
n 2n−2
n 2n−4
7

Zgjidhje:
8
Cikloalkanet janë hidrokarbure organike të ngopura me formule C n H 2n .
6. Alkanet japin reaksione:
a. Zëvendësimi nukleofilik; b. Zëvëndësimi elektrofilik;
c. Zëvëndësimi radikalor; d. Adicioni
Zgjidhje:
Alkanet japin reaksione zëvendësimi radikalor.
7. Formula e oksigjenit që nevojitet për djegien e alkaneve është:
a.CnH2n+2 + 1.5n O 2 + 0.5n O 2 b. Cn H
2n+
2
+ 1.
5nO2
c. CnH
2n+ 2
+ 1.5nO2
− 0. 5nO2
; d. CnH
2n+
2
−1.
5nO2
Zgjidhje:
Sasia e oksigjenit që shërben për djegien e alkaneve jepet me formulen
CnH 2n+2 + 1.5n O 2 + 0.5n O 2
8. Nga veprimi i kloretanit dhe klor-1-propanit me natrium fitohet
a. etani dhe propani; b. 2 mole etan ;
c. 2 mole propan; d. Butan, pentan dhe hekzan
Zgjidhje:
Nga veprimi i dy kloralkaneve të ndryshëm me natriumin fitohen tre alkane
të ndryshëm. Nga veprimi i klor-1 propanit dhe kloretanit fitohet butan,
pentan dhe hekzan.
9. Gjatë halogjenimit të butanit me klor, formohen:
a. dy përbërje të monoklorureve b. tre përbërje të monoklorureve
c. katër përbërje të monokloruara d. pesë përbërje të monoklorureve
Zgjidhje:
Përbërjet që formohen gjatë halogjenimit të butanit janë:
a. klor-1-butani; b. klor-2-butani;
c. klor-1-metil-2-propani; d. klor-2-metil-2-propani.
Përbërjet që formohen janë katër.

10. Gjatë djegies së 3.36 l etan me oksigjen fitohen:
a. 2.24 l CO 2 b. 3.36 l CO 2 c. 4.48 l CO 2 d. 6.72 l CO 2
Zgjidhje:
Shkruajmë barazimin kimik të djegjes së etanit
C 2 H 6 + 3.5O 2 = 2CO 2 + 3H 2 O
2.24 l C2H
6
→ 44.
8l
CO2
3.36l C H → xl CO x = 6.72 l CO 2
2
6
2
11. Formula kimike e hidrokarburit që ka dëndësinë në lidhje me ajrin 2.49
është:
a. C H b. C H
c. C H d. C 2 6
3 6
4 8
5H 12
Zgjidhje:
M = d ⋅ 28 .9
g
= 2.49 ⋅ 28.9
g
r
= 72
mol
mol
C H = 72
n
2n+
2
14n
= 72 − 2
n = 5
Perberja është C H . 5 12
12. Butani formohet me sintezen e Vurcit nga:
a. Klor-1-butani b. klor-2-butani
c. kloretani d. klor-1-metil-2-propani
Zgjidhje:
C 2 H 5 Cl+2Na + ClC 2 H 5 = C 4 H 10 + 2NaCl
Butani formohet nga klor -1 etani
13. Nga nxehja e propanoatit të natriumit me perzierje të NaOH dhe CaO
fitohet:
a. C H
b.C 3 8
2H 6 c. C H
d. 3 6
2H
4
Zgjidhje:
C 2 H 5 – COONa + NaOH = C 2 H 6 + Na 2 CO 3
Nga nxehja e propanoatit të natriumit me NaOH fitohet etan.
9

Teste të zgjidhura
Kimia Organike
Të maturës shtetërore
ISBN: 978-99956-18-91-9
Çmimi 500 lekë