Shkarko publikim ne PDF - Media Print

Kapitulli ITë mësojmë gjuhën shqipeZhvillojmë aftësitë e të lexuarit, të kuptuarit dhetë gjykuarit të një teksti......................................................................... 5Kapitulli II Këshilla drejtshkrimore....................................................................... 23Kapitulli III Zhvillojmë aftësitë e të shkruarit ..................................................... 29Kapitulli IV Provo njohuritë e tua gramatikore e letrare..................................... 99Teksti është hartuar në mbështetje të programit të tekstit të gjuhës shqipe tëmiratuar nga MASH dhe nxënësit do të kenë mundësi të përforcojnë njohuritë emarra në gjuhën shqipe pavarësisht se me cilin tekst mësimor mësojnë.3

Përse u shkrua ky libërNë testimet kombëtare dhe ndërkombëtare të zhvilluara rreth aftësive të të lexuaritdhe të shkruarit për grupmoshat deri në 15 vjeç kanë dalë në pah disa vështirësi nëzotërimin e këtyre aftësive. Mbështetur në përvojën tonë, si dhe në atë perëndimore,menduam të japim ndihmesë në përmirësimin e punës së drejtpërdrejtë me nxënësitpër të shmangur këto vështirësi.Në këtë libër janë përfshirë: linja e të lexuarit, e të shkruarit dhe njohuri rrethgjuhës dhe sistemit të saj gramatikor.Secila linjë është trajtuar në një kapitull të veçantë.Kapitulli IZhvillojmë aftësitë e të lexuarit, të kuptuarit dhetë gjykuarit të një tekstiKapitulli II Këshilla drejtshkrimoreKapitulli III Zhvillojmë aftësitë e të shkruaritKapitulli IV Provo dijet e tuaKëta kapituj lidhen logjikisht me njëri-tjetrin për të arritur synimin e të lexuaritlogjik të një teksti, të shprehurit bukur të mendimit dhe të shkruarit saktë të tij.Për hartimin e këtij libri ne jemi mbështetur në programin e tekstit të gjuhës shqipetë miratuar nga MASH dhe nxënësit do të kenë mundësi të përforcojnë njohuritë emarra në gjuhën shqipe pavarësisht se me cilin tekst mësimor mësojnë.Çdo kapitull do të ndihmojë nxënësin për të kthyer në shprehi njohuritë qëpërmban programi i gjuhës shqipe të klasës së gjashtë për secilën linjë, në mënyrëlogjike dhe hap pas hapi.Autoret4

Janë të shumtë ata që lexojnë, po të paktë ata që dinë të lexojnë.De Varens Mad.me.KAPITULLI IZhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një teksti5

Zhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një tekstiKy kapitull synon aftësimin e nxënësit për të lexuar, për të kuptuar dhe për tëgjykuar një tekst. Tekstet mbi të cilat do të punohet janë përzgjedhur me kujdes.Ato u përkasin fushave të ndryshme: teknologjisë së avancuar, psikologjisë, historisë,gjeografisë, biologjisë, astronomisë, mjekësisë, të cilat do të ngjallin kureshtjen tenxënësi dhe janë brenda interesave për secilën grupmoshë.1. Dallimi i paragrafëve në tekstNxënësi arrin të kuptojë se çdo tekst ndërtohet mbi paragrafë.2. Puna mbi paragrafNxënësi dallon fjalinë qendrore nga fjalitë e tjera të cilat plotësojnë dheshtjellojnë kuptimin e fjalisë qendrore. Kjo e ndihmon nxënësin edhe nëprocesin e të shkruarit, ku çdo ide duhet të jepet në paragraf.3. Pyetje mbi paragrafinLarmia e pyetjeve bën që nxënësi të jetë i vëmendshëm, i kujdesshëm gjatëleximit të tekstit për ta kuptuar atë.4. Dallimi i informacionit kryesor për çdo paragraf dhe të tekstit nëpërgjithësi.Kjo e bën që nxënësi të jetë përzgjedhës i mirë informacioni dhe ta ruajë gjatënë kujtesë atë.Punimi i tekstit hap pas hapi do ta çojë nxënësin në nivelin më të lartë të të kuptuarittë tij, në gjykimin mbi të.Një nga risitë e kapitullit është të lexuarit, të kuptuarit dhe të gjykuarit e një grafiku.6

w22Model pune për paragrafinCelularëtNë historinë e zhvillimit shkencor, telefonia e lëvizshme ka ecur dhe ecënme hapa të shpejtë, që shpesh nuk mund t’i ndjekësh. Vetëm para pak vjetëshcelularët ishin shumë “primitivë” ◙ dhe funksiononin me valë analoge. Shumëshpejt doli gjenerata e dytë GSM (Global System for Mobile Communications).Në fillim ishte vetëm për pak njerëz, pra shumë pak mund t’ia lejonin vetespërdorimin e celularit, por, shumë shpejt, ai u bë për përdorim të përgjithshëm.Viti 2003 do të jetë viti kur doli në përdorim për të gjithë gjenerata e tretë ecelularëve, pra ajo UMTS (Universal Mobile Telephony System). Nga prodhuesite celularëve flitet për një revolucion në telefoninë e lëvizshme me futjen e UMTSsë.Ky lloj sistemi i ri do të ofrojë shërbime të shumta dhe shumë më të shpejta.Aparatet e reja do të përdorin një sim card të re, që quhet “Usim”. Kjo kartë kakapacitet shumë më të madh se “e vjetra” “sim card” dhe do të bëjë të munduredhe shkarkime të informacioneve nga interneti. Mesazhet me foto MMS, qëjanë futur këtë verë në përdorim ◙ nuk do të jenë asgjë me sistemin e ri.Me UMTS do të bëhet e mundur të flitet me video drejtpërdrejt, madje dotë jenë të mundura edhe videokonferencat me anë të aparatit të vogël, që e kanëtë gjithë në xhep. Gjithashtu do të kemi mundësi të shkarkojmë edhe videotë shkurtra dhe muzikë nga interneti; libri i adresave mund të përmbajë dhefoto ◙ të miqve që kemi aty. Pra celularët, një revolucion teknik në vetvete, dotë pësojnë një revolucion të madh në muajt dhe vitet në vazhdim dhe, shumëshpejt, do t’i kemi në xhepat tanë. Madhësia nuk do të ndryshojë, pasi opsionete shumta kërkojnë një bateri edhe më të madhe.I. Përcaktimi i fjalisë qendrore.Në paragrafin e parë fjalia qendrore është:a. Në historinë e zhvillimit shoqëror telefonia e lëvizshme ka ecur...b. Vetëm para pak vjetësh celularët ishin shumë primitivë.c. Shumë shpejt doli gjenerata e dytë…d. Në fillim ishte vetëm për pak njerëz...Në paragrafin e dytë fjalia qendrore është:a. Viti 2003 do të jetë viti kur do të dalë në përdorim...b. Nga prodhuesit e celularëve flitet për një revolucion…c. Aparatet e reja do të përdorin një...d. Mesazhet me foto MMS që janë futur...7Paragrafi

Paragrafi2hNë paragrafin e tretë fjalia qendrore është:a. Me UMTS do të bëhet e mundur...b. Gjithashtu do të kemi mundësi të shkarkojmë…c. Pra celularët, një revolucion teknik në vetvete…d. Madhësia nuk do të ndryshojë, por opsionet…SkedaPyetja: Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.1. Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.2. Informacioni është në tekst, te paragrafi ku kërkohet.3.a. Lexo me kujdes paragrafin.b. Ndaje fjalinë në pjesë të vogla të kuptimshme.c. Nëse informacioni që kërkon është jashtë paragrafit, lexo mekujdes pjesën/fragmentin që ndodhet afër paragrafit.d. Elimino përgjigjet e gabuara.e. Zgjidh alternativën më të mirë nga zgjedhjet e mbetura.w2hII. Përcaktimi i informacionit që jepetPër cilat nga alternativat e dhëna flet autori në paragrafin e parë.a. historinë e zhvillimit të telefonisëb. kartën e re “USIM”c. shërbimet e shumta dhe të shpejta që ofron telefoniad. madhësinë e pandryshueshme te aparatetSkedaPyetja: Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.1. Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.2. Informacioni është në tekst, te paragrafi ku kërkohet.3.a. Lexo me kujdes paragrafin.b. Ndaje fjalinë në pjesë të vogla të kuptimshme.c. Nëse informacioni që kërkon është jashtë paragrafit, lexo mekujdes pjesën/fragmentin që ndodhet afër paragrafit.d. Elimino përgjigjet e gabuara.e. Zgjidh alternativën më të mirë nga zgjedhjet e mbetura.8

w222hII. Shpjegimi i kuptimit të shprehjeveNë paragrafin e parë grupi i fjalëve nuk mund ta ndjekëshështë përdorur me kuptimin:a. vrapon shpejtb. zhvillim të shpejtëc. ecën me hap të nxituard. s’e kap dotNë paragrafin e dytë grupi i fjalëve flitet për një revolucionështë përdorur me kuptimin:a. ndryshimi i stafit të prodhuesve të celularëveb. përmbysja e një teknologjie të vjetërc. hapja e rrugës për fitime të mëdha të GMSd. zhvillimi i një teknologjie të reNë paragrafin e tretë grupi i fjalëve shpejt do t’i kemi në xhepat tanë ështëpërdorur me kuptimin:a. do të dalin së shpejti në tregb. do të jenë të vegjël, për t’u mbajtur në xhepc. çmim që e përballon “xhepi” ynëd. do të pajiset çdo njeri me taSkedaPyetje për të zbuluar kuptimin e fjalëve nga konteksti.1. Si ta identifikojpyetjen?2. Ku mund ta gjejpërgjigjen?• Fjala/shprehja ka kuptim të afërt me të.• Fjala/shprehja mund të zëvendësohet me…Informacionin që do të të ndihmojë për të gjeturkuptimin e fjalës ose të shprehjes mund ta gjesh nëtekst, te fjalët/shprehjet që janë rreth saj.3. Si mund t’ipërgjigjempyetjes?a. Gjej fjalën/shprehjen në fragment.b. Lexo me kujdes fjalinë që përmbanfjalën/shprehjen.c. Kërko në tekst informacionin e duhur që dotë ndihmojë për të zbuluar kuptimin.d. Zgjidh përgjigjen që kërkon teksti.9Paragrafi

Paragrafihw222III. Zëvendësimi i fjalës në kontekstin e dhënëNë kontekstin e dhënë fjala primitive (paragrafi I) zëvendësohet me fjalën:a. i vjetërb. i dalë jashtë modec. i moçëmd. i pazhvilluarNë kontekstin e dhënë fjala gjeneratë (paragrafi II) zëvendësohet me fjalën:a. brezb. llojc. modeld. moshëNë kontekstin e dhënë fjala primitive (paragrafi III) zëvendësohet me fjalën:a. hedhb. marrc. zbrazd. zbresSkedaPyetje për të zbuluar kuptimin e fjalëve nga konteksti.1. Si ta identifikojpyetjen?2. Ku mund ta gjejpërgjigjen?3. Si mund t’i përgjigjempyetjes?• Fjala/shprehja ka kuptim të afërt me të.• Fjala/shprehja mund të zëvendësohet me…Informacionin që do të të ndihmojë për të gjetur kuptimine fjalës ose të shprehjes mund ta gjesh në tekst, te fjalët/shprehjet që janë rreth saj.a. Gjej fjalën/shprehjen në fragment.b. Lexo me kujdes fjalinë që përmbanfjalën/shprehjen.c. Kërko në tekst informacionin e duhur që do të tëndihmojë për të zbuluar kuptimin.d. Zgjidh përgjigjen që kërkon teksti.10