KIMIA - Media Print

Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnazISBN: 978-9928-08-056-19 789928 080561Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnazS H T Ë P I A B O T U E S ELibërmësuesiIrena KotobelloKimia11Me zgjedhje të detyruarMe zgjedhje të detyruarEduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Me zgjedhje të detyruarMe zgjedhje të detyruar260

www.mediaprint.alKLIKONI KËTU04 2258156

Irena KotobelloLibër mësuesiKimia 11Me zgjedhje të detyruarTeksti mësimor Kimia 11, me zgjedhje të detyruar është hartuar nga:Prof. Dr. Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)

Titulli:Autore:Libër mësuesi Kimia 11, me zgjedhje të detyruarIrena KotobelloDrejtoi botimin:Redaktore gjuhësore:Anila BishaFlaviola ShahinajDizajni:Mirela NdritaKopertina : VisiDesignShtypi: MediaprintISBN: 978-9928-08-071-4Botimi i parë: 2012© Të gjitha të drejtat janë të rezervuaraS H T Ë P I AB O T U E S ETë gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese“Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo llojmjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese“Mediaprint” sh.p.k.Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/osemjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund tëcënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605Tel.: 04 4500605Tel.: 04 2251 614 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 40 50 380Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201Cel.: 069 20 79 021botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.alKomente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

PËRMBAJTJAPlani mësimor ...............................................................................................................8Tema: Metalet alkaline dhe alkalino-tokësore ............................................................26Tema: Vetitë fizike dhe kimike të metaleve alakline dhe alkalino tokësore ...............29Tema: Përbërjet e oksigjenuara të klorit ....................................................................32Tema: Punë e drejtuar, ushtrime të zgjidhura ............................................................36Tema: Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenit ......................................................................40Tema: Veprimtari praktike. Përfitimi i H 2 SO 4 dhe vetitë e tij ....................................44Tema: Karakteristika të përgjithshme të grupit të V A ...............................................47Tema: Fosfori .............................................................................................................50Tema: Hekuri dhe vetitë e tij .......................................................................................53Tema: Veprimtari praktike - përfitimi i substancave ................................................56Tema: Polimerë të tjerë ...............................................................................................59Tema: Analgjeziket .....................................................................................................62Tema: Sapunët dhe vetitë e tyre .................................................................................64Tema: Hormonet ..........................................................................................................67Tema: Vitaminat e grupit B dhe C .............................................................................71Tema: Veprimtari praktike. Përgatitja e aspirinës ......................................................74Tema: Roli i elementëve kimikë në të ushqyerit .........................................................77Tema: Orë e lirë ...........................................................................................................79Tema: Roli i elementeve kimike në ushqime ..............................................................82Tema: Orë e lirë ...........................................................................................................84Tema: Orë e lirë ...........................................................................................................86Programi e kutikulës me zgjedhje të detyruar të gjimnazit .........................................91Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 5

PËRMBAJTJAKimia i ndihmon nxënësit të kuptojnë ndërtimin dhe sjelljen e lëndëve, tëmësojnë për zhvillimet e shkencës kimike dhe për rrugët në të cilat kimistët sotpërdorin të dhënat e shkencës kimike për të plotësuar nevojat e shoqërisë, të kuptojnëndërveprimet e shkencës kimike me teknologjinë, të dinë që kimia është mjaft erëndësishme në fusha të ndryshme si: mjekësi, bujqësi, industri dhe shumë aspekte tëtjera të jetës.Për shumë nxënës, përveç rolit që ka në aspektin social, mjedisor, ekonomik,lënda e kimisë shihet si element kyç për karrierën e tyre në jetë, duke e vlerësuar atëpa njëanshmëri gjinore.Studimi i kimisë në gjimnaz është pjesë e rëndësishme e arsimimit tërësor tënxënësve, që së bashku me lëndët e tjera të fushës së shkencave të natyrës, ndihmonnë zhvillimin e mendimit shkencor te nxënës/i,-ja dhe të idesë së zhvillimit tëqëndrueshëm.Programi i kimisë si lëndë me zgjedhje për klasën e 11-të të gjimnazit, zbatonkonceptet kimike të fituara nga nxënësit në kursin e kimisë bërthamë duke u ndalur nëstudimin e disa elementeve të rëndësishme kimike dhe përbërjeve të tyre si dhe nëstudimin e disa produkteve organike me rëndësi praktike. Gjatë këtij kursi nxënësit dotë arrijnë në kuptime më të mira të koncepteve kimike të marra në studimin e kimisëbërthamë si dhe do të mësojnë më shumë se në bërthamë për ndërveprimet e shkencëskimike me teknologjinë, si dhe lidhjen e kimisë me jetën e përditshme.Programi është ndërtuar në dy linja kryesore, përkatësisht: linja kimiinorganike dhe linja kimi organike. Secila nga linjat ndahet në nënlinja, të cilatnënkuptojnë kapituj mësimorë. Për çdo nënlinjë shënohen objektivat, qëmaterializojnë njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet që pritet të nxënë nxënësit gjatë kursitme zgjedhje të detyruar të kimisë 11.Synimet e lëndësTë gjithë nxënësit të zhvillojnë njohuri, aftësi, qëndrime për strukturën eatomeve dhe përbërjeve kimike, për reaksionet kimike dhe për ndërveprimet eenergjisë dhe të lëndës, për lidhjen e kimisë me teknologjinë dhe jetën e përditshme.Objektiva të përgjithshëmNë përfundim të kësaj lënde nxënës/i,-ja:• të kuptojë konceptet bazë më të rëndësishme të kimisë dhe të realizojë lidhjen ekimisë me dukuritë e jetës së përditshme, me mirëqenien e njeriut dhe tëshoqërisë;6Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

• të jetë i/e aftë të kërkojë dhe përpunojë informacione rreth dukurive kimike, vetivetë substancave me rëndësi praktike, duke përdorur kërkimin shkencor dhe mënyratë tjera të nxënies aktive, si dhe të vlerësojë saktësinë dhe rëndësinë einformacioneve;• të mësojë si të planifikojë dhe të zhvillojë eksperimente për dukuri të ndryshme,duke ndjekur rregullat e sigurisë me pajisjet dhe kimikatet;• të përdorë teknologjitë e informacionit dhe të komunikimit, si mjete për sigurimindhe komunikimin e informacionit;• të familjarizohet me teknologjinë moderne në industri dhe në inxhinierinëmjedisore;• të përdorë njohuritë kimike në diskutimet në lidhje me natyrën, mjedisin dheteknologjinë, në procesin e vendimmarrjes si kosumator për të mbajtur një shëndettë mirë dhe për të nxitur zhvillimin e qëndrueshëm;• të fitojnë eksperienca që do të ngjallin interesin për të bërë zgjedhjen e karrierësnë kimi.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 7

Plani mësimor......................................................36 javë × 2 orë = 72 orë gjithsejNjohuri të rejaDetyrë eksperimentaleUshtrimeTesteProjekt47 orë13 orë4 orë4 orë4 orëKimi inorganikePërshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje të gjithë nxënësit zbatojnë njohuri,aftësi, qëndrime për strukturën e atomit, molekulës, si dhe fitojnë njohuri, aftësi,qëndrime të reja për grupet/periodat e sistemit periodik, elementet, metalet, jometalet,përbërjet e tyre duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.8Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Plani MësimorKapitulli Objektivat e kapitullit Temat mësimore dhe objektivat përkatëseKapitulli1Elementet s7 orëKAPITULLI 1ELEMENTET S7 orëNë përfundim të kapitullit nxënës/i,-ja duhet:• të listojë formulat e mineraleve kryesore në të cilatgjenden në natyrë elementet s;• të argumentojë, në bazë të vendit në sisteminperiodik, konfigurimin e jashtëm elektronik tëelementeve s, si ndryshon rrezja atomike, temperaturae shkrirjes, temperatura e vlimit, potencialet ejonizimit, afritë për elektronin, elektronegativiteti,vetitë reduktuese te këto elemente;• të bëjë dallimin midis elementeve alkaline dhe atyrealkalino-tokësore në lidhje me strukturën dhereaktivitetin me ujin, oksigjenin, hidrogjenin, acidet;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të Na, Ca, NaOH, CaO;• të zhvillojë eksperimentalisht: a) përftimin e NaOHme elektrolizë, b) zbutjen e ujit me fortësi tëpërkohshme e të përhershme, c) bashkëveprimin e Nadhe Mg përkatësisht me H 2 O dhe HCI të përqendruar;1.1. Metalet alkaline dhe alkalinotokësoreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të paraqesin strukturat me zgjedhje elektronike të elementeve tëgrupit të I A me anë të konfigurimit elektronik. Të interpretojnë formimin e joneve dhe vetitë reduktuese tëmetaleve alkaline. Të shpjegojnë vetitë e elementeve të grupit I A dhe II A në varësi tëpozicionit në sistemin periodik.1.2 Vetitë fizike dhe kimike të metaleve alkaline dhealkalinotokësoreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë vetitë fizike të metaleve alkaline dhe alkalino tokësor. Të përshkruajnë vetitë kimike nëpërmjet reaksioneve kimike. Të paraqesin barazimet kimike të përftimit të metaleve alkaline dhealkalino-tokësore nga elektroliza e kripërave të tyre në gjendje të shkrirë.1.3 Përbërjet e metaleve alkaline dhe përdorimet e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë karakterin e oksideve të metaleve alkaline. Të listojnë vetitë fizike të përbërjeve të metaleve alkaline. Të shpjegojnë përftimin e sodës kaustike në industri.1.4 Përbërjet e metaleve alkalinotokësore, përdorimet e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë karakterin e oksideve të metaleve alkalino-tokësore.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 9

• të përshkruajë kuptimin e fortësisë së përkohshmedhe të përhershme të ujit dhe mënyrat e zbutjes së tij;• të përgatisë një ese përshkruese mbi rëndësinëpraktike të elementeve s dhe përbërjeve të tyre;• të hartojë një organizues grafik (p.sh.: diagramin eVenit) mbi të përbashkëtat dhe dallimet eelementeve të grupeve I A dhe IIA;• të organizojë në grup një pasdite argëtueseshkencoreme kuriozitete dhe eksperimentezbavitëse të elementeve s. Të listojnë vetitë fizike të përbërjeve të metaleve alkaline. Të përshkruajnë metodat e zbutjes së ujit.1.5 Veprimtari praktike: metalet alkalineGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht bashkëveprimin e natriumitme ujë dhe vetitë e substancave të përftuara. Të demonstrojnë përftimin e NaOH nga elektroliza e klorurit tënatriumit në ujë. Të shkruajnë reaksionet e tretjes së Na në ujë dhe elektrolizës sëNaCl me ujë.1.6 Veprimtari praktike: metalet alkalinotokësoreGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë ekperimentalisht dhe provojnë çlirimin e H 2 ngabashkëveprimi i metaleve të grupit II A me acidet. Të demonstrojnë eksperimentalisht procesin e zbutjes së ujit meanë të ngrohjes dhe të bëjnë dallimin e shkumës në të dy rastet. Të shkruajnë reaksionet kimike për dy eksperimentet1.7 Përmbledhje e kreutKAPITULLI2Halogjenët8 orë10KAPITULLI 2HALOGJENËT8 orëNë përfundim të kapitullit nxënës/i,-ja duhet:• të argumentojë në bazë të vendit në sistemin periodik,konfigurimin e jashtëm elektronik të halogjenëve dhe2.1 Karakteristika të përgjithshme të halogjenëveNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të paraqesin strukturat elektronike të elementëve të grupit të VII Ame anë të konfigurimit elektronik. Të interpretojnë formimin e joneve dhe vetitë oksiduese. Të interpretojnë vetitë e halogjeneve në varësi të pozicionit nësistemin periodik.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

si ndryshojnë rrezja atomike, potencialet e jonizimit,afritë për elektronin, elektronegativiteti, vetitë oksiduesete këto elemente;• të listojë formulat e përbërjeve kryesore në të cilathalogjenet gjenden në përqindje më të lartë nënatyrë;• të interpretojë ndryshimin e vetive fizike brendagrupit të halogjeneve (gjendja fizike, temperatura eshkrirjes, temperatura e vlimit, ngjyra);• të argumentojë numrat e ndryshëm të oksidimit tehalogjenet -1, 0, +1, +3, +5, +7, duke u nisur ngakonfigurimi elektronik i atomeve të tyre;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të CI 2 , HCI, NaCl,hipokloriteve;• të bëjë dallimin midis halogjeneve në lidhje mestrukturën dhe reaktivitetin me H 2 , O 2, metaletalkaline, halogjenuret;• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e HCI (g)HCl (ujor) , sublimimin e jodit;• të përgatisë një ese treguese mbi rëndësinëpraktike të halogjeneve dhe përbërjeve të tyre.2.2 FluoriNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë pse fluori ka vetëm një numër oksidimi ngastruktura e jashtme elektronike. Të tregojnë vetitë e fluorurit të hidrogjenit nëpërmjet reaksionevekimike. Të listojnë përdorimet e fluorurit të hidrogjenit si përbërja më erëndësishme e fluorit.2.3 KloriNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë nëpërmjet strukturës së jashtme elektronike pseklori ndodhet në trajtë përbërjesh. Të përshkruajnë përftimin e klorit nëpërmjet procesit tëelektrolizës së klorurit të natriumit në gjendje të shkrirë. Të përshkruajnë vetitë kimike të acidit klorhidrik nëpërmjetreaksioneve kimike.2.4 Përbërjet e oksigjenuara të kloritNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të interpretojnë nëpërmjet strukturës së jashtme elektronike pseklori shfaq nr. e oksidimit +1, +3, +5, +7. Të listojnë acidet që formon klori dhe emërtimet e kripërave qëformojnë këto acide. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve vetitë kimike të klorit.2.5 Bromi dhe jodiNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë vetitë fizike të bromit dhe jodit. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve prodhimin e bromit dhe jodit. Të përshkruajnë vetitë kimike të acidit bromhidrik dhe jodhidrik.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 11

2.6 Veprimtari praktike: përftim i gazit klorhidrik dhe aciditklorhidrikGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht përftimin e klorurit të hidrogjenit. Të shpjegojnë vetitë e tretësirës ujore të klorurit të hidrogjenit.2.7 Veprimtari praktike: sublimimi i joditGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht sublimimin e jodit.2.8 Punë e drejtuar: Ushtrime të zgjidhuraNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të kryejnë kalimet nga njëra substancë në tjetrën me anë tëreaksioneve kimike. Të kryejnë njehsime stekiometrike me veprime të thjeshta. Të kryejnë njehsime stekiometrike me veprime të përbashkëtaKAPITULLI3Kalkogjenët9 orë12KAPITULLI 3KALKOGJENET9 orë• të argumentojë në bazë të vendit në sisteminperiodik, konfigurimin e jashtëm elektronik tëkalkogjeneve dhe si ndryshon rrezja atomike,temperatura e shkrirjes, temperatura e vlimit,potencialet e jonizimit, afritë për elektronin,elektronegativiteti, vetitë oksiduese te këto elemente;• të listojë formulat e përbërjeve kryesore në të cilatkalkogjenet gjenden në përqindje më të lartë në natyrë;3.1 Karakteristikë e përgjithshme e grupit VIANë fund të mësimit nxënësit duhet: Të paraqesin strukturat elektronike të elementeve të grupit të VI Ame anë të konfigurimit elektronik. Të interpretojnë formimin e joneve dhe vetitë oksiduese të halogjeneve. Të shpjegojnë vetitë kimike të halogjenit në varësi të pozicionit qëzënë në sistemin periodik.3.2 OksigjeniNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë oksigjenin si element i domosdoshëm për jetën. Të përshkruajnë tipet e oksideve që formon oksigjeni me metaletdhe jometalet. Të shpjegojnë amfoterinë e oksideve të patretshme në ujë dhegatitjen e oksigjenit.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

• të argumentojë numrat e ndryshëm të oksidimit tekalkogjenet -2, 0, +4, +6 duke u nisur ngakonfigurimi elektronik i atomeve të tyre;• të përshkruajë dhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të O 2 ,H 2 S, SO 2 ,SO 3 , H 2 SO 3 dhe H 2 SO 4 ;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, vetitë karakteristike të kalkogjeneve(bashkëveprimin me H 2 , metalet, jometalet etjera);• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e H 2 SO 4dhe të provojë veprimin e tij me përbërjeorganike(p.sh me alkoolin etilik) dhe metale;• të përshkruajë ndërtimin dhe funksionimin eakumulatorit acid dhe pilës së thatë (Lë Klanshe);• të bashkëbisedojë në një tryezë rrethore mbirëndësinë e përdorimeve praktike të kalkogjenevedhe rrjedhësve të tyre.3.3 Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenitNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të tregojnë në ç’gjendje ndodhet squfuri në natyrë. Të interpretojnë nëpërmjet reaksioneve kimike veprimin esqufurit me metalet dhe përbërjet që formojnë. Të shpjegojnë formimin e H 2 S, karakterin e tij acid.3.4 Përbërjet e oksigjenuara të squfuritNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shkruajnë reaksionin e përftimit dhe shpërbashkimit të aciditsulfuror. Të shkruajnë reaksionin e përftimit dhe të shpërbashkimit tëacidit sulfurik. Të identifikojnë nëpërmjet reaksioneve hetimin e joneve sulfatdhe sulfit.3.5 Akumulatorët dhe pilat e thataNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë disa tipe baterish që përdoren në jetën e përditshme. Të shpjegojnë ndotjen e mjedisit nga bateritë. Të identifikojnë gjysmë-reaksionet që ndodhin gjatë funksionimittë një baterie.3.6 Acidi sulfurikNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listohen vetitë fizike të acidit sulfurik Të shpjegojnë lidhjen hidrogjenore që formojnë molekulat eacidit sulfurik Të shpjegojnë vetitë kimike të acidit sulfurikKimia 11 me zgjedhje të detyruar 13

3.7 Veprimtari praktike: përftimi i acidit sulfurik, vetitë e tijGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht përftimin e acidit sulfurik. Të provojnë eksperimentalisht radhën e aktivitetit të metalevenëpërmjet veprimit të acidit me metale para hidrogjenit në radhë. Të provojnë eksperimentalisht radhën e aktivitetit të metalevenëpërmjet veprimit të acidit me metale që ndodhen pashidrogjenit në radhën e aktivitetit.3.8 Test Të kontrollohen në njohuritë e marra në kapitullin e metaleve,halogjeneve dhe kalkogjeneve.3.9 ProjektKAPITULLI 414Elementet egrupit VA8 orëKAPITULLI 4ELEMENTET E GRUPIT VA8 orë• të përshkruajë në bazë të vendit në sisteminperiodik, si ndryshon rrezja atomike, temperatura eshkrirjes, temperatura e vlimit, potenciali ijonizimit, afria për elektronin, elektronegativiteti,vetitë oksiduese të elementeve të grupit VA;• të përshkruajë rëndësinë dhe gjendjen në natyrë tëelementeve të grupitVA;• të argumentojë numrat e oksidimit -3, 0, +3, +5tek azoti dhe fosfori, bazuar në konfigurimin e4.1 Karakteristika të përgjithshme të grupit VANë fund të mësimit nxënësit duhet: Të paraqesin strukturat e jashtme elektronike të elementëve tëgrupit të V A me anë të konfigurimit elektronik. Të shpjegoni pse azoti nuk mund të realizojnë gjendje tëngacmuara. Të shpjegojnë si ndryshojnë vetitë e elementëve sipasvendndodhjes në sistemin periodik.4.2. Azoti dhe amoniakuNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë pse azoti është substancë e plogët nga pikëpamjakimike. Të identifikojnë nëpërmjet reaksioneve vetitë kimike të azotit. Të demonstrojnë karakterin bazik të hidroksidit të amonitNH 4 OH.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

jashtëm elektronik të tyre;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, vetitë kimike të azotit dhe fosforit(bashkëveprimi me O 2, H 2 etj.);• të përshkruajë dhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin industrial të HNO 3 ; NH 4 NO 3 ;H 3 PO 4 ; Ca(H 2 PO 4 ) 2 ∙CaSO 4 ;• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e NH 3,hetimin e NO 3 - dhe veprimin e HNO 3 me Cu emetale të tjera;• të debatojë në grup duke argumentuar qëndriminpro ose kundër, për efektet e përdorimit tëplehrave azotike dhe fosfatike në bujqësi;• të hartojë një organizues grafik për të treguarngjashmëritë dhe dallimet midis jometaleve tëgrupit VA dhe VIA ( O dhe S, me N dhe P);• të diskutojë në një tryezë rrethore mbi rëndësinëdhe përdorimet e formave alotropike të fosforit,oksigjenit duke përdorur informacione tëgrumbulluara përmes TIK-ut.4.3 Përbërjet e oksigjenuara të azotitNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë përbërjet e oksigjenuara të azotit. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve përftimin e tyre. Të identifikojnë nëpërmjet reaksioneve veprimin e acidit nitrikme metalet.4.4 FosforiNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë dhe përshkruajnë trajtat alotropike të fosforit. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve përftimin e oksideve dheacideve të tyre. Të identifikojnë përftimin e superfosfatit dhe rëndësinë e tij.4.5 Veprimtari praktike: përbërjet e azotitGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht përftimin e amoniakut dhevetitë e tretësirës ujore të tij. Të demonstrojnë eksperimentalisht radhën e aktivitetit të metaleve. Të demonstrojnë eksperimentalisht hetimin e joneve nitrat.4.6 NitratetNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë përftimin e substancave nga shpërbërja e nitrateve dhenitriteve. Të demonstrojnë hetimin e joneve nitrat. Të përshkruajnë fazat e prodhimit të nitratit të amonit.4.7 Krahasimi i jometaleveNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përcaktojnë saktë vendndodhjen e jometaleve në sistemin periodikKimia 11 me zgjedhje të detyruar 15

Të krahasojnë vetitë e jometaleve ndërmjet grupeve Të përcaktojnë ndryshimin e vetive jometalike në perioda.4.8 Çështje për diskutimNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë efektin e plehrave azotike në rritjen e bimës. Të shpjegojnë ndikimin e plehrave fosfatike në ndihmë tëzhvillimit të bujqësisë në tërësi. Të përshkruajnë dukurinë e alotropisë, rëndësinë dhe përdorimet etrajtave alotropike të elementeve që e shfaqin këtë dukuri.16KAPITULLI5MetaletKalimtare8 orëKAPITULLI 5METALET KALIMTARE8 orë• të përshkruajë karakteristikat e metaleve kalimtare,bazuar në vendin e tyre në sistemin periodik(konfigurimin elektronik, numrat e oksidimit,vetitë fiziko-kimike te Fe, Cu, Cr);• të evidentojë dukurinë e rënies së elektronit, dukeu bazuar në strukturën elektronike (Cu dhe Cr);• të interpretojë përmes ndryshimit të numrave tëoksidimit, karakterin e hidrateve te metaletkalimtare (si p.sh Cr(OH) 2; Cr(OH) 3 dhe H 2 CrO 4 );• të zhvillojë eksperimentalisht: përftimin e Cr(OH) 3 ,kalimin e bikromateve në kromate dhe anasjelltas,të hetojë vetitë oksiduese të Cr (VI);5.1 Kromi dhe vetitë e tijNë fund të orës së mësimit nxënësi duhet: Të paraqesin strukturën elektronike të kromit me anë tëkonfigurimit elektronik Të identifikojnë numrat e oksidimit të kromit në përbërjet e tij. Të shpjegojnë aluminoterminë si proces për përftimin e metalevenë gjendje të lirë.5.2 Përbërjet e kromitNë fund të orës së mësimit nxënësi duhet: Të përshkruajnë karakterin bazik të kromit. Të përshkruajnë karakterin amfoter të kromit. Të përshkruajnë karakterin acid të kromit.5.3 Hekuri dhe vetitë e tijNë fund të orës së mësimit nxënësi duhet: Të paraqesin strukturën elektronike të kromit me anë tëkonfigurimit elektronik. Të përcaktojnë numrat e oksidimit të hekurit. Të përshkruajnë vetitë e hekurit trevalent gjatë bashkëveprimit me acidet.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

• të përshkruajë kromimin, korrozionin dhe masatmbrojtëse ndaj tij;• të punojë në grup për organizimin e një pasditejeshkencore me temë: metalet kalimtare në jetëntonë (përshkrim i burimeve natyrore të këtyremetaleve në vend, demonstrime eksperimenteshargëtuese me këto metale, përshkrim skemash tëthjeshta teknologjike të prodhimit të metalevekalimtare p.sh.: bakrit, hekurit).Hetimi i substancave• të provojë me anë të reaksioneve karakteristike sesubstanca e dhënë është CuSO 4 , H 2 SO 4 ;• të etiketojë përmes hetimit: provëzat në të cilatndodhen H 2 SO 4 , HCl, HNO 3 ;• të etiketojë plehrat inorganike NH 4 NO 3 ,(NH 4 ) 2 SO 4;• të përftojë me anë të dy rrugëve të mundshme:ZnSO 4 nga substancat H 2 SO 4 , Zn, ZnO;• të përftojë me të gjitha rrugët e mundshme KClnga reagentët: BaCl 2 , KNO 3 , HCl, K 2 SO 4 , KOH.5.4 Përbërjet e hekuritNë fund të orës së mësimit nxënësi duhet: Të shpjegojnë vetitë reduktuese të hekurit, karakterin bazik tëhekurit dyvalent. Të shpjegojnë vetitë okside – reduktuese të hekurit trevalent. Të shpjegojnë vetitë oksiduese të hekurit gjashtë valent.5.5 BakriNë fund të orës së mësimit nxënësi duhet: Të paraqesin strukturën elektronike të bakrit me anë tëkonfigurimit elektronik. Të identifikojnë vetitë amfotere të bakrit. Të identifikojnë numrat e oksidimit të bakrit.5.6 Veprimtari praktike: përbërjet e kromitGjatë orës së mësimit nxënësi duhet: Të demonstrojnë ndikomin e acidit dhe bazës në përbërjen ebakrit. Të demonstrojnë ekuilibrin kromat – dikromat. Të demonstrojnë vetitë oksiduese të kromit.5.7 Detyrë eksperimentale: Hetimi i substancave dhe përftimi isubstancaveGjatë orës së mësimit nxënësi duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht hetimin e joneve sulfat,klorur, nitrat. Të demonstrojnë eksperimentalisht gatitjen e sulfatit të zinkut Të demonstrojnë eksperimentalisht përftimin e klorurit tëkaliumit.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 17

LinjaKimi organike18KAPITULLI6Polimeret6 orëKimi organikePërshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje të gjithënxënësit do të fitojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përpolimerët, preparatet më të rëndësishme farmaceutikenë përdorimin shtëpiak, për kozmetikën, ushqimin dhevitaminat, enzimat, hormonet dhe neurotransmetuesit.Orë të sugjeruara: 30KAPITULLI 6POLIMERET6 orëNë përfundim të klasës së 11-të nxënës/i,-ja:• të përshkruajë strukturat e polimereve dhepolikondesateve më të rëndësishme dhe përdorimet etyre në jetën e përditshme (polieteni, PVC, polistireni);• të debatojë në grup pro dhe kundër përdorimit tëpolimerëve në jetën e përditshme.5.8 Punë e drejtuar: Ushtrime të zgjidhuraGjatë orës së mësimit nxënësi duhet: Të kryejnë kalimet nga njëra substancë tek tjetra me anë tëkalimeve. Të kryejnë njehsime të thjeshta stekiometrike. Të kryejnë njehsime me veprime të përbashkëta.5.10 Test Të kontrollohen njohuritë në kapitullin e grupit të parë A dhe grupit B.6.1. Polimerizimi. PolieteniNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të formulojnë ç’janë reaksionet e polimerizimit dhe cilat përbërjee japin këtë tip reaksioni. Të përcaktojnë shkallën e polimerizimit të një polimeri. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve fazat në të cilat kalon polimeri.6.2. Polimerë të tjerëNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë pse përbërjet organike me lidhje shumëfishe japinreaksione polimerizimi. Të bëjnë dallimet ndërmjet monomereve dhe polimerive. Të përshkruajnë nëpërmjet reaksioneve i polimerizohet një monomer.6.3. Substancat makromolekulare dhe vetitë e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të klasifikojnë substancat makromolekulare dhe të listojnë disaprej tyre. Të përshkruajnë dallimin ndërmjet substancave makromolekulareplastike. Të përshkruajnë formimin e një kapolinusi.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

6.4. Polimerizatet, polikondensatet dhe poliaduktetNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë nëpërmjet reaksionit ç’janë polikondensatet Të përshkruajnë karakteristikat e polikondensateve. Të bëjnë dallimin ndërmjet polimerizateve, polikondensateve,poliadukteve.6.5. Veprimtari praktikeGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht gatitjen e një substancemakromolekulare. Të demonstrojnë eksperimentalisht vetitë e polimerive.6.6 Punë e drejtuar: Ushtrime të zgjidhuraNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të njehsojnë masën, shkallën e polimerizimit të polimerive. Të përshkruajnë ngopshmërinë dhe pangopshmërinë e polimerive. Të bëjnë dallimin ndërmjet tipeve të reaksioneveKAPITULLI7PREPARATETFARMAKAPITULLI 7PREPARATET FARMACEUTIKE6 ORE• të tregojë përbërësit e analgjezikëve (aspirina,paracetamoli, ibuprofeni) duke u bazuar nëformulat e tyre strukturore( jo t’i shkruajë ato) sidhe mënyrën e veprimit të tyre në organizëm;• të sintetizojë në laborator aspirinën;7.1. AnalgjezikëtNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të klasifikojnë analgjezikët, vetitë e analgjezikëve narkotikë. Të bëjnë dallimin ndërmjet analgjezikët.7.2. IbuprofeniNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë ç’janë inflamatorët. Të listojnë përdorimet e ibuprofenit. Të listojnë efektet anësore të ibuprofenit.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 19

CEUTIKE6 orë• të relatojë në grup, duke shfrytëzuar burime tëndryshme informacioni për efektet (pozitive dheanësore) e përdorimit të aspirinës, paracetamolit,ibuprofenit te fëmijët, gratë shtatzana dhe tërriturit.7.3. Paracetamoli (Acetaminofen)Në fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë ç’janë analgjezikët. Të listojnë përdorimet e paracetamolit. Të listojnë efektet anësore të paracetamolit.7.4. Aspirina C6H6O6+C3H4O4Në fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë karakteristikat e aspirinës. Të listojnë përdorimet e aspirinës. Të listojnë efektet anësore të aspirinës.7.5. Veprimtari praktike. Përgatitja e aspirinësGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë nëpërmjet eksperimentit gatitjen e aspirinës.7.6. ProjektKAPITULLI 8PREPARATETKOZMETIKE208 orëKAPITULLI 8PREPARATET KOZMETIKE8.1. Sapunët dhe vetitë e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shkruajnë formulat e lyrave të lëngëta dhe të ngurta.8 OreTë shkruajnë formimin e një sapuni nga një triglicerit.Të shpjegojnë vetitë larëse të sapunit.• të përshkruajë llojet, vetitë kryesore, rëndësinë epërdorimit për qëllime shëndetsore dhe etike të 8.2. Veprimtari praktike. Gatitja e sapunitsapuneve, (sapuneve nga natriumi dhe kaliumi), Gjatë orës së mësimit nxënësit duhet:detergjentëve (detergjentët e ngurtë, derivatet e Të demonstrojnë eksperimentalisht formimin sapunit.acidit sulfonik dhe të lëngshëm, ose derivatet e Të demonstrojnë vetitë larëse të sapunit.acidit fosforik), pastave të dhëmbëve, kremrave8.3. Kremratdhe locioneve, të kuqit të buzëve dhe parfumeve(Në fund të mësimit nxënësit duhet:jo duke shkruar formulat e tyre kimike); Të klasifikojnë kremrat sipas përdorimit dhe përmbajtjes së yndyraveKimia 11 me zgjedhje të detyruar

• të përshkruajë procesin e sapunifikimit me anë tëshkrimit të barazimeve kimike për shembuj tëndryshëm;• të sintetizojë në laborator një sapun të thjeshtëduke u nisur nga acidi oleik me bazë;• të debatojë në një tavolinë të rrumbullakëtargumente pro dhe kundër lidhjes së ngushtë tënjeriut me produktet e sotme kozmetike (p.sh.:përdorimi i parfumeve, antidjersave, detergjentëveetj.) dhe farmaceutike, duke u nisur ngainformacione të siguruara nga burime të ndryshmeinformimi.Të shpjegojnë përse përdoren kremrat.Të identifikojnë prodhimin e kremrave me stearate.8.4. Locionet dhe pastat e dhëmbëveNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë ç’janë locionet. Të listojnë llojin e locionit që përdoret për çdo lloj lëkure. Të përshkruajnë gatitjen e pastave të dhëmbëve.8.5. Deodorantët dhe lëndët antidjersë Të shpjegojnë rolin e aromave për prodhimin e kremrave,deodorantëve. Të shpjegojnë rolin e lëndëve antidjersë. Të shpjegojnë pse higjiena luan rol të rëndësishëm kundërpërdorimit të antidjersës.8.6 I kuqi i buzëveNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë ç’është i kuqi i buzëve. Të listojnë përbërësit e buzëkuqve. Të përshkruajnë fazat e prodhimit të buzëkuqit.8.7 Punë e drejtuar: Ushtrime të zgjidhuraGjatë orës së mësimit nxënësi duhet: Të shkruajnë mënyrat e përftimit të sapunit. Të kryejnë njehsime stekiometrike për përftimin e sapunit dheaspirinës. Të kryejë njehsime stekiometrike me veprime të përbashkëta.8.8 Test Të kontrollohen njohuritë në kapitulin e polimereve, preparatevefarmaceutike dhe kozmetikeKimia 11 me zgjedhje të detyruar 21

KAPITULLI 9USHQIMI DHEVITAMINAT5 orë22KAPITULLI 9USHQIMI DHE VITAMINAT5 orë• të argumentojë kërkesat e organizmit për lëndëushqimore në bazë të nevojave energjetike,përpilimin e racionit ushqimorditor dhe rëndësinëe grupeve ushqimore(sendeve ushqimore) nëpiramidën e të ushqyerit;• të përshkruajë karakteristikat, rolin dhe kërkesatpër vitamina dhe lëndë minerale në të ushqyerine njeriut: vitaminat e tretshme në yndyrna(vitamina A, D, K dhe E) dhe të tretshme nëujë(vitamina të grupit B,C);• të shkruajë një ese argumentuese për ndikimin emungesës apo tepricës së vitaminave dhe lëndëveminerale në të ushqyerit e njeriut;• të përgatisë në grup një fletëpalosje informuesepër llojet e vitaminave dhe lëndëve minerale,rëndësinë në shëndet dhe ushqimet që ipërmbajnë.9.1. Vitaminat dhe rëndësia e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë rolin e vitaminave për funksionimin e organizmit. Të listojnë vitaminat e tretshme në ujë, rëndësinë e tyre. Të listojnë vitaminat e tretshme në yndyrë dhe rëndësinë e tyre.9.2. Vitaminat e grupit B dhe CNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë ku gjenden vitaminat e tretshme në ujë. Të përshkruajnë rëndësinë e vitaminës B dhe efektin e mungesëssë saj. Të përshkruajnë rëndësinë e vitaminës C dhe efektin e mungesëssë saj.9.3. Vitaminat A, E, D, K dhe rëndësia e tyreNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë ku gjenden vitaminat që treten në yndyrë. Të përshkruajnë rëndësinë e vitaminës A dhe E dhe efektin emungesës së tyre. Të përshkruajnë rëndësinë e vitaminës D dhe K dhe efektin emungesës së tyre.9.4. Veprimtari praktike. Piramida e ushqimitGjatë orës së mësimit nxënësit duhet: Të kuptojnë thelbin e të ushqyerit të shëndetshëm në përputhje menivelin e piramidës ushqimore. Të hartojnë një studim krahasues të piramidës suaj ushqimore mepiramidën bazë. Të evidentojnë rolin e përbërjeve kimike që merret nëpërmjetushqimeve në procesin e rritjes dhe zhvillimit.9.5 Përmbledhje e kreutKimia 11 me zgjedhje të detyruar

KAPITULLI 10THARM ET(ENZIMAT)DHEHORM ONETTharmet(enzimet) dhehormonet5 orëKAPITULLI 10THARM ET (ENZIMAT) DHE HORM ONET• të përshkruajë tharmet (oksidoreduktazë,transferazë, liazë) dhe hormonet (kolesterol,estradiol, estrogjen dhe testosteron), pa shkruarformulat e tyre kimike si dhe rolin e tharmeve dhehormoneve në organizëm, përpunimin e ushqimevenë mjedis si dhe të hormoneve në organizëm;• të shpjegojë me fjalët e tij veprimin e tharmit mesubstratin dhe ndikimin e pH dhe temperaturës nëveprimtarinë e tharmit;• të provojë në kushte eksperimentale shdërriminenzimatik të sheqerit të rrushit në etanol;• të shkruajë një ese përshkruese mbi efektet ehormoneve në ciklet jetësore të njeriut (pubertet,shtatzani, menopauzë, andropauzë).10.1 EnzimatNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të shpjegojnë veprimin katalitik të enzimave si katalizatorbiologjik. Të klasifikojnë enzimat sipas reaktantit që ato katalizojnë. Të shpjegojnë mekanizmin e lidhjes së substancave me enzimën.10.2 HormonetNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të përshkruajnë çfarë janë hormonet dhe si prodhohen. Të shpjegojnë cili është roli i hormoneve . Të klasifikojnë hormonet nga pikëpamja kimike.10.3. Kolesteroli, testosteroni, estroniNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të listojnë hormonet steroidë. Të përshkruajnë funksionin e asteroideve. Të krahasojnë funksionin e testosteronit dhe estronit dhe ngandryshojnë ato nga njëri tjetri nga struktura kimike.10.4 Veprimtari praktikeNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të kontrollojnë njohuritë e marra në kapitujt e vitaminave dhehormoneve.10.5 TestNë fund të mësimit nxënësit duhet: Të demonstrojnë eksperimentalisht shndërrimin e sheqerit në alkool.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 23

LIBËR MËSUESI KIMIA 11Nr Tema Parashikimi Ndërtimi i njohurive Përforcimi1Metalet alkaline dheAlkalino tokësorPërmbledhje e strukturuar Ditar dy pjesësh Dy të vërteta, një gënjeshtër2Vetitë fizike dhe kimike të metalevealkaline dhe alkalino tokësorDiskutimi i njohurive paraprake Veprimtari: lexim i drejtuar Harta e konceptit3 Përbërjet e oksigjenuara të klorit Brain storming Grupet e eksperteve Shkrimi i shpejtë4Punë e drejtuarMarrëdhëniet pyetjeUshtrime të zgjidhuraPërgjigjeOrganizues grafikVeprimtari praktike5 Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenit Rendit, grupo, emërto, link Hartë konceptiParashikimi me termaParaprake6Veprimtari praktike përfitimi iH 2 so 4 dhe vetitë e tijPërmbledhje e strukturuar Role të specializuara në grup Reflekto/reflekto/reflekto7Karakteristika te përgjithshme tëgrupit të VAAlfabeti i njëpasnjëshëm Lexim përmbledhje në dyshe Shkrimi i lirë8 Fosfori Harta semantike Ditar dy pjesësh Tryezë rrethore9 Hekuri dhe vetitë e tij Parashikimi me terma paraprake Kubimi Shkrimi i shpejte10Veprimtari praktikeGatitja e substancaveImagjinatë e drejtuar Veprimtari praktike Shkrimi i shpejtë11 Polimerë të tjerë Di /Dua të di/Mësova Di /Dua të di/Mësova Di /Dua të di/Mësova24Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

12 Analgjezikët Parashikimi me terma paraprake Imagjinatë e drejtuarOrganizues grafik ianalogjisë13 Sapunët dhe vetitë e tyre Diskutimi I njohurive paraprake Shpjegim i drejtuar Përvijimi i koncepteve14 Hormonet Brain storming Veprimtari lexim i drejtuar Hartë koncepti15Vitaminat e grupitB dhe CHarta semantike Ditar dy pjesësh Dy të vërteta një gënjeshtër16Veprimtari praktikeGatitja e aspirinësPërgatitja17Roli i elementëve kimikë në të Parashikimi me terma paraprakeushqyerBrain stormingDiskutojmë së bashku Bocet i strukturës së punës18Bashkërendimi i punëve brenda Diskutojmë së bashkugrupevePunë në grupeVëzhgim i detajuarSintezë19Realizimi i fushatëssensibilizuesePërmbledhje e strukturuar Prezantime Vlerësime20Realizimi i fushatëspërfundimtare sensibilizuese nërang shkollePërmbledhje e strukturuar Prezantime VlerësimeKimia 11 me zgjedhje të detyruar 25

TEMA: METALET ALKALINE DHE ALKALINO-TOKËSOREOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• Të listojnë përfaqësuesit kryesorë të metaleve alkaline dhe alkalino-tokësor• Të përshkruajnë karakteristikat kryesore të elementeve të këtyre grupeve• Të analizojnë se si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda grupit në drejtiminnga lart poshtë• Të krahasojnë vetitë e elementeve të grupit IA me grupin IIAKONCEPTET KRYESORE: metale, metale alkaline, metale alkalino-tokesoreFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimorePërmbledhje estrukturuarDitar dy pjesëshDy të vërteta dhenjë gënjeshtërVeprimtaritë enxënësveNdërtimi i ideveNdërtimi i shprehivestudimoreNxitja e diskutimitOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: tabela e sp, letra të bardha, shkumësaPARASHIKIMI: përmbledhje e strukturuarNë mënyrë të përmbledhur, më anë të dy tre fjalive paraqes përparanxënësve përmbajtjen e lëndës për klasën e XI të . Realizoj lidhjen einformacionit të marrë në klasën e X të me informacionin që do tëmerret në këtë vit mësimor.Prezantoj përpara nxënësve temën e re, metalet alkaline dhe alkalino-tokësore.NDËRTIMI I NJOHURIVEDITAR DYPJESËSHNë mbështetje të njohurive të marra në klasën e X të jepnikomentin tuaj në lidhje me shprehjet grupi i I A dhe grupi i II A .26Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Grupi i I AKomenti i nxënësveGrupi i II AKomenti i nxënësveU jap mundësinë nxënësve te lexojnë mësimin për të bërë komentet e duhura në grup.Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen nëtabelën e mëposhtme së bashku me ndihmën e mësuesit.KONCEPTIKOMENTI I NXËNËSITGRUPI i I A CS: formojnë okside bazikeH: janë metale alkalineLi : kanë një elektron në shtresën e jashtme →i ValentNa: shtresa e jashtme S 1K : formojnë jone pozitive Me -1 e- = Me 1+Rb: janë reduktues të fuqishëmFr :japin baza të fortaNë drejtimin nga lart poshtë:rrezja rritet dhe vetitë e mësipërme vinë duke u forcuarpotenciali i jonizimit zvogëlohetafria për elektronin zvogëlohetelektronegativiteti zvogëlohet, sepse dimë që En= I + AGRUPI I II A Be: janë metale alkalino tokësoreMg: kanë dy elektrone në shtresënCa: shtresa e jashtme S 2R↓jashtme e →ii valentSr: formojnë jone pozitive Me -2 e- = Me 2+Ba: janë reduktues të fuqishëmRa: formojnë okside bazikeJapin baza të fortanë drejtimin nga lart poshtë (këto veti forcohen)R↑; I↓;A↓P.s. vetitë e mësipërme shfaqen më dobët se tek grupi i I A ,sepse rrezja vjen duke u zvogëluarKimia 11 me zgjedhje të detyruar 27

PËRFORCIMI: 10 minutaDY TË VERTETA DHE NJË GËNJESHTËRKërkoj nga nxënës të ndryshëm të më listojnë tre karakteristika për elementet e grupittë I A ose të II A dhe theksoj faktin se një nga këto karakteristika do të jetë e gënjeshtërt.Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut.MËSUESJAMetalet alkaline:− Janë reduktues të fuqishëm− Kanë dy elektrone në shtresën e jashtme− Janë elektropozitivëDËBORA: Është e vërtetë që metalet alkaline janë reduktues dhe elektropozitiv, pornuk kanë dy elektrone në shtresën e jashtme por vetëm një dhe paraqiten një valent.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:Sa u aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit, sa origjinal ishin.Sa mendime të sakta dhe të pjekura dhanë gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë dhe dallojnë elementet e grupit të I A nga grupi i II A28Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: VETITË FIZIKE DHE KIMIKE TË METALEVE ALAKLINE DHEALKALINO TOKËSOREOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të përcaktojnë disa nga vetitë fizike të metaleve alakaline dhe alkalino-tokësore− Të identifikojnë vetitë kryesore kimike të metaleve alakaline dhe alkalino-tokësore− Të ilustrojnë vetitë kimike të elementeve me anë të reaksioneve kimike− Të përcaktojnë mënyrën e gatitjes së elementeve kryesore të këtyre grupeveKONCEPTET KRYESORE: veti fizike, veti kimike, perokside, hidrure, elektrolizëSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimoreDiskutimi injohurive paraprakeVeprimtariLexim i drejtuarHarta e konceptitVeprimtaritë enxënësveDiskutimi i ideveNdërtimi i shprehiveNxitja për të përsosurimagjinatënOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: tabela e SP, letra të bardha, shkumësa, libriPARASHIKIMI :DISKUTIMI I NJOHURIVE PARAPRAKEMësuesi:Cilat janë elementet e grupit të I A ? Po të grupit të II A ?Listoni disa nga karakteristikat kryesore të këtyre grupeve.Si ndryshojnë vetitë e metaleve në drejtimin nga lart poshtë? A ndikon rrezja në këto veti?Si paraqiten vetitë e metaleve të grupit të I A , në raport me ato të grupit nga të II A ?NDËRTIMI I NJOHURIVEVeprimtari e leximit të drejtuar (V/L/D)Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 29

Mësuesi:Pas etapës së parashikimit kaloj në etapën e ndërtimit tënjohurive me veprimtarinë e leximit të drejtuar.Ndaj nxënësit në tre grupe të mëdha pune.Hartoj pyetjet për secilin grup.Grupi i parëvetitë fizike të metalevealkaline dhe alkalino tokësorGrupi i dytëvetitë kimike të metalevealkaline dhe alkalino tokësorGrupi i tretëgatitja e metaleve alkalinedhe alkalino tokësorMësuesi:Pasi ndaj mësimin në tre paragrafë kryesore, rekomandoj nxënësit të lexojnë nëheshtje, secili grup paragrafin përkatës për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të hartuara.Një ose disa përfaqësues nga secili grup, duke plotësuar mendimin e njëri tjetrit, japinpërgjigje për pyetjet e parashtruara më sipër.Pasi punojnë në mënyrë të pavarur për rreth 10 minuta, mendimet e tyre në formën enjë diskutimi hidhen në tabelën e mëposhtme në fazën e përforcimit.PËRFORCIMIHARTË KONCEPTI plotësohet me ndihmën e nxënësveVLERËSIMINxënësit i vlerësoj për:Punën e bërë në grupe ose edhe në mënyrë individuale gjatë përcaktimit të vetive tëmetaleve alkaline dhe alkalino tokësor.Aftësinë argumentuese të vetive të metaleve alkaline dhe alkalino tokësor.Aftësinë e nxënësve për të shkruar saktë reaksione të ndryshme kimike.30Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

VETITË FIZIKE TËMETALEVE TËGRUPIT TË IA DHE IIA- janë të butë- priten lehtë me thikë- ruhen në enë me vajguri- kanë shkëlqim metalik(ngjyrë të argjendtë)- të ndjeshëm ndajoksigjenit të ajritlagështirëspika e shkrirjes 0 C↓pika e vlimit 0 C ↓dendësia në gr/cm 3 ↑Janë shumë aktivë reduktues tëfuqishëmVETITË KIMIKE TË METALEVE TËGRUPIT TË IA DHE IIA1- veprimi me ujinNa + H2O → NaOH + H2∆ H

TEMA: PËRBËRJET E OKSIGJENUARA TË KLORITOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:−−−−−−Të paraqesin formulën dhe konfigurimin elektronik të klorit ne gjendjenormale dhe të ngacmuarTë tregojnë të gjitha valencat e mundshme të kloritTë shpjegojnë se pse ky element mund te shfaqi më shumë se një valencëTë rendisin te gjitha përbërjet e oksigjenuara të kloritTë japin të dhëna mbi strukturën e këtyre përbërjeveTë përmbledhin reaksionet e gatitjes të oksiacideveKONCEPTET KRYESORE: halogjene, oksiacide, struktura te Ljuisit, reaksiondisproporcionimiFazat estrukturësSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi Brain storming Diskutimi i ideve Punë me klasënNdërtimi injohuriveGrupet e eksperteveTë lexuaritndërvepruesPunë me grupePërforcimi Shkrimi i shpejtë Ndërtimi i shprehive Punë individualeMJETET E PUNËS: tabela e SP, letra te bardha, shkumësa, libriPARASHIKIMI: brain storming (hapja e mendjes)Mësuesi:−−−Shkruaj në tabelë fjalën “KLORI” dhe u bëj të njohur nxënësveqë në këtë orë mësimi do flasim për klorin dhe përbërjet eoksigjenuara të tijU kërkoj nxënësve që me radhë të japin mendime për klorinMendimet e tyre gradualisht hidhen në tabelë32Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Gaz me ngjyrë tëverdhë, helmuesz=17gatitet në mënyra tëndryshme në laborator oseindustrime pak aktiv(oksidues) se fluoriKLORI1s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 5Halogjen gr VII AI lirë ose në trajtëpërbërjeshShumë aktiv, oksiduesi fuqishëmShfaq valenca tëndryshme I,III,V,VIINDËRTIMI I NJOHURIVEGRUPET E EKSPERTEVE(të nxënit me këmbime )Mësuesi:−−Përcaktoj ekspertët duke numëruar në mënyrë rastësorenga 1 tek 4, ku çdo numër i korrespondon një ekspertiHartoj katër pyetje për çdo grup pune, ku një pyetje i takon një ekspertiEksperti Nr 1Argumentoni pse klori shfaq më shumëse një valencë ?Eksperti Nr 3Strukturat e Ljuisit për secilin oksiacidEksperti Nr 2Listoni oksiacidet kryesore të kloritSi emërtohen ato ?Eksperti Nr 4Si gatiten oksiacidet kryesore të klorit?Ç’janë reaksionet e disproporcionimit?Në këtë moment ju do lini grupet bazë dhe do të bëni një rigrupim të ri. Në tavolinën eparë nxënësit me numër 1 do të mblidhen së bashku për të formuar grupin e eksperteve nr.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 33

1; nxënësit me nr. 2 do formojnë grupin e eksperteve nr 2; nxënësit me nr. 3 do formojnëgrupin e eksperteve nr. 3 dhe nxënësit nr. 4 do formojnë grupin e eksperteve nr. 4.−−−Secili grup do të jetë përgjegjës për pyetjen e tij. Diskutoni në grup dhe vendosni sesi t’i përgjigjeni. Duhet ta mësoni këtë përgjigje, sepse do t’ia mësoni grupit bazë.Pasi ta keni mësuar, secili prej jush do te kthehet në grupet bazë ku kenipërgjegjësinë të mësoni njëri tjetrin.Përfaqësues të eksperteve do të shkruajnë në tabelë konkluzionet përkatëse, p.sheksperti me numrin 1 jep përgjigjen e ekspertit 3 etjEkspertit NR 1Cl (Z = 17)1s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 5 1s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 5 I valent; n.o +1 Cl 2 O1s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 4 d 1 II valent; n.o +3 Cl 2 O 31s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 3 d 2 III valent; n.o +5 Cl 2 O 51s 2 2s 2 p 6 3s 1 p 3 d 3 IV valent; n.o +7 Cl 2 O 7Ekspertit NR 2Klori formon katër oksiacideKripërat e oksiacidevekryesore që janë:HClO ⎫hipo + ⎬ or acidi hipo + klor + or NaClO ⎫ hipo + klor + it + Na⎬ itHClO2⎭ acidi klor + or NaClO2⎭ klor + it + NaHClO3⎫per + ⎬ ik acidi klor + ik NaClO3⎫ klor + at + Na⎬ atHClO4⎭ acidi per + klor + ik NaClO4⎭ per + klor + at + NaEkspertit NR 3Strukturat e Ljuisit për oksiacidet kryesoreHClOH O Cl (formula strukturore) H O Cl (formula e Ljuisit)HClO 2H O Cl O (formula strukturore) H O Cl O (formula e Ljuisit)HClO 3H O Cl O (formula strukturore) H O Cl O (formula e Ljuisit)OOHClO 4OH O Cl OO(formula strukturore) H O Cl OOO(formula e Ljuisit)34Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Ekspertit NR 4Oksiacidet mund të gatiten në disa mënyra:veprimi i klorit me ujin në kushte të ndryshme jep acide të ndryshme (NË TËFTOHTË )Cl2 + H2O → HCl+ HCOlveprimi i klorit me NaOH në të ftohtëCl2 + NaOH → NaCl+ NaClO+ HO2veprimi I klorit me KOH në tv ngrohtëCl2 + KOH → KCl + KClO3+ H2OMnOKClO 23⎯ ⎯ ⎯→ KCl + O2KClO3 ⎯ ⎯→ KCl+ KCOl4P.s: Reaksione disproporcionimi janë ato reaksione redoks, ku një element edoksidohet edhe reduktohetPËRFORCIMI 10’SHKRIMI I SHPEJTËKërkoj nga nxënësit që pa ndalur dorën për rreth 3’ të shkruajnë pa u menduar nëlidhje me klorinoksiacidet kryesore dhe kripërat përkatëse.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:Sa u aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe te pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë dhe të sjellin në kujtesë materialet e marra ne mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit te ri.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 35

TEMA: PUNË E DREJTUAR, USHTRIME TË ZGJIDHURAOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të listojnë dhe konceptojnë të gjitha llojet e përqendrimit− Te shkruajnë formulat përkatëse për secilin përqendrim− Të përllogarisin përqendrimet e substancave të ndryshme në kushte të ndryshme− Të realizojnë lidhjen midis përqendrimit të substancave dhe njehsimeve tëndryshme stekiometrike− Të realizojnë lidhjen gjinore midis substancaveKONCEPTET KRYESORE: përqendrim në përqindje, përqendrimi molar, përqendrimnormalSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimoreMarrëdhënietpyetje përgjigjeOrganizues grafikVeprimtari praktikeVeprimtaritë enxënësveDiskutimi i ideveNdërtimi i shprehivestudimoreNxitja e mendimitkritik dhe veprimetpraktikeOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: tabela e SP, letra të bardha, shkumësaPARASHIKIMI: 5 minutaMarrëdhëniet pyetje përgjigjeMësuesi: Synon që me anë të disa pyetjeve të sjellë në kujtesën e tyre disainformacione në lidhje me tretësirat dhe përqendrimin e tyre.Ç’janë tretësirat?Si janë të formuara ato?Ç’kuptojmë me përqendrim të një tretësire?Sa lloj përqendrimesh kemi?Çfarë shpreh secili prej tyre?36Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

A ekziston ndonjë lidhje midis përqendrimit të tretësirave dhe njehsimeve stekiometrikenë barazimet kimike?NDERTIMI I NJOHURIVE: 10 minutaORGANIZUES GRAFIKTë gjitha përgjigjet e marra nga nxënësit i sistemojmë në dërrasënë formën e një skeme të thjeshtë:PËRQENDRIMImC% = 100mtmCN=EVCMm=MVzbatimformule njehsimestekiometrikelidhja midispërqendrimeve tëndryshmeSasinë e substancës në njësasitë caktuar tretësiMësuesi: Në fund të kësaj përmbledhje theksoj se është e rëndësishme që praktikishttë zbatohen njohuritë teorike të grupeve I A dhe të II A , në lidhjet gjinore midissubstancave.PERFORCIMI: 30 minutaVEPRIMTARI PRAKTIKE, PUNË NË GRUPEMësuesi:Paraqes në dërrasë katër tip ushtrimesh.Ushtrimi 1 (zbatim formule)Kur në 200gr. tretësirë me përqendrim 10%, shtojmë 50gr ujë, sa do të bëhetpërqendrimi i tretësirës?Të dhënat:C% =10%m t =200gr = 50gmHO2ZgjidhjeGjej sa gram substancë e tretur ndodhet në 200gr tretësirë 10%Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 37

m Cmt 10% ⋅ 200grC% = 100 m = = = 20grmt 100 100Gjej përqendrimin në përqindje pas shtimit të ujit.m m 20grC% = 100 = 100 = 100 = 8%mt mt + m 200gr + 50gr1 HO 2Ushtrimi 2 (njehsime stekiometrike)Sa mililitra acid sulfurik me përqendrim 2 normal nevojitet për të asnjanësuar 6grCa(OH) 2 ?Të dhënatZgjidhje38C N = 2(H 2 SO 4 )V=?mCa( OH) 2= 6grShkruajmë reaksionin kimik dhe rregullojmë koeficientetH 2 SO 4 + Ca(OH) 2 → CaSO 4 + 2H 2 ONga barazimi gjejmë sasinë në gram të H 2 SO4 duke ndërtuar raportet1 mol H2SO4 98 gr H2SO4 x gr H2SO4= = ⇒ x = 7,94 gr H 2 SO 41 mol Ca OH 74 gr Ca OH 6 gr Ca OH( ) ( ) ( )Gjejmë vëllimin e H 2 SO 4CN2 2 2m= ⇒ m = CNEVEVm 7.94grV = = = 0.08 lC E 2N 49Ushtrimi 3 (lidhja midis përqendrimeve të ndryshme )Sa mililitra HCl me përqendrim 12.9% dhe dendësi 1.06g/ml duhen për të gatitur200ml tretësirë HCl 0.4 M?Të dhënatv=?C%=12.9%d =1.06 g/mlv=200 mlC M =0.4 MZgjidhjeGjejmë masën në gramë që ndodhet në 200 ml 0.4M.CMNm= ⇒ m = CMMV = 0.4 ⋅M ⋅ 36.5gr mol 0.2 l m =2.92 grMVKimia 11 me zgjedhje të detyruar

Gjejmë vëllimin e HCl për këtë sasi në masë.mC% = 100 ⇒ C%dv = m100dvm100 2.92gr 100v = = = 22.6 ml HClC%d 1.06gr ml 12.19%Ushtrimi 4 (lidhja gjinorë e substancave)Si kryhen këto kalime Mg→MgO→MgCl 2 →Mg(OH) 2 →MgCO 3 ?Për të realizuar ushtrimin nxënësit shfrytëzojnë njohuritë e marra për elementet egrupit të I A dhe të II A .2Mg + O 2 = 2MgOMgO + 2HCl = MgCl 2 + H 2MgCl 2 + 2NaOH = Mg(OH) 2 + 2NaClMg(OH) 2 + CO 2 = MgCO 3 + H 2 OSi përfundim:Orientoj nxënësit që të grupohen në katërshe.Jap për të punuar në klasë katër ushtrime të tjera, duke ruajtur natyrën e kërkesës tëushtrimeve të punuara më sipër.Secili grup paraqet përfaqësuesin e vet, i cili punon ushtrimin në dërrasën e zezë.Synoj në dhënien e detyrave të shtëpisë.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:Sa u aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimitSa ishin ne gjendje të sillnin në kujtesë informacionet mbi përqendrimin.Sa zbatonin sakte formulat në zgjidhjen e situatave të ndryshme.Aftësinë për të lidhur përqendrimet me njehsimet stekiometrike.Njohjen e reaksioneve kimike.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 39

TEMA: SQUFURI DHE SULFURI I HIDROGJENITOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të paraqesin strukturën elektronike të squfurit− Të listojnë disa nga karakteristikat e përgjithshme fizike të S dhe H 2 S− Të përshkruajnë ndërtimin e S 8 dhe H 2 S− Të argumentojë aftësitë të tyre me anë të reaksioneve kimikeKONCEPTET KRYESORE: kalkogjne, merkaptane, sulfure, hidrogjen sulfureSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimoreRendit, Grupo,Emërto (Link)Hartë koncepteshParashikim ngatematVeprimtaritë enxënësveDiskutim i ideveDiskutimi i shprehivestudimoreNxitja e diskutimitdhe imagjinatësOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: tabela e SP, letra te bardha, shkumësaPARASHIKIMI: 10 minuta, Rendit, Grupo, Emërto (link)Mësuesi:Shkruaj në tabelë fjalën “squfur dhe sulfur hidrogjen” dhe u jap nxënësve 3 minutakohë që të shkruajnë sa më shumë fjalë që lidhen më të, përpara se te studiohet tema.hidrogjen sulfurekripëravepron me metaleaktivsulfure verdhe gazoksigjensqufurngurtë sulfur hidrogjenijometalveti kimikeGrupi i VI Apërbërje kristalin vepron me H 240Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Kërkoj nga nxënësit që në punë në grupe dyshe të grupojnë fjalët sipaskarakteristikave të përbashkëta.a) grupimi i parëI ngurtë, i gaztë, i verdhë, kristalin, veti fizikeb) grupimi i dytëveprimi me H2, jometal, vepron me metal, oksigjen, aktivc) grupimi i tretë i fjalëvepërbërje, sulfure, hidrogjensulfure, kripëraShqyrtojmë grupimet e fjalëve përkatëse dhe vendosim për një emërtim të përbashkët,përkatësisht:Grupi i parëvetitë fizike të squfuritGrupi i dytëvetitë kimike të squfuritGrupi i tretëpërbërjet e squfurit me hidrogjeninNDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaHARTA E KONCEPTITAktivizoj një pjesë të mirë të nxënësve në dhënien e mendimeveDëgjoj me kujdes të gjitha mendimet e tyreInteresohem që të krijohet një frymë debatiNë fund marr me kujdes të gjitha mendimet e tyre dhe realizoj paraqitjen e tyre nëtabelë në formën e një harte koncepteshKimia 11 me zgjedhje të detyruar 41

Veprimi me metalet nëkushte të zakonshme:Li + S →Li 2 SHg +S → HgSNa + S →Na 2 SVeprimi me metaletkalimtare në temp. tëlarta:Fe +S →FeSVeprimi me oksigjenin:S+O 2 →SO 2Veprimi me hidrogjenin:H2 + S ↔H2Snë përbërjet organikesqufuri ndodhet nëformën e grupi-SH,përbërje të tilla quhenmerkaptaneV kimikeSqufurH 2 SV fizike- Në natyrë gjendet sisubstancë e thjeshtë osenë trajtë përbërjesh- I ngurtë, pluhur iverdhë- Kristal me molekulatetë atomike S 8- Temp.shkr. e ulët, qëshfrytëzohet për tanxjerrë nga nëntoka(procesi Fisher)- Nëse S 8 shkrin →squfur të lëngët, nësesqufuri i lëngët ftohet→ squfur plastik →squfur kristalinKarakteristika të përgjithshmeGjendje të gaztë, pa ngjyrë, me erë karakteristikeNë natyrë e gjejmë:Në gazet e vullkaneveNë ujërat e burimeve mineraleTretet pak në ujë për të dhënë një acid të dobët H 2 SH 2 S + H 2 O → H 3 O + + HS − hidrogjensulfureHS − + H 2 O → H 3 O + + S 2− sulfureGatitjaLaborator:FeS +HCl → FeCl 2 + H 2 S ↑HetimiSulfuret e metaleve kalimtare janë të patretshme në ujë dhe formojnë ngjyratë ndryshme, p.sh:FeS ↓ zezëMnS↓kuqeCdS ↓verdhëZnS ↓bardhëNë laborator: FeCl 2 + H 2 S → HCl + FeS↑• Mn(NO 3 ) 2 + H 2 S → HNO 3 + MnS↑• CdBr 2 + H 2 S → HBr + CdS↑• ZnSO4 + H 2 S → H 2 SO 4 + ZnS↑42Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

PËRFORCIMI : 5 minutaPARASHIKIMI ME TERMA PARAPRAKEMe fjalët:−−−−erë therëseekspeditevullkane paharrueshmeHartoni një tregim të shkurtër me të gjitha fjalët e mësipërme. Para klasës lexohen disanga krijimet e nxënësve. P.sh:KEISI: Një grup të rinjsh kishin vendosur të zhvillonin një ekspedite njëjavore.U përgatitën me çdo gjë që ju duhej dhe u nisën të entuziazmuar. Udhëtuan afërsisht10 orë pa pushim dhe u gjenden në një vend të shkretuar pa njerëz.Në ajër po ndjenin një erë therëse që po i bezdiste së tepërmi. Lëvizën serish për t’iularguar erës, por ajo vazhdonte të shtohej. Papritmas e gjetën veten përpara njëvullkani. Kishin parë në filma dokumentarë, por tashmë që e kishin kaq afër ishtejashtë çdo imagjinate. Po e vëzhgonin me kujdes vullkanin dhe lëndën në të, po bëninfoto, derisa kuptuan se duhej të largoheshin për në vende të tjera. Ishte vërtet fillimi injë ekspedite të paharrueshme.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se sa i marrin seriozisht detyrat e dhëna.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 43

TEMA: VEPRIMTARI PRAKTIKE. PËRFITIMI I H 2 SO 4 DHE VETITE E TIJOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të përshkruajnë mënyrën e ndodhjes së reaksioneve kimike− Të sigurojnë mjetet e nevojshme për realizimin e këtyre eksperimenteve− Të realizojnë praktikisht ndodhjen e këtyre eksperimenteve− Të paraqesin me anë të reaksioneve kimike secilin eksperimentKONCEPTET KRYESORE: eksperimentSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimorePërmbledhje estrukturuarRole tëspecializuaranë grupReflekto/reflekto/reflektoVeprimtaritë enxënësveDiskutimi i ideveDiskutimi i shprehivestudimoreNxitja e diskutimitOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: provëza, tuba qelqi, tub gome, tapa gome, llamba me alkool,sulfit natriumiTretësirë 10% HCl, tretësirë 10% H2SO4, BaCl2, gotë kimike, zink, bakër, sheqerPARASHIKIMI : 10 minutaPERMBLEDHJE E STRUKTURUARMësuesi- Para nxënësve paraqes se ku synojmë me këtë veprimtaripraktike- Ndaj klasën në gjashtë grupe pune me 5 nxënës secili- Përcaktoj se gjysma e grupeve do të zhvillojnë gatitjen e H 2 SO 4 dhe gjysma tjetër dotë merren me vetitë e H 2 SO 4-Theksoj faktin se grupet do të punojnë paralel dhe do të krahasojnë konkluzionet menjëri tjetrin me anë të përfaqësuesve të tyre44Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Gatitja e H 2 SO 4Vetitë e H 2 SO 4GR 1GR 2GR 3 GR 1GR 2GR 3NDERTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaROLE TE SPECIALIZUARA NË GRUP-Orientoj nxënësit për mënyrën e organizimit të punës në grup-Brenda secilit grup çdo anëtar ka një rol të caktuarlaboranti → përgatit me kujdes mjetet e punës dhe aparaturatinformuesi → informon ne lidhje me mënyrën si do te zhvillohet eksperimentispecialisti → zhvillon eksperimentinvëzhguesi → mban me kujdes të dhënatraportuesi → analizon të dhënat dhe jep konkluzionet përfundimtareinformuesispecialistilaborantivëzhguesiRaportuesiMendimi përfundimtar i shprehur me anë tëreaksioneve kimike nga një përfaqësuesPËRFORCIMI : 5 minutaREFLEKTO/REFLEKTO/REFLEKTO- Raportuesit e secilit grup informojnë me hollësi mbi mënyrën ezhvillimit të eksperimentit, vëzhgimet e bëra dhe konkluzionetKimia 11 me zgjedhje të detyruar 45

përkatëse- Nxënësit e tjerë dëgjojnë me kujdes dhe reflektojnë duke përpunuar çdo informacion- Pasi dëgjohen të gjithë përfaqësuesit e grupeve arrihet në një konkluzion përfundimtar,i cili paraqitet para klasës nga njeri nga raportuesit e të tre grupeve përkatësEKSPERIMENTI 1 : Gatitja e H 2 SO 4−−−KonkluzionetNë një provëz me disa gram Na 2 SO 3 shtuam HCl të holluarE ngrohëm përmbajtjen e provëzës në flakën e llambës me alkoolNë provëz kalojmë një gyp zhvillimi ku gazi i çliruar nga zhvillimi i reaksionit(H 2 SO 3 ) gurgullohet në një provëz tjetër me tretësirë 10% H 2 O 2St 1 ) Na 2 SO 3 + HCl→NaCl + H 2 SO 3St 2 ) H 2 SO 3 →H 2 O + SO 2St 3) SO 2 +H 2 O 2 →H 2 SO 4EKSPERIMENTI 1: Disa veti të H 2 SO 4Konkluzionet- Në një provëz ku kemi H 2 SO 4 të holluar shtojmë copa zinku, reaksioni ndodhmenjëherëZn +H 2 SO 4 →ZnSO 4 +H 2- Në një provëz tjetër që kemi hedhur H 2 SO4 te përqendruar shtojmë një copë tëvogël bakri- Reaksioni mund te ndodhë vetëm në prani të nxehtësisë- Tretësira nga një ngjyrë e lehtë e verdhë e H 2 SO 4 kalon në një ngjyrë të errët që idedikohet përfitimit te gazit SO 2 me ngjyrë të errëtCu + H 2 SO 4 → CuSO 4 + SO 2 + H 2 OVLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:U aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të sjellin në kujtesë materialet e marra ne mësimet e kaluara dhepërpunimin e materialit te ri.46Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: KARAKTERISTIKA TË PERGJITHËSHME TË GRUPIT TË V AOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të listojnë të gjithë elementet e grupit te VA− Të rendisin karakteristika të përgjithshme të këtij grupi− Të njohin vetitë fizike të elementeve të këtij grupi− Te argumentojnë se pse N 2 dhe P janë elemente shumë të rëndësishëm në natyrëFazat estrukturësSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveAlfabeti iParashikimiDiskutimi i ideve Punë me klasënnjëpasnjëshëmNdërtimi i Lexim përmbledhje Ndërtimi i shprehivePunë me grupenjohurive në dyshestudimorePërforcimi Shkrimi i lirë Nxitja e diskutimit Punë individualePARASHIKIMI: 10 minutaALFABETI I NJËPASNJËSHËMMËSUESIAArsenikuantimonajërEelektronelementeLLidhje kimikeLidhje sigmaSSistemperiodikBbismuthRRrezeKKarakteristikaZigzagePFosforPërbërjeFXVValenceVeti fizikeOOksiacideGGrupGazGjendje të lëndësSHShtreseelektronikNAzotiNivel energjetikNumër oksidimiKimia 11 me zgjedhje të detyruar 47DHhelmuesTTemp. vlimitTemp.shkrirjesMMetalMolekulëDHJjometalQY

I jepet secilit nxënës një kopje e alfabetit të njëpasnjëshëm e paplotësuar.Kërkoj nga nxënësit që të shkruajnë një term, një fjalë, një veti në mënyrë rastësoresipas shkronjave të alfabetit.Pasi secili e plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritetdisa herë zinxhir për rreth 5 minuta.NDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaLEXIM PËRMBLEDHJE NË DYSHEMësuesi:Mësimi ndahet në paragrafë dhe nxënësit lexojnë dhe përmbledhin në dyshe, ku njeribën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët e veta.Për secilin paragraf, synoj te aktivizoj disa dyshe nxënësish.PARAGRAFI I PARËDyshja e parëNx. 1: Cilët janë elementet e grupit të V ANx. 2: Elementet e grupit të V A janë:N ⎯→ azotiP ⎯→ fosforiAs ⎯→ arsenikuSb ⎯→ antimoniBi ⎯→ bismuthiNx. 3: Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të elementeve të grupit V ANx. 4: Të gjithë elementet e grupit të V A− Janë elemente p− Janë jometale (veti që zvogëlohen në drejtimin nga lart poshtë )− Kanë pesë elektrone në shtresën e jashtme− Kanë strukturë s 2 p 3− Paraqiten III dhe V valent (me përjashtim të N që s’mund të ngacmohet dhe shfaqvetëm valencën III, por mund të shfaqë n.o +5)PARAGRAFI I DYTËDyshja e dytëNx. 1: A mund të përmendim disa nga vetitë fizike të elementeve të grupit të V A ?Nx. 2: Janë në gjendje agregate të ndryshme.− Azoti gaz, të tjerët të ngurtë− Nga lart poshtë rritet Tsh, Tvl,48Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

−Nga lart poshtë ulet elektronegativiteti prandaj forcohen vetitë metalikePARAGRAFI I TRETEDyshja e tretëNx. 1: Cilat elemente janë më të rëndësishëm në grupin e V A ?Nx. 2: Elementet më të rëndësishëm në grupin e V A janë AZOTI DHE FOSFORI.Nx 3: Pse? Ku bazohemi?Nx. 4: Janë më të përhapurit në natyrë. P.sh AZOTI:Është përbërës i ajrit në qarkullimin natyrorËshtë përbërës i aminoacideve në formën e grupit −NH 2 (aminik)Në natyrë është në përbërje të disa mineraleve, p.sh salnitra KNO 3Megjithëse pak aktiv në kushte të zakonshme, ai merr pjesë në qarkullimin natyrorNx 5: Ç’mund të themi për FosforinMësuesi:Në natyrë vetëm në trajtë mineraleshFosforiti Ca 3 (PO 4 ) 2Apatiti [3 Ca 3 (PO 4 )2CaF 2 CaCl 2 ]Element i rëndësishëm i kockave, dhëmbëve, skeleteve, guaskave, indit nervorKërkoj që pas çdo paragrafi, nxënës të tjerë të përsërisin në formën e një loje ku secilinxënës i lë ‘pas’ shokut ose shoqes së vet.PERFORCIMI: 5 minutaSHKRIMI I LIRËMësuesiTheksoj se në ndryshim nga shkrimi i shpejtë në të cilën nxënësit duhet të shkruajnëpa ndalur dorën për rreth 3 minuta, pa u menduar për atë çfarë ata mbajnë mend,shkrimi i lirë synon që nxënësit të përforcojnë njohuritë e tyre duke shkruar për rreth5−7 minuta duke u menduar dhe duke formuluar fjali sa më të sakta rreth temës së re.Lihen nxënësit të punojnë për rreth 5 minuta. Pas 5 minutave dëgjoj krijimet e disanga nxënësveVLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:U aktivizuan dhe morën pjese në orën mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë të sjellin në kujtesë materialet e marra në mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit te ri.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 49

TEMA: FOSFORIOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të paraqesin strukturën e elektronike të fosforit− Të listojnë përbërjet kryesore të fosforit me oksigjenin− Të përshkruajnë format alotropike të fosforit− Të argumentoje rëndësinë e këtij elementi në natyrëKONCEPTET KRYESORE: oksiacide, forma alotropikeSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi Harta semantike Diskutimi i ideve Punë me klasënNdërtimi iNdërtimi i shprehiveDitar dypjesëshPunë me grupenjohurivestudimorePërforcimi Tryezë rrethore Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS: sistem periodik, dërrasa e zezëPARASHIKIMI: 10 minutaHARTA SEMANTIKE: Realizoj një bashkëbisedim në formëpyetje përgjigjesh me nxënësit në lidhje me temën dhe gjithçkaparaqitet në dërrasën e zezë në një formë të tillës 2 p 3 V A III dhe V valentfosforiOksidet acideP 2 O 3 ,P 2 O 5në natyrë në trajtë mineraleshPërbërje me O 2foforitiapatitioksiacidetH 3 PO 3 , H 3 PO 450Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

NDËRTIMI I NJOHURIVE: 25 minutaDITAR DYPJESËSHMËSUESI: Pasi diskutuam në përgjithësi për fosforin dhepozicionin e tij ne sistemin periodik përcaktoj tre konceptekryesore, të cilat ua paraqes nxënësve t’i komentojnë−−−Ç’janë format alotropike, sa forma alotropike shfaq fosfori?Si paraqitet fosfori nga ana kimike?Cilat janë oksidet e fosforit dhe oksiacidet përkatëse?KONCEPTETKRYESOREÇ’janë format alotropike?Sa forma alotropike shfaq fosfori?Përbërjet e fosforit me oksigjeninKOMENTI I NXËNËSVEFormat alotropike të fosforit kanë të njëjtën formulë molekulare, porstrukturë të ndryshmeP→shfaq tre forma alotropike: fosfor i bardhë, fosfor i kuq fosfor i ziFosfor i bardhë:− I ngurtë, ngjyrë të bardhë, i tejdukshëm− Molekule katëratomike− I patretshëm në ujë dhe alkool− I tretshëm në sulfur karboni− Digjet në prani të oksigjenit në 25 o cP 4 + O 2 → P 2 O 5− HelmuesFosfori i kuq:− P me ngjyrë të kuqe− Fosfori i bardhë →fosfor të kuq (400 0 c)− Strukturë të ndërlikuar por jo me katër atome− Digjet në oksigjen por në 260 o c− Më pak aktiv dhe helmues se fosfori i bardhëPS: fosfori është më aktiv se azoti, sepse atomet e fosforit lidhen me lidhjenjëfishe, në ndryshim nga atomet e azotit që lidhen me lidhje trefisheOksidet acideP 4 + 3O 2 = P 4 O 6 (P 2 0 3 ) Anhidridi fosforor (tepricë fosfori)P 4 + 5O 2 = P 4 O 10 (P 2 0 5 ) anhidri fosforik (tepricë oksigjeni)Veprimi me ujinP 4 O 6 + 6H 2 O = 4H 3 PO 3 jep kripëra fosfiteP 4 O 10 + 6H 2 O = 4H 3 PO 4 jep kripëra fosfateReaksioni i dytë është reaksion shumë i vrullshëm. P 2 o 5 është dehidratuesshumë i fortë, mund të marrë ujin edhe nga një molekulë H 2 SO 4 apoHNO 3, p.sh:P 2 0 5 + 3H 2 SO 4 = 3SO 3 + 2H 3 PO 4P 2 O 5 + 6HNO 3 = 3N 2 0 5 + 2H 3 PO 4*acidi fosforik si acid i dobët shpërbashkohet në tre shkallë dhe jep tre-lloj kripërash H 2 PO 4 dihidrogjen fosfate2HPO −43PO −4hidogjen fosfatefosfateKimia 11 me zgjedhje të detyruar 51

Vetitë kimike të PVeprimi me metaletP 4 + 6Ca = 2Ca 3 P 2P 4 + 6Mg = 2Mg 3 P 2P 4 + 12Na → 4Na 3 PCa 3 P 2 + H 2 O 2 → Ca(OH) 2 + PH 3Ndodhet në natyrë vetëm në përbërje të mineraleve në trajtë fosfatesh.Element shumë i rëndësishëm për bujqësinë. Përbërës i rëndësishëm i tëgjithë plehrave kimike në formën e hidrogjenfosfateve.Ca 3 (PO 4 ) 2 + 2H 2 SO 4 = 2CaSO 4 + Ca(H 2 PO 4 ) 2Fosforitet përpunohen me acid sulfurik për të përftuar hidrogjenfosfate.PËRFORCIMI: 10 minutaTRYEZË RRETHORE (ose në rresht)−−−−Ndaj klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos nëformë rrumbullake).Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari. I jap një letër dhelaps dhe kërkoj të shkruajë një veti, një karakteristikë apo një përbërje të hekurit.Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës, nëmënyrë të vazhdueshme, derisa të mbarojnë të gjithë personat e grupit.Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet eparaqitura ne letër.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:U aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit dhe në lojën përfundimtare.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë të sjellin në kujtesë materialet e marra në mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit te ri.52Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: HEKURI DHE VETITË E TIJOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:−−−−Të paraqesin strukturën elektronike të hekuritTë listojnë disa nga karakteristikat e përgjithshme të këtij elementiTë paraqesin me anë të reaksioneve kimike aktivitetin kimik të hekuritTë argumentojnë pse me acide të ndryshëm, hekuri vepron në mënyra të ndryshmeKONCEPTET KRYESORE: oksidim, reduktim, radhë aktivitetiFazat estrukturësSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi meParashikimiNdërtimi i ideve Punë me klasënterma paraprakeNdërtimi iNdërtimi i shprehiveKubimiPunë me grupenjohurivestudimorePërforcimi Shkrimi i shpejtë Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS: Sistem periodik, dërrasa e zezëPARASHIKIMI: 10 minutaParashikimi me terma paraprakëU jap nxënësve katër fjalë dhe kërkoj prej tyre të hartojnë njëtregim të shkurtër për rreth pesë minuta.hekur meteor tokë grup studentëshLexojmë disa nga punimet e nxënësve.Amela tregon:Një grup studentësh kalonin shumë kohë së bashku duke biseduar dhe punuar rrethpasionit të tyre të përbashkët për shkencat. Një mbrëmje pasi kishin punuar deri vonënë studion e tyre dhe po ktheheshin në shtëpi, papritur njeri prej tyre ndaloi dhe i ngulisytë një cope hekuri në tokë. Të tjerët u afruan dhe po e vështronin si të habitur, sepsekishte diçka të veçantë. Menjëherë e transportuan në studion e tyre të punës ku arritënnë përfundimin se ishte shkëputur nga një meteor. Ata ishin shumë të emocionuar përkëtë mundësi të re vëzhgimi, këtë sfidë të re, sepse kështu e konsideronin ata çdo gjëqë lidhej me pasionin e tyre!Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 53

NDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaKubimiNdaj klasën në grupe me nga gjashtë persona secili.I jap çdo grupi një kub, në gjashtë faqet e të cilit shkruaj fjalët:Përshkruaj Njihe Studioje Analizoje Zbatoje ArgumentojeOrientoj nxënësit duke kërkuar që secili prej tyre t’i përgjigjet njërës prej pyetjeve tëkubit. Nxënësit punojnë në heshtje për një kohë rreth 10 minutash dhe ndërkohë kalojpranë çdo grupi për të ndihmuar dhe saktësuar mënyrën e përgjigjes së tyre. Mbas 10minutash diskutoj bashkë me nxënësit.Për kërkesën përshkruajë synojmë të përshkruajmë Fe, si p.sh:është metal kalimtarshumë i përhapur në natyrënë natyrë e gjejmë në gjendje të lirë ose në trajtë xeherorësh si p.sh. hematiti(Fe 2 O 3 H 2 O), limoniti (2Fe 2 O 3 3H 2 O), magnetiti (Fe 3 O 4 ), piriti (FeS 2 )Për kërkesën njihe synojmë të njohim më mirë Fe dhe pozicionin e tij në SP:Element i grupit VIIIBZ Fe =261s 2 2s 2 p 6 3s 2 p 6 4s 2 3d 6Element dPër kërkesën studioje duke pasur parasysh pozicionin e Fe ne SP, nxënësi jep tëdhëna mbi mundësitë valentore të Fe si element, duke specifikuar që:Fe mund të shfaqë numra të ndryshëm oksidimi +2 ⎯→ elektrone valentore 2e - s+3 ⎯→ elektrone valentore 2e - s dhe 1e - d+6 ⎯→ elektrone valentore 2e - s dhe 4 e - dMë i qëndrueshëm është Fe me n.o.+3Për kërkesën analizoje synojmë të analizojmë të dhënat e mësipërme së bashku mënxënësit, duke përmbledhur:Fe është ndër elementet më të rëndësishëm të grupeve BShumë i përhapur në natyrëMjaft i rëndësishëm për përdorimet që gjen në jetën e përditshmeMe oksigjenin mund të formojë përbërje me veti bazike, amfotere por edhe acideFeO,Fe 2 O 3 ,FeO 3Më të qëndrueshme janë përbërjet e Fe +3Për kërkesën zbatoje synojmë të zbatojmë në reaksione disa veti të Fe:Veprimi me oksigjenin54Fe +O 2 = Fe 2 O 3Fe (jo i pastër ) + O 2 = Fe 2 O 3 nH 2 OKimia 11 me zgjedhje të detyruar

Veprimi me halogjenetFe + Cl 2 = FeCl 3Veprimi me acidet : Fe + HCl = FeCl 2 + H 2Fe + H 2 SO 4 = FeSO 4 + H 2Fe + H 2 SO 4(C) = Fe 2 (SO 4 ) 3 + SO 2 + H 2 OFe + HNO 3 (h) = Fe (NO 3 ) 3 + NO + H 2 OFe + HNO 3 (c) =Fe (NO 3 ) 3 + NO 2 + H 2 OPër kërkesën argumentoje duke u nisur nga bashkëveprimi i Fe me acidet,argumentojmë pse Fe me acide të ndryshme vepron në mënyra të ndryshme.Fe është para hidrogjenit në radhën e aktivitetit, prandaj ai zhvendos hidrogjenin nga tretësirate holluara të HCl dhe H 2 SO 4Fe + 2H + = FeSO 4 + HFe vepron me tretësirat e përqendruara të H 2 SO 4, HNO 3 dhe në të dyja rastet rolin e oksiduesit e2luajnë jonet e mbetjes acide SO − , NO − SO 2− → SO NO − → NO434232Fe → Fe 3+ Fe → Fe 3+PËRFORCIMI : 5 minutaORGANIZUES GRAFIKGjatë kësaj faze bëhet përforcimi i njohurive të marra gjatë orës sëmësimit.Kërkoj nga nxënësit të plotësojnë tabelën e mëposhtme.Mendimet e tyre përfundimtare hidhen në tabelë.HekuriKarakteristikatëpërgjithshmePozicioninë SPvalencatOksidet ehekuritVeprimi me acidetë holluarVeprimi me acidetë përqendruarVLERËSIMIVlerësoj nxënësit për aftësinë që ata kanë për të për zgjedhur materialin teorik.Vlerësoj përgjegjësinë me të cilën ata realizojnë detyrat.Vlerësoj aftësinë e tyre për të shkruar saktë reaksionet kimike.Është e rëndësishme në vlerësim plotësimi i tabelës përfundimtare.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 55

TEMA: VEPRIMTARI PRAKTIKE - PËRFITIMI I SUBSTANCAVEOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të sjellin në kujtesë sa më shumë mënyra të përfitimit të substancave− Të listojnë sa më shumë lloje të ndryshme reaksionesh kimike− Të realizojnë praktikisht gatitjen e ZnSO 4, KCl− Të shkruajnë reaksionet përkatëse për gatitjen e ZnSO 4, KClKONCEPTET KRYESORE: gatitje, reaksionSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohuriveStrategjitëmësimoreImagjinatë edrejtuarVeprimtari praktikeVeprimtaritë enxënësveNdërtimi i shprehiveDiskutimi i shprehivestudimoreOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePërforcimi Shikim i shpejtë Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS: provëza, gota kimike, Zn,H 2 SO 4 , ZnO, BaCl 2 , K 2 SO 4 , KNO 3 ,KOH, HClPARASHIKIMI: 10 minutaIMAGJINATE E DREJTUARKërkoj nga nxënësit që të imagjinojnë sikur ndodhen në një laborator në ditën e parëtë punës dhe nga shefi u jepet detyrë të gatisin disa kripëra.Lihen nxënësit të mendohen për 3 minuta dhe të lenë të lirë imagjinatën.Merrenmendime të ndryshme.Kristi: Do shqetësohesha në momentin e parë, por pastaj do realizoja detyrën.Mësuesi: Si ?Kristi: Do provoja disa mënyra të gatitjes së kripërave.Mësuesi: Shumë mirë. A mund të na përshkruash një prej tyre.Kristi: Po. Një nga mënyrat e gatitjes së kripërave është veprimi i acideve me bazatM 1 : HCl + NaOH = NaCl + H 2 O56Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Keisi: Dhe nga veprimi i metaleve me acidetM 2 : Na + 2HCl = NaCl + H 2Mg + H 2 SO 4 = MgSO 4 + H 2Nxënësit e tjerë plotësojnë dhe sjellin në kujtesë mënyra të tjera gatitjesh të kripëraveM 3 : Veprimi i oksideve bazike me bazatCaO + H 3 PO 4 = Ca 3 (PO 4 ) 2 + H 2 OM 4 : Veprimi i oksideve acide me bazatCO 2 + NaOH = Na 2 CO 3 + H 2 OM 5 : Veprimi i metaleve me jometalet në mënyrë të drejtpërdrejtëNa + Cl 2 = NaClFe +S = Fe 2 S 3 .... etj.NDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaVEPRIMTARI PRAKTIKEKlasa ndahet në dy grupe të mëdha. Secilit grup mund tëgrupohet në grupe më të voglaSecili grup merr detyrën përkatëse respektivisht gatitjen e ZnSO 4 dhe KClSecili grup cakton një kryetar i cili do të vëzhgojë punën brenda të tre nëngrupeve tëtij dhe vetëm kur të këtë përfunduar gjithçka në të tre grupet, atëherë detyra do tëquhet e realizuar.Me detyrë të realizuar duhet të kuptojnë:a. Realizimin praktikisht te eksperimentitb. Përshkrimi i dukurive që vihen rec. Shkrimi i reaksioneve kimiked. Shpejtësia në realizimin e eksperimentitCili nga grupet i ka paraqitur më mirë, në të tria nëngrupet, do të shpallet fitues.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 57

Gatitja e ZnSO 4Gatitja e KClKLASA1 12 23 3Zn + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 BaCl 2 + K 2 SO 4 = KCl + BaSO 4ZnO + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 OHCl + KOH = KCl + H 2 OGrupi që mbaron me shpejt dhe jep sa më shumë mundësi gatitjeje, del fitues.PERFORCIMI : 5 minutaSHKRIMI I SHPEJTËOrientoj nxënësit që për 3−4 minuta, pa ndalur dorën të shkruajnënë mënyrë rastësore disa fjali ne lidhje me temën e marrë. Nxënësitpunojnë në qetësi për 4 minuta pa shkëputur dorën dhe pa menduar.Ata duhet të lënë lapsat vetëm kur t’u kërkohet nga mësuesi. Dëgjoj disa punime tënxënësve.Detyrë: Shkruani reaksionet e gatitjes të CuSO 4.VLERËSIMIVlerësoj nxënësit në lidhje me faktin se:U aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë dhe të sjellin në kujtesë materialet e marra në mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit te ri.58Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

OBJEKTIVAT:TEMA: POLIMERË TË TJERËNë fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:−−−−−Të dallojnë një monomer nga një polimerTë listojnë lloje të ndryshme polimereshTë njohin mënyrën e përfitimit të tyreTë shkruajnë reaksionet e përfitimit të tyreTë tregojnë përdorimet e tyre në jetën e përditshmeKONCEPTET KRYESORE: makromolekula, polimere, polimerizim, përbërje e ngopurFazat estrukturësSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi Di/dua të di/mësova Diskutimi i ideve Punë me klasënNdërtimi injohuriveDi/dua të di/mësovaDiskutimi i shprehivestudimorePunë me grupePërforcimi Di/dua të di/mësova Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS: dërrasa e zezë, libri, fleta formati dua të diPARASHIKIMI : 5 minuta− Shkruaj në tabelë temën e mësimit: POLIMERË TË TJERË.− Diskutoj me nxënësit në lidhje me temën.− Hartoj pyetje në lidhje me polimerët.− Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërtoj tabelën e mëposhtmenë dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.DI DUA TË DI MËSOVA− Janë makromolekula− Gatiten me anë të reaksioneve tëpolimerizimit (lloj i veçantë ireaksioneve të adicionit)− Mund të formojnë polimere− përbërjet e pangopura− Janë përbërje të ngopura− Polimerizimi ndodh ne tre stade:fillimi, zgjatja e vargut, polimerizimi− Janë të rëndësishëm në praktikëKimia 11 me zgjedhje të detyruar 59

NDËRTIMI I NJOHURIVE: 10 minutaDUA TË DIMësuesi:− Ç’farë pyetjesh ju lindin në lidhje me polimeret− Të gjitha pyetjet e hartuara nga nxënësit i vendos në kolonën “Dua të di”Di DUA TË DI MËSOVA− Janë makromolekula− Gatiten me anë të reaksionevetë polimerizimit (lloj i veçantë ireaksioneve të adicionit)− Mund të formojnë polimereLloje të tjera polimerish.Nga e kanë origjinën polimeret?Si përftohen?A mund të shkruajmëreaksionet kimike?− përbërjet e pangopuraSa janë të rëndësishëm në− Janë përbërje të ngopura jetën e përditshme?− Polimerizimi ndodh ne tre stade:A gjejnë zbatime në industrifillimi, zgjatja e vargut,të ndryshme?polimerizimi− Janë të rëndësishëm në praktikëPËRFORCIMI : 30 minutaMËSOVA MË SHUMË− U jap mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin nëmënyrë individuale ose në dyshe− Orientoj nxënësit në lidhje me plotësimin e tabelës− Nxënës të ndryshëm prezantojnë para klasës mendimet e tyre dhe i shkruajnë nëkolonën “mësova”− Në fund tabela duhet të këtë një pamje të tillë si më poshtë:Di DUA TË DI MËSOVA− Janë makromolekula Lloje të tjera polimerish. PVC (poliklorurvinili)− Gatiten me anë të Nga e kanë origjinën polimeret? HC ≡ CH + HCl → CH = CHCl2reaksioneve tëSi përftohen?klor vinilipolimerizimit (lloj i veçantë A mund të shkruajmëpol⎯⎯ →i reaksioneve të adicionit) reaksionet kimike?( − CH = CHCl −2)− Mund të formojnë polimere Sa janë të rëndësishëm nëpoli klorur vinili− përbërjet e pangopura jetën e përditshme? Gjen zbatim në prodhimin e− Janë përbërje të ngopura A gjejnë zbatime në industri lëndëve plastike− Polimerizimi ndodh ne tretë ndryshme?Polistireni (buka e peshkut)stade: fillimi, zgjatja eCH 2 CHvargut, polimerizimin− Janë të rëndësishëm nëpraktikë60Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Kauçuku buna bu→butadienNa →natriumCH 2 CH CH CH 2CH 2 CHbutadien 1,3CH CH 2 nKauçuku sintetik: Bashkimi imonomerëve të ndryshëmPsh: butadien + stiren →kaucuku buna – STetra fluor etileni (tefloni )( )CF = CF → −CF −CF−2 2 2 2 nPër veshjen e metaleve qëpërdoren për enë kuzhine.Rrisin qëndrueshmërinë ndajtemperaturave të larta.Nuk vepron me substanca tëtjera.VLERËSIMINxënësit vlerësohen për:Mënyrën se si hartojnë pyetjet dhe si diskutojnë me njeri tjetrin.Aftësinë për të shkruar reaksionet e gatitjes të polimereve.Saktësinë e përgjigjeve të tyre.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 61

TEMA: ANALGJEZIKETOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:−−−−Të konceptojnë drejt analgjezikëtTë grupojnë saktë analgjezikëtTë japin të dhëna mbi analgjezikët narkotikë dhe jonarkotikëTë sjellin sa më shumë shembuj nga jeta e përditshme në lidhje me përdorimine analgjezikëveKONCEPTET KRYESORE: analgjezikët, analgjezikët narkotik , analgjezikëtJONARKOTIKË, SNQ, SNPSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimoreParashikimi meterma paraprakeImagjinate edrejtuarOrganizues grafik ianalogjisëVeprimtaritë enxënësveDiskutimi i ideveNdërtimi i shprehivestudimoreNxitja e diskutimitOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: dërrasa, shkumësa, teksti, foto të ndryshmePARASHIKIMI: 10 minutaParashikimi me terma paraprakeDuke pasur parasysh që tema e mësimit është shumë intriguese japkatër fjalë të cilat synojnë të ngacmojnë idetë e nxënësve në lidhjeme temën e re:murg papritur aloe vera (bimë) turistI lejoj për 5 minuta të shkruajnë një tregim të shkurtër ose të ndërtojnë një situatë.Dëgjoj disa nga krijimet e nxënësve. Marr mendimin e klasës se kush prej nxënësve kapunuar më mirë. Kaloj në ndërtimin e njohurive.62Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

NDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaIMAGJINATË E DREJTUAR/PUNË NË GRUPEGrupoj nxënësit në grupe dhe i jap secilit grup foto të ndryshme− Medikamente− Pije të ndryshme− Njerëz me dhimbje të ndryshmeKërkoj nga nxënësit që duke vënë në punë imagjinatën, të flasin dhe komentojnë fotot edhëna.Jam e interesuar që në fund të të gjitha mendimeve të dhëna nga nxënësit, të arrijmënë një përfundim mbi medikamentet (analgjezikët) dhe rolin e tyre në organizëm.PËRFORCIMI: 5 minutaORGANIZUES GRAFIK I ANALOGJISËNARKOTIKËAnalgjezikëtJONARKOTIKËKonsiderohen sianalgjezikë me veprimqendrorVeprimi i tyre ndikon:- Riprodhimin pjesërishtose përgjithësisht efektinfiziologjik tëendorfinave.- Nxitin receptorëtspecifikë të opiumeve.Bëjnë pjesë:Opiatet natyrore?MorfinaCodeineMepiridineMetadoniOksikodoniJo opiatet:antidepresivët triciklikeciklike“Medikamente të aftë tëzbusin ose të zhdukindhembjen, pa ndryshuarndijime të tjera dhenivelin e vëzhgimit”Konsiderohen si analgjzikëme veprim periferik.Veprimi i tyre ndikon nënxitjen e stimulit algogjenKanë veprim të mirëantiflamator dheantipiretik.Bëjnë pjesë:− Paracetamoli− Aspirina− Klomentalina− Glatenina− KataminaKimia 11 me zgjedhje të detyruar 63

VLERËSIMINxënësit vlerësohen për:Aktivizimin e nxënësve në orën e mësimit.Mënyrën se si komentojnë fotot ndryshme.Përshkrimin saktë të analgjezikëve.Mënyrën e diskutimit të nxënësve brenda grupit dhe përpunimin saktë të informacionit.TEMA: SAPUNËT DHE VETITË E TYREOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të listojnë sa më shumë lloje të ndryshme reaksionesh kimike− Të sjellin ne kujtesë sa më shumë mënyra të përfitimit të substancave− Të shkruajnë reaksionet përkatëse për gatitjenKONCEPTET KRYESORE: acide lyrore, sapunifikim, trigliceride, glicerina, lyrnate ngurta, lyrnat e lëngëtaSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohurivePërforcimiStrategjitëmësimoreDiskutimi injohurive paraprakeShpjegimi i drejtuarPërvijimi ikoncepteveVeprimtaritë enxënësveDiskutimi i ideveNdërtimi i shprehivestudimoreNxitja e diskutimitOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePunë individualeMJETET E PUNËS: teksti shkollor, dërrasa, flete formatiPARASHIKIMI: 10 minutaDISKUTIMI I NJOHURIVE PARAPRAKEDiskutoj me nxënësit në lidhje me lyrat, ç’janë, si janë të ndërtuara ato etj.Mësuesi: Çfarë dini për lyrat?64Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Nxënësi: Janë estere të një lloji të veçantë të formuar nga acide lyrore dhe glicerina.Mësuesi: Por ç’janë acidet lyrore?Nxënësi: Acide lyrore janë acide me shumë karbone në vargun kryesor.Mësuesi: A mund të paraqisni një skemë që të lidhi lyrat me acidet lyrore?Nxënësi paraqet në tabelë një skemë të tillë.Acide lyroreAcide lyror të ngopur Acide lyror të pangopur (18 C)Acid miristik (14C) C 13 H 27 COOHAcid palmitik (16C) C 15 H 31 COOHAcid stearik (18C) C 17 H 35 COOHAcid oleik (nje lidhje dyfishe) C 17 H 33 COOHAcid linoleik (dy lidhje dyfishe) C 17 H 31 COOHAcid linolneik (tre lidhje dyfishe) C 17 H 29 COOHLyrat e ngurta (shtazore)Lyrat e lëngëta (bimore)Acid lyror + glicerinëTriglicerideNDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaSHPJEGIMI I DREJTUARDuke patur parasysh që në fazën e parë të mësimit bëmë njëpërmbledhje të acideve lyrore dhe lyrave nga ana teorike. Që nëfillim paraqes para nxënësve reaksionin e gatitjes të lyrave.Trigiliceridet gatiten nga bashkëveprimi i acideve lyrore me glicerinën (propantriolin),bashkëveprim që shoqërohet me eliminimin e 3H 2 O.Reaksioni i gatitjes të lyrave është si më poshtë:CH 2OH+HOOC C 15 H 31CH 2COO C 15H 31CH OH HOOC C 15 H 31 CH COO C 15 H 31 + 3H 2 OCH 2OH HOOC C 15H 31 CH 2 COO C 15H 31glicerina acidit palmitik trigliceridi i acidit palmitikNë këtë moment edhe njëherë pyes nxënësit: Cila është tema e sotme? Sapunët dhevetitë e tyre.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 65

Ç’janë sapunët?Sapunët janë përbërje që përftohen nga bashkëveprimi i triglicerideve me KOH oseNaOH. Reaksioni quhet sapunifikim. Sapunët janë kripëra të Na ose të K të acidevelyrore. Reaksioni i gatitjes është si më poshtë:CH 2CHCH 2COO C 15H 31COOCOOCH 2OHC 15H 31 + 3NaOH CH OH 3C 15H 31COONaC 15 H 31 CH 2OH+trigliceridi i acidit palmitikpalmitat Naky është reaksion sapunifikimisapunëKOHsapunë të butëNaOHsapunë të fortë−−−Sapunët përbëhen nga dy pjesë:• pjesa hidrofobe, tretet në yndyrë, përfaqëson radikalin• Pjesa hidrofile, tretet në ujë, përfaqëson pjesën jonikeSapunët kanë veti larëse të cilat janë më të mira në ujë të butëLëndët larëse sintetike janë të ngjashme me sapunët dhe kanë grupin hidrofob dhe hidrofilPËRFORCIMI : 5 minutaPËRVIJIMI I KONCEPTEVE: Për të përvijuar sa më qartëkonceptet e marra realizoj në klasë një detyrë praktike ku synoj qëpraktikisht nxënësit të shkruajnë reaksionin e gatitjes të sapunëve.Detyra:−−−−si gatitet stearati i natriumit?shkruani reaksioninemërtoni produktet dhe reaktantetpërcaktoni pjesën hidrofobe dhe pjesën hidrofileVLERËSIMIVLERËSOJ NXËNËSIT NË LIDHJE ME FAKTIN SE:U aktivizuan dhe morën pjesë në orën mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë të sjellin në kujtesë materialet e marra në mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit të ri.66Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: HORMONETOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të konceptojnë drejt hormonet− Të listojnë disa funksione të hormoneve− Të përshkruajnë hormonet bimore− Të përshkruajnë mënyrën e grupimit të hormoneve− Të krahasojnë hormonet peptidike me hormonet steroideKONCEPTET KRYESORE: hormone, hormone steroide, hormone peptidike,gjëndra endokrine, hormone bimoreSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi Brain storming Diskutimi i ideve Punë me klasënNdërtimi injohuriveVeprimtari lexim idrejtuarNdërtimi i shprehivestudimorePunë me grupePërforcimi Hartë koncepti Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS: teksti shkollor, dërrasa, shkumësaPARASHIKIMI: 10 minutaBRAIN STORMING (hapja e mendjes)Mësuesi:− Shkruaj në tabelë fjalën “hormonet” dhe u bëj të njohur nxënësve që në këtë orëmësimi do flasim për hormonet− Kërkoj nga nxënësit që në mënyrë të shpejtë dhe rastësore të shprehin mendiminnë lidhje me hormonet− Jam e kujdesshme që çdo mendim i dhënë nga nxënësit të merret parasysh− Mendimet e tyre gradualisht hidhen në tabelëKimia 11 me zgjedhje të detyruar 67

gjëndra endokrineinsulinaSubstancë kimiketestosteronHormonetpërbërje organikeestrogjenprodhojnë energjijanë të rëndësishme për organizminJanë të llojeve të ndryshmeNDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaVEPRIMTARI: Lexim i drejtuarPas etapës së parashikimit, kaloj në etapën e ndërtimit tënjohurive me veprimtarinë e leximit të drejtuar. Ndaj nxënësit nëtre grupe të mëdha puneHartoj pyetjet për secilin grup:Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretëÇfarë janë hormonet Roli i hormoneve Klasifikimi hormoneve−−Mbasi kam ndarë pjesën në tre paragrafë kryesorë, kërkoj nga secili grup të lexojëme kujdes, paragrafin përkatës për t’u dhënë përgjigje pyetjeve që hartuamNjë ose me shumë përfaqësues nga secili grup japin përgjigjet për pyetjet e parashtruaraGrupi i parë: Ç’janë hormonetHormonet janë substanca të prodhuara nga qeliza të specializuara nga gjëndra endokrineGjëndrat endokrine →qeliza të specializuara →hormone →gjak→qelizat shenjë→stimulon↓↓në sasi të vogëlnjë përgjigje specifike fiziologjikevetëm në distancë68Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Veprimi në distancë në disa raste mund të jetë minimal p.sh:Hormoni hipotalamikHormoni hipofiziotropVeprojnë në distancë →sillen si hormoneKa substanca që Mund të veprojnë si ndërmjetësues kimike në SNS’mund të sillen si hormone substancat që prodhohen në sasi të mëdhaGrupi i dytë: Roli i hormoneve1-Prodhimi i energjisë: Metabolizmi i proteinave, i lyrave, i karbohidrateve Ruajtja e tyre në depozita organike Ndërkthimi nga njëri tek tjetri Mbajtja konstante e substancave2-Ruajtja e homeostazës: Ekuilibri hidrik elektrolitikBëjnë pjesë: (insulina, glukagoni) Ndërrimi i vazhdueshëm i lëngjeve organike3-Kontrolli i funksioneve:Bëjnë pjesë: aldosteron,kortizon, ADH, ACTH, PTH Kontrolli i funksioneve gastrointestinaleBëjnë pjesë: glukagon, gastrina4-Veprimi përkundrejt mjedisit të jashtëm Përfshin reaksione nga më të ndryshmet të gjallesave përkundrejt mjedisit dhegjallesave të tjera5-Rritja dhe zhvillimiBëjnë pjesë: hormonet hipofizare të gjëndrave mbiveshkore dhe tiroides Janë përfshirë të gjitha llojet e hormoneve6-Riprodhimi Sigurojnë tërheqjen e partnerit Garantojnë riprodhimin e llojitBëjnë pjesë: Testosteroni, estrogjeniGrupi i tretë: Klasifikimi i hormoneveHormonet i klasifikojmë nëpeptidetsteroidetKimia 11 me zgjedhje të detyruar 69

PEPTIDET:• treten në H 2 O• rrallëherë pësojnë ndryshime jashtë gjëndrave endokrine• kanë një gjysmë jete në një qarkullim disa minutash• Peptide e vërteta (3-200 aminoacide të ndryshme që lidhen me mbetje lucide),hormoni tireotrop (glikoproteinat)• dipeptidet e jodizuara (hormonet e tiroides )• disa derivate të aminoacideve të veçanta (adrelina ,noradrenilan)• polipeptidet: Hormonet hipotalamikeSTEROIDET:• të tretshme në lyrnaHormonet hipofizare• pësojnë ndryshime të vazhdueshme jashtë gjëndrave• kanë një gjysmë jete prej disa orëshSteroidet:Karakterizohet nga tri unaza me gjashtë atome C dhe nga një unazë me pesë atome c,strukturë tipike e kolesterolit.Hormonet bimoreHormonet janë të pranishëm edhe në mbretërinë e bimëve →fitohormoneBëjnë pjesë: auksina → ndikon në zgjatjen e kërcellitcitokiminat→shkaktojnë ndarjen e qelizave bimoreetileni → hormoni që nxit pjekjen e frutavePERFORCIMI : 5 minutaSHKRIMI I SHPEJTËPër 3 minuta pa ndalur dorën, nxënësit duhet të shkruajnë nëfletore çfarë mbajnë mend në lidhje me hormonet. Dëgjohen disa punime të nxënësve.DETYRË: duke shfrytëzuar internetin të sjellin sa më shumë fakte dhe të dhëna nëlidhje me hormonet dhe rolin e tyre në organizëm70Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: VITAMINAT E GRUPIT B DHE COBJEKTIVATNë fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të tregojnë se në cilin grup të vitaminave bëjnë pjesë vitamina B dhe C− Të përshkruajnë ndërtimin kimik të vitaminës B dhe C− Të përcaktojnë se në cilat ushqime ndodhet vitamina B dhe C− Të argumentojnë tretshmërinë e vitaminës B dhe C ne ujëKONCEPTET KRYESORE: vitamina, përbërje organike, karbon kiral, izomere optikeSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimi Harta semantike Diskutimi i ideve Punë me klasënNdërtimi injohuriveDitar dypjesëshNdërtimi i shprehivestudimorePunë me grupePërforcimiDy të vërteta, njëgënjeshtërNxitja e diskutimitPunë individualeMJETET E PUNËS: shkumësa, fotografi të ndryshmePARASHIKIMI: 10 minutaHARTA SEMANTIKEU drejtoj nxënësve pyetje që kanë lidhje me vitaminat:− Ç’janë vitaminat?− Si i marrim vitaminat në jetën e përditshme?− A ka rëndësi sasia e vitaminave në organizmin tonë?− Ç’farë roli luajnë ato në organizëm?− Si i grupojmë vitaminat?− Kush bën pjesë në vitaminat e tretshme në ujë?− Kush bën pjesë në vitaminat e tretshme në lyrna?Përgjigjet e nxënësve i hedhim në tabelë në trajtën e një HARTE SEMANTIKEKimia 11 me zgjedhje të detyruar 71

Vitamina EVitaminat DVitaminat AVitamina BVitaminat CTë tretshmenë lyrnaTë tretshmenë ujëVitaminatEmërtohen më anë tëshkronjaveorganizmi i siguron me anë tëushqimeveSasia e vogël nëorganizëm?sëmundjeRakitizmiberi-beriskorbutiNDËRTIMI I NJOHURIVE: 30 minutaDITAR DYPJESËSHMËSUESI: Në dërrasën e zezë hartoj një tabelë të tillë, ku nënjërën anë shkruaj fjalën dhe në tjetrën kërkoj komentin nga anae nxënësit.VITAMINA BKOMENTI I NXËNËSVEVITAMINA CKOMENTI I NXËNËSVEU jap mundësinë nxënësve të lexojnë mësimin për të bërë komentet e duhura në mënyrëindividuale ose në dyshe. Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës tëndryshëm, më pas hidhen në tabelën e mëposhtme, me ndihmën e mësuesit.72Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

KonceptiVITAMINA BVTAMINA Cu zbulua në JaponiKomenti i nxënësitmungesa e saj shkakton sëmundjen beri-berika këtë strukturë kimike C 12 H 17 N 4 O 5ka një grup NH2quhet ndryshe tiaminë pa ngjyrëluan rol për funksionet e sistemit nervor dhe në proceset endryshme biokimike të organizmitndihmon në metabolizmin e karbohidrateve dhe lyrnavemirëmban muskulin e zemrës, indin nervor, qarkullimin egjakutrealizon shpërbërjen e alkoolitGjendet në majanë e bukës, majanë e birrës, cipën e orizit,grurë, fasule, bizele, patate, mish i viçitAcidi askorbikStruktura kimike: karbon kiral →dy izomere optikeGjendet tek frutat dhe perimet (duhet të përdoren të freskëta)Ka rol të rëndësishëm:Kryen e shume proceseve biokimikeUl nivelin e hormoneve që shkaktojnë stresRrit imunitetinUl nivelin e kolesterolit në gjakNgadalëson plakjen dhe formimin e rrudhaveLargon molekulat helmuese nga organizmiPastron organizmin nga alkooli dhe tymi i duhanitLehtëson simptomat e astmës dhe alergjitëUl riskun e kancerit në stomakPËRFORCIMI: 5 minutaDY TË VERTETA, NJË GËNJESHTËR−−−Nxënës të ndryshëm listojnë nga tre karakteristika të ndryshme përvitaminat nga të cilat dy janë të vërteta dhe njëra është gënjeshtërËshtë detyrë e shokëve të tjerë të klasës të gjejnë gabimin e shokutKy veprim përsëritet nga një numër i konsiderueshëm nxënësishKimia 11 me zgjedhje të detyruar 73

TEMA: VEPRIMTARI PRAKTIKE. PËRGATITJA E ASPIRINËSOBJEKTIVAT:Në fund të orës sëmësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të aftësohen në përgatitjen dhe përdorimin e mjeteve laboratorike− Të emërtojnë formulat kimike që duhen për reaksionin e gatitjes së aspirinës− Të shkruajnë reaksionin e gatitjes se aspirinës− Të demonstrojnë nëpërmjet eksperimentit gatitjen e aspirinës.KONCEPTET KRYESORE: acide karboksilike, anhidrideSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimiMarrëdhëniet pyetjepërgjigjeDiskutimi i idevePunë me klasënNdërtimi injohuriveRole te specialiuaranë grupNdërtimi i shprehivestudimorePunë me grupePërforcimiPërmbledhje estrukturuarNxitja e diskutimitPunë individualeMJETET E PUNES: llambë me alkool, termometër, acidsulfuriki përqendruar acid salicilik, aparat filtrimi, poç me fund tësheshtë, anhidrid etanoikPARASHIKIMI : 10 minutaMarrëdhëniet pyetje përgjigjeMësuesi: Cila është tema që do zhvillojmë sot ?Nxënësi: Gatitja e aspirinësMësuesi: Do të dëshiroja që në formë diskutimi të hartoni pyetje për njëri tjetrin nëlidhje me këtë temë.Në grupe dyshe keni 3 minuta kohë të hartoni këto pyetje. Pas 3 minutash nxënësitfillojnë t’i drejtojnë njëri tjetrit pyetjet e përgatitura nga ata vetë. Disa nga pyetjet ehartuara prej tyre janë:− Cilat janë mjetet e duhura për këtë punë laboratori?− Cilat janë substancat kimike që do na duhen?− A i dini formulat strukturore të tyre?74Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

−−Mund të shkruajmë në tabelë këto formula?Si do ta zhvillojmë punën e laboratorit?Mësuesi: Dëgjuam me vëmendje diskutimet tuaja dhe morëm informacionet e duhuradhe mund të kalojmë në ndërtimin e njohurive.NDERTIMI I NJOHURIVE: 20 minutaROLE TE SPECIALIUARA NË GRUP− Klasa ndahet ne gjashtë grupe me nga 5 nxënës− Çdo grup realizon një ndarje te detyrave brenda në grupNx. 1: laboranti → përgatit aparatin për kryerjen e eksperimentitNx. 2: kimisti → përgatit substancat kimike në sasinë dhe në përqendrimin e duhurNx. 3: zbatuesi → zhvillon praktikisht eksperimentinNx. 4: vëzhguesi → vëzhgon, regjistron dhe mban shënim gjithçka nga zhvillimi ieksperimentitNx. 5: raportuesi → raporton mbi mënyrën se si u zhvillua puna brenda grupitMësuesi: Secili grup vepron në mënyrë të pavarur. Nga secili grup eksperimenti mundtë zhvillohet disa herë për të marrë rezultate sa më të sakta.PËRFORCIMI: 15 minutaPËRMBLEDHJE E STRUKTURUAR NË GRUPE− Orientoj nxënësit që në grupe të përmbledhin dhe raportojnëmbi punën e tyre− Synoj te dëgjoj me kujdes të gjithë raportuesit e grupeve përkatëse− Bashkë më nxënësit realizojmë përmbledhjen e mëposhtme përfundimtareH1/ laboranti Përgatit me kujdes mjetet kryesore për zhvillimin e eksperimentit:• llambë me alkool• poç me fund të sheshtë• aparat filtrimi• termometërH2/ kimisti Përgatit substancat kimike• Acid sulfurik• Anhidridi etanoik• Acidi salicilik• UjëKimia 11 me zgjedhje të detyruar 75

H3/ zbatuesi Zhvillimi i eksperimentit për gatitjen e aspirinës• Në një gotë kimike me nxënësi 150 ml hedhim:5 gr acid salicilik10 ml anhidrid etanoik2 ml acid sulfuric• Realizojmë përzierjen e substancave me shumë kujdes• Temperaturën e mbajmë konstante 80°C• Pasi përbërësit të jenë tretur në temperaturë, ruhet 70°C gjatë 15’• Shtojmë 50 ml ujë në mënyrë që të shfaqen kristalet e paratë aspirinës• Filtrohet përzierja dhe merret filtrati i aspirinësH4/ vëzhguesi Vëzhgon, regjistron dhe mban shënim gjithçka nga zhvillimi ieksperimentit. Duke patur parasysh që eksperimenti mund tëzhvillohet disa herë për të arritur rezultatin e duhur, është erëndësishme që të vëzhgohet dhe regjistrohet gjithçka me kujdesH5/ raportuesi Raporton mbi mënyrën e menaxhimit të të gjithë eksperimentit.Vlerëson anëtarët e grupit.Vlerëson saktësinë në përgatitjen e substancave dhe zhvillimit tëeksperimenti.Argumenton përfitimin e aspirinës me anë të reaksionit kimik :Reaksioni i gatitjes së aspirinësVLERËSOJ NXËNËSIT NË LIDHJE ME FAKTIN SE:U aktivizuan dhe morën pjesë në orën e mësimit.Sa dhanë mendime të sakta dhe të pjekura gjatë punës në grup.Sa janë të aftë të krahasojnë dhe të sjellin në kujtesë materialet e marra në mësimet ekaluara dhe përpunimin e materialit të ri.Sa te shkathët janë në zhvillimin e eksperimentit.76Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

TEMA: ROLI I ELEMENTËVE KIMIKË NË TË USHQYERITSYNIMI: Nxënësit duhet të aftësohen në realizimin e një fushate sensibilizuesebrenda ambienteve të shkollës dhe jashtë saj, mbi mënyrën se si duhet të ushqehemi nëmënyrë të shëndetshme, duke u bazuar tek roli i elementeve kimike në të ushqyer.NËNTEMAT:−−−−−Të përcaktojnë elementet kimikë përbërës të ushqimeve të ndryshmeTë përcaktojnë elementet që ndikojnë pozitivisht ne organizëm.Të përcaktojnë elementët që ndikojnë negativisht në organizëm.Të përcaktojnë se çfarë duhet të synojmë për një jetesë të shëndetshmeTë arrijnë të bëjnë një minifushatë sensibilizuese për ushqimin dhe shëndetine lidhur me tëPËRFITUESIT: Nxënësit e klasave të XI-taVENDI I APLIKIMIT: Gjimnazi publik “Qemal Stafa” TiranëHAPËSIRA E APLIKMIT: 4 orë mësimore, të shtrira në një periudhë katër mujoreKOHA: nëntor –marsOBJEKTIVAT:−−−−−Të hulumtojë dhe sigurojë informacion të nevojshëm për realizimin e punësTë dallojë dhe përzgjedhë informacionet parësore dhe të nevojshëm nga atadytësor dhe mbështetësTë sigurojë një gjithpërfshirje të nxënësve në këtë projekt, duke stimuluarpavarësinë e punëve të tyrePërshkrimi i projektit:StrukturaNr. Struktura e projektit Koha Përgjegjësit12Përcaktohet tema dhe jepen udhëzimet përpunimin që do të kryejnë nxënësit(në grup, apo në mënyrë të pavarur)Kontrolli dhe prezantimi i punimeveteorike të nxënësve1 orë Mësuesi dhe nxënësit1 orë Mësuesi dhe nxënësit3 Realizimi i fushatës sensibilizuese 1 orë Nxënësit në çdo klasë4Përzgjedhja e grupit më të mirë në bazë tëaftësive krijuese të tyre1 orë Mësuesit dhe nxënësitKimia 11 me zgjedhje të detyruar 77

Burimet e informacionit:materiale shkencorelibra shëndetësoredieta mjekësoreteksti shkollorinterneti etjRezultatet e pritshme të projektit: Të plotësojë njohuritë në lidhje me përbërjen kimike të ushqimeve dhe rëndësiae tyre për organizmin Të aftësohen nxënësit në prezantimet e punimeve të tyreVlerësimi:Për paraqitjen e materialit në kohën e caktuarPër përmbajtjen e materialit në lidhje me temën dhe përmbushjen e objektivavePër mënyrën e përpunimit të materialit pa gabime gjuhësore dhe shkencorePër sjelljen e ideve origjinale nga ana e tyrePër prezantim sa më të mire, apo shumë të mirë të materialit nga ana e tyrePër krijimin e një fushatë sensibilizuese sa më tërheqëse78Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Ora e parëTEMA: ORË E LIRËNËNTEMA: Prezantimi i temës “roli i elementëve kimikë në te ushqyer”QELLIMI: Të njohim nxënësit me temën e projektit dhe të përcaktojmë detyratOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë të:− Të ndahen nxënësit në grupe pune dhe të përcaktojmë rolin dhe detyrat për secilingrup− Përcaktohen detyrat për orën tjetër të projektit− Të orientohen për vendburimet e informacioneve të domosdoshme− Të zbatojnë strategjitë e procesit të grumbullimit dhe të shkrimit të materialit.KONCEPTET KRYESORE: ushqim, element kimik, informacion, strategjiSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimiNdërtimi injohuriveParashikimi meterma paraprakeBrain stormingDiskutojmë sëbashkuDiskutimi i ideveNdërtimi i shprehivestudimorePunë me klasënPunë me grupePërforcimiBocet i strukturës sëpunësNxitja e diskutimitPunë individualeMJETET E PUNËS:• dërrasa e zezë• katalogë, fletëpalosje• udhëzues të ndryshëm• kartolina të ndryshme,• materiale të ndryshme në power pointPARASHIKIMI: me terma paraprake/brain storming me fjalët: ushqime tendencë statistika kripëraKimia 11 me zgjedhje të detyruar 79

MësuesiKërkoj nga nxënësit të hartojnë një tregim të shkurtër për rreth 5 minuta. Diskutojbashkë me nxënësit se cili do ishte për ta krijimi me i mirë. Shtroj para tyre pyetjet:−−Si mendoni, duke u nisur edhe nga ato që dëgjuam nga shokët, cila do të ishte temae projektit ose cila do të dëshironit ju të ishteRealizoj në këtë mënyrë me nxënësit një brain storminganët negative të elementevekimia dhe ushqimikimike,në ushqimedobia e elementevekimike në ushqimeTemapërbërjet kimike nëushqimeroli i përbërjeve në ushqimevitaminat dhe ushqimiNë bashkëpunim me nxënësit vendosimROLI I ELEMENTËVE KIMIKË NË TE USHQYERNDËRTIMI I NJOHURIVEVËZHGIMI DHE DISKUTIMI I NJOHURIVE PARAPRAKEMësuesiJam e interesuar të di se sa janë të informuar nxënësit në lidhje me këtë temë. Këtëmund ta realizoj këtë në disa mënyra:− Pyetje të drejtpërdrejta në drejtim të nxënësve− Paraqitja para nxënësve e fotografive të ndryshme me ushqime, duke pyetur:• Cilat janë vitaminat përkatëse• Cilat janë të dobishme për organizmin? Pse?• Cilat janë te dëmshme për organizmin? Pse?• Mund të flisni për përbërjen e tyre kimike− Paraqitja para nxënësve e materialeve të ndryshme në video projektor− Diskutimi me nxënësit për material e vëzhguaraPËRFORCIMIBOCET I STRUKTURES SË PUNËS−−−−80Kjo fazë synon në ndarjen në grupe dhe dhënien e detyraveNxënësit ndahen në grupe sipas aftësive dhe dëshirave të tyre.Ç’do grup do te ketë të njëjtën temë, vlerësohet cili grup bën punën më të mirëZgjidhet lideri i grupit dhe ndahen detyrat për secilin nga anëtarët e grupit.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

−Jepet informacioni në lidhje me koordinimin e punës nga secili grup në mënyrë të tillëKLASAGr 1Gr 5Gr 2Gr 3Gr 4Ndarja e punës brenda grupit:Ø Informacione mbi elementët kimikë në ushqimeØ Të përcaktohen elementët që ndikojnë pozitivishtØ Të përcaktohen elementët që ndikojnë negativishtØ Si mund të kemi një ushqyerje të shëndetshmeØ Krijimi i fushatës sensibilizueseDetyrë: Kërkoni, përzgjidhni dhe përpunoni materialin e gjetur. Materiali tëdorëzohet në USB.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 81

Ora e dytëTEMA: ROLI I ELEMENTEVE KIMIKE NE USHQIMEN/TEMA: Bashkërendimi i punëve brenda grupeveQELLIMI: Të sintetizojë punën në grupOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të rendisin veçoritë e secilit prej punimeve brenda grupit− Të bashkojnë materialet sipas një rendi kronologjik− Të analizojnë dhe sintetizojnë në një të vetëm të gjithë materialinKONCEPTET KRYESORE: vëzhgim, sintezëFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohuriveSTRUKTURA E MËSIMITStrategjitëmësimoreDiskutojmë sëbashkuPunë në grupeVëzhgim i detajuarVeprimtaritë enxënësveNdërtimi i shprehiveDiskutimi i idevestudimoreOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePërforcimi Sintezë Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS:• Kompjuter• USB• Video- projektor• Materiale të ndryshme nga internetiPARASHIKIMI: Diskutojmë së bashku/punë në grupe Nxënësit grupohen sipas ndarjeve te realizuara në orën e parë Fillon diskutimi brenda çdo grupi Anëtarët e secilit grup raportojnë brenda grupit për informacionet e marra meanë të USB Mblidhet materiali dhe fillon të përpunohet ideja dhe mendimi se si doparaqesin punën e tyre82Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Kryetari i grupit jep mendimin për seriozitetin dhe përgjegjësinë e punës ngasecili anëtar Diskutohet dhe vendoset për mënyrën se si do paraqitet materiali paraprak nëfazën e ndërtimit të njohuriveNDËRTIMI I NJOHURIVE. VËZHGIMI I DETAJUARNëse në faza e parë diskutimit u realizua brenda grupit, në këtë fazë synohet qëtë bëhet një diskutim dhe vëzhgim më i gjerë, që të përfshijë të gjithë klasën.Mësuesi: A e diskutuat brenda grupit materialin tuaj? Nëse po, mendoj të diskutojmësë bashku mbi punën e deritanishme të secilit grup.Nxënësit: Përfaqësuesit e secilit grup vetëm ose në dyshe prezantojnë punën paraprakepara klasës. Në fund të çdo prezantimi të secilit grup, shokët e tjerë të klasës:− U bëjnë pyetje shokëve të tyre− U japin vlerësimet e tyre− Kërkojnë informacion më të detajuar− Shpallin grupin që ka punuar më mirë, i cili ka qenë më kompakt dhe ka pasur njëaktivizim të të gjithë anëtarëve deri në këtë fazëPËRFORCIMISintetizimËshtë detyrë e kryetarit të grupit në këtë moment që:− Të bëjë një rindarje të re të detyrave në baze të gjykimeve mbi punën ederitanishme− Caktohen dy nxënës të realizojnë sa më bukur paraqitjen në power-point− Dy nxënës të tjerë do të përfaqësojnë artistët e vegjël që mund të sjellinkrijime në poezi, prozë, pikturë− Prezantimi i punës finale do të bëhet nga anëtari i fundit− Të gjithë së bashku do të realizojnë minifushatën sensibilizuese nëlidhje me të ushqyeritKimia 11 me zgjedhje të detyruar 83

Ora e tretëTEMA: ORË E LIRËN/TEMA: Realizimi i fushatës sensibilizueseQËLLIMI: Të aftësohen në përmbledhjen e informacioni dhe teoria të vihet nëpraktikëOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:−−−Të listojnë sa më shumë elemente kimike që janë përgjegjës për ushqimetTë mund të grupojnë elementet kimikë në elemente që ndikojnë pozitivishtdhe elemente që ndikojnë negativishtTë krijojnë një minifushatë sensibilizueseKONCEPTET KRYESORE: fushatë, postera, fletëpalosjeSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësParashikimiNdërtimi injohuriveStrategjitëmësimorePërmbledhje estrukturuarPrezantimeVeprimtaritë enxënësveNdërtimi i shprehiveDiskutimi i idevestudimoreOrganizimi inxënësvePunë me klasënPunë me grupePërforcimi Vlerësime Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNËS:• projektor• pankarta• postera• fletushka etjPARASHIKIMI: 5 minutaPërmbledhje e strukturuar Më anë të dy tre fjalive bëj një përmbledhje të asaj që është realizuar në dyorët e para Marr mendime të shpejta nga ana e secilit kryetar mbi mënyrën si ka ecurmenaxhimi i punës brenda secilit grup I jap mundësinë të gjitha grupeve të fillojnë prezantimin në fazën e ndërtimittë njohurive84Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

NDËRTIMI I NJOHURIVEPër rreth 30 minuta përfaqësuesit e secilit grup bashkë me anëtarët e tjerë të grupit tëprezantojnë punët e tyre.Prezantimi synon në:− Dhënie informacioni−−Prezantime artistike në prozë ose në pikturëSensibilizim i nxënësve në lidhje me mënyrën e të ushqyerito Sillen në kujtesë statistika te ndryshmeo Hartimi i posteraveo Krijimi i fletë palosjeveÇdo grup ka në dispozicion 7 minuta për prezantimPERFORCIMIVlerësimi:MËSUESI VLERËSON:− Për paraqitjen e materialit në kohën e caktuar− Për përmbajtjen e materialit në lidhje me temën dhe përmbushjen e objektivave− Për mënyrën e përpunimit të materialit pa gabime gjuhësore dhe shkencore− Për sjelljen e ideve origjinale nga ana e tyre− Për prezantim sa më të mirë apo shumë të mirë të materialit nga ana e tyre− Për krijimin e një fushatë sensibilizuese sa më tërheqëseDETYRË:Të krijohet një grup me përfaqësuesit më të mirë të klasës të cilët do ta shtrijnë fushatënjo vetëm te nxënësit e shkollës por dhe më gjerë. Të ndihet atmosfera e fushatëssensibilizuese në çdo kat të shkollës.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 85

Ora e katërtTEMA: ORË E LIRËN/TEMA: Realizimi i fushatës përfundimtare sensibilizuese në rang shkolleQËLLIMI: Të sigurojë një gjithpërfshirje të nxënësve në këtë projekt, duke stimuluarpavarësinë e punëve të tyreOBJEKTIVAT:Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë të aftë:− Të krijojnë një fushatë sensibilizuese sa më tërheqëse dhe efektiveSTRUKTURA E MËSIMITFazat estrukturësStrategjitëmësimoreVeprimtaritë enxënësveOrganizimi inxënësveParashikimiPërmbledhje estrukturuarNdërtimi i shprehivePunë me klasënNdërtimi injohurivePrezantimeDiskutimi i idevestudimorePunë me grupePërforcimi Vlerësime Nxitja e diskutimit Punë individualeMJETET E PUNES:• projektor• pankarta• postera,• fletushta etjPARASHIKIMI:Përmbledhje e strukturuarMësuesi: Kjo orë realizohet në një ambient më të gjerë, për shkak të numrit më të madhtë nxënësve Ka përfaqësues nga të gjitha klasat e viteve te XI ta Realizimi i kësaj ore do të synojë në prezantimet e grupeve përfaqësues ngatë gjitha klasat Në fund të orës do të shpallim grupin fitues, pra klasën fitueseU bëj te ditur nxënësve qe kjo orë do synojë në zgjedhjen e grupit më të mirë qëdo përfaqësojë edhe klasën më të mirë në realizimin e projektit86Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

NDËRTIMI I NJOHURIVE: PrezantimeNjë nga grupet përfaqësuese prezanton një punë të tillë:Roli i elementeve kimike ne ushqimeObjektivat− Të përcaktojmë elementët kimike në ushqime− Të përcaktojmë elementët që ndikojnë pozitivisht− Të përcaktojmë elementët qe ndikojnë negativisht− Të përcaktojmë një jetesë të shëndetshme− Të arrijmë të bëjmë një fushatë të vogël sensibilizueseElementet kimike në ushqime• Të ushqyerit ka ndikim të madh në shëndetin e individit dhe grupit• Organizmi është i nevojshëm për të ushqyerit e sigurt dhe të plotë, që do t`ijap energji dhe gjithçka që i nevojitet për zhvillim, ruajtjen e shëndetitPërbërjet që gjenden në ushqime i mundësojnë organizmit që të kryej funksione të ndryshme.Përbërësit kryesorë:hidratet e karburëve,proteinat,yndyrnat,vitaminat,mineralet,ujiHidratet e karbonit përmbajnë sheqer, amidon, fije dijetare, janë burimikryesor i energjisëFijet dietale të cilat në rastet më të shpeshta janë të patretshme, lehtësojnëelasticitetin e zorrëve, dhe kësisoj ndihmojnë tretjenProteinat luajnë rol të rëndësishëm në ndërtimin e qelizave, të indeve tëorganeve dhe në ruajtjen e muskujve.Yndyrërat (lipidet) marrin pjesë në ndërtimin e membranës qelizore dhe isigurojnë dyfish energji me shume se karbohidratetVitaminat janë bazë për të ushqyerit e baraspeshuar dhe pa to energjia epërfituar nga përbërësit e tjerë nuk mund të përdoret. Si ndihmës të enzimeve,janë të domosdoshëm për zhvillimin e proceseve metabolike në organizëm,marrin pjesë në disa procese biokimike të rëndësishëmMineralet ndihmojnë organizmin që te kryejë funksionet e veta. Disaminerale hynë në përbërje të organizmit, p.sh hekurin e gjejmë në gjak,kalciumin dhe fosforin në eshtra, fluorin në dhëmb.Hekuri është përbërës i rëndësishëm i eritrociteve, të cilat janë të domosdoshmepër ruajtjen e të gjitha qelizave në organizëm që të kryejnë funksionet e veta.Kalciumi dhe fosfori janë të domosdoshëm për ndërtimin e eshtrave dhedhëmbëve. Kalciumi luan rol të rëndësishëm në ngjizjen e gjakut dhe ndalimine gjakderdhjes pas lëndimeve.Jodi luan rol të madh në balancimin e hormoneve të cilat i tajon gjëndrambrojtëse. Mungesa e tij mund të shkaktoj hipertireozën. Jod ka në prodhimet edetit dhe në prodhimet të cilat kultivohen në sipërfaqet e tokës të pasura me jod.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 87

Elementet pozitive ne ushqimeShpesh herë trupi ynë përballet me sëmundje të ndryshme. Për t’i përballuar mëlehtësisht, trupi ka nevojë për praninë e disa elementëve.Ushqimet që këshillohen:Hurma rekomandohet për shkak të përbërjes së celulozës.Karota është e pazëvendësueshme për shëndetin e njeriut. Lëngu ditor ikarotës në sasi prej 50-150 gram është ilaç efikas për të sëmurët. Ajo ndihmonnë pastrimin e gjakut.Luleshtrydhja. Gjethet e reja të kësaj bime janë mjaft të pasura me vitaminë C,me kripën natyrore, e cila bën pastrimin e gjakut. Përdoret nga ata që vuajnë ngaanemia. Përmban glikozidet e hidhura, insulinën, taninet, vitaminën B, C dheprovitaminën A. Ka përqindje të lartë të kripërave të kaliumit.FikuMollaFruti Elementet që përmban Përse rekomandohet?BananiaKajsiaQitroRrushiQershiaPjepriDardhaKarbohidrate, albumina, yndyra,vitaminë C, pro-vitaminë A dhehekurVitaminë C, vitamine B6, tiamindhe riboflavinKalium, acide te dobëta dhevitamina te ndryshmeFibra, antioksidant dhe vitaminasi dhe amigladinAcid citric,vitaminë c dhe pektinAntioksidant,vitamina dheminerale të ndryshmeAntocianin, vitamin C, proteinaPërqindje të larte uji, kalium,karbohidrate, proteinë, yndyrëbimoreBor, piktinëVe në punë aparatin tretës dhe i jepnxehtësi trupit.Pastron veshkat, shëron çrregullimetnë aparatin tretës. Ndihmon nerënien në peshë.Forcon muskujt dhe e çlodh trupin.Përfton prodhimin e gjakut, bën të mundurparandalimin e kancerit. Zbukuron lëkurëndhe bën mirë për flokët.Ndihmon në tretjen e ushqimit, sidhe shëron ftohjen dhe bën tëmundur stabilizimin e nivelit tëkolesterolit.Pastron veshkat, ndihmon nëeliminimin e gurëve të vegjël,pastron infeksionet në mëlçinë ezezë dhe stabilizon rrahjet e zemrës.Bën të mundur rënien nga pesha sidhe kontrollon nivelin e yndyrnavenë gjak.Largon pagjumësinë, si dheparandalon kancerin e zorrëve dhetë lëkurës.Bën të mundur forcimin e damarëvetë zemrës si vendos ekuilibër mespresionit të ulët të gjakut.88Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

MandarinaPortokalliVitamine C, beta karroten,folate, Kalcium, Vitamin B1,B2Vitamina te ndryshme, kalcium,zink, magnez, hekur.Ndihmon në luftimin e infeksionitËshtë një “aleat” shumë i mirë për tëgjitha sëmundjet e zemrës dhendihmon qarkullimin e gjakut tek tësëmuret e paralizuar.Elementet që ndikojnë negativisht‣ Nuk mund të mendojmë që në të ushqyer nuk duhet të ketë limite. Tepria e njëelementi ose një përbërje dhe mungesa mund të shkaktojë probleme të shumtapër organizmin tonë.‣ Kur me te ushqyerën tonë ne shtojmë nivelin e sheqernave, organizmi ynë ikthen ato në dhjam dhe e depoziton atë. Kjo shkakton sëmundjen e obezitetit.Pra cilido prej nesh duhet të përpiqet që të mos konsumoj sasi të mëdha tëkarbohidrateve.‣ Mishi, kripa dhe sheqeri kur merren me sasi të tepërta shkaktojnë presion tëlartë të gjakut.Në teori, çdo ushqim mund të shkaktojë një alergji. Por në fakt vetëm një pjesë prejtyre mund te shkaktojnë 90% të reaksioneve alergjike: qumështi, gruri, veza, soja,peshku, butakët (duke përfshirë midhjet, gaforret dhe karkaleca deti), kikirikët.Ushqime si mielli i bardhë, kafeina dhe ushqimet fast food janë shkaktar tëdrejtpërdrejtë të stresit, kur tejkalohen masat normale të përdorimit të tyre.Kafeina, sheqernat dhe ngjyruesit organik të ushqimeve shkaktojnë pagjumësinë.Në të ushqyerin e tij njeriu duhet të gjejë një ekuilibër i cili nuk i shkakton asnjë problemtrupit. Ruajta e këtij ekuilibri do parandalojë sëmundjet si kolesteroli i lartë, artriti, etj.Për sëmundje të shumta në trupin e njeriut si p.sh. obeziteti, diabeti, sëmundjet ezemrës, forma të ndryshme tumorale etj, shpesh shkaku kryesor është regjimi jo i mirëushqimor dhe ushqimi i papërshtatshëm. Por jo vetëm kaq. Mjaft prej tyre mund tëparandaloheshin falë një ushqyerje të shëndetshme dhe të ekuilibruar. Ndërkohë,shkenca ka arritur, falë studimeve të ndryshme, që të tregojë se mjekimi nëpërmjetushqyerjes së përshtatshme (terapia mjekësore popullore) përmirëson cilësinë e jetësdhe kursen shpenzimet për kujdesin mjekësor. Por çfarë është një ushqyerje epërshtatshme dhe e ekuilibruar?Ushqehuni ne mënyrë të shëndetshme• Proteinat. Konsumoni proteina gjate javës, por në mënyrë të kontrolluar. Dyherë në javë ushqehuni me mish, dy herë në javë përdorni vezën, dy herë nëjavë djathërat dhe dy herë në javë peshkun.• Hani te paktën tre vakte ne dite. Mëngjesi është thelbësor, ndaj mos dilninga shtëpia pa marre sasinë e duhur të drithërave, frutave dhe qumështit.• Yndyrnat. Duhen limituar yndyrnat që vijnë nga mishi, por edhe nga bulmeti.Nuk duhet ekzagjeruar me djathin, ndërsa qumështi duhet pirë në mënyrë tërregullt për të garantuar sasinë e duhur te kalciumit.Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 89

• Kolesteroli. Nuk duhet ta kaloje masën 200 miligramë në dite. Thuhet qëduhet evituar totalisht, por pak kolesterol është thelbësor për organizmin.• Vaji i ullirit. Mund të konsumohet fare mirë në sallata dhe vaktet tuaja, pormirë është që të mos përdoret shumë për skuqje.• Kripa. Përdoreni sa më pak. Për t'i dhënë shije ushqimeve më mirë përdornierëzat.• Kafeja. Konsumojeni çdo ditë, pa e ekzagjeruar. Kush vuan nga tensioni ilarte, është mirë që ta evitojë nga dieta e përditshme.PËRFORCIMI:VLERËSIME:Ngrihet një grup gjykues i cili do të vlerësojë grupet përfaqësuese− Dëgjohen me kujdes të gjitha prezantimet− Vihen në dukje grupet që kane prezantuar më saktë− Shpallet grupi fitues90Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

PROGRAMI E KURRIKULËS ME ZGJEDHJE TË DETYRUARTË GJIMNAZITFUSHA: SHKENCAT E NATYRËSLËNDA: KIMIPROGRAMI I LËNDËS KIMIPËR KLASËN E 11 tëKimia i ndihmon nxënësit të kuptojnë ndërtimin dhe sjelljen e lëndëve, tëmësojnë për zhvillimet e shkencës kimike dhe për rrugët në të cilat kimistët sotpërdorin të dhënat e shkencës kimike për të plotësuar nevojat e shoqërisë, të kuptojnëndërveprimet e shkencës kimike me teknologjinë, të dinë që kimia është mjaft erëndësishme në fusha të ndryshme si: mjekësi, bujqësi, industri dhe shumë aspekte tëtjera të jetës.Për shumë nxënës, përveç rolit që ka në aspektin social, mjedisor, ekonomik,lënda e kimisë shihet si element kyç për karrierën e tyre në jetë, duke e vlerësuar atëpa njëanshmëri gjinore.Studimi i kimisë në shkollën e mesme është pjesë e rëndësishme e arsimimittërësor të nxënësve, që së bashku me lëndët e tjera të fushës së shkencave të natyrës,ndihmon në zhvillimin e mendimit shkencor te nxënës/i,-ja dhe të idesë së zhvillimit tëqëndrueshëm.Kimia në gjimnaz studiohet si lëndë bërthamë me 2 orë javore në klasat e 10-të dhe e 11-të ( gjithsej në 144 orë mësimore) dhe si lëndë me zgjedhje të detyruar nëklasën e 11-të me 2 orë javore dhe në klasën e 12-të me 2 orë javore. Nxënës/i,-jamund të zgjedhë për të studiuar kiminë me zgjedhje të klasës së 11-të dhe atë të klasëssë 12-të së bashku, por ai/ajo mund të ndjekë vetëm njërin nga kurset me zgjedhje tëdetyruar në kimi, kjo mbasi programet kimi me zgjedhje për këto dy klasa nuk janëvijuese të njëra-tjetrës dhe nxënës/i,-ja i ndjek ato në varësi të interesave të tij/saj tëstudimit.Programi i kimisë si lëndë me zgjedhje për klasën e 11-të të gjimnazit, zbatonkonceptet kimike të fituara nga nxënësit në kursin e kimisë bërthamë duke u ndalur nëstudimin e disa elementeve të rëndësishme kimike dhe përbërjeve të tyre si dhe nëstudimin e disa produkteve organike me rëndësi praktike. Gjatë këtij kursi nxënësit dotë arrijnë në kuptime më të mira të koncepteve kimike të marra në studimin e kimisëbërthamë si dhe do të mësojnë më shumë se në bërthamë për ndërveprimet e shkencëskimike me teknologjinë, si dhe lidhjen e kimisë me jetën e përditëshme.Programi është ndërtuar në dy linja kryesore, përkatësisht: linja kimiinorganike dhe linja kimi organike. Secila nga linjat ndahet në nënlinja, të cilatnënkuptojnë kapituj mësimorë. Për çdo nënlinjë shënohen objektivat, qëKimia 11 me zgjedhje të detyruar 91

materializojnë njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet që pritet të nxënë nxënësit gjatë kursitme zgjedhje të detyruar të kimisë 11.1. SYNIMI I LËNDËSProgrami i kimisë synon:Të gjithë nxënësit të zhvillojnë njohuri, aftësi, qëndrime për strukturën eatomeve dhe përbërjeve kimike, për reaksionet kimike dhe për ndërveprimet eenergjisë dhe të lëndës, për lidhjen e kimisë me teknologjinë dhe jetën e përditshme.2. OBJEKTIVA TË PËRGJITHSHËMNë përfundim të këtij programi nxënës/i,-ja:• të kuptojë konceptet bazë më të rëndësishme të kimisë dhe të realizojë lidhjen ekimisë me dukuritë e jetës së përditshme, me mirëqenien e njeriut dhe tëshoqërisë;• të jetë i/e aftë të kërkojë dhe përpunojë informacione rreth dukurive kimike, vetivetë substancave me rëndësi praktike, duke përdorur kërkimin shkencor dhe mënyratë tjera të nxënies aktive, si dhe të vlerësojë saktësinë dhe rëndësinë einformacioneve;• të mësojë si të planifikojë dhe të zhvillojë eksperimente për dukuri të ndryshme,duke ndjekur rregullat e sigurisë me pajisjet dhe kimikatet;• të përdorë teknologjitë e informacionit dhe të komunikimit, si mjete për sigurimindhe komunikimin e informacionit;• të familjarizohet me teknologjinë moderne në industri dhe në inxhinierinëmjedisore;• të përdorë njohuritë kimike në diskutimet në lidhje me natyrën, mjedisin dheteknologjinë, në procesin e vendimmarrjes si kosumator për të mbajtur një shëndettë mirë dhe për të nxitur zhvillimin e qëndrueshëm;• të fitojnë eksperienca që do të ngjallin interesin për të bërë zgjedhjen e karrierësnë kimi.3. OBJEKTIVA SIPAS LINJAVE DHE NËNLINJAVELINJA: Kimi inorganike36 javë x 2 orë = 72 orëPërshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje të gjithë nxënësit zbatojnë njohuri,aftësi, qëndrime për strukturën e atomit, molekulës, si dhe fitojnë njohuri, aftësi,qëndrime të reja për grupet/periodat e sistemit periodik, elementet, metalet, jometalet,përbërjet e tyre duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.92Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Orë të sugjeruara: 42NënlinjaElementet s(7 orë)*Halogjenet(8 orë)*ObjektivaNë përfundim të klasës së 11 të nxënës/i,-ja:• të listojë formulat e mineraleve kryesore në të cilatgjenden në natyrë elementet s;• të argumentojë, në bazë të vendit në sistemin periodik,konfigurimin e jashtëm elektronik të elementeve s, sindryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes,temperatura e vlimit, potencialet e jonizimit, afritë përelektronin, elektronegativiteti, vetitë reduktuese te këtoelemente;• të bëjë dallimin midis elementeve alkaline dhe atyrealkalino-tokësore në lidhje me strukturën dhereaktivitetin me ujin, oksigjenin, hidrogjenin, acidet;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të Na, Ca, NaOH, CaO;• të zhvillojë eksperimentalisht: a) përftimin e NaOH meelektrolizë, b) zbutjen e ujit me fortësi të përkohshme etë përhershme, c) bashkëveprimin e Na dhe Mgpërkatësisht me H 2 O dhe HCI të përqendruar;• të përshkruajë kuptimin e fortësisë së përkohshme dhetë përhershme të ujit dhe mënyrat e zbutjes së tij;• të përgatisë një ese përshkruese mbi rëndësinë praktiketë elementeve s dhe përbërjeve të tyre;• të hartojë një organizues grafik (p.sh.: diagramin eVenit) mbi të përbashkëtat dhe dallimet e elementevetë grupeve I A dhe IIA;• të organizojë në grup një pasdite argëtuese- shkencoreme kuriozitete dhe eksperimente zbavitëse tëelementeve s.• të argumentojë në bazë të vendit në sistemin periodik,konfigurimin e jashtëm elektronik të halogjenëve dhesi ndryshojnë rrezja atomike, potencialet e jonizimit,afritë për elektronin, elektronegativiteti, vetitëoksiduese te këto elemente;• të listojë formulat e përbërjeve kryesore në të cilathalogjenet gjenden në përqindje më të lartë në natyrë;• të interpretojë ndryshimin e vetive fizike brenda grupittë halogjeneve (gjendja fizike, temperatura e shkrirjes,temperatura e vlimit, ngjyra);Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 93

• të argumentojë numrat e ndryshëm të oksidimit tehalogjenet -1, 0, +1, +3, +5, +7, duke u nisur ngakonfigurimi elektronik i atomeve të tyre;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të CI 2 , HCI, NaCl,hipokloriteve;• të bëjë dallimin midis halogjeneve në lidhje mestrukturën dhe reaktivitetin me H 2 , O 2, metaletalkaline, halogjenuret;• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e HCI (g) HCl (ujor) ,sublimimin e jodit;• të përgatisë një ese treguese mbi rëndësinë praktike tëhalogjeneve dhe përbërjeve të tyre.Kalkogjenet(9 orë)*Elementet e grupit V A(8 orë)*94• të argumentojë në bazë të vendit në sistemin periodik,konfigurimin e jashtëm elektronik të kalkogjeneve dhesi ndryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes,temperatura e vlimit, potencialet e jonizimit, afritë përelektronin, elektronegativiteti, vetitë oksiduese te këtoelemente;• të listojë formulat e përbërjeve kryesore në të cilatkalkogjenet gjenden në përqindje më të lartë në natyrë;• të argumentojë numrat e ndryshëm të oksidimit tekalkogjenet -2, 0, +4, +6 duke u nisur nga konfigurimielektronik i atomeve të tyre;• të përshkruajë dhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin në industri të O 2 ,H 2 S, SO 2 , SO 3 ,H 2 SO 3 dhe H 2 SO 4 ;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, vetitë karakteristike të kalkogjeneve(bashkëveprimin me H 2 , metalet, jometalet e tjera);• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e H 2 SO 4 dhe tëprovojë veprimin e tij me përbërje organike(p.sh mealkoolin etilik) dhe metale;• të përshkruajë ndërtimin dhe funksionimin eakumulatorit acid dhe pilës së thatë (Lë Klanshe);• të bashkëbisedojë në një tryezë rrethore mbi rëndësinë epërdorimeve praktike të kalkogjeneve dhe rrjedhësve të tyre.• të përshkruajë në bazë të vendit në sistemin periodik,si ndryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes,temperatura e vlimit, potenciali i jonizimit, afria përelektronin, elektronegativiteti, vetitë oksiduese tëelementeve të grupit VA;• të përshkruajë rëndësinë dhe gjendjen në natyrë tëelementeve të grupitVA;Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

• të argumentojë numrat e oksidimit -3, 0, +3, +5 tekazoti dhe fosfori, bazuar në konfigurimin e jashtëmelektronik të tyre;• të përshkruajë edhe përmes shkrimit të barazimevekimike, vetitë kimike të azotit dhe fosforit(bashkëveprimi me O 2, H 2 etj.);• të përshkruajë dhe përmes shkrimit të barazimevekimike, prodhimin industrial të HNO 3 ; NH 4 NO 3 ;H 3 PO 4 ; Ca(H 2 PO 4 ) 2 ∙CaSO 4 ;• të zhvillojë eksperimentalisht: gatitjen e NH 3, hetimine NO 3 - dhe veprimin e HNO 3 me Cu e metale të tjera;• të debatojë në grup duke argumentuar qëndrimin proose kundër, për efektet e përdorimit të plehrave azotikedhe fosfatike në bujqësi;• të hartojë një organizues grafik për të treguarngjashmëritë dhe dallimet midis jometaleve të grupitVA dhe VIA ( O dhe S, me N dhe P);• të diskutojë në një tryezë rrethore mbi rëndësinë dhepërdorimet e formave alotropike të fosforit, oksigjenit dukepërdorur informacione të grumbulluara përmes TIK-ut.Metalet kalimtarë(8 orë)*• të përshkruajë karakteristikat e metaleve kalimtare,bazuar në vendin e tyre në sistemin periodik(konfigurimin elektronik, numrat e oksidimit, vetitëfiziko-kimike te Fe, Cu, Cr);• të evidentojë dukurinë e rënies së elektronit, duke ubazuar në strukturën elektronike (Cu dhe Cr);• të interpretojë përmes ndryshimit të numrave tëoksidimit, karakterin e hidrateve te metalet kalimtare(si p.sh Cr(OH) 2; Cr(OH) 3 dhe H 2 CrO 4 );• të zhvillojë eksperimentalisht: përftimin e Cr(OH) 3 ,kalimin e bikromateve në kromate dhe anasjelltas, tëhetojë vetitë oksiduese të Cr (VI);• të përshkruajë kromimin, korrozionin dhe masatmbrojtëse ndaj tij;• të punojë në grup për organizimin e një pasditejeshkencore me temë: metalet kalimtare në jetën tonë(përshkrim i burimeve natyrore të këtyre metaleve nëvend, demonstrime eksperimentesh argëtuese me këtometale, përshkrim skemash të thjeshta teknologjike tëprodhimit të metaleve kalimtare p.sh.: bakrit, hekurit).Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 95

Detyrë eksperimentale(2orë)*Hetimi i substancavePërftimi i substancave• të provojë me anë të reaksioneve karakteristike sesubstanca e dhënë është CuSO 4 , H 2 SO 4 ;• të etiketojë përmes hetimit: provëzat në të cilatndodhen H 2 SO 4 , HCl, HNO 3 ;• të etiketojë plehrat inorganike NH 4 NO 3 , (NH 4 ) 2 SO 4;• të përftojë me anë të dy rrugëve të mundshme: ZnSO 4nga substancat H 2 SO 4 , Zn, ZnO;• të përftojë me të gjitha rrugët e mundshme KCl ngareagentët: BaCl 2 , KNO 3 , HCl, K 2 SO 4 , KOH.LINJA:Kimi organikePërshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje të gjithë nxënësit do të fitojnë njohuri,aftësi dhe qëndrime për polimerët, preparatet më të rëndësishme farmaceutike nëpërdorimin shtëpiak, për kozmetikën, ushqimin dhe vitaminat, enzimat, hormonet dheneurotransmetuesit.Orë të sugjeruara: 3096PolimerëtNënlinja(6 orë)*Preparate farmaceutike(6 orë)*Preparate kozmetike(8 orë)*ObjektivaNë përfundim të klasës së 11-të nxënës/i,-ja:• të përshkruajë strukturat e polimereve dhe polikondesatevemë të rëndësishme dhe përdorimet e tyre nëjetën e përditshme ( polieteni, PVC, polistireni);• të debatojë në grup pro dhe kundër përdorimit tëpolimerëve në jetën e përditshme.• të tregojë përbërësit e analgjezikëve (aspirina, paracetamoli,ibuprofeni) duke u bazuar në formulat e tyrestrukturore( jo t’i shkruajë ato) si dhe mënyrën eveprimit të tyre në organizëm;• të sintetizojë në laborator aspirinën;• të relatojë në grup, duke shfrytëzuar burime tëndryshme informacioni për efektet (pozitive dheanësore) e përdorimit të aspirinës, paracetamolit,ibuprofenit te fëmijët, gratë shtatzana dhe të rriturit.• të përshkruajë llojet, vetitë kryesore, rëndësinë epërdorimit për qëllime shëndetsore dhe etike tësapuneve, (sapuneve nga natriumi dhe kaliumi),detergjentëve (detergjentët e ngurtë, derivatet eacidit sulfonik dhe të lëngshëm, ose derivatet e aciditfosforik), pastave të dhëmbëve, kremrave dheKimia 11 me zgjedhje të detyruar

locioneve, të kuqit të buzëve dhe parfumeve( jo dukeshkruar formulat e tyre kimike);• të përshkruajë procesin e sapunifikimit me anë të shkrimittë barazimeve kimike për shembuj të ndryshëm;• të sintetizojë në laborator një sapun të thjeshtë duke unisur nga acidi oleik me bazë;• të debatojë në një tavolinë të rrumbullakët argumentepro dhe kundër lidhjes së ngushtë të njeriut meproduktet e sotme kozmetike (p.sh.: përdorimi iparfumeve, antidjersave, detergjentëve etj.) dhefarmaceutike, duke u nisur nga informacione tësiguruara nga burime të ndryshme informimi.Ushqimi dhe vitaminat(5 orë)*Tharmet (enzimet) dhehormonet(5 orë)*• të argumentojë kërkesat e organizmit për lëndëushqimore në bazë të nevojave energjetike, përpilimine racionit ushqimor ditor dhe rëndësinë e grupeveushqimore(sendeve ushqimore) në piramidën e tëushqyerit;• të përshkruajë karakteristikat, rolin dhe kërkesat përvitamina dhe lëndë minerale në të ushqyerin e njeriut:vitaminat e tretshme në yndyrna (vitamina A, D, Kdhe E) dhe të tretshme në ujë(vitamina të grupit B,C);• të shkruajë një ese argumentuese për ndikimin emungesës apo tepricës së vitaminave dhe lëndëveminerale në të ushqyerit e njeriut;• të përgatisë në grup një fletëpalosje informuese përllojet e vitaminave dhe lëndëve minerale, rëndësinënë shëndet dhe ushqimet që i përmbajnë.• të përshkruajë tharmet (oksidoreduktazë, transferazë,liazë) dhe hormonet (kolesterol, estradiol, estrogjendhe testosteron), pa shkruar formulat e tyre kimike sidhe rolin e tharmeve dhe hormoneve në organizëm,përpunimin e ushqimeve në mjedis si dhe tëhormoneve në organizëm;• të shpjegojë me fjalët e tij veprimin e tharmit mesubstratin dhe ndikimin e pH dhe temperaturës nëveprimtarinë e tharmit;• të provojë në kushte eksperimentale shdërriminenzimatik të sheqerit të rrushit në etanol;• të shkruajë një ese përshkruese mbi efektet ehormoneve në ciklet jetësore të njeriut (pubertet,shtatzani, menopauzë, andropauzë).Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 97

* Brenda këtyre orëve mësues/i,-ja planifikon edhe përsëritjen, testimet enxënësve dhe veprimtari të tjera që lidhen me përpunimin e njohurive.4. KËRKESA TË LËNDËS SË KIMISË NDAJ LËNDËVE TË TJERAKIMIATë përgjithshmeMATEMATIKANxënës /i,-ja:- të përdorë makinën llogaritëse dhe të kryejëveprime te +, -, 1/x, lg10X;- të paraqitë numrat me anë të shkrimit shkencortë numrave;- të kryejë veprimet bazë matematike me numratpozitivë dhe negativë;- të kryejë veprime matematike me thyesat,raportet, përqindjen;- të formulojë ekuacione algjebrike të thjeshta;- të zgjidhë ekuacione të gradës së parë dhegradës së dytë;- të përdorë me korrektesë simbolet: < , >, = ;- të bëjë kalimin e informacionit në forma tëndërsjella në numerik, algjebrik, verbal dhe garfik;- të zgjedhë në mënyrë të përshtatshme variablatpër paraqitjen grafike të një varësie lineare.Ndërtimi i atomitTreguesi hidrogjenor,njehsimi i pHNjehsimet në kimiNxënës /i,-ja:- të kryejë njehsime me përqindjen dhemesataren aritmetike;- të shpjegojë kuptimin e probabilitetit.Nxënës/i,-ja:- të gjejnë logaritmin e prodhimit, të herësit;- të kryejë veprime me numra me fuqi të 10-ës;Nxënës/i,-ja:- të përdorë faktorët e kthimit për shndërrimin enjësive të matjes në njësi të tjera të matjes (p.shtë kthimit të m në km);- të krahasojë dhe renditë madhësitë.98Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

KIMIALidhja kimikeBashkëveprimi ndërmolekularKinetika kimikeReaksioni kimik dhe energjiaFaktorët e shpejtësisë së njëreaksioni kimikMatja e shpejtësisë sëreaksioneve kimikeEkuilibri kimikElektrokimiaPotenciali elektrodik. Elektrodastandarde e hidrogjenitElektroliza. Radha e shkarkimittë joneve.KIMIAPër të gjitha linjat, nënlinjatFIZIKANxënës/i,-ja:- të përshkruajë natyrën e forcave elektrostatike.Nxënës/i,-ja:- të bëjë dallimin ndërmjet energjisë sëbrendshme, energjisë potenciale, dhe energjisëkinetike;- të formulojë kuptimin fizik të:shpejtësisë, shpejtësisë mesataredhe shpejtësisë së çastit;- të formulojë kuptimin fizik të temperaturës dhetë zeros absolute;- të kthejë temperaturën në Kelvin, në gradëCelsius dhe anasjellas;- të përdorë njësitë themelore SI dhe ato tërrjedhura.Nxënës/i,-ja:- të bëjë dallimin ndërmjetekuilibrit statik dhe dinamik.Nxënës/i,-ja:- të vendosë lidhjen ndërmjet rrymës elektrikedhe forcës elektromotore;- të krahasojë rrymën elektrike alternative dherrymën e vazhduar, duke u bazuar nëkarakteristikat e tyre;- të përcaktojë kahun e rrymës elektrike në njëqark, duke u nisur nga polaritetet e burimit.TIKNxënës/i,-ja:- të përdorë pajisjet e inputit outputit,si: usb, cd dvd, tastier, printer;- të përdorë wordin, exelin për të shkruar tekst,figura, imazhe, tabela, grafikë;- të përdorë PowerPoint për të bërë prezantime;- të përdorë programin Microsoft Equation 3.0për të shkruar formula dhe barazime kimike;- të përdorë forumet, blog të brendshëm dhe tëjashtëm për të realizuar diskutime të ndryshmeKimia 11 me zgjedhje të detyruar 99

shkencore kimike;- të përdorë e-mail dhe Internet për të gjetur,marrë dhe komunikuar informacione.KIMIAPër të gjitha linjat, nënlinjatKIMIAPër të gjitha linjat, nënlinjatGJUHA SHQIPENxënës/i,-ja:- të prezantojë duke përdorur lloje të ndryshme tëmedias, si: elektronike, të folur, të shkruar dhegrafike në përputhje me përmbajtjen dheqëllimin shkencor të prezantimit;- të përzgjedhë informacionin shkencor në njëvëllim të caktuar informacioni të tillë, p.sh.: nënjë artikull shkencor, në një film shkencor.GJUHA ANGLEZENxënës/i,-ja- të analizojë dhe të interpretojë tekste dhe formatë ndryshme të komunikimit shkencor të kimisënë anglisht, p.sh.: për periodicitetin e vetivekimike të elementeve, strukturën kimike tëlëndës etj.;- të komunikojë në anglisht fjalorinterminologjik bazë kimik të jetës së përditshme.5. KËRKESA PËR ZBATIMIN E PROGRAMITZbatimi i programit kërkon që kurrikula e kimisë të vendosë theksin në rrugëndhe procedurat e veprimit shkencor me objektet mësimore, që metodat verbale tëpërdorura gjerësisht sot, të zëvendësohen me përdorim të metodave shkencore.Kurrikula e kimisë duhet t’i nxitë nxënësit të jenë aktivë dhe të marrin përgjegjësi përtë mësuarit e tyre; të përdorë strategji dhe teknika mësimore që nxitin ndërveprimin,pjesëmarrjen mësimore dhe mbështetin kërkimin e nxënësve.Detyrat eksperimentale, projektet kurrikulare lëndore, diskutimi dhe debatimësimor, hartimi i relacioneve apo eseve me natyrë shkencore, puna në grup, kërkimete pavarura dhe në grup me anë të TIK-ut dhe burimeve të tjera të informacionit, janëveprimtari të rëndësishme mësimore të detyruara për t’u aplikuar gjatë zbatimit të këtijprogrami.Që programi të zbatohet në mënyrë të suksesshme duhet që përdoruesit e tij tënjohin thellë kurrikulën bërthamë të kimisë për gjimnazin.Kërkesat për arritjen mësimore të nxënësve në lidhje me përmbajtjet e dhënamësimore, përshkruhen përmes objektivave të programit. Këto objektiva janë detyrimpër çdo nxënës që ndjek kiminë me zgjedhje të detyruar në klasën 11. Por, arritja enxënësve në lidhje me secilin objektiv të programit, nuk mund të jetë e njëjtë, disa earrijnë shumë mirë objektivin e dhënë, të tjerë në nivelin bazë apo atë mesatar. P.sh.:arritja mësimore e përshkruar në objektivin e këtij programi “nxënës/i,-ja duhet: të100Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

argumentojë numrat e ndryshëm të oksidimit te halogjenet -1, 0, +1, +3, +5, +7, dukeu nisur nga konfigurimi elektronik i atomeve të tyre”, përmbushet në nivele tëndryshme nga nxënës të ndryshëm.Programi i kimisë me zgjedhje të detyruar për klasën e 11-të të gjimnazit,është strukturuar në linja/nënlinja që vijnë njëra pas tjetrës, por kjo nuk do të thotë senë tekst dhe në procesin mësimor në klasë, është e detyrueshme të ndiqet po kjorenditje. Përcaktimi i temave mësimore, kapitujve dhe renditja e tyre është zgjedhje elirë e zbatuesit të programit me kushtin e vetëm, që të gjitha objektivat e programit tagjejnë veten në tekstin që zbaton këtë program si dhe në procesin mësimor në klasë.Po ashtu, sasia e orëve mësimore për secilën linjë është rekomanduese.Përdoruesit e programit duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të lëndës, ndërkohëjanë të lirë të ndryshojnë me 10% (shtesë ose pakësim) orët e rekomanduara përsecilën linjë/nënlinjë, kjo në varësi të nivelit të përvetësimit të materialit të dhënëmësimor nga nxënësit.Në programin e lëndës së kimisë me zgjedhje për klasën e 11-të 65% e orëvemësimore totale janë për shtjellimin e njohurive/aftësive të reja lëndore dhe 35% etyre janë menduar për përpunimin e njohurive/aftësive (gjatë vitit dhe në fund tëvititshkollor).Në program janë shënuar të gjitha objektivat mësimore që lidhen meinformacionin e ri mësimor dhe një numër objektivash të përpunimit. Zbatuesi iprogramit është i detyruar të plotësojë këtë raport njohuri të reja/përpunim dukeaplikuar në lidhje me përpunimin përveç veprimtarive të propozuara edhe të tjeratë reja që i mendon të vlefshme për të arritur kërkesat e shpallura në synimet dheobjektivat e këtij programi.Në përgjithësi përpunimi i njohurive përmban:- përsëritjen brenda një kapitulli të njohurive-bazë të tij (skicimi i hartës sëkoncepteve, shkrimi i një relacioni, një eseje apo përpilimi i një posteri, fletëpalosjeje për objektet e rëndësishme mësimore të lidhura shpesh dhe mekërkime të reja të nxënësve etj.);- testimin e njohurive dhe aftësive-bazë;- integrimin e njohurive të reja me njohuritë e lëndëve të tjera (ndonëse këtointegrime do të përshkojnë zhvillimin e çdo ore mësimore, gjatë përpunimit iduhet kushtuar kohë e posaçme p.sh.: për realizim projektesh ndërkurrikularetë propozuara ose jo në program);- projektin kurrikular lëndor për një çështje që lidhet me përmbajtjen eprogramit;- realizimin e veprimtarive të ndryshme kërkimore eksperimentale.Në këtë program sikurse edhe në programin e kimisë bërthamë, duhet t’ikushtohet kohë e posaçme zhvillimit të:- aftësive të komunikimit, menaxhimit të informacionit, zgjidhjes sëproblemeve, të menduarit kritik dhe krijues, përdorimit të matematikës dheTIK-ut;Kimia 11 me zgjedhje të detyruar 101

- aftësive të posaçme lëndore si: kërkimi shkencor, ndjekja e rregullave tësigurisë në punën me pajisjet dhe reagentët kimikë;- qëndrimeve si: qëndrimi etiko-social dhe qëndrimi gjatë punës në grupe tëvogla nxënësish.6. VLERËSIMIParimet e përgjithshme për vlerësimin e nxënësve në kursin e kimisë me zgjedhjeklasa e 11-të, janë të njëvlershme me ato të përshkruara në programin e kimisëbërthamë për klasat e 10-të dhe e 11-të.Nënvizojmë që për këtë program kujdes duhet bërë sidomos:- në drejtim të lidhjes së ngushtë që duhet të ketë vlerësimi me objektivat eprogramit. Vlerësimi duhet të mbështetet në objektivat e programit dhe tëmatë arritjet e nxënësve vetëm në lidhje me to.- në drejtim të matjes jo vetëm të arritjeve që lidhen me njohuritë por dhearritjeve që kanë të bëjnë me aftësitë kyç dhe qëndrimet etiko-sociale tënxënësve. Kjo kërkon që krahas metodave tradicionale të vlerësimit tënjohurive një vend të posaçëm në praktikën e vlerësimit të arritjve tënxënësve të zërë dhe vlerësimi për aftësitë dhe qëndrimet përmes zbatimit tëvlerësimit për punët eksperimentale, marrëdhëniet e punës në grup, projektetkurrikulare, kërkimet e pavarura dhe ato në grup si dhe për prezantimet einformacioneve dhe ideve të përftuara.- në drejtim të përdorimit të portofolit të nxënësit/es, si një mundësi e redomethënëse vlerësimi e vetëvlerësimi e cila, demonstron qartë jo vetëmarritjet mësimore të nxënësve por dhe evoluimin e këtyre arritjeve individualepërgjatë vitit shkollor. Portofoli i nxënës/it,-es mundëson sigurimin e tëdhënave të arritjeve të nxënësve në provimet me shkrim, detyrat tematike,projektet kurrikulare, veprimtaritë kurrikulare ku nxënësi ka marrë pjesë.- në drejtim të vlerësimit të aftësive të nxënësve për përdorimin e njohurivekimike në situata të jetës reale.Vlerësimi i nxënës/it,-es duhet të përshkojë gjithë procesin mësimor dhe të jetëelement i rëndësishëm i këtij procesi jo vetëm në matjen e arritjeve të nxënësve nëlidhje me kërkesat e programit por, duhet të shërbejë dhe për të përmirësuar dhecilësinë e mësimdhënies e mësimnxënies së këtij programi.102Kimia 11 me zgjedhje të detyruar

Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnazISBN: 978-9928-08-056-19 789928 080561Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnazLibërMe zgjedhje të detyruarmësuesiIrena Kotobello KimiaMe zgjedhje të detyruar 11260Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Me zgjedhje të detyruarEduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Me zgjedhje të detyruarLibrat e mësuesit dhe planet mësimore për tëgjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjenidhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetitwww.mediaprint.alPër më shumë informacion mund të na shkruaninë adresën e emailit: botime@mediaprint.alose të na kontaktoni pranë redaksisë në numrine telefonit: 04 2251 614.www.mediaprint.alÇmimi 300 lekëISBN: 978-9928-08-071-49 789928 080714