okumalarım - Zeki Zikrullah Kırmızı * Okumanın Sonuna Yolculuk

Sorunsuz bir çeviri ama çevirmeyle Türkçe söyleme arasında bir yerde durup
durmadığını kestiremiyorum, üstelik bunun iyi mi kötü mü olduğunu da.
Akutagava‟yla lise yıllarında (60‟lar) tanıĢmıĢtım Bilgi‟deki yanılmıyorsam
Raşomon çevirisiyle. Hep dönmeyi umduğum, tanımayı istediğim bir yazardı. Ve
onyıllar sonra, Japon yazınına çeviri üzerinden daldığım bugünlerde Akutagava‟ya
uğramadan edemezdim. Yazın dünyasına Raşomon‟la (1915) çıkan Akutagava
(1892-1927) hepi topu 35 yıl yaĢamıĢ ve değiĢik türlerde sayısız yapıt verebilmiĢ
(Toplu yapıtları Japonya‟da 19 ciltte derlenmiĢ) biri. Kuruntulu, korkulu yazar, uyku
ilacı alarak yaĢamına son veriyor.
Benim Akutagava okumamda gözlediğim birkaç noktaya değinmekle
yetineceğim. Ġlki yeni Japon yazınının sanırım 19.yüzyılla baĢlayan serüveni batıya
açık, batıyı içselleĢtirmiĢ oluĢu. Batının yalnızca yazınsal kaynakları değil, ekinsel
kaynakları da bu yazarların birçoğunca özümsenmiĢ, hatta belki bu nedenle tersi
savrulmalar sözkonusu (MiĢima, bir örnek). Mendil (1916) örneklerden biri yalnızca.
Bir ikinci nokta, Akutagava dili ve yazısının, ne olduğunu tanımlamakta güçlük
çekeceğim okur beklentimi karĢılayamadığı. Ġkinci dilden çevirilerde bile
Kavabata‟da yakalar gibi olduğum Ģey burada önüme gelmedi. Çok ilginç, batı
dillerinden, parlak, kusursuz öykü metinleriydi okuduklarım. ĠĢte benim de istediğim
bu değildi. Peki oryantal (ilkel) bir beklenti miydi o zaman? Yerel tin, öteki sürprizi
mi? Doğrusu buna da evet diyemeyeceğim. Belki dünyanın bir yerinde, orada bir
ekinin kendi içsel imge dinamikleriyle ilgili bir deneyimi umuyorum. Bir umu…
Ayrıca yazarın dünya duyarlığına saygı duymamak elde değil. Pasajları açık,
renkleri arı, saf ve anlatısına koyduğu inanç rahatsız edici değil. Onun öyküleri
amaçsız (etik göndermesiz) değil. Ama amaca harcanmıĢ da değil. Canlı, parlak
betimlemelerinden anlaĢılan bu...
Bu seçiklik anlatı(m) tekniğindeki sağlamlıktan da belli zaten.
Gotik, coĢumcu (romantik), masalsı etkileri taĢımasını yadırgamıyorum
kaynakları tüm dünya olan yazarın. Gogol (Burun, 1916), Balzac (Bilinmeyen
Şaheser, 1831) vb. neredeyse uyarlanıyor. Cehennem Tablosu (1918), yazarın
çılgın imgeleminin çarpıcı, renkli bir kanıtı uzun öykü.
Klasik yerel anlatıcıya, batının üst anlatıcısı eĢlik ediyor. Yazarın öyküleri iki
anlatım tekniğinin dönüĢümlü, sıralı uygulaması… Tekniği açısından bu nedenle
yapıtı iki eksenli, boyutlu diyebiliriz Akutagava‟nın. Ama evrensel anlatıcı genelde
baskın, bunu da kabul etmeli.
Ve tinbilimsel incelikler, Sonbahar (1920) gibi öykülerde insanı buracak kerte
doruk yapıyor. Aynı adama ilgili iki kızkardeĢin Çehov‟u aratmayacak öyküsü
gerçekten dokunaklı, hüzünlü. 1922‟de yazdığı Çalılıklar Arasında‟yı Kurosava
uyarlamıĢtı (Raşomon, 1951). Aynı (!) gerçeğin değiĢik tanıkların ağzından nasıl
farklılaĢtığının bu hoĢ anlatımı Kurosava‟da eĢsiz bir filme dönüĢmüĢtü.
Tüm bu öyküleri topluca değerlendirdiğimde gerçekten engin bir entelektüel
donanımı duyumsuyorum. Örneğin Vagon (1918) bir çocuğun kopuĢ, yitme
duygusunu öylesine etkili bir uzamda (demiryolları, drezin, iki demiryolcu, vb.)
kurguluyor ki onu kendi geçmiĢime, anılarıma katıyorum daha okurken. Ve belki
Çarklar (1927), Serap (1927) Ģizofrenik bir dağılmanın son iĢaretleriydi.
12