You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Bilimsel Araflt›rmada Yap›lmas› Gerekenler<br />
reylerin bizzat kendileri geçmiflte <strong>etik</strong> kurallar› çi¤nememifl olmal›d›rlar.<br />
‹kinci olarak, <strong>etik</strong> kurullara ba¤›ms›z bir çal›flma ortam› sa¤lanmal›<br />
ve d›flar›dan gelebilecek etkilerden tamamen ar›nd›r›lm›fl çal›flma<br />
olanaklar› verilmelidir. Etik kurullar düzenli flekilde toplan›p, kendi<br />
kurumlar›n›n özelli¤ini de göz önüne alarak, de¤iflik konularda <strong>etik</strong><br />
uygulama kurallar› üretmeye çal›flmal›d›rlar. Etik kurullar di¤er kurumlardaki<br />
<strong>etik</strong> kurullarla ba¤lant›l› olmal› ve mümkünse, daha üst düzeyde,<br />
daha yetkili kurullar da oluflturulmal›d›r.<br />
3. Denekler konusunda bir nokta, ülkemizi yak›ndan ilgilendirmektedir.<br />
Bilimsel yönden geliflmifl ülkeler, zaman zaman, kendi mali ve kültürel<br />
etkileri alt›nda kalm›fl ülkelerle medikal araflt›rmalarda iflbirli¤i<br />
yapmaktad›rlar. Örne¤in, yan etkileri henüz bilinmeyen ve ABD'de<br />
Besin ve ‹laç ‹daresi (FDA) taraf›ndan izin verilmemifl baz› ilaçlara iliflkin<br />
araflt›rmalar›n yoksul ülkelerde uyguland›¤› bildirilmifltir. Bu koflullarda<br />
ABD'li bilim kurumu veya ilaç firmas› yetkilileri ile yoksul ülkenin<br />
hekimleri aras›nda bir iflbirli¤i oluflmakta ve böyle bir ilaç, yoksul<br />
ülkede, deneklere ücret verilerek uygulanabilmektedir. Bu durum,<br />
dünyada, deneklerin birinci ve ikinci s›n›fa ayr›lmas› gibi insan haklar›<br />
ve insan onuruyla ba¤daflmayan çok önemli bir <strong>etik</strong> sorunu ortaya ç›karmaktad›r.<br />
Geliflmifl veya geliflmekte olsun, hiçbir ülkede araflt›r›c›<br />
hekimlerinin böyle çal›flmalara girmesi kabul edilemez.<br />
4. ‘Bofluna (göstermelik) denek’ kullan›lmamal›d›r. Uluslararas›<br />
ilaç firmalar› tüm araflt›rma evreleri tamamlanm›fl yeni bir ilac›, <strong>bilimsel</strong><br />
olarak geri kalm›fl bir ülkenin t›p fakülteleri ve di¤er sa¤l›k kurumlar›na<br />
sunarak bu ilaçla <strong>bilimsel</strong> araflt›rma yapmalar›n› önerebilirler.<br />
Burada ilac›n etkinli¤inin <strong>bilimsel</strong> olarak s›nanmas› söz konusu de¤ildir:<br />
Reklam›n› yapmak amac›yla, ilaç üzerinde sanki o ülkedeki kurumlarda<br />
araflt›rma yap›l›yormufl gibi bir izlenim verilmek istenmektedir.<br />
Üniversitelerin ve t›p mensuplar›n›n <strong>bilimsel</strong> onurlar›n› zedeleyecek<br />
böyle bir tuza¤a düflmemeleri gerekir. Verilecek mali desteklere de<br />
kap›lmamak gerekir. Ayr›ca, bu yolla, kontrol grubunu oluflturan kiflilere<br />
de gerekli olmad›¤› halde ilaç verilmifl olur.<br />
5. Epidemiolojik çal›flmalarda deneklerin özel yaflamlar›na ve toplumdaki<br />
konumlar›na sayg› gösterilmesi ve deneklerin kimliklerinin sakl›<br />
tutulmas› gerekir. Gizlilik ilkesine titizlikle uyularak her dene¤e bir<br />
- 22 - Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar›<br />
rumuz veya kod numaras› verilmeli ve dosyas›, araflt›rma grubundaki<br />
yaln›zca bir veya iki araflt›r›c› taraf›ndan bilinen bir yerde saklanmal›d›r.<br />
Tutulan kay›tlar ve eldeki bilgiler hastan›n onay› olmadan üçüncü<br />
kiflilere aktar›lmamal›d›r.<br />
6. Hayvan deneyleri: Baz› araflt›rmalar›n insan üzerinde yap›lmas› bilim<br />
ahlak›na, insan haklar›na ve onuruna ayk›r› olabilir. Bu nedenle baz›<br />
araflt›rmalar›n insana, en az›ndan, kuramsal olarak uygulanabilirli¤inin<br />
anlafl›lmas› için, hayvanlar üzerinde yap›lmas› gerekir. Di¤er bir<br />
deyiflle, bilginin ilerlemesi, insan hastal›klar›n› anlama ve sa¤alt›m olanaklar›n›n<br />
gelifltirilmesi için canl› hayvanlar üzerinde deney yapmak<br />
gerekli olabilir. Bu durumda da uluslararas› <strong>etik</strong> kurallara uymak gerekir.<br />
Özetle, araflt›rmada deney hayvanlar›na ac› ve huzursuzluk vermeyecek<br />
koflullar›n sa¤lanmas› gerekir. Deney hayvanlar› deneyden<br />
sonra yaflat›l›yorsa hayvanlar›n bar›nma, beslenme ve çevre koflullar›<br />
veteriner hekim kontrolünde ve uygun bir ortam içinde yap›lmal›d›r.*<br />
Araflt›rma Verilerinin Arflivlenmesi<br />
Bilimsel Araflt›rmada Yap›lmas› Gerekenler<br />
Bulgular ve çal›flma verileri (deneysel, biyolojik/denekli ve klinik) araflt›rmalar›n<br />
birincil ürünleridir. Veriler önemli bir kaynakt›r ve s›k s›k onlara<br />
geri dönüp analizler yapmak gerekebilir. Bilimsel bilgiye veya bir kuram›n<br />
geliflmesine katk›lar› olabildi¤i gibi, yeni araflt›rmalara da bir bafllang›ç<br />
oluflturabilirler. Bu nedenle, tüm veriler emin ve kolay ulafl›labilir bir biçimde<br />
arflivlenmelidir. Araflt›rma s›ras›nda bafltan sona, günlük olarak yap›lanlar<br />
net ve kesin kay›tlar olarak not edilmeli ve kay›tlar saklanmal›d›r.<br />
Bu kay›tlar›n tam olmas›, düzgünlü¤ü, do¤rulu¤u ve gizlili¤i konusunda<br />
özel dikkat gerekir. Her çal›flma gününün sonunda verileri tafl›yan kay›tla-<br />
* Avrupa Bilim Vakf›'n›n (ESF) hayvanlar›n deneylerde kullan›m›na iliflkin ilkeleri flunlard›r:<br />
- Hayvanlar›n duygulu varl›klar olmalar›n›n gerektirdi¤i özenle muamele görmeleri; mümkün<br />
oldu¤unca deneylerin yerine geçebilecek (hayvanlar›n kullan›lmad›¤›) alternatif deney sistemlerin<br />
kullan›lmas›;<br />
- Deneylerde kullan›lan hayvanlar›n mümkün olan en az say› ile s›n›rland›r›lmas›; hayvan<br />
kullan›m›na seçenek olmad›¤› durumlarda deney hayvanlar›n›n az ac› çekece¤i koflullar›n sa¤lanmas›;<br />
Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar› - 23 -
Change language