Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Bilimsel Araflt›rmalarda Kusurlu Davran›fl›n Tan›m› ve Nedenleri<br />
du¤u araflt›rmalard›r. Burada araflt›r›c› iyi niyetli oldu¤u halde bilmeden<br />
hatalar yapar. Genellikle bunlar, telafi edilmesi mümkün olan ve bilime büyük<br />
zarar vermeyen olaylard›r. Asl›nda ciddi bilim dergilerinde editör-hakem<br />
ikilisi bu hatalar› tafl›yan makalelerin yay›mlanmas›n› en aza indirir.<br />
Yinelenen Yay›n (Duplication)<br />
Yinelenen yay›n, ayn› <strong>bilimsel</strong> araflt›rman›n birden çok dergiye yollanarak<br />
yay›mlanmas› olay›d›r. Mizahi bir terimle salam dilimleme de (salami<br />
slicing) denir. Tüm araflt›rma makalesi do¤rudan iki ayr› dergide yay›mlanabilece¤i<br />
gibi, gereksiz yere bölünerek ve hafifçe de¤ifltirilerek birden<br />
çok dergide yay›nlat›labilir. Bilimsel dergi editörleri bu s›k görülen<br />
durumdan çok flikâyetçidirler ve yollanan makalenin baflka yerde yay›mlanmayaca¤›na<br />
dair ‘yaz›l› olur’ isterler. Ayr›ca, baz› bilim dergileri daha önce<br />
kendilerinde yay›mlanm›fl makalelerin baflka dergilerde ç›kmas› durumunda<br />
bunu aç›kça ilan ederler. Baz› <strong>bilimsel</strong> dergiler bu tip yazarlar› kara<br />
listeye al›rlar.<br />
Sahtecilik, Sapt›rma veya Aldatmaca (Falsification)<br />
Sahtecilik <strong>bilimsel</strong> verileri istemli olarak de¤ifltirme olgusudur. Burada<br />
ya do¤rudan do¤ruya deney verileri üzerine baz› istatistik manipulasyonlar<br />
yap›lm›flt›r, ya da ortaya ç›kan verilerin en uygun olanlar› al›n›p uygun<br />
olmayanlar› at›lm›fl, böylece ahlak d›fl› bir yoldan <strong>bilimsel</strong> varsay›mlar<br />
güçlendirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Bu gibi sahtecilik olgular› muhtemelen daha<br />
s›kt›r; çünkü bunlar›n ortaya ç›kart›lmas› zordur. Bu nedenlerle ciddi bilim<br />
dergileri verilerin ve kullan›lan istatistik yöntemlerin çok ayr›nt›l› flekilde<br />
yaz›lmas›n› isterler.<br />
Uydurmac›l›k (Fabrication)<br />
Kuru laboratuarc›l›k (dry labbing), masa bafl› araflt›rma (desk research)<br />
gibi terimler de uydurmac›l›¤› belirtmek için kullan›lmaktad›r. Bu-<br />
- 38 - Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar›<br />
rada kifli, hiç araflt›rma yapmad›¤› halde veya yar›m-yamalak verileri alarak<br />
çok uygun yöntemler kullanm›fl ve çok uyumlu veriler elde etmifl gibi sözde<br />
bir <strong>bilimsel</strong> makale yazar. Bu tür uydurma yay›nlar çok önemli araflt›rma<br />
merkezlerinden de ç›kabilmektedir. Daha da kötüsü, bu hayal gücüne<br />
sahip, çal›flmadan sonuçlar uyduran kiflilerin baz› araflt›rmalar›n›n <strong>bilimsel</strong><br />
ve ekonomik destek ald›¤› bile görülmüfltür. Böylesi makalelerin etkileme<br />
ve a¤›rl›k katsay›s› (impact factor) ve makale reddetme oran› yüksek olan<br />
ciddi <strong>bilimsel</strong> dergilerde bas›lma oran› düflüktür. Makaleyi para karfl›l›¤›<br />
basan dergilerde uydurmac›l›k daha s›k görülebilmektedir. Daha önce söz<br />
edilen bu tür dergilerin etkileme ve a¤›rl›k katsay›s› çok düflüktür ve ço-<br />
¤u SCI taramas› içine girmemektedir.<br />
Afl›rmac›l›k (Plagiarism)<br />
Bilimsel Araflt›rmalarda Kusurlu Davran›fl›n Tan›m› ve Nedenleri<br />
Afl›rmac›l›k için haks›z kullanma, kendi ad›na geçirme, intihal,<br />
ya¤mac›l›k ve korsanl›k gibi terimler de kullan›lm›flt›r. Temelde afl›rmac›l›k<br />
baflkalar›na ait olan araflt›rma verilerinin, oldu¤u gibi, kaynak bildirilmeden<br />
ve kendi araflt›rma verileri imifl gibi yay›mlanmas›d›r. Hakemle<br />
de¤erlendirme -peer review- sisteminde hakemin, kendisine yollanan <strong>bilimsel</strong><br />
makaledeki yeni yöntem veya bilgiyi kaynak bildirmeden kullanmas›,<br />
haks›z kullanma, kendi ad›na geçirme ya da uygunsuz mal edinme -misappropriation-<br />
olarak isimlendirilir. Afl›rma (plagiarism) için daha genifl bir<br />
tan›mlama da flöyle yap›labilir: Bir baflkas›na ait olan bir fikrin, buluflun,<br />
araflt›rma sonuçlar›n›n veya araflt›rma ürünlerinin bir bölümünün ya da<br />
tümünün, hatta kitaplar›n tümünün ya da bir bölümünün kaynak gösterilmeksizin<br />
istemli olarak kopya ya da tercüme edilip yazar›n kendi üretimi<br />
imifl gibi gösterilmesine afl›rma denir. Afl›rma çalma, ya¤malama anlam›na<br />
gelir. Afl›rmac›l›k aç›s›ndan <strong>bilimsel</strong> yay›n ile popüler-e¤itimsel yay›n aras›nda<br />
bir ayr›m yapma gere¤ini tart›flanlar ve popüler yay›nlarda yazar›n<br />
daha serbest ve özgür b›rak›lmas› gerekti¤ini öne sürenler vard›r. Ancak,<br />
bu görüfl do¤ru de¤ildir. Burada <strong>bilimsel</strong> bulufl ve özgün araflt›rma verilerinin<br />
topluma kazand›r›lmas› söz konusudur. Bu nedenle de tam tersine,<br />
<strong>bilimsel</strong> ürün üretenlere sayg› gere¤i, çok daha dikkatli olmak zorunlulu-<br />
¤u vard›r. Di¤er bir deyifl ile, afl›rma popüler yay›nlarda da <strong>etik</strong> d›fl› davran›fl<br />
kapsam›na girer. Bir bilim insan›n›n sorumlulu¤u içine kendinin veya<br />
Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar› - 39 -
Change language