Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Bilimsel Araflt›rmada Yap›lmas› Gerekenler<br />
dar bu iflbirli¤i çok olumlu geliflmelere yol açm›flsa da, yazarl›k s›ralamas›nda<br />
farkl› düflünce ve uygulamalara da neden olmufltur. Birçok alanda<br />
yazarlar listesinde bir ismin daha önlerde yer almas›, daha fazla katk›da<br />
bulundu¤u anlam›na gelmektedir. Ancak, bu durum disiplinler aras›nda ve<br />
araflt›rma gruplar› aras›nda büyük farkl›l›klar gösterir. Baz› alanlarda k›demli<br />
araflt›r›c› listede ilk isimdir. Di¤er alanlarda ise, k›demli araflt›r›c›n›n<br />
ad› daima sonda yer al›r (Gene baz› alanlarda araflt›rma kurumunun baflkan›n›n<br />
ad›, makale ile do¤rudan ilgili olmasa bile <strong>etik</strong> olmayan bir flekilde<br />
yazarlar listesine girer. Bu, ülkemizde oldukça s›k görülen bir durumdur).<br />
Baz› araflt›rma gruplar› ise yazar s›ralamas›n› alfab<strong>etik</strong> olarak yaparlar. Daha<br />
çal›flman›n bafllang›c›nda ve proje yaz›lmas› döneminde araflt›rma grubu<br />
içinde olas› yazar s›ras› konusunun aç›kça konuflulmas›, araflt›rma ve<br />
alan›n›n elverdi¤i ölçüde bir karara ba¤lanmas›, sonraki pürüz ve güçlükleri<br />
önler (bkz Araflt›rma Projesi, Protokolü, Metodolojisi). K›demli araflt›r›c›<br />
ile genç araflt›r›c›n›n listedeki yeri konusunda da tart›flmalar vard›r.<br />
Genelde, genç araflt›r›c›lara <strong>bilimsel</strong> sayg›nl›k kazand›r›lmas›na özen gösterilmelidir.<br />
K›sacas›, yazar s›ralamas›nda araflt›rman›n özelli¤ine ve o<br />
araflt›rma alan›ndaki geleneklere ve grup içi ilkesel kararlara ba¤l› olarak<br />
de¤erlendirme yap›l›r.<br />
Kuflkusuz <strong>bilimsel</strong> makalede ad› geçen yazarlar›n hepsi makalenin getirebilece¤i<br />
<strong>bilimsel</strong> onuru birlikte paylaflacaklard›r. Ancak, makaleden ortaya<br />
ç›kabilecek <strong>etik</strong> sorunlar›n ve hatalar›n sorumlulu¤unu da birlikte<br />
yüklenmeleri gerekir.<br />
S›ralaman›n yan› s›ra, yazarl›¤a iliflkin bafll›ca iki <strong>etik</strong> sorun ile karfl›laflmak<br />
mümkündür:<br />
1. Hayali (Sanal veya Gölge) Yazarl›k (Ghost Authorship) veya<br />
Onursal Yazarl›k (Honorary Authorship)<br />
Baz› durumlarda yazar listesine, çal›flmaya hemen hiç katk›s› olmayan<br />
birinin ad›n›n yerlefltirildi¤i görülür. Bu davran›fl, bu konuda tan›nm›fl<br />
bir bilim adam›n› yazar listesine sokarak çal›flman›n <strong>bilimsel</strong> dergide<br />
daha kolayl›kla kabul edilmesinin sa¤lanabilece¤i inanc›ndan kaynaklanabilir.<br />
Oysa, esas çal›flmaya kat›lanlar›n sayg›nl›¤› veya güvenilirli¤i bu<br />
onursal yazar nedeni ile az›msanm›fl olmaktad›r. Gölge yazarl›k teri-<br />
- 26 - Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar›<br />
minin genellikle ilaç firmalar›n›n <strong>bilimsel</strong> araflt›rmalar›ndan kaynakland›¤›<br />
söylenir. Ciddi <strong>bilimsel</strong> dergilerin, ilaç firmalar›ndan do¤rudan yay›n<br />
kabul etme konusunda halen bir direniflleri vard›r. Bunu bilen firmalar,<br />
araflt›rma konusunda isim yapm›fl ve kendileriyle ba¤lant›s› olmayan<br />
bir araflt›r›c›n›n ad›n› yazarlar listesinde göze çarpan bir yere<br />
koyabilirler. Bu uygulama, araflt›rman›n yay›na kabul edilmesini kolaylaflt›r›r.<br />
Ancak, böyle bir gölge yazarl›k genellikle belirli bir para karfl›l›¤›nda<br />
sa¤lan›r. Etik aç›s›ndan kabul edilebilir olmayan bu durum, daha<br />
çok bat› literatüründe ortaya ç›km›fl bir <strong>etik</strong> sorundur.<br />
2. Arma¤an Yazarl›k (Gift Authorship)<br />
‹kinci sorun, arma¤an yazarl›k fleklinde ifade edilmektedir. Burada çal›flmay›<br />
as›l yürüten k›demli araflt›r›c›, bu çal›flma ile hiç ilgisi olmayan<br />
veya pek az ilgisi olan kiflileri yazar listesine ekler. Bu zorla olabilir;<br />
örne¤in, genç bir araflt›r›c›n›n baz› hocalar›n› yay›n listesine koymaya<br />
zorlanmas› gibi. Ülkemizde bunun örnekleri çoktur. Bir baflka örnek,<br />
yay›n say›lar›n› art›rmak için baz› anlaflmal› gruplar›n oluflturulmas›nda<br />
görülür. Örne¤in, t›pta birbirine yak›n A,B ve C bilim dallar›nda, her<br />
grup yapt›¤› çal›flmaya di¤er çal›flma gruplar›n›n ad›n› ekler. Böylece<br />
araflt›r›c›lar›n yay›n listeleri kabart›l›r. Bilim At›f Dizini (Science Citation<br />
Index - SCI) taramas› alt›ndaki hakemli dergilerde bunlara karfl› baz›<br />
önlemler al›nmaya bafllanm›flt›r. Bu dergilerin editörleri, yazarlar<br />
listesindeki her yazar›n çal›flmaya olan katk›s›n›n aç›k bir flekilde belirtilmesini<br />
istemektedir. Birçok bilim dergisi yazarlar listesine, ancak<br />
do¤rudan ve temel katk›s› olan kiflilerin konulmas› üzerinde durmakta<br />
ve tüm yazarlar›n imzas›n› tafl›yan ve makaledeki her konuda tüm<br />
yazarlar›n fikir birli¤i içinde olduklar›n› bildiren bir belgeyi yay›ndan<br />
önce istemektedir.<br />
Yöntemler<br />
Bilimsel Araflt›rmada Yap›lmas› Gerekenler<br />
Bilim adamlar› kendi çal›flmalar›ndaki gereç ve yöntemleri çok aç›k ve<br />
ayr›nt›l› bir flekilde yazmal›d›rlar veya ayr›nt›l› yaz›lm›fl önceki bir makaleyi<br />
kaynak göstermelidirler. Böylece okuyucu, benimsenen yaklafl›mlar›n<br />
de¤erini yarg›lama olana¤›n› elde eder. Baflka araflt›r›c›lar, e¤er dilerlerse,<br />
Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar› - 27 -
Change language