öğrenme psikolojisi ders notları - KPSS EĞİTİM MERKEZİ

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ DERS NOTLARI 

TEMEL KAVRAMLAR ÖĞRENME: 

**Tekrar ve yaĢantı yoluyla organizmanın davranıĢlarında meydana gelen oldukça kalıcı, izli/sürekli 

davranıĢ değiĢiklikleridir. 

**Büyüme ve vücutta değiĢik etkilerle oluĢan geçici değinmelere atfedilmeyecek, yaĢantı ürünü olarak 

meydana gelen davranıĢta potansiyel davranıĢtaki nispeten kalıcı izli değiĢmedir. 

DĠKKAT: Sınav için ders çalıĢan bir öğrenci kazandığı ediminleri sınavdan önce unutursa kalıcı izli özelliği kaybolur 

2007 ÖSYM TANIMI: YaĢantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranıĢ değiĢikliği. 

**BĠR DAVRANIġIN ÖĞRENME OLABĠLMESĠ ĠÇĠN AġAĞIDAKĠ SORULARA CEVAP VERMESĠ GEREKĠR 

1-DavranıĢ tekrar ya da yaĢantı yoluyla mı oluĢmuĢtur? 

2-DavranıĢta değiĢiklik meydana gelmiĢ midir? 

3-DeğiĢiklik oldukça kalıcı izli midir? 

DĠKKAT: Bu sorulardan herhangi birine HAYIR yanıtı veriliyorsa o davranıĢ öğrenme ürünü değildir. Mesela bazı 

psikolojik rahatsızlıklarda ve tiklerde de davranıĢ değiĢikliği ortaya çıkmaktadır ve bu davranıĢ değiĢiklikleri de oldukça 

kalıcıdır fakat öğrenme ürünü değildir, çünkü bireyin kendi isteğiyle meydana gelmemiĢtir ve tekrar ve yaĢantı sonucu 

oluĢmamıĢtır. 

BĠR DAVRANIġIN ÖĞRENME OLABĠLMESĠ ĠÇĠN SAHĠP OLMASI GEREKEN ÖZELLĠKLER: 

1-DavranıĢta gözlenebilir bir değiĢme meydana gelmeli. 

2-DavranıĢta değiĢme nispeten kalıcı izli olmalı. 

3-DavranıĢta değiĢme yaĢantı sonucu meydana gelmeli. 

4-Kazanılan davranıĢ farklı durumlarda kullanılabilmeli. 

5-Önceki öğrenmelerden farklı olmalı. 

6-DavranıĢ: Sakatlık, hastalık, yorgunluk, ilaç, alkol, uyuĢturucu kullanımı sonucu ortaya çıkmamalı. 

7-Refleksif ve içgüdüsel davranıĢlar olmamalı. DoğuĢtan getirilmemiĢ olma. 

8-Büyüme ve olgunlaĢma sonucu ortaya çıkmamalı.(yürüme, ayakta durabilme, değiĢik sesler çıkarma gibi) DĠKKAT: 

9-Öğrenme sonucu yeni farklı sonuçlara varılmalı-eskisinden farklı tepkilerde bulunma. 

10-Öğrenme sonucunda yaĢantıya dayalı iliĢkiler kurulabilmeli. 

11-Geçici davranıĢ değiĢiklikleri öğrenme değildir. Kolu kırıldığı için yüzemeyen bir çocuğun durumu 

12-DavranıĢ değiĢmesinde birey aktif ve etkileĢim içindedir. 

NOT: Eğitim ile kazanılmıĢ davranıĢların tamamı öğrenilmiĢ davranıĢlardır. 

BĠRLĠKTE KARAR VERELĠM: 

1-Bir annenin bebeğinin altını değiĢtirmesi,,__________________________________________ 

2-ĠĢine hep zamanında giden bir kiĢinin çalar saati bozulduğu için iĢine geç kalması_________ 

3-Bir bebeğin annesini görünce gülümsemesi,,_______________________________________ 

4-Bisikletten düĢen bir çocuğun ayağını incitip pedal çevirememesi______________________ 

5-Bir köpeğin eve ilk kez gelen bir misafiri görünce huysuzlanması,,______________________ 

6-Bir bebeğin biberondan emdiği süt çok sıcak olduğunda ağzından püskürtmesi___________ 

7-Bir bebeğin hareket eden bir nesneyi gözleriyle takip etmesi______________________ 

8-Bir bebeğin değiĢtirilmek için alt bezi açıldığında ellerini ayaklarını oynatması______________ 

9-Bir bebeğin elini,ayağını ısırarak seven bir yetiĢkini görünce ağlamaya baĢlaması(Ö.Y.),,___________ 

10-Yoldan geçmekte olan bir yayanın klakson sesiyle irkilmesi_______________ 

11-Limon kelimesini duyan bir kiĢinin ağzının sulanması,,_________________________ 

12-Alkolün etkisiyle ya da hastalığından kaynaklanan ateĢin etkisiyle bir kiĢinin sayıklaması_____ 

YAġANTI: Taklit-Tekrar-Deneyim 

Bireyin çevresi ile etkileşimi sonucu bireyde kalan izdir. Büyüme ve olgunlaşma düzeyine erişen 

organizmanın çevresi ile etkileşime geçmesi. 

**Bir anaokulu öğrencisinin öğretmenini gözleyerek yazı yazmaya çalışması. 

Dikkat: Bireyin çevresi ile etkileşimi sonucu davranışında meydana gelen değişim ise öğrenme yaşantısı 

olarak açıklanır. 

Bir anaokulu öğrencisinin öğretmenini gözleyerek yazı yazmaya çalışması, YAŞANTI iken aynı şekilde 

yazmayı öğrenmesi ÖĞRENME YAŞANTISI olarak ifade edilebilir. 

*-*-Günlük yaşantımızda sokak ve caddelerde yüzlerce kişi ile karşılaşırız. Ancak bu etkileşimler, yaşantı 

eşiğini aşmadığı için kalıcı izli olmazlar. SAYFA 1

DAVRANIġ: 

**Organizmanın etkiye karĢı gösterdiği tepki U->T 

**Organizmanın bilinçli ya da bilinçsiz olarak gerçekleĢtirdiği her türlü etkinlik 

NOT: Aynı uyarıcıya bütün organizmalar aynı tepkiyi göstermek zorunda değildir. Aynı uyarıcıya 

farklı tepkiler gösterilebilir. 

Davranışlar; 

1. Doğuştan gelen davranışlar (içgüdüsel-Refleksif) 

2. Geçici davranışlar (alkol, ilaç, vb. etkisiyle oluşan davranışlar). 

3. Sonradan kazanılan davranışlar (öğrenme ürünü davranışlar)- istendik ve istenmedik davranış 

DAVRANIġ TÜRLERĠ 

ÖğrenilmemiĢ DavranıĢlar ÖğrenilmiĢ DavranıĢlar 

DoğuĢtan Gelen DavranıĢlar 

(İçgüdüsel-Refleksif 

-Kuşların yuva yapması-arının bal yapması 

-Gök gürültüsünde irkilme 

Geçici DavranıĢlar: 

Alkol-ilaç-narkoz alma-uyuĢturucu kullanımıhastalık 

yorgunluk gibi durumlarda gösterilen 

davranıĢlar. 

Büyüme Sakatlanma-OlgunlaĢma Sonucu 

Ortaya Çıkan DavranıĢlar: 

Yürüme-dik durma-ses çıkarma-sesin 

kalınlaĢması,üreme sistemini kazanma 

Sonradan Kazanılan DavranıĢlar: 

Öğrenme Ürünü Davranışlar 

ĠSTENDĠK-ĠSTENMEDĠK DAVRANIġLAR 

ĠSTENDĠK DARANIġLAR: 

Planlı eğitim ürünü davranıĢlar 

A-Ġnformal-aile, akran, TV, internet 

B-Formal-okul kurs v.b 

ĠSTENMEDĠK DAVRANIġLAR: 

Eğitimin hatalı yan ürünü davranıĢları 

Argo konuĢma-kopya çekme 

ÖNEMLĠ UYARI: 

**AlıĢma ve duyarsızlaĢma sonucunda kazanılan davranıĢlar öğrenilmiĢ davranıĢ değildir. 

-Sürekli aynı kokunun olduğu ortamda çalıĢan bir kiĢinin bir süre sonra o kokuya alıĢması 

**Çocukluk ve ergenlikteki benmerkezci düĢünme eğilimine bağlı olarak ortaya çıkan 

davranıĢlar da öğrenilmiĢ davranıĢlar değildir. 

-Kıskançlık sahiplenme kuĢkulanma saldırganlık 

ĠÇGÜDÜ: 

Ġnsanlarda OLMAYAN (Ġnsanlarda içgüdüsel davranıĢlar vardır(TARTIġMALI BĠR KONUDUR)-en 

güzel örneği ise ANNELĠK içgüdüsü),doğuĢtan getirilen türe özgü ve bir türün tüm üyelerinde 

aynı olan öğrenilmemiĢ karmaĢık davranıĢ örüntüleridir. Çok kısa bir ifade ile Doğal Güç 

NOT: Ġnsanlarda görülen cinsel istek tepkileri-yemek yeme, nefes alma korunma, beslenme gibi 

davranıĢları da içgüdüsel (ĠÇGÜDÜ DEĞĠL) davranıĢ olarak açıklayanlar vardır 

Temel Özellikleri: 

1-DoğuĢtandır-kalıtsal 

2-Bir türün tüm üyelerinde vardır ve aynıdır 

3-KarmaĢık davranıĢ örüntüsü olmalıdır. 

4-BaĢka türlerde olmamalıdır. 

5-Ertelenemezler. 

6-Amaca yöneliktir, düĢünme yoktur, kendiliğindendir. 

Arıların bal yapması-kuĢların göç etmesi-hayvanların depremi önceden hissetmesi v.b 

REFLEKS: 

**DoğuĢtan getirilen belirli bir uyarıcıya karĢı organizmanın gösterdiği hızlı tutarlı ve basit istem 

dıĢı öğrenilmemiĢ davranıĢlardır. 

**Bilinçli ve iradeli olarak yapılmazlar. 

**Sonradan öğrenilmez. 

**Bir süre ertelenebilirler fakat engellenemezler. Organizma rahatladığı ilk anda refleks ortaya 

çıkacaktır. 

ÖRNEKLER: ÜĢüyen birinin titremesi-tozlu ortamda hapĢırma-ani gürültü karĢısında irkilmekaranlıkta 

gözbebeğinin büyümesi-Soğan doğrayan birinin gözlerinin sulanması-bir bebeğin ağzına 

gelen bir nesneyi emmesi-köpeğin eti görünce salya akıtması SAYFA 2

ĠÇGÜDÜ-REFLEKS KARġILAġTIRMASI 

ĠÇGÜDÜLER REFLEKSLER 

1-ERTELENEMEZ-ZAMANI GELDĠĞĠNDE ORTAYA ÇIKAR 

Örümcek ağ yapmayı erteleyemez 

2-KARMAġIKTIR 

3-BELLĠ BĠR UYARICI YOKTUR 

4-TÜRE ÖZGÜDÜR 

KuĢlar bal yapamaz 

1-ERTELENEBĠLĠR 

Nefes alma ile oksijen alma ihtiyacımız bir süre erteleyebiliriz 

2-BASĠTTĠR 

3-UYARICI VARDIR 

4-TÜRE ÖZGÜ DEĞĠLDĠR 

Nefes alma-kabin atması bütün türlerde vardır 

UYARICI: Organizmayı harekete geçiren organizmada tepkiye yol açan iç ve dıĢ etkilerdir. 

Açlık susuzluk-ĠÇSEL UYARICILAR 

Isı ıĢık ses v.s-DIġġAL UYARICILAR 

TEPKĠ: Organizmanın uyarıcılara karĢı göstermiĢ olduğu davranıĢlardır. Uyarıcı ile tepki 

arasındaki iliĢki karĢılıklıdır. Bir durumda tepki olan bir davranıĢ baĢka bir durumda uyarıcı olabilir. 

Aynı uyarıcı farklı organizmalarda farklı tepkilere yol açabilir. 

Gülme: Fiziksel tepki 

Terleme: Biyolojik tepki 

Hayal Kurma: Psikolojik tepki 

KARġILIK: Organizmanın tepkisinin ortaya çıkardığı sonuçtur. KarĢılık üç türlü sonuç doğurur. 

Görmezden Gelme Veya 

PekiĢtirme 

DavranıĢın tekrar edilme 

olasılığını artırıyorsa pekiĢtirme 

**Sorduğu soruya doğru cevap 

veren öğrenciye öğretmenin 

aferin demesi 

Ceza 

DavranıĢın tekrar edilme 

olasılığını azaltıyor ya da 

ortadan kaldırıyorsa ceza 

**Öğrencinin verdiği yanlıĢ 

cevaba karĢılık öğretmenin 

öğrenciye bağırması 

KarĢılık Vermeme 

DavranıĢ ile ilgilenmeme 

durumu 

Ġstenmeyen davranıĢı azaltmak 

için kullanılır. 

**Sınıfta ders anlatırken 

öğretmenin öğrencinin dikkat 

çekmek için yaptığı davranıĢı 

görmezden gelerek ona pirim 

vermemesi 

UYARICI----------------------------TEPKĠ-----------------------------------KARġILIK 

Bir soru soruldu Soru cevaplandı Aferin denildi 

EDĠM-PERFORMANS: Öğrenilenlerin gözlenebilir duruma gelmesidir. Öğrenmenin gerçekleĢip 

gerçekleĢmediğini anlamak için performansa bakmak gerekir. 

DOĞRU-YANLIġ-BOġLUK DOLDURMA 

1-Alkol kullanan bir kiĢinin sokakta nara atması______________öğrenilmemiĢ davranıĢa örnektir. 

2-Limon sözcüğünü duyan bir kiĢinin ağzının sulanmasının öğrenilmiĢ bir davranıĢ 

olabilmesi için aynı anda limonu görmesi gerekir.________________ 

3-Kartalın yuva yapması, örümceğin ağ örmesi ve ani bir gürültü karĢısında irkilme 

sonradan öğrenilmemiĢ karmaĢık davranıĢ örüntüleridir. _______________ 

4-Ertelenebilir ve engellenebilir niteliklere sahip davranıĢlar reflekslere ait özelliklerdir____ 

5-Refleksler organizma için uyum sağlayıcıdır, hem de organizmanın rahatsız edici 

uyarıcılardan kaçmasını sağlar.____________ 

6-Uyurgezer bir kiĢinin gece dıĢarı çıkması bir davranıĢ değiĢikliği olduğu için bir öğrenmedir._____________ 

7-Bir kuĢun uçması, kuĢun yuvanın kenarına gelmesini, yuvanın üstüne ya da uçabileceği bir açıklığa 

çıkmasını, etrafına bakmasını ve kanatlarını çıkmasını gerektirir ve ani bir gürültüde irkilen bir insanın 

davranıĢı kadar basit değil ________________davranıĢ örüntüsüdür. 

********************************************************************************************************************************* 

Okuldaki ikinci ayımda, hocamız test sorularını dağıttı. Ben okulun en iyi öğrencilerinden biriydim. Son soruya kadar soluk 

almadan geldim ve orada çakıldım kaldım. Son soru şöyleydi: "Her gün okulu temizleyen hademe kadının ilk adı nedir?.." Bu 

herhalde bir çeşit oyun olmalıydı. 

Kadını yerleri silerken hemen her gün görüyordum. Uzun boylu, siyah saçlı bir kadındı. 50´lerinde falan olmalıydı. Ama adını 

nerden bilecektim ki!.. Son soruyu yanıtsız bırakıp kağıdı teslim ettim. Süre biterken bir öğrenci, son sorunun test sonuçlarına 

dahil olup olmadığını sordu. "Tabii dahil" dedi, hocamız... "İş yaşamınız boyunca insanlarla karşılaşacaksınız. Hepsi bir birinden 

farklı insanlar, ama hepsi sizin ilginiz ve dikkatinizi hakkeden insanlar, onlara sadece gülümsemeniz ve ´Merhaba´ demeniz 

gerekse bile... 

Bu dersi hayatım boyunca unutmadım. Hademenin adını da... Dorothy idi. 

obsesyon52@hotmail.com SAYFA 3

A-Öğrenen 

Ġle Ġlgili Faktörler 

>DoğuĢtan donanım-Türe özgü 

hazıroluĢ 

>Genel uyarılmıĢ hali-kaygı 

>OlgunlaĢma 

>GeçmiĢ yaĢantılar ve öğrenmelerimiz- 

Aktarım-Transfer 

>Güdü-güdülenme-motivasyon 

>Fizyolojik Durum 

>Dikkat 

>YaĢ 

>Zekâ 

>Ġhtiyaçlar 

>Ket vurma-engelleme 

ÖĞRENMEYĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER 

B-Öğrenme Malzemesi- 

Konusu 

(Öğrenilen ġey) 

>Telaffuz edilebilirlik 

>Algısal ayırt edilebilirlik 

>Anlamsal çağrıĢım 

>Kavramsal gruplandırma 

C-Öğrenme Yöntemi ve 

Stratejisi 

Faktörleri 

>Konunun yapısı 

>Öğrenmeye ayrılan zaman 

>Geri bildirim-feedback 

>Öğrenci katılımı-aktivitesi 

Not=Dikkat: Öğreten ve öğrenme ortamı da öğrenmeyi etkileyen faktörler arasında yer alır. 

Öğretmenin niteliklerin, niteliklerine bağlı olarak kullanacağı öğretim yöntem ve teknikleri, kullanılan araçgereç 

ve materyaller, ortamın öğrenme için uygun olup olmaması gibi faktörlerinde öğrenmeyi etkilediğini 

bilmeliyiz. 

A-ÖĞRENEN ĠLE ĠLGĠLĠ FAKTÖRLER 

1-TÜRE ÖZGÜ HAZIR OLUġ (DoğuĢtan donanım) 

*-Kaz uçar Laz uçamaz- KuĢ uçabilir ama insana uçmayı öğretemezsiniz. 

*Bir papağana konuĢmayı öğretebilirsiniz fakat serçeye öğretmezsiniz 

*Öğrenme organizmanın genetik donanımıyla sınırlıdır. 

*Türe özgü hazır oluĢ: Organizmanın öğrenilecek davranıĢı öğrenebilmesi için gerekli biyolojik 

donanıma sahip olarak dünyaya gelmesini ifade eder. 

*6 yaĢındaki Sevgi ile 3 yaĢındaki Harun tenis öğrenmeye baĢlarlar aradan geçen zaman içinde 

Sevgi raketi kavramayı kardeĢinden çabuk ve iyi öğrenmiĢtir. Dikkat: Çocukların raketi kavrama 

ve temel hareketleri yapma hızları arasındaki farkın nedeni ne olamaz diye bir soru sorulmuĢ. 

TÜRE ÖZGÜ HAZIR OLUġ nedeni olamaz kardeĢler doğuĢtan gerekli donanıma sahipler ve 

eksiklikleri yok, beklenen davranıĢı yapabilirler. Burada kardeĢler arasındaki temel fark 

olgunlaĢma ve ayrıca hazır bulunuĢluk, ilgi düzeyi yetenekler sayılabilir 

*Bir kedinin elleri olmadığı için muz soymayı öğrenememesi türe özgü hazır oluĢ a örnektir. 

*Bir banka reklamı için rakunlardan yararlanmaya karar verilmiĢtir. Bu hayvanlara, bozuk paraları kumbaraya atmaları 

öğretilmeye çalıĢılmıĢtır. Köpekler kısa sürede bu beceriyi kazanmıĢlar, bozuk paraları ağızlarıyla kumbaraya 

atmıĢlardır. Rakunlar ise parayı kumbaraya atmak yerine ön ayakları arasında tutmuĢlardır. Pek çok deneme 

yapılmasına karĢın, hiçbir rakuna bu beceri öğretilememiĢtir. 

Köpekler ile rakunlar arasında gözlenen bu fark aĢağıdakilerin hangisiyle açıklanabilir? TÜRE ÖZGÜ HAZIR OLUġ 

2-OLGUNLAġMA: 

**Organizmanın bir davranıĢı öğrenebilmesi için belirli bir olgunluğa yani geliĢmiĢlik düzeyine ulaĢması 

gerektiğini ifade eder. 

**Fiziksel, yaĢ ve zekâ anlamında olgunlaĢma Ģeklinde de ifade edilebilir. 

**Bireyin herhangi bir organının, o organdan beklenen görevi yapabilecek duruma gelmesidir. 

**Mesela 3 yaĢındaki bir çocuk okuma yazmayı öğrenmez. 

YAġ: Örneğin çocuğun yürümeyi öğrenebilmesi için yaklaĢık on aylık olması gerekmektedir. Genellikle en iyi öğrenme yaĢı genç 

yetiĢkinlik yaĢıdır. Ne çok gençler ne de çok yaĢlılar genç yetiĢkinler kadar kolay öğrenemezler. 

ZEKÂ: Bir insan yaĢ olarak ne kadar olgunlaĢmıĢ olursa olsun, zihinsel anlamda yeterli düzeye ulaĢmamıĢsa 

öğrenme gerçekleĢemeyecektir. Zihinsel anlamdaki bu olgunluk kendini zekâ olarak gösterecektir. SAYFA 4

3-GENEL UYARILMIġLIK HALĠ VE KAYGI: 

UYARILMIġLIK HALĠ: 

**Bireyin dıĢarıdan gelen uyarıcıları alma derecesidir. Birey dıĢarıdan yeterli düzeyde uyarıcı 

almıyorsa bireyin uyarılmıĢlık hali yok ya da çok düĢüktür. (Örn, Uyku hali ). 

**Birey çok sayıda uyarıcı alıyorsa genel anlamda uyarıcılara açıktır ve genel uyarılmıĢlık hali 

yüksektir. (Örn; Panik hali). 

Dikkat: UyarılmıĢlık halinin düĢük ya da yüksek olması öğrenmeyi olumsuz yönde etkiler. Bu 

nedenle iyi bir öğrenmenin meydana gelebilmesi için uyarılmıĢlık halinin orta düzeyde olması 

gerekmektedir. 

ÖRNEK: Yatarak, uykulu halde, isteksiz, yorgun bir Ģekilde sınava çalıĢma uyarılmıĢlık halini 

düĢüreceği için öğrenme olumsuz yönde etkilenir.----Kalabalık ortamlarda, tv izleyerek ya da müzik 

dinleyerek ders çalıĢma genel uyarılmıĢlık halini artıracağı için öğrenme yine olumsuz yönde 

etkilenecektir. 

** Öğrenme için oldukça önemli bir Ģarttır. 

** ―Bugün canım ders çalıĢmak istemiyor‖ diyenlerin genel uyarılmıĢlık hali düĢüktür. 

*-*-* Genel uyarılmıĢlık düzeyi ile öğrenme hızı arasında çan eğrisi biçiminde iliĢki bulunmaktadır. 

Bunun anlamı ise genel uyarılmıĢlık düzeyinin artması, öğrenme hızını bir noktaya kadar olumlu, bir 

noktadan sonra olumsuz etkilemektedir. 

*-*-*ÇalıĢma ortamını düzenlerken ıĢık ve ısının uygun olmasına bir masa ve sandalyede 

çalıĢılmasına özen gösteriniz—Bu tavsiyenin temel dayanağı olarak uyarılmıĢlık halinin ayarlanması 

gösterilebilir. 

KAYGI: 

**Kaygının öğrenmeye etkisi uyarılmıĢlık hali ile benzerdir. 

**Kaygı, güçlü bir istek ya da dürtünün, ihtiyacın karĢılanmayacak ya da gerçekleĢmeyecek gibi 

görüldüğü durumlarda ortaya çıkan tedirgin edici bozucu duygudur. 

**Kaygıda uyarılmıĢlık hali gibi orta düzeyde olmalıdır. 

**Sonuç: Kaygısızlık öğrenmeyi olumsuz etkilediği gibi aĢırı kaygıda öğrenme için zararlıdır. 

EK YORUM: 

1- Akademik yeteneği yüksek olan öğrenciler yüksek düzeyde kaygı duysalar bile, bu durum onların 

öğrenmelerini pek fazla etkilemez. Çünkü öğrenme iĢlemi o birey için çok kolay bir iĢtir. 

2- Akademik yeteneği düĢük olan öğrencilerde, yeteneğin az olması kaygının yükselmesi için baĢlı baĢına 

bir nedendir. Söz konusu edilen birey öğrenirken çok fazla zorlanır. Buna bağlı olarak kaygı düzeyi de 

yükselir 

4-GEÇMĠġ (ESKĠ) YAġANTILAR (ÖNCEKĠ ÖĞRENMELERĠMĠZ-DENEYĠMLERĠMĠZ) 

-AKTARIM-TRANSFER (OLUMLU-OLUMSUZ) 

**Bireylerin yeni öğrenmelerinde eski yaĢantı ve deneyimlerinin, önceden öğrendiklerinin, ön 

bilgilerinin önemli derecede etkisi söz konusudur. Kısaca bunlar yeni öğrenilecek olanları olumlu 

ya da olumsuz etkiler. Bu duruma transfer ya da akarım adı verilir. 

>>AKTARIM-TRANSFER: 

** Önceki öğrenilenlerin yeni öğrenilenleri kolaylaĢtırması ya da zorlaĢtırmasıdır. 

** Her öğrenme bir önceki öğrenmenin üstüne kuruludur. Hiçbir öğrenme temelsiz değildir. KiĢinin ön bilgileri bazen 

yeni öğrenmeyi kolaylaĢtırır, bazen de zorlaĢtırır. Buna aktarma (transfer) denir. 

KolaylaĢtırması: Olumlu-pozitif transfer (aktarım) 

ZorlaĢtırması: Negatif-olumsuz transfer (aktarım) 

^^^^^^^^^^ÇOK ÖNEMLİ BİR UYARI:^^^^^^^^^^ 

*Transfer olumlu olduğunda öğrenmeye katkıda bulunurken, olumsuz 

olduğunda öğrenmeyi güçleĢtirir. 

*Buna karĢılık ket vurma ise, ister ileriye olsun ister geriye olsun iki 

durumda da hatırlama üzerinde bozucu etkiye sahiptir. 

TRANSFER>>>>>>>>>>ÖĞRENME 

KET VURMA>>>>>>>>>HATIRLAMA-UNUTMA 

SAYFA 5

KET VURMA: 

** Ket vurma, öğrenilmiș bir materyalin hatırlanma sürecinde ortaya çıkan bozucu bir etkidir. 

**Öğrenilen bilgilerin hatırlanmasını zorlaĢtırma durumu ya da unutturma durumu 

**Ġleriye ya da geriye her iki durumda da hatırlamaya bozucu etki söz konusudur. OLUMSUZ TRANSFER ĠLE 

YAKINDAN ĠLGĠLĠ GĠBĠDĠR. Olumsuz transfer ile ileriye ket vurma bazen çok karıĢtırılmaktadır. 

Olumsuz transferin ―öğrenmeyi‖, 

Ġleriye ket vurmanın ise ―hatırlamayı‖ engellediği unutulmamalıdır 

**Ket vurma iki türlü gerçekleĢir. 

1. Ġleriye ket vurma: ESKĠ YENĠYĠ UNUTTURUR. Hatırlamayı zorlaĢtırma 

2. Geriye ket vurma: YENĠ ESKĠYĠ UNUTTURUR. Hatırlamayı zorlaĢtırma 

Örneklere Birlikte Karar Verelim : Olumlu Olumsuz AktarmaĠleri-Geri Ket Vurma 

1-Otomobil kullanmayı öğrenen bir kiĢi, değiĢik bir model ya da marka otomobili de kullanabilir._____________ 

2- Ġki parmak yöntemiyle klavye öğrenen birisi, on parmak ile yazmaya çalıĢtığında zorlanarak daha yavaĢ yazması. 

Ya da F klavyeyle yazmaya alıĢmıĢ bir kiĢinin Q klavye ile yazarken zorlanması_________________ 

3-Yeni aldığımız bir telefonun numarasını söylerken aklımıza sürekli eski telefon numaramızın gelmesi____________ 

4-Bir yabancı dil bilen bir kiĢinin yeni bir yabancı dili daha kolay öğrenmesi_____________________ 

5-Yeni evlenen birinin eĢine dikkatsiz bir anında eski sevgilisinin adıyla hitap etmesi__________________ 

6-Matematik dersindeki eksikliklerini tamamlayan bir öğrencinin fizik dersinde de baĢarılı olmaya baĢlaması ya da 

öğrenme psikolojisini çok iyi kavrayan bir öğretmen adayının geliĢim psikolojisi dersini almamıĢ olmasına rağmen 

deneme sınavlarında netlerinin öncekine göre daha yüksek olması_______________________________ 

7-Ġngiltere ye yerleĢen bir gurbetçimizin daha önce Türkiye de araba kullandığı için, Ġngiltere de araba kullanırken sık 

sık kaza yapması___________________________ 

8-Sıddıka Hanım yeni taĢındığı evde mutfağının uygun olmaması nedeniyle sağa doğru açılan buzdolabı kapağını 

sola doğru açılacak Ģekilde ayarlamıĢtır. Ancak kapağı açması gerektiğinde uzun bir süre dolap kapağını önce sağa 

doğru açmıĢtır__________________________________ 

9- Yeni yılın ilk günlerinde tarih atarken, bir önceki yılın tarihinin atılması sık karĢılaĢılan bir hatadır_______________ 

5-GÜDÜ (MOTĠVASYON) 

**Organizmayı harekete geçiren, onu davranıĢa yönelten güçtür. 

**Güdüler organizmanın ihtiyaçlarından doğar ve bu ihtiyaçların giderilmesi için organizmayı 

harekete geçirirler. 

**ĠHTĠYAÇ: Organizmada herhangi bir eksikliğin hissedilmesidir. Bu ihtiyaçların giderilmesine 

yönelik organizmada oluĢan iç gerilime ise DÜRTÜ denir. Dürtüler organizmada bir DENGESĠZLĠK 

oluĢtururlar. 

**Güdüler insanları harekete geçiren güçlerdir. Yani davranıĢı bir amaca doğru baĢlatan ve 

sürdüren bir iç Ģarttır. 

**Organizmanın öğrenmeye güdülenmiĢ olması bireyin öğrenmesini kolaylaĢtırır. 

**Güdülenme; önce ihtiyacın hissedilmesi, sonra ihtiyacın giderilmesi için harekete geçme ve 

ihtiyacın giderilmesiyle rahatlama Ģeklinde süreklilik göstermektedir. 

**Acıkmayan insan yemek yemeye güdülenmemiĢtir. 

**Yeterince güdülenmeyen bir kiĢi, diğer koĢulların (yaĢ, zekâ vb.) uygun olduğu durumlarda bile 

gerekli olan, beklenen öğrenmeyi gerçekleĢtiremeyebilir 

**Fizyolojik ihtiyaçlar birincil güdü, sevme, sevilme. BaĢarı gibi güdülerde ikincil güdü 

olarak adlandırılır. 

**Güdüler öncelikle organizmayı uyarır sonra uyarılan organizmayı eyleme sevk eder ve eylemde 

bulunan organizmayı belli amaçlara yöneltir. 

**Ġnsan öğrenmesindeki güdülenme, yalnızca fizyolojik gereksinimlerin karĢılanmasına yönelik 

değildir. Onaylanmak, beğenilmek vb. güdüler insan yaĢamında çok fazla önem taĢır. 

ĠHTĠYAÇ>>>DÜRTÜ>>>>GÜDÜ>>>>>DAVRANIġ SAYFA 6

BĠRĠNCĠL 

GÜDÜLER 

**DoğuĢtan ve 

fizyolojik kökenlidirler 

**ÖğrenilmemiĢlerdir. 

**Açlık, susuzluk, 

cinsellik, ısıyı koruma, 

sevgi 

BAġLICA GÜDÜLER 

ĠÇTEN 

ĠKĠNCĠL 

GÜDÜLER 

**Sonradan kazanılansosyal 

ya da psikolojik 

kökenlidirler 

**ÖğrenilmemiĢlerdir 

**Bilme anlama tanıma 

Kendini gerçekleĢtirme 

**Para baĢarılı olma 

dikkati çekme, mevki, 

Statü, 

ÖRNEKLER 

GÜDÜLENME 

*Birey kendi içinden 

geldiği için davranıĢta 

bulunur. 

*Öğrencinin merakını 

gidermek için ders 

çalıĢması 

**BaĢarılı olma, merakı 

giderme, kiĢilerin 

ihtiyaçları, yetenekleri 

****BaĢkasını 

beklemez, kendi 

harekete geçer 

DIġTAN 

GÜDÜLENME 

*Birey dıĢarıdan bir 

ödül almak için 

davranıĢta bulunur. 

*Öğrencinin öğretmenin 

gözüne girmek için ders 

çalıĢması 

**BAġKASI-etkili 

**Ödül alma, iyi not alma, 

cezadan kaçma, göze 

girme, dikkat çekme 

1-Derste öğretilecek bilgilerin nerede, ne iĢe yarayacağını söyleme 

2-Bir öğrencinin, öğretmenin vereceği ödülü kazanmak için sınavda baĢarılı olmak istemesi-DIġ 

3- Bir gencin, sağlığına önem verdiği için dengeli beslenmeyle ilgili konuları öğrenmek istemesi-ĠÇ 

4- Bir gencin, arkadaĢları ısrar ettiği için onlarla birlikte resim sergisine gitmeyi kabul etmesi-DIġ 

5- Bir öğrencinin, ceza almak istemediği için sınıfta disiplin sorunu çıkarmaktan çekinmesi-DIġ 

6- Bir gencin, eleĢtirmenler tavsiye ettiği için bir film izlemesi-DIġ 

7-Vatan uğruna ölmek-ifadesinin güdüler açısından bir cümleyle açıklayınız 

___________________________________________________________________________________________ 

AġAĞIDAKĠ ĠFADELER ARASINDA 1 TANE YANLIġ VAR BULUNUZ 

8-Eğitim-öğretim ortamında öğrencinin istenilen davranıĢı göstermesinin hemen arkasından 

yapılan ödüllendirme, öğrenme güdüsünü güçlendirir 

9- BaĢarı güdüsü düĢük bir öğrencide gözlenebilecek özellik dıĢsal faktörlere yükleme yapma 

davranıĢını gösterir 

10-Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencinin baĢarı güdüsünün yüksek olması, etkili öğrenmenin 

sağlanmasında oldukça belirleyici bir etkendir. baĢarı güdüsü yüksek olan bir öğrenci tarafından 

genellikle gösterilen davranıĢ karĢılaĢtığı güçlüklerden yılmamaktır 

11-Öğrencinin öğrenmeye güdülendiğinin en güçlü kanıtı, DavranıĢlarıyla derse katılmaya istekli 

olduğunu göstermesidir. 

12-Öğrenme güdüsünün (motivasyon) bir göstergesi olarak aĢağıdakilerden hepsi doğrudur. 

-Öğrenme sürecinin öğrencide yarattığı ilgi ve merak uyandırma düzeyi 

-Öğrenme sürecinin bireysel ihtiyaçlarını karĢılama ve amaçlarına uygunluk derecesi 

-Öğrencinin baĢarısına iliĢkin beklenti düzeyi 

-Öğrencinin öğrenme sürecinde tatminlik derecesi 

13-Öğrenciler öğrenmeye güdülenerek süreçte etkin Ģekilde yer aldıklarında sınıf içinde disiplin 

sorunları azalır 

14-Hedeflenen davranıĢı öğrenmeye güdüleme, dersin baĢında öğrencilerin öğrenmeye istekli hale 

getirilmesinin nedenleri arasında sayılabilir. 

SAYFA 7

6-DĠKKAT: 

**Bilincin belli bir noktada toplanmasıdır. 

**Öğrenmenin gerçekleĢebilmesi için dikkatin öğrenilecek konuya toplanması gerekir, bu 

sebepten dolayı öğretmenler derslerinde dikkati artırmaya yönelik çalıĢmalar yapmalıdırlar. 

**Dikkati etkileyen iki önemli faktör vardır 

1-Uyarıcı ile ilgili olanlar: Uyarıcının Ģiddeti, büyüklüğü hareketliliği parlaklığı bulunduğu ortam 

2-Bireyle ilgili faktörler: Bireyin ilgileri inançları beklentileri ihtiyaçları 

ÖĞRENCĠLERĠN ÖĞRENME SÜRECĠNDE DĠKKATĠNĠ ÇEKMEK ĠÇĠN YAPILABĠLCEKLER: 

1-Günlük yaĢamdan örnekler sunma-öğrencilerin yakın çevresinden örnekler sunma, güncel olayları sınıfa taĢıma 

2-Ġlginç durumlar resimler Ģekiller örnekler sunma 

3-Birbirlerinden farklı uyarıcıları kullanma, hareketlilik, zıtlık, beden dili ses tonu araç gereç soru 

4-Sınıfta farklı oturma düzenleri oluĢturulabilir. 

5-TartıĢma, panel soru cevap v.s 

6-Öğrencinin öğreneceklerini nerede kullanabileceği, ne iĢe yarayacağını söyleme v.b 

7-FĠZYOLOJĠK DURUM: 

**Öğrenmenin gerçekleĢmesi kiĢinin sağlığıyla da doğru orantılıdır. 

**Özellikle görme, iĢitme gibi duyum bozuklukları ya da kronik bedensel bir hastalık gibi sağlık 

bozukluğu durumlarında öğrenmenin tam olarak gerçekleĢmesi mümkün değildir. 

B-ÖĞRENME MALZEMESĠ-KONUSU ĠLE ĠLGĠLĠ FAKTÖRLER: 

(Öğrenilen ġey) 

1-ALGISAL AYIRT EDĠLEBĠLĠRLĠK 

**Etraftaki diğer uyarıcılardan ayırt edilmeyen bir uyarıcının öğrenilmesi zor olacaktır. 

**Öğrenme malzemesinin çevredeki uyarıcılardan ayırt edilebilmesidir. 

**Zıtlıklar ve farklılıklar ayırt edilebilirliği güçlendirir. 

**Konuyu anlatırken öğretmenin konunun önemini vurgulayıp sınavda çıkabileceğini söylemesi 

buna örnek gösterilebilir 

**Öğrenilecek metindeki bazı cümlelerin renkli ya da koyu yazılması, öğretmenin bazı konulara 

dikkat çekmesi algısal ayırt edilebilirliğe örnektir. 

2-ANLAMSAL ÇAĞRIġIM: 

**Zihinde bir takım çağrıĢımlara yol açan öğrenme malzemesi öğrenmeyi kolaylaĢtıracaktır. 

Ġnsanlarda çağrıĢım genellikle zıtlıklarda ve eĢ anlamlılarda görülür 

**Öğrenme malzemesinin öğrencinin zihninde çeĢitli çağrıĢımlar yapması, öğrencinin önceki 

öğrenme ve yaĢantılarıyla ilgilidir, öğrenmede transferi sağlar. 

**Mesela KPSS KAVRAMI ZĠHĠNDE NELER CANLANDIRIR? Yazınız 

1- 4- 

2- 5- 

3- 6- 

**Öğretmenlerin algısal ayırt edilebilirliği kullanması aynı zamanda bilgilerin kalıcılığı açısından 

anlamsal çağrıĢımı güçlendirecektir. KAVRAMLARIN BĠRBĠRLERĠNĠ ÇAĞRIġTIRMASI 

3-KAVRAMSAL GRUPLANDIRMA 

**Öğrenilen konunun benzerliklerine göre gruplandırılması öğrenmeyi kolaylaĢtıracaktır. 

**Kavramsal gruplama bilginin zihinde somut ve görsel bir Ģekilde düzenlenmesini ve öğrenilmesini sağlar 

**Novak tarafından geliĢtirilen kavram haritaları bu amaç için kullanılmaktadır. Anlamlı öğrenmeyi sağlayan önemli 

tekniklerden biridir. Mesela canlıların sınıflandırılması-ġEMAYI OLUġTURUNUZ-uygulama 

**Öğrenilen konunun kavramsal benzerliklere göre gruplandırılması, bütünleĢtirilmesi örgütlenmesi söz konudur. 

4-TELAFFUZ EDĠLEBĠLĠRLĠK: 

**Dil ile düĢünce arasında sıkı bir iliĢki vardır. Dile getirilemeyen, telaffuz edilemeyen öğrenme 

malzemesi öğretici tarafından aktarılmaz, öğretilemez 

SAYFA 8

C-ÖĞRENME YÖNTEMĠ / STRATEJĠSĠ ĠLE ĠLGĠLĠ FAKTÖRLER 

1-Konunun Yapısı, 

2-Öğrenmeye Ayrılan Zaman-(Aralıklı veya Toplu ÇalıĢma) 

3-Feedback-Geri Bildirim (Dönüt-Düzeltme) 

4-Öğrenmede Öğrencinin Etkinlik Düzeyi-Aktif katılımı-Öğrenci Aktivitesi 

1-Konunun Yapısı 

**Genel kural önce bütün sonra parçalara bölerek ve daha sonra tekrar bütün olarak öğrenilmesidir. 

Öncelikle konunun bütünü hakkında bilgi sahibi olduktan sonra konuyu parçalara bölerek çalıĢmak ve son 

aĢamada toparlamak bütünleĢtirmek tavsiye edilir 

**Fakat konunun yapısına göre bu genel kural değiĢim gösterir. Konunun uzun ya da kısa olması bunda etkili 

olabileceği gibi Öğrencinin düzeyi de burada etkili olmaktadır. Hangi yöntemin daha faydalı olacağı konuya 

göre değir. 

**Eğer öğrenilecek konu kısa ve birbirleriyle bütünleĢmiĢ ise parçalara ayrılması durumunda tekrar 

bütünleĢtirmede ve anlamlı hale getirmede zorluk çekilecektir. Konu uzun ise parçalara ayırmak 

daha faydalı olacaktır. 

**Unutulmaması gereken öğrenci yapısı ve düzeyine göre ve konunun yapısına göre yöntem 

değiĢecektir. 

2-Öğrenmeye Ayrılan Zaman-(Aralıklı veya Toplu ÇalıĢma) 

**Öğrenmeye ayrılan ve bunun nasıl kullanılacağı önemlidir. Bu durum karĢımıza 2 Ģekilde çıkar. 

1-ARALIKLI ÇALIġMA: Konuların belirli programa göre düzenli aralıklarla tekrar edilmesidir. Konu 

ya da derslerin zamanında günü gününe çalıĢılması ya da haftalık düzenli tekrarların yapılmasını 

ifade eder. 

2-TOPLU ÇALIġMA: Sınavlardan önce yapılan sıkıĢık ve yoğun çalıĢması buna örnektir. Vize ve 

final haftalarındaki yoğun çalıĢmalar buna örnektir 

Not: Her iki durumunda olumlu ya da olumsuz yanları vardır. Genel olarak aralıklı çalıĢma 

tavsiye edilir. Parçalara bölerek yapılan öğrenmelerin genelde öğrenmeyi kolaylaĢtırdığı 

söylenebilir. 

**AMAÇ YÜKSEK NOT ALMAK VE BĠLGĠLERĠ DAHA SONRA KULLANMAK NĠYETĠ YOKSA-TOPLU 

**AMAÇ BĠLGĠLERĠN KALICILIĞI ĠSE-ARALIKLI ÇALIġMA 

KPSS: Bir hafta sonra gireceği sınava hazırlanan öğrencisine ―Her gün yarım saatini ayırıp 

çalıĢman sınavdan bir gün önce 15 saat çalıĢmandan daha yararlı olur.‖ Biçiminde öneride 

bulunan bir öğretmen, Öğretmen burada aralıklı-toplu öğrenme üzerine vurgu yapmıĢtır. 

3-Feedback-Geri Bildirim (Dönüt-Düzeltme) 

**Sonuç hakkında bilgi verme-Öğrenen öğrenme durumu hakkında bilgi sahibi olur. Öğrenenin ne 

düzeyde öğrenip öğrenmediği hakkında bilgi sahibi olması önemlidir. Öğrenmesi yeterli mi yetersiz 

mi? Öğrenen bunu fazla gecikmeden öğrenmelidir. 

**Öğretmen, öğrencilerini ne kadar öğrenip ne kadar öğrenemedikleri konusunda mutlaka 

bilgilendirmelidir. Bunu da öğrencinin derse motivasyonunu kaybetmeden yapması doğru olacaktır. 

**Öğrenciye öğrendikleri hakkında bilgi vermeye ne kadar doğru ya da yanlıĢ yaptığını bildirmeye 

Geri Bildirim-Dönüt denir. 

**Aferin denilerek pekiĢtirilmesi de güdülenmeyi artırır. 

**Sınav sonuçlarının öğrencilere zamanında duyurulması, sınav kâğıtlarını dağıtılarak kontrol 

ettirilmesi bu açıdan önemlidir. 

**Skinner in Programlı Öğrenmesi ve Bloom un tam öğrenmesi bu konuyu çok önemser.-dönüt ya 

da anında dönüt kavramları vurgulanır. 

4-Öğrenmede Öğrencinin Etkinlik Düzeyi-Aktif katılımı-Öğrenci 

Aktivitesi 

**Öğrencilerin duyu organlarıyla öğrenmeye katılması önemlidir. Öğrenmede en yüksek kalıcılık 

aktif katılım ve yaparak yaĢayarak yapılan öğrenme ilkelerindendir. 

**Öğrenci sürece aktif olarak katılmalıdır. 

**Dinlemeli okumalı yazmalı sormalı tartıĢmalıdır. Kısaca öğrenci yaparak yaĢayarak öğrenmelidir 


DAVRANġCI 

ÇAĞRIġIMCI 

BAĞSAL 

KURAMLAR 

BĠLĠġSEL 

KURAMLAR 

BĠLĠġSEL 

AĞIRLIKLI 

DAVRANIġCI 

KURAMLAR 

ĠNSANCIL 

DUYUSAL 

KURAMLAR 

BEYĠN TEMELLĠ 

ÖĞRENME 

KURAM 

ÖĞRENME KURAMLARI 

1-Klasik KoĢullanma-Tepkisel-------------ĠVAN PAVLOV 

2-Edimsel KoĢullanma-Operant-----------SKĠNNER 

3-BitiĢik kuramlar------------------------------WATSON-GUTHRĠE 

4-Bağ Kuramı-----------------------------------THORNDĠKE 

5-Sistematik DavranıĢ Kuramı-------------HULL 

1-Gestalt Kuramı--------------------------------Wertheimer-Köhler-Kofka 

2-Bilgiyi ĠĢleme Kuramı-----------------------GAGNE 

3-Yapılandırmacı Kuram----------------------PĠAGET-VGOTSKY 

1-ĠĢaret Kuramı-------------------------------TOLMAN 

2-Sosyal Öğrenme Kuramı ---------------BANDURA 

(Gözlem Yoluyla Öğrenme) 

1-Ġhtiyaçlar HiyerarĢisi----------------------MASLOW 

2-Benlik GeliĢimi------------------------------ROGERS 

3-Ahlak GeliĢimi-------------------------------KOHLBERG 

1-Nöro-Fizyolojik Kuram-------------------HEBB 

DAVRANIġCI KURAMIN TEMEL ĠLKELERĠ 

GENEL BĠLGĠ: 

Ġlk kurucu ve savunucu J.B. Watson. Öğrenmeyi uyarıcı-tepki arasında bağ kurulması ve 

pekiĢtirme yoluyla davranıĢın sürdürülmesi Ģeklinde açıklanır. 

DavranıĢçı kuramların; 

Felsefi alt yapısını; John Locke 

Fizyolojik alt yapısını; Ġvan Petroviç Pavlov 

Psikolojik alt yapısını ise; E.L. Thorndike, B.F. Skinner, Hull ve L.L Bernard 

1-Ġnsan ve hayvan davranıĢları benzerdir. Bundan dolayı çalıĢmalarını hayvanlar üzerinde 

yapmıĢlardır, insan öğrenmelerini bu çalıĢmalara dayalı olarak açıklamaya çalıĢmıĢlardır. 

2-Öğrenme için gözlenebilir davranıĢlar Ģarttır. Organizmanın gözlenebilir davranıĢlarında 

değiĢiklik olduğunda öğrenmeden bahsetmek mümkündür. Bunun dıĢında kalanlar bilimsel olarak 

ele alınamazlar. Mesela inançlar, değerler duygu ve hisler, hayaller doğrudan gözlenemediği ve 

ölçülemez. Basit davranıĢların nasıl oluĢtuğu üzerinde durmuĢlardır. 

3-Ġnsan zihni doğuĢtan TABULA RASA dır, Yani boĢ levhadır. Sonradan bu levha yaĢantı ve 

deneyimlerle doldurulur. DoğuĢtan hiçbir bilgiye sahip değilizdir hepsini sonradan öğreniriz. 

J.LOCKE 

-Üzerine hiçbir Ģey yazılmamıĢ boĢ beyaz kâğıt gibidir. 

-Watson: Bana çocuklar getirin ben onları istediğiniz insan olarak yetiĢtireyim derken zihnin 

sonradan doldurulduğunu öğrenmelerin sonradan kazanıldığını vurgulamıĢtır. 

4-UT YAKLAġIMI olarak da bilinir. Veya BAĞSAL ÖĞRENME 

5-DavranıĢ öğrenilir. Önemli olan davranıĢın gözlenebilir ve ölçülebilir olmasıdır 

6-PekiĢtireç davranıĢı kuvvetlendirir, dıĢtan verilen pekiĢtireç önemlidir. SAYFA 10

7-DavranıĢçılar, öğrenmenin oluĢumunu, uyarıcı ile davranıĢ arasında bağ kurma iĢi olarak 

nitelendirirler. 

8-1960'lı yılların sonuna kadar egemenliğini sürdüren davranıĢçı akımlar eğitim alanında çok derin 

izler bırakmıĢ ve o dönemde çok kabul görmüĢ bir yaklaĢım sergilemiĢtir. Algılama, benlik, dikkat, 

problem çözme vb. karmaĢık biliĢsel süreçleri, duyguları hisleri düĢünme ve inançları açıklamada 

yetersiz kalmıĢ ve 1970'lerden itibaren etkisini yitirmeye baĢlamıĢtır. Aynı zamanda 

davranıĢçılıktan biliĢselciliğe geçiĢ dönemi baĢlamıĢtır. DavranıĢçı kuramlar günümüz öğrenme 

kuramlarını etkilemiĢtir. 

9-Somut olmayan, gözlenemeyen, ölçülemeyen, hiçbir davranıĢ ya da yaklaĢımın önemi 

yoktur. Objektif olabilenler geçerlidir. DavranıĢların somut sonuçları ve nasıl olduğu 

sebeplerinden daha önemlidir. 

10-Bilgi insandan bağımsız olarak nesnel-objektif olarak vardır ve öğreten tarafından aktarılır. Bilgi 

nesneldir ve öğrenenden bağımsızdır. Uyarıcıya yöneltilen tepkilerle edinilir 

11-Öğrenci öğrenme sürecinde pasiftir. Birey yeni bir problem durumuyla karĢılaĢtığında 

deneme yanılma yoluyla çözüm üretir. 

12-Laboratuar ortamında çoğunlukla hayvanlar üzerinde araĢtırmalar yaparak öğrenmeyi 

açıklamıĢlardır. Ġnsan öğrenmesi ile diğer canlıların öğrenmesi benzerlik göstermektedir. 

13-DavranıĢçılar uyaranların ortaya çıkardığı tepkileri gözleyerek öğrenme ve hatırlamayla 

ilgili temel yasaları keĢfetmeye çalıĢmıĢlardır. Gözlenen davranıĢa ilgi duymuĢlar ve uyaran 

tepki bağını oluĢturan süreçleri incelemiĢlerdir. 

14-ÖNEMLĠ ELEġTĠRĠ: Öğrenmeyi yalnızca U-T etkileĢimine bağlayarak sadece gözlenebilir - 

ölçülebilir olanları dikkate alıp basite indirgediği, öğreneni süreçte pasif kabul ettiği için hayvan 

davranıĢlarını insanlara genellediği için VE Ġçsel pekiĢtireçleri, zihinsel süreçleri -beyin 

fonksiyonlarını önemsemediği ELEġTĠRĠLER ALMIġTIR. 

15-Ġnsan zihnini bir kara kutuya benzeten davranıĢçılar, kara kutu içinde olup bitenleri değil, 

kara kutuya girip çıkanları dikkate alırlar. Kara kutuya girip çıkanlar ayarlanabilir, kontrol 

edilebilir ve düzenlenebilir. DavranıĢçılığın hedef alanı davranıĢtır ve hisler ve diğer biliĢsel 

süreçler gibi kavramlara kuĢkuyla yaklaĢmaktadırlar. 

16-Çevrenin ve çevredeki uyarıcıların öğrenme üzerinde etkisi vardır bundan dolayı çevre 

düzenlemesi gerekmektedir bu görev ise öğretmene düĢmektedir. 

17-Bu yaklaĢımın dayandığı anlayıĢ; "objektif olmayan, kanıtlanamayan, somut olarak 

ölçülüp değerlendirilemeyen hiçbir yaklaĢımın değeri yoktur." Zihin, gözlenen davranıĢlarla 

kanıtlanamayacağına göre davranıĢçılar temelde insan davranıĢlarını açıklayan ilkelere 

odaklanmıĢlardır. Bu sebeple içsel yaĢantıları tümden reddederler. 

ÖNEMLĠ KĠġĠLER GENEL ÖZET 

J.LOCKE Felsefi alt yapıyı oluĢturmuĢtur. Öğrenme uyarıcı tepki arasındaki bağın kurulması 

ve pekiĢtirilmesi ile açıklanabilir. DoğuĢtan hiçbir bilgiye sahip değiliz. 

Bilinen kuramı klasik koĢullanmadır. BaĢlangıçta tanınmayan bir uyaranın 

ĠVAN yaĢantılar yoluyla tanınarak koĢullu uyarıcı haline gelmesi olarak öğrenme 

PAVLOV açıklanır. Doğal uyarana gösterilen tepkinin yapay uyarana da gösterilmesi. 

GUTHRĠE BitiĢiklik-Bir uyarana verilen tepki, uyaran her görüldüğünde ya da benzer uyaran 

görüldüğünde tekrarlanır, tekrar ortaya çıkar. 

THORNDĠKE Öğrenme deneme-yanılma yoluyla problem çözme süreci olarak açıklanır. 

BAĞ KURAMI 

-Otomatik tepki yok iradeli davranıĢlar vardır 

-Operant: KarmaĢık uyarıcılara karĢı gösterilen edim 

SKĠNNER -Bu edimler sonucu etkiler ve pekiĢtirildikçe davranĢın devamı sağlanır Bu durum 

ise EDĠMSEL KOġULLANMA olarak adlandırılır. 

-Programlı öğrenme-Anında dönüt-Düzeltme 


BĠLĠġSEL VE DAVRANIġCI KURAMLARIN 

KARġILAġTIRILMASI 

DAVRANIġCILAR BĠLĠġSELCĠLER 

Gözlenen ölçülebilen davranıĢlara ilgi 

duymuĢlardır. Uyaran-tepki arasındaki bağa 

dikkat çekmiĢlerdir 

DavranıĢ öğrenilir. Önemli olan davranıĢın 

gözlenebilir ve ölçülebilir olmasıdır 

PekiĢtireç davranıĢı kuvvetlendirir, dıĢtan 

verilen pekiĢtireç önemlidir. 

Öğrenci öğrenme sürecinde pasiftir. Birey yeni 

bir problem durumuyla karĢılaĢtığında deneme 

yanılma yoluyla çözüm üretir. 

Laboratuar ortamında çoğunlukla hayvanlar 

üzerinde araĢtırmalar yaparak öğrenmeyi 

açıklamıĢlardır. Ġnsan öğrenmesi ile diğer 

canlıların öğrenmesi benzerlik göstermektedir 

Basit davranıĢların nasıl oluĢtuğu üzerinde 

durmuĢlarıdır. 

DavranıĢçılar, öğrenmenin oluĢumunu, uyarıcı 

ile davranıĢ arasında bağ kurma iĢi olarak 

nitelendirirken 

1-Somut sonuç-ürün önemli 

2-Bilginin nasıl elde edildiği-olgulara dayalı bilgi 

önemli 

3-Sınama-yanılma yoluyla öğrenme 

4-Geri bildirim ölçme değerlendirme amaçlı 

yapılır 

DavranıĢçıların açıklayamadıkları ve eksik 

bıraktıkları konuları tamamlamıĢlardır. Zihinsel 

yapıdaki (algılama, kavrama, bilme, düĢünme) 

değiĢmeleri, içsel süreçleri, bilgiyi iĢleme 

tarzındaki değiĢmeyi ve öğrenmeye etki eden 

bireysel özellikleri ele almıĢladır. 

Bilgideki değiĢme davranıĢa yansır ve davranıĢı 

yönlendirir. 

PekiĢtireç; baĢarılı olma, belirsizlikten kurtulma, 

keĢfetme gibi içsel özelliklerdir 

Öğrenci dikkatini kullanarak, uyarıcıları seçerek 

ve anlamlı hale getirerek kavrama yoluyla 

öğrenmede aktiftir. 

Bireyin doğal çevre içinde, değiĢik ortamlarda 

nasıl öğrendiğini ele almıĢlardır 

Kavram ve ilke öğrenme, problem çözme, 

eleĢtirel düĢünme gibi biliĢsel yönü ağır basan 

karmaĢık davranıĢların öğrenilmesinde kullanılır 

BiliĢselciler, öğrenmeyi, algıların belli kurallara 

göre zihinde yeniden organizasyonu olarak 

ifade etmektedirler. 

1-Süreç nasıl öğrendiği önemli 

2-Kuramsal bilgi-sebep ve niçin önemli 

3-KeĢfetme-problem çözme öğrencinin 

kendisinin sonuca gitmesi önemli 

4-Geribildirim ve ölçme değerlendirme bilgi 

vermek ve geliĢtirmek amaçlı yapılır. 

BĠLĠġSEL, DAVRANIġÇI ve YAPILANDIRMACI 

KURAMLARIN KARġILAġTIRILMASI 

DAVRANIġCILAR BĠLĠġSELCĠLER YAPILANDIRMACILAR 

Öğrenme; uyarıcı ve tepki 

arasında bağ kurmadır. 

Bilgi nesneldir ve 

öğrenenden bağımsızdır. 

Uyarıcıya yöneltilen 

tepkilerle edinilir 

Öğrenme; algıların belli 

kurallara göre zihinde yeniden 

organizasyonudur. 

Bilgi nesneldir, öğrenenin 

ön bilgilerine ve zihinsel 

süreçlerine bağlı olarak 

edinilir. 

Öğrenme; öğrencilerin somut 

yaĢantıları sonucunda anlamda 

meydana gelen değiĢimleridir 

Bilgi özneldir ve öğrenenin 

somut yaĢantıları ile 

oluĢturulur 

SAYFA 12

ÖĞRENDĠKLERĠMĠZĠ PEKĠġTĠRELĠM 

1- Öğrenme, uyarıcıya verilen tepki olarak açıklanır./Bir davranıĢın ölçülebilir olması 

gerekmektedir./Yalnızca gözlenebilir etkinliklerle ilgilenir./Öğrenme sürecinde, öğrenen edilgen bir 

role sahiptir. Bu eleĢtiriler aĢağıdaki hangi öğretme-öğrenme yaklaĢımı için yapılabilir? (KPSS 

2005)_________________________ 

2- 

-Uyarıcı davranıĢ arasında bağ kurulması sonucunda gerçekleĢmesi__________________ 

-DavranıĢın tekrarlanma sıklığının, sonuçları tarafından kontrol edilmesi____________________ 

-Deneme-yanılma yoluyla gerçekleĢmesi__________________________________ 

-Bilgi iĢleme tarzında bir değiĢmeyi içermesi_____________________________ 

3- Bebeklerin kiĢilikleri doğduklarında ĢekillenmemiĢ bir kil kütlesi gibidir. Geçirdikleri yaĢantılar, 

kiĢiliklerini bir heykeltıraĢın kil kütlesini Ģekillendirmesine benzer biçimde Ģekillendirir. Yukarıdaki 

görüĢü savunan yaklaĢım hangisidir? (KPSS 2007)_______________________ 

4- Öğrenme kuramlarına göre bilgi, 

I) nesnel ve öğrenenden bağımsız______________________________ 

II) nesnel ve öğrenenin ön bilgileriyle iliĢkili,______________________________ 

III öznel ve öğrenenin oluĢturduğu___________________________________ 

5-Canlı organizmalar sürekli bir etkinlik içerisindedir. Ġnsan davranıĢlarını anlamak için gözlenebilir 

davranıĢlar incelenmelidir. Bir davranıĢ ne kadar karmaĢık görünürse görünsün, en küçük birimine 

kadar incelendiğinde bir uyarıcı tepki bağlantısı görülecektir ifadesi biliĢsel yaklaĢımın temel 

varsayımıdır. D-Y_____________________ 

6- 

-Öğrenme sürecine aktif olarak katılım zorunludur____________ 

-Ön bilgiler ve biliĢsel beceriler öğrenmeyi etkiler____________________ 

-Birey maruz kaldığı uyarıcılara kendisi anlam verir ve yorumlar__________________ 

-Anlamlandırma ve yorumlama süreci öğrenmeyi etkiler__________________ 

-Öğrenmenin ortaya çıkması için pekiĢtireç gereklidir._________________________ 

-Bütün davranıĢlar öğrenilmiĢtir____________________ 

-Ġnsan davranıĢları çevresel uyarıcılar tarafından baĢlatılır________________ 

-Ġnsan davranıĢlarını anlamak için gözlenemeyen etkenleri izlemek yersizdir____________ 

-DavranıĢların mekanizmasını anladıktan sonra onları kontrol etmek mümkündür____________ 

7 

-Oyun sırasında rolünü unutan bir aktörü eleĢtiren yönetmen aktörün kendisini rolümü çok iyi 

öğrenmiĢtim diyerek savunması üzerine. Ben rolünü öğrenip öğrenmediğini sahnede yaptıklarına 

bakarak karar veririm yanıtını verir.2003___________________________ 

-Sınavdan düĢük not alan öğrenci, ben çok çalıĢmıĢtım sözcüklerin anlamını biliyordum diyerek 

notuna itiraz eder,öğretmen:______________________________________________________ 

____________________________________________(davranıĢçı kurama göre öğretmenin 

verebileceği yanıtı boĢluk kısma yazınız) 

8-AĢağıdakilerin hepsi biliĢsel kuramın ilkelerdir. D-Y_________________ 

-Öğrenci verilen bilgiyi daha önce öğrendikleri ile karĢılaĢtırarak zihninde anlamlı hale getirir 

-Anlayarak kavrayarak öğrenme ezber öğrenmeden daha kalıcıdır 

-Öğrenci öğrenebileceği bilgideki iliĢkileri kendisi keĢfederse öğrendikleri daha kalıcı olur. 

-Bilgi öğrenciye anlamlı bütünler halinde sunulmalıdır 

9- AĢağıdakilerin hepsi yapılandırmacı kuramın ilkelerdir. D-Y_________________ 

* Yapılandırmacı öğrenmede temele alınanlar aĢağıdaki gibi özetlenebilir. 

1- Bilgiyi araĢtırma yorumlama ve analiz etme. 

2- Bilgiyi ve düĢündürme sürecini geliĢtirme. 

3- GeçmiĢteki yaĢantılarla yeni yaĢantıları bütünleĢtirme. 

*Öğrenenler, bilgiyi olduğu gibi kabul etmezler, bilgiyi yaratır ya da tekrar keĢfederler. 

* Yapılandırmacı öğrenmede asıl olan bilginin öğrenen tarafından alınıp kabul görmesi değil, bireyin bilgiden nasıl bir 

anlam çıkardığıdır. Bilgi, öğrenenin var olan değer yargıları ve yaĢantıları tarafından üretilir. 

*Öznel bilgi anlayıĢından dolayı herkes için geçerli evrensel bilgileri edinme çabasından çok anlamlandıran kiĢi sayısı 

kadar bilgi önemlidir. Herkes aynı doğruya ulaĢmak zorunda değildir. SAYFA 13

1-Klasik KoĢullanma-Tepkisel 

ĠVAN PAVLOV 

Ġvan Pavlov 1849-1936 yılları arasında yaĢamıĢ Rus Fizyologdur. Köpeklerin sindirim 

sistemleri ile ilgili yapmıĢ olduğu bir araĢtırmada köpeklerin henüz yiyecekler gelmeden 

önce salya salgıladıklarını görmüĢ, bu durumun bir baĢka uyarıcıdan dolayı gerçekleĢtiğini 

fark etmiĢtir. Daha sonra bu durumu kontrollü bir ortamda gözlemeye karar vermiĢtir 

ÖRNEK: Bir çocuğun doktora götürüldüğünü düĢününüz. Eğer çocuk daha önce doktora gitmediyse, 

doktorla herhangi bir yaĢantı geçirmediği için doktordan korkmayacaktır. Bu sebeple herhangi bir tepki 

vermeyecektir. Yani çocuk için doktor ―nötr‖ bir uyarıcıdır. Ama çocuk doktora giderse ve doktor 

da çocuğa iğne yaparsa bu iğne de çocuğun canını yaktığı için çocuğun ağlamasıyla sonuçlanıyorsa o 

zaman koĢullanma gerçekleĢecektir. Artık doktor veya iğne çocuğun canının yanması ve ağlamasıyla iliĢkili 

hale gelir. Çocuk için bundan sonra doktor; ―koĢullu uyarıcı‖, doktora karĢı duyulan tepki de 

―koĢullu tepki‖dir. 

BU PARÇAYI TABLOLAġTIRIRSAK 

1.Uyarıcı 2.Uyarıcı Tepki 

Doktor 

(nötr) 

Doktor 

(nötr) 

Doktor 

(Ģartlı) 

*** 

Ġğnenin 

Yapılması 

(Ģartsız) 

**** 

Yok 

Ağlama 

(Ģartsız) 

Ağlama 

(Ģartlı) 

PAVLOV UN DENEYĠ 

ĠġLEM SAYISI 1.UYARICI 2.UYARICI TEPKĠ 

1 Zil (Nötr) *** YOK 

2 Zil (Nötr) Et (ġartsız) Salya 

(ġartsız Tepki) 





5 Zil (ġartlı) 

Salya 

*** 

(ġartlı Tepki) 

6 Zil (ġartlı) 

Salya 

*** (ġartlı Tepki) 

AÇIKLAMA-1: Pavlov organizmanın başlangıçta nötr olan ve herhangi bir tepkiye yol 

açmayan bir uyarıcının organizmanın herhangi bir tepkisine neden olan bir uyarıcıyla birlikte 

verilmesi durumunda nötr olan uyarıcıya organizmanın tepki verebileceğini ileri sürmüştür. 

Pavlov deney düzeneğini hazırlarken köpek için herhangi bir şey ifade etmeyen zil sesini (nötr 

uyarıcı), köpeğin hoşuna giden eti (koşulsuz – doğal uyarıcı) birlikte ard arda vererek 

köpeğin ete karşı göstermiş olduğu salyayı (koşulsuz – doğal tepki) zil sesine vermesini 

sağlamıştır. 

AÇIKLAMA-2:Klasik koşullanma sürecinde köpeğin hoşuna giden ve salya tepkisine neden olan doğal 

uyarıcı olan et, zil sesinden hemen sonra verilerek köpeğin zil sesine şartlanması sağlanılmaktadır. Önce 

zil sesi, hemen ardından verilen et birkaç kez tekrar edildikten sonra zil sesi tek başına verilse bile salya 

tepkisi ortaya çıkmaktadır. Zile karşı gösterilen bu tepki doğal bir tepki olmadığından bu tepkiye koşullu 

ya da şartlı tepki denilmektedir. SAYFA 14

Klasik KoĢullanmanın Temel Kavramları 

Nötr Uyarıcı: Organizma için bir tepkiye neden olmayan, henüz koĢulsuz uyarıcı ile 

iliĢkilendirilmemiĢ olan uyarıcılardır. BaĢlangıçta organizma için bir Ģey ifade etmez. ZĠL 

KoĢulsuz(ġartsız-Doğal) Uyarıcı: Organizma için doğal olan tepkilere yine doğal olarak 

ortaya çıkaran uyarıcılardır. Organizmanın doğası gereği tepki gösterdiği uyarıcılar. DoğuĢtandır, 

öğrenilmemiĢtir. ET 

KoĢulsuz (ġartsız-Doğal)Tepki: Organizmaya sunulan koĢulsuz uyarıcının oluĢturduğu doğal tepkidir. 

Organizmanın doğası gereği gösterdiği tepkiler. DoğuĢtandır, öğrenilmemiĢtir. ETE KARġI SALYA 

KoĢullu(ġartlı-Yapay) Uyarıcı: Zil gibi önceden nötr olan bir uyarıcının; et gibi koĢulsuz, doğal 

bir uyarıcı ile iliĢkilendirilerek aynı tepkiyi oluĢturmasıdır. Burada zil koĢullanmıĢ bir uyarıcıdır. 

YaĢantılar sonucu öğrenilmiĢtir. 

KoĢullu(ġartlı-Yapay) Tepki: Organizmanın koĢullu uyarıcıya verdiği tepkidir. Zil sesine 

verilen salya tepkisi. YaĢantılar sonucu kazanılmıĢ, öğrenilmiĢtir. 

EK BĠLGĠ: Konorski tipi Ģartlı tepki: 

Klasik koĢullanmada ilginç bir Ģartlanma tipidir. Örneğin; köpeğin ayağı bir sinyal sesinden sonra deneyci tarafından 

bükülmektedir ve hemen bunun ardından da köpeğin karnı doyurulmaktadır. Bu Ģekilde devam eden tekrarlardan 

sonra, sinyal sesinin ardından köpeğin kendiliğinden ayağını büktüğü görülmektedir. Buna sinyal öğrenme denir. 

UYGULAMA SORULARI: Tablo OluĢturunuz. Tüm Kavramları Gösteriniz 

1-Kullanılacak Kavramlar: El-Soğuk Sus-Vuvuzela Sesi-Kan Damarlarının BüzüĢmesi 

2-Öğretmen-Ceza-Korkma 

3-Okul-Güler Yüzlü Öğretmen-Sevinme 

4-Sıcaklık-Terleme-KarĢı Cins 

AĢağıdaki Açıklamaların DOĞRU-YANLIġ Olup Olmadığına Karar Veriniz. HATA VARSA ALTINI 

ÇĠZEREK DOĞRUSUNU YAZINIZ. 

1- KoĢullu uyarıcıya gösterilen tepki de koĢullu tepkidir. Et ve salya arasında görülen doğal iliĢki, 

zil sesi ve salya arasında da yaratılmıĢtır. Bu durumda, zil sesi koĢullu uyarıcı, zil sesini duyunca 

salya salgılama ise koĢulsuz tepkidir.____________________________________________ 

2- koĢulsuz uyarıcı organizmada doğal ve otomatik olarak tepkiyi oluĢturan uyarıcı, koĢulsuz tepki 

ise koĢulsuz uyarıcının organizmada meydana getirdiği doğal ve öğrenilmiĢ tepkidir.____________ 

3-Özetle klasik koșullanma önceden aralarında bağlantı bulunmayan bir uyarıcı ile tepki arasında 

bağ kurulması sonucu oluĢur. Koșullanma nötr uyarıcının koĢulsuz uyarıcıyla eșleșmesi sonucu 

oluĢan koĢullu uyarıcıya doğal tepkinin verilmesiyle gerçekleșir.___________________________ 

4-KoĢulsuz tepki yaĢantıya bağlı değildir ve doğal bir davranıĢtır. DoğuĢtan geldiği için öğrenilmiĢ 

değildir. KoĢulsuz uyarıcı karĢısında gösterilen yapay tepki otomatiktir._____________________ 

OKUMA PARÇASI: Klasik koĢullanma olayı anlatılırken örnek olarak salya koĢullanmasının seçilmesi, bu olayın 

her günkü hayatta çok önemli bir rol oynamasından değil, önemli koĢullanmaların nasıl meydana geldiğine bir 

örnek oluĢturmasındandır. Aslında çoğumuz bu tür koĢullanmaya maruz kalmıĢızdır. Günümüzde artık, eski 

büyük Amerikan çiftliklerinde olduğu gibi, çalıĢanlarda masaya koĢuĢma ve ağız sulanması davranıĢlarına yol açan 

büyük sirenler ve ziller çalınmıyor ama, modern hayatta da yiyeceğin kokusu, yemekten söz edilmesi, hatta 

yemeğin düĢünülmesi bile ağzımızı sulandırmaya yetiyor. 

Diğer bir tür koĢullanma, korku koĢullanması, gündelik hayatta daha önemli bir rol oynar. Çoğumuz korku 

koĢullanması türünde deneyimler geçirmiĢizdir; bu deneyim ve korkular çevreye yaptığımız uyum (veya 

uyumsuzluğun) temelini oluĢturmuĢtur, insanlarda korku koĢullanmasının psikolojide çok ünlü bir örneği, Albert 

adlı 11 aylık bir erkek çocuğun vakasıdır (VVatson ve Rayner, 1920). 

Deneyin baĢlangıcında Albert'in hayvanlardan korkusu yoktur. Kendisine beyaz bir tavĢan sunulduğunda sevinç 

gösterilerinde bulunmuĢ ve hayvandan uzaklaĢmak için hiç bir çaba göstermemiĢtir. Ancak daha sonra kendisine 

bir fare gösterilirken çok Ģiddetli bir gürültü duyması sağlanmıĢtır. ġiddetli gürültüler genellikle çocuklar için, hatta 

hepimiz için, korku uyandırıcı uyarıcılardır. Ses Albert'in geriye doğru çekilmesine neden olmuĢtur. Beyaz farenin 

gösterilip hemen arkasından Ģiddetli bir gürültünün verilmesi iĢlemi, birçok kez tekrar edilmiĢtir. Daha sonra, 

önceleri korku uyandırmamıĢ olan beyaz tavĢan Albert 'te yeniden gösterilince, bu kez tavĢanın sadece 

görünümünden bile korkan Albert ondan uzaklaĢmaya çabalamıĢtır. Hatta bu korku diğer tüylü beyaz nesnelere, 

örneğin bir insanın yüzündeki beyaz sakala karĢı da gösterilmeye baĢlamıĢtır. TavĢana ve diğer 

tüylü beyaz nesnelere bu geçiĢ, bir sonraki bölümde ele alınacak olan uyarıcı genellemesi olayını göstermektedir. 

ġu halde, korkuyu koĢullanmak için gerekli olan Ģey nötr bir uyarıcıyı, doğal ya da koĢulsuz bir korku 

uyarıcısıyla eĢleĢtirmektir. Korku koĢullanmasının önemli bir özelliği çok çabuk, adeta bir anda oluĢmasıdır. Salya 

koĢullanmasının gerçekleĢmesi için birçok tekrar gerekir, oysa korku koĢullanması birkaç tekrarda oluĢur. 

Boğulma geçiren bir insanın suya karĢı çok Ģiddetli bir korku geliĢtirmesi sık sık görülen bir olaydır. "The 

Locomotive God" (Leonardo, 1927) adlı kitapta Ģöyle bir yaka anlatılmaktadır: Evinden birkaç sokak uzakta 

dolaĢırken tren raylarına çok yaklaĢan bir çocuk, geçen bir trenin çıkardığı buharla haĢlanmıĢtır. Yıllar sonra, bir 

profesör ve ozan olan bu aydın kiĢi evinden ya da evinin yakın çevresinden uzaklaĢması gerektiğinde çok Ģiddetli 

bir korku göstermektedir. SAYFA 15

KLASĠK-TEPKĠSEL KOġULLANMA YOLUYLA ÖĞRENME 

ÖRNEKLERĠ 

1-Korkular ve fobilerde klasik koĢullanma yoluyla kazanılmaktadır. 

-Öğretmen, köpek, enjektör görünce korkma. 

2-Duyusal davranıĢlarda klasik koĢullanma yoluyla oluĢmaktadır. 

-Birini sevme, birinden hoĢlanma, birinden nefret etme. 

3-Kapı zili çaldığında kapıya yönelme. Teneffüs zili çaldığında ayağa kalkma. 

4-Kırmızı ıĢık gördüğünde durma, bayrak görünce saygı duyma, polis görünce heyecanlanma. 

5-Otobüs görünce midenin bulanması, limon görünce ağzın sulanması, fren sesi duyunca 

heyecanlanmak, sınav sırasında heyecanlanmak, 

6-Sevdiğimiz bir insanı ya da karĢı cinsi gördüğümüzde mutlu olmamız 

7-Ağlayan çocuğun annesini görünce susması. Ayakları yerden kesilen birinin tedirgin olması 

8-Parfümün bir yakını hatırlatması, Ģarkı sözlerinin sevdiğimiz birini çağrıĢtırması. 

Klasik KoĢullanma Yoluyla Öğrenme Olmayanları KarĢılarına Yazınız 

-Sıcak havada terlememiz_____________ 

-Elimizi suya soktuğumuzda kan damarlarımızın büzüĢmesi_______________ 

-Bozuk yiyecekleri yediğimizde midemizin bulunması__________________ 

-Bozuk yiyecekleri gördüğümüzde midemizin bulunması________________ 

Bir Örnekle klasik koşullanmayı açıklamaya devam edelim; 

Ayı oynatıcıların ayıları tef sesiyle nasıl oynattığını biliyor musunuz? 

Ayı oynatıcısı tef çaldığında ses başlangıçta ayı için herhangi bir şey ifade etmez tef sesi ayı için nötr 

uyarıcıdır. Ayı bir sac üzerine çıkarılıp altı açıldığında ayakları yanmaya başlayacaktır. Bu da ayı için 

koşulsuz yani doğal bir uyarıcıdır. Bu uyarıcı karşısında ayı ayaklarını kaldırma eğilimi gösterecektir. Bu 

gösterilen tepki koşulsuzdur. Önce tef sesi verilip hemen ardından ayı kızgın sac ile karşı karşıya 

kaldığında göstereceği tepki ayaklarının yanmasından dolayı koşulsuz bir tepki olan ayaklarını kaldırma 

davranışı olacaktır. Tef sesi ve kızgın sac yeterince birlikte verildiğinde artık kızgın sac olmasa bile ayı 

ayaklarını kaldırma davranışını gösterecektir. Ayının kızgın sac olmadığı halde daha doğrusu ayakları 

yanmadığı halde ayaklarını kaldırma davranışı koşullu bir tepki bu koşulu tepkiye neden olan tef sesi ise 

koşullu uyarıcı olacaktır. 

Tef sesi (nötr uyarıcı) 

Kızgın sac (koşulsuz uyarıcı) 

Ayının ayaklarını kaldırması (koşulsuz tepki) 

Tef sesi kızgın sac ayının ayaklarını kaldırması (nötr uy.) (koşulsuz uy) (koşulsuz tepki) 

Tef sesi ayının ayaklarını kaldırması (koşullu uy.) (koşullu tepki) 

BĠTĠġĠKLĠK 

Uyaranlar 

Arasındaki 

Zaman Aralığı- 

Yakınlığı 

KOġULLANMA-ġARTLANMA ĠLKELERĠ 

--Klasik koĢullanmada koĢullanmanın gerçekleĢmesi için nötr uyarıcı ile koĢulsuz 

uyarıcının birlikte ve ard arda verilmesidir. Klasik koĢullanmanın gerçekleĢebilmesi için 

temel ilke nötr uyarıcının koĢulsuz uyarıcıdan hemen önce verilmesidir. 

--KoĢullama sürecinde, koĢullu ve koĢulsuz uyarıcıların verilme zamanının 

birbirine yakın olması önem taĢımaktadır. Genel olarak, koĢullu uyarıcı, koĢulsuz 

uyarıcıdan yarım saniyelik bir süre önce verildiğinde en etkili koĢullamanın 

oluĢtuğu ileri sürülmektedir. Fakat genel süre ortalaması 5-30 saniye arasındadır 

-- Watson‘a ait bir açıklama: KoĢullu ve koĢulsuz uyarıcıların verilme zamanı birbirine 

çok yakın olmalıdır. KoĢullanma da koĢullu uyaran, koĢulsuz uyarandan önce 

verilmelidir. Yani önce zil sonra et verilmelidir. Klasik koĢullanma yoluyla kazanılan 

davranıĢlar koĢullu uyarıcı – koĢulsuz uyarıcı bitiĢikliği ortadan kaldırıldığı zaman 

giderek azalır ve kaybolur, söner. 

ÜÇ AYRI ġEKLĠ VARDIR: 

>ĠZE KOġULLAMA: Önce nötr uyarıcı verilerek sonlandırılır, birkaç saniye sonra 

koĢulsuz uyarıcı verilir. 

>GEÇĠKMELĠ KOġULLAMA: Önce nötr uyarıcı verilir ve nötr uyarıcı kesilmeden 

koĢulsuz uyarıcı verilir. Organizma tepkiyi gösterince nötr uyarıcı bitirilir. 

>AYNI ANDA KOġULLAMA: Nötr ve koĢulsuz uyarıcı birlikte verilir, tepki 

gösterilence nötr uyarıcı kesilir. SAYFA 16

HABERCĠLĠK 

Uyarıcı 

Sıralaması 

ÜST DÜZEY 

Veya 

DERECELĠ 

Veya 

SIRA 

KOġULLAMA 

Birden Fazla 

Uyarıcıya 

koĢullama 

ÖN 

KOġULLANMA 

**BÜTÜN KOġULLU UYARICILAR AYNI ZAMANDA HABERCĠ NĠTELĠĞĠ TAġIR. 

**Koşullu uyarıcı kendisinden sonra gelecek koşulsuz uyarıcının haber vericisi nitelikte 

olmasıdır. Zil, etin geleceğinin habercisidir. Koşullu uyaranın (zil) kendisinden sonra 

koşulsuz uyaranın geleceğini organizmaya anımsatmasıdır. 

>>Gök gürültüsünden korkan insanların, gök gürültüsünün habercisi olabilen şimşek 

çakması, havanın kararmasından da korkması olarak verilebilir. 

*OLUMLU HABERCİLİK: İleriye Yönelik Koşullanma 

-Zil etin geleceğinin habercisidir. Saatin zil sesi uyanma zamanının geldiğinin 

habercisidir. 

-KoĢullu uyarıcının kendisinden sonra gelecek olan koĢulsuz uyarıcıyı 

haber vermesidir. 

-Uyarıcının olumlu haberci olabilmesi için haber verdiği durumun olumlu olması 

gerekmez. 

Örnek: Siren sesi duyulduğunda tehlikenin geleceğini anlamak 

*OLUMSUZ HABERCİLİK: Geriye Yönelik Koşullanma 

-KoĢullu uyarıcının, artık koĢulsuz uyarıcının verilmeyeceğini yani geride 

kaldığını, haber vermesidir. 

Örnek: Köpeğe önce elektrik Ģoku verilir, ardından zil sesi. Bu durumda köpek zil 

sesini duyunca Ģokun geçtiğini anlar. 

Dikkat: Teneffüsün baĢlangıcında çalan zil, teneffüs zamanının geldiğini haber 

verir(olumlu habercilik)-Teneffüsün bitiminde çalan zil ise teneffüsün bittiğini 

haber verir(olumsuz habercilik) Ayrıca maçın bitiminde çalan düdük maçın 

bittiğine dair olumsuz haberciliktir. 

DĠKKAT: Habercilik tepki oluĢuncaya kadar nötr uyarıcıdan sonra doğal 

uyarıcının sürekli verilmesidir, organizmanın doğal uyarıcıdan sonra neyin 

geleceğini bilmesi fakat BĠTĠġĠKLĠKTE ise doğal uyarıcı ile nötr uyarıcı 

arasındaki zaman aralığının kısa yada uzun olması yada birlikte verilmesi 

durumu üzerinde durulur. 

Kervanbaşı gökyüzüne bakar kararmış bulutları fark eder ve kervanın bir süre konaklaması 

gerektiğini yağmur yağacağını söyler. Bir gün sonra kervanbaşı kararmış bulutların yerini beyaz 

bulutların aldığını görünce yola devam der. 

Bu örnekte hem olumlu hem de olumsuz habercilik vardır. 

KararmıĢ bulutlar------olumlu habercilik-yağmur geliyor 

Beyaz bulutlar----------olumsuz habercilik- yağmur yok atık 

-- Organizmaya koĢullu tepki yerleĢtikten sonra aynı sistem içinde yapılan 

çalıĢmalarla baĢka bir koĢullu uyarıcıya karĢı da koĢullanmanın sağlanmasıdır. 

Zil – et arasında kurulan tepki bağı aynı iĢlem sonun da ıĢık (2. koĢullu uyarıcı) 

uyarımına da geliĢtirilmesi zil etin, ıĢık ise zilin yerine geçer. 

Örnek: Otobüs görünce midesi bulanan biri, otobüs terminalini görünce de 

midesi bulanır. 

1-Önce nötr uyarıcı ile koĢulsuz uyarıcı eĢleĢtirilir (zil sesi-et) 

2-Yeni bir nötr uyarıcı koĢullu uyarıcı ile eĢleĢtirilir.(ıĢık-zil) 

ÖRNEK: Kendisini tırmalayan kediyi her gördüğünde korku tepkisi veren çocuğun daha 

sonra aynı kediyi sahibiyle görür ve bundan sonra yanında kedi olmasa bile sahibini 

görünce korku tepkisi verir. 

NOT: 1.KoĢullu uyarıcıya tepki daha güçlüdür. Sönme durumunda önce 2.koĢullu 

uyarıcı ile baĢlar. 

**Ön koşullanma nötr olan ve genelleştirilme özelliği bulunmayan iki uyarıcının önce birlikte 

uygulanması, sonra da birisinin koşulsuz uyarıcı ile birleştirilmesi sonucu her iki nötr uyarıcının 

da tepki yaratma gücü kazanmasıdır. 

**Tepkisel koşullanma bazı durumlarda koşul ilişkisi oluşmadan önce aralarında bağlantı 

kurulmuş uyarıcıları da etkisi altına alır. 

DİKKAT: Dereceli koşullanmada koşullanma gerçekleştikten sonra diğer uyarıcı ile ilişki kurulur. 

Ön koşullanmada ise uyarıcılar arasında zaten ilişki vardır. SAYFA 17

Veya 

Duyusal Ön 

ġartlanma 

PEKĠġTĠRME 

ÖĞRENĠLMĠġ 

ÇARESĠZLĠK 

ACĠZLĠK 

Ön koşullanma sürecinin aşamaları: 

1. Zihinde Çağrışım: Otomobil (içerisinde) köpek görüldü. 

2. Klasik koşullanma ile öğrenme oluştu: Köpek + saldırı sonucu canı yandı ve korku oluştu. 

3. Organizma otomobil ile olumsuz bir yaşantı geçirmediği halde daha önce koşullu 

uyaran (köpek) ile geçirilen yaşantı sonucunda zihinde oluşan bağa göre koşullu tepki 

ortaya çıktı ve ön koşullanma oluştu: Otomobil görünce korku oluştu. 

ÖRNEK: Sinan Hoca ile İsmail Hoca sürekli birlikte gezerler. Sinan Hocanın sınıfı bu duruma 

alışmıştır. Sinan Hocanın sınıfı bir gün İsmail Hocayı öğrencileri döverken görürler ve artık 

masum olmasına rağmen Sinan Hocaya karşı da korku tepkisi geliştirirler. 

--Klasik ġartlanmada PekiĢtireç koĢulsuz uyarıcıdır ve pekiĢtirme koĢulsuz 

uyarıcının tekrar verilmesi yoluyla gerçekleĢir. 

--KoĢulsuz uyaranın meydana getirdiği etkidir. Bir davranıĢın gelecekte 

olma olasılığını artıran uyarıcılardır. Klasik koĢullanmada pekiĢtirme 

koĢulsuz uyarıcının tekrar verilmesidir. KoĢulsuz uyarıcının meydana 

getirdiği etki pekiĢtirme görevini yerine getirir. Böylece köpek salya 

tepkisine devam eder. KoĢulsuz uyarıcı (et) pekiĢtireçtir. Klasik 

koĢullandırmada pekiĢtirme tepkiye bağlı olarak verilmez, tepkiden önce 

verilir. 

--DĠKKAT: Klasik koĢullanmada pekiĢtireç tepkiye bağlı olarak verilmez. Tepkinin 

meydana gelmesinden önce sunulur ve tepkiyi doğuran uyarıcıdır. Bu yönüyle 

klasik koĢullama, gerek araçsal koĢullanmadan gerekse edimsel koĢullanmadan 

ayrılır. Çünkü diğer iki koĢullanmada da pekiĢtireç tepkiye bağlı olarak 

verilmektedir. 

ĠKĠ TÜR PEKĠġTĠREÇ VARDIR: 

Birincil Pekiştireçler: Temel gereksinimsizleri karĢılayan öğrenilmemiĢ davranıĢlar. 

Gıda gibi. Et klasik koĢullanmada birincil pekiĢtireçtir. Çikolata sevgi cinsellik elma 

suyu DOĞAL PEKİŞTİREÇLER-ÖĞRENİLMEMİŞ 

İkincil Pekiştireçler: ÖğrenilmiĢ pekiĢtireçlerdir. I.’den yola çıkarak oluĢurlar. Aferin 

not, para, zil ÖĞRENĠLMĠġ 

**Klasik koşullanmada organizma çaresizdir. Organizma ne yaparsa yapsın durumu 

değiştiremeyecektir. Herhangi bir ödül elde etmek ya da cezadan kaçmak için tepki 

gösterilir. Organizma ne kadar çaba harcarsa harcasın durumu değiştiremeyeceğini 

öğrenerek pasif kalır ve bu pasifliği de istenmeyen tüm durumlara geneller. 

ÖRNEKLER: 

--Okuldaki derslerde ve sınavlarda sürekli başarısız olan bir öğrenci hayatı 

boyunca başarısız olacağını düşünür. 

--Bir genç erkek kızların kendisini beğenmediğini ve kendisinden sürekli 

kaçtıklarını düşünerek buna inanır. 

--Öğrenilmiş çaresizliğin başlıca belirtileri; herhangi bir pekiştireci elde etmek ya da cezadan 

kaçmak için davranış göstermeye isteksiz olma, pasif olma, depresyon, korku, her türlü sonucu 

kabul etmeye isteklilik, boyun eğmedir. 

-- Gökhan, okuldaki derslerde isteksiz davranmakta ve sınavlarda başarısız olmaktadır. 

Bu nedenle yaşamı boyunca başarısız olacağını düşünerek, bu durumunu düzeltmek için 

hiçbir çaba içersine girmemektedir. Gökhan’ın bu durumu koşullanma sürecinde 

öğrenilmişlik çaresizlik ile açıklanabilir. 

ÖRNEK: Fillerin önce kalın kıramayacağı iplerle ve sökemeyeceği kazıklara 

bağlanması. Bu durumda fil ne kadar uğraşırsa uğraşsın başarılı 

olamamaktadır. Belli bir süre geçtikten sonra artık bunu başaramayacağını 

anlar ve kurtulmak için çaba harcamaz. Daha sonra çok basit bir ip ya da kazık 

olsa bile kendilerini zorlamazlar. SAYFA 18

GARCĠA 

ETKĠSĠ 

Olumsuz Tat 

ġarlanması 

GENELLEME 

Benzer Olan 

Uyarıcılara 

--Garcia etkisi (Olumsuz Tat koĢullanması) tepkisel koĢullamanın özel bir halidir. 

Temel mantığı bitiĢiklik olmadan koĢullama gerçekleĢebilir. Yani uyarıcı ile tepki 

arasında geçen süre oldukça uzundur. Ancak tepkisel koĢullamada bitiĢiklik 

söz konusudur. 

--Olumsuz tat koĢullanması (Garcia Etkisi), organizmanın yediği her hangi bir 

yiyecekle, o an içinde bulunduğu hastalıkla (mide bulantısı, zehirlenme vb.) 

arasında iliĢki kurması sonucu yediği yiyecekten kaçınması durumudur. 

--Olumsuz tat koĢullanması bir seferde geliĢebilir. Tekrara gerek yoktur. 

--Kemoterapi tedavisi gören hastalarda da kemoterapi süreci devam ederken 

bazı yiyecekler kemoterapiyle birleĢince mide bulantısını neden olabilir. Mide 

bulantısını ise daha sonra kiĢi yediği yiyeceklere bağlayarak bu yiyeceklerden 

uzak durabilir (Olumsuz tat koĢullanması) 

DĠKKAT: Bazı kpss kitaplarında Garcia etkisi genellemenin karĢılığı olarak 

verilmektedir. Ancak bu doğru değildir. Garcia etkisi bitiĢikliğin olmadığı durumlarda 

gerçekleĢir. 

** Örneğin öğle arası tavuk döner yiyen birisi belli bir süre sonra rahatsızlanırsa, bu 

rahatsızlığı tavuk dönere bağlarsa bu durum Garcia etkisidir. Ayrıca kiĢinin tavuk döneri 

çağrıĢtıran diğer Ģeylerden de tiksinmesi ya da kaçınması da Garcia etkisi olarak 

açıklanabilir. Yani burada koĢullanma gerçekleĢtikten sonra koĢullanmanın iliĢkili diğer 

öğelere gösterilmesi durumu söz konusu iken genelleme de benzer tüm uyaranlara aynı 

tepkiyi verme durumu söz konusudur. 

DOLAYISIYLA; Garcia etkisinde iliĢkili uyarıcılara, genelleme de benzer uyarıcılara 

tepki söz konusudur. 

ÖRNEK: ArkadaĢlarıyla birlikte hamama gider Hakan diğer gün ateĢlenir, hastalanır 

Bunun üzerine Hakan hamamda mikrop kaptığını hatta üĢüdüğünü düĢünerek 

hastalığının sebebini buna bağlar ve bir daha hamama gitmez. 

Dikkat: Garcia bu çalıĢmasıyla koĢullu uyarıcı ile koĢulsuz uyarıcı arasındaki 

sürenin kısa olması gerektiği kuralına karĢı gelmiĢ ve kanıtlamıĢtır. BitiĢiklik 

ilkesine karĢı bir durumdur. 

--Garcia etkisi ile kurtların kuzu yemesi kuzu etine karĢı tiksinti duymaları 

sağlanarak engellenebilir. 

--Koşullu uyarıcı benzer diğer uyarıcılara da koşullu tepkinin verilmesidir. 

--Örneğin; beyaz tüylü her hayvanın tavşana benzetilmesi, köpeğin zil sesine 

benzer başka uyarıcılara da salya akıtması, sobada eli yanan çocuğun diğer ısı 

yayıcı aletlerden kaçınmayı öğrenmesi. 

--Genelleme olmasaydı, öğrenme pek iĢe yaramazdı. Öğrendiğimiz bir Ģey 

tıpatıp benzer bir durum ortaya çıkmadıkça uygulanamaz, bizim de aynı 

Ģeyleri tekrar tekrar öğrenmemiz gerekirdi. Neyse ki genelleme, öğrenilmiĢ 

bir davranıĢın çok çeĢitli durumlarda iĢe yaramasını sağlamaktadır. 

--Temel koĢullanma sürecinde, koĢullu uyarıcı olarak ses, koĢulsuz uyarıcı 

olarak da et kullanılmıĢtı. Ses ve et, yeterince birlikte verilerek ete karĢı 

tepki (salya), tek baĢına ses verildiğinde de oluĢturulduktan sonra, orijinal 

sese benzer farklı tonlardaki seslere de aynı tepki gösterilmektedir. Verilen 

ses ton, koĢullanan ses tonundan farklılaĢtığı ölçüde ise salyanın azaldığı 

gözlenmektedir. Bu durumda, genellemenin meydana gelmesinde, verilen 

uyarıcının önceki koĢullu uyarıcıya benzerliği önemlidir. 

--Sürekli olarak 75 desibel düzeyinde zil sesinde et verildiğinde köpeğin 50 ve 

100 desibellik zil sesine de salya salgılaması genellemedir. 

--Bir çocuğun kuzuya köpek demesi, köpekten korkan çocuğun tüylü 

hayvanlardan da korkması 

**Kahraman Hocanın okuttuğu bir derste zorlanan öğrencilerin onun verdiği 

diğer derslerden de ürkmeye başlaması UYARICI GENELLEMESİDİR 

**Gölde boğulmaktan son anda kurtulan kişinin daha sonra havuzdan da 

korkmaya başlaması SAYFA 19

AYIRT ETME 

GÖLGELEME 

ENGELLEME 

-Genellemenin tersidir. Organizmanın koĢullanma sürecinde kullanılan koĢullu 

uyarıcıyı diğerlerinden ayırt ederek ona tepkide bulunmasıdır. Benzer olan diğer 

uyarıcılardan farkını görebilme 

-Organizmanın iki uyarıcı arasındaki farkı ayırt ederek koĢullanmıĢ olduğu sese 

tepki vermesidir. 

ÖRNEKLER 

-DeğiĢik tondaki zil seslerini ayırt ederek sadece koĢullandığı ses tonuna tepki 

vermesi gibi. 

-Çocuğun beyaz önlüklü kiĢilerden sadece elinde iğne olandan korkması 

-Bir çocuğun askerle polisi birbirlerinden ayırabilmesi ve çocuğun annesini diğer 

bayanlardan ayırabilmesi 

-Köpeğin zil sesine salya ile tepki verirken Vuvuzela sesine salya ile tepki 

vermemesi 

-Okula geç gelmeyi alışkanlık haline getiren Ahmet Tarih hocasından 

çekindiğinden dolayı onun dersine zamanında gelmeye dikkat etmesi. 

-Organizmaya iki koĢullu-nötr uyarıcı aynı anda-birden verildiğinde birinin 

etkisinin diğerinin etkisini yok etmesidir. 

-Ġki uyarıcıdan dikkati çeken uyarıcıya karĢı Ģartlanmanın gerçekleĢmesi ve 

diğerinin etkisiz kalmasıdır. 

ÖRNEKLER 

- Köpeğe güçlü bir ıĢık ile birlikte hafif düzeyde müzik beraber verilmiĢ ancak 

köpek güçlü ıĢığa salya tepkisi vermiĢ fakat müziğe salya tepkisi vermemiĢtir. 

Burada güçlü ıĢık gölgeleyen müzik ise gölgelenendir. Çünkü ıĢık baskın 

olandır 

-Zil sesine koşullandırılırken, zil sesinden daha yüksek bir ses var ise ortamda 

(gök gürültüsü gibi) o zaman köpek gök gürültüsüne koşullanabilir. 

-Önceden oluĢturulan bir koĢullu uyarıcının daha sonra eĢleĢtirildiği farklı nötr bir 

uyarıcının koĢullanmasına engel olmasıdır. 

-Üst düzey koĢullamanın gerçekleĢmemesi olarak değerlendirilebilir veya bir tür 

ayırt etme vardır. 

ÖRNEK: Annesinden çikolata almaya alıĢmıĢ bir çocuk, annesinden 

çikolata aldığında sevinme tepkisi gösterir. Çocuğa daha sonra teyzesi de 

çikolata almıĢtır, fakat çocuk sevinmemiĢtir çünkü teyzesi çocuk için 

koĢullu uyarıcı durumunda değildir 

GENELLEME DERECELĠ KOġULLAMA ÖN KOġULLANMA 

-Uyarıcılar arasında benzerlik 

vardır ve bundan dolayı verilen 

tepki aynıdır 

ÖRNEK: Sevgi doğa resimleri 

çekerken dere kenarında bir 

kurdun saldırısına uğramıĢ ve 

daha sonra köpeklerden de 

korkmaya baĢlamıĢtır. 

Burada kurdun saldırısına 

uğrayan sevginin kurda 

benzediği için köpeklerden de 

korkması uyarıcı 

genellemesidir. 

**Benzerlik 

-Önce bir uyarıcıya koĢullanma 

meydana gelir, sonra ise 

koĢullanılan uyarıcı ile yeni bir 

nötr uyarıcı eĢleĢtirilir. En son 

koĢullanılan uyarıcıya da ayını 

tepki verilir. 

ÖRNEK: Sevgi daha sonra kurdu 

hayvanat bahçesinde görmüĢtür. 

Hayvanat bahçesine karĢıda 

Sevgi de bir korku oluĢmuĢtur. 

Burada Sevgi‘nin sadece 

kurttan korkarken kendisi için 

nötr uyarıcı olan hayvanat 

bahçesinden de korkmaya 

baĢlaması dereceli 

koĢullamadır. 

-Koşullanma gerçekleştikten 

sonra başka uyarıcı ile ilişki 

kuruluyor 

-Bir uyarıcıya koĢullanma 

gerçekleĢir, bu koĢullanma 

gerçekleĢtikten sonra, daha önce 

bu uyarıcı ile iliĢkili uyarıcılara da 

aynı tepki verilir. 

ÖRNEK: Sevgi‘nin daha önce dere 

kenarından geçerken ürpermemesine 

korkmamasına rağmen daha sonra 

dere kenarından da korkmaya, 

ürpermeye baĢladığı görülmüĢtür. 

Burada Sevgi‘nin kurdun 

saldırısına uğradığı yeri kurt ile 

iliĢkilendirmesi ise ön 

koĢullamadır. Kurt+dere kenarı 

daha sonra iliĢkilendiriliyor. 

-Koşullanma gerçekleşmeden 

önce zaten uyarıcılar arasında 

ilişki vardı kurt dere kenarındaydı 

ve saldırıda orada gerçekleşti 

SAYFA 20

GÖLGELEME ENGELLEME 

-Ġki nötr uyarıcı aynı anda verilir ve 

koĢullanmaya çalıĢılır fakat uyarıcılardan biri 

daha baskın olduğu için, baskın, güçlü olana 

organizma koĢullanır, baskın olmayan ise devre 

dıĢı yani nötr olarak kalır. 

-Ġki koĢuĢu uyaran aynı anda yakın zamanda 

verilir. KoĢullu uyarandan biri daha baskındır, 

durumlar değiĢse bile baskın olan uyarana tepki 

gösterme devam eder. 

ÖRNEK: 

Zil sesine koşullandırılırken, zil sesinden daha 

yüksek bir ses var ise ortamda (gök gürültüsü 

gibi) o zaman köpek gök gürültüsüne 

koşullanabilir. 

-Hem köpekten hem de yüksekten korkan bir kiĢinin 

köpekten kaçıp yüksek bir yere tırmanması 

gölgelemedir. 

-Bir personelin görevine son verecek olan bir patron 

tebliği kendisi değil de herhangi bir çalıĢanına 

yaptırması gölgelemedir. Burada tepkiler çalıĢana 

olacağından patron kendini gölgelemiĢtir 

Çünkü gök gürültüsü daha baskındır. 

Organizma baskın olan nötr uyarıcılardan 

birine koşullanır. 

-Önce ilk koĢullu uyaranla koĢullama yapılır. 

Daha sonra ikinci koĢulu uyaran devreye girer 

ve üst düzey koĢullama denenir. Fakat 

gerçekleĢmez. 

DĠKKAT: Burada uyaranlar arsında baskınlık 

durumu yoktur, uyaranlar aynı anda verilmez. 

-Burada bir tür olumsuz transfer söz konusudur çünkü 

önceki öğrendiği yeni öğreneceğini zorlaĢtırmaktadır. 

-Uyarıcıların yanlıĢ sıra ile verilmesi olarak 

açıklanabilir. Ġlk öğrendiği uyaranın organizmaya ilk 

önce sunulması, diğer ilk koĢullu uyarandan sonra 

sunulması önemlidir. 

ÖRNEK: 

Zil-Ortama verildi tepki yok 

Zil+Et. Tepki salya Bu durum 5 defa tekrarlandı 

Zil. Et yok. Tepki ---salya- koĢullu tepki 

ZĠL KOġULLU UYARICI HALĠNE GELDĠ 

ZĠL verildi ardından ıĢık veridi tepki SALYA 

IĢık Nötr uyarıcı durumunda zil ise koĢullu uyarıcı 

DAHA SONRA 

SADECE IġIK VERĠLDĠ TEPKĠ YOK 

Burada zil sesi ıĢığın öğrenilmesini 

engellemiĢtir. Dikkat önce nötr uyarıcı 

verilmeliydi, daha sonra ise koĢullu uyarıcı 

zil-ıĢık yerine ıĢık sonra zil olmalıydı 

GÖLGELEME- ENGELLEME ORTAK ÖZELLĠKLERĠ 

-Birden fazla Ģartlı-koĢullu uyaran vardır. 

-Her iki uyarana da aynı tepki verilmesi beklenir. 

-Fakat uyaranlardan birine tepki gösterilmesi sağlanamaz. Yani sonunda uyaranlardan sadece 

birine tepki verilmesi gerçekleĢir. 

-Uyarıcılardan biri nötr uyarıcı olarak kalırken biri koĢullu uyarıcı olur. 

SÖNME 

Deneysel 

Çözülme 

- Koşulsuz uyarıcı (et) olmadan, koşullu uyarıcı (zil) tek başına verildiğinde, 

bir müddet sonra koşullu tepkinin (salya) azaldığı ve yok olduğu görülür. 

-Koşullu uyarıcının artık tek başına koşullu tepkiyi oluşturmamasıdır. Bir 

süre zil verilip et verilmezse salya gözlenmez. 

-Pekiştirilmeyen davranışlar söner, koşullu uyarıcı eski haline döner, ama 

tamamen yok olmaz, sadece güçlü bir şekilde bastırılır. 

ÖRNEKLER: 

-İlk defa iğne vurulduğunda iğneyi vuran doktordan korkan bir çocuk daha 

sonra bir doktor gördüğünde korkar. Daha sonra uzun süre doktora 

gitmediğinde bu korkuyu unutabilir, korku duygusu sönebilir. 

-Düzenli ders çalışarak girdiği sınavlardan düşük not alan Ahmet bir süre 

sonra düzenli ders çalışmayı bırakması. 

-2010-Bindiği uçağın düşmekten kıl payı kurtulması nedeniyle Mehmet 

Bey’de uçma korkusu gelişmiştir. Ancak görevi gereği sık sık uçakla seyahat 

etmek zorunda kalan Mehmet Bey’in uçma korkusu zamanla zayıflamıştır, 

sonuçta ortadan kalkmıştır. SAYFA 21

KENDĠLĠĞĠNDEN 

GERĠ GELME 

GEÇĠCĠ 

KOġULLANMA 

KENDĠNĠ 

GERÇEKLEġTĠREN 

Pygmalion etkisi 

KENDĠNĠ 

KEHANET 


-Bazı tepkilerin unutulduğu zannedilirken, sönmeden bir süre sonra uyarıcı aldığında 

davranıĢ yeniden gösterilebilir. Unutulduğu sanılan bilgiler geri gelebilir. 

-Sönme tepkinin tamamen bellekten silinmesi değildir. Sönmeyi takip eden bir 

süreçten sonra koĢullu tepkinin yeniden ortaya çıkmasıdır. 

-KoĢullu uyaran yada koĢullu uyaranı çağrıĢtıran bir uyaranın ortaya çıkması 

durumunda koĢullu tepki yeniden ortaya çıkabilir. Bu tepki az ve kısa sürelidir. 

ÖRNEKLER: 

-Caddede kaza tehlikesi geçirdiği için o caddeden uzun süre geçemeyen, bir 

daha kaza yaĢanmadığında o korkusunu üzerinden atan (sönme) bir bireyin 

korkuyu yenmiĢ olmasına rağmen aynı caddeden geçiĢinde aynı korkuyu 

duyabilir (kendiliğinden geri gelme). 

-Okulda arkadaĢlarıyla top oynarken, ―top benim alır giderim‖ diyerek onlara 

her istediğini kabul ettirebileceğini öğrenen bir çocuk, arkadaĢlarının 

durmadan sıkılıp birkaç kez üst üste ―istiyorsan al topunu git‖ demeleri üzerine 

bu davranıĢı bir daha tekrar etmemiĢtir. Ancak, yarıyıl tatili dönüĢünde çocuk 

arkadaĢlarıyla oynarken istediklerini yaptırmak için tekrar ―top benim alır 

giderim‖ demeye baĢlamıĢtır. 

Çocuğun tatil dönüĢünde ―top benim, alır giderim‖ demesi 

-KoĢullanma boyunca (yalnızca) koĢulsuz uyarıcı kullanılıp bu koĢulsuz 

uyarıcı organizmaya eĢ zaman aralıklarıyla verilir. Artık eĢ zaman aralıkları, 

koĢullu uyarıcı hale gelir. 

-Sadece koĢulsuz uyaran verilir. 

ÖRNEK: 

-Köpeğe 2 saat aralıklarla et verilir. Bu durum belirli aralıklarla tekrarlanır. Belli 

bir süre sonra köpeğin zamanı geldiğinde ağzının sulandığı görülür. Burada 

aradaki zaman köpek için koĢullu uyaran haline gelmiĢtir 

-Rosenthal literatüre "Pygmalion Etkisi" kavramını getiren kiĢi. Mitolojiye göre, 

Pygmalion bir kadın heykeli yarattı ve ona öylesine bir sevgi gösterdi ki, Afrodit''in 

müdahalesi ile heykel bir canlıya dönüĢtü ve onun sevgisine yanıt verdi. Kendini 

gerçekleĢtirme kehanetine göre de neyi beklersek onun gerçekleĢme olasılığı daha 

yüksektir. Teorinin gerçek hayattaki karĢılığına bakarsak, kendisine saygı duyulmadığını 

düĢünen bir kiĢi, gerçekte böyle bir durum söz konusu olmasa da, bu algısı nedeniyle 

çevresindeki insanların tavırlarını düĢmanca algılayacak, pek çok durumda aĢırı hassas 

davranacak ve çevresine karĢı Ģüpheci yaklaĢacaktır. Bu durumda çevresi de ona 

düĢmanca davranacaktır. Yani kehanet gerçekleĢir. 

-Her sınıftan eĢit sayıda öğrenci iki gruba ayrılır. Rosenthal, gruplardan birine "zeki 

grup" der. Öğretmenlere "zeki grubun" içinde yer alan öğrencilerin adını vererek, bu 

öğrencilerin öyle olmadığı halde "ileri zekalı" olduğunu ve yüksek potansiyelleri olduğunu 

söyler. Bir yılın sonunda bu çocukların diğerlerine oranla akademik açıdan çok daha fazla 

geliĢtikleri görülür. Üstelik zeka puanları bile anlamlı derecede artar. Rosenthal''a göre, 

öğretmenlerin yüksek performans beklentisi, öğrencilere söyledikleri Ģeyler, yüz ifadeleri, 

gibi sözel ve sözel olmayan çeĢitli Ģekillerde iletilmiĢ olabilir. Bu deneyde her iki grup 

arasında öğretmenlerin öğrencilerle geçirdiği süre açısından bir fark bulunmamaktadır, 

ancak öğrencileri ile kurdukları iliĢkinin niteliği daha farklıdır. Bu Ģekilde gruba hissettirilen 

olumlu beklentinin öğrencilerin benlik kavramları üzerinde etki etmiĢ ve motivasyonlarını, 

kavrama becerilerini yükseltmiĢ olduğu düĢünülmektedir. Yani bir hastaya uzmanından 

aile bireylerine kadar herkes "sen Ģizofreniksin ve de iyileĢemezsin" derse, o hasta hayat 

boyu Ģizofren gibi davranmaya devam eder. 

-Bir çocuğa baĢarabileceğine inandığınızı belli ederseniz baĢarılı olma ihtimali 

artar. Yani kehanet gerçekleĢir. 

-Yoksa ya "kötü" ya da "deli" olacağım. Einstein "Neyi gözlemleyebileceğimizi teorimiz 

belirler" derken aynı Ģeyi kast ediyordu. 

-Nick adında bir demiryolu isçisinin öyküsü bu. Nick güçlü, sağlıklı bir iĢçi 

manevra sahasında çalıĢıyor. ArkadaĢlarıyla iliĢkisi iyi ve iĢini iyi yapan 

güvenilir bir insan. Ne var ki, kötümser biri, her Ģeyin kötüsünü bekler ve 

baĢına kötü Ģeyler geleceğinden korkar. SAYFA 22

KENDĠNĠ 

KEHANET 


KENDĠNĠ 

KEHANET 


ALIġMA 

Bir yaz günü, tren isçileri, ustabaĢının doğum günü nedeniyle bir saat 

önceden serbest bırakılırlar. Tamir için gelmiĢ olan ve manevra alanında 

bulunan bir soğutucu vagonun içine giren Nick, yanlıĢlıkla içerden kapıyı 

kapatır, kendini soğutucu vagona kilitler. Diğer iĢçiler Nick'in kendilerinden 

önce çıktığını düĢünürler. Nick kapıyı tekmeler, bağırır, ama kimse duymaz, 

duyanlar da bu tür seslerin sürekli geldiği bir ortamda olduğu için pek kulak 

vermezler. Nick burada donarak öleceğinde korkmaya baĢlar. Eğer buradan 

çıkmazsam, burada kaskatı donacağım, diye düĢünmeye baĢlar. Ġçerde yarısı 

yırtılmıĢ bir karton kutunun içine girer. Titremeye baĢar. Eline geçirdiği bir 

kağıda karısına ve ailesine son düĢündüklerini yazar: Çok soğuk, bedenim 

hissizleĢmeye baĢladı. Bir uyuyabilsem! Bunlar benim son sözlerim olabilir? 

Ertesi günü soğutucu vagonun kapısını açan iĢiler, Nick'in donmuĢ bedenini 

bulurlar. Üzerinde yapılan otopsi, onun donarak öldüğünü göstermektedir. 

Fakat bu olayı olağanüstü yapan, soğutucu vagonun soğutma motorunun 

bozuk ve çalıĢmıyor olmasıydı. Vagonun içindeki ısı 18 C idi, ve vagonda bol 

hava vardı. Nick'in korkusu, kendini gerçekleĢtiren bir kehanet oluĢturmuĢtu. 

MEMURLAR NET TARTIġMA FORMUNDAN: DĠKKAT 

ÖğrenilmiĢ çaresizlikte bir iĢi defalarca denersin ve o iĢte baĢarısız olursun ve sen 

bu baĢarısızlığını bu deneyimlerin sonucunda kabullenirsin. 

ÖRNEK: matematik yazılısına sürekli çalıĢan ama bir türlü iyi not alamayan biri 

öğrenilmiĢ çaresizlik yaĢar. 

Kendini gerçekleĢtiren kehanette ise kiĢi deneyimleriyle değil 

düĢünceleriyle hareket eder. Yani bir olaya karĢı sürekli olumsuz tavır takınır. 

ÖRNEK: Bir kızın erkekler beni beğenmez düĢüncesiyle hareket etmesi ve bu 

olumsuz düĢünceleri sonucunda gerçekten de erkekleri kendinden uzaklaĢtırması. 

Hiç bir deneyim yok sadece olumsuz düĢüncelerin kendini doğrulaması vardır. 

ÖRNEK: Ben bu yazılıdan zaten 1 alacağım demek öğrenilmiĢ çaresizlik yazılıya 

girdikten sonra 1 alıp ben zaten demiĢtim, biliyordum 1 alacağımı demek kendi 

kendini gerçekleĢtiren kehanettir. Bu örneği unutmazsan sınava kadar tamamdır 

bu konu abicim 

ÖRNEK: K.G.K de kendini olmayacağı konusuna Ģartlıyorsun olmayacak 

olmayacak diyorsun, beyin de senin emirleri yerine getirdiği için evet sonuçta 

olmuyor. örnek vereyim; cafede oturuyorsun karĢında güzel bir kız var, bu kız 

benim neyime baksın asla bakmaz diyorsun. bakmayacağına eminsin ve ona göre 

davrandığın için o kız sana bakmıyor. 

SONUÇ: K.G.K. Bir kiĢi neyi beklerse onun gerçekleĢme ihtimali yüksektir 

Ģeklinde açıklanır. Yani duygu ve düĢüncelerimiz hangi yönde ise baĢımıza da 

muhtemelen bu örnekler gelir. 

ÖĞ. ÇARESĠZLĠK ĠLE K.G.K arasında yakın iliĢki vardır. ÖğrenilmiĢ 

çaresizliğe sahip kiĢiler ne yaparlarsa yapsınlar durumun değiĢmeyeceğine 

inanırlar, çaresizliği, imkansızlığı kabullenirler(ÖğrenilmiĢ çaresizlik). Böylece 

beklentileri de bunun üzerine kurulur, pasif duruma geçerler ve bu noktada artık 

baĢarısız olurlar ve K.G.K gerçekleĢir. 

Ben zaten baĢarısız olacağım der ve yatmaya baĢlar, direnmez-Öğr. çaresizlik 

Yatan insan zaten baĢarısız olur ve kehanet gerçekleĢir 

-Daha önce çok sık pekiĢtirilen ya da sürekli pekiĢtirme tarifesi kullanılarak 

kazandırılan tepkinin Ģiddetinde bir süre sonra azalma olur. Alışma etkisi denir. 

-Tepkiyi ortaya çıkaran bir uyarıcının sürekli verilmesi sonucunda, bu 

uyarıcının tepkiyi ortaya çıkarma gücünün azalması durumudur. 

ÖRNEK: Zile ilk etapta gösterilen tepkinin Ģiddeti ile sonradan gösterilen 

tepkinin Ģiddeti arasında azalmaya dönük bir fark vardır. 

DĠKKAT: AlıĢmada tepki devam etmektedir ve bitmemiĢtir sadece görülme 

sıkılığı azalmıĢtır. Sönme ile karıĢtırmayınız. 

2006-KoĢullu bir tepkiyi ortaya çıkaran bir uyarıcının tekrar tekrar verilmesi 

sonucunda, bu uyarıcının söz konusu tepkiyi ortaya çıkarma kuvvetinin 

azalması-ALIġMA SAYFA 23

ALIġMA 

DUYARLILAġMA 

DUYARSIZLAġMA 

2009-Ġrem öğretmen bir öğrencisine düzenli olarak ödev yapma alıĢkanlığı 

kazandırmak amacıyla her ödev yapıĢında onu arkadaĢlarının önünde 

ödüllendirir. Bunun sonucunda öğrenci ödevlerini düzenli olarak yapmaya 

baĢlar. Ancak bir süre sonra, ödüllendirme devam etmesine rağmen 

öğrencinin ödev yapmayı ihmal etmeye baĢladığı görülür. ALIġMA 

-Çıkan 2 sorudan da anlaĢılacağı gibi bir doyum söz konusu. 

-Önceden öğretmeninin aferin demesi ile gaza gelen öğrencinin sürekli aferin 

duyması sonucu artık eskisi kadar önemsememesi 

-Çocuğa yeni cep telefonu aldığında telefonu ilk eline aldığında göstermiĢ 

olduğu tepkiyi bir süre sonra göstermeyecektir. 

--Balık pazarındaki satıcıların balık kokusundan rahatsız olmaması- ĠnĢaat 

iĢçilerinin gürültüden rahatsız olmaması 

DAHA ÇOK FĠZĠKSEL 

-AlıĢmanın tersi olan tepkideki artıĢa da Duyarlılaşma etkisi denir. KoĢullu 

uyarıcının hoĢa gitmesiyle verilen tepkinin Ģiddetinin artmasıdır. 

ÖRNEK: Normal koĢullarda nabzı ortalama 70 atan bir genç kızın sevgilisini 

gördüğünde nabız atıĢlarının 

- 90 Olması-DuyarlılaĢma 

-73 Olması-AlıĢma 

-70 Olması-Sönme 

-DuyarsızlaĢma; Olumsuz uyarıcılara baĢlangıçta verilen tepkinin 

verilmemesi durumudur. En bilineni acil servis örneğidir. Daha çok biyolojik 

örnekler karĢımıza çıkar 

-Yeni atanan doktorlar önceleri kan-revana dayanamazken sonraları bu durumu 

kanıksarlar. Hastaneye ilk giden bir kiĢi oradaki kokuyu hemen fark eder ama 

orda çalıĢanlar o kokudan habersizdir 

-Kadavra görmeye alıĢan bir doktor ya da hemĢire duyarsızlaĢır çünkü sürekli 

aynı ortamda bulunurlar. 

DAHA ÇOK DUYGUSAL 

DĠKKAT 

Küçük çocuk evde canı sıkılmıĢtır ve etrafı dağıtmıĢtır. Annesi mutfaktan döndüğünde her Ģeyi çok dağınık görür ve 

sinirlenir çocuğu terlikle döver. Küçük Ġsmail annesinin mutfaktan dönüĢüne denk gelen zamanlarda birkaç defa daha 

dayak yemiĢtir sonra. Küçük Ġsmail‘in daha sonra misafirlikte iken mutfaktan çıkan bayandan korktuğu saptanmıĢtır. Evde 

mutfağın yakınından geçerken tedirgin olduğu gözlenmiĢtir. Ayrıca annesinden baĢlangıçta korkmayan Ġsmail‘in dayak 

yediği için annesinden korktuğu saptanmıĢtır. Artık annesi ne zaman mutfaktan terlikle çıksa anlar ki dayak yiyecek, 

annesi elinden terliği bıraktığında anlar ki tehlike geçti. Uzun bir zaman geçtikten sonra Ġsmail annesinden korkmaktadır 

fakat önceki kadar değildir. Zavallı Ġsmail‘in terliğe benzer nesnelerden ve elinde terlik gördüğü bayanlardan korkması da 

bir baĢka çilesidir. Annesinin mutfaktan gelip Ġsmail‘Ġ dövmesinden dolayı mutfağın yanından geçip tuvalete gidememesi 

daha da düĢündürücüdür. Aradan yıllar geçer Ġsmail de bu korkuların hiçbiri kalmaz. Aradan yıllar geçer Ġsmail Okulu 

bitirir öğretmen olarak atanır ve gider bir baĢka memlekete bir gün arkadaĢları Koskoca Ġsmail‘in mutfağın yanından 

geçerek tuvalete gidemediğini anlayınca baĢlarlar gülmeye. Ġsmail o an düĢünür aklına çocukluğu gelir ve anlar mutfaktan 

neden korktuğunu çünkü annesi mutfaktan çıktıktan hemen sonra onu döverdi. Derin bir ah çeker ve bu andan itibaren 

bayanlara annelere, onların yaptıkları iĢlere nefretle bakmaya baĢlar. DüĢünür yine ben demiĢtim der bütün bayanlar 

kötüdür, beni sevmezler zaten diye ve bu düĢüncesinden yola çıkarak, bayanları kırmaya baĢlar, birde ne görsün bu 

hareketleri tüm bayanları kendinden uzaklaĢtırmıĢ ve gerçekten sevilmeyen biri olmuĢ bayanlar Ġsmail‘den uzaklaĢmıĢ. 

KÜÇÜK ĠSMAĠL‘ĠN ÇOCUKLUĞU ADLI PARÇADAN 1‘ER 

BĠTĠġĠKLĠK:____________________________________________________________________ 

ÜST DÜZEY KOġULLAMA:_______________________________________________________ 

______________________________________________________________________________ 

UYARICI GENELLEMSESĠ:_______________________________________________________ 

SÖNME_______________________________________________________________________ 

KENDĠLĠĞĠNDEN GERĠ GELME:___________________________________________________ 

ALIġMA:_______________________________________________________________________ 

GARCĠA ETKĠSĠ:________________________________________________________________ 

KENDĠNĠ GERÇEKLEġTĠREN KEHANET:____________________________________________ 

OLUMLU HABERCĠLĠK:__________________________________________________________ 

GERĠYE YÖNELĠK KOġULLANMA:_________________________________________________ 

OLUMSUZ HABERCĠLĠK_________________________________________________SAYFA 24

KLASĠK KOġULLANMA YOLUYLA 

ÖĞRENĠLEN DAVRANIġLARI ORTADAN 

KALDIRMA YOLLARI 

Klasik koĢullamada koĢullu tepkileri (korku, sınav kaygısı, huzursuzluk, mide bulantısı gibi) ortadan 

kaldırmada kullanılabilecek beĢ ayrı teknik vardır. Bu teknikler: 

KarĢıt 

KoĢullanma 

TERSĠNE 

DavranıĢın 

Sönmesini 

Bekleme 

Sistematik 

DuyarsızlaĢtırma 

-Bir tepkinin oluĢmasına neden olan uyarıcılar değiĢtirilerek karĢı tepkinin 

oluĢturulması sürecine denir. 

- KoĢullu uyarıcı, istenmeyen koĢullu tepki yerine zıt bir tepki yaratan bir uyarıcı ile 

eĢlenmektedir 

- Ġstenmeyen bir davranıĢı bu davranıĢla uyuĢmayan karĢıt uyarıcılar ile koĢullayarak 

önceki koĢullanmanın etkisinin zayıflatılması böylece koĢullu tepkinin tersi olan 

davranıĢın ortaya çıkartılmasıdır. 

ÖRNEKLER: 

- Okulunda sinirli, suratı asık ve sürekli bağıran öğretmenler olduğu için nefret eden 

ve devamsızlık yapan bir öğrenci için, öğretmenlerin sevecen ve yakın ilgi gösterdiği 

bir okulu olan nefret ve devamsızlık davranıĢları okula olan ilgiye dönüĢür. 

-Sürekli saldırdığı ve havladığı için bir köpekten korkan çocuk için uyumlu ve sevecen 

köpekle etkileĢime geçtiğinde köpeğe olan nefretin yerini köpek sevgisi alır. 

- Hastanede yatan bir hastaya gönderilecek olan çiçek karĢıt koĢullanma etkisi 

yaratabilir. Hastane bireyde olumsuz duyguya yol açacaktır. Çiçek ise, bu 

olumsuzluğu giderebilecek hoĢ bir etkiye sahiptir. 

-2010-Sınav kaygısından yakınan bir öğrenciye verilebilecek ‗‘Kaygı duyduğun anda 

sınavla ilgili geçmiĢteki hoĢ yaĢantılarını düĢünmelisin‘‘ yanıtı karĢıt koĢullamadır. 

- DiĢçiye dönük korkunun sevgiye dönüĢtürülmesi 

DiĢçi + DiĢin Çekilmesi can yanması.. Korku 

DiĢçi + Çocukla ilgilenme oyun oynama.. Sevgi 

Dikkat: Bazen olumlu bir tutum olumsuz bir tutuma da yol açabilir. 

ÖRNEK: Havuzda yüzmeyi çok seven Ġsmail bir gün havuzda boğulma 

tehlikesi geçirir ve o günden sonra bir daha havuza gitmez ve havuzdan 

korkmaya baĢlar. 

- KoĢullu tepkinin ortadan kalkması için koĢulsuz uyarıcı ortamdan çekilmeli ve 

uzun süre verilmemelidir. Böylelikle davranıĢ sönecektir. 

- PekiĢtirilmeyen davranıĢlar söner. KoĢullu uyarıcı bir süre (zil) tek baĢına verildiğinde, 

(koĢulsuz uyarıcı olan et verilmeden) bir süre sonra koĢullu tepki (salya) görülmez 

ÖRNEKLER: 

2007-Bir bebeği annesi, ayağında sallayarak uyutmaya alıĢtırmıĢtır. Bir 

psikoloğun tavsiyesi üzerine anne bebeği ayağında sallayarak uyutmaktan 

vazgeçmiĢ ve onun ağlamasına aldırmadan yatağında kendi kendine 

uyumasını beklemeye baĢlamıĢtır. Ġlk günlerde bebeğin ağlama davranıĢında 

bir artma olmuĢ ama daha sonra ağlama davranıĢı azalarak ortadan 

kalkmıĢtır. 

— Daha çok korkuların ve fobilerin ortadan kaldırılmasında kullanılan 

sistematik duyarsızlaĢtırma, korku veren uyaranın korku vermeyen durumlarda 

alıĢtırarak verilmesini tanımlar. 

—KiĢi korktuğu uyarıcı ile kendisi için korkutucu olmayan bir derecede karĢı 

karĢıya getirilir. Bu düzeye alıĢtıktan sonra uyarıcının düzeyi, "kiĢiyi rahatsız 

etmeyecek" derecede artırılır. 

—Ardından kiĢi çok fazla tedirgin olmadan uyarıcının düzeyi artırılmaya devam 

eder ve bu Ģekilde aĢamalandırılarak korku tedavi edilmiĢ olur. 

—Bu yolla öğrenilen korkular ve fobiler tedavi edilir. 

ÖRNEKLER: 

—Topluluk karĢısında konuĢmaktan korkan bir öğrenciye, önce tanıdığı ve 

sevdiği arkadaĢlarına, sonra çok kalabalık olmayan ve yabancıların da olduğu 

gruba en sonunda kalabalık bir gruba karĢı sunu yapmasını sağlayarak 

kalabalık karĢısında konuĢma korkusunu ortadan kaldırmak mümkündür. 

SAYFA 25

Sistematik 

DuyarsızlaĢtırma 

KarĢı karĢıya 

Getirme 

Ġtici uyarıcılara 

KoĢullama 

--Köpek korkusu olan bir çocuğa önce sevimli köpek resimleri gösterme, daha 

sonra evci hayvanların satıldığı yerde köpek gösterme, daha sonra köpeğe 

dokundurma sonucunda çocuğun köpek korkusunu yenmesi. 

-2007- Köpeklerden korkan bir çocuğa, bu korkusunu yenmesi için, önce 

köpek resimleri, daha sonra oyuncak köpekler gösterilmiĢtir. Bunların 

ardından, çocuğun canlı bir köpeği önce uzaktan, daha sonra yakınlaĢarak 

izlemesi sağlanmıĢtır. Son aĢamada ise çocuk köpeğe dokunarak onu 

sevmiĢtir. 

AġAMA-KADEME-AĞIR AĞIR YAKLAġTIRMA KELĠMELERĠ ĠPUCUDUR 

EDĠMSEL KOġULLAMADA DETAYLI ĠġLENECETĠR 

- KoĢullu tepkinin sönmesi için koĢullu (korkulan) uyarıcı ile kiĢi belli bir süre 

bir arada tutulur. Bir süre sonra koĢullu tepkinin sönmesi beklenir. 

- KoĢullu tepkinin sönmesi için korkulan uyarıcı ile organizma uzun süreli 

olarak bir arada tutulur. 

ÖRNEKLER 

- Balon fobisi olan bir çocuk içi balon dolu bir odaya konur 

- Kediden korkan bir çocuğun kedi olan bir odaya sokularak orada bir 

süreliğine kalması sağlanır. Kedi korkusunun bir süre sonra ortadan kalkması 

beklenir 

** KORKUNLA KARġI KARġIYA GEL 

- Bazı uyarıcılar çekici olduğu için organizma tarafından tercih edilir. 

Ancak bu durum bazı problem davranıĢları ortaya çıkarır. Problemli 

davranıĢı ortadan kaldırmak için bu uyarıcının çekiciliği ortadan kaldırılır. 

- Bazı uyarıcılar kiĢi için çekici durumda olduğundan tercih edilmektedir. Bu 

çekicilik bazı problem durumlarının yaĢanmasına da sebep olur. Ortaya çıkan 

bu problemli davranıĢı ortadan kaldırmak için uyarıcının çekiciliğini azaltmak 

gerekir. 

ÖRNEKLER: 

- Alkol bağımlısı birine alkolün çekiciliğine karĢı kokusuyla mide bulantısı eĢleĢtirilerek 

tedavi yapılır. Önce mide bulantısı yapan ilaç verilir hemen arkasından alkol verilir bu 

birkaç kez tekrarlanınca bireyin alkole dönük alıĢkanlığı ortadan kaldırılır. 

- Sigara içmekten hoĢlanan bir bireye sigara içmeden önce mide bulantısına yol açan 

bir ilaç verilir. Bir süre sonra bireyin içtiği sigara ile mide bulantısı arasında bir iliĢki 

kurması sağlanır. Böylelikle itici bir uyarıcıyla iliĢkilendirilen sigara çekiciliğini yitirecek 

ve sigara istenmeyen bir uyarıcı haline dönüĢecektir. 

-Tırnak yeme alıĢkanlığı olan çocuğun tırnaklarına oje sürülmesi 

Teddy’den Üç Mektup 

Tedyy Stallard’ı 15 yıl önce, beĢinci sınıfta, iki yıllık bir öğretmenken tanıdım. Sınıfıma ilk girdiği günden beri 

Teddy’den nefret etmiĢtim. Hiçbir çocuğa özel bir antipati göstermemem gerektiğini biliyor. Ama insan doğası 

gereği, parlak, güzel ve zeki insanları tercih etme eğilimindedir. Tedyy pis bir çocuktu. Hem de ara sıra değil, sürekli 

olarak pis kokan bir çocuktu. Ayrıca, bir türlü adlandıramadığım tuhaf bir kokusu vardı. Fiziksel kusurlarının 

çokluğuna ek olarak, zihinsel durumu da pek parlak değildi. Ġlk haftanın sonunda, onun sınıftaki diğer çocuklara 

göre umutsuz bir biçimde geri kaldığını anlamıĢtım. Yalnız yetersiz bilgiye sahip olmakla kalmıyordu, yavaĢ öğrenen 

bir çocuktu. Hızla ondan uzaklaĢmaya baĢladım. O yıl en iyi öğrencilerim ve onları izleyenler üzerinde yoğunlaĢtım. 

Ġtiraf etmeye utanıyorum, kırmızı kalemimi kullanmaktan sapıkça bir zevk alıyor ve ne zaman Teddy’nin ödevlerini 

kontrol etsem, zaten bol kullandığım yanlıĢ iĢaretlerini iyice koyu kırmızı yapıyordum. “Yetersiz bir çalıĢma” diye 

yazıyordum kağıtların üstüne. Çocuğu açıkça hırpalamadığım halde, sınıf tutumumu fark etmiĢti. Kısa sürede Teddy 

sınıfın günah keçisi oldu. Sevilmeyen ve sevilmesi mümkün olmayan, dıĢlanmıĢ bir kiĢi haline geldi. Ondan 

hoĢlanmadığımı biliyor, fakat nedenini anlamıyordu. Aslında ben de ona karĢı neden böyle yoğun bir hoĢnutsuzluk 

duyduğumu bugün bile anlayabilmiĢ değilim. Tek bildiğim, bu küçük çocuğa kimsenin aldırmadığı ve benim de 

durumu düzeltecek hiçbir Ģey yapmadığımdır. Bir yılbaĢı günü çocuklardan gelen hediyeleri açıyordum. Sıra 

Teddy’ninkine geldi, paketin içinden taĢların çoğu dökülmüĢ gösteriĢli bir bilezik ve yarısı boĢalmıĢ bir kolonya 

düĢtü. Bileziği koluma taktım ve kolonyayı sürdüm. Teddy yanıma gelerek “Tıpkı annem gibi kokuyorsunuz, bileziği 

size çok yakıĢtı, beğendiğinize sevindim.” dedi ve hızla sınıfı terketti. Ben kapıyı kilitleyip, masama oturdum ve 

ağlayarak, Teddy’ye çektirmiĢ olduğum yoksunluğu telafi etmeye, ilgili bir öğretmen olmaya karar verdim. Teddy ile 

özel olarak ilgilendim. Ders çalıĢtırdım, ödevlerini kontrol ettim ve eksikliklerini tamamlamaya çalıĢtım. Hızlı fakat 

emin adımlarla sınıf seviyesine yetiĢiyordu. Notlar giderek yükseldi, sınıfın en iyileri arasına girdi. O yıl okuldan 

ayrıldı. Daha sonra üç mektup aldım. 15 yıl sonra aldığım üçüncü mektubunda “Bugünden itibaren ben tıp doktoru 

Theodore J. Stallard’ım.” diyordu ve beni nikâhına davet ediyordu. Ben de kendisini tebrik ettim ve “kutlarım, 

baĢardın, hem de kendi baĢına, benim gibilere rağmen” diye cevap yazdım. Nikâhında SAYFA 26

KLASĠK(TEPKĠSEL)KOġULLANMA 

GENEL ÖZELLĠKLERĠ VE EĞĠTĠM AÇISINDAN DEĞERLENDĠRLMESĠ 

--Okula, derse, öğretmene, ders çalıĢmaya karĢı ilgi ve tutum geliĢtirmede kullanılır 

--Bazı durum ve varlıklara karĢı olan korku, kaygı, sevgi, nefret, olumlu, olumsuz düĢünceler gibi duygular koĢullanma 

yoluyla öğrenilir. Ödev yapmayan öğrenci azar iĢitirse öğretmenden korkmayı öğrenir. 

--Bazı alıĢkanlıklar ve fobiler de koĢullanma ile oluĢur. 

--Otonom sinir sistemine bağlı fizyolojik tepkiler klasik koĢullanma yoluyla olur (fare görünce irkilme) 

--Refleksif bazı davranıĢlar da klasik koĢullanma yoluyla öğrenilir, (limonu gören ya da ismini duyan birinin ağzının sulanması) 

--Korku koĢullanması kolay olan ama zor ortadan kaldırılan bir Ģartlanmadır. 

--KoĢullanma ile ilk ve basit düzeydeki öğrenmeler zihinsel engelli çocukların eğitiminde yaygın olarak kullanılır 

--KoĢullanmada organizma pasif durumdadır. Olayı ya da durumu değiĢtiremez. KoĢullanma otomatiktir.Tepkiyi 

seçmek için düĢünememektedir. 

--Klasik koĢullanmada önce uyaran vardır ve koĢullanmanın sağlanabilmesi için davranıĢa neden olan uyarıcının bilinmesi gerekir. 

--Tepkisel koĢullanmada doğal uyarıcı nötr uyarıcı ve bunların iliĢkilendirilmesi Ģarttır. Ayrıca bitiĢiklik ilkesi de gereklidir. 

NOT: Garcia etkisi bu durumun dıĢındadır. BitiĢiklik ilkesi olmadan gerçekleĢebilmektedir. 

--Duygusal tepkilerin hepsi doğaldır. Hangi tepkilerin hangi uyarıcıya karĢı yapılacağı ve tepkilerde görülen zenginlik 

öğrenmenin sonucudur. Bazı öğrencilerin okula, bazı öğrencilerin öğretmenlere ya da belli derse karĢı kaygıları ve 

yersiz korkuları, okul içi ve okul dıĢı yaĢantıları meydana gelen Ģartlandırmaların bir sonucudur. 

Örnek: Bir üniversite öğrencisinin sezonun ilk maçında hakemin baĢlangıç düdüğü ile birlikte binlerce kuĢun sahaya 

dolmasını sağlamak amacıyla yaptığı iĢlemler Ģartlanmadır. 

Klasik koĢulmamanın eğitim öğretim ortamında kullanımı sınırlıdır. Buna karĢın duyuĢsal 

özelliklerin kazandırılmasında önemli roller üstlenebilir. Örneğin; 

---Öğrencilerde kendilerine olan özgüvenin, olumlu benlik kavramının geliĢtirilmesi, 

---Okula karĢı olumlu tutum oluĢturulması, sınav korkusunun, kaygısının azaltılması, 

ÖRN. Matematik dersine karĢı olumsuz tutum geliĢtirmiĢ bir öğrenciyi klasik koĢullanma ile matematik 

dersini seven baĢarılı olan bir duruma getirmek mümkün olabilmektedir. 

ÖRN. Küçük çocuklara yaramazlık yaptıkları zaman iğneciye, polise vereceklerini söylemek çocukların 

hemĢirelerden polislerden korkmalarına (koĢullanmalarına) neden olmaktadır. Çocukların normal olarak 

yapması gereken etkinlikleri ceza aracı olarak kullanmamak gereklidir. 

ÖRN. Klasik koĢullanma ilkeleri eğitim alanından çok reklam sektöründe oldukça etkili bir Ģekilde 

kullanılmaktadır. Bir banka reklamında güven verici bir kiĢi ile birlikte kredi kartı birleĢtirilmekte ve kredi 

kartlarına karĢı bir süre sonra tek baĢına güven biri hizmet olarak algılanmasına neden olmaktadır. 

Diğer önemli bir nokta ise öğrencileri öğrenilmiĢ çaresizlikten kurtarıp, kendilerine olan özgüven 

kazandırılabilir. Öğrencilere yapabilecekleri problemler verip kendilerine özgüven kazanmaları sağlanabilir. 

--Klasik koĢullama ilkelerinin, sınıfta öğretme-öğrenme ortamında kullanılma alanının sınırlı olduğu ileri 

sürülmekle birlikte, duyuĢsal ve duygusal özelliklerin kazandırılmasında önemli rol oynamaktadır. Okullarda ilgi, 

olumlu tutum, olumlu benlik kavramı, akademik özgüven ve diğer olumlu duyguların geliĢiminde, öğrenilmesinde, 

klasik koĢullanma etkili olmasına rağmen, bu tür öğrenmeler tesadüfen oluĢmaktadır. Oysa, bu özelliklerin 

kazandırılması için klasik koĢullanma ilkelerinin etkili bir Ģekilde iĢe koĢulmasını sağlayacak eğitim programlarının 

düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Böylece tesadüfen değil, bilinçli bir Ģekilde, çocuklarımızın okulu, 

öğrenmeyi, okumayı seven, olumlu tutumlara sahip, öğrenilmiĢ çaresizlikten uzak, özgüveni yüksek olan bireyler 

olarak yetiĢmelerine yardımcı olabiliriz. 

-- Bazı çocukların mutlu ve istekli bir Ģekilde, bazılarının da ağlayarak ve korkarak okula gitmelerinin nedeni 

acaba nedir? Çocukların farklı duygulara sahip olmalarının nedeni; okul ile çevrelerinde, kendilerine mutluluk veren 

ya da kaygı, korku yaratan uyarıcıları iliĢkilendirmeleridir. Okul, baĢlangıçta nötr bir uyarıcıdır. Çocuk, okula, ilk 

gittiği gün, kendisini seven, yumuĢak davranan, kendisiyle oynayan bir öğretmenle karĢılaĢtıysa, bu sevecen 

öğretmenin yarattığı olumlu etki, öğretmenle birlikte olan okul tarafından da paylaĢılacak, öğretmenin oluĢturduğu 

mutluluk duygusunu okul da meydana getirecektir. Ayrıca öğretmenin yarattığı bu mutluluk duygusu öğretmenle 

iliĢkili diğer uyarıcılara da genellenebilir. Örneğin; ders çalıĢmaya, kitap okumaya, diğer öğretmenlere v.b.”” 

• Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi okulda yaĢanan olaylarla ilgili olumsuzluk, okul ve okulla ilgili diğer öğelere 

genellenebilir. Hatta bu etki öyle güçlü olabilir ki (garca etkisi) çocuk yaĢamı boyunca eğitime, okula, öğretmenlere 

karĢı olumsuz tutum geliĢtirebilir; eĢyalarına zarar vermek isteyebilir. 

• Öğrencilerin duyuĢsal ve duygusal özelliklerinin olumlu hale getirilebilmesi için, öğretmenler, öncelikli 

çocukların özelliklerini ve özel ihtiyaçlarını tanımalı, onlara karĢı duyarlı olmalıdırlar. Böylece, çocuklara her 

herhangi bir Ģeyi sevme, ilgi duyma, olumlu tutum geliĢtirme, mutlu olma gibi olma özellikler, onların daha önce 

istedikleri, sevdikleri, hoĢlandıkları durumlarla, nesnelerle, olaylarla iliĢkilendirilerek kazandırılabilir. SAYFA 27

EDĠMSEL –OPERANT ġARTLANMA 

SKĠNNER 

DavranıĢ bilimlerine sayısız katkısı bulunan Skinner gerek deneyleriyle gerek geliĢtirdiği edimsel 

koĢullanma gibi kavramlarla özellikle davranıĢçı yaklaĢıma öncülük etmiĢtir. Programlı öğretimin 

kurucusu olarak tanınmaktadır. YaĢamının son dönemine kadar etkin olarak ders vermeye ve 

araĢtırma yapıp yayın hazırlamaya devam etti. 1990 yılında lösemi nedeniyle hayata veda etti. 

1 

2 

KLASĠK-TEPKĠSEL 

KOġULLANMA 

U-T Bağı vardır 

ġartlanma sürecinde önce uyarıcı(Et) verilir, 

sonra tepki beklenir. 

Organizma pasiftir, sadece dıĢarıdan gelen 

uyarıcıya tepkide bulunur. Mevcut durumu 

değiĢtiremez. ĠstemdıĢıdır. Kontrol kendi elinde 

değildir. Genellikle tepkisel olarak yapılan ve 

doğuĢtan gelmedir 

Klasik koĢullanmanın gerçekleĢebilmesi için 

davranıĢa neden olan uyarcının mutlaka 

3 

bilinmesi gerekir. Bir ıĢık ya da ses gibi bir olaydır 

ve kısa bir süre için sunulur 

4 DuyuĢsal, psiklojik davranıĢlarda ve 

reflekslerde kullanılır. 

PekiĢtirme, organizmanın yaptığından bağımsız 

5 olarak koĢullu uyarıcıdan hemen sonra yapılır. 

PekiĢtirme yapılan davranıĢtan bağımsızdır. 

6 Klasik koĢullanmada aynı türlerden aynı 

7 

8 

9 

tepkiler beklenir. 

Otonom sinir sistemi tarafından yöneltilen 

davranıĢlardır.(Kalp atıĢı, salya salgılama, 

mide bulantısı)-Ġstemsiz 

PekiĢtireç davranıĢtan önce verilir. KoĢulsuz 

uyarıcı birincil koĢullu uyarıcı ikincil 

pekiĢtireçdir. 

Organizmada var olan ve bir uyarıcı 

tarafından ortaya çıkarılan davranıĢlardır. 

Operant KoĢullama Genel Açıklamalar-Örnekler 

EDĠMSEL-OPERANT-VASITALI-ARAÇSAL 

KOġULLANMA 

T-U Bağı vardır. 

KoĢullanma sürecinde davranıĢ yapıldıktan sonra 

pekiĢtireç verilir. 

Denetim organizmanın kendi elindedir. Organizma 

davranıĢının sonucuna göre hoĢnutsa davranıĢı 

tekrarlama sıklığını artırır, hoĢnut değilse 

davranıĢtan kaçınır. Uyarıcı durumunda yapılan 

rastlantısal davranıĢlardır ve baĢlangıçta çeĢitlilik 

gösterirler. 

Vasıtalı koĢullanmada davranıĢa neden olan 

uyarıcı net olarak tahmin edilemez. Belirli bir olay 

değildir. Çok daha uzun süreli ve birçok öğesi olan 

durumdur.Uyarıcıyı görmek mümkün değil. 

Psikomotor davranıĢlarda kullanılır. Bilgi ve 

becerilerde kullanılır. 

PekiĢtirme davranıĢa bağımlıdır. Denek doğru 

davranıĢı yaparsa pekiĢtirilir, aksi halde 

pekiĢtirilmez. 

Bireysel ayrılıklar edimsel koĢullanmada 

etkilidir, aynı türler aynı tepkiyi vermeyebilir. 

Organizma aktif olduğu için merkezi sinir 

sistemi tarafından bilinçli ve kasıtlı yöneltilen 

davranıĢlardır. 

Olumlu ve olumsuz olmak üzere iki tür 

pekiĢtireç vardır ve yapılan davranıĢa bağlı 

olarak organizmaya verilir. 

Kontrol eden uyarıcıların davranıĢtan sonra 

verilmesi ve organizma tarafından bilinçli 

istemli olarak ortaya konan uyarıcılardan 

bağımsız davranıĢlardır. 

1-Skinner, iki tür koĢullanmadan söz etmektedir. Bunlar; tepkisel ve edimsel koĢullanmadır. Skinner, 

tepkisel ve edimsel davranıĢın ayrımını yaparak geleneksel uyarıcı-tepki psikologlarından büyük ölçüde 

ayrılmıĢtır. Watson‘dan beri geleneksel uyarıcı tepki psikolojisine göre, uyarıcının olmadığı yerde tepki de 

yoktur. Oysa Skinner bu görüĢü meydana getirilen tepki ve meydana gelen tepki ayrımını yaparak farklı 

hale getirmiĢtir. Skinner‘e göre tepkisel davranıĢlar bir uyarıcı tarafından oluĢturulur. Klasik koĢullanmada 

koĢulsuz tepki, koĢulsuz uyarıcı tarafından meydana getirildiğinden tepkisel davranıĢa örnektir ve tepkisel 

davranıĢlar tüm refleksleri kapsar (Senemoğlu, 2005). 

Klasik Ģartlanmayla birçok öğrenme durumunu açıklamak mümkün değildir. Çünkü insanlar sadece 

çevrelerindeki uyaranlara tepki vermekle kalmayıp bilinçli ve açık bir Ģekilde birçok davranıĢlar 

sergilerler. Klasik Ģartlanma yoluyla öğrenmeyi sağlamak için, yapılan bir davranıĢa neden olan uyarıcının 

bilinmesi gerekir. Edimsel koĢullamada karmaĢık bir yapı söz konusudur. 

Ama insan davranıĢlarına neden olan uyarıcıları her zaman tahmin etmek mümkün değildir. Bu gibi 

durumlarda edimsel koĢullanma karĢımıza çıkmaktadır SAYFA 28

2-Skinner‘e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeĢit davranıĢ vardır. 

-Tepkisel davranıĢa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, Bilinen bir uyarıcı tarafından oluĢturulur. 

Örnek; Etin salya meydana getirmesi Tüm refleksler tepkisel davranıĢa bir örnektir Karanlıkta göz bebeğinin 

büyümesi bir tepkisel davranıĢtır. 

-Edimsel davranıĢa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir. Bilinen bir uyarıcı tarafından oluĢturulmaz; 

organizma tarafından ortaya konur ve sonuçları tarafından kontrol edilir. 

3-Klasik koĢullanmada önce uyaran vardır ve organizma ona tepki gösterir. (U-T) 

Edimsel davranıĢta önce tepki yapılır sonra tepkinin doğurduğu uyarıcı gelir. (T-U) 

4- DavranıĢın sonunda organizma için hoĢa giden ya da gitmeyen bir durum vardır. 

DavranıĢ sonucunda organizmanın hoĢuna giden bir durum ortaya çıkar. HoĢa giden sonuç 

oluĢabilir. Bu durumda davranıĢın tekrar ortaya çıkma, yani öğrenilme olasılığı artar. 

ÖRNEK: Skinner deneyinde, edimsel davranıĢ olarak manivelaya basmayı kullanmıĢtır. Skinner edimsel koĢullama 

ile öğrenmeyi açıklamak amacıyla Skinner Kutusu olarak bilinen bir deneysel düzenek geliĢtirmiĢtir. Bu düzenek, 

içeriye doğru çıkıntılı bir pedal ve altındaki yemek kabından oluĢmaktadır. 

Skinner'in deneyde kullandığı fare kutuya bırakıldığında, merak güdüsüyle sağa sola hareket eder ve çevreyi 

inceler. Bu esnada rastlantısal olarak pedala dokunur ve böylece yiyeceğe ulaĢır. Fare yiyeceği yedikten 

sonra, tekrar pedala basar. Bu süreçte yiyeceğe ulaĢma, pedala basma davranımını pekiĢtirir. Böylece pedala basma 

fareyi amaca ulaĢtırdığı için pedala basma davranımı daha sık yapılır. Ancak Skinner, deney sırasında kutu içerisinde 

değiĢiklikler yapar ve bazen fare düğmeye bassa bile yiyecek gelmez. Bu durumda farenin pedala basma hızı düĢer. 

Yani davranım pekiĢtirilmezse, klasik koĢullamada olduğu gibi edimsel öğrenmede de sönme baĢlar 

--Aç olan hayvan, manivelaya basarak yiyeceği elde eder, yiyeceği elde eden hayvan manivelaya 

basma davranıĢını sürdürür 

--Yeni aldığınız bir kazağı giydiğiniz zaman arkadaĢlarınız ―Kazağın çok güzel, sana çok yakıĢmıĢ‖ derse, o 

kazağı giyme davranıĢınız devam eder. 

DavranıĢın sonucunda organizmanın hoĢuna gitmeyen bir durum ortaya çıkar. HoĢa 

gitmeyen bir sonuç oluĢabilir. Bu durumda davranıĢtan kaçınma durumu ortaya çıkabilir. 

ÖRNEK: Yeni kazağınızı giydiğiniz gün değer verdiğiniz bir arkadaĢınız size yakıĢmadığını söylerse, o 

kazağı giymek istemezsiniz. 

5- Thorndike gibi Skinner de davranıĢ ve sonuç iliĢkisi üzerinde durmuĢtur. Örneğin, bireyin davranıĢı hoĢ 

bir Ģeyle sonuçlanırsa o davranıĢı birey, tekrar tekrar yapmaya yönelir. HoĢ veya hoĢ olmayan sonuçların 

bireyde yarattığı değiĢikliklere edimsel koĢullanma denir. 

Gereksinimleri organizmayı eyleme iterken, davranıĢlarına yön veren kuvvetlerin de güdüler olduğu 

bilinmektedir. Herhangi bir güdünün etkisiyle eyleme geçen organizma hedefine ulaĢabilmek için 

güdülenmenin etkisiyle çeĢitli tepki ve davranıĢlarda bulunacaktır. O anda içinde bulunduğu Ģartlarla ilgili 

önceden öğrenmiĢ olduğu deneyimleri yoksa hedefe varmak için çeĢitli tepki ve davranıĢlarda bulunarak 

denemeler yapacaktır. Duruma göre belli sayıda deneme yanılmanın sonunda hedefe ulaĢacaktır. 

Böylelikle organizma ya bir ödül elde edecek ya da bir cezadan kurtulacaktır. Süreç içinde yaĢanan 

tekrarlar sonucu hedefe ulaĢtırıcı tepkilerin sayısı artarken sonuca götürmeyen davranıĢlar elenir ve hedefe 

ulaĢtırıcı tepkiler giderek öğrenilmiĢ davranıĢ durumuna gelir 

Sınıf ortamında yapılan bir deneyi ele alalım; 

Pazartesi: Öğretmen sınıfa Colombya‘nın dünya üzerindeki yerini sorar. Mark, nerede olduğunu bilmektedir 

ve oturduğu yerden kollarını bağlayıp gülümser, öğretmeninin onu kaldıracağını umar. Fakat aksine 

öğretmen baĢkasına söz verir. 

Salı: Öğretmen sınıfa Colombya‘nın ismini nereden aldığını sorar. Mark bu ismin Christopher 

Coloumbus‘tan geldiğini bilir ve elini çekimser Ģekilde çok az kaldırır. Öğretmen baĢkasına söz verir. 

ÇarĢamba: Öğretmen Colombya‘da insanların Ġngilizce ve Fransızca yerine neden Ġspanyolca 

konuĢtuklarını sorar. Mark bu sorunun da cevabını bilmektedir. Elini görülecek Ģekilde yükseğe kaldırır ve 

sağa sola sallar. Öğretmen ona söz hakkı verir. 

Cuma: Ne zaman öğretmen Markın cevabını bildiği soru sorsa Mark artık elini yükseğe kaldırır ve iki yana sallar 

6- Edimsel koĢullanmada davranıĢ A B C formülü içinde ele alınır. Yani davranıĢı anlayabilmek için 

öncülünü, davranıĢını ve sonucunu incelemek gerekir. DavranıĢ değiĢtirilmek istenildiğinde öncülü ve 

sonucu değiĢtirerek davranıĢın değiĢmesi sağlanabilir. DavranıĢçı yaklaĢım ele alındığında davranıĢın 

sonucunu değiĢtirerek davranıĢı değiĢtirmek mümkündür SAYFA 29

7-KARġILAġTIRMALI ÖRNEKLER 

TEPKĠSEL KOġULLAMA VASITALI KOġULLAMA 

Köpek görünce irkilme Köpeğin yanından uzaklaĢma 

Fren sesiyle irkilme Araç kullanırken ani fren yapmama 

Limon görünce ağzın sulanması Limon satın almama 

Sınav sırasında heyecanlanma Sınava girmeme 

Sinemaya gidince sevinme Yeniden sinemaya gitme 

Asansörden korkma Asansörlü binalara girmeme 

Kırmızı ıĢığı görünce durma ĠĢe geç kalmamak için kırmızı ıĢıklı durakları 

kullanmama 

Parayı sevme Para kazanmak için 2 farklı iĢte çalıĢma 

Kan görünce bayılma Kan vermeme 

Parfüm kokusundan etkilenme Parfüm almama ya da kullanmama 

Köpek sevgisi Evde köpek besleme 

Öğretmenini gördüğünde ayağa kalkma Öğretmeniyle soruyu tartıĢma 

Çocuk parkını görünce sevinme Çocuk parkına gitmeme 

Okulu ve çalıĢmayı sevme Düzenli olarak okula gitme ve ödev yapma 

KPSS SORULARINDAN 

1- Matematik sınavına hazırlanıp sınavdan iyi bir puan alan öğrencinin matematik dersine daha 

fazla çalıĢmaya baĢlaması, aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? (KPSS 2002)--- Edimsel 

(Operant) koĢullanma 

2-AĢağıdakilerden hangisi edimsel (Operant) koĢullanmanın temelidir? (KPSS 2002)--- DavranıĢ, 

ortaya çıkardığı sonuçtan etkilenir. 

3-Bir davranıĢın tekrarlanma olasılığını edimsel (Operant) koĢullanma yoluyla kontrol edebilmenin 

önkoĢulu aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2003)--- DavranıĢın en az bir kere yapılmıĢ olması 

4- Bir psikolog utangaçlık Ģikâyetiyle kendisine baĢvuran bir kiĢiye tedavi sürecinin ilk adımı olarak, 

oturduğu apartmandaki komĢularına her rastladığında "Merhaba, nasılsınız?" demesini söyler. 

KomĢularının bu tür bir yakınlığa olumlu tepki verdiklerini gören bu kiĢi, karĢılaĢtığı kiĢilere çekinmeden 

selam vermeye ve onların hatırlarını sormaya baĢlar. Bireyin selam verme davranıĢında görülen değiĢme, 

aĢağıdaki öğrenme türlerinden hangisiyle açıklanır? (KPSS 2004)--- Edimsel koĢullanma 

5-Edimsel koĢullanma yoluyla öğrenmede pekiĢtirece iliĢkin aĢağıdaki ifadelerden hangisi 

doğrudur? (KPSS 2006) 

A) DavranıĢın sonunda ortaya çıkar. B) DavranıĢla eĢ zamanlı olarak verilir. C) DavranıĢı 

engeller. D) DavranıĢtan önce verilir. E) DavranıĢtan bağımsız olarak ortaya çıkar. 

6-Bir baba çocuğunun sürekli televizyon izlemesinden ve bu nedenle ödevlerini ihmal etmesinden 

yakınmaktadır. Edimsel koĢullanma ilkeleri dikkate alındığında, çocuğun bu davranıĢının ortadan 

kaldırılabilmesi için babaya aĢağıdakilerden hangisinin önerilmesi en uygun olur? (KPSS 2007)--- 

Televizyon izlemeyip ödev yaptığı zaman çocuğu uygun biçimde ödüllendirmesi 

7-AĢağıdakilerden hangisi, edimsel koĢullanmanın özelliklerinden biri değildir? (KPSS 2007) 

A) DavranıĢ ayırt edici bir uyarıcı tarafından kontrol edilir. B)PekiĢtireç alma iĢlemi, tamamen, 

öğrenenin denetimi dıĢındadır. C) PekiĢtireç belirli bir davranıĢı izler. D)Öğrenilecek davranıĢ, 

pekiĢtireç almayı sağlayan bir araçtır. E) Edim, istemli olarak ortaya konur. 

8-AĢağıdakilerden hangisi, edimsel koĢullama yoluyla öğrenme sürecinde davranıĢın özelliklerini 

ve ortaya çıkma sıklığını belirleyen etkenlerden birisi değildir? (KPSS 2008) 

A) DavranıĢtan önce gelen çevresel koĢullar B) DavranıĢın bir sonucu olarak değiĢen çevresel 

olaylar C) Organizmanın doğuĢtan getirdiği potansiyel D) Organizmanın çevreyle ilgili geçmiĢ 

yaĢantıları E) DavranıĢla birlikte bulunan çevresel koĢullar 

9- Edimsel koĢullama yoluyla öğrenme ilkelerinden yararlanarak çekingen bir öğrencisinin 

derslere katılmasını sağlamak isteyen bir öğretmenin izleyeceği en uygun yol aĢağıdakilerden 

hangisidir? (KPSS 2008)---Öğrencinin derste konuyla ilgili her konuĢma davranıĢını 

pekiĢtirmek 

SAYFA 30

10-Evde oyuncaklarını toplama alıĢkanlığı olmayan Özgür, yuvaya baĢladığı ilk gün oynadığı 

oyuncakları toplayıp oyuncak dolabına kaldırmadığı için öğretmeni tarafından sertçe uyarılmıĢ ve o 

günden sonra yuvadayken her zaman oyuncaklarını toplamıĢtır. Ancak Özgür evde yine 

oyuncakları toplamama alıĢkanlığını devam ettirmiĢtir. Özgür‘ün yuvadayken oyuncakları 

toplamayı öğrenmesi ancak evdeyken toplamama alıĢkanlığını devam ettirmesi, sırasıyla 

aĢağıdaki süreçlerden hangileriyle açıklanabilir?--- (KPSS 2009)--- Edimsel koĢullanma – Ayırt 

etmeyi öğrenme 

11-Bir futbolcu, rakibinin sert bir hareketiyle yere düĢmüĢ ve hakem rakip oyuncuyu oyundan 

atmıĢtır. Bu olaydan sonra, bu futbolcu canı yanmıĢ gibi davranarak rakibini oyundan 

attırabileceğini öğrenmiĢtir (I). Aynı oyuncu farklı hakemlerin yönettiği diğer maçlarda da kendini 

yere atarak rakibini oyundan attırmayı denemiĢtir (II). Bu denemelerde baĢarısız olan futbolcu 

sadece rakibini oyundan atan ilk hakemin yönettiği maçlarda bu numarayı denemeye devam 

etmiĢtir (III). Yukarıdaki parçada I, II ve III rakamlarıyla ifade edilen durumlar, sırasıyla aĢağıdaki 

kavramlardan hangileriyle açıklanabilir? (KPSS 2009)---Edimsel KoĢullama-Genelleme-Ayırt Etme 

SONUÇ OLARAK: 

Ġnsanlar çevrelerinden karmaĢık birçok uyarıcı almaktadır. Bu uyarıcılara karĢı organizma değiĢik 

tepkilerde bulunur. ĠĢte bu tepkisel davranıĢları uyarıcılar meydana getirir. Bunun yanı sıra 

organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranıĢlarda edimsel (Operant) davranıĢlardır. 

Bu bağlamda Ģu yargıya varmak doğru olacaktır; iki tür koĢullanma vardır. 

a) Tepkisel KoĢullanma b) Edimsel KoĢullanma 

Tepkisel KoĢullanma Önceleri etkisiz olan bazı uyarıcıların sonraları organizmada bazı tepkileri 

uyandırmaya baĢlamasıdır. 

Edimsel KoĢullanma B.F. Skinner tarafından geliĢtirilen bir diğer öğrenme yolu da edimsel 

koĢullanmadır. Edimsel koĢullamada uyarıcı, yapılan tepkinin sonucunda ortaya çıkmaktadır. 

Edimsel koĢullanmada önemli olan nokta; davranıĢ ve onun sonuçlarıdır. Bir davranıĢın sık olarak 

ortaya çıkmasında, davranıĢın sonucu önemlidir. 

Bütün bu bilgiler ışığında; Organizmayı, ödüle götüren veya cezadan kurtaran bir tepkinin öğrenilmesine 

ya da bir davranışın pekiştireçle kuvvetlendirilmesine Edimsel Koşullanma denir. 

EK BİLGİLER: 

1-Skinner‘in edimsel-operant-vasıtalı koĢullanma kuramı THORHDĠKE‘nin ETKĠ YASASI ‗na dayanmaktadır 

2- Kuramın Kapsamı / Uygulamaları 

Edimsel davranıĢ bilinen bir uyarıcı tarafından oluĢturulmaz. Organizma tarafından ortaya konur. Edim, herhangi bir 

ihtiyaç durumunda organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranıĢtır. Edimsel davranıĢ kendiliğinden ortaya 

çıkar ve sonuçları tarafından kontrol edilir. Edimsel koĢullanma özellikle çocuk eğitiminde sınıfta disiplinin 

sağlanmasında Psikomotor ve duyuĢsal davranıĢların kazanılmasında önemli rol oynar. 

3-Herhangi bir ihtiyaç durumunda, organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranıĢlara edim denir. 

4- Klasik koĢullamayla edimsel koĢullama arasındaki en önemli fark, klasik koĢullamanın refleksif davranıĢlarla, 

edimsel koĢullamanın ise bilinçli ve kasıtlı davranıĢlarla ilgilenmesidir. 

5- Edimsel (operant) koșullanma da davranıĢ sonuçları tarafından kontrol edilir. Olumlu sonuçlanan davranıĢ devam 

ettirilir. DavranıĢın olumlu sonuç olușturması (pekiĢtirilmesi) tekrar yapma olasılığını güçlendirir. 

Olumsuz sonuçlanan davranıĢ (pekiĢtirilmeyen) ise söner 

6- Skinner (1904-1990); edimsel koĢullama kuramını Thorndike'nin etki kanunu uyarlayarak oluĢturmuĢtur. 

Klasik koĢullamanın birçok davranıĢı açıklamada sınırlı kaldığını belirtmiĢtir. Skinner, Pavlov'un klasik koĢullamayı 

açıklamada kullandığı temel ilkeleri kabul etmekle birlikte bu ilkelerin yalnızca psikolojik ve duygusal öğrenmeler için 

geçerli olduğunu düĢünmektedir. Tepkiler yüksek düzeydeki organizmaların davranıĢlarının ancak çok küçük 

bir kısmını meydana getirir. Ġnsanlar çevrelerinde karmaĢık uyarıcı durumlarıyla karĢılaĢırlar. Bu durumda 

organizmanın kendisi tarafından yapılan davranıĢ önemlidir. Bunlara edimsel (operant) davranıĢ adı verilir. "Operant" 

kelimesiyle hayvanın çevresi üzerinde bir iĢlemde, edimde bulunduğu kastedilir 

7- Edimsel koĢullama durumundaki bir organizma bir takım davranımlar ortaya koyar; etrafta dolaĢır, koklar, 

nesnelere bakar, onları iter, fakat belirli bir uyandırılmıĢ davranım göstermez. Sonunda yaptığı davranımlardan biri bir 

ödül alır ya da cezadan kaçınmasını sağlar. 

8- Klasik koĢullamada öğrenme, davranıĢın nedeni olan uyarıcı temeline dayandırılırken, edimsel koĢullamada 

davranıĢın sonucu önem kazanmaktadır. Çünkü davranıĢın nedenlerini tahmin etmek ve kontrol etmek mümkün 

değildir. SAYFA 31

OPERANT ġARTLANMANIN 

ĠLKELERĠ VE KAVRAMLARI 

1-Önemli olan nokta davranıĢ ve onun sonuçlarıdır. Yani bu tür koĢullanmada öneli olan tepkidir. 

Tepki olumlu ve doğru olduğunda pekiĢtirici uyarıcı verilir ve davranıĢın tekrarlanma olasılığı artırılır. 

2-Edimsel koĢullama insan davranıĢlarının biçimlendirilmesinde kullanılır. 

3-Derse katılımın pekiĢtirilmesi, soru sormak için parmak kaldırma davranıĢının pekiĢtirilmesi, arkadaĢının 

kalemini geri verirken teĢekkür etmesinin pekiĢtirilmesi 

4-Skinner kutunun içine koyduğu farenin düğmeye basarak yiyecek almayı öğrenmesini istemiĢtir. 

Aç olan fare kutunun içinde rastgele dolaĢırken ve tesadüfen düğmeye her yaklaĢtığında yiyecek 

verilmiĢtir. AĢama aĢama yaklaĢtıkça yiyecek alan fare daha sonra düğmeye basma davranıĢını 

göstermiĢtir. Daha sonra fare her acıktığında düğmeye basarak yiyeceğini almıĢtır. 

Daha sonra farenin bir ceza karĢısında nasıl davrandığını öğrenmek için kutu içine birkaç düğme 

daha koyulmuĢ ve bunlardan birine elektrik Ģoku verilmiĢtir. Aç fare Ģok olan düğmeye bastığında 

Ģok sonrası o gün tekrar düğmeye basmamıĢtır.2.günde aynı uygulama devam etmiĢ fare yine 

Ģoklanan düğmeye basmıĢ yine o gün baĢka düğmeye basmamıĢtır. 3.günde Ģok verilmemiĢtir. 

Böylece ceza ortadan kalktığında farenin davranıĢının nasıl değiĢeceği görülmek istenmiĢtir. Fare 

düğmeye bastığında Ģok olmadığını anlamıĢ ve davranıĢın tekrarlanma olasılığının arttığı 

gözlenmiĢtir. 

SONUÇ: PekiĢtireç davranıĢın tekrarlanma olasılığını artırmaktadır, Ceza istenmeyen 

davranıĢı ortadan kaldırmaz o an için bastırır ve yapılma olasılığını azaltır, Ceza ortamdan 

çekildiğinde istenemeyen davranıĢta artma görülür. 

5-Organizmanın ihtiyaç hissetmesi gerekir ve deneyde de görüldüğü gibi farenin aç olması onu 

arayıĢa ve davranıĢa sürüklemiĢtir. 

6-Edimsel Ģartlanmada davranıĢ organizma tarafından baĢlatılır ve tesadüfen rastlantısal olarak 

baĢlayan davranıĢ zamanla bazı ipuçlarından yararlanarak tam sonuca gider. DavranıĢın sonunda 

edinilen doyum pekiĢtireç niteliği taĢır ve davranıĢın tekrarlanmasını sağlar. Unutulmaması 

gereken nokta davranıĢın sonundaki baĢarı ya da baĢarısızlık organizma için DÖNÜT niteliği taĢır. 

OPERANT ġARTLANMA KAVRAMLARI 

1-PEKĠġTĠREÇ: DavranıĢı izleyen ve organizma üzerinde hoĢa gidici bir tepki yaratarak 

davranıĢın (edim) ortaya çıkma olasılığını arttıran uyarıcılara pekiĢtireç denir. 

-PekiĢtireçler meydana getirdikleri etkilere göre tanımlanmakta ve bu bakımdan iki gruba 

ayrılmaktadır. 

1. Olumlu PekiĢtireç: Ortama konduğunda belirli bir davranıĢın yapılma olasılığını arttıran uyarıcılardır. 

HoĢa giden uyarıcıların ortama konulmasıdır. Para-bisiklet-not-sinemaya gitmek, yiyecek, içecek, 

cinsellik, uyku 

2. Olumsuz PekiĢtireç: Ortamdan çıkarıldıklarında belirli bir davranıĢın yapılma olasılığını arttıran uyarıcılardır. 

HoĢa gitmeyen uyarıcı ortamdan çıkarılır. Azar-düĢük not-yüksek rahatsız edici ses-gürültü-tokat-elektrik 

Ģoku, ateĢ, ütü 

UYARI-1: Unutmamak gerekir ki hem olumlu, hem de olumsuz pekiĢtireç organizmanın hoĢuna giden 

bir etki yaratır ve davranıĢın tekrar ortaya çıkma olasılığını arttırır. PekiĢtireçler yoluyla istendik veya 

istenmedik yönde davranıĢlar öğrenilebilir. Bu nedenle pekiĢtireçler çok dikkatli kullanılmalı ve sadece 

doğru davranıĢlar pekiĢtirilmelidir. 

ÖRNEKLER: 

OLUMLU PEKĠġTĠREÇ OLUMSUZ PEKĠġTĠREÇ 

-Sınıfta soruya doğru cevap veren öğrenciye, aferin 

denmesi 

-Bayramlarda el öpen çocuklara şeker veya para 

verilmesi 

-Yerdeki çöpü kaldıran bir öğrencinin başının 

okşanması 

-Odasını toplayan çocuğa annesinin aferin demesi 

-Ödevlerini sürekli ve düzenli olarak yapan 

öğrenciye +10 puan verilmesi 

-Bir çocuğun arkadaş ve aile ortamındaki 

huzursuzluktan kaçarak okula gelmesi 

-Ayakkabısı sıkan bir çocuğun ayakkabısının 

çıkarılması 

-Dişi ağrıyan bir çocuğa ilaç verilmesi 

-Bir çocuğun, annesinin kendisine kızmaması için 

odasını toplaması 

-Arkadaşına küfür eden öğrenciyi öğretmen 

çağırarak bir tokat attı.(Öğretmen açısından tokat 

olumsuz pekiştireçtir) SAYFA 32

BĠRĠNCĠL(KOġULSUZ) PEKĠġTĠREÇLER ĠKĠNCĠL(KOġULLU) PEKĠġTĠREÇLER 

-Organizma tarafından öğrenilmemiĢ olan bir değiĢkendir. 

Ġnsanların temel fizyolojik-biyolojik ihtiyaçlarını 

karĢılayanlardır 

-YaĢamsal nitelik taĢır 

- Yiyecek, su, kendine güven, hava, cinsellik ve yakınlık 

duygusu gibi. 

BĠRĠNCĠL OLUMLU 

PEKĠġTĠREÇ 

-Organizmanın sahip 

olmak istediği hoĢa 

giden yaĢamsal nitelik 

taĢıyan uyarıcılardır 

ÖRNEKLER 

Yiyecek, su, cinsellik, 

sevgi gibi biyolojik 

ihtiyaçlardır 

SOSYAL 

PEKĠġTĠREÇ-2010 KPSS 

Bireyin onura edilmesi 

vardır. Sosyal açıdan 

bireyin desteklenmesiolumlu 

tepki verilmesi. 

ÖRNEK: 

Gülümseme, aferin tebrik 

ĠKĠNCĠL OLUMLU 


Önceden nötr olan, 

sonradan birincil 

pekiĢtireçlerle 

iliĢkilendirilerek hoĢa giden, 

öğrenilmiĢ pekiĢtireçlerdir. 

ÖRNEKLER: 

Para, aferin, not aferin, 

marka, jeton, sinemaya ya 

da tatile gitmek, 

bilgisayarda oyun 

oynamak, oyuncak araba, 

kalem 

V 

-Birincil pekiĢtireçlerle birlikte ortaya çıkan 

pekiĢtireçlerdir, bu nedenle koĢullu pekiĢtireçler de 

denilebilir. 

-Ġkincil pekiĢtireçler; organizma tarafından öğrenilen 

ve onu amaca ulaĢtıran kuvveti tanımlamaktadır 

- Para ve not ikincil pekiĢtireçtir. Çünkü 

tek baĢlarına bir değerleri yoktur. Sadece birincil 

pekiĢtireçlerle beraber veya çok iyi yapılanmıĢ ikincil 

pekiĢtireçlerle beraber bir anlam ifade etmektedir. 

BĠRĠNCĠL OLUMSUZ ĠKĠNCĠL OLUMSUZ 


YaĢamı tehdit 

edebilecek, organizmaya 

zarar verebilecek 

uyarıcılardır 

ÖRNEKLER: 

Elektrik çarpması, ateĢ, 

dayak, yüksek tonda 

ses, radyasyon, gibi 

durumlardır. 

ĠKĠNCĠL OLUMLU PEKĠġTĠREÇLER 4 E AYRILIRLAR. 

ETKĠNLĠK-FAALĠYETSEL SEMBOLĠK 



Bireylerin yapmayı istediği YaĢamsal önemi olmayan 

faaliyetlerdir. 

fakat elle tutulabilir-gözle 

ÖRNEK: 

görülebilir maddesel 

Yüzmeye gitme, saz pekiĢtireçlerdir. 

çalma, tatile gitme 

ÖRNEK: 

Kart, para, jeton, yıldız 


Önceden nötr olan ve 

sonradan birincil olumsuz 

pekiĢtireçlerle 

iliĢkilendirilerek kaçınılan 

durumlardır. Organizmaya 

fizyolojik olarak zarar 

vermeyen fakat yinede 

organizma tarafından 

istenmeyen uyarıcılardır. 

ÖRNEKLER: 

Azar, küfür, hakaret, kötü 

söz, düĢük not 

NESNEL 

PEKĠSġTĠREÇ 

Somut nesnelerdir. 

ÖRNEK 

Kalem, top, silgi 

NOT: Ġkincil pekiĢtireçler tepkisel koĢullamadaki koĢullu uyarıcılara karĢılık gelirler ve fizyolojik ihtiyaç 

karĢılamazlar. Sonradan öğrenme yoluyla nötr uyarıcı olmaktan çıkıp koĢullu uyarıcı durumunu alırlar. 

Bütün koĢulsuz uyarıcılar birincil ve bütün koĢullu uyarıcılar ikincil pekiĢtireçtir 

ÖRNEK: 

Para ikincil pekiĢtireçtir. Çünkü yeni doğan bir çocuk için paranın hiçbir değeri yoktur ama çikolata birincil pekiĢtireçtir. 

Zamanla çocuk para ile çikolatayı iliĢkilendirir ve para ikincil pekiĢtireç değerini alır. Nötr uyarıcı olan para koĢulsuz 

uyarıcı olan çikolata ile eĢleĢmiĢ ve koĢullu uyarıcı olmuĢtur yani ikincil pekiĢtireçtir 

2-PEKĠġTĠRME VE CEZA 

Bir pekiĢtirecin (olumlu veya olumsuz) ortama eklenmesi ya da çıkarılması durumunda dört 

faklı olay meydana gelir. 

1-Olumlu pekiĢtirme 

2-Olumsuz pekiĢtirme 

3-I. Tip Ceza 

4-II. Tip Ceza 

PEKĠġTĠRME CEZA 

OLUMLU OLUMSUZ I.TĠP CEZA II. TĠP CEZA 

-Organizmanın 

hoĢuna giden bir 

uyarıcı ortama eklenirolumlu 

pekiĢtireç 

-Organizmanın hoĢuna 

gitmeyen uyarıcı 

ortamdan çıkarılırolumsuz 

pekiĢtireç 

Olumsuz pekiĢtireçorganizmanın 

hoĢuna 

gitmeyen uyarıcı 

ortama eklenir. 

-Organizmanın istediği 

bir uyarıcı ortamdan 

çekilir. 

Olumlu pekiĢtireçten 

mahrum edilir. 

DAVRANIġLARDA ARTIġ GÖRÜLÜR DAVRANIġLARDA AZALMA GÖRÜLÜR 

Olumlu pekiştireç Olumsuz pekiştireç 

Ortama Eklendiğinde Olumlu Pekiştirme I.TİP CEZA 

Ortamdan Çıkarıldığında II. TİP CEZA Olumsuz pekiştireç. SAYFA 33

OLUMLU PEKĠġTĠRME OLUMSUZ PEKĠġTĠRME 

-Kahraman Hocanın odasını toplayan Ġsmail‘e 

çikolata alması 

-Fizik öğretmeninin yıl boyunca derse düzenli 

olarak katılan öğrencilerin yılsonunda geçme 

notlarına 10‘ar puan eklemesi 

Olumsuz DavranıĢlarda PekiĢtirilebilir 

-Ağlayan çocuğun susturulması için çocuğa 

oyuncak alınması. 

Simgesel Ödüllerle de PekiĢtirme Yapılabilir 

(Simgesel Ödülle PekiĢtirme) 

*Tarih öğretmeninin her olumlu davranıĢtan sonra 

bir yıldız vermektedir. OnbeĢ yıldız alan öğrenciye 

ise bir kitap verecektir.2009 

*Yıldızlar burada simgesel pekiĢtireçlerdir. 

*Yıldız, plaket, marka, fiĢ gibi semboller 

kullanılabilir. Ġhtiyacı doğrudan karĢılamaz. 

-Ders çalıĢırken dıĢarıdan gelen gürültüden 

rahatsız olan öğrencinin kalkarak pencereyi 

kapatması 

-Kısa boylu bayanların yüksek topuklu ayakkabı 

giymeleri ve çevrelerinde beğenilmeleri -2010 

Yapılan davranıĢ ile istenmeyen durum kısa 

boyluluktan kurtulurlar. 

-Derslerde kendisinin yerine imza atmasını 

konusunda sürekli ısrar eden arkadaĢının bu sıkıcı 

ısrarından kurtulmak isteyen Ali‘nin arkadaĢının 

yerine imza atmayı kabul etmesi-2010 

-Ödevini yapan çocuğun bilgisayarla oynanmasına 

izin verilmesi (çocuğun bilgisayarla oynamasına izin 

verilmemesi; olumsuz pekiĢtireçtir. Ġzin verilmeme 

durumunun ortadan kalkması ise kiĢinin olumsuzluktan 

kurtulması, dolayısıyla olumsuz pekiĢtirmedir) 

-Ödevleri çok iyi yapan öğrencilerini sınavdan muaf 

tutmak da bir olumsuz pekiĢtirmedir. Yapılan ödevler 

istenilen davranıĢtır. Bu istenilen davranıĢın öğrenciler 

tarafından gösterilmesi istenmeyen durumdan 

(sınav) öğrencileri kurtarmıĢtır. 

-Kaza riskini azaltmak için trafik kurallarına uyulması 

-BaĢ ağrısını gidermesi için bitki çayının içilmesi 

birer olumsuz pekiĢtireçtir. 

-Odası karanlık olduğu için odasında yatmak 

yerine ailesinin yanında yatmak istediğinde ona 

kızmak yerine, karanlık engelini ortadan 

kaldırarak; ıĢığı açık bırakarak olumsuz pekiĢtirme 

yapılır. 

I.TĠP CEZA II. TĠP CEZA 

Organizmanın istemediği bir olumsuz 

pekiĢtireç ortama eklenir. Organizma için 

kötü bir durumdur. 

Organizma istediği bir Ģeyden mahrum 

bırakılır. Organizma için kötü bir durumdur. 

-Olumlu pekiĢtirecin ortamdan çekilmesi 

ÖRNEKLER ÖRNEKLER 

-Yaramazlık yapan öğrenciyi öğretmeninin 

azarlaması 

-BaĢarısız öğrenciye düĢük not verilmesi 

-Yaramazlık yapan çocuğun babası tarafından 

dövülmesi 

-Kural ihlali yapan sürücüye para cezası verilmesi 

-I.tür cezada çocuğun dövülmesi, 

azarlanması 

Tüm bu örneklerde ortama giren ve bireye 

rahatsızlık veren uyarıcılar vardır (azarlama, 

düĢük not, dövmek, para cezası, elektrik Ģoku, 

pis koku). 

_ 

-Ödevini yapmayan çocuğun teneffüse 

çıkarılmaması 

-Ders çalıĢmayan öğrenciye TV izletilmememsi 

-Yemeğini bitirmeyen çocuğa çikolata verilmemesi 

-Kural ihlali yapan sürücünün ehliyetine el 

konulması 

-II. tür cezada çocuktan sevgiyi esirgeme, 

çocuğun teneffüse çıkarılmaması 

Tüm bu örneklerde ortamdan çekilen ve 

çekilmesi bireyde rahatsızlık uyandıran hoĢ 

uyarıcılar vardır (teneffüs, TV, çikolata, ehliyet). 

1- AĢağıdakilerden hangisi olumsuz pekiĢtirmeye bir örnektir? (KPSS 2002) 

CEVAP: Çizgi film izlemesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamladığında çizgi film izlemesi 

2- Ġki yaĢındaki çocuğuna tuvalet terbiyesi kazandırmak isteyen bir anne, kendi baĢına her tuvalete 

gidiĢinin ardından çocuğunu çikolatayla ödüllendirmektedir. Bu örnekte annenin çocuğuna verdiği çikolata 

aĢağıdakilerden hangisinin iĢlevini karĢılamaktadır? (KPSS 2003) 

CEVAP: Birincil pekiĢtireç SAYFA 34

3- Öğretmen öğrencilerine bir soru sorduktan sonra cevaplamak isteyenlerin el kaldırmalarını ister. Bir 

öğrenci söz alarak soruyu cevaplar. Öğretmen cevaplayan ve el kaldırıp söz isteyen herkese teĢekkür eder. 

Öğretmenin bu davranıĢı, söz isteyen öğrenciler açısından nasıl bir iĢlev görmektedir?(KPSS 2005) 

CEVAP: PekiĢtireç 

4- Bir öğretmenin derse düzenli devam eden öğrencilerin sınav sonuçlarına beĢer puan eklemesi 

aĢağıdakilerden hangisine bir örnek olabilir? (KPSS 2006) 

CEVAP: Olumlu pekiĢtirme 

5- Dersin dönem ödevini çok iyi yaptığı için, öğretmeni Okan'ın bir sonraki sözlü sınavdan muaf olmasına 

karar vermiĢtir. Örneği açıklayan kavramlar aĢağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiĢtir? 

(KPSS 2006)---Olumsuz pekiĢtirme 

6- ArkadaĢlarının kendisiyle alay etmesinden rahatsız olan bir ilköğretim okulu öğrencisi onları öğretmenine Ģikâyet 

etmiĢ ve öğretmeni duruma müdahale ederek arkadaĢlarının onunla alay etmekten vazgeçmelerini sağlamıĢtır. Bu 

olaydan sonra, arkadaĢları hoĢlanmadığı bir davranıĢta bulunduğunda öğrenci hemen öğretmenine baĢvurmaya 

baĢlamıĢtır. Öğrencinin arkadaĢlarının kendisini rahatsız eden her davranıĢını öğretmene Ģikâyet etmeye baĢlaması 

aĢağıdakilerden hangisinin sonucudur? (KPSS 2006) 

CEVAP: Olumsuz pekiĢtirme 

7- BaĢı ağrıyan bir kiĢi, arkadaĢının tavsiye ettiği bitki çayını içtikten sonra ağrısının geçtiğini fark etmiĢ ve bu 

olaydan sonra ne zaman baĢı ağrısa bu bitki çayından içmeye baĢlamıĢtır. Bu kiĢinin baĢı ağrıdığında bitki çayı 

içmeye baĢlaması aĢağıdakilerden hangisinin sonucudur? (KPSS 2007) 


8- Ayağına batan dikeni ayağını yere sürterek çıkarmayı baĢaran bir köpeğin benzer bir durumda aynı davranıĢı 

tekrarlaması aĢağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2008) 


9- Bir teknik direktörün baĢarıyı artırmak amacıyla, en iyi performans gösteren sporcusuna her ayın sonunda bir 

spor malzemesi hediye etmesi aĢağıdakilerden hangisine örnek olabilir? (KPSS 2008) 

CEVAP: Olumlu pekiĢtirme 

10- Bir deneyde Ģempanzeye tavanda bulunan kırımızı- ıĢık yandığında bir düğmeye bastığı takdirde bir kart elde 

edebileceği ve bu kartı muzla değiĢtirebileceği öğretilmiĢtir. Bu deneyde kart Ģempanze için aĢağıdakilerden hangisinin 

iĢlevini görmektedir? (KPSS 2008) 

CEVAP: Ġkincil pekiĢtireç 

11-Gürültü yaparak çevresini rahatsız eden çocuğunu bu davranıĢı yapmaması için ona hoĢlandığı masallar okuyan 

bir anne, bir süre için bu amacına ulaĢabildiğini, ancak çocuğun gürültü yapma davranıĢını giderek artırdığını 

gözlemiĢtir. Çocuğun gürültü yapma davranıĢının artma nedeni aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2004) 

CEVAP: Çocuğun gürültü yapma davranıĢı pekiĢtirilmektedir 

12-Odasını düzenli tutma alıĢkanlığı kazandırmak isteyen bir anne, çocuğuna bir hafta boyunca yatağını düzelttiği 

her gün için ona sütlü kakao vermiĢ; bir haftanın sonunda, artık yatağını her gün düzelten oğlunun düzenli olmanın 

yararlarını anladığını düĢünerek sütlü kakao vermeyi kesmiĢtir. Ancak bu düĢüncenin aksine, çocuğu yavaĢ yavaĢ 

yatağını düzeltmekten vazgeçmiĢtir. Bu durum aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?(KPSS 2003) 

CEVAP: Bazı davranıĢların alıĢkanlık haline gelmesi için çok uzun süre pekiĢtirilmesinin gerekmesi 

13-Bir anne, ödevini yaparken kendisinden yardım isteyen çocuğunun ödevi kendisinin yapmasını sağlamak için 

ona: "Ödevini kendin yaparsan seni hafta sonu çarpıĢan arabalara götürürüm" demiĢtir. Fakat çocuk, vaat edilen 

ödüle rağmen, annesinden yardım istemeyi sürdürmüĢtür. KoĢullanma yoluyla öğrenme ilkeleri çerçevesinde 

düĢünüldüğünde çocuğun isteğinde ısrarcı olmasının nedeni aĢağıdakilerden hangisi olamaz? (KPSS 2003) 

CEVAP: Kullanılan ödülün davranıĢtan hemen sonra verilmiyor olması 

14-Bir ilköğretim okulunun ikinci sınıfında eğitim gören öğrenciler yazı yazma alıĢtırmasından hoĢlanmamakta, 

bunun yerine resim yapmayı tercih etmektedir. Bu durumda, öğrencilerin bazı yazı yazma alıĢtırması yapmalarını 

sağlamak isteyen öğretmen için aĢağıdaki yöntemlerden hangisi en uygundur? (KPSS 2003) 

CEVAP: Öğrencilere yazı yazma alıĢtırmasını tamamlayanların resim yapabileceklerini söylemek 

15-AĢağıdakilerin hangisi olumsuz pekiĢtirme ile ceza arasındaki farka iliĢkin yanlıĢ bir ifadedir? (KPSS 2004) 

A) Olumsuz pekiĢtirme sadece ortamdan itici bir uyarıcının çıkması ile gerçekleĢirken ceza, pekiĢtirici bir uyarıcının 

ortamdan çıkmasıyla da gerçekleĢebilir. 

B) Olumsuz pekiĢtirme istenmedik davranıĢların, ceza ise istenilen davranıĢların tekrarlanma olasılığını azaltır. 

C) Olumsuz pekiĢtirmenin gerçekleĢebilmesi için baĢlangıçta ortamda itici bir uyarıcının bulunması gerekliyken 

cezanın gerçekleĢmesi için böyle bir gereklilik yoktur. 

D) Olumsuz pekiĢtirmede ortamdan itici bir uyarıcının çıkması, cezada ise ortama itici bir uyarıcının girmesi söz konusudur. 

E) Olumsuz pekiĢtirme davranıĢın tekrarlanma olasılığını artırır, ceza ise azaltır. 

16-Öğrencilerine öğrettiği istenen davranıĢın sürekliliğini sağlamak isteyen bir öğretmen, onların bu davranıĢını 

aralıklarla pekiĢtirmekte, ancak her seferinde aynı pekiĢtireci kullanmamaktadır. Bu öğretmenin farklı pekiĢtireçler 

kullanmasının nedeni aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2005) 

CEVAP: Bir pekiĢtirece alıĢmanın gerçekleĢmesini önlemek SAYFA 35

17-Bisikleti bozulan Rüveyda'yı babası: "Bisikletine herkesi bindirirsen bozulur tabi." diyerek azarlamıĢtır. Bu olaydan 

önce bisikletine arkadaĢlarını bindiren Rüveyda, artık bisikletine arkadaĢlarının binmesine izin vermemiĢtir. Rüveyda'da gözlenen 

bu davranıĢ değiĢikliği aĢağıdakilerden hangisine örnektir? (KPSS 2005) 

CEVAP: Ceza 

18-Öğrenmede cezanın rolüyle ilgili aĢağıdaki ifadelerden hangisi yanlıĢtır? (KPSS 2006) 

A) Ceza uygulamanın bir yolu, istenmedik davranıĢ sergileyen bir öğrenciyi sahip olduğu pekiĢtirici bir uyarıcıdan mahrum bırakmaktır. 

B) Ġstenmedik davranıĢı cezalandırılan bir öğrencinin bu davranıĢının gelecekte aynı koĢullarda tekrarlanma olasılığı azalır. 

C) Ceza uygulamanın bir yolu, istenmedik bir davranıĢ sergileyen öğrenciyi itici bir uyarıcıya maruz bırakmaktır. 

D) Ceza ne kadar Ģiddetli olursa cezalandırılan davranıĢ o kadar çabuk unutulur. 

E) Ceza, sadece hangi davranıĢın uygun olmadığını öğretir. 

19- 

I-Bilgisayarda bir saat oyun oynamasına izin verilen Muratcan kardeĢiyle kavga ettiği için annesi tarafından oyun 

süresi yarım saate indirilmiĢtir. 

II-Dersin dönem ödevini çok iyi yaptığı için, öğretmeni Okan'ın bir sonraki sözlü sınavdan muaf olmasına 

karar vermiĢtir. Bu iki örneği açıklayan kavramlar aĢağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiĢtir? (KPSS 2006) 

CEVAP: II. tip ceza / Olumsuz pekiĢtirme 

20-Bireyin, üyesi olduğu sosyal gruplar tarafından onaylanan davranıĢlarının tekrarlanma olasılığı artar. Buna göre, 

sosyal onay aĢağıdakilerden hangisinin iĢlevini yerine getirmektedir? (KPSS 2007) 

CEVAP: Olumlu pekiĢtireç 

21-AĢağıdaki anne-baba davranıĢlarından hangisi II. Tip cezaya örnektir? (KPSS 2007) 

A) Ellerini iyi yıkamayan çocuğu tekrar yıkaması için banyoya geri göndermek 

B) Odasını toplamadığı için çocuğun bilgisayarda oyun oynama iznini kaldırmak 

C) Matematik dersinden zayıf aldığı için çocuğu özel kursa göndermek 

D)Ödevlerini yapmadığı için çocuğu öğretmenine Ģikâyet etmek 

E) KardeĢiyle tartıĢtığı için çocuğu azarlamak 

22-Bir baba çocuğunun sürekli televizyon izlemesinden ve bu nedenle ödevlerini ihmal etmesinden yakınmaktadır. 

Edimsel koĢullanma ilkeleri dikkate alındığında, çocuğun bu davranıĢının ortadan kaldırılabilmesi için babaya 

aĢağıdakilerden hangisinin önerilmesi en uygun olur? (KPSS 2007) 

CEVAP: Televizyon izlemeyip ödev yaptığı zaman çocuğu uygun biçimde ödüllendirmesi 

23-Edimsel koĢullama yoluyla öğrenme ilkelerinden yararlanarak çekingen bir öğrencisinin derslere katılmasını 

sağlamak isteyen bir öğretmenin izleyeceği en uygun yol aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2008) 

CEVAP: Öğrencinin derste konuyla ilgili her konuĢma davranıĢını pekiĢtirmek 

24-AĢırı kilolu bir genç, diyetisyeniyle bir anlaĢma yapmıĢtır. Bu anlaĢmaya göre belirli bir kaloriyi aĢmayacak biçimde 

yemek yediği her öğün için bir yıldız kazanacak altı yıldız topladığında ise bir güneĢ elde edecektir. Dört güneĢ 

topladığı zaman kendisine sevdiği bir sanatçının konseri için bilet verilecektir. Gencin belirli kaloride yemek 

diyetisyenin kullandığı teknik aĢağıdakilerden hangisine örnek olabilir? (KPSS 2008 

CEVAP: Simgesel ödülle pekiĢtirme 

25-BeĢ yaĢındaki Ata, evde sürekli olarak çalıĢan annesinin dikkatini çekmek için bilgisayarın ekranını boyalı kalemle 

karalamıĢtır. Bu duruma çok öfkelenen annesi de, bu davranıĢı bir daha yapmaması için Ata‘nın en sevdiği oyuncağını ortadan 

kaldırmıĢtır. Annenin bu durumda oyuncakları ortadan kaldırması aĢağıdakilerden hangisine örnek olabilir? (KPSS 2008) 

CEVAP: II. tip ceza 

26-Yalçın yeni aldığı kırmızı beresiyle okula gelince, tüm dikkatleri üzerine toplamıĢtır. Birçok arkadaĢı, Yalçın‘a 

beresinin çok güzel olduğunu söylemiĢtir. Bu durumu izleyen Altan da, kendisine kırmızı bir bere almaya karar 

vermiĢtir. Altan‘ın kırmızı bere almaya karar vermesi aĢağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? (KPSS 2008) 

CEVAP: Dolaylı pekiĢtirme 

27-―Her gün baklava, börek yense bıkılır.‖ atasözü öğrenmeyle ilgili aĢağıdaki süreçlerden hangisine bir örnek 

olabilir? (KPSS 2009) 

CEVAP: Sürekli olarak aynı pekiĢtirecin kullanılmasının, bir süre sonra bu pekiĢtirecin pekiĢtirme gücünün 

azalmasına yol açması 

28-Öğrencilerine ödev yapma alıĢkanlığı kazandırmak amacıyla yaptıkları her ödeve bir yıldız veren ve 

toplam on yıldız kazananlara bir kitap hediye eden bir öğretmen, aĢağıdaki davranıĢ kontrol tekniklerinden 

hangisini kullanmaktadır? (KPSS 2009) 


29-Yalancı emziği bırakma zamanı gelen bir bebek emzik verilmediğinde ağlar. Anne bebeğinin 

ağlamasına dayanamaz emziği verir; bebek susar, anne rahatlar. Böylelikle emzik isteyince ağlama, 

emziğin verilmesi, bebeğin susması ve annenin rahatlaması Ģeklinde bir kısır döngü oluĢur ve bebeğe 

yalancı emziği bıraktırma çabası sonuçsuz kalır. Bu kısır döngünün devam etmesinin nedeni, 

aĢağıdakilerden hangisinde doğru olarak açıklanmaktadır? (KPSS 2009) 

CEVAP: Bebeğin ağlama davranıĢı olumlu, annenin emzik verme davranıĢı olumsuz pekiĢmektedir 

KAHRAMAN ÖZKUL obsesyon52@hotmail.com SAYFA 36

3-PEKĠġTĠRME TARĠFELERĠ 

TARĠFELER 

Sürekli 

PekiĢtirme 

Bunun 

dıĢındakiler 

kısmidir 

Sabit 

Aralıklı 

Sabit zaman 

aralıklı 

Sabit 

Oranlı 

Sabit oran 

aralıklı 

DeğiĢken 

Aralıklı 

DeğiĢken 

zaman aralıklı 

DeğiĢken 

Oranlı 

DeğiĢken oran 

aralıklı 

AĢağıdaki Tablo: 

1-Basitten karmaĢığa doğru 

2-En çabuk sönenden en zor sönene doğru 

3-En kolay kazanılandan en zor kazanılana doğru 

4-Sönmeye karĢı en zayıf olandan en güçlü olana doğru 

-Her davranıĢ pekiĢtirilir 

-Yapılan her davranıĢın pekiĢtirilmesidir. Fakat sürekli pekiĢtirme belli bir süre 

sonra organizmada ilgisizlik-alıĢma ya da sönme gibi süreçler oluĢur. 

- Özellikle yeni öğrenilen davranıĢların pekiĢtirilmesinde kullanılır. 

-Okuma yazma öğrenmekte olan çocuklara verilen pekiĢtirmeler 

- En basit pekiĢtirme tarifesidir. Bu tarife yeni, zor ve karmaĢık konuların öğretilmesinde 

kullanılır. Tepki öğrenildikten sonra sürekli pekiĢtirme bırakılıp, diğer pekiĢtirme tarifeleri 

uygulanmalıdır. PekiĢtireç sürekli verilirse, değerini kaybeder. Öğrenme olduktan sonra 

diğerleri kullanılmalıdır. Sönmeye karĢı en az dirençli pekiĢtirme tarifesidir. 

DavranıĢ sabit süreler sonunda pekiĢtirilir ZAMANLI-HER… 

-Sabit aralıklı pekiĢtirmede belli bir zaman diliminde tekrarlanan pekiĢtirme söz 

konusudur. 10 dakika ara ile, saat baĢı, her ayın onbeĢi, yılda bir kez gibi… 

-Memur maaĢları, Evlilik yıl dönümleri 

-Bu tarife uygulandığında durumlarda canlılar, pekiĢtireç aldıktan sonra davranıĢı 

sergilemeyi durdurur, pekiĢtirme zamanı yaklaĢtıkça tekrar davranıĢı sergilerler. 

- Bu pekiştirmede doğru davranış sayısı önemli değildir. Belirli bir sürenin geçmesi sonucunda organizma 

pekiştireç alır. ÖR: Hayvan her iki dakika sonunda pekiştirilir. Bu iki dakika içerisinde doğru davranışı ne 

kadar gösterirse göstersin pekiştireç süre sonunda verilir. Bu şekilde tepki, zaman aralığının bitimine 

doğru hızlanırken zaman aralığının başında yavaştır. ÖR: Belli bir sürede tamamlanacak işler (tez), dönem 

ödevleri, maaş, teneffüs sabit aralıklı pekiştirmeye örnektir. 

● Sabit oranlı pekiştirmede olduğu gibi pekiştirme yapıldıktan sonraki zamanda, organizma yavaş hareket 

eder. 

Belirli sayıda tekrar edilen davranıĢ pekiĢtirilir SABĠT TEPKĠ SAYILI-HER… 

Sabit sayıda tepkiye karĢılık pekiĢtirme iĢlevinin gerçekleĢtirilmesidir. 

-Bir derste her üç doğru cevapta çocuğa 5 verilmesi. 

-Konfeksiyon iĢçisinin her beĢ parça için 1 lira alması, her 100 liralık akaryakıt için 5 

liralık bonus kazanılması… 

- Organizmanın belli bir sayıdaki davranışı pekiştirilir. Ör: Hayvanın her 10 doğrudan sonra 

yiyecek alması, 5 doğru cevaba artı vermek, 10 gömlek diken işçiye belli bir ücret vermek. 

● Sabit oranlı pekiştirmede zaman önemli değil, doğru davranışın sayısı önemlidir. 

● Organizma pekiştirildikten sonra hemen pekiştirilmeyeceğini bildiği için durgunluk içine girer. 

DavranıĢ farklı süre aralıkları sonunda pekiĢtirilir. ZAMANLI 

PekiĢtirme zamanı belli değildir. Canlı davranıĢı sergiledikten sonra her an pekiĢtireç 

verilebilir. 

-Farklı zamanlarda eĢini yemeğe götürmek 

-ĠĢini düzgün yapan bir iĢçiye ayın farklı günlerinde erken paydos izni vermek… 

- Bu pekiştirmede zaman sabit değildir. Pekiştirecin ne zaman geleceğini birey bilmez. Bu 

nedenle davranış uzun süre devam eder. 

● Sabit aralıklıya göre tepkiyi arttırır ancak değişken oranlı pekiştirmeden daha az etkilidir. ÖR: 

Bazen haftada bir bazen iki kez sınav yapmak (Öğrenci sınava her zaman hazırdır) 

● Sabit aralıklı pekiştirmeden sonra görülen tepkisizlik görülmez. 

DavranıĢ farklı sayıdaki tekrarlar sonunda pekiĢtirilir. SABĠT OLMAYAN TEPKĠ SAYILI 

Farklı sayıda tepkiye karĢılık pekiĢtirme iĢlevinin gerçekleĢtirilmesidir. 

- Ġlk üç davranıĢtan sonra bir pekiĢtirme, sonraki 5 davranıĢtan sonra pekiĢtirme, sonraki 

2 davranıĢtan sonra pekiĢtirme… 

-Kumar makineleri-piyango 

- Kaç doğru davranışa pekiştireç verileceği belli değildir. Değişen sayıdaki davranışlar pekiştirilir. 

Bu tarifede organizma, kaç doğru davranıştan sonra pekiştireç geleceğini bilmediği için sürekli 

olarak etkin olmaktadır. 

● Sönmeye karşı en dirençli pekiştirme türüdür. 

● En etkili pekiştirme tarifesidir. 

SAYFA 37

PEKĠġTĠRME TARĠFELERĠNE EKLER: 

1-Sürekli pekiĢtirme yeni bir Ģey öğretirken- ilköğretim birinci kademe-okul öncesi ve engelli çocukların eğitiminde 

tercih edilen bir tarifedir. 

2-Sabit aralıklı pekiĢtirmede zaman aralıklarının eĢit zamanlarda olması Ģartı yoktur. 

Örnek: Öğretmenin öğrencilerine sınav tarihlerini söylemesi 1 Kasım-5 Ocak-25 Ocak 

Burada araklıklar eĢit değil fakat öğrenciler sınavların hangi tarihlerde yapılacaklarını bilmektedirler. Organizma 

davranıĢın ne zaman pekiĢtirileceğini bilir. 

3-Sabit oranlı pekiĢtirmede organizma kaçıncı davranıĢın pekiĢtirileceğini bilir. 

4-DeğiĢken oranlıda pekiĢtirmeyi uygulayan kiĢi belli bir kurala göre uyguluyor ve organizma bunu fark ediyorsa ona 

göre davranıyorsa sabit oranlı olur. Organizmanın kuralı çakmaması gerekir. 

5-TABLOYU ĠNCELEYĠNĠZ 

PekiĢtireç Neden Sonra VerilmiĢ? 

DavranıĢın Ardından Aradan Geçen Zamanın Ardından 

PekiĢtirme Her Doğru DavranıĢtan 

Sonra mı YapılmıĢ? 

Organizma pekiĢtirmenin yapılacağı 

zamanı biliyor mu? 

EVET HAYIR EVET HAYIR 

SÜREKLĠ TARĠFE 

Organizma Kaçıncı 

davranıĢtan sonra 

pekiĢtirecin geleceğini 

biliyor mu? 

V 

EVET HAYIR 

SABĠT 

ORANLI TARĠFE 

DEĞĠġKEN 

ORANLI TARĠFE 

SABĠT 

ARALIKLI TARĠFE 

DEĞĠġKEN 

ARALIKLI TARĠFE 

PEKĠġTĠRME TARĠFELERĠ KPSS SORULARI 

1- Öğretmen, doğru çözdükleri her sekiz problem için öğrencilerine bir puan vermektedir. Bu öğretmenin 

kullandığı pekiĢtirme tarifesi aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2002) 

CEVAP: Sabit oranlı 

2- Bir öğretmen öğrencilerin derse devamlı çalıĢmalarını sağlamak için önceden tahmin edilemeyen değiĢik 

ders saatlerinde küçük sınavlar yapmaktadır. Böylece öğrencilerinin daha iyi öğrenmesini sağlamaya 

çalıĢmaktadır. Bu davranıĢı, aĢağıdaki pekiĢtirme tarifelerinden hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2003) 

CEVAP: DeğiĢken aralıklı 

3- Bir anne oğlu dıĢarıdan gelip elini her yıkayıĢında onun bu davranıĢını çeĢitli Ģekillerde pekiĢtirmiĢ ve bir 

süre sonra çocuk dıĢarıdan geldiğinde kendiliğinden elini yıkamaya baĢlamıĢtır. Anne, oğlunun el yıkama 

davranıĢını aĢağıdaki pekiĢtirme tarifelerinden hangisine göre pekiĢtirmeye devam ederse, davranıĢın 

sönmeye karĢı dirençli olma olasılığı daha yüksek olacaktır? (KPSS 2004) 

CEVAP: DeğiĢken oranlı 

4- Her sabah uyandığında kapısının önüne bırakılmıĢ olan gazetesini alan bir kiĢinin kapısının önüne her sabah 

bakma davranıĢı, aĢağıdaki pekiĢtirme tarifelerinden hangisine bir örnek olarak gösterilebilir? (KPSS 2004) 

CEVAP: Sabit aralıklı 

5-Bir annenin odalarını temizleme görevi verdiği çocuklarının odalarını bazen iki, bazen üç, bazen de bir 

hafta arayla kontrol edip tebrik etmesi hangi pekiĢtirme tarifesine örnektir? (2006 KPSS) 


6- Bir öğretmen her yapılan ödevi bir ödülle pekiĢtirmek yerine bazen iki, bazen üç ödevi 

ödüllendirmektedir. Bu öğretmen aĢağıdaki pekiĢtirme tarifelerinden hangisini kullanmaktadır? (KPSS 2006) 

CEVAP: DeğiĢken oranlı 

7- Bir öğretmen, bir eğitim dönemi içinde bazen iki hafta, bazen de bir hafta arayla kısa sınav yaparak 

öğrencilerinin öğrenme çabalarında süreklilik sağlamaya çalıĢmaktadır. Öğretmenin bu uygulamasının, 

pekiĢtirme tarifelerindeki karĢılığı aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2007) 


8- Dersi soru cevap yöntemiyle iĢleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren öğrencilerine bazen beĢ soruda, 

bazen de üç soruda bir puan vermektedir. Öğretmenin kullandığı pekiĢtirme tarifesi aĢağıdakilerden hangisidir? 

(KPSS 2008) CEVAP: DeğiĢken oranlı 

9-Bir baba çocuğunun baĢlangıçta her çözdüğü 10 test için bir bilgisayar oyunu oynamasına izin verir. Daha 

sonra aynı pekiĢtireci elde edebilmesi için çözmesi gereken test sayısını her pekiĢtirme sonrası sabit bir 

miktar artırır. AĢağıdakilerden hangisine uygun pekiĢtirme tarifesi vardır? KPSS 2010 

CEVAP: Artan oranlı SAYFA 38

CEZANIN OLUMSUZ SONUÇLARI 

Cezanın Uygulanması ile Ġlgili Genel Ġlkeler 

CEZAYA ALTERNATĠF DURUMLAR 

1- CEZANIN OLUMSUZ SONUÇLARI 

1-Ceza, istenmedik davranıĢların bastırılmasında etkili olabilir. Ancak davranıĢ değiĢikliğine neden 

olmaz. Diğer bir deyiĢle istenmedik bir davranıĢı istendik yönde değiĢtirmez. Cezanın diğer bir 

olumsuz yönü ise saldırgan davranıĢlara neden olmasıdır 

2-Organizmaya istemediği bir uyarıcının verilmesi veya istediği bir uyarıcının verilmemesidir. Diğer 

bir ifadeyle, organizmaya olumsuz pekiĢtireçlerin verilmesi ya da olumlu pekiĢtireçlerin 

verilememesidir. 

3-Ceza yapılmaması istenen davranıĢı yok etmez, baskı altına alır. (Eğer yok etseydi hapse giren 

hırsız, çıkınca hırsızlık yapmazdı) 

4- Skinner ve Thorndike, ―cezalandırılan davranıĢ, cezanın etkisi ortadan kalkınca tekrar ortaya 

çıkar‖ demiĢtir. 

5- Skiner‘e göre ceza ilk aĢamada etkili görülebilir ancak, ceza kalktığı zaman cezalandırılan 

davranıĢ eski haline döner. 

6- Cezalandırılan bireyde korku meydana gelir ve bu korku çevrede bulunan diğer uyarıcılara da genellenir. 

7-Ceza, organizmaya ne yapmamasını göstermekle birlikte, ne yapması gerektiğini göstermez. 

(Doğru davranıĢı pekiĢtirmez. Para çalan çocuğu döversin ama bu dayak ona doğru davranıĢı göstermez) 

8- Verilen ceza, istenmeyen baĢka bir davranıĢa sebep olur. 

ÖRNEK: Öğrencinin harçlığını kesmek, arkadaĢının parasını çalmasına sebep olabilir. 

9- Bir davranıĢı yapmamayı değil, yaptıktan sonra yakalanmamayı öğretir 

10-cezalandırılan davranıĢı –alıĢkanlığı- yok etmeyip sadece baskı altına almaktadır. 

Cezalandırılan davranıĢ cezanın etkisi yok olunca tekrar ortaya çıkmaktadır. Cezanın bu kadar 

yaygın olarak kullanılmasının sebebi ise cezanın etkisini hemen göstermesidir. Oysa uzun 

dönemde ceza etkisizdir. 

11-Ceza; istenmedik davranıĢların bastırılmasında etkili olur. Ancak davranıĢı değiĢtirmede 

etkisizdir. Ayrıca cezalandırılan kiĢide, korku, nefret gibi duygusal tepkiler meydana getirir ve bu 

tepkiler ortamda bulunan öğretmen, okul, sınıf vb. diğer uyarıcılara da genellenir. Ayrıca ceza 

saldırgan davranıĢlara neden olabilmektedir. 

2-Cezanın Uygulanması ile Ġlgili Genel Ġlkeler 

● Ceza geciktirilmeden verilmelidir. 

● Hatalı davranıĢların ne tür cezayı gerektirdiği önceden belirlenmelidir. 

● Ġstenmeyen davranıĢ gösterilmeden ceza verilmemelidir. 

● Ceza, korkutma amacıyla kullanılmamalıdır. 

● Bireyin kiĢiliğine olumsuz etkide bulunacak türde olmamalıdır. 

● Ceza yanlıĢ olan davranıĢa verilmeli, kiĢiliği hedeflememelidir. 

● Ders çalıĢma gibi istenilen özellikler ceza olarak verilmemelidir. 

Cezada tutarlılık,objektiflik önemlidir.Cezalar net ifade edilmelidir.Ayrıca hangi davranıĢın 

karĢılığında hangi cezanın verileceği önceden bildirilmelidir. 

3- CEZAYA ALTERNATĠF DURUMLAR 

Cezaya alternatif olarak gösterilen en etkili yöntem sönmesini beklemektir. 

Görmezden 

Gelme 

Ġlgilenmeme 

KarĢılık 

vermeme 

Umursamama 

- Ġstenmeyen davranıĢ görmezden gelinerek gerçekleĢtirilir. Görmezden gelmede, olumsuz 

davranıĢ bir süre için sıklaĢır ve tekrarlanır fakat daha sonra ortadan kalkma eğilimi gösterir. 

ÖRNEK: 

Yaramazlık yapan çocuğu görmezden gelme. Yaptığı olumsuz davranıĢları ön plana çıkarmak 

yerine olumlu davranıĢlara odaklanmak için bu teknikten yararlanılır. Görmezden gelme özellikle 

dikkat çekmeye yönelik davranıĢlarda çok etkili olabilir. Çocuk olumsuz davranıĢın tepkiye neden 

olmadığını gördükçe bu davranıĢı yapmaktan vazgeçebilir. Çocukla fiziksel olarak ilgilenmek 

zorunda kalınsa bile göz kontağı kurmamaya, konuĢmamaya dikkat edilmelidir. Bazı durumlarda 

görmezden gelmek olanaksız olabilir. 

-Öğretmen sınıfta söz almadan sorulan soruların yanıtını veren öğrenciyi umursamayarak 

öğrenciyi bu davranıĢtan vazgeçirebilir SAYFA 39

Ara Verme 

Time Out) 

Bıktırma 

Yorma 

Usandırma 

Ortamı 

DeğiĢtirme 

Sabırla 

Bekleme 

-Mola uygulamasında çocuk, istenmeyen davranıĢı yaptıktan hemen sonra yaklaĢık 5 

dakika gibi kısa bir süreliğine, bulunduğu ortamdan çıkartılarak yalnız bırakılır. Çocuğa 

neden dıĢarı çıkarıldığı söylenir ama baĢka bir açıklama yapılmaz. 

-Burada amaç çocuğun bir süreliğine yalnız kalarak yaptığı 

davranıĢı sorgulamasını sağlamaktır. 

-KPSS-Ġstenmeyen davranıĢ karĢısında cezanın kullanılması yerine öğretmene önerilen 

teknik aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2005) CEVAP: ARA VERME (TĠME OUT) 

Bu sorunun seçeneklerinde karĢıt koĢullama ve olumsuz pekiĢtirme de vardır. 

Bazı kaynaklarda cezaya alternatif yöntem olarak verilmiĢlerdir. 

-KPSS- Tüm uyarılara rağmen sofrada sürekli olarak konuĢmaya, herkesin sözünü 

kesmeye ve küçük kardeĢine sataĢmaya devam eder. Bunun üzerine annesi Ali'yi, 

ilgisini çekebilecek hiçbir nesnenin bulunmadığı bir odaya göndererek 10 dakika süreyle 

orada kalmasını söyler. Ali'nin annesi aĢağıdaki davranıĢ kontrol ve değiĢtirme 

tekniklerinden hangisini kullanmaktadır? 

(KPSS 2006)-CEVAP: ARA VERME 

- Ġstenmeyen davranıĢın bıkıncaya kadar yaptırılması (Guthrie‘nin bıktırma 

yöntemi) 

ÖRNEK: 

Çocuğunun kilo sorunu nedeni ile hamburger yemesini engellemeye çalıĢan bir 

babanın çocuğuna bıkıncaya kadar hamburger yedirmesi. 

-Kibrit yaktırma örneği 

-Ġstenmeyen davranıĢa neden olan ortamı değiĢtirmektir. 

ÖRNEKLER: 

-Çocuk sıkıldığı için sınıfta disiplin sorunu çıkarıyorsa, sıkılmasını önleyecek bir 

öğretim hizmeti sunulmalıdır. 

– Salonda kırılmasını istemediğiniz bir vazo varsa, vazoyu kaldırırız. 

– Kopyayı engellemek için öğrencileri aralıklı oturtmak. 

-Özellikle ergenlik dönemlerinde çocuklar asi ve huysuz olurlar bu dönemlerin 

özellikleri olarak bu davranıĢları değiĢtirmek yerine sabırla bu dönemlerin 

geçmesini beklemek gereklidir. 

-Eğer istenmeyen davranıĢ çocuğun geliĢim döneminin bir özelliği ise, çocuğun 

bu dönemi atlatmasını sabırla bekleyiniz.-SKĠNNER 

SONUÇ OLARAK 

Cezaya alternatif uygulamalar: 

1. Ġstenmeyen davranıĢa neden olan ortamı değiĢtirmek, 

2. Ġstenmeyen davranıĢı bıktırıncaya kadar yaptırmak, 

3. Eğer istenmeyen davranıĢ çocuğun geliĢim döneminin bir özelliği ise, bu 

dönemi atlatmasını sabırla beklemek, 

4. Ġstenmeyen davranıĢı görmezlikten gelip, istenen davranıĢ görüldüğünde 

hemen pekiĢtirmek, 

5. Sönme meydana getirmek. 

DĠKKAT: 

AĢağıdakilerden hangisi cezaya alternatif olarak kullanılması önerilen davranıĢ 

kontrol tekniğidir? 2005 KPSS 

A - KarĢıt koĢullanma 

B - DavranıĢı Ģekillendirme 

C - Olumsuz pekiĢtirme 

D - Olumsuz aktarma 

E - Ara verme ( Time Out ) 

KAHRMAN ÖZKUL obsesyon52@hotmail.com SAYFA 40

GENEL TEKRAR SORULARI 

A-DOĞRU-YANLIġ 

1-PekiĢtirme tarifelerinin kullanılmasındaki temel amaç, ilgili davranıĢlar için pekiĢtireçlerin etkisini azaltarak 

davranıĢları pekiĢtireçlerden bağımsız hale getirmektir_________________ 

2-Operant Ģartlanmada davranıĢın devamlılığı davranıĢtan elde edilen doyuma bağlıdır.____________ 

3-Cezada ortamdaki istendik uyarıcıdan mahrumiyet olabilirken olumsuz pekiĢtirmede ortama istenen bir 

uyarıcı eklenebilir.________________ 

4-Olumsuz pekiĢtirmede ortama istenen uyarıcı eklenebilirken II. tip cezada ortamdan istenilmeyen bir 

uyarıcı çıkarılır.________________ 

5-Transfer olumlu olduğunda öğrenmeye katkıda bulunurken, olumsuz olduğunda öğrenmeyi güçleĢtirir. 

Buna karĢılık ket vurma ise, ister ileriye olsun ister geriye olsun iki durumda da hatırlama üzerinde yapıcı 

etkiye sahiptir.______________________ 

6-Kavram haritaları: Öğrencilerin bir konuya yönelik tutum ve becerilerini ortaya çıkarmada, öğrencilere 

öğretilecek yeni bir ünitenin kapsamını tanıtmada, öğrencilerin konuya hazır bulunuĢluk düzeylerini 

tespit etmede, öğrencilerin kavram yanılgılarını belirlemede,öğrencilerin bilgiyi nasıl yapılandırdıklarını 

ortaya çıkarmada ,tüm bunların hepsinde etkin bir Ģekilde kullanılabilir.____________________ 

7-AraĢtırma sonuçlarına göre, genel uyarılmıĢlık düzeyi ile öğrenme hızı arasında çan eğrisi biçiminde bir 

iliĢki 

bulunmaktadır. Bu iliĢkinin anlamı Genel uyarılmıĢlık düzeyinin artması, öğrenme hızını bir noktaya kadar 

olumsuz, bir noktadan sonra sürekli olumlu etkilemektedir. 

8-Sigara içen birinin, içmeyen birine göre kibriti daha kolay yakması, bir yabancı dili öğrenmede güçlük 

çeken birinin bir baĢka yabancı dili öğrenirken de aynı ölçüde güçlük çekmesi örneklerinin en az birinde 

öğrenmenin aktarılması söz konusudur__________________ 

B-BOġLUK DOLDURMA 

1-________________ortama eklendiğinde istenen davranıĢın yapılma sıklığını artırabilir, bu duruma 

______________________denir.________________________________ortamdan çekildiğinde ise 

istenmeyen davranıĢın yapılma sıklığında artıĢ görülebilir, bu duruma ise _______________________denir 

2-Burak öğretmen, öğrencilerine her doğru yanıtları için birer boncuk vermekte ve topladıkları her 10 

boncuk için üzerinde gülen adam resmi olan kartlardan dağıtmaktadır. Öğrencilerin yılsonunda 

düzenlenecek olan geziye katılabilmeleri için bu kartlardan en az 2 tane biriktirmeleri gerekmektedir. 

Burak öğretmen _____________________gerçekleĢtirmiĢtir. VermiĢ olduğu boncuklar ____________gülen 

adam resmi______________,gezi ____________________________pekiĢtireçtir. 

3-Önce nötr uyarıcı verilerek sonlandırılır, birkaç saniye sonra koĢulsuz uyarıcı verilir, bu 

duruma_______________________denir. Önce nötr uyarıcı verilir ve nötr uyarıcı kesilmeden koĢulsuz 

uyarıcı verilir. Organizma tepkiyi gösterince nötr uyarıcı bitirilir, bu duruma ______________________denir. 

Nötr ve koĢulsuz uyarıcı birlikte verilir, tepki gösterilence nötr uyarıcı kesilir, bu duruma ise _________denir. 

4-Okulda zorba öğrenciden korkan bir çocuğun, zorba öğrencinin yanındaki arkadaĢlarından da korkması 

gibi ______________________koĢullanmadır. 

5-Son öğrenilen madde ya da yaĢantılar en iyi hatırlanır. Eğer uzun bir kelime listesi ile karĢılaĢırsanız, 

listenin orta sıralarında bulunanlardan çok, listenin sonunda bulunan kelimeleri en iyi hatırlarsınız. Buna 

___________denir. Listenin baĢında yer alan kelimeleri de listenin ortasında bulunanlara göre daha kolay 

hatırlamanız mümkündür. Buna da _______________ denir. 

6-ÇalıĢma ortamınızı düzenlerken ıĢık ve ısının uygun olmasına, bir masa ve sandalyede çalıĢılmasına 

özen gösteriniz. Lise öğrencilerine yönelik böyle bir önerinin temel dayanağı Öğrenme için öncelikle genel 

bir __________________________ durumunun gerekli olması SAYFA 41

7-Bankadaki parasını alıĢtığından farklı bir tipteki ATM makinesinden çekmek zorunda kalan bir birey, bu 

makineyi kullanırken yanlıĢ tuĢlara basmıĢ ve kartını makineye kaptırmıĢtır. Bu durum 

_______________________bir örnektir. 

8-Bir öğrencinin sürekli olarak bir yıl önceki müsamerede okuduğu Ģiiri hatırlaması nedeniyle bu yıl ki 

müsamerede okuyacağı Ģiiri öğrenmekte güçlük çekmesi_________________________________dir 

9-Bir papağana bazı kelimeleri söylemeyi öğretebilirsiniz; ancak ne kadar çabalarsanız çabalayın bir 

serçeye bir 

kelime bile öğretmeniz mümkün değildir. Öğrenme açısından papağanla serçe arasında görülen 

bu fark,__________________________________________açıklanabilir 

10-Bir köpeğin eve ilk kez gelen bir misafiri görünce huysuzlanması______________________bir 

davranıĢtır, limon görünce ağzın sulanması da _____________________________________davranıĢtır. 

11-PekiĢtireçler 

a-Yiyecek içecek maddeleri, uyku cinsellik_____________________________ 

b- Gülümseme övme kucaklama baĢını okĢama aferin tebrik______________________ 

c-Sokağa çıkma bilgisayarda oyun oynama, tatile sinemaya götürme, gitar çalma______________ 

d-Para marka jeton kart yıldız______________________ 

e-Oyuncak araba kalem _________________________ 

f-Tokat azarlamak sıfır puan elektrik Ģoku__________________________ 

g-Tokat saç ve kulak çekme ateĢ elektrik Ģoku radyasyon yüksek tonda ses_________________ 

h-Azar hakaret düĢük puan kötü söz küfür________________________ 

12-Bu yaklaĢımın dayandığı anlayıĢ; "objektif olmayan, kanıtlanamayan, somut olarak ölçülüp 

değerlendirilemeyen hiçbir yaklaĢımın değeri yoktur." Zihin, gözlenen davranıĢlarla 

kanıtlanamayacağına göre ________________________________________temelde insan 

davranıĢlarını açıklayan ilkelere odaklanmıĢlardır. Bu sebeple içsel yaĢantıları tümden reddederler 

13-Klasik koĢullanmada ilginç bir Ģartlanma tipidir. Örneğin; köpeğin ayağı bir sinyal sesinden sonra 

deneyci 

tarafından bükülmektedir ve hemen bunun ardından da köpeğin karnı doyurulmaktadır. Bu Ģekilde devam 

eden tekrarlardan sonra, sinyal sesinin ardından köpeğin kendiliğinden ayağını büktüğü görülmektedir. 

Buna sinyal öğrenme de denir.____________________________________ 

14-Gürültüde ders çalıĢan bir çocuk giderek gürültüye alıĢır ve etkilenmeden dersine çalıĢmaya 

devam eder_______________. Çok sevdiği bisiklete kavuĢan bir çocuk bisiklet sürekli yanında olduğu için 

artık ona karĢı bir heyecan davranıĢı göstermez _____________________./_______________ daha çok 

fiziksel,____________ ise duygusaldır. 

15-Nötr olan ve genelleĢtirilme özelliği bulunmayan iki uyarıcının önce birlikte uygulanması, sonra 

da birisinin koĢulsuz uyarıcı ile birleĢtirilmesi sonucu her iki nötr uyarıcının da tepki yaratma gücü 

kazanmasıdır___________________________ 

16-Ali bir kafeteryada Ahmet ile tanıĢır. Bir gün Ahmet‘le yolda yürürken bir arabanın çarpması sonucu Ali 

yaralanır ve bu olaydan sonra büyük bir korku yaĢar. Daha sonra Ali, Ahmet‘le tanıĢtığı kafeteryaya 

gittiğinde yanında Ahmet olmadığı halde aynı korkuyu yaĢadığını hisseder. Bu durum bir 

_______________________________dır. 

17-Bir koĢulsuz uyarıcının güvenilir bir yordayıcısı olarak bir koĢullu uyarıcı öğrenilirse, örneğin güvercin 

ıĢık yandıktan sonra elektrik Ģoku geldiğini öğrenirse, Ģokun hemen baĢında verilen ve Ģokun geldiğini 

gösteren baĢka bir koĢullu uyarıcıyı öğrenmeyecektir. Buna _______________________denir 

18-Çocuğa iğne yaparak onun canını acıtan hemĢire çocuktan özür diler ve ona bir çikolata verirse bu da 

bir __________________________./ Hastanede yatan bir hastaya gönderilecek olan çiçek 

_______________________ etkisi yaratabilir. Hastane bireyde olumsuz duyguya yol açacaktır. Çiçek ise, 

bu olumsuzluğu giderebilecek hoĢ bir etkiye sahiptir 

KAHRAMAN ÖZKUL SAYFA 42

YANAġMA 

YAKLAġMA 

KAÇMA 

Ve 

KAÇINMA 

BATIL 

DAVRANIġ 

BATIL ĠNANÇ 

OPERANT ġARTLANMA KAVRAMLARI 

**Organizmanın istediği bir etkinliğe yönelmesidir. 

**AYIRT ETME VE OLUMLU PEKĠġTĠRME ÖNEMLĠDĠR. 

ÖRNEK: 

**Derse katıldığı için öğretmeni tarafından ödüllendirilen öğrencinin o öğretmenin 

dersinde sürekli derse katılmak istemesi 

**Farenin iki maniveladan birine bastığında elektrik şokuyla, diğerine bastığında 

yiyecek alacağını bilerek yiyecek düğmesine basıp yiyecek alması yaklaşmadır. 

**Kaçma ve kaçınma birbirleriyle iliĢkili ancak farklı kavramlardır. 

** Kaçma, bireyin bir nesneyi ya da herhangi bir fiziki, psikolojik, sosyal durumu tehdit 

olarak algılayarak o durumdan korunmak amacıyla yaptığı davranıĢtır. Organizmanın 

istemediği uyarıcıya maruz kaldığında ondan kurtulmak için giriĢimlerde bulunmasıdır. 

Kaçma durumunda bir itici uyarıcı ortama girdiğinde yapılan davranım o uyarıcının sona 

ermesini sağlar. 

**Kaçınmada ise daha önce kaçma davranıĢıyla ilgili bir yaĢantı söz konusudur. 

Tehdit olarak algılanan uyaran yoktur ancak ortaya çıkma ihtimali vardır. Organizmanın 

istemediği bir uyarıcıya maruz kalmamak için uyarıcının ortaya çıkmasını engelleyecek 

davranıĢlarda bulunmasıdır. 

---BaĢka bir deyiĢle kaçma durum ortaya çıktıktan sonra, kaçınma ise durum ortaya 

çıkmadan önce uzaklaĢmadır. Yani kaçınma ise; Ġtici uyarıcının baĢlamasını engeller ya 

da geciktirir. Uyarıcının kötü olduğu öğrenilmiĢtir. Artık organizma o kötü uyarıcıya maruz 

kalmamak için o uyarıcı ile karĢılaĢmak istemez ve o uyarıcıya karĢı tedbir alır. 

ÖRNEKLER: 

**Çok sıcak bir havada gezen bir kiĢinin geziyi bırakıp eve gitmesi bir kaçmadır. Bu 

durum olumsuzluğu ortadan kaldırmıĢtır. 

** Havanın sıcak olduğunu bilip, dıĢarıya çıkmamak bir kaçınma durumudur. 

**Bir çocuğun sobaya dokunur dokunmaz elini çekmesi kaçma, bir daha sobaya yaklaĢmaması 

da kaçınma davranıĢı olarak adlandırılır 

KPSS-2007 Anaokulu öğrencisi Çiçek bir sabah uyandığında okula gitmek istemediğini 

söylemiĢ ve ağlamaya baĢlamıĢtır. Böyle bir durumla ilk kez karĢılaĢan anne ve baba okula 

giderek Çiçek‘in öğretmeniyle görüĢtüklerinde, bir gün önce öğretmeninin Çiçek‘i azarladığını 

öğrenmiĢlerdir. Çiçek‘in okula gitmek istememesi, aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: Kaçınma DavranıĢı 

Burada Çiçek öğretmeni tarafından azarlandığı için I.tip cezaya maruz kalmaktadır. Ve 

Çiçek Okulu öğretmenle eĢleĢtirek bu durumun doğal sonucu olarak okula gitmek 

istememektedir. 

KPSS-2006 Kaçınma davranıĢının kazanılmasında edimsel koĢullanmayla ilgili, 

Kademeli yaklaĢma-Ayırt etme-Olumsuz pekiĢtirme-Sönme 

CEVAP: Ayırt etme-Olumsuz pekiĢtirme 

ÖRNEK: Yağmur yağarken daha az ıslanmak için eve koşarak ya da eve gitmek 

KAÇMA iken bulutlara bakıp yağmur yağacağını anladığı için eve koşarak giden 

kişinin davranışı ise KAÇINMADIR. 

** Batıl davranıĢların birçoğu edimsel koĢullama ilkelerine göre meydana gelir. 

Organizma, tesadüfen bir davranıĢı yaptığı sırada, o davranıĢla iliĢkili olmamasına 

rağmen, olumlu bir pekiĢtireç alırsa, zaman içersinde aldığı bu pekiĢtireci davranıĢla 

iliĢkilendirir ve o davranıĢı yapma eğilimi gösterir. 

**Edimsel koĢullanmada pekiĢtirme gösterilen tepkiye bağlı olarak yapılır. **Batıl 

davranıĢlar, davranıĢ ve çevresel olay arasında izlerlik iliĢkisinin bir sonucudur ve 

davranıĢın tesadüfen pekiĢtirilmesi sonucu ortaya çıkar. 

ÖRNEKLER: 

** Hayvan pekiĢtirilen davranıĢı yapma eğiliminde olur. Fare tesadüfen baĢını kaĢıdığında yiyecek 

verilirse ve bu durum tekrar edilirse, arasında hiçbir iliĢki olmamasına rağmen yiyecek elde etmek 

için baĢını kaĢıma davranıĢı tekrar eder. SAYFA 43

BATIL 

DAVRANIġ 

BATIL ĠNANÇ 

PREMARCK 

ĠLKESĠ 

BÜYÜK ANNE 

KURALI 

Tesadüfen yan yana gelen iki olay gerçekle iliĢkisi olmayan batıl davranıĢların meydana 

gelmesine sebep olur. 

** Sol ayakla gider ve iĢi ters giderse gelecek sefer sağ ayakla gider. – uğurlu gün – 

uğurlu sayı – solundan kalkma – merdiven altından geçmeme GĠBĠ BATIL ĠNANÇLAR 

BU DAVRANIġLARA SEBEP OLUR. 

KPSS 2003-ArkadaĢından aldığı kalemle girdiği bir sınavda çok baĢarılı olan bir öğrenci, daha 

sonra girdiği sınavlarda aynı kalemi kullanmıĢtır. Öğrencinin daha sonraki sınavlarda aynı kalemi 

kullanması aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: Batıl davranıĢ 

KPSS 2006-Bir iĢ adamı, iĢ görüĢmesi yapacağı kiĢileri etkilemek için görüĢmeye yeni aldığı 

Ģık bir takım elbiseyi giyerek gitmiĢ, ancak görüĢme baĢarısızlıkla sonuçlanmıĢtır. Bu olaydan 

sonra bu iĢ adamı iĢ görüĢmelerine giderken yeni bir Ģey giymemeye özellikle dikkat etmeye 

baĢlamıĢtır. Edimsel koĢullama yaklaĢımında bu tür davranıĢ ne olarak nitelendirilir? 

CEVAP: Batıl 

KPSS 2007-Ebru otobüsle okula giderken yaĢlı bir hanıma yer verir ve o gün okuldaki zor bir 

sınavı çok iyi geçer. O günden sonra Ebru ne zaman önemli bir sınavı olsa otobüste büyüklerine 

yer vermeye özen gösterir. Ebru‘nun bu davranıĢı aĢağıdakilerden hangisine örnektir? 


KPSS 2008-Bir futbolcunun gol attığı bir maçta taktığı kolyeyi, daha sonraki maçlarda da 

mutlaka takması ve kolyeyi takmadan maça çıkmak istememesi aĢağıdaki kavramlardan 

hangisiyle en iyi açıklanabilir? 


** Büyük Annenin Kuralları-DavranıĢçı psikolog David Premack tarafından geliĢtirilen bir 

ilkedir. Ancak bu ilke aileler tarafından çok eski zamanlardan beri kullanıldığı için 

'büyükannenin kuralı' olarak da bilinmektedir. 

**Bu ilkeye göre çok sık görülen (tercih edilen-ĠSTENĠLEN) davranıĢ pekiĢtireç olarak 

kullanılarak, az gösterilen (tercih edilmeyen-ĠSTENĠLMEYEN) davranıĢ tipĠ ortaya 

çıkarılmaya çalıĢılır. 

** Bu ilke kullanılırken az gösterilen davranıĢtan baĢlanılır. 

ÖRNEKLER: 

** Sebze yemeğini sevmeyen, ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze yedirmek için 

"Sebze yemeğini bitirdikten sonra, tatlı yiyebilirsin" denebilir. 

**Okulda öğretmen, yazı yazmada isteksiz olan, ancak oyun oynamaktan zevk alan 

çocuklara 'Yazı yazarsanız, teneffüse çıkabilirsiniz" diyerek onların yazı azı yazmalarını 

sağlayabilir 

** Oyuncaklarını toplarsan top oynayabilirsin. – Yemeğini yersen bilgisayarda 

oynayabilirsin. 

** Annenin, çocuğuna; matematik dersini yaptıktan da sonra çikolata yiyebileceğini 

söylemesi 

** Eğer yemeğini bitirirsen çikolata yiyebilirsin 

UYARI: Premack ilkesini kullanırken öğrencinin hangi davranıĢları çok sık, hangilerini 

daha az gösterdiğinin belirlenmesi ve daima az görülen davranıĢın ilk önce yaptırılması 

gerekir. Örneğin öğrenciye "Teneffüsten döndükten sonra ödevini tamamla" dediğimiz 

zaman, öğrenci ödülünü önceden aldığı için davranıĢı göstermeyebilir. 

KPSS 2004-Bir anne, bisiklete binmek isteyen çocuğuna odasını düzeltirse bisiklete 

binebileceğini söyler. Annenin kullandığı davranıĢ kontrol tekniği aĢağıdakilerden hangisidir? 

CEVAP: Premack ilkesi 

KPSS 2004-Öğrencilerinin fizik güçlerini artırıcı idman yapmayı sevmediklerini, buna karĢılık 

antrenmanı kendi aralarında maç yaparak geçirmekten çok hoĢlandıklarını fark eden bir beden 

eğitimi dersi öğretmeni, onlara fizik gücü artırıcı idmanı gereken biçimde yaptıkları günlerde kendi 

aralarında maç yapmalarına izin vereceğini, bunu yapmadıkları günlerde ise izin vermeyeceğini 

açıklar. Öğretme ilkeleri çerçevesinden bakıldığında, öğretmenin temel amacı aĢağıdakilerden 

hangisi olabilir? 

CEVAP: Yapılma olasılığı yüksek olan davranıĢları, yapılma olasılığı düĢük olan davranıĢları 

kazandırmak için kullanmak. BURADA DA PREMARCK KULLANILMIġTIR. 

SAYFA 44

KOġULLU 

ANLAġMA 

KPSS 2006-Ders dinlemek yerine oyun oynamak isteyen öğrencilerine sessiz bir biçimde ders 

dinleme alıĢkanlığı kazandırmayı amaçlayan bir ilköğretim 1. sınıf öğretmeninin Premack 

ilkesinden yararlanarak izleyeceği yol aĢağıdakilerden hangisidir? 

CEVAP: Öğrencilerine sessizce dersi dinledikleri takdirde oyun oynamalarına izin vereceğini 

söylemek. 

KPSS 2007-AĢağıdakilerden hangisi Premack ilkesinin uygulanmasına örnektir? 

CEVAP: Çocuğun pek hoĢlanmadığı sebze yemeğini bitirdikten sonra dondurma yemesine izin 

verme. 

KPSS 2008-Matematik ödevini yapmamak için bahaneler öne süren kızına; ―Ödevini bitir de 

birlikte gezmeye çıkalım.‖ diyen bir annenin bu yaklaĢımı aĢağıdakilerden hangisine örnek 

olabilir? 


KPSS 2009-AĢağıdakilerden hangisi Premack ilkesinin kullanılmasına bir örnek olabilir? 

CEVAP: Fazla mesai yapmak istemeyen bir çalıĢana, fazla mesai yaptığı takdirde ertesi gün 

tuttuğu takımın maçına gidebilmesi için iĢten erken çıkmasına müsaade edileceği sözünün 

verilmesi. 

KPSS 2010 Bir annenin ödevlerini yapmak yerine arkadaĢlarıyla oyun oynamak isteyen oğluna, 

ödevini bitirdiği takdirde arkadaĢlarıyla oyun oynayabileceğini söylemesi. AĢağıdakilerden hangisi 

ile açıklanır. 


KPSS-2010-Bir fen ve teknoloji öğretmeni laboratuar dersi bitiminde öğrencilerin 

laboratuvarı temiz bırakmalarını istemiĢ ancak öğrenciler temizlik yapmaktan 

hoĢlanmadıkları için temizlikten kaçmıĢlardır. Bunun üzerine öğretmen de temizliği 

yaptırmak için masasını temizleyen öğrencilerin bir sonraki teneffüse çıkabileceğini 

söylemiĢtir. Bu öğretmen öğrencilerin masaları temizlemelerini sağlamak için 

aĢağıdakilerden hangisini kullanmaktadır? 


**Bireyin belli bir davranıĢı göstermesi için yapılan sözleĢmedir. Birey belli bir Ģekilde davrandığı 

takdirde pekiĢtirilir. Diğer durumda ise pekiĢtirilmez. Yani istediği Ģeyi elde edemez. Çocuğun 

istediklerini elde etmesi için belli davranıĢları ve etkinlikleri yapması gerekir. 

** KoĢullu anlaĢma bireyin kendi kendisiyle de olur. 

ÖRNEK: 

Dersimi bitirirsem sinemaya gideceğim. / bu gün hiç sigara içmezsem 

akĢam____________Yapacağım vs. demesi 

ÖRNEK SORU 

-I. Uyku vakti gelmesine rağmen uyumak istemeyip oyun oynamak isteyen bir çocuğa 

babasının―Eğer Ģimdi yatağına gidip uyursan yarın bütün gün birlikte oynayabiliriz‖ demesi, 

II. Ġstediklerini bağırarak yaptırmak isteyen bir çocuğa annesinin ―Bağırmadan 

istediklerini söylersen bunları yapabilirim.‖ Demesi. Sırasıyla aĢağıdakilerden hangisinde 

doğru olarak verilmiĢtir? I ve II numaralar sırasıyla hangi seçenektedir? 

CEVAP: Premack ilkesi/KoĢullu anlaĢma 

Premack ilkesi 

Ispanağını yersen dondurma yiyebilirsin örneğinde 

Ispanağı yemek=bireyin istemediği durum 

Dondurma yemek=bireyin istediği durum 

yani; ödülün öncesinde bireyin istemediği durum var(asıl fark bu iĢte.) 

KoĢulla anlaĢma 

Ġsteklerini ağlamadan söylersen onları alırım örneğinde 

Ġsteklerini ağlamadan söylersen=rahatsız olan anne 

Onları alırım=Alınmasını isteyen çocuk yani; iki kiĢi arasında olacak 

*Ama birey kendisiyle de anlaĢma yapabilir (bu ay sonuna kadar bir Ģey 

almazsam ay sonunda istediğimi alabilirim) 

PREMARCK: Eğer Ģimdi yatağına gidip uyursan yarın bütün gün birlikte oynayabiliriz‖ 

KOġULLU ANLAġMA: Bağırmadan istediklerini söylersen bunları yapabilirim.‖ SAYFA 45

KOġULLU 

ANLAġMA 

KENDĠLĠĞĠNDEN 

GERĠ 

GELME 

BĠÇĠMLENDĠRME 

ġEKĠLLENDĠRME 

KADEMELĠ 

YAKLAġTIRMA 

**Kpss sınavında yeterli puan alırsan atanabilirsin, Neslihan kpss sınavından 

90 alırsan öğretmen olarak göreve baĢlayabilirsin. 

**Bir babanın oğluna "Sınıfını geçersen seni tatile götürürüm" demesi. Bu cümle koĢullu 

anlaĢmaya örnek. Bu cümleyi Premack ilkesi için düĢünemeyiz. Çünkü Premack 

ilkesinde öğrencinin yapmayı istemediği ya da sevmediği bir davranıĢ var. Öğrenci 

sınıfını geçmeyi elbette ister. 

**Bu hafta üç kilo verirsen istediğin elbiseyi alacağım. 

** Sigara içmezse saygı göreceği, zayıflarsa beğenileceğini söylemek 

** 5 yıldır kpss ye hazırlanan Selma'ya babası "Bu yıl sınavı kazanıp ta atanırsan sana 

araba alacağım 

** Koşullu anlaşmada ''Yaparsan Yaparım'' 

Premack ilkesinde ''Yaparsan Yaparsın' 

** Premack’ta pekiĢtirme hiyerarĢisi var. Yani bireyin daha çok sevdiği Ģeyler daha az 

sevdiği Ģeyleri yapması açısından bir pekiĢtireç olarak kullanılır. Ancak koĢullu 

anlaĢmada böyle bir hiyerarĢi yoktur. Örn: KPSS den yeterli puan alırsan atanırsın 

**Edimsel koĢullanmada pekiĢtirilmediği için sönen bir davranıĢ (tepki) bir süre 

sonra pekiĢtirme ya da herhangi bir sebep yokken geri gelebilir. 

ÖRNEK 

**Pavlov‘un deneyinde ödüllenmeyen (et verilmeyen) köpeğin salya akıtmamakla 

birlikte bir süre sonra tekrar zil+et verilmesi halinde salya akıtması kendiliğinden 

geri gelmeye örnek oluĢturur. 

KPSS-Okulda arkadaĢlarıyla top oynarken, ―top benim alır giderim‖ diyerek 

onlara her istediğini kabul ettirebileceğini öğrenen bir çocuk, arkadaĢlarının 

durmadan sıkılıp birkaç kez üst üste ―istiyorsan al topunu git‖ demeleri üzerine bu 

davranıĢı bir daha tekrar etmemiĢtir. Ancak, yarıyıl tatili dönüĢünde çocuk 

arkadaĢlarıyla oynarken istediklerini yaptırmak için tekrar ―top benim alır giderim‖ 

demeye baĢlamıĢtır. 

Çocuğun tatil dönüĢünde ―top benim, alır giderim‖ demesi 

KPSS-2010-Kırmızı ıĢık yandığında kafesinin duvarında bulunan renkli bir daireyi 

gagaladığı takdirde yiyeceği elde edeceğini öğrenen bir güvercinin bu davranıĢı 

kırmızı ıĢığın yanmasının ardından daireyi gagalamasına rağmen yiyecek 

verilemeyerek söndürülmüĢ ve güvercin artık daireyi gagalamaz olmuĢtur. Ancak 

aradan birkaç gün geçtikten sonra, güvercin kafese konduktan sonra kırmızı ıĢık 

yanar yanmaz, daireye doğru yönelmiĢ ve gagalamaya baĢlamıĢtır. 

Güvercinin kafese konduktan sonra kırmızı ıĢık yanar yanmaz renkli daireyi tekrar 

gagalamaya baĢlaması neyin sonucudur? 

CEVAP: Kendiliğinden geri gelme 

** Edimsel koĢullamada organizma baĢlangıçta rastgele bir takım davranıĢlarda bulunur. 

Bu davranıĢlardan bazıları pekiĢtirilir. Ancak burada istediğimiz davranıĢın ortaya 

çıkmama ihtimali de vardır. 

**DavranıĢın en küçük biriminden baĢlanarak kademe kademe ara davranıĢların 

pekiĢtirilmesiyle organizmaya yeni bir davranıĢın kazandırılması tekniğine ―kademeli 

yaklaĢma‖ adı verilir. 

** Kademeli yaklaĢtırma, beklenen tepkiye yakın olarak görülen bir tepkinin 

pekiĢtirilmesiyle baĢlayan ve kademeli bir Ģekilde daha yakın tepkilerin pekiĢtirilmesiyle 

sağlanan bir süreçtir. 

BASAMAK ANALĠZĠ: Ġstenilen davranıĢa ulaĢmak için davranıĢın hangi basamaklara 

bölüneceğinin belirlenmesidir. 

** Biçimlendirme, tepkiyi farklılaĢtırmadır. Önce, gösterilen davranıĢlardan istenilen davranıĢa en 

yakın olan davranıĢ pekiĢtirilir, bir müddet sonra daha yakını ve giderek daha yakını pekiĢtirilerek, 

en sonunda beklenen davranıĢın gösterilmesi sağlanır. SAYFA 46


ġEKĠLLENDĠRME 

KADEMELĠ 

YAKLAġTIRMA 

ÖRNEK SORU: 

Yapılması zor bir psiko-motor davranıĢı öğretmek için öğretmen, hedef davranıĢı küçük 

birimlere ayırmıĢ ve her birim doğru yapıldıkça pekiĢtirerek diğer birime geçilmesini 

sağlamıĢtır. Böylece öğrencinin küçük birimlere bölünmüĢ bu iĢi tamamlaması 

sağlanmıĢtır. Öğretmenin bu uygulaması aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? 

CEVAP: Kademeli yaklaĢma 

DĠKKAT UYARI: Kademeli yaklaĢtırma ile sistematik duyarsızlaștırma arasında Ģu farklılık vardır: 

**Kademeli yaklaĢtırmada 

Amaç bir iĢi yapabilecek düzeye ulaĢmaktır. 

ĠSTENĠLEN DAVRANIġIN KAZANDIRILMASI VE HER KADEMENĠN PEKĠġTĠRLMESĠ 

**Sistematik duyarsızlaștırma 

Amaç bir iĢi yapmak değil, korku, kaygı gibi olumsuzluklardan uzaklaĢmaktır. 

ĠSTENMEYEN BĠR DAVRANIġIN GĠDERĠLMESĠ VE PEKĠġTĠRME YOK 

ÖRNEKLER: 

** Skinner'in deneyinde fare peyniri düĢüren kola ilk defa 72. dakikada, ikinci kez ise 80. dakikada 

basmıĢtır. Fare eğer kola hiç basmasaydı davranıĢ öğrenilemeyecekti. Bunun için aĢama aĢama 

pekiĢtireç verilip farenin kola basmasının sağlanması gerekecektir. 

** 19 Mayıs'ta topluluk önünde bir kompozisyon okuyacak olan ancak daha önce böyle bir 

konuĢma yapmamıĢ olan bir lise öğrencisine rahat konuĢma alıĢkanlığı kazandırmak isteyen bir 

öğretmen, öğrencisinin önce sınıf arkadaĢlarına sunusunu yaptırması sonra giderek daha 

kalabalık gruplarda sunusunu yapması böylelikle günü geldiğinde de topluluk karĢısında 

konuĢmasını yapması mümkün olacaktır 

KALABALIK KARġISINDA KONUġMA ALIġKANLIĞI KAZANDIRMA-KADEMELĠ YAKLAġTIRMA 

KALABALIK KARġISINDA KONUġMA KORKUSUNU YENME-SĠSTEMATĠK DUYARSIZLAġTIRMA 

KPSS SORULARI 

KPSS-2002 Öğrencilere büyük grup önünde rahat olma davranıĢı kazandırılmak isteyen bir 

öğretmen, önce bir iki kiĢi, sonra giderek büyüyen gruplar önünde öğrencileri bulundurarak uygun 

davranıĢları pekiĢtirir ve böylelikle öğrencileri büyük gruplar önünde rahat olabilecek hale getirir. 

Yukarıdaki durum aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 


KPSS-2003-Bir sınıf öğretmeni, okula yeni baĢlayan öğrencilerine sınıfta gürültü yapmadan 

kendilerinden istenen çalıĢmaları yapma alıĢkanlığı kazandırmak amacıyla ilk gün, 10 dakika 

süreyle gürültü yapmadan çalıĢtıkları takdirde bir ödül vereceğini söylemiĢ ve bu süre sonunda 

onları ödüllendirmiĢtir. Öğretmen, ödül alabilmek için gerekli olan, sorun çıkarmadan istenen 

çalıĢmaları yapma süresini her gün artırmıĢ ve sonuçta öğrencilerin bir ders saati boyunca sınıf 

düzenini bozmadan kendilerinden beklenen çalıĢmaları yapar hale gelmelerini sağlamıĢtır. 

Öğretmenin, öğrencilerine sınıf düzenini bozmadan çalıĢmalarını yapma alıĢkanlığı kazandırmak 

amacıyla kullandığı teknik aĢağıdakilerden hangisidir? 


KPSS-2004 Bir futbol okulu öğretmeni okula yeni baĢlayan bir öğrencisine gol vuruĢu yapmayı 

öğretmek amacıyla, ilk baĢlarda, topa yaptığı her düzgün vuruĢtan sonra onu ödüllendirmiĢtir. 

Daha sonra sadece kalenin yakınından geçen vuruĢlarını, en sonunda da sadece kaleye isabet 

eden vuruĢlarını ödüllendirmiĢtir. Öğretmenin kullandığı teknik aĢağıdakilerden hangisidir? 


KPSS-2006 Bir futbol takımının teknik direktörü genç bir oyuncusunun kalabalık seyirci kitlesi 

önünde rahat oynamasını sağlamak için, onu önce küçük bir seyirci grubunun izlediği bir hazırlık 

maçında, sonra önemsiz bir lig maçında, daha sonra da giderek daha fazla seyircinin izlediği 

önemli maçlarda oynatıp her seferinde gösterdiği performansı sözel olarak pekiĢtirmiĢtir. 

Teknik direktörün bu uygulaması aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? 


KPSS-2007 BeĢ yaĢındaki çocuğuna gömleğini kendi baĢına giymeyi öğretmeye çalıĢan bir anne, 

ona sırasıyla önce gömleğin bir kolunu daha sonra da iki kolunu birden giymeyi baĢardığında bir 

ödül verir. Çocuk gömleği üzerine geçirmeyi öğrendikten sonra anne onu iliklemeyi baĢardığı her 

düğme için ödüllendirmeye devam eder. Örnekteki anne, çocuğuna gömleğini giymeyi öğretmek 

için aĢağıdakilerden hangisini kullanmaktadır? 


KPSS-2009 Bir davranıĢın edimsel koĢullanma yoluyla öğrenilebilmesi için bu davranıĢın 

pekiĢtirilmesi, davranıĢın pekiĢtirilebilmesi için de en az bir kez yapılması gerekir. Buna göre, 

çocuğuna pekiĢtirme yoluyla paltosunu sağa sola fırlatmak yerine vestiyere asma alıĢkanlığı 

kazandırmak isteyen, ancak çocuğu paltosunu hiçbir zaman vestiyere asmadığı için 

pekiĢtiremeyen bir annenin aĢağıdaki tekniklerden hangisini kullanması gerekir? 


SAYFA 47

SÖNME 

SÖNME 

DAVRANIġTA 

KONTRAST 

**Organizmanın yaptığı davranıĢın ardından pekiĢtireç verilmez ise bir süre sonra 

davranıĢın ortadan kalktığı görülecektir. Sönme öncesinde davranıĢta mutlaka bir miktar 

artıĢ gözlenecektir. 

ÖRNEKLER: 

Her alıĢveriĢte kendisinden çikolata isteyen Damla‘nın bu davranıĢını söndürmek isteyen 

annesi Damla‘nın çikolata isteğini pekiĢtirmemesi gerekir. Eğer anne çikolata almama 

konusunda kararlı davranırsa bu sefer Damla‘nın çikolata isteme davranıĢında artıĢ 

gözlenecek, sönmenin baĢladığını gösteren bu artıĢın (SÖNME PATLAMASI). 

sonucunda çikolata isteme davranıĢı giderek azalacak ve ortadan kalkacaktır(SÖNME). 

Fakat Damla‘nın annesi değiĢken aralıklı bir tarife kullanıyorsa, (ara sıra çikolata isteme 

davranıĢını pekiĢtiriyorsa) davranıĢın ortadan kalkması daha zor olacaktır 

ÖNEMLĠ NOT: Edimsel ve tepkisel koĢullanmada sönme süreçleri arasındaki temel fark 

sönme patlamasıdır. Edimsel koĢullanma ile ĢekillendirilmiĢ bir organizma davranıĢlarıyla 

istediği uyarıcıya kavuĢamazsa her seferinde sönme patlaması ortaya çıkarken tepkisel 

koĢullamada böyle bir durum yoktur. Sönme patlamasının baĢlangıcı sönmenin 

baĢlangıcı kabul edilir. 

KPSS 2002:Tuttuğu futbol takımının her maçına giden bir taraftar, takımının sürekli kaybetmesi 

üzerine, yavaĢ yavaĢ maçlara gitmekten vazgeçmiĢtir. Taraftardaki bu davranıĢ değiĢikliği edimsel 

(operant) koĢullanma ilkelerine göre aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? 

CEVAP: SÖNME 

KPSS 2009:Gülce Hanım, bebeğinin ayakta sallanarak uyumak istediğini ve ayakta 

sallanmadığı takdirde ağladığını bir psikoloğa anlatır. Psikolog ona bebeğini yatağına 

koymasını ve ağlamasına aldırmadan kendi kendine uyumasını beklemeyi tavsiye eder. 

Psikologun önerilerine Gülce Hanım‘ın uyması durumunda, aĢağıdakilerden hangisinin 

ortaya çıkma olasılığı en yüksektir? 

CEVAP: Ağlama davranıĢı ilk günlerde artma gösterecek, ancak giderek azalıp ortadan kalkacaktır. 

KPSS 2009-Antrenmanlarda son derece gayretli çalıĢtığı halde maçlarda 

oynatılmayan bir futbolcu antrenmanlarda giderek daha az çalıĢır hale gelmiĢ 

ancak bir maçta oynatılmasının ardından, antrenmanlarda tekrar aynı gayretle 

çalıĢmaya baĢlamıĢtır. Buna göre aĢağıdaki sonuçlardan hangisine ulaĢılabilir? 

CEVAP: Sönmeye yüz tutan bir davranıĢın yeniden gösterilmesi için birkaç kez pekiĢtirilmesi yeterli olabilir. 

**Bir ayırt edici uyarıcı durumunda davranıĢın pekiĢtirilmesiyle davranıĢta artma, 

pekiĢtirilmeme durumunda azalma görülmesidir. 

ÖRNEKLER:**1000 TL maaĢ alan birinin; maaĢı 800 TL ye düĢürülürse performansında 

azalma (Negatif DavranıĢta Kontrast), 1200 TL ye çıkarılırsa performansında 

artma(Pozitif DavranıĢta Kontrast) gözlenecektir. 

KPSS-2010 Evde istediklerini ağlayarak yaptırabilen bir çocuk, okula baĢladıktan sonra 

kısa bir süre içinde aynı davranıĢın iĢe yaramadığını öğrenir ve okulda istediklerini 

ağlayarak yaptırmaktan vazgeçer. Buna karĢın evde ağlayarak istediklerini yaptırmaya 

çalıĢma sıklığında bir artma görülür.Çocuğun evde isteklerini ağlayarak yaptırmaya 

çalıĢmasının sıklığındaki artıĢ aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: DavranıĢta kontrast 

AÇIKLAMA: Çocuk, evde istediklerini ağlayarak yaptırabilme davranıĢını genelleyerek 

okulda da sürdürmek istemiĢtir. Ancak okulda, ağlayarak istediklerini yaptıramamıĢtır. 

Ancak evde istediklerini ağlayarak yaptırma davranıĢı artarak devam etmiĢtir. Buna göre 

ayırt edici uyarıcı tarafından kontrol edilen istediklerini ağlayarak yaptırma davranıĢı, 

evde pekiĢtirilmiĢ daha sık sergilenmeye baĢlamıĢtır. Ayırt edici uyaran tarafından kontrol 

edilen bir davranıĢın pekiĢtirilmesi durumunda davranıĢta artma, pekiĢtirilmemesi 

durumunda davranıĢın yapılma sıklığında azalma görülmesine, davranıĢta kontrast denir. 

2010-EKĠM-Evde oldukça saldırgan olan okulda ise cezalandırıldığı için aynı 

davranıĢları yapmayan bir çocuğun evde bu davranıĢları yapma sıklık ve süresinin 

artması aĢağıdakilerden hangisi ile açıklanır? 

CEVAP: DavranıĢta kontrast SAYFA 48 

KAHRAMAN ÖZKUL obsesyon52@hotmail.com

GENELLEME 

GENELLEME 

**Klasik koĢullamada olduğu gibi edimsel koĢullamada da organizma bir uyarıcıya 

karĢı gösterdiği tepkiyi baĢka bir uyarıcıya da gösterebilir. 

** Veya farklı uyarıcılar karĢısında yanı tepki gösterilebilir. 

ÖRNEK: 

**Yaptığı bir espriye herkesin güldüğünü gören bir kiĢi her ortamda espri yapması 

** 6 yaĢındaki Bilge sürekli bağırıp çağıran uzun sakala sahip dedesinden çok 

korkmaktadır. Annesi ile ne zaman dıĢarı çıksa, uzun sakala sahip adamları 

görünce ağlamaya baĢlaması. 

**Evde annesiyle konuĢarak ihtiyacını karĢılayan ve bundan keyif alan bir 

çocuğun, dıĢarıda da okulda da insanlarla konuĢması 

**Tarih öğretmeni tarafından ödevlerini zamanında yaptıkları için ödüllendirilen 

öğrencilerin, diğer derslerin ödevlerini de zamanında yapmaya baĢlamaları. 

**Kendisine aĢı yapan beyaz önlüklü hemĢireden korkan çocuğun daha sonra 

tüm beyaz önlüklülere karĢı korku tepkisi geliĢtirmesi 

**KPSS-2009 Bir futbolcu, rakibinin sert bir hareketiyle yere düĢmüĢ ve hakem rakip 

oyuncuyu oyundan atmıĢtır. Bu olaydan sonra, bu futbolcu canı yanmıĢ gibi davranarak 

rakibini oyundan attırabileceğini öğrenmiĢtir (I). Aynı oyuncu farklı hakemlerin yönettiği 

diğer maçlarda da kendini yere atarak rakibini oyundan attırmayı denemiĢtir (II). Bu 

denemelerde baĢarısız olan futbolcu sadece rakibini oyundan atan ilk hakemin yönettiği 

maçlarda bu numarayı denemeye devam etmiĢtir (III). Yukarıdaki parçada I, II ve III 

rakamlarıyla ifade edilen durumlar, sırasıyla aĢağıdaki kavramlardan hangileriyle 

açıklanabilir? 

CEVAP: Edimsel koĢullanma – Genelleme – Ayırt etme 

DĠKKAT: Genelleme deyince aĢağıdaki kavramlarla karĢılaĢmaktayız 

DĠKKATLĠ OKUYUNUZ 

Duyduğu siren sesinin itfaiye aracına ait olduğunu öğrenen bir çocuk bu sese 

benzer sesler duyduğunda (polis aracının ya da ambulans gibi) hemen cama 

doğru koĢup itfaiye arabası geçiyor demesi UYARICI GENELLEMESĠ iken. 

Dedesini görüp tanıyan bir çocuğun daha sonraları dedesini gördüğünde bazen 

gülümsemesi bazen koĢup onun kucağına oturması, bazen onunla oyun 

oynamak için saklanması TEPKĠ GENELLEMESĠ OLUR. 

UYARICI GENELLEMESĠ 

**Tepkisel KoĢullanma da 

**ÇeĢitli uyarıcılara benzer tepkilerin gösterilmesi-Y 

**Farklı uyarıcılara aynı ya da benzer tepkiler verilmesidir-Ġ 

**Organizmanın benzer uyarıcılara aynı tepkiyi vermesidir-YE 

ÖRNEKLER: 

** Küçük bir çocuğun annesine verdiği tepkiyi ve annesinin eĢarbını takmıĢ olan 

baĢka bir bayana verdiği tepkinin aynı olması 

** Bir köpek ısırması sonucu o köpekten korkarken daha sonra tüm köpeklere 

karĢı korku tepki vermesi... 

**Zil sesine salya tepkisi veren köpeğin, metronom sesine de aynı tepkiyi vermesi 

**Fareden korkan bir çocuğun, bütün tüylü hayvanlardan korkması 

**Denizde boğulmanın eĢiğinden dönmüĢ bir kiĢinin havuzdan da korkması 

2010 KPSS-Oğuz öğretmenin okuttuğu bir derste zorlanan öğrencilerin, onun 

verdiği diğer derslerden de ürkmeye baĢlaması AĢağıdakilerden hangisi ile 


CEVAP: Derslere uyarıcı genellemesi oluĢması 

KPSS-2004-AĢağıdaki özdeyiĢlerden hangisi koĢullanma yoluyla öğrenmede 

gerçekleĢen UYARICI GENELLEMESĠ olgusunu çağrıĢtırmaktadır? 

CEVAP: Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer SAYFA 49

GENELLEME 

GENELLEME 

TEPKĠNĠN GENELLENMESĠ 

**-Edimsel KoĢullanma da 

** Benzer uyarıcılara farklı tepkilerin gösterilmesi-Y 

**Organizmanın bir uyarıcı karĢısında farklı tepkiler sergilemesi-Ġ 

**GerçekleĢtirdiği davranıĢın ardından pekiĢtirilen organizma, zaman içinde pekiĢtirilmesine 

neden olan davranıĢa benzer nitelikte yeni davranıĢlar yapması-YE 

ÖRNEKLER: 

**Ellerini yıkadığı için babası tarafından bisiklet ile ödüllendirilen Betül‘ün diğer 

günlerde ayaklarını da yıkamaya baĢlaması 

**Kendi baĢına ayakkabılarını bağlayan çocuğun annesi tarafından 

ödüllendirilmesinden sonra birçok iĢini kendi baĢına yapmaya baĢlaması 

**Çocuğun annesini öpmesi sevmesi ısırması 

**Kırmızı ıĢığı her gördüğünüzde farklı tepkiler vermemiz 

KPSS-2010 Notaları sırasıyla eksiksiz olarak okuyabildiği için müzik 

öğretmeninden övgü alan bir ilköğretim okulu öğrencisinin daha sonra girdiği 

derste öğretmenine alfabedeki harfleri sırasıyla söyleyebileceğini göstermeye 

çalıĢması aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: Tepki genellemesi Fakat seçeneklerde Uyarıcı genellemesinin de 

olduğu unutulmamalı 

ÖĞRENMENĠN GENELLENMESĠ 

**Edimsel koĢullanma da 

**Organizmanın bir durumda öğrendiği davranıĢı benzer diğer durumlarda da 

kullanmasıdır. 

ÖRNEKLER: 

**Tarih dersine geç kaldığında öğretmenine-dedem rahatsızlandı o yüzden geç kaldım 

diyerek azarlanmaktan kurtulan bir öğrencinin baĢka bir gün matematik dersine geç 

kaldığında aynı yalanı kullanması 

KPSS-2003 Okula geç kalan bir öğrenci, hasta olduğu için uyanamadığını söyleyerek 

azar iĢitmekten kurtulmuĢtur. Aynı öğrenci birkaç gün sonra sözlü sınavda sorulan 

cevaplayamayınca, düĢük puan almaktan kurtulmak için, öğretmenine hasta olduğundan 

sınava iyi çalıĢamadığını söylemiĢtir. Bu durum aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: Öğrenmenin genellemesi 

ÖRNEK SORU ĠĢe geç kalan Ahmet, patronuna arabasının lastiğinin patladığını söyler 

ve patronu ona tepki göstermez. Bir gün evine de geç kalan Ahmet aynı yalanı eĢine de 

söyleyerek durumdan sıyrılmaya çalıĢır. Ahmet‘in eĢine de patronuna söylediği yalanın 

aynısını söyleyerek durumdan sıyrılmaya çalıĢması aĢağıdakilerden hangisiyle 



KPSS- Ders zili çaldığı hâlde sınıfa girmeyip bahçede oynamaya devam ettiği için 

öğretmeninden azar iĢiten AyĢe, izleyen hafta sonunda gittiği sinema da filmin 

baĢlayacağını belirten zilin sesini duyar duymaz annesinin elini tutarak salona doğru 

koĢmaya baĢlamıĢtır. AyĢe‘nin sinemada zil sesini duyunca salona doğru koĢması 

aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? 


ÖRNEK SORU Öğretmen ilköğretime yeni baĢlayan esma‘nın yapmıĢ olduğu ödevinde 

yanlıĢların üstünü bu hatalı diyerek kırmızı kalemle çizmiĢtir. Ġlerleyen zamanlarda 

annesiyle alıĢveriĢe giden esma annesinin onun için beğendiği kırmızı elbiseyi bu hatalı 

diyerek istememiĢtir. Esma‘nın elbiseyi reddetmesi nasıl açıklanır. 


SONUÇ: 

Tepki genellemesinde tepkiyi genelliyorsun 

Öğrenme genellemesinde öğrenmeyi genelliyorsun 

Uyarıcı genellemesinde uyarıcı genelliyorsun. SAYFA 50

AYIRT ETME 

AYIRT EDĠCĠ 

UYARICI 

AYIRT EDĠCĠ 

EDĠM 

UYARICI 

KONTROLÜ 

AYIRT ETME: Organizmanın uyarıcıları ayırt etmeyi öğrenmesidir. Uyarıcılar 

arasındaki farkı anlaması bilmesi öğrenmesidir. Genellemenin tersi ayırt etmedir. 

* Ayırt etmede, genellemenin tersine organizmanın koĢullama sürecinde 

kullanılan uyarıcıyı diğerlerinden ayırt ederek tepkide bulunma eğilimidir. 

ÖRNEK: 

**Evde her Ģeyi ağlayarak yaptıran bir çocuğun anaokuluna baĢladığında da 

öğretmenine ağlayarak her Ģeyi yaptırmaya çalıĢması genelleme, daha sonra 

anaokulunda ağlamanın fayda etmediğini görmesi de ayırt etmedir. 

**Daha önce maydanoza da çiçek diyen çocuğun daha sonra çiçeğe çiçek 

maydanoza, maydanoz demeyi öğrenmesi 

KPSS-2009-Evde oyuncaklarını toplama alıĢkanlığı olmayan Özgür, yuvaya 

baĢladığı ilk gün oynadığı oyuncakları toplayıp oyuncak dolabına kaldırmadığı 

için öğretmeni tarafından sertçe uyarılmıĢ ve o günden sonra yuvadayken 

her zaman oyuncaklarını toplamıĢtır. Ancak Özgür evde yine oyuncakları 

toplamama alıĢkanlığını devam ettirmiĢtir. Özgür‘ün yuvadayken oyuncakları 

toplamayı öğrenmesi ancak evdeyken toplamama alıĢkanlığını devam ettirmesi, 

sırasıyla aĢağıdaki süreçlerden hangileriyle açıklanabilir? 

CEVAP: Edimsel koĢullanma – Ayırt etmeyi öğrenme 

Ayırt Edici Uyarıcı: 

**Organizmanın hangi uyarıcılarda davranıĢı göstereceğini öğrenmesidir. DavranıĢı 

gösterdiği uyarıcı ayırt edici uyarıcıdır. Organizmanın davranıĢına yön veren uyarıcı 

ÖRNEK 

**Ahmet Bey eĢini ve çocuklarını rahatsız etmemek için sigara içeceği zaman balkona 

çıkmaktadır. Bir süre sonra baĢka sebepler için bile balkona çıksa sigara yaktığını fark 

eder. Burada BALKON sigara içmek için Ayırt Edici Uyarıcı, Balkona çıktığında sigara 

yakması ise Ayırt Edici edimdir. Genel olarak ise burada bir uyarıcı kontrolü vardır. 

KPSS-2010-Salih Bey trafikte aracını sıkıĢtıran bir kamyonet sürücüsüne korna 

çalmıĢ ve küfür etmiĢtir. Bu sırada araçta bulunan oğlu bu olaya tanık olmuĢtur. 

Daha sonra babasının her korna çalıĢında çocuk küfür etmiĢtir. Korna sesi 

çocuğun küfür etme davranıĢını kontrol eden ne tür bir uyarıcıdır? 

CEVAP: Ayırt edici uyarıcı 

KPSS-2006-Ücreti düzenli bir biçimde her haftanın son iĢ günü ödenen bir çalıĢan, 

diğer günlerde değil, sadece haftanın son iĢ gününde ücretini almak üzere muhasebe 

bürosuna gitmektedir. Bu durumda haftanın son iĢ günü söz konusu çalıĢanın muhasebe 

bürosuna gitme davranıĢını kontrol eden ne tür bir uyarıcıdır? 


KPSS-2010-Bir çalıĢan patronundan maaĢına zam istemeye karar verir, ancak o 

sırada patronun telefonda öfkeyle birini azarladığını duyduğu için zam istemeyi 

erteler, çalıĢanın zam isteme davranıĢını kontrol eden bir uyarıcı vardır. Edimsel 

koĢullanma sürecinde bu tür uyarıcılara ne ad verilir? 


Ayırt Edici Edim: Sadece belli bir durumda yani belli bir ayırt edici uyarıcıya 

yapılan edimsel tepkidir. AYIRT EDĠCĠ UYARICININ kontrolündeki davranıĢ AYIRT 

EDĠCĠ EDĠM‘ dir 

ÖRNEK: 

Yolda karĢıdan karĢıya geçerken kırımızı ıĢık (ayırt edici uyarıcı) gördüğümüzde bekler 

(AYIRT EDĠCĠ EDĠM) kaza geçirmekten kurtuluruz SAYFA 51

AYIRT ETME 

AYIRT EDĠCĠ 

UYARICI 

AYIRT EDĠCĠ 

EDĠM 

UYARICI 

KONTROLÜ 

ALIġMA 

ALIġKANLIK 

KAZANMA 

UYARICI KONTROLÜ: 

**Ayırt edici uyarıcının sunulması ya da ortamdan çekilmesine göre organizma 

belirli bir davranıĢta bulunur, Skinner bunu uyarıcı kontrolü olarak görmektedir. 

DavranıĢın gerçekleĢme olasılığı ayırt edici uyarıcının kontrolündedir. 

KPSS-2010-AĢağıdaki davranıĢlardan hangisi bir ayırt edici uyarıcı tarafından 

kontrol edilmesi söz konusudur? 

CEVAP: Hatice ne zaman resim çekilecek olsa saçını düzeltmektedir (Resim 

çekimi Hatice için ayırt edici uyarıcıdır.) 

GENEL BĠR ÖRNEK: Bir çocuğun itfaiye aracının siren sesini, polis ve ambulans siren sesleriyle 

karıĢtırmaması AYIRT ETME, duyduğu sesin itfaiye aracının siren sesi olduğunu söylemesi 

davranıĢı AYIRT EDĠCĠ EDĠM, itfaiye aracının siren sesi ise AYIRT EDĠCĠ UYARICI, Bu arada 

çocuğun sesi bir uyarıcı tarafından kontrol edilmektedir. DavranıĢa sebep olan davranıĢı 

yönlendiren bir uyarıcı vardır. Bu duruma ise UYARICI KONTROLÜ denir. 

ALIġMA: PekiĢtireç devam eder ama davranıĢ yine de ortadan kalkar. PekiĢtireç 

verilmesine rağmen davranıĢın ortadan kalkmasının nedeni organizmanın pekiĢtirece 

alıĢması ve pekiĢtirecin değerinin azalmasıdır. AlıĢmayı önlemek için sürekli aynı 

pekiĢtireç kullanılmamalı ara sıra değiĢtirilmedir 

UYARI-1:AlıĢmada sürekli aynı pekiĢtirec verildiğinden dolayı gücün azalmasından 

kaynaklı davranıĢın yapılma durumunun azalması ya da yok olması vardır. Sönme de 

ise pekiĢtireç verilmediği için davranıĢın yok olması söz konusudur. 

ÖRNEK: Öğretmeni öğrencisine derse katıldığında sürekli aferin dediği halde derse 

katılmamaya baĢlaması ALIġMA-Nasıl olsa katılıyor diyerek aferin demeyi kestikten 

sonra öğrencinin bir süre sonra derse katılması ise SÖNME dir 

UYARI-2-AlıĢmanın önlenmesi için sürekli aynı pekiĢtireç kullanılmamalı, pekiĢtireç 

değiĢtirilerek davranıĢ pekiĢtirilmeye devam edilmeli, bazı davranıĢlar bu Ģekilde bazen 

uzun süre pekiĢtirmeyi gerektirebilir. 

UYARI-3 Farklı pekiĢtireçler kullanarak davranıĢı kazanana kadar devam ettirmeye ise 

ALIġKANLIK KAZANMA denir 

ALIġKANLIK KAZANMA: AlıĢkanlıklar uzun sürede kazanılır ve otomatik hale gelir. 

Kazanılan bir alıĢkanlıktan vazgeçmek çok zordur ve alternatifleri göremeyiz. 

Kazandığımız alıĢkanlıkları otomatik olarak yaparız. 

Tilki dersinden vazgeçer de alıĢkanlığından vazgeçemez-AlıĢkanlıklar insanların ikinci 

huylarıdır sözleri de alıĢkanlıkların otomatik hale geldiğine iĢaret eder. 

KPSS-2010-AyĢegül Hanım akĢam evdeyken elektrikler kesilmiĢtir. DıĢarı çıkacak olan 

AyĢegül Hanım hangi odaların ıĢıklarının açık olduğunu bilmediğini fark etmiĢtir. Odaların 

düğmelerini tek tek kontrol etmiĢ ancak hangi yöne doğru açıldıklarını hatırlayamadığını 

görmüĢtür. Emin olmak için odalara ilk kez giriyormuĢ gibi yapıp düğmelere basmıĢ 

böylelikle düğmeler hangi yöne doğru basılı olduklarında ıĢığın açık olduğundan aĢağı 

yukarı emin olmuĢtur. AyĢegül Hanım‘ın hangi odaların ıĢıklarının açık olduğunu 

anlamak için bilmeden öğrenme ile ilgili aĢağıdaki süreçlerin hangisinden yararlanmıĢtır? 

CEVAP: AlıĢkanlık 

KPSS-2003-Odasını düzenli tutma alıĢkanlığı kazandırmak isteyen bir anne, çocuğuna 

bir hafta boyunca yatağını düzelttiği her gün için ona sütlü kakao vermiĢ; bir haftanın 

sonunda, artık yatağını her gün düzelten oğlunun düzenli olmanın yararlarını anladığını 

düĢünerek sütlü kakao vermeyi kesmiĢtir. Ancak bu düĢüncenin aksine, çocuğu yavaĢ 

yavaĢ yatağını düzeltmekten vazgeçmiĢtir. Bu durum aĢağıdakilerden hangisiyle 


CEVAP: Bazı davranıĢların alıĢkanlık haline gelmesi için çok uzun süre pekiĢtirilmesinin 

gerekmesi 

KPSS-2005- Öğrencilerine öğrettiği istenen davranıĢın sürekliliğini sağlamak isteyen bir 

öğretmen, onların bu davranıĢını aralıklarla pekiĢtirmekte, ancak her seferinde aynı 

pekiĢtireci kullanmamaktadır. Bu öğretmenin farklı pekiĢtireçler kullanmasının nedeni 

aĢağıdakilerden hangisidir? 

CEVAP Bir pekiĢtirece alıĢmanın gerçekleĢmesini önlemek 

KAHRAMAN ÖZKUL obsesyon52@hotmail.com SAYFA:52

Simgesel 

Ödülle 

PekiĢtirme 

ZĠNCĠRLEME 

** Ġstenilen davranıĢları ortaya koyan öğrencilere aferin, not, para, Ģeker, oyun 

gibi uyarıcılar yerine pekiĢtireç olarak puan, fiĢ, boncuk, çiçek figürü, yıldız, marka 

gibi nesnelerin verilmesi temeline dayanır. Birey belirli sayıda davranıĢı yaptıktan 

sonra ödüle kavuĢur. Belirlenen sayıdaki davranıĢa ulaĢmada gösterdiği her 

davranıĢa bir simge ya da sembol verilir. 

ÖRNEKLER: 

Trafik kazası sonucu kısmi felç geçiren 4 yaĢındaki Tuana‘ya fizyoterapisti doğru 

yaptığı her üç harekete bir pembe boncuk vermektedir. Her 10 boncuktan 

sonrada Tuana‘ya sevdiği Ģekerlerden vermektedir. Bu durum aĢağıdaki 

kavramlardan hangisi ile açıklanabilir? 

CEVAP: Simgesel ödülle pekiĢtirme Geceleri tuvaletini tutamayan 5 yaĢındaki 

Murat‘a, okul öncesi öğretmeni bir pano verir. Altını ıslattığı gecelerde, yağmurlu 

havayı temsil eden bir iĢareti koymasını, ıslatmadığı günlerde de güneĢi temsil 

eden iĢareti koymasını söyler art arda altını ıslatmadığı üç günde bir tane 

fazladan güneĢ iĢareti koymakta on beĢ günün sonunda dokuz güneĢ topladığın 

da ise istediği bir çizgi filmin dvd‘sini hediye etmektedir. Murat‘ın altını 

ıslatmasını önlemek için öğretmenin kullandığı teknik aĢağıdakilerden 

hangisine örnek olabilir? 


KPSS-2008- AĢırı kilolu bir genç, diyetisyeniyle bir anlaĢma yapmıĢtır. Bu 

anlaĢmaya göre belirli bir kaloriyi aĢmayacak biçimde yemek yediği her öğün için 

bir yıldız kazanacak altı yıldız topladığında ise bir güneĢ elde edecektir. Dört 

güneĢ topladığı zaman kendisine sevdiği bir sanatçının konseri için bilet 

verilecektir. Gencin belirli kaloride yemek yemesini sağlamak için diyetisyenin 

kullandığı teknik aĢağıdakilerden hangisine örnek olabilir? 


KPSS-2009- Öğrencilerine ödev yapma alıĢkanlığı kazandırmak amacıyla 

yaptıkları her ödeve bir yıldız veren ve toplam on yıldız kazananlara bir kitap 

hediye eden bir öğretmen, aĢağıdaki davranıĢ kontrol tekniklerinden hangisini 

kullanmaktadır? 


**Bazı öğrenmeler aĢamaların izlenmesiyle ve pekiĢtirilmesiyle gerçekleĢtirilir. Her 

aĢama bir sonraki aĢamanın ayırt edicisi durumundadır ve her aĢama pekiĢtirilerek 

davranıĢ geliĢtirilir. 

**Her aĢama bir sonraki aĢamanın ayırt edicisi olur. Her aĢama pekiĢtirilerek davranıĢ 

geliĢtirilir. 

ÖRNEKLER 

**Bir kiĢiye patates kızartmayı öğretmek zincirleme yolla olur. Önce patatesler soyulacak, sonra 

tava ocağa koyulacak, ardından yağ eklenecek, patatesleri tavaya atılacak gibi sıra ile ve her 

aĢamanın pekiĢtirilmesiyle davranıĢın öğretilmesi mümkündür. 

** Çay demleme davranıĢını öğrenebilmek için aĢamalar belirlenir. Çaydanlığa su 

koyma, çaydanlığı ateĢe koyma, suyun kaynaması, çayı demleme vb. aĢamalar birbirini 

izler. Her aĢama pekiĢtirilerek davranıĢ öğrenilmiĢ olur. 

** Alfabenin öğretilmesinde A, B, C, D, E... gibi aĢamalar birbirinin ön koĢulu ve 

pekiĢtirme ilkelerine göre öğretilir. 

** Bazı davranıĢlar vardır ki yapı olarak aĢamalardan oluĢur. Bu aĢamaların izlenmesi 

ve tüm davranıĢın gerçekleĢmesi biçimlendirmeye benzer bir mekanizmayla 

gerçekleĢtirilir. Bu mekanizmaya zincirleme denir. Örneğin, sizin arkadaĢınızı görmeniz 

ayırt edici uyarıcı görevi yapar ve arkadaĢınıza ―Merhaba‖ dersiniz, sizin yaptığınız bu 

tepki arkadaĢınızın size ―Merhaba‖ demesi için ayırt edici bir uyarıcıdır. Onun size 

merhaba demesi ise sizin ―Nasılsınız?‖ demeniz için hem ayırt edici uyarıcı hem de 

pekiĢtirici uyarıcıdır.(Senemoğlu 2005) 

SAYFA 53

YOKSUNLUK 

PROGRAMLI 

ÖĞRENME 

(ÖĞRETĠM) 

**Denek olacak hayvan bir yoksunluk programına tabi tutulur. Eğer 

pekiĢtireç olarak yiyecek kullanılacaksa hayvana deneyden önceki birkaç gün 

23‘er saatlik periyotlarla yiyecek verilmez. PekiĢtireç olarak su kullanılacaksa da 

hayvan aynı Ģekilde susuz bırakılır. Bu yolla Skinner, hayvanı güdülemek için 

baĢvurmadığını söylemektedir. Ona göre yoksunluk sadece belli bir durumda 

gösterilecek performansla iliĢkilidir. Bir baĢka deyiĢle, yoksunluk yoksunluğu 

gidermek içim gerekli olan performansı etkilemekte, performansı 

yükseltmektedir. 

Edimsel KoĢullama Süreci 

a. Yoksunluk (Deprivation) 

b. Beslenme Mekanizması (MagazineTraining) Eğitimi) 

c. Manivelaya Basma (Lever Pressing) 

PROGRAMLI ÖĞRENME__SKİNNER 

PROGRAMLANDIRILMIġ ÖĞRETĠM 

*DavranıĢçı öğrenme kuramına bağlı olarak Skinner tarafından 

geliĢtirilmiĢtir. DavranıĢçı yaklaĢımı benimsemiĢ öğretmenlerin pekiĢtirme 

ilkelerini temel alan bilgi parçacıklarını adım adım düzenleyerek öğrenciyi 

ilerlemeye yönelten modeldir. 

*Programlı öğrenmenin en önemli noktası bireyin kendi hızına göre öğrenmesine 

hizmet etmesi ve bireysel farklılıkları dikkate almasıdır. 

*Öğretimin bireyselleĢtirilmesini ve hatanın en aza indirilmesinin 

amaçlandığı pekiĢtirme ilkeleri temel alınır ve dönüt-düzeltme hemen 

yapılır. Bu modelde Skinner in PekiĢtirme Ġlkeleri kavramına dikkat etmek 

gerekir. 

*Üniteler küçük adımlara ayrılır, önkoĢul öğrenmeler dikkate alınarak belli bir sıra 

içinde iĢlenir. Öğrenilecek konuların öğrencilere karmaĢık gelmesi ve hazırbulunuĢluk 

düzeyi üzerinde olması durumunda konu aĢamalılık ilkelerine göre iĢlenir. 

-Küçük adımlar (Parçalara bölme) 

-Etkin katılım (Öğrencinin sürece dâhil edilmesi) 

-BaĢarı ilkesi (PekiĢtireç kullanımı-her baĢarılı davranıĢ pekiĢtirilir) 

-Anında düzeltme(DavranıĢ doğruluğunun hemen bildirilmesi-geribildirim-dönüt) 

-Bireysel hız(Öğretimin bireyselleĢtirilmesi-bireysel farklılıklar) 

*Okulda ya da okul dıĢında yapılan bireyselleĢtirilmiĢ öğretme ve öğrenme 

yaklaĢımıdır. 

**Öğrenilecek her davranıĢ(bilgi parçacıkları)sırasıyla hiç atlamadan öğretilir. 

Öğrenci bu yöntemde özel hazırlanmıĢ bir materyalle(bilgisayar yazılımı, 

programlı ders kitapları v.b) kendi kendine öğrenir. 

**Öğretmen sürecin her aĢamasında dönüt vererek yönlendirir. Öğretim 

bireylerin hızına göredir. Cevaplar öğrenme sırasında öğrenciye bildirilir. Okul 

içinde ve dıĢında her yerde kullanılır. 


BĠTĠġĠK KURAMLAR-(DAVRANIġCI) 

WATSON- GUTHRIE 

BİTİŞİKLİK: Ġki değiĢik uyaran – tepki bağlantısının birbirini anımsatmasıdır. Yani iki uyarıcıdan biri ortaya 

çıktığın da diğeri onu hatırlatmaktadır. Birçok bilgiyi ve davranıĢı uyarıcı ile doğru davranıĢı tekrarlarla 

bitiĢtirerek öğrenmiĢizdir. 

WATSON 


WATSON 

**Watson davranıĢçılık kuramının kurucusudur. 

**Watson temel olarak davranıĢların yaĢantı yoluyla nasıl değiĢtirilebileceği ile 

ilgilenmiĢtir. Yani Watson‘a göre kalıtsal davranıĢlar yoktur. Öğrenmede çevrenin ve 

yaĢantıların önemine dikkat çeker. Ġnsan davranıĢı çocukluktan itibaren çevredeki belli 

uyarıcılarla belli tepkilerin birleĢmesi sonucu koĢullanma yoluyla, meydana gelir. Ġnsan 

davranıĢlarının ve sonuçlarının önceden tahmin edilebileceğini belirtir. 

**Çocuklar oyun hamuru gibidirler, onlara istediğimiz Ģekli veririz derken kalıtsal davranıĢ 

ve öğrenmenin olmadığına dikkat çektiğini tekrar görmekteyiz. Bana bir düzine çocuk 

getirin ben onları doktor avukat sanatçı tüccar hatta hırsız ve ya dilenci olarak yetiĢtireceğimi 

garanti ediyorum demektedir. 

**Watson yürüme, koĢma, konuĢma gibi karmaĢık becerilerimizin hep uyarıcı tepki arasında bağ 

kurma yoluyla öğrenilmiĢ davranıĢlar olduğunu ve bütün davranıĢların klasik koĢullanma yoluyla 

öğrenilebileceğini savunmuĢtur. Bebekler koĢullanma yoluyla suçlu, müzisyen, ressam haline 

getirilebilir. Yani insanda, koĢullanma yoluyla her kiĢilik oluĢturulabilir ve geliĢtirilebilir. 

** Watson‘a göre öğrenme pekiĢtirmeye bağlı değildir, Ģartlı ve Ģartsız uyarıcıların 

birbirlerine çok yakın aralıklarla verilmesi yani bitiĢiklik sayesinde gerçekleĢir. 

Ona göre koĢullu ve koĢulsuz uyarıcılar ne kadar sık verilirse öğrenme de o kadar 

güçlenmektedir. Buradan bitiĢiklik ve tekrarın Watson da ne kadar önemli olduğu 

anlaĢılmaktadır. 

** Watson öğrenmeyi davranıĢ geliĢiminin temel süreci olarak kabul etmiĢ ve ― bir insan ne 

öğrenmiĢse odur‖ anlayıĢı getirmiĢtir. 

** Watson‘a göre insanlar üç temel duygu ile doğarlar: Bunlar; korku, öfke ve sevgidir. 

**Gözlenebilir-ölçülebilir davranıĢlar üzerinde durulmalıdır. 

**ĠçebakıĢ yöntemini kullandıkları için yapısalcılara karĢı çıkar 

WATSON‘DA ÖNEMLĠ KAVRAMLAR. 

1-EN SON-EN SIK ĠLKESĠ 

** Watson‘a göre bir uyarıcıya verilecek tepki, o uyarıcıya verilmiĢ olan en son tepki 

ya da en çok tekrarlanan tepkidir. Watson öğrenme sürecinde sadece bitiĢiklik ve sıklık 

ilkelerini kabul etmiĢ, pekiĢtirmenin ya da ödüllendirmenin gerekli olmadığını 

savunmuĢtur 

** Watson‘un ―Sıklık‖ ve ―En son yapılmıș olma‖ ilkeleri de önemlidir. Yani belli bir 

uyarıcıya karșı belli tepkiyi ne kadar sık gösterirsek o tepkinin gerçekleșme ihtimali o derece 

artar. Aynı șekilde en son gösterilen tepkinin aynı uyarıcıya karșı yapılma ihtimali diğer 

tepkilerin gösterilme ihtimalinden daha fazladır. 

**Watson‘a göre bir uyarıcıya verilecek tepki, o uyarıcıya karĢı en son yapılmıĢ ve en çok 

tekrarlanmıĢ tepkidir. Bu ilkeye ― en son ve en sık tepkisi‖ adı verilir. Watson için en önemli 

Ģey uyarıcı – tepki ikileminin tekrarlama sıklığıdır. Öğrenmede koĢullu ve koĢulsuz uyaranlar 

birbirlerine çok yakın zamanlarda verilmelidir. DavranıĢların en son ve en sık yapılan 

davranıĢlar öğrenilen davranıĢlardır. En sık ve en son ilkesi. 

2-KORKU KOġULLAMASI VE UYARICI GENELLEMESĠ 

** Watson, klasik koĢullanmanın genellemesi deneyini 11 aylık Albert adlı bir bebek üzerinde 

çalıĢmıĢtır. Albert‘e beyaz bir fare hediye edildi. BaĢlangıçta bebeğin fareye yönelik herhangi 

bir korkusu gözlenmedi. Bir süre sonra bebeğin fareye her yaklaĢımında koĢullu bir uyaran 

olarak güçlü bir mekanik ses çıkarıldı. Bu ses doğal olarak Albert‘i korkuttu ve fareden 

uzaklaĢtırdı SAYFA 55

WATSON 


GUTHRIE 


GUTHRIE 


** BitiĢiklik ilkesi sonucu zamanla korku tepkisi koĢulsuz uyaran olan fareye karĢıda 

gösterilmeye baĢlandı. Zamanla bebek gördüğü beyaza benzer her Ģeyden (beyaz oyuncak, 

beyaz tavĢan) uyarıcı genellemesiyle korkmuĢtur(UYARICI GENELLEMESĠ) Bu deneyi ile 

Watson, klasik Ģartlanma yoluyla fobi oluĢturulabildiğini göstermiĢtir. 

3-SĠSTEMATĠK DUYARSIZLAġTIRMA-ve KORKUNUN GĠDERĠLMESĠ 

**Tepkisel koĢullanma yoluyla korku öğrenilebiliyorsa korkmama da öğretilebilir. 

**Bu teknikle, korkulan bir objeye adım adım fiziksel yaklaĢma söz konusudur. Korkan kiĢi, 

pasiftir, Çocuk hedef davranıĢları yaptığı için ödüllendirilmez. 

GUTHRIE 


**Öğrenmenin tek yasası bitiĢikliktir. Ödül-pekiĢtirece ve tekrara gerek yoktur. 

** Öğrenmede tek deneme kuralı vardır. TEK DENEME 

ÖRNEK: 

Zil et, zil et verildiğinde ilk salya akıtıldığında öğrenme gerçekleĢir tekrara gerek yoktur. 

**Öğrenmenin en temel kanunu Eġ ZAMANLI KOġULLANMADIR. 

Bir uyarıcı tepkinin ortaya çıkmasını sağladığı anda UYARICI-TEPKĠ arasındaki bağ yani 

BĠTĠġĠKLĠK hemen kurulur. Organizma bundan sonra aynı uyarıcıyla tekrar karĢılaĢtığında 

yine aynı tepkiyi verir. Yani en son verilen tepkiyi verir. SONUNCULUK ĠLKESĠ 

UYARI-1: Sonunculuk ilkesi WATSON ile aynıdır. Fakat tekrara gerek yoktur diyerek 

Watson ile görüĢ ayrılığına düĢer. 

UYARI -2:Tekrar sadece beceriyi geliĢtirir. 

Örnek: Arabayı kullanmak çok sayıda hareketi gerektirir.(Gaza basma, debriyaj, vites kolu, 

direksiyon hareketi v.b) bu hareketler arasında bağlantı tekrar ile oluĢur. Hareketler tek 

baĢlarına TEK DENEME ile öğrenilir. 

Kötü alıĢkanlıkların (DavranıĢ DeğiĢtirme)yok edilmesinde üç yöntem önermiĢtir 

1-EĢik Yöntemi-(AlıĢtırma): 

**Küçük bir adım atılır ve o yolda ilerlenir. Ġstenmeyen davranıĢları, istenen davranıĢlara 

dönüĢtürmeyi sağlayan bir öğrenme tekniğidir. Ġstenmeyen davranıĢı meydana getiren 

uyarıcı organizmaya azar azar ve yavaĢ yavaĢ uzun sürede verilerek, istenmeyen 

davranıĢın ortaya çıkması önlenir ve istenen davranıĢın yapılması sağlanır. 

ÖRNEKLER: 

**Bütün olarak bir yumurtayı yiyemeyen çocuğa yumurta çok küçük parçalara bölünerek 

azar azar verilir. EĢik olarak kabul edilen bir yumurtayı yiyebilme sınırı aĢılır ve kötü 

alıĢkanlık ortadan kalkar. 

**Spora yeni baĢlayan birinin terlememek için mekik sayısını her gün 10 ar adet artırarak 

sonunda 100 mekik çekecek duruma gelmesi 

**ġehir dıĢına ÖSS tercihi yapmasına kesinlikle izin verilmeyen bir kız öğrenicinin babasını 

EĢik Yöntemiyle ikna etmesi mümkündür. Önce Ģehir dıĢında tercih edeceği okulların 

artılarından bahseder, daha sonra yaĢadıkları Ģehirdeki okulların olumsuz yanlarını anlatır. 

Bu Ģekilde baĢka olumlu yanları bulur ailesine anlatır. Aileyi sonunda ikna eder. 

** Okula korktuğu için gitmek istemeyen çocuğa eğlenceli okul öyküleri anlatılır, okul 

arkadaĢlarının eve gelmesi sağlanır, okula yakın yerlerde gezintiye çıkılır, okul 

bahçesinde oyun oynanır ve çocuk alıĢtırılır. 


GUTHRIE 


GUTHRIE 


2-Bıktırma(Yorma)Yöntemi: 

**Çekici olan Ģey fazlasıyla maruz bırakılıyor ve kiĢi bundan bıktırılır. Ġstenmeyen davranıĢ 

organizma usanıncaya ya da yerine farklı bir davranıĢ gösterinceye kadar yaptırılır. 

Organizma istenmeyen davranıĢı yapmaktan sıkıldığı için, davranıĢ sönme eğilimine girer. 

ÖRNEKLER 

**Çikolata aĢırı yiyen birisine çok sayıda çikolata verilirse bu zevkinden bıkar. 

**Kibrit yakarak tehlike saçan bir çocuğu anne bir sürü kibrit vererek bıkıncaya kadar 

yakmasını ister.(KPSS-2002-CEVAP: Guthrie) 

**Günde bir paket sigara içen birine, günde 5 paket içirilmesi 

**Atı eğere alıĢtırmak için atın üzerine eğer yerleĢtirilir. KiĢi ata biner ve at eğeri 

atmaktan vazgeçinceye kadar koĢturulur. 

3-Zıt Tepki Yöntemi-(ÇatıĢan Uyarcı Verme): Zıt tepkiler uyandıran iki uyaranın bir 

araya getirilmesi. Bireye yapmaktan kaçındığı ve hoĢlanmadığı davranıĢ, hoĢlandığı ve 

yapmak istediği bir davranıĢ ile birlikte yaptırılır veya gösterilir. Zıt tepki yönteminde, 

istenmeyen davranıĢı ortaya çıkaran uyarıcı, tam tersi bir davranıĢa neden olması beklenen 

diğer bir uyarıcıyla eĢleĢtirilir. 

ÖRNEKLER: 

** Hiç sevmediği bir dersi çok sevdiği bir hocadan alması 

**Kediden korkan çocuğa korktuğu kedi annesinin (sevdiği birisi) kucağına konularak 

gösterilir. Korku kaynağı olan nesne ya da durum sevdiği kiĢi veya durumla iliĢkilendirilir. 

Böylece korku yok edilir… 

**Sigarayı bırakmak isteyen birinin sakız çiğneyerek sigarayı unutmaya çalıĢması 

EK AÇIKLAMALAR: 

**Ona göre öğrenmek bir defa da ve son yaĢantı sonucunda meydana gelmektedir. 

**Günlük yaĢamda insanların isimlerinin bir kez söylendiğinde öğrenilmesi beklenir. 

**Bir öğretmenin öğrencisine istemediği halde yaptığı ödevi yeniden yaptırdığını düĢünelim. 

Öğretmen bir daha ödev verdiğinde öğrenci en son yaptığı ödevi yeniden 

hatırlayacaktır. 

**GUTHRĠE‘ göre öğrenciler sınavlara en son eğitim gördüğü yerde girmelidir. 

**Yaparak yaĢayarak öğrenmeye önem verir ve Yaptığımız Ģeyi öğreniriz ifadesi 

ile destekler. 

**Öğrenmenin aktarılması-transfere eğitim sürecinde fazla önem vermemektedir. 

ÖRNEK: Tahtada matematik problemini çözen bir öğrenci benzer hatta aynı problemi 

sırada otururken çözemeyebilir. Çünkü uyarıcılar birbirlerinden farklıdır. 

*Yaptığımız Ģeyi öğreniriz, tekrarlar beceriyi geliĢtirir. 

* Öğrenmede ödüle ve pekiĢtirmeye gerek yoktur. 

* Ceza bitiĢiklikle ilgilidir. 

ÖRNEK 

Eve her girdiğinde mantosunu ve çantasını yere atan çocuğunu annesi her 

seferinde azarlar ve onları yerine astırır. Ve bu hep böyle devam eder. Daha sonra 

annesi kızının manto ve Ģapkayı atmasını sağlayan uyarıcının onu azarlaması 

olduğunu anlayarak diğer seferinde manto ve Ģapkasını alarak dıĢarı çıkmasını ister 

ve içeri girer girmez azarlamaksızın manto ve çantayı asmasını ister; bu kez 

davranıĢ düzelir.(BURADA CEZANIN PEK ĠġE YARAMADIĞINI VURGULAMAKTADIR) 

AZARLIYOR FAKAT DOĞRU DAVRANIŞI YAPTIRMIYOR(Tahrik edici). SON DAVRANIŞ OLAN 

YERE ATMA DAVRANIŞIDA DEĞİŞMİYOR. SON AŞAMADA İSE MANTOYU KIZMADAN 

ASTIRIYOR. SON DAVRANIŞ ASMA DAVRANIŞI OLDUĞU İÇİN DEVAM EDİYOR. SAYFA 57

EġĠK YÖNTEMĠ 

PekiĢtireç yok 

ALIġTIRMA 

AlıĢkanlıkların ve tutumların 

söndürülmesi-genellikle kötü 

alıĢkanlıklar 

Organizmaya hissettirmeden 

anlamayacağı Ģekilde verilir. 

Uyarıcı küçük dozlarda verilir. 

Guthrie 

KADEMELĠ 

YAKLAġTIRMA 


PekiĢtireç var. 

AlıĢkanlık beceri kazandırma 

ĠĢlem sırası önemli değildir. 

Edimsel öğrenme 

ZĠNCĠRLEME SĠSTEMATĠK 

DUYARSIZLAġTIRMA 

PekiĢtireç var 

Seri birbirini takip eden 

becerilen kazandırılması-iĢlem 

adımları-basamakları sıra ile 

yapılır, önceden planlanır. 

ĠĢlem sırası önemlidir. 

Edimsel öğrenme 

PekiĢtireç yok 

Korkuların giderilmesidavranıĢ 

ok etme-Basit 

refleksif davranıĢlar 

Tepkisel koĢullanma 

Sistematik duyarsızlaĢtırma: Var olan bir duyguyu ortadan kaldırmak için 

kullanılır asla pekiĢtirme kullanılmaz ve yeni bir davranıĢ kazanılmaz. Mesela köpekten korkan bir 

çocuğa önce köpek resimleri gösterilir sonra çocuğun yanına küçük sevimli bir köpek getirilir ve böylece 

korku ortadan kalkar. 

ÖRNEK/2007 KPSS 

Köpeklerden korkan bir çocuğa, bu korkusunu yenmesi için, önce köpek resimleri, daha sonra oyuncak 

köpekler gösterilmiĢtir. Bunların ardından, çocuğun canlı bir köpeği önce uzaktan, daha sonra 

yakınlaĢarak izlemesi sağlanmıĢtır. Son aĢamada ise çocuk köpeğe dokunarak onu sevmiĢtir. Bu 

uygulamada aĢağıdaki tekniklerden hangisi kullanılmıĢtır? 

A) Aralıklı pekiĢtirme B) Kaçınma koĢullaması C) Sistematik duyarsızlaĢtırma D) BiliĢsel terapi E) Model alma 

Kademeli yaklaĢma: Yeni bir davranıĢ kazandırma sürecidir ve her davranıĢtan sonra 

pekiĢtirme yapılır. 

ÖRNEK: Kalabalık önünde konuĢamayan bir öğrenciyi önce 2-3 kiĢinin önünde konuĢturup 

alkıĢlarız(PekiĢtirme) sonra 5-6 kiĢinin önünde konuĢturup alkıĢlarız daha sonra kalabalık bir topluluk 

da konuĢtururuz ve alkıĢlarız gibi. 

EĢik Yöntemi: Bu yöntem kademeli yaklaĢtırma gibi yani bir davranıĢ kazandırma da 

kullanılır tek farkı asla pekiĢtirme yapılmaz. YavaĢ yavaĢ küçük adımlarla davranıĢ kazandırılır. 

AlıĢkanlığın değiĢtirilmesi için Guthrie'nin önerdiği yoldur. Uyarıcıyı belli belirsiz verir, zamanla artırırsın. 

Aynı uyarıcıyı artırırısın. BĠREYĠN ĠSTEMEDĠĞĠ UYARICI AZDAN ÇOĞA DOĞRU BELĠRLĠ DÜZEYDE VERĠLĠR. 

ÖRNEK: Bütün olarak zeytini yiyemeyen ve tüküren çocuğa,zeytin çok ufak parçalara bölünerek azar 

azar verilir.Tadı sevimsiz gelse de tükürme tepkisini uyandırmaz.hatta zamanla zeytini zevkle yiyebilir. 

ÖRNEK SORU: 

Evde çiçek bulundurulmasından hiç hoĢlanmayan Naim Bey’in eĢi Sevgi Hanım, önce salonun uzak bir köĢesine 

küçük bir süs çiçeği yerleĢtirmiĢtir. Sevgi Hanım, diğer haftalar geldiğinde de salonun ve evin diğer yerlerine Naim 

Bey’in tepkisini çekmeye neden olmayacak büyüklükte birkaç saksı daha yerleĢtirmeyi baĢarmıĢtır. Sevgi 

Hanım’ın evini çiçeklerle donatma çabası aĢağıdaki yöntemlerden hangisine uygun bir davranıĢ sayılabilir? 

A) EĢik yöntem B) KarĢıt koĢullanma C) KoĢullu tepki D) Ayırt etme eğitimi E) Kademeli yaklaĢma 

ÖRNEK SORU: Yüksel doğduğunda ailesinin ekonomik sorunlarından dolayı bir aileye evlatlık olarak 

verilmiĢtir. Aradan yıllar geçtikten sonra onu evlatlık alan ailesi Yüksel'e gerçeği anlatmak ister. Bu 

amaçla bu konuyla ilgili filmleri seçerek onunla birlikte izler. KonuĢmalarında evlatlık verilen 

çocuklardan bahsederler. Belli bir süre sonra onu öz ailesinin olduğu yere götürürler. Evlerini olduğu 

çevreyi gösterirler ve en sonunda durumu anlatarak ailesi ile tanıĢtırırlar. 

Bu süreçte kullanılan teknik hangisidir? 

a)Kademeli yaklaĢma b)Sistematik duyarsızlaĢtırma c)Zıt tepki d)EĢik yöntemi e)KoĢullu anlaĢma 


BAĞ KURAMI-BAĞSAL KURAM 

THORNDĠKE 

DENEY 

Thorndike, kafesteki kedilerin deneme yanılma yoluyla mandal mekanizmasının iĢleyiĢini 

öğrenerek kafesten nasıl kurtulduklarını inceleyen deneyiyle tanınır. Kapalı kafese yerleĢtirilen bir 

kedi, kafesin dıĢındaki bir balığa ulaĢmak ya da kafesten kurtulmak için kafesin içinde sağa, sola 

koĢar, köĢelere gider gelir, sıçrar, kafesin parmaklıklarını ısırır, fakat dıĢarı çıkamaz. DıĢarı 

çıkabilmesi kafesin kapısının açılmasına ve açmayı sağlayan bir kapı mandalına bağlı ipin 

çekilmesine ya da gerdirilmesine bağlıdır. Kedi rastgele yaptığı hareketler sonucu mandala bağlı 

ipi gerdirince kapı açılmıĢ ve dıĢarıdaki yiyeceği elde etmiĢ ya da kafesten kurtulmuĢtur. 

SONUÇ 

En temel öğrenme deneme – yanılma öğrenmesidir. Organizmanın yiyeceğe ulaĢma – para 

kazanma gibi ihtiyaçları vardır. Bu amaçlarına deneme – yanılma yoluyla ulaĢmaya çalıĢır. Birçok 

yol dener ve bunlardan iĢe yarayanları hoĢnutluk verenleri alır iĢe yaramayanları hoĢ 

olmayanları ise eler. Öğrenme bir tür problem çözmedir. (YapmıĢ olduğu deneyde kafes kedi 

için bir problemdir ve kedi çıkmayı öğrenir.) Uyarıcı ile tepkinin sinirsel bir bağla bağlandığını 

inanır. Büyük atlamalardan çok küçük adımlarla meydana gelir 

DENEME-YANILMA-TEKRAR-HOġNUTLUK-HAZ- VEREN-SĠNĠRSEL BAĞ 

GENEL BĠLGĠLER 

**Organizma amaca ulaĢmak için bir takım tepkilerde bulunur. Bu tepkilerden biri rastlantısal olarak 

organizmanın amaca ulaĢmasını sağlar. Bundan sonra amaca götürmeyen tepkiler terk edilirken, amaca 

götürenlerin tekrarlanma olasılığı artar. 

** BağlaĢımcılık iki uyarıcının aynı anda tekrar tekrar ortaya çıkmasıyla iki uyarıcının bitiĢik duruma gelmesi 

ve birinin diğerini hatırlatmasıdır. 

** Uyarıcı ve tepkinin sinirsel bir bağla bağlandığını savunur. 

Öğrenmenin en temel formu deneme-yanılma öğrenmesidir. Daha sonra buna seçme-bağlama yoluyla 

öğrenme adını vermiĢtir. 

**Bireye haz veren ve sonuca götüren davranıĢ kalıcı olur. 

**Thorndike‘a göre öğrenme, büyük atlamalardan çok, küçük sistemli adımlarla meydana gelir. 

Thorndike‘a Göre Öğrenmenin Üç Temel Kanunu 

1-HazırbulunuĢluk Kanunu: 

**Deneyler sırasında aç hayvanların kafesin dıĢındaki yiyeceklere ulaĢmak için daha çok çaba 

gösterdiğini farkeden Thorndike, öğrenmede güdülenmenin etkili olduğunu ileri sürmüĢtür. 

** Bu kanun üç bölüm halinde açıklanır. 

--Bir kiĢi etkinlik göstermeye hazırsa etkinliği yapması da mutluluk verir. 

--Etkinliği göstermeye hazır, fakat etkinliği yapmasına izin verilmez ise bu durum kızgınlık yaratır. 

--Etkinliği yapmaya hazır değilken etkinliği yapmaya zorlanırsa kızgınlık duyar. 

ÖRNEK: 

**Hazır bulunuĢluk ilkesine örnek verecek olursak; çocuk bilgisayar kullanmaya hazır ve buna izin 

verilirse kullanmaktan haz duyar. Çocuk bilgisayar kullanmaya hazır ancak bilgisayar kullanmasına 

izin verilmezse çocukta kızgınlık yaratır. Çocuk bilgisayar kullanmaya zorlanırsa kızgınlık duyar. 

KPSS-2009-Bir ilköğretim okuluna bu yıl atanan Stajyer Öğretmen Mehmet Bey, müdür tarafından 

2A Ģubesinin sınıf öğretmeni olarak görevlendirilir. Mehmet Öğretmen, öğrencilerin ileriki yıllarda 

girecekleri önemli sınavları düĢünerek sadece öğretim programındaki konuların yeterli 

olmayacağına inanmaktadır. Bu nedenle öğrencilerinden her hafta en az 50 sayfalık bir hikâye 

kitabı okumalarını ve bu kitabın özetini çıkarmalarını istemektedir. Öğretmenin bu davranıĢı, 

Thorndike‘ın öğrenme ve eğitimle ilgili görüĢlerinden hangisine uygun değildir? 

A) Tekrar yasası B) Etki yasası C) Tepki analojisi D) Ait olma yasası E) HazırbulunuĢluk 


2-Tekrar Kanunu: 

1930 ÖNCESĠ 1930 SONRASI 

**Thorndike göre, uyarıcı ve tepki arasında bağ 

kullanıldıkça güçlenir (Kullanılma Yasası) ve ―tekrar‖ 

devam etmediğinde uyarıcı durumlar ve tepkiler 

arasındaki bağlaĢım zayıflar (Kullanılmama Yasası). 

**Ancak her tür amaç için tekrar yasası uygundur 

** Tekrar etme bağı güçlendirmediği gibi, 

kullanmamada bağın gücünü azaltmaz. Bununla 

birlikte tekrar etme, bağın gücünde az bir geliĢme 

sağlayabilir, kullanmamada biraza unutmaya yol 

açabilir. 

** Ancak her tür amaç için tekrar yasası uygun 

değildir. 

DĠKKAT: 

**Uyarıcı ile tepki arasındaki bağ kullanıldıkça güçlenir. Tekrar devam etmediğinde ise bağlaĢım 

zayıflar. Yani yaparak öğrenir yapmayarak unuturuz. (Daha sonra bu görüĢünü değiĢtirmiĢtir. 

Tekrar az bir geliĢme sağlar tekrar etmeme ise az bir unutmaya sebep olur demiĢtir.) 

**Öğrenme sürecinde tekrarlama ezberlemeden daha önemli bir etkilidir. 

** Thorndike, tepkilerin doğruluğu hakkında geribildirim verilmeden yapılan tekrarların etkili 

olmadığını ortaya koymuĢtur. 

3-Etki Kanunu: 

** Thorndike'in etki kanunu, yani davranıĢın, sonuçları tarafından Ģekillendirildiği ilkesi, Skinner'in 

edimsel koĢullanma teorisinin temellerini oluĢturmuĢtur. 

** Öğrenme psikolojisine getirdiği en önemli katkı, "etki kanunu" dur. Araçsal koĢullanma adı 

verilen etki kanununa göre tepki sonuçları tarafından kontrol edilir. Eğer bir davranıĢ o çevrede bir 

doyuma ulaĢıyorsa, aynı ortamda o davranıĢın oluĢma olasılığı artmaktadır.. 

**Eğer uyarıcının yol açtığı tepkinin sonucu haz verici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağ güçlenir. 

**Eğer yarıcının yol açtığı tepkinin sonucu rahatsız edici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağ zayıflar. 

SONUÇ: Etki pekiĢtirilirse uyarıcı tepki arasındaki bağ güçlenir. Tepki cezalandırılırsa uyarıcı 

ve tepki arasındaki bağ zayıflar. 

**DavranıĢları değiĢtirmede ödül cezadan daha önemlidir. 

ÖRNEK: 

**Ders çalıĢarak yüksek not alan bir öğrenci bundan haz alır ve çalıĢmaya devam eder. 

KPSS-2008- Okula yeni baĢlayan öğrencilerine çalıĢma alıĢkanlığı kazandırmak isteyen bir sınıf 

öğretmeni verdiği ödevleri yapan öğrencileri çikolatayla ödüllendirmekte, yapmayanları ise 

teneffüste dıĢarı çıkarmayarak cezalandırmaktadır. Öğretmenin öğrencilerine ders çalıĢma 

alıĢkanlığı kazandırmak için izlediği yol Thorndike‘ın hangi ilkesiyle uyuĢmamaktadır? 

CEVAP: Etki yasası 

1930 ÖNCESĠ 1930 SONRASI 

**Ceza istenmeyen davranıĢların engellenmesinde 

etkilidir. 

****Eğer yarıcının yol açtığı tepkinin sonucu 

rahatsız edici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağ 

zayıflar. 

.**Ceza istenmeyen davranıĢların engellenmesinde 

etkili değildir. 

****Eğer yarıcının yol açtığı tepkinin sonucu 

rahatsız edici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağ 

zayıflamaz 

UYARI: 

**Yukarıdan da anlaĢılacağı gibi etki kanununu yarı yarıya değiĢtirmiĢtir 

**DavranıĢlar ortaya çıkardığı sonuçlardan etkilenir 

**PekiĢtirme cezadan daha etkilidir. 

**DavranıĢ sonuca bağlıdır. Sayfa 60

ÖRNEK SORU: BağlaĢımcılık öğrenme kuramına iliĢkin aĢağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? 

A) Öğrenme birdenbire içgörüsel bir Ģekilde gerçekleĢir. 

B) Öğrenmenin en temel formu amaca yönelik deneme- yanılma öğrenmesidir. 

C) Organizmanın hazırbulunuĢluk düzeyi öğrenmenin niteliğini etkilemez. 

D) Ceza uyarıcı - tepki bağını zayıflatmaz. 

E) Uyarıcı - tepki arasındaki iliĢki sinirsel düzeyde oluĢan bir bağlantı değildir. 

THORNDĠKE‘NĠN DĠĞER ĠLKE KANUN VE KAVRAMLARI 

BAĞLAġIMCILIK 

Etkinin 

Yayılması 

Ait Olma 

**Thorndike; öğrenmenin temelinin, duyusal uyarıcılar ile harekete geçiriciler 

arasında kurulan bir bağ olduğunu kabul etmektedir. AlıĢkanlıkların meydana 

gelmesini ya da yok olmasını, bu duyusal uyarıcılar ile tepkiler arasındaki bağların 

güçlenmesine ya da zayıflamasına bağladığından Thorndike‘in kuramı ―bağ‖ 

psikolojisi ya da ―bağlaĢımcılık‖ olarak adlandırılmaktadır. 

** Ġlgilendiği konu sadece uyarıcı koĢullar ve davranıĢ eğilimleri değil, aynı zamanda 

uyarıcı ve tepkiyi bir arada tutan Ģeyin ne olduğudur. Thorndike, uyarıcı ve tepkinin 

sinirsel bir bağla bağlandığına ifade etmiĢtir 

**PekiĢtirme, pekiĢtirilen doğru davranıĢı arttırmakla birlikte, bu davranıĢla birlikte 

görülen yanlıĢ davranıĢı da arttırmaktadır. PekiĢtirmenin etkisi pekiĢtirilen davranıĢla 

birlikte görülen diğer davranıĢlara da yayılmaktadır. 

**Zamanı geciken bir pekiĢtirme doğru davranıĢın tekrar edilmesini sağladığı gibi 

pekiĢtirilmeyen, fakat doğru davranıĢla yan yana olan yanlıĢ davranıĢların da tekrar 

edilmesine neden olmaktadır. 

**PekiĢtirilen davranıĢın öncesindeki-sonrasındaki-çevresindeki davranıĢlarında 

pekiĢtirilmesi anlamında gelir 

ÖRNEK: 

**Bir annenin kızına oyuncaklarını dolaba kaldırması için" oyuncaklarını hızlı bir 

Ģekilde dolaba yerleĢtirirsen en sevdiğin pastayı yiyebilirsin" demesi üzerine çocuk 

ödüle ulaĢabilmek için hızlı bir Ģekilde oyuncaklarını dolaba düzgün Ģekilde değil de 

dağınık dağınık yerleĢtiriyor. bu durumda annenin vaad ettiği ödül istenmeyen 

davranıĢın( oyuncakları dolaba dağınık Ģekilden yerleĢtirme) ortaya çıkmasına 

neden oluyor. 

**Yemeklerden önce ellerini yıkaması halinde çikolatayla ödüllendirilen bir 

çocuğun, ellerini kurulamak için bir ödül almadığı halde, ellerini yıkama davranıĢı 

ile birlikte ellerini kurulama davranıĢının da ödüllendirilmesi 

**Thorndike‘a göre iki uyarıcı arasında çağrıĢımsal bir iliĢkinin oluĢması için bu 

öğelerin bitiĢik ya da yakın olması yeterli değildir. Aynı zamanda bu iki öğenin 

birbirleriyle anlamlı bir Ģekilde bir arada olup olmadıkları da önemlidir. 

ÖRNEK: 

**Tuba bir kız, Orhan bir erkektir. Bu cümlede kız ve Orhan kelimeleri 

birbirlerine yakındır fakat bu cümle çok sayıda tekrarlansa yine de bitiĢik ve 

yakın olmalarına rağmen Orhan‘a ait olan erkek olma özelliğinden dolayı 

ORHAN-ERKEK çağrıĢımı daha güçlü olacaktır. 

Ait Olma Örnekleri 

Kedi-Havlar-BitiĢik ama çağrıĢım yok 

Köpek-Havlar-BitiĢik ama çağrıĢım yok 

Köpek-Havlar-ÇAĞRIġIM VAR. BĠRBĠRLERĠNE AĠT ÖZELLĠKLER. 

**Bir uyarıcı durumda iki öğe birbirine aitse, ikisi arasında bir çağrıĢım 

olmakta, bitiĢik olmasına karĢın bir birine ait olmayan öğeler arasında 

çağrıĢım meydana gelmemektedir. 

.**Ayrıca tepkinin meydana getirdiği etki organizmanın ihtiyaçlarıyla iliĢkili ise, 

öğrenme daha kolay yani tepki ihtiyacı karĢılamalıdır. ÇağrıĢım ve 

bağlaĢımcılığı etkiler ve güçlendirir. 


ÇağrıĢımsal 

Zıtlık 

Seçme 

Ve 

Bağlama 

Öğrenmede 

Küçük Adımlar 

Ġlkesi 

Tepkinin 

ÇeĢitliliği 

**Thorndike bu kavramı Ģu örneklerle açıklamaya çalıĢmaktadır. Bireyler alfabedeki 

harfleri ileriye doğru daha kolay tekrar ederken geriye doğru daha zor söylerler. 

Ġngilizce Türkçe öğrenen bir kiĢi ―Ġngilizce-Türkçe‖ sözlüğe bakmaya alıĢmıĢsa, 

―Türkçe-Ġngilizce‖ sözlüğe bakmakta zorlanabilir. Çarpım tablosunu ileriye doğru 

öğrenen kiĢinin geriye doğru sayması zordur. 

Dikkat: Uyarıcı tepki arasındaki bağların tek yönlü olduğunu söyleyerek mekanik bir öğrenme 

görüĢü ortaya sürmüĢtür. 

Dikkat: Organizma biliĢsel kuramlarda olduğu gibi genel ilkeleri değil, tek bir durumu öğrenir. 

**Thorndike'a göre öğrenmenin en temel formu deneme-yanılma öğrenmesidir. 

Ġnsan ya da hayvan olsun, öğrenme durumunda olan organizma, belli bir 

problemlerle karşılaştığında kendisini amaca götürmeyen başarısız tepkileri 

eler. Haz ile sonuçlanan, başarıya götüren tepkiler kalıcı hale gelir. 

**Öğrenici olan organizma, kafesten kaçma, bir yiyeceğe ulaĢma, para 

kazanma gibi çeĢitli amaçlara ulaĢmak zorunda olduğu problemli bir durumla 

karĢılaĢtırılır. Organizma amaca ulaĢmak için değiĢik davranıĢlar yapar. 

Bunlardan bazıları amacına ulaĢtırır, bazıları ulaĢtırmaz. Öğrenen organizma 

aynı problemle karĢılaĢtığında amaca ulaĢtıran tepkileri seçer. Thorndike bu 

duruma daha sonra seçme ve bağlama adını vermiĢtir. 

ÖRNEK: 

**Bir ressam uygun rengi elde edebilmek için elindeki boyaları farklı farklı 

defalar karıĢtıracak, uygun olmayan renkleri eleyecek, kafasında tasarladığı 

rengi elde edince ise seçecektir. 

**Thorndike, problem çözme sürecinin ard arda sıralanan denemelerin 

sonucunda yavaĢ yavaĢ oluĢtuğunu savunur. Thorndike‘a göre öğrenme, 

büyük atlamalardan ziyade, küçük sistemli adımlar sonucunda gerçekleĢir. 

** Öğrenme küçük adımlarla oluĢur‖ ilkesi: Öğrenme birden bire değil, küçük 

ve sistematik adımlarla oluĢur. Organizma davranıĢları parça parça yaparak 

sonuca ulaĢır. 

.**Thorndike‘ye göre öğrenme doğrudandır: Öğrenme düĢünme yoluyla veya 

mantıkla gerçekleĢmez. Eğer zekâyı kullanarak öğrenme olsaydı, kedi kendini 

kafesten çıkaracak doğru tepkiyi öğrendikten sonra deney tekrarlandığında, 

kafesten çıkmak için sadece bu davranıĢı gösterecekti. Oysa ilk denemede 

kafesten çıkmayı baĢaran kedi, ikinci denemede benzer ve baĢka hatalar 

yapmıĢ sonunda kafesten çıkmıĢ, üçüncü denemede hataların bir kısmını 

tekrarlamıĢ ve daha uzun sürede kafesten çıkmıĢtır. Tekrarlar devam 

ettirildiğinde ise, kedinin kafesten çıkma süresi giderek azalmıĢtır. 

ÖRNEK:Bir yapboz genellikle parçalar arasındaki iliĢkiler dikkate alınarak 

değil,farklı durumların denenmesi sonucunda gerçekleĢir. 

** Bu ilke sınama yanılma sürecinde ortaya konulan denemelerin sayısına 

bağlı olarak öğrenmenin süresine ve hızına açıklık getirir. Buna göre 

organizma öğrenme sürecinde ―ne kadar fazla tepki gösterirse, öğrenmesi o 

kadar hızlı olacak, öğrenmenin süresi de o kadar kısa olacaktır‖ 

**Organizma aktiftir, doğru çözüme ulaĢıncaya kadar çeĢitli tepkiler dener. 

**Tek tepki yoktur organizma problem durumundan kurtuluncaya kadar birçok 

farklı tepkilerde bulunur. ĠĢine yarayanları seçer iĢine yaramayanları eler. Bu 

durum aynı zamanda deneme yanılma öğrenmesinin de temelini oluĢturur 

SAYFA 62

Dikkat Çekici 

Uyarıcılar 

Unsurların 

Kuvveti 

Öğrenici 

Özellikleri 

Transferde 

Benzer Öğeler 

(Tepki analojisi) 

ÇağrıĢımsal 

GeçiĢ 

Eski Uyarıcıyı 

Ortamdan 

Çıkarma 

:**DavranıĢı yönlendiren çevredeki dikkat çeken bazı uyarıcılardır. 

** Öğrenici, problem ya da uyarıcı durumundaki, dikkati çeken, daha baskın 

olan öğeleri ya da uyarıcıları seçerek onlara tepkide bulunur. DavranıĢı 

yönlendiren çevredeki bütün uyarıcılar değil dikkati çeken uyarıcılardır. 

**Organizma dikkati daha çok çeken uyarıcıya tepkide bulunur. 

ÖRNEK SORU: 

Bir lokantada misafirlerini ağırlayan ve hizmetten çok memnun kalan Ömür Bey, 

misafir ağırlayacağı zaman pek çok lokanta arasından yine o lokantayı tercih edip 

oraya gitmektedir. Bu durum Thorndike'ın uyarıcı-tepki bağını güçlendirdiği söylediği 

faktörlerden hangisi için örnek olabilir? 

CEVAP: Unsurların Kuvveti 

:**Bir uyarıcıya yapılan tepkiyi hem dıĢsal hem de kalıtım, yorgunluk, açlık, 

güdü vb. içsel uyarıcılar, daha önceki yaĢantıları ve bunlara bağlı oluĢmuĢ 

tutumları öğrenmeyi etkiler. Bireysel farklılıkların önemi 

** Organizmanın çevredeki uyarıcılara verdiği tepki dıĢsal uyarıcılara bağlı 

olduğu kadar, insanın koĢullarına da bağlıdır. Bunlardan biri kalıtımdır ve 

değiĢtirilemez, diğeri ise organizmanın tutumları ve eğilimleri gibi daha 

değiĢmeye açık geçici koĢullardır. 

**Yeterli problem yaĢantısı kazanmıĢ hayvan acemi hayvana göre problemi 

daha hızlı çözecektir. 

** Tepkiler, belirli bir oranda, bireyin içinde yaĢadığı kültür tarafından belirlenir. 

Tepkiler, aynı zamanda, içinde bulunulan anın eğilimleri tarafından da etkilenirler. 

Tutumlar, bireyin hangi koĢullarda tatmin olacağını veya hangi koĢullarda rahatsız 

olacağını belirler. 

**Ġki durumdaki öğelerin benzerliği ölçüsünde yeni duruma gösterilecek tepki, önceki 

durumda yapılan tepkiye benzerdir. Uyarıcı genellemesi olarak tanımlanabilecek bu 

duruma göre, iki durum arasında ne kadar benzer öğe varsa transfer o ölçüde artar. 

** Organizmalar, yeni durumlara benzetmeler yoluyla tepkide bulunabilirler. Yeni bir 

duruma giren organizma, bu duruma benzer diğer durumlarda yaptığı tepkileri 

tekrarlayabilir. 

** Öğretme-öğrenme ortamının gerçek yaĢamın bir temsilcisi olmasına özen 

gösterilmelidir. Thomdike'ın "benzer öğeler transfer teorisine göre iki durum 

arasındaki ortak öğeler ne kadar çok olursa, transfer o kadar yüksek olur. 

** Benzer durumlarda daha önce gösterilen tepkinin gösterilmesi. 

ÖRNEK: 

**Hayatında hiç motorlu taĢıt görmemiĢ bir Afrikalı çocuğun ilk defa motorlu bir taĢıt 

görünce, daha önce ormanda gördüğü yırtıcı hayvanlardan korunmak için yaptığı gibi 

koĢarak ağaca tırmanması 

** ÇağrıĢımsal geçiĢ bir uyarıcı durumunda gösterilen tepkinin, duruma yeni 

uyarıcıların eklenmesi, eski uyarıcıların derece derece çıkarılmasıyla tamamen 

yeni uyarıcılara da eski tepkinin gösterilmesidir. GeçiĢ sırasında orijinal uyarıcı 

yavaĢ yavaĢ ortamdan çıkarılır; bu orijinal uyarıcıya gösterilen tepki eklenmiĢ 

yeni uyarıcıya da gösterilir veya yeni bir durum oluĢturulur. 

ÖRNEK SORU 

Orhan Bey 6. sınıfa giden çocuğunun resimli kitapları okumayı sevdiği halde resimsiz 

kitapları okumaya pek yanaĢmadığını gözlemlemiĢtir. bu durumu değiĢtirmek içinde 

çocuğunun severek okuduğu resimli kitaplar okuduğu kimi günler ona resimsiz bazı 

hikaye kitaplarından kısa kısa bölümler okumaya baĢlamıĢtır. Orhan Bey daha sonra 

ise resimli kitap olmadan resimsiz hikâye kitabı verildiğinde çocuğunun bu kitaplara 

da ilgi gösterdiğini görmüĢtür. Orhan beyin çocuğunun bu davranıĢı değiĢtirmede 

kullandığı yol THORHDĠKE ilkelerinden hangisiyle açıklanabilir? 

CEVAP: ÇağrıĢımsal GeçiĢ 

DENEY: Kedilere deneyde önce bir balığı göstermiĢ daha sonra ayağa kalk 

komutunu vermiĢtir. Bir süre devam ettikten sonra balığı yavaĢ yavaĢ 

ortamdan çekmiĢ ve kedi sadece ayağa kalk komutuna tepki verir hale geliĢtir. 

SAYFA 63

THORNDĠKE-EĞĠTĠME ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ 

**Öğretimin düzenlenmesine, öğrenciye kazandırılacak hedef davranıĢları belirleyerek baĢlamalıdır. 

Eğitim bilimsel bir nitelik taĢımalıdır. Bunun için çıktılar, nesnel olarak gözlenebilir, ölçülebilir özellikler 

taĢımalıdır. Bu özellikler öğrenciye kazandırılacak davranıĢlardır. Bu nedenle öncelikle hedef ve 

davranıĢlar belirlenmelidir. 

** Hedef davranıĢları belirlerken öğrencinin hazır bulunuĢluk düzeyi dikkate alınmalıdır.(Hazır bulunuĢluk kanunu) 

**Thorndike için güdüleme, öğrenciye haz veren durumun belirlenmesi için önemlidir. Öğrenciye 

kazandırılacak davranıĢların öğrencinin ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte olması gerekir. Ġçsel 

pekiĢtireç yerine dıĢsal pekiĢtireçler daha önemlidir. 

**Öğrenme küçük birimler halinde oluĢtuğundan, öğrenme adım adım sağlanmalıdır. Kolaydan zora doğru olmalıdır. 

**Öğrenci, uyarıcı durumdaki dikkati çeken baskın öğelere tepkide bulunur, diğer önemsiz ayrıntıları eler. 

Bu durumda, öğretme-öğrenme sürecinde, hedef davranıĢa yöneltecek uyarıcıların dikkati çekici 

nitelikte olması gerekir. 

**Doğru tepkiler hemen pekiĢtirilmeli, yanlıĢlar tekrar edilmeden düzeltilmelidir. Bu nedenle öğrenciye 

geribildirim (dönüt) verebilmek için düzenli olarak sınav yapmak gerekmektedir. 

**Thorndike'ın sisteminde ceza yoktur. Çünkü ceza, uyarıcı ile tepki arasındaki bağı zayıflatmaz. 

● Hedef davranıĢlar belirlenirken hazırbulunuĢluk düzeyi dikkate alınmalıdır. 

● Öğrenme adım adımdır. O yüzden öğrenme faaliyeti kolaydan zora doğru olmalıdır. 

● Öğrenilecek konunun dikkat çekici olmasına özen gösterilmelidir. (Öğelerin baskınlığı) 

● Öğrenme – öğretme ortamında öğretmenin değil, öğrencinin etkin olması gerekir. 

SĠSTEMATĠK DAVRANIġ KURAMI 

HULL 

** Clark L. Hull (1884-1952), ilk olarak mühendislik eğitimi almıĢtır. Lisans sonrası eğitimini psikoloji 

üzerine yapmıĢtır. Yirmi dört yaĢında çocuk felci geçirmesine rağmen çalıĢmalarına devam etmiĢtir. Ġlk 

çalıĢması hipnoz ve telkin üzerine olan Hull, on yıllık süreç sonunda öğrenme psikolojisine ve klasik 

koĢullanmaya yönelmiĢ ve davranıĢın nesnel ilkelerini içeren genel davranıĢ kuramını geliĢtirmiĢtir. 

**AlmıĢ olduğu mühendislik ve matematik eğitiminden dolayı öğrenmeyi matematiksel formüllerle 

açıklamaya çalıĢması yönüyle diğer davranıĢçı kuramlardan farklılık gösteren önemli bir yöne sahiptir. 

** Hull‘a göre ideal bir öğrenme kuramı Öklid geometrisi gibi önerme ve teoremlerden kurulan mantıksal bir 

yapıya sahip olmalıdır. Bu nedenle Hull‘un kuram oluĢturma anlayıĢı mantıksal tümdengelim olarak Belli bir 

düzeyde kaygının olması, kiĢiyi harekete geçireceğinden gerekli olarak görülmüĢtür. 

**Hull‘a göre, tepki dürtüyü azaltıcı nitelikte olmalıdır. Ġhtiyacı tatmin eden, pekiĢtirilen tepkiler öğrenilir. 

*****Öğrenilen davranıĢa yapılacak pekiĢtirmenin etkili olabilmesi için, pekiĢtirecin birey için önemli 

olması gerekmektedir. 

**Önceki öğrenmeler, benzer koĢullar altında meydana gelecek yeni öğrenmeleri 

etkilemekte, yeni öğrenmelere transfer edilmektedir. Buna göre, öğretme- öğrenme ortamını 

düzenlerken, çocuğun ön öğrenmelerini kullanmasını, bunların transferlerini gerçekleĢtirmesini ve 

iliĢkiler kurmasını sağlayacak benzer nitelikte öğeleri kapsamasına özen gösterilmelidir. 

****Öğretme öğrenme durumunda organizmanın yorgunluğunu giderecek dinlenme araları 

verilmelidir. Aralıklı tekrarlarla performansın geliĢimi sağlanmalı; ayrıca aynı konu alanı bütün 

gün değil, belli saatlerde yer almalıdır. Haftalık ders çizelgelerinde, bir günde Türkçe, matematik, 

resim, fizik vb. derslerin birbiri ardına gelmesi bu duruma örnektir. 

**Öğretme-öğrenme ortamında verilecek uyarı sayısı ve çeĢidi öğrenciyi harekete geçirecek ve 

yorgunluğa neden olmadan beklenen davranıĢın kazanılmasını sağlayacak nitelikte olmalıdır. 

****KoĢullanma yoluyla öğrenmede uyarıcı-tepki gruplarının bir arada olmasını ve uyarıcı gruba 

yapılan tepkilerin doyumsal sonuçlar vermesi gerektiğini savunmuĢtur. 

**Organizmayı öğrenmeye götüren ihtiyaçlardır. Ġhtiyaçlar dürtü ve güdülenmeyi etkiler ve davranıĢ 

ortaya çıkar. 

****Hull‘a göre karmaĢık davranıĢlar aĢama aĢama öğrenilir ve öğrenmenin temel mekanizması 

koĢullanmadır. 

**Bu kurama göre öğrenmenin temel kavramı alıĢkanlıktır. AlıĢkanlık tepki ve ipuçları arasında 

öğrenilmiĢ bağ gücünü geliĢtirir. SAYFA 64

DıĢsal Uyarıcı 

ve 

Uyarıcı Ġzi 

GenellenmiĢ 

AlıĢkanlık Gücü 

Uyarıcı 

Genellemesi 

Reaksiyon Gücü 

Tepkisel 

(KoĢullu) 

Engelleme 

Salınım Etkisi 

SĠSTEMATĠK KURAMIN TEMEL KAVRAMLARI 

**DıĢ uyarıcının sinirler üzerindeki etkisi, uyarıcı yok olduktan sonra birkaç 

saniye daha sürer. DıĢ çevreden gelen uyarıcılar önce organizmanın sinir 

sistemini uyarmakta, bu uyarıcı ortamdan kalksa bile sinir sistemi üzerindeki 

etkisi birkaç saniye devam etmektedir. Bu duruma UYARICI ĠZĠ denir. 

Hull‘a göre öğrenme uyarıcı tepki iliĢkisi değildir. 

**DAVRANIġ DĠZGESĠ =UYARICI-UYARICI ĠZĠ-TEPKĠ Ģeklinde formüle edilir. 

**Göze yabancı bir cisim kaçtığında gözyaĢının gelmesi, vücut sıcaklığı düĢtüğünde 

titreme gibi. Eğer bir tepki ihtiyacı azaltmıyorsa, bir baĢka tepki biçimi denenir. 

**Uyarıcı tepkiye yol açar; tepki de biyolojik ihtiyacın karĢılanmasını sağlarsa, uyarıcı 

ve tepki arasındaki bağ güçlenir. Yani ihtiyaçlar karĢılandıkça, güdü azalır ve uyarantepki 

bağı güçlenir. BaĢarılı pekiĢtirmeler yaparak uyarıcı - tepki bağını ―alıĢkanlık‖ 

haline getirmek mümkündür. Hull‘a göre PekiĢtireçler, dürtüyü azaltabilen 

uyarıcılardır. 

**Önceki yaĢantılar yeni öğrenmeleri etkiler. Benzer uyarıcılar benzer Ģartlı 

tepkiler meydana getirir. Hull bu transfer sürecine GENELLENMĠġ 

ALIġKANLIK GÜCÜ adını vermektedir. 

**Uyarıcı ve tepki arasındaki bağın gücünü gösterir. PekiĢtirilen uyarıcı ve 

tepki sayısı artıkça alıĢkanlık gücüde artar. 

**Ġlk baĢlarda gösterilen uyarıcı tepki eĢleĢmelerinin alıĢkanlık gücüne olumlu 

etkisi daha yüksektir, daha sonra bu olumlu etki zamanla azalmaktadır. 

****Uyarıcı tepki arasındaki bağın gücüdür. Bu bağ pekiĢtirildikçe güçlenir. Yani bir 

davranıĢ pekiĢtirildikçe alıĢkanlık gücü de artar. 

DĠKKAT: AlıĢkanlık gücü azalarak artar yani baĢlangıçta alıĢkanlık gücü hızlı artar 

fakat sonraki pekiĢtirmeler alıĢkanlık gücünü artırsa da baĢlangıçtaki kadar olmaz. 

ÖRNEK: Karnı çok aç olan bir kiĢi için bir tabak yemek çok önemlidir. Fakat bir 

tabak yemeği yedikten sonra ki tabağın gücü bir önceki tabak kadar olmaz. 

**ÖğrenilmiĢ bir tepkinin istenilen (ihtiyaç duyulan)herhangi bir anda yapılması 

olasılığı. 

**DÜRTÜ VE ALIġKANLIK GÜCÜNÜN FONKSĠYONUDUR. 

**DÜRTÜ-ALIġKANLIK GÜCÜNÜN HAREKETE GEÇMESĠ-(REAKSĠYON 

GÜCÜ OLUġUYOR)-ÖĞRENĠLMĠġ DAVRANIġ GÖZLENĠYOR. 

ÖRNEK: Ġnsanın yemek yemek için mutfağa yönelmesi için aç olması 

gerekmektedir. Açlık yoksa mutfağa gitmeyecektir. 

**Yorgunluk sebebiyle geçici ya da tamamen sönmenin gerçekleĢmesi 

olayıdır. 

**Yorgunluk bıkkınlık organizmanın tepkide bulunmasını zorlaĢtırır. Bu duruma 

tepkisel engelleme denir. 

**Tepkinin ortaya çıkmasının engellenmesinin durumdan duruma, zamandan 

zamana farklılığı 

**Uyarıcı yoğunluğu ne kadar artarsa salınım etkisi o kadar artar. SAYFA 65

Salınım Etkisi 

ÖRNEK SORU: Sistematik davranıĢ öğrenme kuramında Clark Leonard Hull, 

Ģartlanma yoluyla öğrenme için, uyarıcı tepki gruplarının hem bir arada da 

meydana gelmesinin, hem de uyarıcı grubuna karĢı tepkilerin doyumsal 

sonuçlar vermesinin gerekli olduğuna dikkat çekmiĢtir. 

Hull, öğrenilmiĢ tepkinin ortaya çıkmasını engelleyen faktörler bir 

durumdan diğerine, bir andan diğerine değiĢme göstermesi durumunu 

hangi kavramla ifade etmiĢtir? 

CEVAP: Salınım etkisi 

Gecikme **Uyarıcı – Tepki arasındaki geçen süre 

Anlık Etkili **Bir uyarıcıya organizmanın birden fazla tepki vermesi olayıdır 

Reaksiyon Gücü 

**PekiĢtirmenin miktarı büyüklüğü arttıkça, etkisi gücü ne kadar fazlaysa tepki 

o kadar kuvvetli olur ve artar. 

**PekiĢtirmenin büyüklüğü performansın gücünü büyük ölçüde etkilemektedir 

Crespi Etkisi 

KISMĠ- ÖNCE 

GELEN AMAÇ 

TEPKĠ 

DÜRTÜ AZALMASI 

PLASEBO ETKĠSĠ 

HALO 

VE 

HORN ETKĠSĠ 

ÖRNEKLER 

** Hayvana ne kadar büyük bir pekiĢtirici verilirse, hayvanın ona ulaĢmak için 

koĢma hızı o denli artmaktadır. 

**Çocuğa vaad edilen ödül ne kadar büyükse çocuk o kadar fazla çalıĢacaktır. 

KISMĠ- ÖNCE GELEN AMAÇ TEPKĠ Farenin yiyeceği almadan önce, 

labirentte daha önce karĢılaĢtığı uyarıcıların meydana getirdiği koĢullu tepkiye 

―kısmi- önce gelen amaç tepkisi‖ adı verilmektedir. 

**Organizmanın ihtiyacı karĢılandıkça dürtü azalır. AlıĢkanlık gücünün azalarak 

artmasının nedeni de dürtünün azalmasıdır. Yani organizma pekiĢtirildikçe dürtü 

azalır. 

**Etkisiz bir pekiĢtirecin etkili bir pekiĢtireç gibi tepkiyi ortaya çıkarması. 

ÖRNEK: 

** BaĢı ağrıyan birine sahte ya da alakasız bir ilaç verildiğinde, bir süre sonra baĢının 

ağrımadığını söylemesi 

**Organizmanın ya da kiĢilerin bir özelliğine bakılarak o kiĢi ve organizma hakkında 

olumlu ya da olumsuz görüĢ bildirmek. 

ÖRNEK: Bir kiĢinin baĢvuru cv sindeki bakıp onunla ilgili olumlu ya da olumsuz yargıya 

varılması.(Örnek: BaĢvuru cv sindeki resmine bakarak kiĢi hakkında yargıda bulunulması) 

HALO: KiĢinin belirli bir alanda sahip olduğu olumlu bir özelliğinin, diğer alanlarda 

da onunla ilgili yorum yapılırken göz önünde bulundurularak genel bir yargının 

oluĢmasını sağlamasıdır. 

**ÖRNEK: 

** Zeki birinin bu iyi özelliğinden dolayı aynı zamanda çalıĢkan ve sorumluluk sahibi bir insan 

olduğunun düĢünülmesi 

** Kurtlar vadisindeki eroin kaçakçısı, katil Halo‘nun, Ģirin siması ve esprilerinden dolayı 

gözümüze masum görünmesi ile günlük hayatta örneğini çok güzel bulan etkidir. 

HORN: KiĢilerin bir alandaki baĢarısızlığının genele mal edilerek olumsuz değerlendirilmesi 

ÖRNEK: Öğrencinin bir alandaki bir dersinin zayıf olmasından dolayı (fizik) sayısal derslerde 

baĢarılı olmayacağını söyleme 

SAYFA 66

HULL‘UN ÖĞRENME KURAMINDAKĠ BAġLICA ÖNERMELERĠ 

1. DıĢsal Uyarıcıların Alınması Ve Uyarıcı Ġzi 

DıĢsal uyarıcı duyu sinirlerine etkiyi baĢlatmaktadır. Ancak bu duyu sinirleri üzerindeki etki 

çevresel uyarıcı yok olduktan sonra da birkaç saniye sürmektedir. Hull bu etkiye uyarıcı izi adını 

vermiĢtir. 

2. Duyusal Uyarıcıların EtkileĢimi 

Duyusal uyarıcılar çok ve çeĢitlidir. Bir davranıĢın sadece bir uyarıcı sonucunda oluĢması çok 

nadirdir. Çoğu zaman davranıĢ, birçok uyarıcının etkileĢimlerinin bir sonucudur. DavranıĢ, birçok 

uyarıcı kalıntısının etkileĢimlerinin bir ürünü, bir fonksiyonudur. 

3. ÖğrenilmemiĢ DavranıĢlar 

Hull‘a göre organizma bir ihtiyacı giderebilecek tepkiler, öğrenilmemiĢ davranıĢlar hiyerarĢisiyle donanımlı 

olarak dünyaya gelmiĢtir. Örneğin göze yabancı bir cisim kaçtığında gözyaĢı gelmesi, vücut sıcaklığı 

düĢtüğünde titreme, arttığında terlemenin meydana gelmesi gibi. Eğer hiçbir içsel tepki biçimi ihtiyacı etkili 

bir biçimde gideremiyorsa, bu durumda organizma yeni tepki biçimlerini öğrenmek zorundadır. 

4. Öğrenmenin KoĢulları: 

BitiĢiklik Ve Dürtü Azalması 

Uyarıcı tepkiye yol açar; tepki de biyolojik ihtiyacın karĢılanmasını sağlarsa, uyarıcı ve tepki 

arasındaki bağ güçlenir. Yani ihtiyaçlar karĢılandıkça güdü azalır ve uyaran-tepki bağı güçlenir. 

BaĢarılı pekiĢtirmeler yaparak uyarıcı-tepki bağını ―alıĢkanlık‖ haline getirmek mümkündür. 

5. Uyarıcı Genellemesi 

Önceki yaĢantıların, yeni meydana gelecek öğrenmeleri etkilediğini ifade temektedir. Benzer uyarıcılar 

benzer Ģartlı tepkiler ortaya çıkarırlar. Hull buna genellenmiĢ alıĢkanlık gücü adını verir. 

6. Uyarıcı-Dürtü Bağı 

Organizmadaki biyolojik yoksunluk dürtüyü meydana getirir. Örneğin, ağız ve dudakların kuruluğu, 

susuzluk dürtüsüyle; açlık hissi, midenin guruldaması gibi belirtiler açlık dürtüsü ile birliktedir. 

ÖRNEK: Labirent içindeki bir hayvana susuzluğunu gidermek için sola dönmeyi, açlığını gidermek 

için sağa dönmeyi önerebilirsiniz. Belirli bir dürtü ve uyarıcının birlikte olması, bu dürtüyü gidermek 

için belirli bir davranıĢın, bir baĢka dürtü içinde baĢka bir davranıĢın öğretilmesini mümkün 

kılmaktadır. 

7. Dürtü Ve AlıĢkanlık Gücünün Bir Fonksiyonu Olarak Reaksiyon Gücü 

ÖğrenilmiĢ bir tepkinin istenen herhangi bir anda yapılma olasılığına reaksiyon gücü (SER) adı 

verilmektedir. ÖğrenilmiĢ tepkinin meydana gelmesi için, dürtünün ortaya çıkması ve alıĢkanlık 

gücünü harekete geçmesi gerekir. Hayvanın yiyeceği almak için kapıyı açma davranıĢını 

göstermesi, aç olmasına bağlıdır. Reaksiyon gücü, dürtünün ortaya çıkması ile pekiĢtirilen tepki 

sıklığının bir fonksiyonudur. 

8.Tepkide Bulunma, KoĢullu Tepkinin Yapılmasını Engelleyen Yorgunluğa Neden Olur 

Hull, sönmeyi sadece pekiĢtirme yapılmamasının bir sonucu değil, aynı zamanda yorgunluk 

sonucunda oluĢan tepkisel engellemenin de bir sonucu olarak görmektedir. 

9. Tepkide Bulunmamayı Öğrenme 

Yorgunluk, olumsuz bir dürtü durumudur ve bu durumda, tepkide bulunmama pekiĢtirici bir etkiye 

sahiptir. Tepkide bulunmamayı öğrenmeye koĢullu engelleme adı verilmektedir. 

10. ÖğrenilmiĢ tepkiyi engelleme eğiliminde olan faktörler bir andan diğerine değiĢir. 

ÖğrenilmiĢ tepkinin ortaya çıkmasını engelleme bir durumdan diğerine, bir andan diğerine 

değiĢtirme göstermektedir. Hull bu engelleme potansiyeline ―salınım etkisi‖ adını vermektedir. 

Çoğu zaman bazı faktörler orta düzeyde engellerken bazen çok az, bazen çok fazla engel teĢkil 

edebilmektedir. 

11. Anlık etkili reaksiyon gücü, tepkisel öğrenme oluĢmadan önce bir reaksiyon eĢiğini geçmelidir 

Bu önermeye göre, öğrenilmiĢ tepki anında gösterilen etkili reaksiyon gücü, belli bir reaksiyon 

eĢiğini geçtiği takdirde öğrenme ortaya çıkabilir. 

12. ÖğrenilmiĢ Tepkiler; Etkili Reaksiyon Gücü, Salınım Etkisi Ve Reaksiyon EĢiğinin 

BirleĢik Fonksiyonudur 

Eğitimin baĢlangıcında, henüz birkaç kez pekiĢtirilmiĢ denemede, etkili reaksiyon gücü ve reaksiyon eĢiği 

birbirine çok yakındır. Ancak, ne kadar çok deneme yapılırsa yapılsın, her zaman engelleyici faktörlerin 

ortaya çıkıp koĢullu tepkinin meydana gelmesini önleme olasılığı bulunmaktadır. SAYFA 67

13. Anında Gösterilen Etkili Reaksiyon Gücünün Değeri, Uyarıcı Ve Tepki Arasındaki 

Gecikme Zamanı Kısaldığı Ölçüde Artar 

Gecikme, organizmaya uyarıcının verilmesiyle organizmanın öğrenilmiĢ tepkiyi göstermesi 

arasında geçen süredir. 

14. Anında Gösterilen Etkili Reaksiyon Gücünün Değeri, Sönmeye KarĢı Direnci Belirler 

Sönme ne kadar geç olursa, anlık etkili reaksiyon gücü de o kadar yükselir. 

15: KoĢullu tepkinin gücü, doğrudan anlık etkili reaksiyon gücünün ölçüsüne göre değiĢir. 

KoĢullu tepki oluĢtuktan sonra onun yaygın olarak görülmesi, büyük ölçüde herhangi bir anda 

gösterilen reaksiyon gücünün değeriyle iliĢkilidir. 

16. Aynı durumda birden fazla tepki meydana getirebiliyorsa anlık etkili reaksiyon gücü en 

üst düzeydedir. 

Bu önermeye göre, ―anlık etkili reaksiyon gücü‖ ne kadar yüksek ise, aynı durumda meydana 

getirilen tepki sayısı da o kadar fazladır. 

**Hull‘a göre, tepki dürtüyü azaltıcı nitelikte olmalıdır. Ġhtiyacı tatmin eden, pekiĢtirilen tepkiler 

öğrenilir. *Öğrenilen davranıĢa yapılacak pekiĢtirmenin etkili olabilmesi için, pekiĢtirecin birey için 

önemli olması gerekmektedir. 

**Önceki öğrenmeler, benzer koĢullar altında meydana gelecek yeni öğrenmeleri etkilemekte, yeni 

öğrenmelere transfer edilmektedir. Buna göre, öğretme- öğrenme ortamını düzenlerken, çocuğun 

ön öğrenmelerini kullanmasını, bunların transferlerini gerçekleĢtirmesini ve iliĢkiler kurmasını 

sağlayacak benzer nitelikte öğeleri kapsamasına özen gösterilmelidir. 

**Öğretme öğrenme durumunda organizmanın yorgunluğunu giderecek dinlenme araları 

verilmelidir. Aralıklı tekrarlarla performansın geliĢimi sağlanmalı; ayrıca aynı konu alanı bütün gün 

değil, belli saatlerde yer almalıdır. Haftalık ders çizelgelerinde, bir günde Türkçe, matematik, resim, 

fizik vb. derslerin birbiri ardına gelmesi bu duruma örnektir. 

**Öğretme-öğrenme ortamında verilecek uyarı sayısı ve çeĢidi öğrenciyi harekete geçirecek ve 

yorgunluğa neden olmadan beklenen davranıĢın kazanılmasını sağlayacak nitelikte olmalıdır. 

**Öğretmenler öğretme-öğrenme durumunda çok çeĢitli faktörlerin öğrenmeyi çeĢitli durumlarda 

engelleyebileceğini bilerek, öğrenme engellerine karĢı gerekli önlemleri almalıdırlar. 

** Eğer tepki ihtiyaçları karĢılanmasını sağlarsa, güdü azalır. Uyarıcı–tepki 

bağı güçlenir ve “alıĢkanlık” haline gelir. 

SONUÇ OLARAK: Öğretme-öğrenme ortamında, öğrenme birimine duyulan ihtiyaç, 

güdülenme, uyarıcı yoğunluğu, pekiĢtirilen tepki sayısı ne kadar artırılır; yorgunluğun 

meydana getirdiği engellemelerle, diğer öğrenmeyi engelleyici faktörlerin etkisi ne kadar 

azaltılırsa o kadar etkili bir öğrenme meydana gelir. 

KAHRAMAN ÖZKUL 

obsesyon52@hotmail.com 

68

BĠLĠġSEL 

AĞIRLIKLI 

DAVRANIġCI 

KURAMLAR 

BĠLĠġSEL AĞIRLIKLI DAVRANIġCI KURAMLAR 

1-ĠĢaret Kuramı-------------------------------TOLMAN 

2-Sosyal Öğrenme Kuramı ---------------BANDURA 

(Gözlem Yoluyla Öğrenme) 

ĠġARET ÖĞRENME (ĠĢaret – Beklenti Öğrenme-Amaçlı DavranıĢçılık) 

Edward TOLMAN 

**Tolman kullandığı yöntem ve yaptığı deneyler yönünden daha çok davranıĢ ekolüne bir yakınlık 

göstermekle birlikte, deneylerinin sonuçlarını yorumlama, önerdiği hipotezler ve genel olarak 

öğrenme konusundaki düĢünceler yönünden alan kuramlarına ve Gestalt kuramlarına eğilimlidir. 

Kuramı amaçlı davranıĢçılık olarak nitelendirilmektedir. Daha sonra bu kuram, ĠĢaret-Gestalt ya 

da Beklenti Kuramı olarak adlandırılmıĢtır. 

**Tolman bulgularını laboratuar deneylerinde farelerin labirentler içindeki davranıĢlarından objektif 

olarak elde etmiĢtir. Bu davranıĢların yorumunu kavrama, anlama, algı, alan, Gestalt gibi 

açıklayıcı ilkelerle yapmıĢtır. 

**Tolman; Guthrie ve Hull gibi davranıĢçılardan farklı olarak labirent içindeki uyarıcıların tepkiyi 

boĢaltan birer "tetik‖ olmaktan çok "yol gösteren iĢaretler" niteliğinde olduğunu savunmuĢtur. 

** Tolman, davranıĢçıların, davranıĢı çok küçük birimlere bölüp, analiz ederken, bütünü gözden 

kaçırdıklarını savunmuĢtur. Ona göre davranıĢ, amaca yöneliktir; davranıĢ, ulaĢılacak amaç 

doğrultusunda, çevre koĢullarına göre değiĢikliğe uğrayabilir, Ģekillenir ve uyum sağlayabilir 

** Tolman‘a göre öğrenme; temel olarak çevreyi tanıma ve keĢfetme sürecidir. 

Organizma, araĢtırma yoluyla bir iĢaretin diğer bir iĢarete götürdüğünü keĢfeder ve bunları 

kullanarak amacına ulaĢır. 

**Organizma bu kazandığı bilgiyi birbirinden ayrı, bağımsız birimler halinde değil, organize 

edilmiĢ bilgi halinde saklar. Organizmanın çevreye iliĢkin organize edilmiĢ bilgi türü biliĢsel 

harita olarak adlandırılır. Organizma, yer öğrenme sürecinde bu haritalardan yararlanır. 

Tolman, üst düzey organizmaların kendilerini istedikleri amaca ulaĢtıracak yolların ve nesnelerin 

uzaysal planını kapsayan bilgilerini kullandıklarını savunur. Organizma biliĢsel haritasını 

kullanarak kendisini en kısa Ģekilde amaca ulaĢtıran yolu seçer. Bu durum en az çaba ilkesi 

olarak adlandırılır. 

** Tolman'a göre labirent içinde amaca ulaĢma (farenin yiyeceğe ulaĢması) zincirleme 

koĢullanmalardan çok, zihinsel bir sürecin sonunda gerçekleĢmektedir. Ona göre farelerde seziĢ 

yeteneği vardır. Fare labirenti öğrenirken yol gösteren iĢaret uyarıcılarının rehberliği sayesinde 

labirentin, zihinde "biliĢsel haritasını" ya da bir "alan haritasını" geliĢtirir. Uyarıcıların iĢaret 

anlamını taĢımaları farenin labirent içindeki amacıyla ilgilidir. Fare davranıĢı ile umduğu amaç 

arasındaki iliĢkiyi öğrenir; bir baĢka deyiĢle uyarıcıların iĢaret ettiği anlama göre davranıĢta 

bulunur. KoĢullu uyarıcılara otomatik koĢullu tepkiler vererek yolunu bulmaz; ona yolunu gösteren 

iĢaret uyarıcılarla amaç arasındaki iliĢkilerin anlamıdır. Bu iĢaret uyarıcılar sayesinde 

fare labirenti zihninde yapılaĢtırır, bir bütün (Gestalt) haline getirir. Bu görüĢünden 

dolayı Tolman'ın kuramına "ĠĢaret Gestalt Kuramı" denir. 

**Tolman'a göre davranıĢa yön veren umulan amaçtır. En basit görülen bir öğrenme bile aslında 

karmaĢıktır. Öğrendiğimiz Ģey alıĢkanlık değil beklentidir. Hipotez bir beklentinin ifadesidir. Eğer bir 

beklenti doğrulanırsa tekrar olasılığı artar. 

** Tolman‘a göre davranıĢ, amaçlı etkinliktir yani amaca yönelik etkinliktir. 

ÖRNEK: Telefon etmek, su içmek, ekmek almak vs. Farenin amacı yiyeceği elde etmekse, 

yiyeceği arama davranıĢı, buluncaya kadar devam eder. Farenin davranıĢı amaçsaldır. 

SAYFA 69

**DavranıĢ, organizmayı amaca ulaĢtıracak Ģekilde değiĢen koĢullara göre değiĢebilir. 

ÖRNEK: Birey iĢe her gün arabayla gidiyordur. Arabası o gün bozuksa taksiyle, yaya veya 

bisikletle gidebilir. Bu tepkisel bir refleks değildir. Organizma değiĢen koĢullara kendi bilgisini 

kullanarak, amaca ulaĢtıracak en uygun davranıĢı seçer ve uygular. 

**Öğrenmede biliĢsel süreçleri ilk ele alan psikologdur. 

**Tolman‘a göre bilgi edinimi, iki ya da daha fazla uyarıcı olaylar arasındaki iliĢki (klasik 

koĢullanma) olabilir. 

ÖRNEK: saat 12 olduğunda öğle yemeği yeme beklentisi oluĢur. Bu nedenle Tolman uyarıcı – 

uyarıcı kuramcısı olarak alınır. 

** Organizma çevreden çok Ģey öğrenir ancak bu öğrendiklerini etkinlik olarak göstermez. Bu 

bilgiler onlara ihtiyaç duyuluncaya kadar bellekte kalır. 

ÖRNEK: Bankanın yerini biliriz ancak bu bilgiyi ihtiyacımız olana kadar kullanmayız. 

**Öğrenme ile performans ayrımı yapmıĢtır. Öğrenilenlerin gerek duyulduğunda gözlenebilir 

davranıĢa dönüĢmesine performans denir. 

ĠġARET ÖĞRENME ĠLE ĠLGĠLĠ KAVRAMLAR 

AMAÇLI 

DAVRANIġCILIK 

BÜTÜNCÜL 

(MOLAR) 

DAVRANIġ 

BEKLENTĠ 

VE 

DENENCELER 

YER 

ÖĞRENME 

(ĠĢaret) 

**Tolman'a göre davranıĢ, amaçlı etkinliklerdir diğer bir deyiĢle, amaca yönelik etkinliklerdir. 

Labirent içindeki fare için amaç yiyeceği elde etmek ise, onun yiyeceği arama davranıĢı yiyeceği 

buluncaya kadar sürecektir. Bu durumdaki farenin davranıĢı amaçsaldır; yani amaca yöneliktir. 

Tolman'a göre de davranıĢ amaca yönelik ise, organizma çevreyi araĢtırma ve amaca ulaĢma 

çabasını sürdürecektir. Sonuçta her iki durumda da davranıĢ amaçlıdır. 

**DavranıĢ aynı zamanda organizmayı amaca ulaĢtıracak Ģekilde değiĢen koĢullara göre değiĢir, 

uyum sağlar. 

ÖRNEK: Birey iĢyerine kendi otomobiliyle gidebilir. Otomobili o gün yoksa taksiyle, otobüsle, 

bisikletle gidebilir. Ya da yürüyebilir. Organizma değiĢen çeĢitli koĢullara, sınırlamalara göre 

kendi bilgisini kullanarak amaca ulaĢtıracak en uygun davranıĢı seçer ve uygular. 

**Yukarda belirtildiği gibi davranıĢ amaca yönelik olduğunda, amaç bazı Ģeylerden çıkmak, 

bazılarını da elde etmek olabilir. 

ÖRNEK: Kafesteki kuĢ, kafesten kaçmak için çabalarken; bir satıcı malının satıĢından kar elde 

etmeye uğraĢır. Sonuçta davranıĢ, organizmanın ulaĢmak istediği ürün yani amaç tarafından 

yönlendirilir. Tolman davranıĢı amaç etrafında organize ettiğinden, kuramına amaçlı davranıĢçılık 

adı verilmekle birlikte, moleküler davranıĢ değil, bütüncü (molar) davranıĢ üstünde çalıĢmak 

gereğini de vurgulamıĢtır. 

** Tolman'a göre davranıĢı küçük parçalara, elementlere ayırarak çalıĢmak, davranıĢın anlamını 

kaybettirir. Bu yüzden anlamlı bütünlüğü olan amaca yönelik davranıĢlar üstünde çalıĢmak 

gerekmektedir 

** Küçük davranıĢ birimleriyle değil, bütüncü davranıĢlarla çalıĢmak gerektiğini savunmuĢtur. 

Tolman, davranıĢçıların, davranıĢı çok küçük birimlere analiz ederken, bütünü gözden 

kaçırdıklarını ifade etmiĢtir. Ona göre davranıĢ, amaca yöneliktir; davranıĢ, ulaĢılacak amaç 

doğrultusunda, çevre koĢullarına göre değiĢtirilebilir, uyum sağlayabilir bir özelliğe sahiptir. 

Tolman, yöntem bakımından davranıĢçı, metafizik yönünden biliĢsel bir kuramcıdır. Diğer bir 

deyiĢle, davranıĢı biliĢsel süreçleri keĢfetmek amacıyla çalıĢmıĢtır. 

**Beklenti: Kapı ziline basıldığında zil sesinin duyulması beklenir. Kapı ziline basıp da zil 

sesinin duyulmasını beklemek bir beklentidir 

** Denence: YaĢantı geçirmeden önceki ilk geçici beklentilere denir. YaĢantılarla doğrulanır ya 

da doğrulanmaz. Doğrulandığında beklenti devam eder. Doğrulanmadığında ise terk edilir. 

ÖRNEK: Lezzetli bir yemek yeme beklentisiyle lokantaya giden kiĢi eğer yemeği beğenmemiĢse 

denence doğrulanmamıĢtır. Ve gelecek sefer aynı lokantaya gitmez. 

**Organizmanın amaçlarına ulaşabilmek için çevre hakkında bilgi edinmesi, ipucu ve çevre 

kaynaklarını kullanarak en kısa yoldan amacına ulaşmasıdır. 

ÖRNEK: Aç olan birey zihninde yer alan karnın doyurmayla ilgili şemaları harekete geçirir ve 

karnını doyurur. SAYFA 70

YER 

ÖĞRENME 

(ĠĢaret) 

EN AZ ÇABA 

ĠLKESĠ 

GĠZLĠ 

(ÖRTÜK) 

ÖĞRENME 

ÖDÜL 

BEKLENTĠSĠ 

** Yer öğrenme deneyleri organizmanın içinde bulunduğu koĢullara göre uygun alternatif 

davranıĢı seçerek amacına ulaĢmayı öğrendiğini göstermek üzere düzenlenmiĢtir. Bir 

labirentteki fare yiyeceğe ulaĢabilmek için tüm yolları dener en kısa yolu bulduğu zaman 

hep o yolu kullanır. 

DENEYĠN AÇIKLAMASI: Fareyi, amaç olan yiyecek kutusuna götüren üç yol vardır. Bunlardan 

en çok tercih edilen ve en kısa olan yol birinci yoldur. En uzunu ve en az tercih edileni, ise 

üçüncü 'yoldur. Birinci yol A engeli ile kapatıldığında, fareler ikinci yolu tercih etmekte; ikinci yol B 

engeli ile kapatıldığında, bir ve ikinci yol birlikte kapatılmıĢ olduğundan bu durumda zorunlu 

olarak en az tercih edilen üçüncü yolu seçmektedirler. Elde edilen bu bulgular, farelerin kör bir 

alıĢkanlık, ya da alıĢkanlık hiyerarĢisinin otomatik bir performansı olarak değil, duruma göre 

oluĢturdukları biliĢsel haritaya göre etkinlikte bulunduklarını desteklemektedir. 

*Organizma biliĢsel haritasını kullanarak kendisini en kısa Ģekilde amaca 

ulaĢtıran yolu seçer. Bu durum en az çaba ilkesi olarak adlandırılır. 

**Organizma biliĢsel haritasını kullanarak diğer koĢullar eĢit olduğunda kendisini 

en kısa Ģekilde amaca ulaĢtıran yolu seçmektedir. 

**Öğrenmeler öğrenme amacı olmadan, hatta kiĢi farkında olmadan gerçekleĢir. Yapılan 

çalıĢmalar, gizil öğrenmenin zihinsel imge ya da biliĢsel harita olarak depolandığını 

göstermektedir. Organizma ilgili bir problemle karĢılaĢtığı zaman bu haritalara baĢvurur 

ve onu kullanır. Performansa dönüĢtürülmeyen öğrenmedir. Öğrenme, performansa 

dönüĢtürülünceye kadar bellekte saklı kalmaktadır. 

ÖRNEK: Bir organizmaya yaptığı davranıĢtan dolayı ödül verilmiyorsa bu organizmanın 

davranıĢında hiçbir farklılık meydana gelmez ancak ödül veriliyorsa daha iyi bir 

performans gösterir 

ÖRTÜK ÖĞRENME 

Tolman ve Honzik (1930) tarafından yapılan bu deneyde fareler üç gruba ayrılmıĢtır. Ġki kontrol 

grubundan birinde fareler deney boyunca ödüllendirilmiĢ, yiyecek verilmiĢtir. Diğer kontrol 

grubunda deney boyunca hiç ödül verilmemiĢtir. Deney grubunda ise onbirinci güne kadar 

ödülsüz deneme yapılmıĢ, onbirinci günden itibaren farelere yiyecek verilerek düzenli bir Ģekilde 

ödüllendirilmiĢlerdir. Deney 17 gün sürmüĢtür. Elde edilen bulgular Ģöyledir: Hiç yiyecek ödülü 

almayan kontrol grubundaki farelerin hata sayısında bir düĢme olmakla birlikte, hata sayısı 

düzenli olarak ödül alan kontrol grubundaki kadar azalmamıĢtır. Ancak, onbirinci güne kadar 

yiyecek ödülü almayan, onbirinci günden itibaren ödül alan deney grubundaki farelerin hata 

sayısı, yiyeceği aldıktan sonra birden bire azalmıĢ, hatta düzenli olarak ödül alan gruptaki 

farelerden daha iyi performans göstermiĢlerdir. Bu durum, ilk 10 denemede de öğrenmenin 

meydana geldiği, ancak yiyecek alıncaya kadar bunu performans olarak göstermediğini ifade 

etmektedir. 

DENEYĠN AÇIKLMASI: Bu bulgu, aynı zamanda Tolman'ın pekiĢtirmenin bir öğrenme değiĢkeni 

değil, performans değiĢkeni olduğuna iliĢkin görüĢünü de desteklemektedir. 

Sonuç olarak, örtük öğrenme, performansa dönüĢtürülmeyen öğrenmedir. Öğrenme, 

performansa dönüĢtürülünceye kadar bellekte saklı kalmaktadır. 

**Organizma belli bir yere giderse belli bir pekiĢtireci elde edeceğini öğrenir. Tolman 

hayvanın almayı beklediği pekiĢtireç değiĢtirilirse performansının düĢeceğine 

inanmaktadır. 

** Tolman'a göre, organizma eğer belli bir yere giderse belli bir pekiĢtireç elde edeceğini 

öğrenir. Tolman hayvanın almayı beklediği pekiĢtireç değiĢtirilirse performansının 

düĢeceğine inanmaktadır. Ödül beklentisiyle ilgili ilk önemli gözlemlerden birisini 

Tinklepaugh yapmıĢtır. Deneyinde maymunun gözü önünde iki kutudan birinin altına muz 

yerleĢtirmiĢtir. Ancak, maymunun kutuyu ve muzu hemen alması engellenmiĢtir. Birkaç 

saniye sonra maymun hiç yanılmadan doğru kutuyu seçerek muzu almıĢtır. Bu davranıĢ 

kazanıldıktan sonra, deneyin diğer aĢamasında; önce muz bir kabın altına saklanmıĢ 

sonra maymun görmeden muz kabın altından alınarak, yiyecek olarak sevilmeyen marul 

yaprağı konmuĢtur. Maymun yiyeceğin saklandığı doğru kabı bulmasına rağmen, tercih 

ettiği muz yerine marul yaprağını bulunca ĢaĢkınlık ve kızgınlık göstermiĢ yiyeceği 

reddetmiĢtir. Deney sonucu organizmanın elde edeceği ödülü bilerek tepkide 

bulunduğunu doğrular niteliktedir. SAYFA 71

ÖRTÜK 

(GĠZĠL) 

SÖNME 

ÖĞRENMENĠN 

DEĞĠġKENLERĠ 

ÖĞRENMENĠN 

DEĞĠġKENLERĠ 

** Tolman'ın kuramına göre, organizma kendisine verilen gözlem yapma fırsatlarıyla 

Tepki-Uyarıcı beklentisini öğrenmektedir. 

**Fakat daha sonra organizma, artık bu tepkinin, yiyeceğe götürmediğini gözlerse, bu 

gözlemler sönmeyi meydana getirir. Bu koĢullarda meydana gelen sönmeye örtük sönme 

adı verilmektedir. Diğer bir deyiĢle, daha önce de açıklandığı gibi organizmanın 

öğrenilmiĢ beklentilerinin karĢılanmamasıyla sönme oluĢmaktadır. 

ÖĞRENMENĠN DEĞĠġKENLERĠ 

**Tolman, öğrenmenin bağımsız değiĢkenleri olarak çevresel değiĢkenleri ve 

bireysel farklılık değiĢkenlerini ele almaktadır. Tolman ayrıca psikolojiye ara 

değiĢken kavramını getirmiĢtir. Bireysel farklılık ve çevresel değiĢkenler ara 

değiĢkenlerle etkileĢerek bağımlı değiĢkeni yönlendirmektedir. 

Çevresel DeğiĢkenler: 

Beslenme programı amaç nesnenin uygunluğu, verilen uyarıcıların tür ve biçimleri, 

öğrenme durumunda gerekli olan motor tepkilerin türü labirentte ilerleme ve baĢarılı 

olma biçimi, deneme sayısı ve bu denemelerin birikik doğası. 

1. Beslenme programı: Bu kavram hayvanın yoksun bırakılıma tarifesine iĢaret etmektedir. 

Örneğin; hayvanın yemek yemesinden itibaren geçen zaman miktarı 

2. Amaç nesnenin uygunluğu: Verilecek pekiĢtirici uyarıcının hayvanın dürtü durumuna uygun 

olmasıdır. ÖRNEK: Susuz bir hayvan için yiyecek pekiĢtirici olamaz. 

3. Verilen uyarıcıların tür ve biçimleri: Öğrenme durumunda hayvana sağlanan iĢaret ve 

ipuçlarının uygunluğu, açıklığıdır. 

4. Öğrenme durumunda gerekli olan motor tepkilerin türü: KoĢma, keskin dönüĢler vb. 

5. Labirentte ilerleme ve baĢarılı olma biçimi: Deneyi yapan kiĢi tarafından belirlenen, bir 

labirenti çözümlemek için gerekli olan yol, dönüĢ biçimi 

6. Deneme sayısı ve bu denemelerin birikik doğası. 

Bireysel Farklılık DeğiĢkenleri: 

**Tolman, davranıĢı etkileyen çevresel değiĢkenlere ek olarak bireysel farklılık değiĢkenlerini ele 

almıĢtır. Bireysel farklılık değiĢkenleri, her bir çevresel değiĢkenle etkileĢimde bulunur ve ara 

değiĢkenlerin de etkisiyle bağımlı değiĢken olan davranıĢ meydana getirilir. 

Tolman'ın ele aldığı bireysel farklılık değiĢkenleri Ģunlardır: 

1. Kalıtım 

2. YaĢ) 

3. Önceki eğitim 

4. Organizmanın hormon, ilaç ve vitamin koĢullan 

Ara DeğiĢkenler: 

*Ara değiĢken, bağımsız değiĢken ve bağımlı değiĢken arasındaki iliĢkiyi açıklamaya 

yardımcı olmak üzere oluĢturulmuĢ bir yapıdır. Tolman ara değiĢken olarak biliĢi 

görmektedir. BiliĢ, hem uyarıcıya hem de tepkiye müdahale eden bir öğedir. 

**Organizma, verilen bir hedefe tek bir yolu kullanarak değil, çok çeĢitli alternatif yolları 

değerlendirerek ulaĢmaktadır. Bu durumda Tolman, amaca ulaĢmada kullanılan karmaĢık, 

bütüncü davranıĢ çeĢitliliğinin nedenlerini açıklamaya çalıĢmıĢtır. Tolman, bu sorunu ara değiĢken 

kavramını kullanarak cevaplamıĢtır. 

**BiliĢ hem uyarıcıya hem de tepkiye müdahale eden bir öğedir. Bireyin çevresindeki dünyaya 

iliĢkin algıları, inançları onun etkinliklerini etkilemektedir. 

Ara DeğiĢken Örnekleri: BiliĢleri, beklentileri, amaçları, varsayımları ve istekleri 

kapsar. 

Beklentiler Ara DeğiĢkenini Açıklarsak: Tolman’a göre bir beklenti, her bir 

baĢarılı tepkiyi bir ödül takip ettiğinde ortaya çıkar. Bir beklenti bir kere ortaya çıktığı 

zaman, davranıĢın yön bulmasında ve kontrolünde rol oynar. 


Güdülenme 

Zihinsel 

Deneme 

Yanılma 

Performans 

BĠLĠġSEL 

SENARYO 

BĠLĠġSEL 

HARĠTA 

KATEKSĠS 

ÖĞRENME 

**Organizmanın çevredeki hangi olaylara dikkat edeceğini belirler. 

ÖRNEK: Aç bir organizma çevredeki yiyeceklere, susuz bir organizmada 

çevredeki su ile ilgili uyarıcılara dikkat eder. 

**Tolman'a göre, öğrenme için güdülenme gerekli değildir, çünkü güdülenme, 

organizmanın çevredeki hangi olaylara dikkat edeceğini belirler. 

**Tolman'a göre güdülenme "algısal vurgulayıcı" olarak görev yapar. 

**Tolman organizmanın seçimden önce seçme noktasında durup karar verme öğelerini biliĢsel 

olarak gözden geçirdiğini belirtmektedir. Bu sürece de zihinsel deneme-yanılma adını 

vermektedir. 

**Fare labirentte yiyeceğe en kısa yoldan nasıl gidebilirim gibi çözümler ararkenki hareketleri, 

alternatif bir yol araması zihinsel deneme yanılmadır. Bu deneme-yanılma çözüm bulununcaya 

kadar devam etmektedir. 

**Öğrenilenlerin gerek duyulduğunda gözlenebilir davranıĢa dönüĢtürülmesine 

performans denir. 

ÖRNEK: T bankasının nerde olduğunu biliriz ancak bankaya ihtiyaç 

duyduğumuzda bu bilgiyi kullanırız 

**Uzun süreli bellekteki iĢlemsel hafıza bilgilerine denir. Bir olayın nasıl 

gerçekleĢtiği ile ilgili senaryo vardır. Bireylerin zihinlerinde bir olayın nasıl 

gerçekleĢtiği ile ilgili senaryoları vardır. Fakat bu senaryolar farkında olarak 

öğrenilmez. Durum ya da olayla karĢılaĢınca uygun Ģekilde hareket ederiz 

ÖRNEK: Ders dinlerken nasıl davranacağımızı farkına varmadan öğreniriz ve 

ders dinlerken de zihnimizdeki senaryoya uygun dinleriz. 

**Eğer organizmaya çevresini keĢfetme imkânı verilirse, çok sayıda uyarıcı ve uyancı 

tepki bağlaĢımları kazanabilir. Organizma bu kazandığı bilgiyi birbirinden ayrı, bağımsız 

birimler halinde değil, organize edilmiĢ bilgi halinde saklar. Organizmanın çevreye 

iliĢkin organize edilmiĢ bu bilgi türüne biliĢsel harita adı verilmektedir. 

**BiliĢsel harita denencel nitelikte olan geçici beklentilerin test edilmesi yoluyla geliĢir. 

Denence test etme süreci, biliĢsel haritanın geliĢiminde önemli bir yere sahiptir. 

Organizma biliĢsel haritasını kullanarak diğer koĢullar eĢit olduğunda kendisini en kısa 

Ģekilde amaca ulaĢtıran yolu seçmektedir. Bu duruma en az çaba ilkesi denir. 

TOLMAN‘IN ÖĞRENME TÜRLERĠ 

**Organizma içinde bulunduğu sosyo-kültürel özelliklere göre belli dürtü 

durumlarını belli nesneler ile iliĢkilendirerek öğrenir. 

** Kateksis, belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri iliĢkilendirme eğiliminin 

öğrenilmesidir. 

ÖRNEK: Kebap deyince akıllara Adana ve Urfa‘nın, Ġtalyanlar açlığını makarna 

ya da pizza ile giderme eğiliminde olabilir. 

NOT: Organizmanın belli dürtü durumlarında belli nesnelerden kaçınmayı 

öğrenmesine ise olumsuz Kateksis demiĢtir. 

ÖRNEK: Bir Müslüman açlığını gidermek için domuz eti yemez çünkü açlık ile 

domuz etini iliĢkilendirmemiĢtir. 

SAYFA 73

Eġ DEĞER 

ĠNANÇLAR 

ALAN 

BEKLENTĠLERĠ 

ALAN BĠLĠġ 

YÖNTEMLERĠ 

DÜRTÜ 

AYRIMLARI 

**Tolman‘a göre öğrenmede fizyolojik dürtülerden çok sosyal dürtülerin 

doyurulması önemlidir. Bazen alt amaç gerçek amaçla aynı etkiye sahip 

olduğunda alt amaç eĢ değer inancı oluĢturmaktadır. Organizmanın açlık, 

susuzluk gibi fizyolojik dürtülerine göre saygı ihtiyacının karĢılanması daha 

önemlidir. 

ÖRNEK: 

** ĠĢ yerinde baĢarılı olma algısı çalıĢanın saygı ve kabul görme ihtiyacını 

karĢılar. Yüksek not alma saygı ihtiyacını doyurur 

** Alt amaç, ana amaçla aynı tepkiye sahip olduğunda, alt amaç, eĢdeğer inanç 

oluĢturur. Bu durum, uyarıcı-tepki kuramlarında ikincil pekiĢtirme kavramına 

çok benzemekle birlikte, bu öğrenme çeĢidi fizyolojik dürtülerden ziyade ―sosyal 

dürtülerin‖ tatmini ile iliĢkilidir 

**Tolman, pekiĢtirme olarak, sevgi – saygı ihtiyacının karĢılanmasını görürken, 

U-T kuramcıları açlık, susuzluk gibi fizyolojik dürtülerin doyurulmasını tercih 

etmektedirler. 

TOLMAN DERKĠ: 1949'da bu durumla ilgili Ģu örneği vermektedir. Yüksek not alma algısı, 

öğrencinin bir müddet sevgi ve kabul edilme ihtiyacını tatmin edecektir. Hatta arkadaĢlarına 

aldığı notlardan söz etmese bile, öğrenci için A almak, sevilme ve kabul edilmeye eĢdeğer olarak 

görülecektir. 

**Organizma neyin neye götüreceğini öğrenir. Belli bir iĢaret gördüğünde onu, 

belli bir diğer iĢaretin izleyeceğini bekler. Bu öğrenmeye uyarıcı-uyarıcı 

öğrenmesi de denir. Bu tür öğrenmenin gerçekleĢmesi için tek pekiĢtirme 

beklentinin doğrulanmasıdır. 

ÖRNEK: Zil çalması dersin baĢlaması için bir iĢarettir. ġimĢek gök gürültüsünün 

iĢaretidir 

TOLMAN DERKĠ: Uyarıcı-Tepki (U- T) öğrenme değil, uyarıcı-uyarıcı (U=U) öğrenme 

denmiĢti. Organizma bir iĢareti gördüğünde, bir sonrakinin onu izleyeceğini öğrenir. Bu tür 

öğrenmenin meydana gelmesi için tek pekiĢtirme, beklentinin yani denencenin doğrulanmasıdır. 

**Alan-biliĢ yolu, bir problem çözme stratejisi olarak belli durumlarda algısal alanı 

düzenleme eğilimi olarak tanımlanır. Problem çözme stratejisinde önemli olan 

nokta, bir problemi çözmede etkin olan bir stratejinin gelecekte benzer 

durumlarda da kullanılmasıdır. 

**Problem çözme yaklaĢımı ya da yolu da denebilir. Tolman‘a göre en az güvenli 

öğrenme türüdür. Bir problemi çözmede kullandığı stratejiyi diğer 

problemlerde de kullanmadır. 

**Organizmanın kendi dürtü durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide 

bulunmasını kapsamaktadır. Organizma kendi dürtü durumunu belirlemedikçe 

onunla ilgili biliĢ haritasını kullanamaz. Yani ihtiyacını bilmedikçe amacını 

belirleyemez ve davranıĢta bulunamaz 

ÖRNEK: Bir T labirentinde hayvana aç olduğunda bir yöne, susuz olduğunda diğer yöne 

dönme öğretilmiĢtir. Organizma, kendi dürtü durumunu açıkça belirlemedikçe onunla ilgili biliĢ 

haritasını kullanamaz. Organizma ihtiyacını bilmediğinde, amacını belirleyemez ve sonuçta da 

uygun davranıĢı gösteremez. 

**Tolman, fizyolojik dürtülere olduğu kadar sosyal dürtülere de önem verdiğinden onun için dürtü 

ayırımı kavramı önemlidir. 

ÖRNEK: Sevgiye ihtiyaç duyan birisinin davranıĢı farklı olacaktır, yiyeceğe ihtiyaç duyan birisinin 

davranıĢı farklı olacaktır. 


HAREKET 

BĠÇĠMLERĠ 

**Tolman kuramından esas olarak fikirlerin iliĢkilenmesiyle ilgilenmiĢtir. Bu 

nedenle hareket biçimini öğrenme, bir eksiği gidermeye dönüktür. 

**Bir eksikliği gidermek için sergilenen hareketler ve bunların nasıl davranıĢa 

alıĢkanlığa dönüĢtüğünü belirlemeye yönelik Tolman‘ın yaptığı çalıĢmalar vardır. 

**Sonuçta kalıcı tutum ve alıĢkanlıklar oluĢur. 

TOLMAN‘IN KURAMININ EĞĠTĠM AÇISINDAN DOĞURGULARI 

1 Eğitimle kazanılacak amaçlar, öğrencinin amaçlarıyla tutarlı olduğu, öğrencinin gereksinimlerini 

karĢıladığı ölçüde öğrencinin öğrenme çabasını sürdürmesini sağlayacaktır. 

2 Okuldaki dersler öğrenciye öğrenmeye karĢı istek ve ihtiyaç yaratmalıdır. 

3 Konular mantıksal ve aĢamalı bir sıra izleyecek Ģekilde yapılandırılmalıdır. 

4 Öğrencilere denence kurma ve denenceleri test etme, zihinsel olarak deneme-yanılma fırsatı 

verilmeli. Öğretme-öğrenme ortamı öğrencinin beklentilerini karĢılamaya yönelik olmalıdır. 

5 Öğrencilere yapacakları davranıĢ sonucu performansının artması için ödül verilmelidir. 

6 Çevresel bireysel ve ara değiĢkenler öğrencilerin beklentilerine uygun olmalıdır. 

7 öğrenme konusunda birçok önemli araĢtırma baĢlıkları ortaya atmıĢtır ve psikolojiye 'ara 

değiĢken' ve 'biliĢsel harita' kavramlarını kazandırmıĢtır. 

OKUMA PARÇASI 

Tolman'a göre davranıĢ, amaca yönelik ise organizma çevreyi araĢtırma ve amaca ulaĢma çabasını sürdürür. 

DavranıĢ, organizmanın elde etmek istediği ürün, ulaĢmak istediği amaç tarafından yönlendirilir. DavranıĢ belli bir 

amaca dönük değilse, organizma öğrenme çabasından vazgeçer. O halde eğitimle kazandırılacak amaçlar, öğrencinin 

gereksinimlerini karĢıladığı ölçüde, öğrencinin öğrenme çabasını sürdürmesini sağlayacaktır. Ayrıca, öğretme 

öğrenme ortamındaki uyarıcılar, nesneler, olaylar öğrencilerin gerek fizyolojik gerekse sosyal ihtiyaçlarını gidermelidir. 

Öğrencilerin öğrenme çevresindeki objelerle dürtülerini giderme arasında iliĢki kurmaları sağlanmalıdır. Tolman'ın 

kateksisin unutmaya karĢı direnci artırdığı görüĢü dikkate alındığında, öğrencinin ihtiyacını gideren davranıĢları 

kazandırmak daha da önem taĢımaktadır. Kısaca, dersler, öğrenme birimleri öyle yapılanmalı ki öğrencinin, algıladığı 

ihtiyaçları ile dersin hedefleri arasındaki iliĢkiyi kolayca keĢfetmesine yardımcı edebilsin. 

Tolman'a göre güdülenme, algısal vurgulayıcı olarak önem taĢır ve organizmanın çevrede dikkat edeceği olayları 

belirler. O halde ders, ünite ya da baĢka bir öğrenme birimi öğrencide öğrenmeye karĢı istek ve ihtiyaç yaratmalıdır. 

Organizma, araĢtırma yoluyla bir olayın baĢka bir olaya yol açtığını; bir iĢaretin diğer bir iĢarete götürdüğünü 

keĢfeder ve bu iĢaretleri kullanarak amacına ulaĢır. Buna göre, dersler, üniteler, konular mantıksal ve aĢamalı bir 

sıra izleyecek Ģekilde yapılandırılmalıdır. Ayrıca, Tolman'a göre, kazandırılacak davranıĢın bir anlamı, bütünlüğü 

olmalıdır. DavranıĢ çok küçük hareket parçalarına ayrıĢtırıldığında anlamını kaybetmektedir. O halde öğrenciye 

kazandırılacak davranıĢlar bütüncü olmalıdır. 

Tolman'a göre organizmanın denence kurması ve bu denenceleri test etme süreci onun biliĢ haritasının 

geliĢiminde önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle öğretme-öğrenme ortamında öğrencilere denence kurma ve 

denenceleri test etme, zihinsel olarak deneme-yanılma fırsatları verilmelidir. Böylece öğrencilerin biliĢ haritalarını 

geliĢtirmelerine ve anlamlı etkinliklere yönelmelerine yardım edilebilir. 

Organizmayı amaca ulaĢtıran tepkiler, denencenin diğer bir deyiĢle, ön beklentinin doğrulanmasını sağlamaktadır. 

Beklentilerin gerçekleĢmesi ise davranıĢı güçlendirir. Bu durumda, öğrenciye davranıĢları ile ilgili verilecek 

dönütler, doğrulanan beklentilerle ilgili davranıĢların güçlenmesini sağlarken, doğrulanmayan beklentilerle 

ilgili davranıĢların yeniden gözden geçirilmesini ve biliĢsel haritada düzeltmeler yapılmasını sağlar. öğrenme 

Organizma, yapacağı davranıĢ sonucunda bir ödül beklentisine sahiptir. Eğer bu beklediği ödülü elde edemezse 

kızgınlık duyar. Bu durumda öğrencinin performansı sonucunda verilecek ödül,.onun için anlamlı ve beklentisine 

uygun olmalıdır. Aksi taktirde performansta düĢme gözlenebilir. Tolman‘a göre öğrenmeyi ve performansı etkileyen 

birçok çevresel, bireysel ve ara değiĢkenler bulunmaktadır. Öğrencinin öğrenmesini çok çeĢitli faktörlerin 

etkilediğinin farkında olan öğretmen, öğretme-öğrenme çevresini, öğrencinin beklentilerini karĢılayacak Ģekilde 

düzenler. Diğer bir deyiĢle, gerek programın hazırlanmasında, gerekse öğretimin düzenlenmesinde çevresel 

faktörler, bireyin ve ara değiĢkenlerin özelliklerine uygun olmalı ki, öğrencinin beklentileri doğrulansın ve 

öğrenmeye inancı artsın. 

SAYFA 75

SOSYAL ÖĞRENME-ALBERT BANDURA 

(GÖZLEM YOLUYLA-MODEL ALARAK-DOLAYLI ÖĞRENME) 

** Sosyal öğrenme kuramı Bandura’nın yaptığı çalışmalar sonucu ortaya koyduğu bir öğrenme kuramıdır. Bu kuram 

hem davranışçı hem de bilişsel öğrenme kuramından farklı bir yapıya sahip olmakla birlikte her iki kuramın özelliğini 

de taşımaktadır. Bandura’ya göre öğrenmelerin temelinde mutlaka her davranışı organizmanın yapması ve elde 

ettiği sonuçlara bağlı olarak davranışı şekillendirmesi söz konusu değildir. Birçok öğrenmenin temelinde gözlem ve 

başkalarının yaptığı davranışlar yoluyla öğrenme vardır. 

**Sosyal öğrenmede asıl olan bireyin başkalarını gözlemleyerek öğrenmesidir. Öğrenmenin etkililiği, öğrenenin 

modelden gözlemlediği davranışı taklit edebilme kabiliyetidir. Bandura Sosyal Öğrenmeyi gözlem yoluyla öğrenme 

olarak da isimlendirmektedir. Ancak taklit yoluyla öğrenme ile gözlem yoluyla öğrenmenin birbirinin yerine 

kullanılamayacağını da vurgulamaktadır. 

**Model almada birey gözlediği kişinin başarıya ulaştığı ve hoşa giden sonuca ulaşılan davranışlarını alırken, 

taklit de ise iyi ya da kötü ayrımı yapılmaksızın gözlenilen kişinin tüm davranışlarının aynen alınması söz 

konusudur. Model alma söz konusu olduğunda bir sınıf ortamında yanındaki arkadaşıyla konuşup öğretmeni 

tarafından azarlanan arkadaşını gören öğrenci bu davranışı yapmama eğiliminde olacaktır. Azarlanan öğrenci başka 

bir derste öğretmenin sorduğu soruları cevaplayarak öğretmeninden övgü almış ise bu davranışlar ise davranışları 

gözleyen öğrenci tarafından yapılacaktır. 

**Sosyal hayatta karĢılaĢtığımız birçok öğrenme durumları sadece koĢullanma teorileriyle açıklanamaz. 

Ġnsanlar birçok karmaĢık davranıĢlarını uzun pekiĢtirmeler olmadan sadece gözleyerek öğrendikleri 

görülmektedir. Bebekler, konuĢmayı çevresinde bulunan kiĢileri taklit ederek öğrenir. Cinsiyet rolleri; 

anne, baba ve kardeĢlerden öğrenilir. Gençler ilgi duydukları alanlarda ünlü kiĢileri model alarak 

davranıĢ oluĢturur ve geliĢtirirler. Bandura, çevrenin davranıĢ üzerinde etkili olduğunu ancak 

davranıĢında çevre üzerinde etkisi olduğunu ileri sürer. Buna karĢılıklı gerekirlilik adını verir. Daha 

sonra daha da ileri giderek kiĢiliğe üç Ģey arasındaki iliĢki olarak bakmaya baĢlar. Bunlar; çevre, 

davranıĢ ve kiĢinin psikolojik geliĢimi. 

BANDURA’NIN DENEYĠ 

Bandura, üç grup çocuğa deney yapmıĢtır. Bu üç grup çocuğa, oyun odasında oyuncağına karĢı 

saldırgan davranıĢlar sergileyen bir çocuğun filmi izletilmiĢtir. Bu film üç farklı son ile bitmektedir. 

Birinci grup çocuğa; bu saldırgan davranıĢlar sonucunda ödüllendirildiği son, ikinci grup çocuğa; 

saldırgan davranıĢtan dolayı oyuncakla oynamama cezası verildiği son, üçüncü grup çocuğa ise; ne 

ceza ne de ödül verildiği son izletilmiĢtir. Daha sonra bu çocuklar oyuncakla oynamak üzere oyun 

odasına bırakılmıĢtır ve Bandura bu çocukların davranıĢlarını gözlemlemiĢtir. 

DENEY SONUCUNDA: 

BĠRĠNCĠ GRUP: Sonunda ödül alan grup: Yüksek derecede saldırganlık 

ĠKĠNCĠ GRUP: Sonunda cezalandırılan grup: DüĢük seviyede saldırganlık 

ÜÇÜNCÜ GRUP: Sonunda ne ödül ne ceza: Orta seviyede saldırganlık 

DENEYĠN YORUMU: 

**Davranışın gözlenmiş olması yapılması için yeterlidir. Pekiştirmeye ihtiyaç yoktur-KANIT 3.GRUP 

**Pekiştirme performansı etkiler. KANIT 1.GRUP 

**Pekiştirme olmadan da davranış öğrenilir, fakat pekiştirme ile davranış güçlenir ve performans artar. 

Burada öğrenme ile performans ayrımı vurgulanmaktadır. 

****Bandura bu deneyden; öğrenmede medyanın özellikle televizyonun çok büyük etkisi 

olduğu, çocuğun saldırgan, uysal, paylaĢımsal gibi davranıĢları öğrendiği sonucuna 

ulaĢmıĢtır. SAYFA 76

**Körle yatan ĢaĢı kalkar. 

**Kır atın yanında duran ya huyun ya suyundan 

**Bana arkadaĢını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. 

**Anasına bak kızını, al 

NOT: BiliĢsel ağırlıklı kuramcılar TOLMAN VE BANDURA‘ YA göre pekiĢtirmeye gerek yoktur. Bandura‘ya 

göre pekiĢtirme performansı artırır. Tolman‘a göre ise beklentiye dayalı olarak davranıĢı ortaya çıkarır. 

GENEL ÖZET: 

**Bandura‘ya göre gözleyerek öğrenme, sadece bir kiĢinin diğer kiĢilerin etkinliklerini basit olarak 

taklit etmesi değil, çevredeki olayları biliĢsel olarak iĢlemesiyle kazanılan bilgidir. 

● Gözlem yoluyla öğrenme, taklidi içerebilirde, içermeyebilirde. 

ÖRNEK: Sınavda yanındaki arkadaĢının kopya çekerken yakalandığını ve cezalandırıldığını gören 

bir öğrenci, böyle bir duruma düĢmemek için soruları kendisi cevaplamaya çalıĢır. Bu durumda 

öğrenci gözlemleri yolu ile öğrenmiĢ ancak taklit etmemiĢtir. 

● Bandura ve Tolman‘ın kuramları birer pekiĢtirme kuramları değil, biliĢsel eğilimli kuramlardır. 

● Bandura da Tolman gibi öğrenmeyle performansı birbirinden ayırmıĢtır. 

● Bandura‘ya göre davranıĢların çok büyük bir kısmı, diğer insanların gözlenmesi, yani davranıĢı 

gösteren bireylerin model alınması sonucu öğrenilir. 

ÖĞRENMEYĠ SAĞLAYAN DOLAYLI YAġANTILAR 

DOLAYLI 

PEKĠġTĠRME 

DOLAYLI 

GÜDÜLENME 

DOLAYLI CEZA 

**DavranıĢı pekiĢtirilen modeli izleyen bireylerin, modelin davranıĢlarını daha kısa 

sürede ve sıklıkla taklit ettiği görülür. 

ÖRNEK: Derse katılan öğrenciyi öğretmenin övmesi diğer öğrencileri de derse 

katılması için cesaretlendirir 

**Model yapmış olduğu davranışlar sonucunda ödüllendirilmiş ise, gözlemcinin 

(öğrenen) o davranışı tekrar etme olasılığı artacaktır. Dolaylı pekiştirmede 

pekiştireç öğrenene değil davranışı yapana yani modele verilmektedir. 

**Gözlenen ürünler, bireyi sadece bilgilendirmez, aynı zamanda onu elde etmeye de 

güdüler. Gözlenen davranıĢ, değer verilen bir ürünle sonuçlanırsa, birey davranıĢta 

bulunmaya istek duyar. Ayrıca gözlemci o davranıĢı yapabileceğine inanmalıdır. 

BaĢkalarının baĢarılarını ya da baĢarısızlıklarını gözlemek, belli bir davranıĢı yapmak 

için, bireyin kendi yeteneğini değerlendirmesine yardın eder. 

ÖRNEK: Sınıfta burs kazanan bir öğrenciyi gören ve kendi düzeyinin de burs 

kazanmaya uygun olduğunu gören birey harekete geçer 

**Gözlenen davranış sonucunda model hoşa giden bir sonuçla karşılaşır ise, gözleyen 

kişi bu davranışı yapmaya istek duyar. Modelin başarısı gözleyenin o davranışı 

yapması için onu tetikler ve harekete geçirir 

**Modelin olumsuz davranıĢlarının cezalandırılması, gözleyenlerin benzer 

davranıĢlarda bulunmalarını engellemekte veya azaltmaktadır. Bir gruptaki bireylerin, 

kurallara uymalarını sağlamada ve istenmeyen davranıĢları engellemede önemli role 

sahiptir. 

ÖRNEK: Yalan söyleyen bir öğrenci cezalandırıldığında diğer bireyler aynı durumla 

karĢılaĢmamak için yalan söylemezler. Ancak çocuklar saldırganca ve duygusal 

olarak cezalandırılırlarsa, saldırganlığı taklit etme eğilimi doğabilir. Yani saldırganca 

cezalandıran anne-babalar, çocuklarının da saldırganca cezalandıran birer annebaba 

olmalarına neden olurlar. 

** Modelin yapmış olduğu davranış sonunda bir ceza ile karşı karşıya kalır ise, 

davranışı gözleyenin o davranışı yapma eğilimini azaltır ya da ortadan 

kalkar. Dolaylı pekiştireçte olduğu gibi ceza öğrenene değil davranışı yapana 

yani modele verilmektedir. SAYFA 77

DOLAYLI 

DUYGU 

DUYGUSALLIK 

ĠÇSEL 

PEKĠġTĠRME 

DOĞRUDAN 

PEKĠġTĠRME 

**Birçok duygu gözlem yoluyla kazanılır. Birçok insan doğrudan zarar görmedikleri 

halde fareden, köpekten, yılandan, hocadan, sınavdan korkmaktadırlar. Bu korkuların 

nedeni söz konusu korkulara sahip modellerin gözlenmesidir. 

ÖRNEK: Böcek gördüğü zaman çığlık atan annesini gören çocuk, annesini taklit eder 

ve böceğin korkulacak bir yaratık olduğu sonucuna ulaĢır 

**Gözleyen davranışı yapıp herhangi bir zarar görmese de modelin davranışları 

nedeniyle korku ve kaygı hissedebiliriz. Model alınan kişi bizim sevdiğimiz ve bize 

yakın bir insansa onun korktuklarından korkma, onun sevdiklerini sevme eğiliminde 

oluruz. 

**Bireyin baĢkalarının tepkilerine aldırmadan kendi amaçlarını kendi doğrularını 

belirlemesi ve uygulamasıdır. Kendi kendini güdüler kendine ve düĢüncelerine önem 

verir. 

KPSS-2009 KreĢte arkadaĢına vuran Mert, öğretmenin verdiği oturma cezasına 

aldırmamıĢ, ―Oh, iyi ki de vurdum, o da benimle alay etmiĢti, ona gününü gösterdim.‖ 

diyerek rahatladığını hissetmiĢtir. Mert‘in yaĢadığı rahatlık duygusu, sosyal öğrenme 

kuramına göre aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? CEVAP: Ġçsel pekiĢtirme 

Dolaylı pekiĢtirmeden sonra gözleyenin gözlemlediği davranıĢı taklit etmesiyle 

birlikte, gösterdiği taklitten sonra davranıĢının ödüllendirilmesi doğrudan 

pekiĢtirme olarak adlandırılır. Model alınan davranıĢın pekiĢtirilmesi 

SOSYAL ÖĞRENME KURAMININ 

ĠLKELERĠ VE ETKĠLEYEN FAKTÖRLER 

GÖZLEMCĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ MODELĠN ÖZELLĠKLERĠ DAVRANIġIN ÖZELLĠKLERĠ 

1-SembolleĢtirme kapasitesi 

2-Öngörü kapasitesi 

3-Dolaylı öğrenme kapasitesi 

4-Öz düzenleme kapasitesi 

5-Öz yargılama kapasitesi 

TEMEL ĠLKELER-6 TANEDĠR 

KarĢılıklı 

Belirleyicilik 

*Benzerlik 

*Statü 

*Saygınlık 

*Uzmanlık v.b 

*Basit 

*ĠĢlevsel 

*Sık tekrarlanması 

**Bandura‘ya göre bireyin davranıĢı ile çevre, karĢılıklı olarak birbirini etkilemekte, bunun sonucunda bireyin 

sonraki davranıĢları belirlenmektedir. Hem çevre davranıĢı, hem de davranıĢ çevreyi değiĢtirebilir. 

● PekiĢtirme ve ceza çevrede potansiyel olarak vardır. Ancak onların ortaya çıkıĢını 

davranıĢlar belirler. 

ÖRNEK: Sürekli problem yaratan birey olumsuz bir sosyal çevre yaratmaktadır. 

● Bandura‘ya göre insanlar çevreyi belli yollarla etkilemekte, değiĢtirmektedir. Çevre de 

insanların daha sonraki davranıĢlarını etkilemektedir. 

ÖRNEK: Saldırgan bireylerin olduğu bir yerde saldırganlık uygun görülür. Saldırganlığın 

uygun görüldüğü ortamdaki birey de saldırgan davranıĢları seçebilir 

**Öğrenmeyi; birey, çevre ve davranıĢ olarak üç temel faktör birlikte oluĢturur. Bireyin 

karakteristik özellikleri, kiĢiliği, düĢünceleri, beklentileri ve inançları üçgenin bir köĢesinde 

yer almaktadır. 

-Diğer köĢede ise davranıĢ vardır. 

KiĢi kendi davranıĢı ile hem kendi kararlarını etkilemekte, hem de diğerlerinin kiĢiye 

göstereceği tepkiye neden olmaktadır. 

-Üçüncü köĢede ise; çevre yer almaktadır. Bir yandan çevresel faktörler bireyin 

kararlarını etkilerken diğer yanda çevrede olan olaylar, bireye nasıl davranması gerektiği 

ile ilgili olarak yol gösterici olabilmektedir SAYFA 78

SembolleĢtirme 

Kapasitesi 

Öngörü 

Kapasitesi 

Geleceği 

DüĢünme 

Dolaylı 

Öğrenme 

Kapasitesi 

Öz 

Düzenleme 

Kapasitesi 

(Kendini) 

**GeçmiĢi hafızasında TUTABĠLME, TAġIYABĠLME, meydana gelmemiĢ olayları 

da zihinde sembolik KODLAYABĠLME, TEST EDEBĠLME 

**Bandura insanların, düĢünme ve dili kullanma gücüme sahip olduğundan geçmiĢi 

kafasında taĢıyabilmekte, geleceği iĢi test edebilmektedir. Eğer insanoğlunun 

kafasında bir video kaydedici olduğu ve kendisine gelen her Ģeyi kaydettiği düĢünülürse 

bu video kaset, her yaĢantının biliĢsel temsilcisini ya da sembolünü hatırlama 

kapasitesi olarak düĢünülebilir. Aynı Ģeyler, geçmiĢ için olduğu kadar gelecek için de 

geçerlidir. Henüz meydana gelmemiĢ olaylarda zihinde temsil edilir. Gelecekteki 

muhtemel davranıĢlar zihinde sembolik olarak yapılır, beklenir, merak edilir, test edilir. 

**GeçmiĢ ve geleceğin sembolü ya da biliĢsel temsilcisi olan düĢünceler, sonraki 

davranıĢları etkileyen ya da onlara neden olan materyallerdir 

** Bandura'ya göre insanlar çevreye uyum sağlamak ya da çevrelerini değiĢtirmek 

için dünyada gördüklerini zihinlerinde sembolleĢtirirler. 

**Semboller insanların zihninde dünyadaki gördüklerinin temsilcileridir. Bu 

durum, insanlara düĢünme ve düĢüncelerini ifade etmede rehberlik 

etmesini sağlar. 

**Diğerleri ise deneyim ve düĢünce olarak zihnindeki sembollerdir. Ġnsanın 

beyninde kendi kapasitesine uygun sanki bir kayıt cihazı vardır ve her Ģeyi 

kaydeder, kaydettiklerini hatırlamak içinse sembollerle kodlama yapar. 

**SembolleĢtirme özelliğinden dolayı geçmiĢi zihinde tutabilme geleceği zihinde 

tasarlayabilme 

**Öngörü Kapasitesi: Bireylerin ileriyi görme, plan yapabilme, baĢkalarının 

kendilerine nasıl davranacaklarını kestirebilme kapasiteleridir. 

**Sosyal öğrenme kuramı, sembolik kapasiteyi kullanmanın yanı sıra gelecek için 

plan yapabilme kapasitesini de gerektirir. Ġnsanlar, gelecekte baĢkalarının 

kendilerine nasıl davranacaklarını tahmin edebilmeli, hedeflerini belirleyebilmeli, 

geleceğini planlayabilmelidirler. Kısaca, düĢünme etkinlikten önce geldiğinde, 

insanlar ileri düĢünebilmelidirler. 

**GeçmiĢte öğrenilenlerden faydalanılır, birleĢtirilir 

**Ġnsanlar özellikle çocuklar, genellikle baĢkalarının davranıĢlarını ve davranıĢlarının 

sonuçlarını gözleyerek öğrenirler. KuĢkusuz kendileri de bazı Ģeyleri yaparak ve kendi 

davranıĢlarının sonuçlarını görerek çok Ģey öğrenebilirler. Ancak, yaĢam sadece 

insanların kendi yaptıklarından öğrenmelerini içerseydi çok sınırlı kalırdı. Oysa insanlar 

baĢkalarının deneylerimi gözleyerek çok Ģey öğrenmektedirler. Bu nedenle, dolaylı 

öğrenme kapasitesi sahip olma sosyal öğrenmede önemli bir ilkedir. 

KPSS-2010 Ablasının tırnakları kesilirken canı yandığı için ağladığını gören Taylan sıra 

kendisine geldiğinde tırnaklarını kestirmemek için uzun süre direnmiĢtir. Taylan‘ın 

tırnaklarını kestirmemek için uzun süre direnmesi aĢağıdaki kavramlardan hangisi ile 

açıklanır? CEVAP: Dolaylı Öğrenme 

**Ġnsanların kendi davranıĢlarını kontrol edebilme yeteneğine sahip olmalarıdır. Ġnsanlar 

ne kadar çalıĢacaklarına, ne kadar uyuyacaklarına, ne yiyeceklerine, nereye 

gideceklerine kendileri karar verirler ve davranıĢlarını kontrol ederler. 

ĠNSANLARIN KENDĠ HAYATLARINI KENDĠLERĠNĠN DÜZENLEMESĠ 

**Bireyin kendi davranıĢlarını gözlemleyip, kendi ölçütleriyle karĢılaĢtırarak yargıda 

bulunması ve gerekiyorsa davranıĢlarını ölçütlerine uygun hale getirmesidir. Yani bireyin, 

kendi davranıĢlarını etkilemesi, yönlendirmesi, kontrol etmesidir. DıĢarıdan baĢkalarının 

kontrolüne ihtiyacı yoktur. Kendi planını yapar ve uygular. ĠÇSEL PEKĠġTĠRME 

**Birey kendi kendini değerlendirme sonucunda, kendini içsel olarak pekiĢtirir. 

DavranıĢların düzenlenmesinde içsel pekiĢtirmeler dıĢsal pekiĢtirmelere göre daha etkilidir. 

**Birey, kendi davranıĢlarını gözleyip, kendi ölçüleriyle karĢılaĢtırarak değerlendirir ve 

kendini pekiĢtirerek ya da cezalandırarak davranıĢlarını düzenler. SAYFA 79

Öz Yargılama 

Kapasitesi-Öz 

Yansıtma 

ÖZYETERLĠK 

** Bireylerin kendileri hakkında düĢünme, yargıda bulunma, kendilerini yansıtma 

kapasitesine sahip olması. Bireyler etkinliklerin sonuçlarına göre yargıda bulunurlar. (Bu 

yargıya öz yeterlik denir) 

**Bireyin, farklı ve güç durumlarla baĢ etme, belli bir etkinliği baĢarma yeteneğine, 

kapasitesine iliĢkin kendini algılayıĢıdır, inancıdır. Bu güç durumlar, sınava girme, 

yarıĢmaya katılma, bir sınıfta öğretmenlik yapma, topluluk önünde konuĢma vb. 

● Bireyin kendi kapasitesinin farkında olmasıdır. 

** Bireyin öz yeterliliğime iliĢkin algısı kendi gerçek yeterliliğini yansıtmayabilir. Ancak, 

algılanan öz yeterlilik bireyin davranıĢlarını düzenlemede önemli bir role sahiptir. Öz 

yeterlilik, bireyin etkinliklerinin seçimini, bir etkinlikle harcayacağı çabayı, bir güçlükle 

karĢılaĢtığında göstereceği sebat süresini, duyacağı kaygı ya da güven düzeyini 

etkiler(Bandura,1982) 

** Öz yeterliğe, teknik olarak ―algılanan öz yeterlik‖ denmektedir. Bireyin, becerisini 

kullanarak yapabildiklerine iliĢkin yargıların bir ürünüdür, sonucudur. Öz yeterlik, bireyin, 

farklı durumlarla baĢetme, belli bir etkinliği baĢarma yeteneğine, kapasitesine iliĢkin 

kendini algılayıĢıdır, inancıdır, kendi yargısıdır. 

** Ġnsanlar, kendileri hakkında düĢünür ve düĢündüklerini açıklayabilir. Bireyler kendi 

fikirlerini ve düĢüncelerini uyguladıktan sonra sonuçları değerlendirir ve kendisini 

yargılayabilir. 

**BĠREYLERĠN KENDĠ HAKKINDA BĠLGĠ SAHĠBĠ OLMASI KENDĠNE OLAN GÜVENĠ 

ĠNANCI VE BUNLARA BAĞLI OLARAK HAREKETE GEÇEBĠLMESĠ VE 

YAPTIKLARINI, SONUÇLARINI DEĞERLENDĠREBĠLMESĠ 

Öz yeterlik yargıları dört kaynaktan gelir. 

1. YaĢantı: Bireyin doğrudan kendi yapığı baĢarılı ya da baĢarısız etkinlikler sonucu elde 

ettiği bilgiler. 

2. Dolaylı yaĢantılar: Gözlenen modelin baĢarılı ya da baĢarısız ekinlikleri, bireyin aynı 

etkinliği baĢaracağına ya da baĢaramayacağına iliĢkin yargıları ortaya çıkarır. 

3. Sözel ikna: Bireyin baĢarabileceğine ya da baĢaramayacağına iliĢkin teĢvikler, 

nasihatler özyeterlilik algısını etkiler. 

4. Psikolojik durum: Bireyin belli bir görevi baĢarma ya da baĢarısız olma beklentisi 

özyeterlik algısını etkiler. 

Özyeterliği yüksek bireyin özellikleri 

● KarmaĢık olaylarla baĢ edebilir ● KarĢılaĢtığı problemleri çözebilir 

● Kendine güveni yüksektir ● Kendi ilgi ve yetenek saygı duyar 

● Evde, okulda ve meslekte baĢarılı olur ● Cesaret ve inancı geliĢmiĢtir 

●BaĢarıya Odaklanır 

Öz-yeterliği DüĢük Olan Bireylerin Özellikleri 

Olaylarla baĢ edemezler, umutsuz ve mutsuz olurlar, problemlerle 

karĢılaĢtıklarında kendilerini yetersiz bulurlar, 

Ġlk denemelerinde baĢarısız olurlarsa tekrar denemekten kaçınırlar, 

Kendi gayretlerinin sonucu pek fazla değiĢtiremeyeceğine inanırlar 

GÖZLEM YOLUYLA (SOSYAL ÖĞRENME) ÖĞRENME SÜREÇLERĠ 

DĠKKAT 

**Gözlem yoluyla öğrenmenin birinci basamağı modele dikkat etmektedir. 

Birey, model alacağı etkinliklere dikkat edip, doğru bir biçimde algılanamazsa 

gözlem yoluyla öğrenme meydana gelmez. Gözlemcinin dikkatini etkileyen 

birçok faktör bulunmaktadır. Bunlardan bazıları gözlemciye ait bazıları ise 

modele aittir. SAYFA 80

DĠKKAT 

HATIRLAMA 

HATIRDA-TUTMA 

Zihinde Tutma 

DAVRANIġA 

DÖNÜġTÜRME 

ÜRETME 

UYGULAMA 

** Sosyal öğrenme kuramında ilk adım dikkattir. Gözleyenin, modelin 

davranıĢlarını izlemesi ve algılaması gerekmektedir. Modelin davranıĢlarındaki, 

basitlik, açıklık, ilgi çekicilik ve iĢlevsel olması dikkat sürecini etkilerken, gözlemcinin 

tercihleri, hazır bulunuĢluğu, duygusal durumu ve algılama kapasitesi bu süreci 

etkilemektedir. 

** Sonuç olarak, bireyin ilgi, gereksinim ve amaçları, önceki aldığı pekiĢtiriciler, 

modele duyulan hayranlık, gözlem yoluyla öğrenmede ―dikkat etme‖ sürecini önemli 

ölçüde etkileyen faktörlerdir. 

Gözlemcinin dikkatini etkileyen faktörler Ģunlardır. 

● Gözlemcinin duyu organlarının yeterliği (sağır, kör olmamalı) 

● Gözlenecek etkinliklerin, gözlemcinin amacına uygun olması (Birçok gözlenecek 

etkinlik varsa, birey amacına uygun olanını gözler) 

● YaĢ, cinsiyet, saygınlık, statü, çekicilik, güç, ün vb. özellikler. 

** Model davranıĢın özellikleri; basit, açık, ilgi çekici ve iĢlevsel değerinin 

olmasıdır. Gözlemleyen kiĢinin; algılama kapasitesi, yatkınlığı, eğilimleri, 

tercihleri ve duygusal durumu dikkat sağlamada etkilidir. 

***Gözlem yoluyla öğrenilen bilgiden yararlanabilmek için, gözlemcinin 

modelin davranıĢlarını hatırlaması gerekmektedir. Bu nedenle gözlenen bilgi, 

sembolleĢtirilip kodlanmakta ve bellekte saklanmaktadır. Bilgi iki yolla 

sembolleĢtirilmektedir. Bunlardan biri, bilginin zihinsel resimlere, 

imgelere dönüĢtürülmesidir; diğeri ise sözel sembollere dönüĢtürülerek 

saklanmaktadır 

**Ġmgesel ya da sözel olarak depolanan bilgilerin zihinsel olarak tekrar 

edilmesi, ya da gözlendikten hemen sonra uygulanması davranıĢa 

dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Bandura‘ya göre ―sembolleĢtirme kapasitesi‖ 

daha ileri düzeyde olan bireysel gözlem yoluyla öğrenme biçiminden daha çok 

yararlanmaktadır. 

**Model alma sürecinin üçüncü öğesi davranıĢı meydana getirme sürecidir. Bu 

aĢama öğrenilenlerin performansa dönüĢtürülmesini belirler. 

*** Ancak biliĢsel olarak öğrenilenlerin davranıĢa dönüĢtürülebilmesi için bireyin 

fiziksel ve psiko-motor özelliklerinin de uygun olması gerekir. Ayrıca, Bandura, bireyin 

fiziksel özellikleri uygun olsa bile, öğrendiklerini performansa dönüĢtürmek için yeterli 

isteğe ve baĢarabileceği inancına, yani ―Öz Yeterlilik Kapasitesi‖ne sahip olması 

gerektiğini vurgulamaktadır 

***Bandura‘ya göre, davranıĢın yapılmasından önce gözlemcinin davranıĢının, 

modelin davranıĢına uygun hale gelmesi için, birey davranıĢı zihinsel olarak tekrar 

etmelidir. Bu prova etme sürecinde birey kendi davranıĢını gözler ve kendi davranıĢı 

ile zihinde tuttuğu modelin davranıĢını karĢılaĢtırır. Bu karĢılaĢtırma sonucuna göre 

kendine dönüt verir. Gözlemcinin davranıĢıyla modelin davranıĢı arasındaki farklılık, 

düzeltme etkinliklerini baĢlatır. Bu süreç gözlemcinin davranıĢı model alınan davranıĢa 

benzeyinceye kadar sürer. Bu süreçte, model alınan yaĢantının sembolik olarak 

hatırlanması, gözlemcinin performansının göstermeden önce, kendi 

davranıĢını gözlemesini, düzeltmesini ve modelin davranıĢına 

yakınlaĢtırmasını sağlamaktadır. 

**Sonuç olarak, davranıĢı meydana getirme aĢamasında yapılan zihinsel tekrarlar 

davranıĢın daha doğru ve ustaca yapılmasını sağlar. Ayrıca, bireyin davranıĢı 

yapabileceğine iliĢkin inancı, yani öz yeterlilik duygusu, davranıĢın meydana 

getirilmesinde önemli bir etkiye sahiptir. SAYFA 81

GÜDÜLEME 

**Bandura, pekiĢtirme kuramcılarından farklı düĢünmektedir. Ona göre 

öğrenmenin oluĢması ya da doğrudan yaĢantı kazanılması için sosyal 

öğrenme yeterlidir. 

**Birey sadece modelin ya da baĢkalarının davranıĢlarının sonuçlarını 

gözleyerek de öğrenir. Dolaylı pekiĢtirme ya da dolaylı ceza, doğrudan 

pekiĢtirme ya da doğrudan ceza kadar etkilidir. Birey hem kendi, hem de 

baĢkalarının sonuçlarını gözleyerek bilgilenir ve bu bilgiyi de gelecekte 

pekiĢtireç elde etmek ya da cezadan kaçınmak için kullanır 

**Bandura‘nın önem verdiği bir baĢka pekiĢtirme türü ise içsel pekiĢtirmedir. 

Bireyin kendine değer vermesini, yeterliğinin geliĢmesinden zevk almasını 

sağladığından dolayı, bireyin kendi kendini pekiĢtirmesi dıĢsal pekiĢtirmeden 

daha önemlidir. 

***Bandura, öğrenme ile performans ayrımı yapmıĢtır. Güdülenme süreci, 

öğrenilenleri performansa dönüĢtürmeyi sağlayan bir süreçtir. PekiĢtirilen 

davranıĢlar tekrar edilir, cezalandırılan davranıĢlar ise söner. Bundan baĢka 

Bandura, dolaylı pekiĢtirme ve dolaylı cezanın da etkili olduğunu belirtmiĢtir. 

Bandura‘nın değer verdiği bir diğer pekiĢtirme türü ise içsel pekiĢtirmedir. 

(Bireyin kendi yeterliğinden zevk almasıdır.) 

**Organizma ihtiyaç duyana kadar davranıĢı performansa dönüĢtürmez. 

Ġhtiyaç ortaya çıkınca güdülenme baĢlar. 

AÇIKLAYICI ÖRNEK: Annesini tatlı yaparken izleyen Sevim daha sonra kek yapmaya çalıĢmıĢtır. 

Annesi kızının çabasını görmüĢ ve sevinmiĢtir. Gülümseyerek kızına iyi bir tatlı yaptığı takdirde, 

arkadaĢlarıyla gezmeye gidebileceğini söylemiĢtir. 

1-Annesini tatlı yaparken izleme-DĠKKAT 

2-Tatlı yapmaya çalıĢması-HATIRLAMA-UYGULAMA 

3-Annesinin arkadaĢlarıyla sinemaya gidebileceğini söylemesi-GÜDÜLEME 

Not: Canı tatlı yemek isteseydi bu durumda GÜDÜLEME olurdu 

Model alma yoluyla kazanılan ürünler 

1. Birey baĢkalarını gözleyerek yeni biliĢsel beceriler ve psikomotor becerileri öğrenebilir. 

ÖRNEK: Masa tenisi oynama 

2. Önceden öğrenilmiĢ olan yasaklar ya güçlenir ya da zayıflar. Kendisinin yapmaktan çekindiği bir 

davranıĢı model gösteriyor ve pekiĢtiriliyorsa, gözlemci de bu davranıĢı gösterir hale gelebilir. 

3. Gözlemci yeni değerler ve inançlar kazanabilir. Model, gözlemci için sosyal bir harekete geçirici olabilir. 

ÖRNEK: Gösteri, miting vs. 

4. Modeli gözleyerek çevrenin ve eĢyanın nasıl kullanılacağını öğrenir. YetiĢkinler de bu yöntemi kullanır. 

ÖRNEK: Kahve fincanı 

5. Duygusal tepkilerin nasıl gösterileceğini de bu yolla öğrenebilir. Özellikle çocuklar bu yolla öğrenirler. 

EK BĠLGĠLER 

**Bandura‘ya göre gözleyerek öğrenme, sadece bir kiĢinin diğer kiĢilerin etkinliklerini basit olarak 

taklit etmesi değil, çevredeki olayları biliĢsel olarak iĢlemesiyle kazanılan bilgidir. 

● Gözlem yoluyla öğrenme, taklidi içerebilirde, içermeyebilirde. 

ÖRNEK: Sınavda yanındaki arkadaĢının kopya çekerken yakalandığını ve cezalandırıldığını gören 

bir öğrenci, böyle bir duruma düĢmemek için soruları kendisi cevaplamaya çalıĢır. Bu durumda 

öğrenci gözlemleri yolu ile öğrenmiĢ ancak taklit etmemiĢtir. 

● Öğrenmenin etkili olmasında, gözlenen davranıĢların taklit edilmesi ve bunun sonucunda alınan 

ödül veya ceza etkilidir. SAYFA 82

Sosyal Öğrenme Kuramının Eğitim Açısından Değerlendirilmesi 

● Özellikle okul öncesi ve ilköğretim çağındaki çocukların gözünde saygın bir yere sahip olan anne-baba ve 

öğretmenler, kendileri iyi birer model olarak, çocuklara pek çok istendik davranıĢları kazandırabilirler. 

ÖRNEK: Yere tükürmemesi isteniyorsa büyüklerde tükürmemelidir 

● Öğretmenler çocuğa yaratıcılığı, etkili öğrenme ya da çalıĢma stratejilerini, problem çözme becerilerini 

öğretmede, kendileri model olmalıdırlar. 

● Gözlem yoluyla öğrenmenin temel süreçlerinden biri dikkat etmedir. Bu nedenle anne-baba ya da 

öğretmenler, çocukların model almalarını istediği davranıĢları dikkat çekici hale getirmelidirler. 

Modelin Nitelikleri ve Model Alma 

Sosyal öğrenme kuramında model alınanın temel nitelikleri model alma davranıĢına yön veren 

önemli bir ölçüttür. 

* YaĢ: Model alınan kiĢinin yaĢı gözleyene ne kadar yakınsa model alma davranıĢı o kadar 

artacaktır. 

* Cinsiyet: Gözlemci kendi cinsinden kiĢilerin davranıĢlarını daha çok model alır. Özellikle 

çocukluğun ilk yıllarında bireylerin cinsiyet kavramını öğrenmeleri için önlerinde kendi cinslerinden 

bir modelin olması gereklidir. 

* Karakter: Ġçinde bulunduğu grup içerisinde büyük bir güce sahip, karar verme ve uygulama 

açısından baskın karakterlerin davranıĢlarının model alınması daha yüksektir. . 

* Benzerlik: Gözleyen kendisine benzeyen ortak noktaya sahip olduğunu düĢündüğü kiĢilerin 

davranıĢlarını daha çok model alır. Özellikle yakın arkadaĢ gruplarında bireylerin birbirinden nasıl 

etkilendiği ve giyim, konuĢma, yürüyüĢ vb. gibi davranıĢların birbirine ne kadar çok benzediğine 

dikkat edin. 

* Statü: Model almayı etkileyen bir diğer özellikte modelin sahip olduğu statüdür. Eğer model 

toplumda yüksek bir statüye sahipse, bu modelin davranıĢlarının model alınması daha yüksek bir 

ihtimaldir. . 

ÖRNEK SORULAR 

1- Bir öğrenci çantasını çok sevdiği bir arkadaĢı gibi, köĢesinden tutarak taĢımaya baĢlamıĢtır. 

Öğrencideki davranıĢ aĢağıdakilerden hangisine örnektir? KPSS 2002 

CEVAP: Modelden öğrenme 

2-Semra, ablası Yasemini model almakta ve onun birçok davranıĢını taklit etmektedir. Ancak, ablasının 

aĢırı makyaj yapması nedeniyle cildinin bozulduğuna tanık olduğu için, hiç makyaj yapmamaktadır. 

Semra'nın makyaj yapmaktan kaçınması aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2003) 

CEVAP: Ġstenmeyen bir durumla sonuçlandığı görülen davranıĢın taklit edilme olasılığı azalır 

3- Çocukların Ģiddet içerikli film veya dizilerin kahramanlarını izleyerek olumlu ya da olumsuz 

birçok davranıĢ öğrendikleri iddia edilmektedir. Bu iddia aĢağıdaki yaklaĢımlardan hangisinin öngörüleriyle 

tutarlıdır? (KPSS 2007) 

CEVAP: Sosyal öğrenme 

4- ―Anasına bak kızını al‖ Ģeklindeki özdeyiĢte aĢağıdaki öğrenme türlerinden hangisinin önemine 

dikkat çekilmektedir?(KPSS 2007) 

CEVAP: Model alma yoluyla öğrenme 

5-Sosyal öğrenme kuramına göre, aĢağıdakilerden hangisi gözlem yoluyla öğrenmede rol oynayan 

süreçlerden biri değildir? (KPSS 2006) 

A) Güdülenme B) Tekrar C) Zihinsel Ģema D) Hatırlama E) Dikkat 

6- Sosyal öğrenme kuramı, öğrenmede farklı stratejilerin olması gerektiğini savunur. Bu 

stratejilerden birisi de gözlem yoluyla öğrenmedir. AĢağıdakilerden hangisinin gözlem yoluyla 

öğrenmede yer alması beklenmez? (KPSS 2007) 

A) Dikkat etme 

B) Hatırda tutma 

C) DavranıĢı ortaya koyma 

D) Güdülenme 

E) Uyarıcı-tepki bağı kurma SAYFA 83

7- Ceren annesini kek yaparken izlemiĢtir. Birkaç hafta sonra arkadaĢlarını eve davet ettiğinde 

onlara kendisi kek yapmıĢtır. Annesi yaptığı keki çok beğendiğini söyleyerek Ceren‘i arkadaĢlarının 

yanında övmüĢtür. Annesinin bu davranıĢından sonra Ceren daha sık kek yapmaya baĢlamıĢtır. 

Buna göre, Ceren sırasıyla hangi öğrenme süreçlerini yaĢamıĢtır? (KPSS 2007) 

CEVAP: Sosyal öğrenme – edimsel koĢullanma 

8-KreĢte arkadaĢına vuran Mert, öğretmenin verdiği oturma cezasına aldırmamıĢ, ―Oh, iyi ki de vurdum, o 

da benimle alay etmiĢti, ona gününü gösterdim.‖ Diyerek rahatladığını hissetmiĢtir. Mert‘in yaĢadığı rahatlık 

duygusu, sosyal öğrenme kuramına göre aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? (KPSS 2009) 

CEVAP: Ġçsel pekiĢtirme 

9- AĢağıdakilerden hangisi Bandura‘nın sosyal öğrenme kuramına uygun bir öğrenmedir? (KPSS 2009) 

A) Atletin, çekici doğru biçimde fırlatması 

B) Atletin yarıĢın baĢında yavaĢ, sonuna doğru hızlı koĢması 

C) Basketbolcunun, antrenörü gibi basket atması 

D) Kalecinin atılan topu yakalaması ve golü engellemesi 

E) Futbolcunun kurallara uygun oynaması 

10-Sosyal öğrenme kuramlarına göre, çocukların gözledikleri modellerin davranıĢlarını taklit edip 

etmeyecekleri birçok etken tarafından belirlenir. Bu etkenlerden bir tanesi de modelin davranıĢlarının 

sonuçlarıdır. AĢağıdaki ifadelerden hangisi bu duruma bir örnek olabilir?(KPSB 2009) 

A) Ali‘nin konuĢma tarzı, çok sevdiği beden eğitimi öğretmeninin konuĢma tarzına benzemektedir. 

B) Hasan, kendisine örnek aldığı abisinin sigara içtiği için hastalandığını duyunca sigara içmemeye karar vermiĢtir. 

C) AyĢe, küçük ablasından çok, büyük ablasının giyim tarzının kendisine daha çok yakıĢacağını düĢünmektedir. 

D) Genç bir futbolcu takıma girince, uzaktan hayranlık duyduğu tecrübeli takım arkadaĢının kendini 

beğenmiĢ tavırları karĢısında ona öfke duymaya baĢlamıĢtır. 

E) Emre saçını, sevdiği bir pop Ģarkıcısının saçlarına benzer Ģekilde kestirmektedir. 

11- Televizyondaki reklâmları hiçbir zaman dikkatle izlemeyen bir kiĢi, bir gün kendi kendine 

reklâm filminin müziğini sözleriyle birlikte tekrarlamaya baĢlamıĢtır. Bu durum aĢağıdakilerden 

hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2002) 

CEVAP: Bazı öğrenmelerin, bilinçli bir çaba gösterilmeden gerçekleĢebilmesiyle 

12- Kibrit kutularıyla Ģekiller oluĢturma oyununu çok seven bir çocuk, kendisine verilen aynı renk 

ve büyüklükte, fakat farklı bir marka (yazı) taĢıyan kibrit kutusunu "bu farklı" diye kabul etmemiĢtir. 

Bu durum, aĢağıdakilerden hangisine bir örnektir? (KPSS 2002) 

A) Yer öğrenme 

B) Uyarıcı - tepki zinciri oluĢturma 

C) Kavrama yoluyla öğrenme 

D) Gizil (örtük) öğrenme 

E) Uyarıcı - tepki bağı kurarak öğrenme 

13- Bir gezi sırasında arkadaĢlarının ısrarı üzerine, sözlerini tam olarak bilmediğini düĢündüğü, 

son günlerin popüler bir Ģarkısını onlarla birlikte söyleyen bir kiĢi, Ģarkı bitince Ģarkının sözlerini 

baĢtan sona kadar eksiksiz söyleyebildiğini hayretle fark eder. Bu kiĢinin Ģarkının sözlerini farkında 

olmadan öğrenmiĢ olması aĢağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? (KPSS 2004) 

CEVAP: Örtük (gizil) öğrenme 

14- Her gün aynı otobüse binip aynı güzergâhtan evine giden bir birey güzergâh üzerindeki otobüs 

yazıhanelerinin yerlerini, dikkat etmemesine rağmen öğrenmiĢtir. Bu bireyin daha önce hiç bilet 

almadığı yazıhanenin yerini kolayca bulabilmesi aĢağıdakilerden hangisine örnektir? (KPSS 2005) 

CEVAP: Örtük öğrenme 

15-ÇalıĢmak için ailesinden ayrılarak baĢka bir kente yerleĢen bir genç, evde yemek piĢirmeye baĢlayınca 

daha önce hiç yemek piĢirmediği ve yemek piĢirmeyi öğrenmek için özel bir çaba göstermediği hâlde birçok 

yemeğin nasıl piĢirileceğini biraz bildiğini fark eder. Bu gencin, çok iyi olmasa da birçok yemeğin nasıl 

piĢirildiğini bilmesi aĢağıdakilerden hangisinin sonucu olabilir? (KPSS 2007) 

CEVAP: Örtük (gizil) öğrenme 

16-Deneyde fareler iki gruba ayrılmıĢ ve sadece bir grup farenin deneyin yapılacağı labirentte önceden dolaĢmasına 

izin verilmiĢtir. Daha sonra, labirentin sonuna yiyecek konulmuĢ ve iki grup fare de labirente bırakılmıĢtır. Deneyin 

sonunda, daha önce labirentte dolaĢmasına izin verilen farelerin yiyeceğe daha hızlı ulaĢtığı gözlenmiĢtir. Önceden 

labirentte dolaĢmasına izin verilen farelerin ödüle daha hızlı ulaĢması, aĢağıdakilerden hangisinin önemini ortaya 

koymaktadır? (KPSS 2009) 

CEVAP: Gizil öğrenme SAYFA 84

BĠLĠġSEL 

KURAMLAR 

BĠLĠġSEL KURAMLAR 

1-Gestalt Kuramı-------------------------Wertheimer-Köhler-Kofka-K.Lewin 

2-Bilgiyi ĠĢleme Kuramı----------------GAGNE 

3-Yapılandırmacı Kuram---------------PĠAGET-VGOTSKY 

1-KPSS-2007-AĢağıdakilerden hangisi biliĢsel (cognitive) öğrenme kuramlarının ilkelerinden biri değildir? 

A) Öğrenci, verilen yeni bilgiyi daha önce öğrendikleriyle iliĢkilendirerek zihninde anlamlı hâle getirir. 

B) Anlayarak, kavrayarak öğrenme; ezberleyerek öğrenmeden daha kalıcıdır. 

C) Öğrenci, öğreneceği bilgideki iliĢkileri kendisi keĢfederse, öğrenilenler daha kalıcı olur. 

D) Bilgi, öğrenciye anlamlı bütünler hâlinde sunulmalıdır. 

E) Öğrenci, davranıĢının meydana getirdiği sonuçtan haz duyarsa, uyarıcı-tepki bağı güçlenir. 

2-KPSS-2008-AĢağıdakilerden hangisi biliĢsel öğrenme yaklaĢımının temel sayıltılarından birisi değildir? 

A) Öğrenme sürecine aktif olarak katılım zorunludur, öğrenme kendiliğinden ortaya çıkmaz. 

B) Ön bilgiler ve biliĢsel beceriler öğrenmeyi etkiler. 

C) Birey, maruz kaldığı uyarıcılara kendisi anlam verir ve yorumlar. 

D) Anlamlandırma ve yorumlama süreci öğrenmeyi etkiler. 

E) Öğrenmenin ortaya çıkması için pekiĢtireç gereklidir. 

**BiliĢsel akım, DavranıĢçı akıma tepki olarak doğmuĢtur. Ġlk çalıĢmalar Gestaltçılar tarafından 

yapılmıĢtır. Özellikle algı ile ilgili çalıĢmaları vardır. Daha sonraki yıllarda Piaget, Ausubel, Bruner, 

Atkinson ve Gagne‘nin çalıĢmaları ile de desteklenmiĢtir. 

**BiliĢ kelimesi, insan zihninin dünyayı anlamasını ve kavramasını içeren tüm zihinsel faaliyetleri 

kapsamaktadır. Algılama bilgilerin karĢılaĢtırılması, yeni bilgilerin oluĢturulması, belleğe 

depolanması, hatırlanması ve değerlendirilmesi gibi birçok etkinliği içermektedir 

**BiliĢsel kuramlar, insanların biliĢsel davranıĢları nasıl öğrendiklerini araĢtırmaktadır. BiliĢsel yaklaĢım, 

davranıĢçı yaklaĢımın uyarıcı-tepki iliĢkisinden farklı olarak, uyarıcı-organizma-tepki üçlemesini 

vurgulamaktadır. Öğrenenin zihinsel süreçlerinin, öğrenme üzerinde etkili olduğunu ileri sürmektedir. 

**BiliĢsel kuramlar; öğrenmeyi hafıza, dikkat, algı, problem çözme ve kavram öğrenme gibi 

baĢlıklarla inceleyip açıklamaktadırlar. 

• Bazı öğrenme süreçleri insana özgü olduğundan, tüm biliĢsel araĢtırmalar insanlar üzerinde yapılır. 

• Hafıza, dikkat, problem çözme gibi zihinsel etkinlikler araĢtırmaların temelini oluĢturur. 

• Ġnsan öğrenmesi, nesnel ve bilimsel bir biçimde araĢtırılır. 

• Bireyler, öğrenme sürecine aktif bir Ģekilde katılırlar. 

• Öğrenme, her zaman gözlenebilen davranıĢ değiĢikliklerine yol açmayan zihinsel bağlantıların oluĢmasıdır. 

• Bilgiler örgütlenir. 

• Öğrenme, daha önce öğrenilen bilgiyle yeni öğrenilen bilgiyi iliĢkilendirme sürecidir. 

Gestalt Kuramı 

Wertheimer-Köhler-Kofka-K.Lewin 

GENEL BĠLGĠLER 

● Wertheimer, Köhler ve Kofka tarafından geliĢtirilmiĢtir 

● Gestalt, Almanca, bütün, Ģekil, biçim gibi anlamlara gelir. Gestalt kuramcılara göre; bütün parçaların 

toplamından daha farklıdır. Birey bütünü parçalarına ayrıĢtırarak değil, bütünlük içinde algılar. 

ÖRNEK: Bir senfoni orkestrasını dinlerken, her bir müzisyenin orkestraya katkısını analiz ederek 

değil, bütün olarak dinleyip anlamaya çalıĢırız. 

● Gestaltçılar, organizmanın dıĢarıdan gelen duyumlara kendisinden bir Ģeyler katarak, yaĢantıyı 

yeniden örgütlediğine inanmaktadırlar. Bizler dünyayı bütün olarak algılarız. Uyarıcıları birbirinden 

ayrılmıĢ bir Ģekilde değil, bir arada anlamlı bütünler halinde görürüz. 

● ĠçebakıĢ yöntemini psikoloji için uygun görmekle birlikte, yapısalcıların bu yöntemi yanlıĢ 

kullandığını belirtmiĢlerdir. ĠçebakıĢ, yaĢantıları bilmek için değil, anlamlı olan ve bütünlük taĢıyan 

yaĢantıları incelemek için kullanılmalıdır. (Ġnsanların dünyayı nasıl algıladığını öğrenmek için) 

SAYFA 85

● DavranıĢsal yaklaĢımı eleĢtirmiĢlerdir. DavranıĢların yalnızca uyarıcı-tepki ile açıklanmasının 

insan davranıĢlarını basitleĢtirdiğini savunmuĢlardır. 

● Uyarıcı-tepki örüntüsü yerine algısal örgütleme-algıya dayalı tepki formülünü önermiĢlerdir. 

Organizma sadece çevreden gelen uyarıcılara tepkide bulunmaz. Çevreyle etkileĢim içindedir. 

● Gestalt psikologlar öncelikle algılama ve problem çözme süreçleriyle ilgilenmiĢlerdir. 

Öğrenmeyle ilgili görüĢleri, algılamayla ilgili çalıĢmalarına dayanmaktadır. Algısal örgütlenme 

yasaları öğrenmeyi de açıklamaya yardım eder. 

● Algı bir örgütlenmedir. Çok sayıda algılama ilkesi vardır. (Ģekil-zemin, yakınlık, benzerlik, 

tamamlama, basitlik) 

● Gestaltçılar bu yardımcı yasaları daha genel ortak bir yasa çevresinde toplamak için çaba 

harcamıĢlardır. Bu genel yasaya Pragnez adını vermiĢlerdir. 

Pragnez: Her psikolojik olayda anlamlı olma, basit olma ve tam olma eğilimi olmasıdır. 

** Bunlardan Wertheimer, Koffka ve Köhler'in yanı sıra "YaĢam Alanı‖nı öne süren ve bireyi 

gereksinimleri, istekleri ve amaçları ile bir bütün olarak ele alan Kurt Lewin de Gestalt 

psikologlarındandır. 

ÖRNEKLER: 

** Herhangi bir yemek piĢtiği zaman, içine konulan yiyeceklerin toplamından değiĢiktir. 

**Bir portreye bakarken teker teker burun, göz, dudak, saç gibi parçaları değil, bir portre görürüz. 

Gestaltçılar ile davranıĢçılar arasında görüĢ farklılıkları bulunmaktadır. 

**Gestaltçılar, davranıĢçıların en küçük birimler üzerinde çalıĢarak bütünün anlamını kaybetmesine 

yol açtıkları ve dolayısıyla yanlıĢ sonuçlar elde ettiklerini savunmaktadırlar. 

**DavranıĢçı yaklaĢımda öğrenen pasif ve çevresel uyarıcılara bağlı olarak ele alınırken, Gestalt 

yaklaĢımında birey aktiftir ve çevrenin yorumlanmasında doğuĢtan algısal kolaylığa sahiptir. 

**DavranıĢçılıkta uyarıcı-tepki bağının öğrenildiği, Gestalt'ta algısal yeniden organizasyonların 

aracılığıyla anlamlı bütünlerin kazanıldığı ileri sürülmektedir. 

ALGI 

ALGI VE DUYUM 

DUYUM: Uyarıcıların duyu organları tarafından alınıp beyne iletilmesidir. 

ALGI: Ġçten ve dıĢtan gelen uyarıcıların duyumlar aracılığıyla anlamlı hale getirilmesidir. 

Örnek: Bir tat almak duyum iken, ne tadı olduğunu anlamak algıdır. Bir ses duymak duyum 

iken, kimin veya neyin sesi olduğunu anlamak algıdır. 

DUYUM ĠLE ALGI ARASINDAKĠ FARKLAR 

• Duyum basit fizyolojik bir olaydır. Algı ise karmaĢık psikolojik bir olaydır. 

• Duyumda uyarıcılar tek tek değerlendirilir. Algıda ise bir bütün olarak değerlendirilir. 

• Duyum her bireyde aynı Ģekilde gerçekleĢir. Algı ise bireyden bireye farklılık gösterir. 

1-ALGISAL ÖRGÜTLEME –ORGANĠZASYON YASALARI-PRAGNANZ 

PHĠ 

FENOMEN 

Phi Fenomen (GörünüĢteki Hareket Olgusu) 

**Wertheimer, ―görünüĢte devinim (hareket) algısını‖, yani gerçek bir fiziksel 

hareket yokken hareket algısını, araĢtırdı. Bir duvarın köĢelerine birer ıĢık konulur 

ve ıĢıkların karĢısına bir denekler konulur. IĢıklar 0,2 saniyeden daha uzun 

gösterildiğinde denekler iki ardıĢık ıĢık gördüklerini söylerler. IĢıklar arasındaki 

boĢluk çok kısa olduğunda ise denekler ıĢıkları sürekli yanıp sönen ve hareketli 

tek ıĢık gördüklerini söylerler. 

**Zahiri hareket açıklanmaya ihtiyaç duymaz, algılandığı gibi vardır ve daha 

basit Ģeylere indirgenemez. Kısaca burada davranıĢçı kuramın davranıĢları 

bir U-T ile açıklamalarında yetersiz kaldıkları vurgulanmıĢtır. 

**Gestaltçılar, davranıĢçıların en küçük birimler üzerinde çalıĢarak bütünün anlamını 

kaybetmesine yol açtıkları ve dolayısıyla yanlıĢ sonuçlar elde ettiklerini savunmaktadırlar. 

**Aynı Ģekilde düĢüncelerimizin de anlamlı algılar olduğunu savunan Wertheimer, 

bir yerde bir ıĢık söndürüldüğünde ve hemen baĢka bir yerdeki ıĢık yakıldığında, 

sanki tek bir ıĢığın bir yerden bir yere hareket ettiği olgusunu yaĢattığına dikkat 

çekmiĢ ve bu illüzyonun, ıĢıklı reklâm panolarının görünüĢteki hareketinin temeli 

olduğunu vurgulamıĢtır. Sayfa 86

ġEKĠL 

ZEMĠN 

ĠLĠġKĠSĠ 

YAKINLIK 

TAMAMLAMA 

BENZERLĠK 

**Ġnsanın algılama sistemi Ģekil ve zemin arasında bir ayrım yapar. ġekil, bireyin, 

dikkatinin odaklandığı Ģeydir. Zemin ise, Ģeklin gerisinde kalan, dikkat edilmeyen, algı 

alanına girmeyen Ģeydir. Yani çevrede (ya da algısal alanda) dikkati çeken ilk obje Ģekil 

olarak bilinirken, onu çevreleyen ortam zemin olarak adlandırılır. ġekil zeminden daha 

dikkat çekici özelliklere sahiptir. Bazı durumlarda Ģekil ve zemin yer değiĢtirebilir. Ancak 

aynı anda her ikisi de Ģekil ya da zemin olarak algılanamaz. 

**Bu okumakta olduğunuz yazılar Ģekil, yazının arkasındaki beyaz alan ise zemindir. 

Eğer dikkatimiz yer değiĢtirirse Ģekil ve zemin de yer değiĢtirebilir. ġekil zemine göre 

daha etkilidir ve daha iyi anımsanır. 

**ġekil, arka yüzeyi oluĢturan zemin içinde bir anlam kazanır. ( Tiyatro oyunlarında 

oyuncular ve konu Ģekili, dekor ise zemini oluĢturur ). 

**Dikkat ettiğimiz uyarandır. Zemin ise uyaranların bulunduğu ortamdır. Bir sınıfta sınıf 

ortamı zemin, öğretmenin sesi Ģekildir. Zil çaldığında zil sesine dikkat eden öğrenciler 

için öğretmenin sesi o andan itibaren zemin olmuĢtur. 

**Organizma birbirine yakın olan nesneleri gruplandırarak algılama eğilimindedir. ĠĢitsel 

uyarıcıların gruplandırarak algılanması ise zaman içinde birbirlerine olan yakınlıklarına 

göre gerçekleĢmektedir. 

** KonuĢmayı sözcükler ve cümleler arasındaki duraklamalara göre anlamlandırırız. 

**Yazma ve okumayı ise sözcükler arasındaki ayrım ve noktalama iĢaretlerine göre 

yaparız. 

**Okuyarak, yazarak, konuĢarak iletiĢim kurduğumuzda ise yukarıda verilen örneklerden 

farklı olarak hem yakınlık faktörünü sürekli olarak kullanırız hem de uyarıcılar anlamlıdır. 

**** Müzikteki ritim algılaması, zaman içinde birbirine değiĢik yakınlıklarda bulunan 

vuruĢlara dayalıdır. 

**Birbiri ardına verilen harfler belli bir özelliğe göre bir araya getirildiğinde daha kolay 

anımsanmaktadır. 

**Telefon numaralarını tek tek rakamlar değil de 2 Ģerli 3 erli Ģekilde gruplandırarak 

zihnimizde tutarız. 

**ġekil, renk, cinsiyet gibi pek çok özellik bakımından birbirine benzer maddeler 

gruplanarak algılanma eğilimindedir. 

**Gestalt kuramına göre, tamamlanmamıĢ maddeler tamamlanmıĢ gibi algılanmakta ve 

anımsanmaktadır. Bu durum iĢitsel uyarıcılar içinde geçerlidir. 

**Tamamlama yasası yalnızca algılarımızı değil motivasyonumuzu da etkilemektedir. Bu 

yasa, Gestalt yasaları içinde öğrenme ve bellek konularına doğrudan bağlı tek ilke olarak 

sunulmaktadır. 

**Tamamlama yasası ile tamamlanmamıĢ yaĢantıları tamamlamaya eğilimiz olduğu ifade 

edilmektedir. Bu doğal eğilimin yanı sıra insanlar tamamlanmamıĢ yaĢantılarını, 

tamamlanmıĢ olanlardan daha önce ve daha net bir Ģekilde anımsama eğilimindedirler. 

Lewin'in öğrencilerinden, Bluma Zeigarnik bu eğilimi "Zeigarnik etkisi" olarak 

isimlendirmiĢtir. 

**Sağır duymaz yakıĢtırır. Sözü de bir algıda tamamlamadır. 

**Organizma, önceden tanıdığı nesne, olay, ses ve etkinliklerin bazı parçaları eksik olsa 

bile onları tamamlayarak algılar. 

**Çocukların kulaktan kulağa oyunu oynarken, oyun sırasında ilk söylenenlerin son kiĢiye 

ulaĢtığında büyük farklılıklar göstermesi algıda tamamlama olarak açıklanır. 

**Benzer biçimde veya renkte olan nesneler birlikte gruplandırılarak algılanmaktadır. 

Örneğin; birbirini izleyen birimler, gruplar Ģeklinde görülmekte ve isimlendirilmektedir. 

a) b) 

A A A A A A R N T Y 

R R R R R A R N T Y 

N N N N N A R N T Y 

T T T T T A R N T Y 

Y Y Y Y Y A R N T Y 

Yukarıdaki harfler arasındaki yatay ve dikey uzaklıklar aynı olmasına rağmen a'dakini 

sıralar b'dekini sütunlar Ģeklinde algılarız. Çünkü aynı harf tekrarlanmaktadır 

**Birbirine benzer birimler algısal bir bütünlük kazanır ( Bir toplumu veya halkı 

oluĢturan kiĢiler: Çinliler veya üniversite öğrencileri, bir kalabalık içindeki birbirine 

benzeyen kadınlar). 

SAYFA 87

SÜREKLĠLĠK 

DEVAMLILIK 

BASĠTLĠK 

PRAGNANZ 

YASASI 

Anlamlılık 

VEYA 

ĠYĠ ġEKĠL 

**Aynı yönde giden noktalar, çizgiler, sesler vs birlikte gruplandırılarak veya 

birbirlerinin devamıymıĢ gibi algılanırlar. 

**Süreklilik yasası, ani, birdenbire olan değiĢikliklerden çok, düz giden sürekliliği 

algılamaya yöneldiğimizi ifade etmektedir. 

**Reklam panolarında yanıp sönen ampuller bireye devamlılık algısı verir 

**Diğer unsurlar eĢit olduğu takdirde birey, daha düzenli ve basit olan nesne ve 

Ģekilleri algılama eğilimindedir. Bu yasa da algılamanın simetrik, düzenli, düzgün 

olan iyi bir biçime, Ģekle, bütüne (Gestalt) doğru olduğunu göstermektedir. 

**Ġnsan basit ve düzenli organize edilen Ģekilleri durumları karmaĢık Ģekilde 

organize edilenlerden daha kolay algılama eğilimindedir. 

**Gestalt kuramcıları algısal örgütlemeye yardımcı olan yasaların hepsini kapsayan daha 

genel bir yasa oluĢturmuĢlar ve buna pragnanz yasası adını vermiĢlerdir. **Kofka bunu 

Ģu Ģekilde açıklamaktadır : ‖Psikolojik örgütlemeler kontrol eden koĢullar izin verdiği 

ölçüde olabildiği kadar iyi olacaktır.‖ Her psikolojik olayda anlamlı tam ve basit olma 

eğilimi vardır. Gestaltcılara göre psikolojik yaĢantı ile beyinde var olan süreçler arasında 

izomorfizm(eĢ bilimcilik) vardır. DıĢsal uyarıcılar beyinde reaksiyona neden olmakta ve 

bunun sonucunda yaĢantı kazanılmaktadır. 

**Gestaltçılar beyinin kendisine gelen duyusal uyarımları Pragnanz yasasına göre 

aktif olarak iĢleyip anlamlı ve tam olan yeni bir forma dönüĢtürdüğünü ileri 

sürmektedirler. 

**Kofkaya göre dıĢarıdan gelen duyusal uyarımları anlamlandırma ve örgütlemede 

sadece pragnanz yasası değil aynı zamanda bireyin inançları, değerleri, gereksinmeleri, 

tutumları da etkili olmaktadır. Bu nedenle aynı fiziksel çevrede bulunan kiĢilerin çevreyi 

yorumlamaları ve tepkileri farklı olabilmektedir. Bunun için de bireyin davranıĢının 

gerisindeki nedenleri anlayabilmek için coğrafi çevresinden çok davranıĢsal çevresi 

bilinmelidir. 

**Bu yasaya göre psikolojik alanda bir dengesizlik olduğunda pragnanz yasa bu dengeyi 

tekrar sağlamaya çalıĢır. 

**Her psikolojik olayın anlamlı basit ve tam olma eğilimi, buna göre pragnanz yasası 

algılama öğrenme ve belleği incelerken yol gösteren bir ilkedir. 

NOT: Bütün algı yasalarının özünde algının bütünselliği vardır, bütünlük insanın doğasında vardır. 

2-ALGIDA DEĞĠġMEZLĠK- Algısal DeğiĢmezler 

**Bir kez algılanan nesnelerin Ģekilleri, renkleri, büyüklükleri değiĢtiği halde, organizma o nesneleri hep aynı biçimde algılar. 

**Nesnenin içinde bulunduğu fiziksel koĢullardan dolayı olduğundan farklı görünmesine rağmen 

bizim onu orijinal Ģekliyle algılamamıza denir. 

• Biçim DeğiĢmezliği: Daha önceden Ģeklini bildiğimiz bir nesneye hangi açıdan bakarsak 

bakalım hep aynı Ģekilde görürüz. 

ÖRNEKLER 

**Felsefe öğretmenine hangi açıdan bakarsak bakalım hep Felsefe öğretmeni olarak algılarız 

**Tabakları hangi mesafeden olursa olsun yuvarlak görmemiz 

• Renk DeğiĢmezliği: Parlaklık değiĢmezliği, nesnenin üzerine düĢen ıĢık miktarından bağımsızdır 

ve daha önce bildiğimiz rengi ile nesneyi hatırlarız 

ÖRNEKLER 

**Portakalın rengini aydınlıkta da karanlıkta da hep turuncu olarak algılarız. 

** Gölgedeki karın beyaz, güneĢ ıĢığındaki kömürün siyah görüldüğü gibi değiĢik ıĢık Ģiddetleri 

altındaki renkler ve parlaklıkları aynı algılamamız renk ve parlaklık değiĢmezliğine örnektir. 

**Ay Yıldızlı Bayrağımız akĢama doğru kahverengine yakın bir görüntü ile görünse bile biz onu 

yinede kırmızı rengi ile ve aynı parlaklıkta algılarız 

• Büyüklük DeğiĢmezliği: Büyüklük değiĢmezliği: Bizden uzaklaĢan ya da uzak nesneleri hep aynı büyüklükte 

görmeye devam ederiz. Nesnenin bize olan uzaklığının bilinmesi büyüklük değiĢmezliğinin korunmasını sağlar. 

ÖRNEKLER 

** Uzaktaki ve yakındaki telefon direği hep aynı boyda algılanır. 

** Masadaki bardakları değiĢik uzaklıklarda aynı büyüklükte görmemiz 

NOT 1: Algıda değiĢmezliğin gerçekleĢebilmesi için o nesnenin daha önceden algılanması gerekir. 

NOT 2: Algıda değiĢmezlik olmasaydı, algısal dünyamız karmakarıĢık olurdu. Algıda değiĢmezlik 

algısal dünyamıza istikrar kazandırır. Sayfa 88

3-ALGIDA SEÇĠCĠLĠK ( Dikkat ) 

**Organizma, dikkatini etrafındaki uyarıcılardan yalnızca bir tanesine yoğunlaĢtırıp onunla 

ilgili özellikleri algılamasıdır. 

** Organizmanın pek çok uyarıcı içerisinden belli uyarıcıları algılamasına denir. Algılanan 

uyarıcıların seçilmesinde bireyin ilgi ve ihtiyaçları, uyarıcının büyüklüğü ve Ģiddeti rol oynar. 

** Kiralık ev arayan bireyin boĢ evler dikkatini çeker 

**Canin dondurma istemesi nedeniyle bütün baĢlıkların içerisinde dikkati "algida" kelimesinin çekmesi 

**Bizzat tecrübe ettiğim en net örneğini paylaĢmak isterim efendim algıda seçiciliğin. Hamile olduğumu 

öğrendiğim andan doğum yaptığım ana kadar ne zaman dıĢarı çıksam sokakta hep hamile kadınlar 

vardı. evet her yerdeydiler; durakta, dolmuĢta, otobüste, alıĢ veriĢ merkezlerinde, kuaförlerde her köĢe 

baĢında bir hamile kadın vardı. Sonra doğum yaptım ve sihirli değnekle yok edilmiĢlercesine 

kayboldular ortalıktan. Her yerde bebekli kadınlar görmeye baĢladım bu sefer, sırtını dönüp emzirenler, 

pusetle gezintiye çıkanlar, kısaca gittiğim her yerdeydiler. ġimdi bebekli kadınlar da yok oldu ortalıktan 

2-3 yaĢında çocuğu olan kadınlar var etrafta. Evet, Ģimdi onlar var nereye kafamı çevirsem onları 

görüyorum. Bunun iki açıklaması olabilir ya ben hep aynı kadınlar tarafından nereye gitsem ciddi 

Ģekilde 3 senedir takip ediliyorum; ya da ben durumumla bağlantılı olan kadınları görmeye 

ĢartlanmıĢım etrafta. Ġyi ki algıda seçicilik diye bir kavram var yoksa paranoyak olmamız kaçınılmaz 

olurdu maĢallah. 

ALGIDA SEÇĠCĠLĠĞĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER 

DıĢ Faktörler: 

• Uyarıcının Ģiddeti ve Büyüklüğü: Bir kasa elma içerisinde büyük olan seçilip alınır. 

• Tekrar: Ambulansın siren sesi diğer sesler içerisinde seçilerek algılanır. 

• Zıtlık: Kısa boylu kiĢilerin içerisinde uzun boylu kiĢiler algılanır. 

• Hareketlilik: Otoparkta seyir halindeki aracın algılanması 

• Ani DeğiĢiklik: Babanızın bıyığını kesmesi hemen algılanır. 

• Tuhaflık: Sokakta pijama ile gezen kiĢi hemen algılanır. 

Ġç Faktörler: 

• Ġlgi ve Ġhtiyaçlar: Acıkan bir kiĢinin dikkatini yemeklerin üstüne yöneltmesi. Bir insanın 

dikkatini mesleğiyle ilgili haberlere yöneltmesi 

• Kültür: Almanya’da Ģalvarlı bir kiĢi hemen dikkatimizi çeker. 

• GeçmiĢ YaĢantılar: Yıllar sonra memleketine dönen bir kiĢinin okuduğu liseyi algılaması 

NOT: Algıda seçicilik üzerinde iç faktörler, dıĢ faktörlerden daha önemlidir. 

Dikkat 

Duyu organlarının tek bir uyarıcı üzerinde toplanmasıdır. BaĢka bir deyiĢle; Psikofizik enerjinin 

bir noktada toplanmasıdır. 

Dikkatte Kayma: Organizma dikkat halindeyken, dikkati etkileyen iç ve dıĢ faktörlerden 

dolayı, dikkat bir noktadan baĢka bir noktaya yönelmesi. 

Örnek: Sınıfta ders dinleyen öğrencilerin, kapı çalınca dikkatlerinin dersten kapıya yönelmesi 

Sürekli Dikkat: Dikkatin belli bir noktaya odaklanması, bir noktadan baĢka bir noktaya gidip gelmemesi 

Örnek: Fanatik bir taraftar Fenerbahçe Galatasaray maçını izlerken, dikkatini hiçbir uyarıcının dağıtamaması 

Derinlik Algısı 

• Derinlik Algısı: Nesnelerin üç boyutlu olarak algılanmasına derinlik algısı denir. Bu algıya 

çevresel etkenler ve gözün yapısal özellikleri neden olmaktadır. 

Çevresel Etkenler: 

- Paralel hatların (tren rayları) uzakta birleĢiyormuĢ gibi görünmesi. 

- Yakında olan nesnelerin açık ve net olarak algılanırken, uzaktaki nesneler ayrıntısız ve 

puslu algılanır. 

- Yakındaki nesnelerin normal, uzaktaki nesnelerin küçük boyda algılanması 

- Birbirini kapatan nesnelerden tam görünenin daha önde algılanması 

Gözün Yapısal Özellikleri: 

Ġki göze sahip olmak derinlik algısına sebep olur. Çünkü iki gözün aldığı ayrı görüntüler 

beyinde birleĢtirilir. Gözler uzaktaki ve yakındaki nesnelere bakarken farklı açılar oluĢturur. Bu 

fark nesnenin uzakta veya yakında olduğunu belirtir. 

Monoküler Ġpuçları: Tek gözümüzü kullanarak algıladıklarımız 

Binoküler Ġpuçları: Ġki gözümüzü kullanarak algıladıklarımız 

Konveryans: Baktığımız bir nesnenin bize doğru yaklaĢtığında görüntünün netleĢmesi için 

gözbebeklerimizin birbirine yaklaĢması SAYFA 89

Algıda Bütünlük: Nesneler tek tek parça halinde değil de bir bütün olarak algılanır. 

Ġnsan çevresindeki nesne ve olayları önce bir bütün olarak algılar, sonra ayrıntılar algılanır. 

Algıda Organizasyon 

Uyarıcıların bir bütün içinde algılanmasıdır. Gerek varlıkların gruplar halinde algılanmasında, 

gerekse eksikliklerinin tamamlanarak algılanmasında, gerekse Ģekil - zemin iliĢkisi içinde 

algılanmasında algıda organizasyon özelliği etkilidir. 

Özellikle çocukların boyama kitaplarındaki kesik çizgili Ģekillerin bir bütün olarak algılanması, farklı 

formalar giyen iki takımın ayrı ayrı gruplar olarak algılanması algıda organizasyona birer örnektir. 

Uzay ve Zaman Algısı 

Varlıkların birbirine göre uzaklığı uzay algısını, değiĢen sürenin göreli algısı da zaman algısını 

ortaya koyar. Buna göre ´önde, árkada, ýanda ifadeleri uzay algısını; ´önce, ´biraz ´sonra, 

ýakında gibi ifadeler de zaman algısını belirtir. 

ÖRNEK: Siirt, Türkiye‘nin doğusundadır yargısı uzay algısını, 90 dakikalık bir futbol maçında son 5 

dakikanın galip olan takım için hiç geçmeyecekmiĢ gibi algılanması, mağlup olan takım ise çok 

çabuk geçecekmiĢ gibi algılanması zaman algısını örneklendirir. 

ALGI YANILMASI 

**Algı yanılmaları fiziksel olayların yanı sıra sosyal durumları, insan davranıĢlarını da içermektedir. DıĢtan 

gelen bir uyarının yanlıĢ algılanması veya bir ifadeyi gerçek amacından saptırarak yorumlamak algı 

yanılmalarına açıklar 

**Bazen bizden veya algı özelliklerinden dolayı uyarıcılar olduğundan farklı olarak ya da hiçbir 

uyarıcı yokken bir uyarıcı varmıĢ gibi algılanabilir. Ġki tür algı yanılması vardır. 

Bunlar: Ġllüzyon ve Halüsinasyondur. 

Ġllüzyon: 

Ġllüzyonda gerçekte bir uyarıcı vardır. Fakat bu uyarıcılar olduğundan farklı algılanmaktadır. 

Ġllüzyon, fiziksel ve psikolojik olmak üzere ikiye ayrılır. 

Fiziksel Ġllüzyon: 

Algılanan uyarıcının özelliklerinden kaynaklanır. Bütün insanlarda aynıdır 

ÖRNEKLER: 

** Bardaktaki çay kaĢığının kırıkmıĢ gibi gözükmesi. 

**Tren raylarının uzakta birleĢiyormuĢ gibi algılanması veya ufukta gökyüzü ile yerin birleĢmiĢ gibi görülmesi 

Psikolojik Ġllüzyon: 

**Algılayan kiĢinin psikolojik özelliklerinden kaynaklanır. 

**Psikolojik yanılsama ise açık seçik olarak algılanamayan uyaranların zihinsel olarak tamamlanmasına dayanır. 

Tamamlama yapılırken korkular, kaygılar, geçmiĢ yaĢantılar uyaranın örgütlenmesinde rol oynar. 

ÖRNEKLER: 

** Yerdeki dal parçasının yılanmıĢ gibi algılanması. 

** Asılı olan palto ve Ģapkayı alaca karanlıkta insana benzetmek, hortumu yılana benzetmek, 

arkadan gelen ayak sesini takip edilme kuĢkusuyla yorumlamak gibi örnekler verilebilir. 

NOT: Fiziksel illüzyon, uyarıcının kendisinden kaynaklandığı için tüm insanlarda aynı Ģekilde algılanırken, 

psikolojik illüzyon ise kiĢinin psikolojik özelliklerinden kaynaklandığı için kiĢiden kiĢiye değiĢir. 

Halüsinasyon(sanrı): 

**Hiçbir uyarıcı yokken kiĢinin bir uyarıcı varmıĢ gibi algılamasıdır. 

**Halüsinasyon bireyin akıl sağlığında bir dengesizliği iĢaret eder. Burada algılamayı meydana getirecek hiçbir 

uyarıcı yoktur ve hayal ürünüdür 

**Herhangi bir uyarıcı olmamasına rağmen, bireyin algıda bulunmasıdır. Akıl hastalarında ve ateĢli hastalık 

geçirenlerde görülür. AĢırı alkol alındığı durumlarda da görülebilir. Sanrı (halüsinasyon), algı yanılmasına benzese de 

gerçek algı yanılması değildir. Bunlar tamamıyla zihnin yarattığı imgelerdir 

ÖRNEKLER: 

**KiĢinin vücudunda örümceklerin yürüdüğünü söylemesi 

**Ortalık sessiz olmasına karĢın, kiĢi kulağına sesler geldiğini bildirebilir. 

NOT: Ġllüzyonda gerçekte bir dıĢ uyarıcı varken halüsinasyonda yoktur. Sanrıda ise bir dıĢ 

uyaranın yoktur, zihnin ürettiği imgelerle ortaya çıkmasıdır. 

**Sanrılar ruhsal hastalıklar, alkol ve uyuĢturucu etkisi, yüksek ateĢ, aĢırı korku, kaygı vb. 

anormal durumlarda ortaya çıkar. SAYFA 90

KAVRAMA YOLUYLA –ĠÇGÖRÜSEL-SEZGĠSEL ÖĞRENME 

ÖZEL UYARI: Ġçgörüsel öğrenme ile kavrayarak öğrenme kaynakların çoğunda aynı kavramlar 

olarak verilmektedir. Fakat dikkat edilmesi gerekir. 

1-Evine televizyon alan bir kiĢi bu televizyonu odada istediği yere koyduğunda kablosunun elektrik 

prizine yetiĢmediğini görür. Mobilyaların yerini değiĢtirme, prizin yerini değiĢtirme gibi farklı çözüm 

yollarını düĢündükten sonra, bir uzatma kablosu alması durumunda sorunun çözülebileceğini 

anlar. Bu kiĢinin bir uzatma kablosu alarak sorunu çözebileceğini anlaması aĢağıdakilerden 

hangisine örnek olur?(KPSS 2004) 

CEVAP: Ġçgörü Kazanma 

10- Daha önce bilgisayarlarla herhangi bir yaĢantısı olmayan bir kiĢinin aldığı bilgisayarın 

kutusundan çıkan fiĢleri ve parçaların arkasında bulunan fiĢ yuvalarının Ģekillerini karĢılaĢtırarak 

bilgisayar, ekran ve yazıcıyı birbirlerine doğru olarak bağlamayı baĢarması, aĢağıdakilerden 

hangisine örnek olabilir? (KPSS 2009) 

CEVAP: Kavrama yoluyla 

NOT: Seçeneklerde Ġçgörü kazanma da vardır 

KAVRAMA YOLUYLA ÖĞRENME ĠÇGÖRÜ YOLUYLA ÖĞRENME 

**Eğer uyarıcılar karĢılaĢtırılır, incelenir 

aralarında iliĢki kuruluyorsa ve doğrudan 

çözüme ulaĢılır(Y-Ġ) 

**0rganizma ipuçlarından faydalanarak çözümü 

zihinde bulur ve problemi çözer. 

Bu durumda 2009 Kpss sorusunda her iki 

kavram aynı soruda verilmiĢ fakat daha 

önce herhangi bir yaĢantısı olmadığı ifadesi 

açıktır bundan dolayı cevap kavrama yoluyla 

öğrenmedir. 

**Organizma birkaç baĢarısız deneme ardından 

bir bekleme süresine girer bekleme süresinin 

ardından birden çözüm aklına gelir.(Y-Ġ) 

**Ġçgörü kazanma-geliĢtirmede ise önceki 

sınama-yanılma deneyimlere bağlı olarak 

zihinde çözümlere ulaĢma vardır. 

*Her iki kavram birlikte verildiğinde bu 

uyarılara dikkat edilmesi gerekir eğer birlikte 

verilmemiĢse zaten sorun yoktur. 

Hazırlık Evresi: AraĢtırılan konu ile ilgili bilgiler toplanır. 

Kuluçka Evresi: AraĢtırılan konunun çözümlenememesi karĢısında bir yana bırakılır. Ancak 

düĢünme gizli ya da açık konuyla ilgilidir. 

Ġlham (esin) Evresi: AraĢtırılan konu aniden çözümlenir. 

Gözden geçirme Evresi: Bulunan çözümün geçerliliği araĢtırılır. Eksikler tamamlanır 

ÖRNEK: Yerçekimi kanunu ve suyun kaldırma kuvveti kanunlarının bulunma hikâyesi 

MEB-EĞĠTĠM TEKNOLOJĠLERĠ 

Aniden problemi kavrama, çözüme ulaĢma yoludur, içgörü yolu ile öğrenme deneylerinde deneğe 

bir problem sorulur. Bir süre görünürde hiçbir ilerleme olmadan geçer, sonra birdenbire çözüm 

gelir. Kavrama yoluyla Öğrenmenin temelinde, benzer durumların genellenmesi yatar. Problemin 

parçaları arasındaki iliĢkinin ani olarak görülmesinde sezgi (içgörü)nin ve organizmanın muhakeme 

(uslamlama) gücünün rolü büyüktür. 

KavrayıĢ yolu ile öğrenmenin Ģempanzelerde de olduğu gözlenmiĢtir. DENEY 

Wolfgang Köhler, yaptığı deneyde maymunun deneme yanılma yoluna baĢvurmadan problemi 

çözdüğünü, basit anlamda da olsa uslamlama yeteneğine sahip olduğunu göstermiĢtir: Köhler 

deneyi Ģöyle gerçekleĢtirmiĢtir. Aç bir Ģempanzeyi kafese kapatır. Hayvanın ulaĢamayacağı 

bir yere muz asar. Kafesin içine de iç içe girebilecek iki çubuk, üst üste konulabilecek nitelikte 

birkaç sandık bırakır. ġempanze aç olduğu için muza ulaĢmak ister. Sandığın üzerine çıkar. 

Çubuklardan birini alır. Muza ulaĢmaya çalıĢır ama baĢarılı olamaz. Sonra sandığın üzerine 

probleme ilgisizmiĢ gibi çömelir. Bir süre böyle kalır, sonra gider iki çubuğu alır. Bunlarla 

oynamaya baĢlar. Çubukları doğru bir hat olacak Ģekilde tutar. Bu Wolfgang Köhler arada 

çubukların iç içe girebildiğini fark eder r. Ġnce çubuğu kalın çubuğun içine iter ve derhal kalkıp 

sandığın üzerine çıkar. Muzu çift çubukla kendine doğru çeker. Bu deneyde, Ģempanze içinde 

bulunduğu durumdaki iliĢkileri birdenbire kavramıĢtır. Ġki çubuğun iç içe sokulduğunda muzları 

düĢürebileceğini anlamıĢtır. ġempanze, bu çözümünde geçmiĢ yaĢantılarından yararlanmıĢtır 

**(Bu deneyde en önemli nokta, hayvanin ilgisizmiĢ gibi göründüğü durumdayken birden 

çubuklara bakması, onları alması ve uygun biçimde kullanmasıdır. Yani deneme 

yanılmalarla uğraĢmamasıdır). SAYFA 91

**Maymun Thorndike‘nin ifade ettiği gibi deneme – yanılma yaparak çözüme yaklaĢmaz. Aktif 

olarak deneme yanılma yapmadan, zihinsel deneme – yanılmalar sonucu uygun çözümü 

bulduğunda harekete geçer. 

**Ön çözüm dönemi daha uzun süre almaktadır. Bu dönemde birey, karĢılaĢtığı problemi ve 

problemin çözümü için verilen öğeleri, araçları değerlendirir. Problemin çözümü için olası yolları 

belirler, bu yolları zihinsel olarak test eder ve problemin çözümü için en uygun yolu keĢfettiğinde 

harekete geçer. Bir bakıma biliĢsel deneme – yanılmadır. 

Temel Özellikleri 

1. Ön çözümden çözüme geçiĢ ani ve tamdır. 

2. Ġçgörü yoluyla edinilen performans genellikle hatasız ve pürüzsüzdür. 

3. Ġçgörü yoluyla kazanılan problem çözümü uzun süre hatırlanır. 

4. Ġçgörü yoluyla kazanılan bir ilke, diğer problemlerin çözümüne kolaylıkla uygulanabilir. 

5. Zeki olanlar içgörüsel çözüme daha kısa sürede ulaĢırlar. 

Öğrenmeyle Ġlgili GörüĢleri 

1. Tekrar etme – pratik yapma: Hatırladıklarımız, algıladıklarımızın bizde kalan izleridir. 

YaĢantının tekrar edilmesi, öncekinin yeniden düzenlenmesine ve daha tutarlı, daha anlamlı hale 

getirilmesine yardım eder. Aralıklı tekrar bilgilerin bellekteki izini korur. 

2. Güdülenme: Ödüllenen davranıĢların tekrar edildiği, cezalandırılan davranıĢların ise baskı 

altına alındığı (etki yasası) Gestalt psikologlar tarafından da kabul edilmektedir. Ġçsel ödül dıĢsal 

ödüle göre daha etkilidir. 

3. Anlama: Problemin mekanik bir Ģekilde, eski alıĢkanlıkları ya da ezberlenen kuralları kullanarak 

değil, kavrayarak, sezerek, yapısal olarak çözümlenmesi gerekmektedir. Fiziksel deneme 

yanılma değil, içgörüsel deneme yanılma kullanılmalıdır. Çözüm için kullanılan ilke keĢfedilmelidir. 

4. Transfer: Bir durumda keĢfedilen ilkelerin bir baĢka durumda da kullanılabilmesidir. Transferi 

etkileyen Thorndike‘nin dediği gibi, iki durumun öğeleri arasındaki benzerlikler değil, problemin ve 

kullanılan ilkenin anlaĢılmasıdır. 

5. Unutma: Unutmada iki öğe rol oynamaktadır. Birinci neden, geriye getirme için kullanılan 

ipucunun zayıf bir ipucu olması, yani bellekteki izle iliĢki kurmayı sağlayamamasıdır. Diğer neden 

ise, bellekteki izin yeni örgütlenmeler sırasında giderek büyük ölçüde değiĢikliğe uğramasıdır. 

Gestalt Kuramının Eğitim Açısından Değerlendirilmesi 

● Gestalt psikologlarına göre öğretmen, dönem baĢında öğrenciye önce bütün olarak dersin temel 

çerçevesini organize edilmiĢ anlamlı bir bütünlük içinde vermesi daha sonra ayrıntıya inmesi 

gerekmektedir. Ders yılı için yapılan bu planlama her bir ünite için de yapılmalıdır. 

● Konular basitten zora, bilinenden bilinmeyene doğru aĢamalı olarak bir bütün halinde öğrencilere 

sunulmalıdır. Bu Ģekilde öğrenciye nerede olduğu ve ne kadar öğrendiği konusunda bilgi verir. 

● Öğrencinin içgörüsel problem çözmesi için uzunca bir çözüm dönemine ihtiyacı vardır. Bu 

nedenle öğretmen, öğrenciye problemle ilgili yeni bilgi araĢtırması yapması, problemi yeniden 

kurması, olası yolları geliĢtirip biliĢsel olarak denemesi için yeterli zamanı vermelidir. 

● Eğitime yaptığı en önemli katkılardan biri içgörüsel öğrenme ve üretici düĢünmedir. Yani 

problemin çözümü için tüm öğeler öğrenciye verilmelidir. 

● Öğrenci ihtiyaç duyduğunda küçük ipuçlarıyla rehberlik etmelidir. Ancak çözümü öğrenci bulmalıdır. 

● Öğrenmeyle ilgili yapılan tekrarlar, öğrencilerin yeni iliĢkileri keĢfetmesini, bellekteki izlerinin 

daha sağlam olmasını sağladığı için çokça problem çözülmelidir. Bu Ģekilde problem çözme 

sürecide kısaltılmıĢ olur. 

● Transferi kullanmaları için yani öğrenilenleri farklı durumlarda kullanmasını sağlamak için 

öğrencilere alıĢılmamıĢ problemlerle karĢılaĢtıracak ödevler verilmelidir. 

● Dersin baĢında önceki öğrenmeler hatırlatılmalıdır. 

● Hatırlamayı kolaylaĢtırmak için algı ilkeleri kullanılmalıdır. SAYFA 92 

KAHRAMAN ÖZKUL obsesyon52@hotmail.com

GESTALT ĠLE ĠLGĠLĠ DĠĞER BAZI KAVRAMLAR 

ÜRETĠCĠ DÜġÜNME 

Wertheimer iki çeĢit problem çözümünden bahseder. 

A türü çözümler, Gestalt ilkelere dayalıdır ve içgörüseldir. Problemin temel yapısını anlamayı 

gerektirir, çözüm bir baĢkası tarafından değil, birey tarafından bulunur, kolaylıkla genellenebilir ve 

uzun süre hatırlanabilir. 

B türü çözümler ise, anlamadan ezberlemeye yöneliktir. Böyle bir öğrenme çeĢidi ise, esnekliğe 

sahip değildir ve kolayca unutulur, sadece sınırlı durumlarda uygulanır. 

ÖRNEK: Bir hemĢirenin, gece uyuyan hastaları uyandırıp onlara uyku ilacı vermesi 

Paralel Kenar Problemi: 

Wertheimer çocuklara verdiği bir geometri problemi ile bunu kanıtlamayı düşünmüştür. Önce deneklere bir 

dikdörtgenin alanının nasıl hesaplanacağını göstermiş; “taban ölçüsünün yükseklikle çarpılması” formülü yerine, 

dikdörtgeni küçük karelere bölmüş ve alanın bu karelerin alanlarının toplamı olduğunu göstermiştir. Daha sonra 

çocuklara kağıttan bir paralel kenar vermiş ve bunun alanını bulmalarını istemiştir. Bazıları bunun yeni bir problem 

olduğunu söylemiş ve çözümü bulamayacaklarını belirtmiştir. Bazıları bir kenarı diğer kenarla çarpan formülü 

kullanmıştır (B tipi çözüm). Bir çocuk ise, problemi zor hale getirenin 2 çıkıntılı uç olduğunu fark etmiş, makasla bir 

ucu kesmiş, diğer ucun üstüne yerleştirmiş, böylece paralel kenarı bir dikdörtgene dönüştürmüştür. 

A-TİPİ ÇÖZÜM: 

B-TİPİ ÇÖZÜM: 

ZİHİNSEL KURGU: 

PROBLEM ÇÖZMEDE KARġILAġILAN SORUNLAR 

Problem çözme durumuyla karĢılaĢtığımızda, önceki bilgi ve denemelerimizden faydalanırız. Önceki 

deneyimlerimiz problem çözmede bize yardımcı olabildikleri gibi, bazı güçlükler ve engeller de yaratabilirler. 

Bu güçlükleri aĢağıdaki biçimde özetleyebiliriz. 

ĠĢleve Takılma: Daha önceki deneyimlerimiz bize nesnelerin belirli iĢlevlerini öğretmiĢtir, 

**Kalem yazı yazmak için, çanta kitap taĢımak için, ayakkabı giymek içindir. Biz nesnelerin bu 

ĠĢleve takılma örnekleri. Çizimdeki kiĢiye, sarkan iplerin uçlarını birbirine bağlaması söylenmiĢtir. (A) 

ĠĢlevsel takılmaya saplanan kiĢi, bir süre denedikten sonra bunun olanaksız olduğunu ifade eder ve 

vazgeçer. (B) ĠĢlevsel takılmaya saplanmayan kiĢi, makası ipin ucuna bağlar ve makası sallayarak ipi 

yakalar ve uçların bağlar. 

**Yorgun olan bir kimse otobüs durağında beklerken çantasını iskemle gibi kullanıp oturarak 

dinlenebileceğini akıl edemez. Çünkü çantayı kitap taĢımak için gerekli bir araç olarak öğrenmiĢtir, bu 

nedenle onun üstüne oturulabileceğini akıl edemez. 

Zihinsel Kurgu: Bir sorunu belirli bir yöntemle çözdükten sonra, o yönteme bağlanırız. Bu tür algısal 

bağlılığa zihinsel kurgu adı verilir. Zihinsel kurgu benzer problemlerde yeni çözüm yöntemleri uygulamamızı 

engeller, sürekli daha önce kullanmıĢ olduğumuz yöntemleri uygulamaya yöneliriz 

Alan Kuramı (YaĢam alanı): 

** Yaşam alanı, kişinin kendisi ile, onun davranışını etkileyen her şeyden oluşan davranıĢsal çevresini 

kapsamaktadır. Yaşam alanında özel bir öneme sahip olanlar ise kişinin peşinde koştuğu amaçlar, kaçınmaya çalıştığı 

şeyler ya da durumlar ve onun bunlardan uzaklaşması ve yakınlaşması için hareketini kısıtlayan engellerdir. 

** YaĢam alanı kiĢinin bilinçli olarak farkında olduklarından oluĢabileceği gibi, bilincinde olmadığı 

faktörlerden de etkilenebilir. Bireyin davranıĢını etkileyen durumlar olumlu (+) ya da olumsuz (-) 

değerler alır, sürekli olarak değiĢir ve bir durumdaki değiĢiklik öteki durumları da etkiler 

** Dolayısıyla, fiziksel olarak çok yakında olsa bile, kişinin farkında olmadığı ve kişiyi etkilemeyen bir nesne onun 

yaşam alanında bulunacaktır. Benzer biçimde, fiziksel olarak bulunmasa bile, kişinin var olduğunu düşündüğü ve 

varmış gibi tepki gösterdiği herhangi bir şey onun yaşam alanı içinde bulunur. Eğer bir çocuk yatağının altında 

kaplan olduğunu sanıyorsa, bir baĢkası kaplanın yalnızca hayal ürünü olduğunda ısrar etse bile, kaplan 

çocuğun yaĢam alanının bir parçasıdır. 

ÖRNEK: Bir lise öğretmeni yöneticilik görevi almak isteyebilir ve bu iĢi yapabileceğini hissedebilir. 

Bununla birlikte, bu iĢ için bir fırsat çıktığında, baĢvurmamak için bazı mazeretler öne sürer. Bu 

durum birkaç kez tekrarlandığında arkadaĢları, kendine güvensizlik gibi bazı engellerin olduğunu 

düĢünebilirler. Lewin'e göre bu kiĢinin yaĢam alanında kendisi ile yönetici olma amacı arasında bir 

engel vardır. Burada kiĢinin psikolojik gerçekliği önemlidir. SAYFA 93

Koffka Ve Ġz Teorisi: 

GeĢtalt öğretisinin bellek kavramına bakıĢı, algıların birer bellek izi olduğu Ģeklinde 

özetlenebilir. Bireyin deneyimleri zihinde bir çalıĢmaya yol açar. Bu süreç deneyimin türüne göre 

basit veya karmaĢık olabilir. Bu süreç bittiği zaman zihinde bir iz bırakmıĢtır. Daha sonra benzer bir 

durumla karĢılaĢtığımızda bu iz davranıĢımızı etkiler. Her bir sürecin sonunda birey biraz daha 

değiĢmiĢtir ve gelecek deneyimler bu durumdan etkilenir. 

** Bir deneyimin hafızada (zihinde) bıraktığı iz ne kadar güçlüyse sürece etkisi o oranda güçlü 

olacaktır. Bir baĢka ifade ile ne kadar çok benzer sorun çözersek o konuda problem çözme 

becerisi o oranda geliĢecektir. Her karmaĢık beceri birçok alt süreçten oluĢur ve bu süreçlerin her 

birinin zihinde iz bırakması söz konusudur. 

** Birbiriyle iliĢkili bireysel izler topluca bir izler sistemi oluĢtururlar. Hafıza da, algı ve öğrenme 

sürecinde olduğu gibi, anlamlı ve bütüncül olma eğilimi vardır. Bir baĢka deyiĢle anlamlı bilgiler 

hafızaya kolay yerleĢtirilirken yabancı bilgiler anlamlı veya önceden bilinenlere benzer hale 

getirilerek kaydedilmeye çalıĢılır ve böyle hatırlanır. 

Bluma Zeigarnik ve Zeigarnik Etkisi 

**Lewin, ―gerilim hareket denge sıralaması, ihtiyaç faaliyet rahatlama sıralamasına benzer‖ der. Her ne 

zaman bir ihtiyaç hissedilse bir gerilim hali yaĢanır ve organizma dengeyi yeniden oluĢturmaya çalıĢarak bu 

gerilimi çözmek için harekete geçer. Burada gerilim motivasyon veya ihtiyaç anlamındadır ve Lewin, bir 

amaca ulaĢıldığında gerilimin boĢaldığını düĢünmüĢtür. 

DENEY 

**1927 yılında Lewin‘in öğrencisi Bluma Zeigarnik tarafından gerçekleĢtirildi. Deneklere bir dizi görev verildi 

ve bunların bir bölümünü tamamlayıp kalanları tamamlayamadan çalıĢmaları bölündü. Durumla ilgili olarak 

Lewin‘in sisteminden Ģunlar tahmin edilebilirdi: (1) Yerine getirmesi için bir görev verildiğinde denekte bir 

gerilim sistemi oluĢur. (2) Görev tamamlandığında bu gerilim dağılır. (3) Görev tamamlanmadığında, 

gerilimin sürmesi büyük bir ihtimalle görevin hatırlanması ile sonuçlanır. 

Zeigarnik‘in sonuçları, deneklerin tamamlanmamış görevleri, tamamlanmış görevlerden daha kolay hatırladıkları 

yönündeki tahminleri pekiştirmiştir. Dürtü davranıĢa geçirilemediğinde doyuma ulaĢılamamıĢtır. 

ÖSYM SORULARI 

1- Ġnsanlar gördüklerini bütün olarak algılarlar. Bütün, onu oluĢturan parçaların toplamından 

fazladır."Bu görüĢ hangi öğrenme yaklaĢıma aittir? (KPSS 2002) 

CEVAP: Gestalt öğrenme 

2- DıĢarıdaki yiyeceği almak için kafesin kapısını açmaya çalıĢan bir Ģempanze bir süre hareketsiz 

olarak çevresine baktıktan sonra aniden kapının sağ tarafındaki kol kaldırıldığında açılabileceğini 

fark etmiĢtir. Bu durum aĢağıdaki problem çözme çeĢitlerinden hangisine bir örnektir?(KPSS 2003) 


3- Organizma kendisini oluĢturan parçaların toplamından öte bir bütündür. Bu görüĢü savunan 

yaklaĢım aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2003) 

CEVAP: Gestalt 

4- Bir çocuk, model uçağının her bir parçasını inceleyerek bunların nasıl ve hangi sırayla bir araya 

getirilmesi gerektiğini saptar ve sonuçta model uçağı yapmayı baĢarır. Çocuğun bu davranıĢı 

aĢağıdakilerden hangisine örnektir? (KPSS 2004) 


5- Murat, yatağının altına kaçan topunu almak için elini uzatmıĢ ve baĢaramamıĢ ardından yatağını çekmiĢ 

daha sonra bir baĢka oyuncağını atıp topa çarptırarak dıĢarıya doğru yuvarlanmasın sağlama gibi birçok yol 

denemiĢ ve topunu alamamıĢtır. Kısa bir süre düĢündükten sonra uzaktan kumandalı oyuncak otomobilini 

yatağının altına yönlendirerek onunla topu dıĢarıya doğru ittirebileceğini aniden fark ederek problemin 

sonucunu keĢfetmiĢtir. Murat‘ın topu bu Ģekilde alabileceğini anlaması aĢağıdakilerden hangisine örnek 

olabilir? (KPSS 2005) 


7- DıĢarıda bulunan yiyeceğe ulaĢmak için kafesin kapısını açmaya çalıĢan bir Ģempanze, bir süre 

hareketsiz olarak çevresine baktıktan sonra ansızın, sol taraftaki kol kaldırıldığında kapının açılabileceğini 

fark eder. ġempanzenin kapı ile kol arasındaki iliĢkiyi fark edip kendisini istediği sonuca ulaĢtıracak çözümü 

bulması, aĢağıdaki problem çözme yollarından hangisine örnektir? (KPSS 2007) 


8- Öğrencisinin sorduğu matematik problemini o anda çözemeyen bir öğretmenin, evine giderken 

çözümü birden bire bulması aĢağıdakilerden hangisine örnektir? (KPSS 2008) 

CEVAP: Kavrama yoluyla SAYFA 94

BĠLGĠYĠ ĠġLEME KURAMI 

● BiliĢsel öğrenme kuramları, insanın dünyayı anlamada kullandığı zihinsel süreçleri inceler 

● BiliĢsel açıdan öğrenme, bireyin zihinsel yapılarındaki değiĢme olarak tanımlanmaktadır. Bu zihinsel 

yapıdaki değiĢme, bireyin davranıĢlarında değiĢmeyi ya da yeni davranıĢlar kazanmayı sağlar. 

Bilgiyi iĢleme kuramı temel olarak Ģu dört soruyu cevaplamaya çalıĢmaktadır. 

1. Yeni bilgi dıĢarıdan nasıl alınmaktadır. 

2. Alınan yeni bilgiler nasıl iĢlenmektedir. 

3. Bilgi uzun süreli olarak nasıl depolanmaktadır. 

4. Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip hatırlanmaktadır. 

● Bilgiyi iĢleme kuramına göre öğrenme olayı, bilgisayarların çalıĢmasına benzetilmekte, 

girdilerin iĢlenip çıktılara dönüĢtürülmesi olarak görülmektedir. 

●Duyu organlarına gelen bilgiyi ALMA-Alınan bilginin ĠġLENMESĠ-DavranıĢa DÖNÜġTÜRME 

BĠLGĠYĠ ĠġLEME 

**GeliĢtirilmiĢ olan bilgiyi iĢleme modeli iki temel öğeye sahiptir. Bu temel öğeler: 

Bilgi Depoları-Bellek Türleri BiliĢsel Süreçler-9 Nolu Soru Dikkat 

1. Duyusal Bellek (duyusal kayıt) 

2. Kısa süreli bellek (çalıĢan bellek) 

3. Uzun süreli bellek 

1-Dikkat 

2-Algılama 

3-Tekrar 

4-Kodlama 

5-Depolama-Saklama 

6-Geri Bildirim 

BĠLGĠ DEPOLARI –Bellek Türleri 

**Bilgi depoları, bilginin tutulduğu ve iĢlemin gerçekleĢtiği depolardır. DıĢ çevreden gelen 

uyarıcılar, bu depolarda bilgi formuna dönüĢtürülür, anlamlı yapılar halinde iĢlenir ve daha sonra 

kullanılmak üzere örgütlü yapıda bir depolanır 

**Bilgi duyusal bellekten kısa süreli belleğe aktarıldıktan sonra artık duyusal belleğe geri 

dönemez. Oysa kısa süreli bellekle uzun süreli bellek arasında sürekli bir bilgi akıĢı vardır. 

Duyusal Bellek 

(Duyusal Kayıt) 

• Duyusal kayıtın içeriği bilgi, özgün uyarıcının tam bir kopyasıdır. 

• Görsel duyular, duyusal kayıt tarafından aynı fotoğraf gibi kısa bir süre için 

kopyalanır. Aynı biçimde iĢitsel duyularda ses kayıtları olarak kopyalanır. 

**Duyusal kayıtın kapasitesi sınırsız olmakla birlikte, gelen bilgi anında 

iĢlenmezse, çok hızlı bir Ģekilde kaybolur. 

uyarıcıdan sadece dikkat edilen sınırlı sayıdaki bilgi, kısa süreli belleğe aktarılır 

*Saklama süresi kısadır, sınırlıdır. Bilgi miktarı ile saklama süresi ters orantılıdır. 

*Bilgiler buradan DĠKKAT -SEÇĠCĠ ALGI yoluyla kısa süresi belleğe aktarılır. 

**Depolama Ģekli: Duyusal bellekte kapsanılan bilgi dıĢ çevrenin ilk izidir ve dıĢ 

uyarıcıların tam bir kopyasıdır. Duyu organlarının aldığı Ģekilde depolanır. 

Görsel bilgi görsel biçimde, iĢitsel bilgi iĢitsel biçimde vb. bir süre için depolanır 

** Birey bilginin farkına varmaz, bilgi anlaĢılmaz ve yorumlanamaz, sadece 

kısa bir süre için depolanır. Anlamlı hale getirilmek istenen bilgi, iĢleme 

sistemi olan kısa süreli belleğe (çalıĢan bellek) aktarılır. Bu aktarma iĢlevini 

sağlayan mekanizma "dikkat"tir. 

** Bilginin depolanma süresi, alındığı duyu organına göre farklılık gösterir. Görsel 

bilgi yarım saniye ile bir saniye arasında tutulabilirken, iĢitsel bilgi iki saniye ile dört 

saniye arasında tutulabilmektedir. Duyusal belleğe alınan bilgi kısa bir sürede 

iĢleme sistemine aktarılmaz ise kaybolur ve tekrar geri getirilemez. Duyusal 

belleğin bilgiyi ne kadar süre tutabildiğine iliĢkin kesin veriler sunmak oldukça 

güçtür ve bu noktada psikologlar arasında tam bir fikir birliği yoktur 

• Algılamada dört tane kural vardır. Bunlar; 

a) Yakınlık b) Benzerlik c) Süreklilik d) Tamamlama SAYFA 95

Kısa Süreli 

(ÇalıĢan) 

(ĠĢleyen Aktif) 

Birincil Uyanık 

Bellek 

Uzun Süreli 

Bellek 

• Anlık zihnimizdir. Bilgiler en fazla 20 saniye hafızada kalır. 

• Kısa süreli hafızanın kapasitesi 7 ± 2 arasında değiĢebilmektedir. Sınırlı Kapasite 

• Kısa süreli hafızanın uzun süreli hafızaya gönderilme yöntemleri Ģunlardır: 

a) Gruplama yöntemi b) Tekrarlama c) Anlamlandırma d) Ezberleme 

** Kısa süreli bellek, duyusal kayıtları aktarılan sınırlı miktardaki bilgiyi kısa süreli 

depolama görevini üstlenmektedir. Bilginin anlamlandırılması ve örgütlenmiĢ bir formda 

uzun süreli bellekte depolanmasını sağlayan zihinsel iĢlemleri yapma görevini yerine 

getirmektedir. 

** Kısa süreli bellekte bilinçli olarak bilginin farkına varılır ve bilgi anlamlı bir Ģekle 

dönüĢtürülür. Duyusal bellekte depolama süresi çok kısa olduğundan bilginin 

farkına varılmaz. 

** Kapasite: Duyusal belleğin tersine, kısa süreli bellek sınırlı miktarda bilgiyi alma 

kapasitesine sahiptir. Miller birçok araĢtırmayı incelemiĢ ve araĢtırma bulgularına 

dayanarak kısa süreli bellek kapasitesinin sınırlarını "7" birim olarak kabul etmiĢtir. 

Ortalama olarak bu bellek kapasitesinin sınırları 7+2 olarak değiĢebilmektedir. Kısa 

süreli belek öğrenme sürecinin birinci aĢaması olduğu için onun kapasitesi öğrenme 

güçlüğünü etkiler. Bir seferde fazla miktardaki bilginin kısa süreli belleğe gönderilmesi 

durumunda ancak 7 birimlik bilgi iĢleme sistemine alınacak ve diğer bilgiler kaybolacaktır. 

Bilginin daha geniĢ birimler içerisinde örgütlenmesi bellek yükünü azalttığı için kısa süreli 

bellek daha fazla bilgiyi kullanabilmektedir. Simon'un yapmıĢ olduğu bir araĢtırmada, birim 

geniĢliği arttıkça bir seferde kısa süreli bellekte daha az sayıda birimin tutunabildiğini 

ortaya koymuĢtur. 

ÖRNEK: Telefon numaraları tek tek değil de ikiĢerli ya da üçerli gruplar halinde akılda 

tutulur. (3-2-1-4-5-1-5) (321-45-15) Burada yapılan iĢlem ―Gruplama‖ dır. 

**Depolama ġekli: Kısa süreli bellekte bilgiler çoğunlukla görsel ve iĢitsel olarak 

depolanır ve iĢitsel depolama daha baskındır. Özellikle yetiĢkinler, iĢitsel olarak depolanan 

durumları daha iyi hatırlamaktadırlar. Ancak kodlama Ģekli, bireyin özelliklerine ve 

durumlara farklılık gösterebilir. 

ÖRNEK: ĠĢitme özürlü çocuklar muhtemelen bilgiyi görsel biçimde depolarlar. Ayrıca, 

küçük çocuklar iĢitsel kodlamayı yetiĢkinlerden daha az kullanırlar 

** Depolama süresi: Kısa süreli belleğin sınırlılıklarından biri de bilginin kısa 

sürekli bellekte tutulma süresi yaklaĢık olarak 15-20 saniyedir. Bu süre içerisinde bilgi 

iĢlenerek uzun süreli belleğe gönderilmezse unutulur ve unutulan bilgi geri getirilemez. 

ÖRNEK: Rehberden bir telefon numarasına bakarak telefon edilebilir, ancak bir 

kodlama yapmadan ikinci kez numarayı hatırlamak oldukça zordur ve numara 

tamamen unutulur. Bu süreyi artırmanın yolu "zihinsel tekrar"dır. 

** Bilgiyi iĢleme Ģekli: Kısa süreli bellek bilgiyi iĢleme merkezi olarak kabul 

edilir. Kısa süreli bellekte iĢlenen bilgi uzun süreli depoya gönderilir. Bu gönderme iĢlemi 

iki türlü yapılabilir. 

EZBERLEME: Bilgiyi duyusal bellekten alındığı Ģekliyle aynen iĢleme ve depolama 

Ezberleme yoluyla öğrenmede kullanılan temel biliĢsel süreç "tekrar" dır. Bilgi aynen 

tekrarlanarak, alındığı Ģekliyle bağımsız bir birim olarak uzun süreli bellekte depolanır. 

Ezberlenen bilgi depolanırken, baĢka bir Ģemayla bağlantı kurulmadığı için, hatırlama 

zorluğu yaĢanır. Bir diğer öğrenme (iĢleme) Ģekli "anlamlandırma" dır. 

ANLAMLANDIRMA: Uzun süreli bellekteki iliĢkili bilgi ile bütünleĢtirerek iliĢkili Ģemalar 

içerisine depolama. Anlamlandırma, uzun süreli bellekteki bilginin, yeni gelen bilgi ile kısa 

süreli bellekte iliĢkilendirilmesi yoluyla yeni bilgiye anlam verilmesidir. 

NOT: Bu bilgi, etkili bir Ģekilde kodlandıktan sonra uzun süreli bellekteki iliĢkili Ģemalarla 

bağlantılı olarak depolanır. Anlamlı bilgi, iliĢkili Ģemaların çağrıĢımı yoluyla 

geri getirilebileceği için, hatırlanması daha kolay olur. 

** Bir bilginin öğrenilmiĢ kabul edilebilmesi için mutlaka uzun süreli bellekte 

depolanmıĢ olması gerekir. 

• Gündelik dilde kullandığımız hafızadır. 

• Kapasitesi sınırsızdır. 

• Tekrar tekrar kullanılabilir. 

• Bilgiler kodlanmıĢ Ģekilde bulunur. 

** Uzun süreli bellek, bellek deposu olarak kabul edilir. Kısa süreli 

bellekte iĢlenmiĢ olan bilgi uzun süreli belleğe gönderilerek depolanır. 

Uzun süreli bellekte yer alan bilgiler tekrar tekrar kullanılabilme 

özelliğine sahiptir. SAYFA 96

Uzun Süreli 

Bellek 

** Telefon rehberine bakıp da tuĢladığımız bir numarayı öğrenmiĢ 

sayılmayız. Bir müddet sonra o numarayı yeniden aramak istesek numara 

hatırlanmaz, yani bilgi kaybolmuĢtur. 

**Uzun süreli bellek bir kütüphaneye benzetilebilir. Bir kütüphanede 

binlerce kitap vardır. Kitaplar belli bir sisteme göre yerleĢtirildiği için 

kullanılmak istenen kitabı bulmak çok zaman almaz. Sistem ne kadar iyi 

yapılandırılırsa istenilen kitabı bulmak o kadar kolaylaĢır. 

**Sınırsız kapasite ile sonsuza kadar bilgiler saklanabilir. FAKAT geri 

getirmede zorluk olabilir Çünkü KarıĢma ileri veya geri ket vurma 

olabilir 

** Kapasite: Uzun süreli bellek kapasitesi sınırsız olarak kabul edilmektedir. Çok 

farklı bilgileri kapsayabilir. Bir bilgi biriminin depolanabilmesi için bazı bilgilerin 

kaybolması ve yeni gelenlere yer açılması gerekmez. Eğer çok fazla bilgi aynı 

Ģema içinde yer alırsa, büyük Ģema içerisinde bilgiyi bulmak ve geri getirmek 

zorlaĢır. Depolamanın etkin olabilmesi için büyük Ģema içindeki bilgilerin küçük 

Ģemalar haline dönüĢtürülmesi uygundur. 

** Depolama Süresi: Duyusal bellek ve kısa süreli belleğin tersine uzun 

süreli belleğin depolama süresi oldukça uzundur. Hatta sınırsız olarak 

kabul edilmektedir. Bilginin uzun süreli bellekteki kaydolma Ģekli de 

diğer bellek türlerinden farklıdır. Duyusal bellekten kısa süreli belleğe 

geçmeyen bilgi tamamen kaybolur, geri getirilemez. Kısa süreli bellek için 

de aynı durum söz konusudur. Uzun süreli belleğe gönderilemeyen bilgi 

kaybolur, geri getirilemez. Ancak, bilgi uzun süreli bellekte bir kez 

depolandıktan sonra kaybolmaz. Sadece geri getirme zorluğu yaĢanabilir. 

BĠLGĠLER 2 TÜRLÜ KAYDEDĠLĠR 

A) Bildirimsel Bilgi-Bellek: Olgu ve olayların hafızasıdır. Bildirimsel bilgi; 

kavramlar, olgular, tanımlar ve kurallarla ilgili olan bilgidir. 

Bildirimsel bilgi içinde de 2 türlü hafıza bulunmaktadır. 

1) Epizodik Hafıza Anısal Bellek: YaĢantılarla ilgilidir. Anısal (episodik) 

bellek: YaĢantı içerisindeki olayların depolanmasıdır. Ġzlediği bir futbol maçındaki 

olaylar, bir defile, doğum günü vb. olayların zamanı, geçtiği yer, içinde bulunan 

kiĢiler, olayların akıĢı ve sonuçları anısal bellekte depolanır. 

ÖRNEKLER: 

**Anısal bellekteki olaylar çoğunlukla birbirine bağlı olaylardan oluĢan bir bütün meydana 

getirirler ve zihinsel resimler olarak toplanırlar. 

**Bireyin yaĢantısında olağan bir tarzda meydana gelen ve özel bir anlam ifade etmeyen 

olayların hatırlanması zordur. Birbirinin üzerine gelen benzer olaylar öncekinin 

hatırlanmasını zorlaĢtırır. 

**Okula baĢlama, iĢe baĢlama, evlilik vb. olaylar, benzerleri meydana gelmediği veya çok 

az meydana geldiği için benzer olaylarla karıĢmaz ve hatırlanması daha kolay olur. 

2) ġematik-Semantik Hafıza-Anlamsal Bellek: Dünya ile ilgili bilgiler 

** Semantik (Olgusal) Bellek: Genel olgu ve bilgilerin depolandığı sistemi 

– Finaller Ocak ayında yapılır 

– KıĢ ayları soğuktur 

– Ġzmir Türkiye‘nin batısındadır 

-Jest ve mimiklerin el kol hareketlerinin anlamları, trafik iĢaretlerinin 

anlamları gibi nesne ve olayların anlamları 

B) ĠĢlemsel Bilgi-Prosedürel Bellek: Beceriler veya biliĢsel iĢlemlerin 

hafızasıdır. ĠĢlemsel bilgi; bir iĢin nasıl yapılacağını gösteren bilgidir. Bir iĢin 

yerine getirilmesinde, takip edilmesi gereken sıralamadaki her bir iĢlemin 

nasıl yapılacağını kapsar. DavranıĢların düzenlenmesinde "bu durumda 

Ģöyle yapılır" mantığı güdülür. Sırayla neler yapılması gerektiğini bilme 

ÖRNEK: 

**Bir otomobil kullanırken sıralamada yapılması gereken her bir iĢleme iliĢkin bilgidir. 

** Bir bisiklet kullanırken; Hızlı gitmek istersen pedalı hızlı çevir. YavaĢ gitmek istersen 

pedalı yavaĢ çevir. Sağa dönmek istersen direksiyonu saat yönüne çevir gibi. 

**Yüzme araba kullanma matematik problemi çözme gibi etkinlikler. SAYFA 97

BĠLĠġSEL SÜREÇLER-Kontrol Süreçleri 

**Her bir bilgi deposu arasındaki bilgi akıĢını düzenleyen biliĢsel süreçler ve bunların iĢlevleri 

birbirinden farklıdır. Bu süreçler; dikkat, algılama, tekrar, kodlama ve geri getirme olarak 

sınıflandırılmaktadır. 

Dikkat 

/Algı 

Tekrar 

DĠKKAT 

**Öğrenme, dikkat etme süreciyle baĢlar. Ortamdaki uyaran bombardımanına rağmen 

sadece dikkat edilen ve birey için önemli olan bilgi kodlanır. 

**Dikkat, uyarıcılar üzerinde bilinçli bir odaklaĢma sürecidir. Duyusal bellekten kısa süreli 

belleğe geçecek olan bilgilerin bu geçiĢ esnasında dikkat yoluyla farkına varılması ve 

bilinçli olarak seçilmesi gerekir. Bu seçimin dıĢında kalanlar ise kısa süre içerisinde duyusal 

bellekte kaybolurlar. 

**Dikkatin yoğunlaĢacağı bilginin seçiminde "dıĢsal ve içsel" özellikler etkili olur. Dikkati 

yoğunlaĢtıran dıĢsal özellikler, uyarıcı ile ilgili olandır. Uyarıcının; büyüklüğü, Ģiddeti, 

parlaklığı, değiĢkenlik arz etmesi, hareketliliği ve yeni olması dikkatin odaklaĢmasında etkili 

olur. 

ÖRNEK; Bir metin içinde koyu veya italik yazılmıĢ cümle veya kelimeler diğerlerine göre 

daha fazla dikkat çeker ve daha önemli olarak algılanır. Ġçsel özellikler, bireyin kendisi ile 

ilgili olanlardır. 

**Bireyin beklentileri, geçmiĢ yaĢantısı, ilgi ve ihtiyaçları odaklanmayı sağlayan özelliklerdir. 

Bireyin öğrenmesi gereken bilgiler olarak gördüğü ve bu yönde beklentiler geliĢtirdiği 

yapılar diğerlerine göre daha fazla dikkat çekici olur. 

ALGI 

** Anlam vermeyi ifade eder. Birey duyusal bellekten gelen bazı uyarıcıları fark ettikten 

sonra bu uyarıcıları tanımaya ve yorumlamaya ihtiyaç duyar. Bu süreç algılamadır. 

Algılama kısa süreli belleğe giren bilgiyi etkiler. Çünkü kısa süreli belleğe gelen bilgi "doğru 

özellikler özellikler" 

olmaktan ziyade "algılanmıĢ özelliklerdir." Kısa süreli bellek, ne olduğuna karar verilmiĢ 

olan bilgiyi iĢleyerek uzun süreli bellekte depoya gönderme görevini yerine getirir. Oysa 

algılanmıĢ bilginin geçersiz olması durumunda kısa süreli bellekte iĢleme ve uzun süreli 

bellekte depolama da yanlıĢ olacaktır. Algılama bireyin geçmiĢ yaĢantısından ve uyarıcının 

oluĢtuğu ortamdan etkilenir. 

**Birey geçmiĢ yaĢantısında edinmiĢ olduğu bilgi ve önermeler için Ģemalar oluĢturmuĢtur. 

Algılamayı etkileyen bir diğer faktör uyarıcının nasıl bir durum veya formda sunulduğudur. 

Aynı uyarıcı farklı durumlarda farklı algılanır. 

**Bir bilgi biriminin Ģeklini değiĢtirmeksizin sesli veya sessiz olarak defalarca 

söyleme Ģeklidir. Bilginin kısa süreli bellekte tutulma üresini artırır. Eğer tekrar 

edilerek, bellekte tutulma süresi artırılmazsa bilgi kısa süreli bellekte 15-20 saniye 

sonra atılır. 

Ġki türlü tekrar vardır: Basit tekrar, Anlamlandırıcı tekrar. 

**Basit tekrarın fonksiyonu bilginin kısa süreli bellekte daha uzun süre tutulmasını 

sağlamaktır. Bu tür tekrarda bilgi defalarca tekrar edilir. Bu yolla bilginin zayıflaması 

ve karıĢmaların etkisiyle unutulması önlenir. 

** Anlamlandırıcı tekrar eğer tekrar; gruplama veya değiĢik Ģekillerde yeniden 

kodlama gibi iĢlemlerle yeni bilginin içsel bağlantılar kurmasını kolaylaĢtırıyorsa, 

uzun süreli bellekte depolamayı sağlıyor demektir. 

**Tekrar yoluyla kazanılan bilgiler, geçmiĢ yaĢantılar veya Ģemalarla bağlantı 

kurularak depolanmaz. Bu tür bilgiler kendi içerisinde bütünlüğü olan Ģema olarak, 

diğer Ģemalardan bağlantısız depolanır. 

**1. Örtük ya da açık tekrar 

**Bilginin zihinsel ya da sesli bir biçimde tekrar edilmesi sürecidir. 

**Bilgiyi uzun süreli belleğe aktarmanın en ilkel yolu tekrar etmedir. Çocukların kullandıkları ilk 

bellek stratejisi de bilginin tekrar edilmesidir. Diğer bir deyiĢle ezberlemedir. 

**Tekrarda zamanlama önemlidir. Öğrenme ve hatırlamada aralıklı yapılan 

tekrarlar, bir defada çok yoğun olarak yapılan tekrarlardan çok daha etkilidir. 

Sayfa 98

Kodlama 

Kodlama 

**Bilgiyi uzun süreli belleğe yerleĢtirme sürecidir. 

**Kodlamanın amacı, bilgiyi anlamlı kılmak ve uzun süreli bellekteki iliĢkili bir 

Ģemanın içine bağlantılı olarak yerleĢtirmektir. Anlamlandırma yapılırken yeni bilgi 

ile önceki bilgiler arasında bağ kurulur. Anlamlı kodlama hatırlamayı artırmaya da 

yardım eder. Çünkü hatırlama, kodlamanın içinde gerçekleĢtiği bağlamda meydana 

gelir. Hatırlama durumu, kodlama durumuyla eĢleĢtiği zaman en iyi hatırlama 

meydana gelir. KISA SÜRELĠ BELLEKTEN UZUN SÜRELĠ BELLEĞE 

GÖNDERME 

** Kodlama, iĢleyen bellekteki bilginin uzun süreli bellekte önceden var olan 

bilgilerle iliĢkilendirilerek, uzun süreli belleğe transfer edilme sürecidir. Yani, 

öğrenilecek yeni bilgi ile bireyin önceki bilgileri arasında iliĢkiler kurulması, yeni 

bilginin anlamlı hale gelmesini sağlamaktır. 

**Bazı bilgiler sadece tekrar etme ve ezberleme ile uzun süreli belleğe gönderilir. 

Ancak bilgiler anlamlı olarak kodlandığı takdirde daha kolay geri getirilmektedir. 

Yeni gelen bilgi ile eski bilgi arasında ne kadar çok sayıda iliĢki kurulursa, bilgi o 

kadar anlamlı hale gelmektedir. (Örnek: Ölçme dersinde hangisi güvenirliği 

etkiler diye sorulduğunda verilenlerin hangi hata türüne girdiğine bakmak) 

Kodlama sürecinde dört temel öğe etkilidir. 

a) Etkinlik b) Örgütleme c) Eklemleme d) Bellek destekleyici ipuçları kullanma 

a) Etkinlik: Bilgiyi iĢleme kuramına göre öğrenen kendine gelen bilgiyi sünger gibi 

çekmez, uzun süreli belleğinde depolamak üzere kendine özgü bir Ģekilde, bilgiyi 

yeniden yapılandırır, organize eder. Bu nedenle bilgiyi iĢleme kuramının kalbidir. 

Bilginin alınması ve iĢlenmesinde bireyin yaptığı etkinlikler önem taĢır. 

Bu nedenle öğretmenler, öğrenme etkinlikleri sırasında öğrencilere daha aktif rol 

vermeli ve bilgiyi en iyi Ģekilde kodlamalarına yardım etmelidir. Öğrencileri aktif 

kılacak öğrenme etkinliklerine önem vermelidir. 

Öğrenme etkinlikleri (Anlamlandırma stratejileri). 

● Öğrencinin düĢünmesini, analiz etmesini sağlayıcı soru sorma. 

● Dersin tanımlamalardan çok örneklerle iĢlenmesi. Uygulama yapılması. 

● Problem çözmeye önem verilmesi. 

● Ezberlemeden çok anlamlandırmayı gerektiren izleme ve düzey belirleme 

testleri verilmesi. 

● Öğrencinin metni yorumlayarak kendi cümleleriyle ifade etmesi 

● Konunun ana fikrini bulma ve özet yapma. Soru yazma. 

gibi daha pek çok strateji vardır. Öğrenme sürecinde öğrencinin aktif olması, bilgiyi 

anlamlı bir Ģekilde kodlamasına yardım eder. 

b) Örgütleme: Bilgiler birbirleriyle iliĢkisine göre ve bağlantısına göre gruplanır. 

KAVRAM HARĠTALARI KULLANILABĠLĠR 

c) GeniĢletme (Eklemleme): Yeni bilginin uzun süreli bellekte hazırda var 

olan eski bilgiyle iliĢkilendirilmesi yoluyla yeni bilgiye anlam verme ve anlamı 

geniĢletmedir. Anlamı geniĢletme, zihindeki Ģemaların geniĢlemesini de sağlar. 

ÖRNEK: Birler basamağı büyük olan sayıdan küçüğü çıkarmayı öğrenen ilköğretim 

öğrencisi, birler basamağı küçük olan sayıdan büyük olanı çıkarmayı öğrenince 

çıkarma iĢlemi ile ilgili Ģemayı geniĢletmiĢ olur. BaĢarılı öğrenciler geniĢletme – 

eklemlemeyi daha sık kullanırlar. 

d) Bellek destekleyici ipuçları kullanma: Örgütleme ve eklemleme çok güçlü 

kodlama türleri olmakla birlikte, tüm bilgiler örgütleme için elveriĢli olmayabilir. 

Ayrıca bazı bilgiler de tamamıyla yeni ve eskilerle tümden iliĢkisiz olabilir. Bu 

durumda kodlama için bellek destekleyici ipuçları kullanmak gerekir. 

Kapsam içerisinde doğal olarak bulunmayan iliĢkileri, çağrıĢımları meydana 

getirerek kodlamaya yardım eden stratejilerdir. Eklemlemenin bir türüdür. Özellikle 

olgusal bilgilerin, sözcüklerin ve terimlerin öğrenilmesinde kullanılır. 

ÖRNEK: Anlamsız heceleri anlamlandırma, baĢ harfleri kullanma (Ağrıdan 

Buzullar Sürükleniyor) kafiye oluĢturma vs. SAYFA 99

Kodlama 

Geri 

Bildirim 

Hatırlama 

Hafıza Destekleyicileri: Hafıza destekleyicileri doğal olarak var olmayan çağrışımlar 

oluşturarak, kodlamaya yardımcı olan stratejilerdir. Bu stratejiler hayal etmeye ve 

sözel sembollere dayalıdır. 

*Loci Yöntemi-Yerleşim: Bu yöntemde bazı maddeleri doğru sırasında 

hatırlayabilmek için çevrenin fiziksel özellikleri ve hayal etme birlikte kullanılır. 

Örneğin: Türkiye Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanlarını doğru sırayla hatırlayabilmek 

için bir evin tüm odaları sırayla hatırlanarak, cumhurbaşkanları ile eşleştirilir. Bu 

yöntem sırayla hatırlanması gereken tüm listeler için kullanılabilir. 

*Kanca-Askı Yöntemi: Bu yöntemi kullanabilmek için öncelikle sayılarla ses 

benzerliği olan sözcüklerden bir isim listesi oluşturulur. Bu liste gerek duyulduğu her 

zaman kullanılabilir. 

Örneğin: Bir-kir, iki-tilki, üç-güç, dört-sert vb… daha sonra saptanan sözcüklerle 

hatırlanması istenen sözcükler eşleştirilir ve bunlarla ilgili görsel imgeler oluşturulur. 

1)İstanbul----------->Denizi kirli İstanbul 

2)Manisa------------>Manisa’da çoktur tilki 

3)Ağrı--------------->Çıkması çok güç Ağrı Dağına 

4)Afyon------------->Çok serttir Afyon mermeri 

*Bağ Yöntemi: Bu yöntem, hatırlanacak sözcükler ile peş peşe gelen görsel imgeler 

oluşturulması biçiminde uygulanır. Bu imgelerin alışılmamış ve acayip olması 

hatırlamayı kolaylaştırır. 

Örneğin: Halı, televizyon, bayrak, tank, karınca ve kuş kelimelerinin sırayla 

hatırlanması gereksin. Bunun için ilk kelimeyle görsel imge arasında acayip bir ilişki 

kurulabilir. Okula bu gün uçan bir halıyla geldiğimizi, halının üzerinde televizyon 

seyrettiğimizi hayal edebiliriz. Televizyonda da bir marş okunuyor ve bayrak 

görünüyor. Bayrak direkte olması gerekirken tankın üzerinde duruyor. Tank karınca 

yuvalarını ezerek ilerliyor ve büyük bir kuş tankı yutuyor… 

*İlk Harf Yöntemi: Bu yöntem genellikle dizileri hatırlamada kullanılır. Dizideki her 

kelimenin ilk harfleri kullanılarak anlamlı bir bütün oluşturulmaya çalışılır. 

Örneğin: güneş sistemindeki gezegenleri sırasıyla hatırlamak için gezegenlerin ilk 

harflerinden oluşturulmuş bir cümle kurulabilir. Meraklı Veli Dün Mahallede Jiletle 

Saldırdığı Uğur’u Neredeyse Parçalıyormuş. 2010 KPSS 

Görüldüğü gibi hafıza destekleyicileri hatırlamayı kolaylaştırmada kullanılarak, bilgilerin 

uzun süreli hafızaya yerleşmesinde etkili rol oynamaktadır. 

-ANAHTAR SÖZCÜK(ONE-VAN) 

**Bilginin uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe getirilmesi "geri getirme" veya 

"hatırlama" olarak adlandırılır. 

**Fakat uzun süreli bellekteki her bilgi istenildiği zaman hatırlanamaz ve aynı zamanda bazı 

bilgiler kolay hatırlanırken diğerleri ya oldukça zor hatırlanır veya hatırlanamaz. Bir bilgi ne 

derece iyi kodlanmıĢsa geri çağrılması o derece kolay olur. 

**Uzun süreli bellekteki bazı bilgileri hatırlama zorluğu ortaya çıkar. Bu zorluk kodlamadan 

kaynaklanabileceği gibi, Ģemaların veya Ģema içindeki bağlantıların değiĢmesinden de 

kaynaklanabilir. Bu durum "unutma" kavramı ile açıklanmaktadır. Unutma bilginin 

tamamen kaybolmasından farklıdır. Kaybolmada bir daha geri getirmeme söz konusu iken, 

unutmada bir hatırlama zorluğu vardır. 

** Geri getirme, bilginin uzun süreli bellekten bulunarak açığa çıkarılması sürecidir. 

**Birçok bilim adamına göre uzun süreli bellekte unutma yoktur. Unutma denen olay bilgiyi 

geri getirmede baĢarısızlık olarak nitelendirilir. Sayfa 100

Geri 

Bildirim 

Hatırlama 

Geri 

Bildirim 

Hatırlama 

(Dilimin ucunda, tanıyorum ama nereden – Kitabın içinde herhangi bir bilginin 

yazdığı yeri hatırlayıp bilginin ne olduğunu hatırlayamama) 

**Geri getirmenin temel ilkesi etkili kodlamadır. Etkili Ģekilde kodlanmayan bilgi 

geri getirilemez. 

**Ġçinde bulunulan çevre koĢulları geri getirmede rol oynayan bir diğer faktördür. 

ÖRNEK: Bir kiĢiyi iĢ ortamında tanımıĢsak, bir eğlence yerinde gördüğümüzde 

adını hatırlamayabiliriz. – Öğrencinin adını sınıftaki oturma yerine göre 

kodlarsak dıĢarıda unutabiliriz. 

BaĢlıca geri getirme yolları 

1. Bilginin öğrenildiği çevreyi ve kapsamı zihinsel olarak yeniden oluĢturma 

2. Olayı zihinsel olarak aĢamalı bir Ģekilde yeniden yapılandırma (Kalemi bulmak 

için en son kullandığı anı hatırlamaya çalıĢmak) 

3. Alfabeyi kullanma 

4. Alt sorulara bölme. 

**Ön sıralarda ve son sıralarda öğrenilenler daha koyla hatırlanır 

ÖNCELĠK ETKĠSĠ: Ön sıralardakilerin daha kolay hatırlanması 

SONRALIK ETKĠSĠ: Son sıralarda öğrenilenlerin daha kolay hatırlanması 

** Unutma (Geri getirme baĢarısızlığı):Geri getirmeyi zorlaĢtıran bazı 

özellikler vardır. Ġleriye ve geriye ket vurma dıĢında ayrıca: 

.** Bozulma; Ģemalar içindeki bilgi birimleri birbirleriyle ve Ģemayla bağlantılar kurularak 

depolanır. Geri getirmede de bu bağlantılar önemli rol oynarlar. Ancak bilgi kullanılmadığı 

zaman bu bağlantılar zayıflar ve istenilen bilgiye ulaĢmak güçleĢir. 

KarıĢma; öğrenilen bir bilgi biriminden önce veya sonra öğrenilen benzer bilgiler, bu bilgi 

birimi ile karıĢır ve geri getirmede zorluk yaĢanır. Örneğin; olgunlaĢma olgunlaĢma ile 

hazırbulunuĢluk kavramları tanımlanırken aralarındaki farklılıklar açıkça ortaya konulmadığı 

zaman karıĢma veya birbirlerinin yerine kullanılmaları söz konusu olabilir. 

YanlıĢ yerleĢtirme; Bir diğer unutma Ģekli ise bilginin yanlıĢ bir Ģemanın içine 

yerleĢtirilmesidir. YanlıĢ algılanan bir bilgi birimi zayıf iliĢkili bir Ģema ile bağlantı kurularak 

bu Ģema içerisinde depolanır. YanlıĢ Ģema içinde depolandığı için, içinde bulunduğu Ģema 

ile bağlantı kurma ve geri getirme zorlaĢır. 

Bilgiyi değiĢtirme; bilgi kısa süreli bellekte iĢlenirken sürekli olarak uzun süreli bellekten 

gelen bilgiyle karĢılaĢtırılarak depolanmaya gönderilir. Bu durum mevcut bilgi üzerinde 

değiĢiklikler meydana gelmesine yol açabilir. Bu bilgi depolanırken, değiĢtirilmiĢ hali eski 

bilginin yerine geçer. Bir süre her iki yapıyı koruyan bellek, yeni yapının sıklıkla kullanılması 

sonucu eski yapının yerine geçmesine ve eski yapının bağlantılarının zayıflayarak geri 

getirme zorluğu yaĢamasına yol açar. Bu durum da eski yapının unutulmasına neden olur. 

Öğrenmeyi sağlayan süreçler 

1. Çevredeki uyarıcıların alıcılar (duyu organları) yoluyla alınması. 

2. Duyusal kayıt yoluyla bilginin kaydedilmesi. (Duyusal kayıt) 

3. Dikkat ve seçici algı süreçleri harekete geçirilerek, duyusal kayda gelen bilginin seçilerek kısa 

süreli belleğe geçirilmesi. 

4. Kısa süreli bellekte kısa bir süre zihinsel tekrarın yapılması. 

5. Uzun süreli belleğe aktarılabilmesi için kodlamanın yapılması. 

6. Kodlanan bilginin uzun süreli bellekte depolanması. 

7. Depolanan bilginin uzun süreli bellekten iĢleyen belleğe geri getirilmesi. 

8. Kısa süreli bellekten tepki (Hareket) üreticiye gönderilmesi. 

9. Tepki üreticinin bilgiyi vericilere (Kaslar) göndermesi. 

10. Performansın gösterilmesi. SAYFA 101

Öğrencinin Dikkatini Arttırma Yolları 

1. Öğrencilere dersin hedefleri açıklanmalı, derste öğrenilecek olan Ģeylerin kendileri için yararlı 

olduğu benimsetilmelidir. 

2. Öğrencilere sorular sorarak merak uyandırılmalıdır. 

ÖR: Yerçekimi olmasaydı insanlar nasıl yaĢardı? gibi. 

3. Beklenmeyen olaylar yaĢatarak öğrencilerin dikkat kesilmesini sağlamak. 

4. Sınıfın oturuĢ düzeni değiĢtirilmeli ve fiziksel uyarıcılar kullanılmalıdır. 

5. DeğiĢik araç – gereç ve döküm kullanılmalıdır. 

6. Öğrencinin dokunmasını, tatmasını, koklamasını, duymasını, görmesini gerektiren uyarıcılar 

kullanılmalıdır. 

7. Hareket dilmeli, jest ve mimikler kullanılmalı, ses tonu alçaltılıp yükseltilmeli, yumuĢak ses tonu 

kullanılmalıdır. 

8. Kalemin baĢıyla oynama, gözü bir noktaya odaklama, hızla sınıfta dolaĢma gibi dikkat dağıtıcı 

davranıĢlardan kaçınılmalıdır. 

BĠLĠġSEL YAKLAġIM 

• BiliĢ; duygusal girdinin dönüĢtürüldüğü, azaltıldığı, iĢlendiği, kaydedildiği, yeniden ele alındığı ve 

kullanıldığı süreçlerdir. 

• BiliĢsel Süreç; algı, dikkat etme, yorumlama, anlama ve hatırlama gibi zihinsel süreçlerdir. 

• Hafıza; Daha önce öğrenilmiĢ bilgiyi hatırlama yeteneğidir. 

• Saklama; Yeni bilginin hafızaya yerleĢtirilmesi sürecidir. 

• Geri Getirme; Hafızadaki bilgilerin kiĢinin kullanımına yeniden sokulmasıdır. 

• Kodlama; Bilginin hafızaya yerleĢtirilmeden önce düzenlenmesidir. 

GĠZĠL ÖĞRENME 

1) BiliĢsel Harita: Canlı organizmaların fiziksel çevreyle ilgili olarak zihninde harita oluĢturmasıdır. 

2) BiliĢsel Senaryo: Bireyin uzun süreli hafızasında oluĢan olayın nasıl gerçekleĢtiğiyle ilgili senaryolardır. 

DEKLERATĠF VE ĠġLEMSEL BĠLGĠ 

**Tanımsal (dekleratif) bilgi; obje ve olayların tanımlanmasıyla ilgili, açıklayıcı bilgilerdir. 

**ĠĢlemsel bilgi; biliĢsel iĢlemlerle elde edinilen (karĢılaĢtırma sebep bulma, sonuç çıkarma, karar vermedeğerlendirme 

ve problem çözme gibi 

Bir baĢka ifadeyle tanımsal (dekleratif) bilgi; deklere edilen yani söylenen, gerçekler, kavramlar ve 

prensipler hakkındaki bilgidir. Çoğunlukla baĢkalarına aktarılır. ĠĢlemsel bilgi ise; fiziksel ve 

entelektüel görevlerimizi nasıl yaptığımızı gösteren bilgilerdir 

Bu iki bilgi türüne fen bilimlerinden örnek vermeye çalıĢalım. 

Merceklerle ilgili özellikleri söyleme ( ıĢığı kırması, bir noktada toplayabilmesi, ıĢığı dağıtması v.b.) dekleratif 

bilgi olarak kabul edilebilir. Bu özellikleri kavrayarak çeĢitli mercek sistemleri (örneğin büyüteç, dürbün) 

kurup bunlar hakkında sonuç çıkarma, değerlendirme yapma yani biliĢsel iĢlemlerle edinilen bilgiler ise 

iĢlemsel bilgi olarak ifade edilebilir. 

SORU: Bu bilgiler genellikle "ne" sorusunun cevabını veren bilgilerdir. bu bilgiler yeni bilgilerin 

kazanılmasında ve ve bellekte örgütlenmelerinde iĢlev görmektedir. Bu tür bilgiler Piaget'in bilginin 

yapılandırılmasıyla ilgili görüĢlerinden olan ĢemalaĢtırma sürecinde de söz konusudur. 

Yukarıda sözü edilen bilgi aĢağıdakilerden hangisidir? 

A-Prosedürsel bilgi B-MetabiliĢsel bilgi C-Dekleratif bilgi D-Asimile edilmiĢ bilgi E-Animistik bilgi 

YÜRÜTÜCÜ KONTROL-Bireylerin tüm biliĢ süreçlerini denetler 

Birçok biliĢsel psikolog bazı bireylerin neden diğerlerinden daha fazla öğrendiği ve 

öğrendiklerini anımsadığı sorusunu yanıtlamaya çalıĢmaktadır. Sorunun yanıtı 

yürütücü kontrol sürecinde yatmaktadır. Yürütücü kontrol sistemi bireyin kendi 

öğrenmesinin iki temel yönünü denetlemektedir. 

1-Güdüsel süreçler: Güdüsel süreçler bireyin bir Ģeyi elde etmeye niyet etmesi, onu 

elde etmeyi amaçlaması gibi birey tarafından bilinçli olarak denetlenebilen 

durumlardır. SAYFA 102

2-Yürütücü biliĢ: Yürütücü biliĢ öğrenenlerin benimsedikleri belli öğrenme 

stratejilerini kullanma yetenekleri ve kendi düĢüncelerine iliĢkin düĢünmeleridir. 

Bireyin kendi biliĢ yapısı ve öğrenme özelliklerinin ayırtında olmasıdır. Bireyin nasıl 

öğrendiğinin farkındalığıdır. 

McCrow ve Roop (1992) yürütücü biliĢin iki iĢlevi olduğunu öne sürmektedirler. 

Birincisi koĢullu bilginin uygulanmasıdır. 

ÖRNEK: Okulda öğrenilenlerin evde uygulanması. Ġkincisi ise, düĢünme sürecini 

değerlendirme ve yönetmektir. Yürütücü biliĢli bir öğrenci, düĢünme biçiminin 

ayırtındadır, nasıl çalıĢacağına karar verirken yalnızca materyali öğrenmeye 

odaklanmaz, aynı zamanda biliĢsel güç ve zayıflıklarının da farkındadır. 

Yürütücü biliĢ, bireylere öğrenme durumlarında öğrenip öğrenmediklerini 

sınamalarına yardımcı olur. Eğer öğrenme gerçekleĢmezse yürütücü biliĢ, duruma 

uygun doğru süreçleri iĢe koĢar. Özetleme, eklemleme, Ģematize etme, düzenleme 

gibi. Yürütücü biliĢ, öğrenmenin gerçekleĢip gerçekleĢmediğini sürekli izler. 

DĠKKAT: 

MetabiliĢsel bilgi: Bilgiyi işleme kuramcılarına göre bireyin kendi bildikleri hakkındaki 

bilgiler. Değerlendirme-Sonuçları hakkında bilgi sahibi olma yorumlama 

Dekleratif bilgi: Gelişim çağlarının başlangıcında bir bebeğin “bu ne?” Sorusunu çok sık 

sorduğu bilinmektedir. bebekler “bu ne?” Sorusuna karşı aldıkları cevapla dekleratif bilgileri 

yapılandırmıştır. 

Prosedürel bilgi: “Nasıl?” Sorusunun cevapları ile edinilen bilgiler. 

Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek 

Sınırsızdır 

Kapasite 

Duyu organlarının aldığı 

Ģekilde 

Depolama ġekli 

Görsel bilgi, 0.5-1 sn, 

iĢitsel bilgi 2-4 sn 

Depolama Süresi 

Sınırlı 

(5-9 birim) 

Kapasite 

Görsel ve çoğu zaman iĢitsel 

olarak depolanır 


ĠĢlem yapılmadığında 15-20sn 



Kapasite 

Açıklayıcı bilgi ve iĢlemsel bilgi 

Ģeklinde depolanır, olaylar 

anısal bellekte, bilgiler 

anlamsal bellekte saklanır 




Orijinal ġekil SadeleĢtirilir SadeleĢtirilmiĢ bilgi 

Aktarılmayan bilgi yok 

olur-Geri gelmez 

Aktarılmayan bilgi yok 

olur-Geri gelmez 

Yok olmaz-sadece geri 

getirmek zor olur. 

Bilinçsizdir Bilinçlidir Bilinçlidir 

SAYFA 103

KPSS SORULARI 

1- Bir öğretmen öğrencilerine, sayıların gruplandırılarak daha kolay ve çabuk öğrenilebileceğini söylüyor ve 

bir örnek gösteriyor 6, 2, 3, 8, 2, 7 sayılarının 623-827 biçiminde gruplanabileceğini belirtiyor. Öğretmenin 

bu davranıĢı, öğrencilere hangi konuda yardımcı olmaya çalıĢtığını göstermektedir? (KMS 2001) 

CEVAP: Hatırda Tutmayı KolaylaĢtırma 

2- AĢağıdakilerden hangisi, öğrenilenin akılda tutulmasını zorlaĢtırır? (KMS 2001) 

A) Ġlgi çekici olması. B) Sık kullanılması 

C) KarmaĢık olması. D) Anlamlı olması E) Birden çok duyuya hitap etmesi 

3- Sözel bir malzemenin öğrenilmesinde kullanılabilecek öğrenme yöntemlerinden biri olmayan 

seçenek aĢağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2005) 

A) Önceden bilinenlerle bağlantılandırılması 

B) Bütün olarak ya da parçalara bölerek öğrenme 

C) Okuma ve anlatma 

D) Olumlu transfer 

E) Aralıklı ya da toplu öğrenme 

4- Ġlköğretim dördüncü sınıf öğretmeni, birkaç öğrencinin dikkatlerini yoğunlaĢtırmada 

zorlandıklarını belirlemiĢtir. BiliĢsel psikoloji ilkelerine göre, aĢağıdakilerden hangisi bu öğrenciler 

için öğretmenin uygulayabileceği yardım stratejilerinden biri değildir? (KMS 2001) 

A) Dersi iĢlerken öğrencilerin ihtiyaçlarını karĢılayacak önlemler almak 

B) Dikkat dağılmasını önlemek için fiziksel çevrede düzenlemeler yapmak 

C) Derste öğrenilmesi gereken önemli bilgileri daha açık bir biçimde vurgulamak 

D) Bu öğrencilere, bu durumları nedeniyle bazı konuları öğrenemeyeceklerini söylemek 

E) Dikkat dağınıklığı ile baĢ edebilmeleri için bu öğrencilere, kendilerini gözleme ve denetleme 

tekniklerini öğretmek 

6- Annenize yeni aldığınız telefon numaranızı verirken rakamları gruplar halinde söylemeniz 

aĢağıdaki süreçlerden hangisini kolaylaĢtırır? (KPSS 2005) 

A) Kavrayarak öğrenme. B) Anlamlı öğrenme 

C) içgörü kazanma. D) Hatırda tutma E) Anlam geliĢtirme 

7- AĢağıdaki seçeneklerden hangisi bilgi iĢleme kuramının ilkelerinden biri değildir? (KPSS 2005) 

A) Öğrenme, daha önce öğrenilen bilgilerin yeni öğrenilen bilgilerle iliĢkilendirilmesi sürecidir. 

B) Uyarıcı ile davranıĢ arasında bağ kurulması sonucunda gerçekleĢmesi 

C) Bilgi iĢleme tarzında bir değiĢmeyi içermesi 

D) Zihinsel olayları odak noktası olarak kabul etmesi 

E) Bilginin örgütlendiğini söylemesi 

8- AĢağıdaki öğrenme model veya görüĢlerinin hangisinde bilginin algılanması, iĢlenmesi, 

kodlanması ve gerekli olduğu zaman geri getirilerek kullanılması üzerinde durulur? (KPSS 2006) 

CEVAP: Bilgi iĢlem modeli 

9- Gagne‘nin öğrenme yaklaĢımında öngörülen bilgi iĢleme sürecinin basamakları aĢağıdakilerin 

hangisinde doğru sırada verilmiĢtir? (KPSS 2006) 

A) Dikkat – geri bildirim – depolama – kodlama 

B) Geri getirme – depolama – kodlama – devir 

C) Kodlama – devir – dikkat – depolama 

D) Dikkat – kodlama – depolama – geri bildirim 

E) DavranıĢ düzenleme – kodlama – depolama – geribildirim 

BİLİŞSELCİLER 

Bruner-------------------------Bilişsel alan Kuramı 

Gagne-------------------------BiliĢsel alan Kuramı 

Wertheimer------------------Gestalt 

Koffka----------------------- Gestalt 

Köhler----------------------- Gestalt 

Lewin-------------------------Alan(Gestalt) 

DĠĞER KURAMLAR-BiliĢsel 

Bilgiyi iĢleme kuramı- Miller- Neisser 

Sosyal öğrenme kuramı(John Dewey, Rotter, A.Bandura) 

Tam öğrenme Kuramı(Benjamin S. Bloom) 

Çoklu Zekâ Kuramı(Gardner) SAYFA 104

ROTTER VE SOSYAL ÖĞRENME 

Sosyal öğrenme kavramını ilk kez kullanan kiĢidir. 

**Rotter insan davranıĢlarının nedenlerinin hayvanlarınkinden çok daha karmaĢık olduğunu ve bu 

karmaĢık davranıĢları açıklamada davranıĢçı yaklaĢımı yararlı fakat sığ bulur. Ġnsanların belli bir 

ortamda nasıl tepki göstereceğini kestirmek için algılar, beklentiler, değerler gibi 

değiĢkenleri de göz önünde bulundurmalıyız. Rotter insan kiĢiliğini açıklamak için davranıĢ 

potansiyeli, beklenti, pekiĢtirme gibi kavramlar kullanmıĢtır. 

BiliĢsel Süreçler 

**DavranıĢımızın sonucu hakkında, o davranıĢı izlemesi muhtemel pekiĢtirmenin türü ve miktarı 

açısından öznel bir beklentimiz vardır. Belirli bir Ģekilde davranmanın belli bir pekiĢtirmeye 

sebep olacağı ihtimalini hesaplarız ve davranıĢımızı o doğrultuda ayarlarız. 

**Farklı pekiĢtireçlere farklı değerler veririz ve bunların farklı ortamdaki göreli değerini göz önüne 

alırız. 

**Birey olarak bize has farklı psikolojik çevrelerde yaĢamamız sebebiyle, aynı pekiĢtireç farklı 

insanlar için farklı anlamlar ifade edebilir. 

Rotter‘ın Sosyal Öğrenme Kuramındaki üç temel kavram Ģöyledir: 

DavranıĢ Potansiyeli 

**DavranıĢ potansiyeli belirli bir ortamda belirli bir davranıĢın ortaya çıkma olasılığıdır. Bir 

eyleme girmeden önce bu eylemin belirli bir pekiĢtirme ile sonuçlanma olasılığının ve pekiĢtirmenin 

bizim için taĢıdığı değeri hesaplarız. Eğer belirli bir eylemin pekiĢtirilme olasılığı düĢükse ya da 

elde edilecek pekiĢtirmenin ödülü fazla değilse davranıĢ potansiyeli zayıftır. Ancak bir davranıĢ 

karĢısında değerli bir Ģey elde edeceksek büyük olasılıkla o davranıĢı gösteririz. 

Beklenti 

**Beklentilerimizi büyük oranda daha önce aynı durumda yaĢadığımız olaylara göre Ģekillendiriyoruz. Rotter 

insanların belirli bir davranıĢı ne kadar sık pekiĢtirilirse o davranıĢın gelecekte pekiĢtirileceğine dair 

beklentileri o kadar güçlü olacağını söyler. Öte yandan davranıĢlar pekiĢtirilmediğinde ödüllendirme 

beklentisi düĢecektir. Aynı durumda çok sayıda pekiĢtirme yaĢadıktan sonra beklentilerimizin ödül 

getireceğine dönük güveniniz artar. Ancak beklentilerimiz ilk defa karĢılaĢtığımız durumlarda 

göstereceğimiz davranıĢı nasıl açıklar? Rotter bu tip durumlarda yaĢamıĢ olduğumuz benzer durumlar 

tarafından beklentilerimizin belirlendiğini söyler. 

**Bunun ötesinde Rotter yeni durumlarda genellenmiĢ beklentilere baĢvurduğumuzu söyler. Bunlar, 

eylemlerimizin genel olarak ne sıklıkla pekiĢtirmeye ve cezalandırmaya yol açacağına dair inançlarımızdır. 

Bu kavram üzerinde yapılan araĢtırmalar insanların kontrol odağı adı verilen bir süreklilik içerisinde 

belirli noktalara düĢtüklerini gösterir. Bu boyutun bir ucunda aĢırı derecede içsel yönlendirme 

yaĢayan insanlar vardır, bunlar genelde baĢlarına gelen her Ģeyin kendi eylemlerinin ve özelliklerinin bir 

sonucu olduğuna inanır. Diğer uçta ise aĢırı derecede dıĢsal yönlendirmeye sahip insanlar vardır 

bunlarda genellikle baĢlarına gelen her Ģeyin Ģans ya da baĢka insanlar gibi kendi kontrolleri dıĢındaki 

güçlerin bir sonucu olduğuna inanır. 

**Eğer yeni bir durum karĢısında genelde ‗sanırım yapabilirim‘ diyen bir insansanız Rotter, bir 

Ģeyler yapabilme becerinize dair beklediğiniz genellenmiĢ inancınızın olduğunu söylemektedir. 

Eğer bu yeni duruma Ģüphe ile bakıyorsanız kontrol odağı boyutunda büyük olasılıkla diğer uca 

daha akın yerde duruyorsunuzdur. 

PekiĢtirme Değeri: 

PekiĢtirmelerin eĢit değerde olduğu taktirde, herhangi bir pekiĢtirecin tercih edilmesidir. Rotter 

pekiĢtirme değerini bir pekiĢtirmeyi diğerine tercih etme derecemiz olarak tanımlamaktadır. Doğal olarak 

belirli bir sonuca vereceğimiz pekiĢtirme değeri, zaman ve duruma göre değiĢiklik gösterebilir. DavranıĢı 

kestirmek için, davranıĢ seçeneklerinin beklentisini ve pekiĢtirme değerini bilmemiz gerekir. SAYFA 105

Rotter‘a Göre Denetim Odağı : 

**KiĢinin, iyi ya da kötü, kendisini etkileyen olayları kendi yetenek, özellik ve davranıĢlarının 

sonuçları ya da Ģans, kader, talih ve güçlü baĢkaları gibi kendisi dıĢındaki güçlerin iĢi olarak 

algılaması eğilimidir. 

Ġçten Denetim Odağı: KiĢinin kendisini etkileyen olayların daha çok, kendi denetiminde olduğu 

inancını taĢıma eğilimidir. 

DıĢtan Denetim Odağı: Kendilerine olanların daha çok kendileri dıĢındaki güçlerin denetiminde 

olduğu inancı taĢıma eğilimidir. 

Denetim Odağına Göre Ġçten Denetimli KiĢilerde Görülen Özellikler: 

• Ġçten denetimliler entelektüeldirler ve akademik etkinliklere daha fazla zaman 

ayırırlar, 

• Ġçten denetimliler daha etkili, güvenli ve bağımsızdırlar. 

• Ġçten denetimliler olumlu benlik kavramına sahiptirler. 

• Ġçten denetimlilerin okul baĢarıları daha yüksektir. 

• Ġçten denetimliler aktif ve giriĢimcidirler. 

• Ġçten denetimliler daha objektiftirler. 

• Ġçten denetimliler daha uyumludurlar. 

• Ġçten denetimliler savunma mekanizmalarını daha az kullanırlar. 

• Ġçten denetimliler daha iyi iletiĢim kurarlar. 

Denetim Odağına Göre DıĢtan Denetimli KiĢilerde Görülen Özellikler: 

• DıĢtan denetimliler kendilerini dıĢ güçlerin kurbanı olarak görürler. 

• DıĢtan denetimlilerin beklenti düzeyleri daha düĢüktür. 

• DıĢtan denetimliler daha kaygılıdırlar. 

• DıĢtan denetimliler kuĢkucudurlar. 

• DıĢtan denetimliler daha depresiftirler. 

• DıĢtan denetimliler daha saldırgandırlar. 

• DıĢtan denetimliler savunma mekanizmalarını daha fazla kullanırlar. 

• DıĢtan denetimlilerin kendileri ile kimlik kargaĢaları vardır. 

HÜMANĠSTĠK YAKLAġIM (ĠNSANCIL) PSĠKOLOJĠ VE ÖĞRENME 

Hümanistik Psikoloji’nin Ana Temaları 

**Bilinç deneyimleri üzerinde durmak 

**İnsan doğasının bütünlüğüne inanmak 

**Özgür irade, spontanlık ve bireyin yaratıcı gücü üzerinde odaklanmak. 

**İnsan koşullarına ilişkin tüm faktörleri araştırmaktır 

**Hümanisttik Psikolojiye göre, insan kendisinden, davranıĢlarından ve oluĢturacağı kimliğinden kendisi 

sorumludur. Hayatı kendisi için yaĢamaya değer ve anlamlı bir hale getirmek kiĢinin kendisine düĢer. 

GeçmiĢ ya da gelecek değil, içinde yaĢanılan an önemlidir. Ġnsan davranıĢlarını denetim altına almak 

yerine, daha çok özgürlüğe yer verilmelidir. Ġnsanı anlamak için onun içyapısını bilmek gerekir. Bunun için 

terapist iç gözleme baĢ vurmak zorundadır. Ġnsan cansız bir nesne olmadığından, dıĢtan bakılarak 

davranıĢları yorumlanamaz. Bu akım insanı inceleme yöntemini getirmiĢtir. Psikolojiyi bir bakıma yeniden 

felsefeye yaklaĢtırmıĢtır. 

MASLOW ĠLE HÜMANĠSTĠK YAKLAġIM VE ÖĞRENME. 

1. Fizyolojik ihtiyaçlar: Yeme, içme, barınma vs. 

2. Güvenlik ihtiyaçları: Kendini güven ve emniyet içinde ve tehlikeden uzak hissetmek. 

3. Ait olma ve sevgi ihtiyaçları: BaĢkaları ile iliĢki kurmak, kabul edilmek ve bir yere ait olmak. 

4. Değer ihtiyaçları: Prestij, baĢarı, yeterli olmak ve baĢkalarınca benimsenip tanınmak 

5. Kendini gerçekleĢtirme ihtiyaçları: KiĢinin amacını gerçekleĢtirmesi ve potansiyelini ortaya 

çıkarması, kiĢisel tatmin, kiĢisel baĢarı, bilimsel buluĢlar SAYFA 106

AÇIKLAMALI ÖRNEK-MASLOW 

**Robinson Crusoe adaya ilk düĢtüğünde parçalanan gemiden sahile savrulmuĢ birkaç yiyecek 

paketini topladı, daha sonra da birkaç parça eĢyadan açıktan ve yağmurdan kurtulmak için 

korunacak kapalı bir yer yaptı. Önce yiyeceklerini(fizyolojik ihtiyaç),sonra da güvenli bir yeri 

düĢündü(Güvenlik ihtiyacı).Daha sonra, Cuma ile iliĢkilerinde öğretmen rolü üstlenerek(dil 

öğreterek, araç kullanmayı öğreterek)saygınlık ihtiyacını giderdi. Crusoe, sonra düĢtüğü adayı 

keĢfe çıktı ve bütün adayı tanıdı. Bir takvim yaptı. Rahatladığı anda Ģarkı söylemeye baĢladı. Bir 

kutudan çıkan kitapları okumaya baĢladı. En son aĢamada da kendisini adadan kurtarmaya 

yarayacak bir araç yapıp kendilerini gerçekleĢtirmeye çalıĢtılar. 

** ĠĢ yaĢamı açısından bakacak olursak da çalıĢanlar açısından motivasyonun önemi bugün artık 

tartıĢmasız bir biçimde kabul edilmiĢtir. Maslow‘un bu kuramına göre Ģöyle bir tablo oluĢturmak 

mümkündür. 

Basamaklar Örnekler 

Fizyolojik ihtiyaçlar Yemek ve barınma için yeterli maaş 

Güvenlik ihtiyaçları Uzun süreli iş sözleşmesi, güvenli bir çalışma ortamı, eşit fırsatlar 

Ait olma ve sevgi iht. Çalışma arkadaşları tarafından kabul görme. Dostluklar 

Değer ihtiyaçları Etkileyici unvan, büyük ofis, şirket arabası 

Kendini gerçekleştirme iht. Otonomi ve kendini geliştirmesini sağlayacak bir iş imkâni 

Maslow‘un Ġhtiyaçlar HiyerarĢisinin Sonuçları 

**Bireyin aç, susuz, uykusuz, yorgun olmaması ortamdaki ısı, hava sorununun, rahatsız olunan 

durumların olmadığı ortamların yaratılması. 

**Bireyin tehdit, alay, acımasızca eleĢtiriye maruz kalmaması, görüĢlerini aktaramayacağı 

ortamların olmaması Korku ve kaygının olduğu, motivasyonun olmadığı ortamların olmaması. Açık 

ve net kuralların olması 

**Bireyin ortamdaki diğer kiĢiler tarafından benimsenmesi, sevildiğini hissetmesi, kiĢilerin birbirleri 

ile etkileĢimin olması. 

**Bireyin yeteneklerinin bilinmemesi, olumlu yönlerinin ve davranıĢlarının ödüllendirilmesi, diğer 

arkadaĢları tarafından takdir edilmesi, statü ve saygınlık gereksinimlerinin karĢılanması, 

**Bireyin kendilerini gerçekleĢtirmeleri yönünde motive oldukları ortamların yaratılması. Bireyin 

yeteneklerini sonuna kadar kullanarak istedikleri yere gelmelerini ve hedeflerini geliĢtirmelerini 

sağlayacak ortamların oluĢturulması. 

Kendini GerçekleĢtirme Ġhtiyacını Tatmin EtmiĢ, 

Psikolojik Açıdan Sağlıklı Ġnsanların Özellikleri 

**Nesnel bir gerçeklik algısı. 

**Kendi yaratılışlarını olduğu gibi kabullenme. 

**Kendini bir tür işe adama ve sorumluluk. 

**Davranışlarda sadelik ve doğallık. 

**Bağımsızlık, özerklik ve mahremiyet ihtiyacı. 

**Yoğun mistik veya doğa üstü deneyimler. 

**Tüm insanlığa yönelik empati ve sevgi. 

**Konformist bir yaşam tarzına direnç. 

**Demokratik karakter yapısı. 

**Yaratıcılık tutumu. 

**Yüksek derecede sosyal ilgi. 

Maslow’a Göre Kendini GerçekleĢtirmeye 

Götüren DavranıĢlar 

**YaĢamı bir çocuk gibi tam bir özümleme ve 

yoğunlaĢmayla yaĢamak. 

**Güvenli tarzlara takılıp kalmaktansa yeni bir Ģeyler denemek. 

**Deneyimleri yorumlarken, geleneğin, otoritenin ya da 

çoğunluğun sesinden çok, kendi duygularını dinlemek. 

**Dürüst olmak; ―oyunculuktan‖ ya da rol yapmaktan 

kaçınmak. 

**GörüĢleri çoğu insanın görüĢleriyle çakıĢmıyorsa, 

gözden düĢmeyi göze almak. 

**Sorumluluk sahibi olmak. 

**Karar verdiği Ģey ne olursa olsun o konuda çok 

çalıĢmak. SAYFA 107

MASLOW‘UN ĠHTAYAÇLAR TABLOSU 

Maslow, gereksinimleri Ģu Ģekilde kategorize etmektedir. 

1. Fizyolojik gereksinimler (nefes, besin, su, cinsellik, uyku, denge, boĢaltım) 

2. Güvenlik gereksinimi (vücut, iĢ, kaynak, etik, aile, sağlık, mülkiyet güvenliği) 

3. Ait olma, sevgi, sevecenlik gereksinimi (arkadaĢlık, aile, cinsel yakınlık) 

4. Saygınlık gereksinimi (kendine saygı, güven, baĢarı, diğerlerinin saygısı, baĢkalarına saygı) 

5. Kendini gerçekleĢtirme gereksinimi (erdem, yaratıcılık, doğallık, problem çözme, 

önyargısız olma, gerçeklerin kabulü) 

ROGERS ĠLE HÜMANĠSTĠK YAKLAġIM VE ÖĞRENME 

Rogers ve Benlik Kavramı 

Ben Neyim? (Gerçek Benliğe Ait - Özben) 

Ben Ne Yapabilirim? (Gerçek Benliğe Ait - Özben) 

Benim Ġçin Neler Değerlidir? (Ġdeal Benliğe Ait - Benlik Tasarımı) 

Hayatta Ne Ġstiyorum? (Ġdeal Benliğe Ait - Benlik Tasarımı 

ROGERS ĠLE HÜMANĠSTĠK YAKLAġIM VE ÖĞRENME 

Rogers‘a Göre Psikolojik Olarak Sağlıklı (Kendini Tam Olarak Ortaya Koyan) Ġnsanların Özellikleri: 

**Tüm yaşantılara açıklık. Her anı dolu dolu yaşama eğilimi. 

**Kişinin başkalarının düşünceleri ve mantığı yerine kendi içgüdüleriyle davranabilmesi yeteneği. 

**Düşünce ve davranışta özgürlük duygusu. 

**Yüksek düzeyde yaratıcılık. 

Rogers’ın Hümanistik YaklaĢımı’nın Eğitim Açısından Sonuçları 

**Ġnsanda doğal bir öğrenme isteği vardır. Öğrenci merkezli bir eğitim yapılmalıdır. 

**Öğrenilen konu öğrencilerin gereksinme ve amaçlarına uygun olarak algılandığında, anlamlı öğrenme 

gerçekleĢir. 

**Öğrenme tehditin ve hata yapma korkusunun olmadığı özgür ve demokratik bir ortamda gerçekleĢir. 

**Öğrenme, öğrencinin kendisi tarafından baĢlatıldığı ve öğrencinin hem biliĢsel hem duyuĢsal yönlerini 

içerdiğinde anlamlı ve kapsamlı olur. 

**Toplumsal olarak yararlı öğrenmenin, öğrenme süreci hakkında öğrenmedir. Birey için değiĢen dünyada 

gereksinmelerini karĢılayacak öğrenmeleri gerçekleĢtirmek önemlidir. Öğrenmeyi öğrenmek 

amaçlanmalıdır. 

Rogers’ın Hümanistik YaklaĢımı’nın Eğitimdeki Ġlkeleri 

**İnsanın tek ve temel güdüsü kendini gerçekleştirme gereksinmesinden kaynaklanmaktadır. 

**Davranış bozuklukları, güvensizlik sonucunda ortaya çıkmaktadır. 

**İnsan hem reaktif, hem de aktif bir yaratıktır. 

**İnsanın davranışlarını kendi öznel gerçeği tayin etmektedir. 

**İnsanın davranışlarını tayin eden en önemli gerçek, onun kendini algılayış biçimidir. 

**İnsan davranışlarını değiştirmek için önce onun öznel gerçeğini değiştirmek gerekmektedir. 

KPSS 2003-2004-2009 DA SORU SORULMUġTUR. 

1-2003-Rogers‘ın Hümanistik yaklaĢımı en çok aĢağıdakilerden hangisi üzerinde durur? 

CEVAP: Öğrenci merkezli eğitim 

2-2004-AĢağıdakilerden hangisi özsaygısı yüksek olan bireylerin özelliklerinden olamaz? 

CEVAP: Savunma mekanizmalarını sık sık kullanma 

3-2009- Fakir bir ailede dünyaya gelen Cahit Bey, ekonomik sıkıntılar yüzünden çocuk yaĢta çalıĢmaya 

baĢlar. Bugün büyük bir servete sahip olmasına karĢın Cahit Bey çocukluğundaki yoksul günlere 

dönmekten korkar. Bu yüzden ilerleyen yaĢına rağmen iĢiyle ilgili ekonomik geliĢmeleri anlamaya ve 

mesleki bilgilerini artırmaya çalıĢır. Maslow'un Ġhtiyaçlar HiyerarĢisine göre, Cahit Bey‘in yaĢam biçimi 

öncelikle hangi ihtiyacını doyurmaya yöneliktir? CEVAP: Güvenlik SAYFA 108

GENEL BĠR DEĞERLENDĠRME VE KAVRAMLAR 

DUYUSAL-HÜMANĠSTĠK (ĠNSANCIL) ÖĞRENME KURAMLARI 

(MASLOW – ROGERS – KOHLBERG) 

**Gestaltı merkez alır. Ġnsanın doğuĢtan iyi olduğu ve ve yaĢam boyu kendini geliĢtirme amacına yönelik 

hareket etmesi gerekliliğinden bahsederler. Ġnsanın doğasına iyimser bir bakıĢ vardır. 

Benlik kavramı 

Kendimizle ilgili tüm düĢünceler, algılamalar, duyular ve değerlendirmelerdir. 

Özben: Bireyin gerçek benliğidir. Yeme, içme, cinsel gereksinimlerden oluĢur. 

Benlik tasarımı: Bireyin ulaĢmak istediği ideal benliktir. 

Fenomenal benlik: Ġyi, kötü, güzel ve çirkin gibi değerler bu benliğe aittir. (Kız, erkek, sarıĢın, esmer vs.) 

Ayna teorisi: Bireyin kendisini algılayıĢı baĢkalarının kendini nasıl algıladığına bağlıdır. Birey benlik 

algısını oluĢtururken etrafı gözler ve bireylerin kendisi hakkındaki düĢüncelerine bakarak benlik algısını 

oluĢturur. Bu nedenle çocuklara kötü ifadeler kullanılmamalıdır. (geri zekâlı gibi) 

Eğitim Açısından değerlendirilmesi (Öğretim Ġlkeleri) 

● Eğitim benlik tasarımı oluĢturmada öğrenciye destek olmalıdır. 

● Öğrencilerin kendilerini değerli hissetmeleri ve kendilerine güvenmeleri için baĢarılı oldukları alanlarda 

sorumluluk verilmelidir. 

● Ne öğreneceğine kendi karar vermelidir. (Tercihleri kendi yapmalıdır) 

● Öğrenmede tehdit ve hata yapma korkusu bulunmamalıdır. 

● Öğrenciler ilgi alanlarına ve yeteneklerine göre eğitilmelidirler. 

● Ahlaki değerler tek bir derste değil tüm derslerin hedef davranıĢları arasında yer almalı, derslere 

serpiĢtirilmelidir. 

● Eğitim öğrenci merkezli olarak düzenlenmelidir. 

● Eğitim – öğretimin hedefi, bireyin kendini gerçekleĢtirmesini sağlamaktır. 

● Bireyler olduğu gibi kabul edilmelidir. (KoĢulsuz kabul) 

● Öğrenciye değerli olduğu hissettirilmelidir. 

● Sık sık empati ve sempati kullanılmalıdır. 

● Eğitimde saygı, empati ve dürüstlük ilkelerine dikkat edilmelidir. 

BĠLĠġSEL ÇELĠġKĠ: Bireylerde birbirleriyle çatıĢan tutumların rahatsızlığı 

**1950'li yıllarda Festinger (1957) tarafından geliĢtirilen bu teori, biliĢsel harmoniyi konu almaktadır 

ve insanların, biliĢsel planda çeliĢki yaratan biliĢ, duygu ve davranıĢlardan kaçındıklarını, biliĢ 

öğeleri arasında bir tutarlılık oluĢturmaya ve mevcut tutarlılığı korumaya çaba harcadıklarını ön 

görmektedir. Güçlü çeliĢkiler tutumlarında değiĢmesine sebep olur. 

**BiliĢsel çeliĢki, günlük hayatımızda oldukça sık karĢılaĢtığımız bir olgudur. DavranıĢlarımız, çoğu kez bir 

Ģekilde davranmamızı ve bir baĢka Ģekilde davranmamamızı gerektiren bir takım dıĢ talep, emir veya 

zorlamalara bağlıdır. Oysa genelde düĢünce ve kanaatlerimize göre davrandığımıza, kendimizle tutarlı 

olduğumuza inanırız. ÇeliĢki ortaya çıktığında ise çeliĢkiyi azaltma yönünde giriĢimlerde bulunuruz 

**DavranıĢlarımız, hareketlerimiz, eylemlerimiz ile tutumlarımız, görüĢlerimiz, ideolojimiz arasında bir 

tutarlılık ararız. Bu nedenledir ki, genellikle bir mesleği seçenler, meslekleri hakkında olumlu görüĢ taĢırlar; 

bir kurum veya iĢ yerindeki mevkiimiz ile iĢ yerimiz hakkındaki görüĢümüz arasında bir iliĢki vardır, örneğin 

hiyerarĢik konumumuz yükseldikçe, nispeten daha olumlu düĢünürüz ("Taç giyen baĢ akıllanır" sözü, bu 

çerçevede değerlendirilebilir). 

**Tutarlılık teorisyenlerine göre biliĢsel öğelerin çeliĢkisi, insanların kaçındığı, istemediği bir durumdur. 

Dolayısıyla, insanın temel eğilimi biliĢsel tutarlılığı olabildiğince sağlamak ve korumaktır. Tutarsızlık, 

biliĢsel öğelerin birinde veya diğerinde değiĢimi güdüleyen bir nitelik taĢımaktadır. 

**ÇeliĢkinin azaltılması çeĢitli yollardan sağlanmaktadır. Bunun için ilk yol, çeliĢen öğe sayısını azaltmak 

veya uyuĢan öğe sayısını artırmaktır. Ġkinci yol, uyuĢan öğelerin önemini artırırken çeliĢen öğelerinkini 

azaltmaktır. Üçüncü yol, bu iki yolu birlikte kullanmak olabilir. 

SĠNAN DURMAZ obsesyon52@hotmail.com SAYFA 109

TEMEL YÜKLEME-ATIF HATASI:- Festinger (1957) 

Temel Atıf Etkisi ya da Hatası: Sosyal psikolojide, bir insanda gözlemlediğimiz davranıĢı, dıĢ faktörleri 

gözardı ederek, o insanın kiĢiliğine bağlama eğilimine verilen ad. Özellikle çok iyi tanımadığımız bir insana bir espri 

yaptık ve o da bizi çok pis tersledi. Burada temel atıf hatasına düĢülerek, ulan ne alıngan herif diye düĢünülmesi 

**Hâlbuki durum incelenirse farklı sonuçlar ortaya çıkabilir, o kiĢi az önce çok büyük problem yaĢamıĢ olabilir, 

kafasında önemli bir takım sorunlar olabilir veya espri yaptığımız konu ile ilgili çok acı bir anısı olabilir. 

**Sosyal psikolojiye göre insanlar kendi olumsuz davranıĢları için durumları ve çevreyi suçlamasına 

rağmen, baĢkalarının olumsuz davranıĢlarında derhal onun kiĢiliğine yüklerler bunu. 

** Genellikle insanların davranıĢlarının nedenlerini davranıĢın gerçekleĢtiği duruma değil, insanların 

özelliklerine yükleme eğilimindeyizdir. 

**Biz bir dersten yüksek not alınca hakkımızla almıĢızdır, sevmediğimiz biri alırsa kopya çekmiĢ ya da atmıĢ 

tutturmuĢtur çalıĢarak almamıĢtır ya da o kadar zeki değildir. 

BEYĠN TEMELLĠ ÖĞRENME-DONALD OLDĠNG HEBB 

**Beyin temelli öğrenme insan beyninin iĢlev ve yapısına dayanan, nörobilim, nörodilbilim ve biliĢsel psikoloji ile 

bağlantı kuran bir öğrenme yaklaĢımıdır. Geleneksel öğretim yöntemleri beynin doğal öğrenme sürecini göz ardı ettiği 

için öğrenciyi bilgiyi ezberlemeye yöneltmektedir. Beyin temelli öğrenme stratejilerini kullanarak bireyler tam 

öğrenme düzeyinde anlamlı öğrenir ve kendi bilgilerini yapılandırırlar. Caine ve Caine tarafından ileri sürülen 

beyin temelli öğrenmenin on iki ilkesi aĢağıda verilmiĢtir. 

BEYĠN TEMELLĠ ÖĞRENMENĠN ĠLKELERĠ-Çoklu zekâ kuramına yakın içerikler 

1. Beyin paralel işlemcidir: Ġnsan beyni bir defada birçok iĢlem yapmaktadır. DüĢünceler, duygular, 

hayal gücü ve eğilimler kendiliğinden iĢleme geçerler, diğer bilgi süreci modelleri ile kültürel ve sosyal bilgi 

ağı ile etkileĢimde bulunurlar. Birey karĢıdan karĢıya geçerken beynin beĢ farklı alanı kullanılır: görsel 

örüntü hareketi, biçim, hız, ses ve duygular. 

.2. Öğrenme fizyoloji ile ilişkilidir: Beyin karmaĢık ve fizyolojik bir organdır. Öğrenme nefes almak kadar 

doğaldır; onu engellemek ya da kolaylaĢtırmak mümkündür. Stres, mutsuzluk, alkol, beslenme, egzersiz ve 

uykusuzluk öğrenmeyi etkiler. 

3. Anlamı araştırma doğuştandır: Anlamı arama insan beyni için yaĢamsal bir yönelim ve temeldir. Beyin yeni 

uyarıcılara yanıt vermek için kendiliğinden araĢtırırken bilinenlere ihtiyaç duyar ve bunları otomatik olarak kaydeder. 

Bu ikili süreç beyin uyarıldığında meydana gelir. Ġlgi çekici, anlamlı ve zengin seçenekler sunma. 

4. Anlamı Araştırma; Örüntüleme Yoluyla Oluşur: Örüntü anlamlı organizasyon ve bilgilerin 

sınıflandırılması anlamına gelir. Bireyin ön öğrenmeleri ile yeni öğrenilenler arasında anlamlı bir örüntü 

oluĢturulduğunda öğrenmenin niteliği artar ve anlamlı öğrenme gerçekleĢir. 

5. Örüntü oluşturmada duygular önemlidir: Örüntü yeni bilgiyi var olan bilgiyle iliĢkilendirmeye ve 

organize etmeye fırsat verir. Duygusal ve biliĢsel süreçler birbirinden ayrılmaz. Duygular bellek için çok 

önemlidir, çünkü bilginin depolanmasında ve geri getirilmesinde kolaylık sağlar. Duygular süreklidir, özel bir 

durumdan sonra bir dersin ya da yaĢam deneyiminin duygusal etkisi uzun süre devam eder. 

6. Beyin parça ve bütünleri eş zamanlı olarak işlemler ve kendiliğinden yapar: Beynin sol ve sağ yarıküreleri 

arasında önemli farklar vardır. Sözcükler matematik, müzik ya da resimle ilgilenen sağlıklı bireyin iki yarıküresi 

birbiriyle etkileĢim içindedir. Sol beyin parça bilgileri, sağ beyin bütün bilgileri organize eder. 

7. Öğrenme hem odaklanmış dikkati hem de çevresel algılamayı içerir: Beyin bilgileri dikkat ederek ve 

bilinçli olarak alır. Öğrenme ortamının öğrencinin dikkatini çekecek Ģekilde düzenlenmesi gerekmektedir. 

8.Öğrenme bilinçli ve bilinçsiz süreçleri içerir: Bilinçli öğrenmelerin yanı sıra, öğrenenin çevreden 

gelen uyarıcılarla farkına varmadan etkileĢmesi sonucu bilinçsiz öğrenmeler de oluĢur. 

9.İki tür bellek vardır sistemi vardır: Uzamsal (üç boyutlu) bellek sistemi ve ezberleyerek öğrenme 

sistemi. Uzamsal bellek sistemi günlük deneyimlerle, ezberleyerek öğrenme sistemi ise olgu ve 

becerilerle ilgilenir. Olgu ve beceriler beyin tarafından farklı bir Ģekilde organize edilir ve daha fazla 

uygulama ve tekrara gereksinim duyulur. 

10.Olgu ve beceriler doğal, uzamsal bellekte yer aldığında en iyi şekilde anlaşılır ve hatırlanır: Beyin 

bilgiyi bağlamda ya da içerikte yer almasına dayalı olarak sınıflandırır ve depolar. 

11. Öğrenme teşvikle artar ve korkuyla azalır. 

12.Her beyin tektir.: Temel duygular ve duyuları kapsayan aynı sisteme sahip olmamıza rağmen bu sistem 

her beyinde farklı bütünleĢtirilmiĢtir. Öğrenme beynin yapısına göre değiĢir. Her bireyin beyni kendine 

özgüdür ve yaĢantısı birbirinden farklıdır. Öğrenmeler arası kurulan iliĢkiler bireyden bireye farklılık gösterir. 

ÖĞRENME NOTLARI BĠTMĠġTĠR obsesyon52@hotmail.com SAYFA 110

öğrenme psikolojisi ders notları - KPSS EĞİTİM MERKEZİ

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?