Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ÖĞRENME <strong>PSİKOLOJİSİ</strong> I. ÜNİTE – TEMEL KAVRAMLAR<br />
c) İçsel Pekiştirme: Pekiştirme bireyin kendisi<br />
tarafından, kendisine yönelik yapılıyorsa buna içten<br />
pekiştirme denir. Bu pekiştirmede birey başkalarının<br />
tepkilerine aldırmadan kendi kişisel standartlarına<br />
ulaşmak için çaba harcar. Mesela; sınavda iyi not alan<br />
bir öğrencinin kendisini ödüllendirmek için sinemaya<br />
gitmesi. Kreşte arkadaşına vuran Hasan, öğretmenin<br />
verdiği oturma cezasına aldırmamış “Oh, iyi ki de<br />
vurdum o da benimle alay etmişti, ona günün<br />
gösterdim, çok iyi oldu.” diyerek rahatladığını<br />
hissetmesi (2009 KPSS).<br />
d) Dışsal Pekiştirme: Pekiştirme işleminin bireyin<br />
çevresindekiler tarafından yapılmasıdır. Mesela; güzel<br />
gol atan oyuncuya teknik direktörün aferin demesi gibi.<br />
e) Maddi ve Manevi Pekiştirme: Pekiştirme işleminde<br />
kullanılan araç maddi bir değer taşıyorsa maddi<br />
pekiştirme, maddi değer taşımıyorsa manevi<br />
pekiştirmedir. Mesela; bir işyerinde iyi çalışan elemana<br />
ikramiye verilmesi maddi pekiştirmeye, bu elemanı<br />
takdir etmek veya aferin demek ise manevi<br />
pekiştirmeye örnektir.<br />
f) Simgesel Ödülle Pekiştirme: Bireyin simgesel<br />
ödülleri toplayarak daha sonra gerçek ödüle<br />
dönüştürdüğü pekiştirme işlemine simgesel pekiştirme<br />
denir. Mesela; her ödeve bir artı veren ve toplam on artı<br />
kazananlara kalemlik hediye eden bir öğretmenin<br />
kullandığı pekiştirme işlemi gibi (2009 KPSS).<br />
g) Sembolik Pekiştirme: Sosyal kabulü veya onayı<br />
gösteren ve maddi değeri olmayan tek bir nesnenin<br />
pekiştireç olarak kullanılmasıyla gerçekleştirilen<br />
pekiştirme işlemidir. Mesela; öğrencilere teşekkür,<br />
takdir belgesi verilmesi.<br />
h) Karşı Pekiştirme: İstenilen ya da istenilmeyen bir<br />
davranış devam ediyorsa ortamda bunu pekiştiren bir<br />
uyarıcının varlığı söz konusudur. Mesela; bir anne<br />
çocukları yaramazlık yapmasınlar diye onlara çikolata<br />
veriyorsa ve çocuklar yaramazlık yapmaya devam<br />
ediyorsa, annenin çikolata vermesi yaramazlık yapma<br />
davranışını pekiştirmektedir. Çünkü çocuklar her<br />
yaramazlık yaptığında çikolata alacaklarının<br />
farkındadır.<br />
Sürekli olarak olumsuz davranışların üstüne gitmek<br />
veya sadece olumsuz bir durum gerçekleştiğinde<br />
pekiştirme işlemi yapmak da bu duruma sebebiyet verir.<br />
Çünkü pekiştireçde hedef şaşırmış durumdadır. Mesela;<br />
öğrenciye sürekli susmasını söylemek, sürekli sessiz<br />
olunuz diye bağırmak bir süre sonra öğrencilerin<br />
gürültü çıkarma eğilimini arttırmaktan başka bir işe<br />
yaramamaya başlar. Öğrenci artık siz sessiz olun<br />
dedikçe daha çok konuşmak isteyecektir.<br />
- 3 -<br />
i) Dolaylı Pekiştirme: Davranışı değiştirilmek istenen<br />
kişi değil de onun tanıdığı, bildiği veya gördüğü bir<br />
başka kişi istendik davranışından dolayı<br />
pekiştirilmesidir. Bu pekiştirmeyle birey, pekiştirilen<br />
kişiyi model almakta ve kendisi de aynı davranışı<br />
yapmaya güdülenmektedir. Mesela; bir futbol<br />
takımında iyi oynayan bir oyuncuya prim verilmesi<br />
sonucu, takımdaki diğer oyuncuların da daha iyi<br />
oynamaya çalışması.<br />
j) Ayrımlı Pekiştirme: Pekiştirecin istendik davranışta<br />
verilmesi, fakat istenmeyen davranışta da pekiştirecin<br />
verilmemesi işlemidir. Mesela; bir öğretmen öğrencileri<br />
söz alarak konuştuklarında pekiştirip, söz almadan<br />
konuştuklarında ise pekiştirmemesidir.<br />
k) Doğal – Planlanmamış Pekiştirme: Önceden<br />
belirlenmediği ve beklenmediği bir durumda davranışın<br />
hemen ardından istendik, hoş bir durumla karşılaşılması<br />
sonucu bu davranışın sürdürülmesi işlemidir. Mesela;<br />
eline geçirdiği bir lolipopu Refleksif olarak emen ve<br />
bundan zevk alan bir bebeğin daha sonra da bir lolipop<br />
gördüğünde emmesi.<br />
l) Planlanmış Pekiştirme: Önceden belirlenen bir<br />
pekiştirecin, yine önceden belirlenen bir davranışın<br />
ardından verilmesi işlemidir. Mesela; bir öğretmenin<br />
yaptığı testte tüm sorulara doğru cevap verene kalem<br />
hediye etmeyi taahhüt edip bunu yapması.<br />
10. Ceza: Organizmada istenmeyen bir davranışı<br />
ortadan kaldırmak veya tekrarlanma olasılığını azaltmak<br />
için yapılan uygulamadır. Mesela; İlk kez gittiği<br />
lokantada yediği yemeğin tadından hoşlanmayan bir<br />
bireyin bir daha bu lokantaya gitmemesi (2011 KPSS).<br />
a) Birinci tip ceza: Organizma için olumsuz sayılan<br />
uyarıcıların ortama katılarak davranışı ortadan<br />
kaldırma veya davranışın tekrarlanma olasılığını<br />
azaltma amacıyla uygulan cezadır. Mesela; eve geç<br />
gelen gence kızılması, maçı kaybeden sporcuların<br />
antrenman sayısının artırılması, yaramazlık yapan<br />
çocuğun ağzına biber sürülmesi.<br />
b) İkinci tip ceza: Bireyin yaptığı bir davranışa<br />
karşılık, organizma için olumlu sayılan ortamdaki<br />
uyarıcıların ortamdan çıkarılarak istenmeyen<br />
davranışın ortadan kaldırılması veya tekrarlanma<br />
olasılığının azaltılması amacıyla uygulanan cezadır.<br />
Mesela; bir futbolcuya kırmızı kart gösterilmesi, trafik<br />
suçu işleyen sürücünün ehliyetine el konulması, ders<br />
çalışmayan bir öğrencinin bilgisayarının kaldırılması.<br />
Uyarı: Olumsuz pekiştirme ile ceza birbirinden<br />
farklıdır. Olumsuz pekiştirme davranışların<br />
kazandırılması amacıyla yapılırken, ceza istenmeyen<br />
davranışların ortadan kaldırılması amacıyla yapılır.<br />
Olumsuz pekiştireç davranışı güçlendirirken, ceza<br />
zayıflatır ya da bir süre için durdurur. Ayrıca<br />
olumsuz pekiştireç davranışın yapılmasından önceki<br />
rahatsız edici durumken, ceza istenmeyen<br />
davranıştan sonra organizmanın rahatsız edici bir<br />
durumla karşılaşmasıdır.
Change language