4. ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ve İş ETİĞİ - ITO

iktisat disiplininin de bunu inceleyen bağımsız bir bilim dalı olduğu ve bu
konuda başka mülahazalara ihtiyaç olmadığı iddiası ısrarla sürdürülmüştür ve
bunun hala baskın tavır olduğu söylenebilir. Nitekim bizim öğrencilik yıllarımızdan
(1960'larm sonu, 1970'lerin başı) kalma ve iktisadın ahlâk ile ilişkilerini
formüle eden şu kime ait olduğunu bilmediğim vecize hala hatırımdadır:
'İktisat ne ahlâkidir, ne gayrı ahlâkidir; iktisat la-ahlâkidir". Burada iktisadın
ahlâka ne tabi, ne de karşı olduğu ifade edilir ve böylece onun ahlâka karşı
nötr ve lakayt olduğu söylenirken, aslında savunulmak istenen onun bağımsızlığı
ve otonomisidir. Pozitivist bir bilim felsefesinin ifadesi olan bu tavrın,
gerek dünyada gerekse Türkiye'de hala büyük ölçüde devam ettiği doğru olsa
da, çok büyük itirazlara uğradığı da aynı şekilde doğrudur.
Biz burada bu yöndeki çok sayıda itirazdan sadece üç örnek vermekle yetineceğiz.
Kenneth Building çağdaş iktisat dünyasının önemli simalarından biridir. Onun
1970'lerde yazdığı ve Türkçeye Bir Bilim Olarak İktisat (Economics as a Science)
şeklinde tercüme edilebilecek bir kitapta "Bir Ahlâki Bilim Olarak İktisat"
başlıklı bir bölüm yer alır (Boulding 1970, 117-138). Burada Boulding
22 sayfalık bir metin boyunca iktisadın ahlâki bir tarafı olduğunu ve böyle
olmasında bu disiplin bakımından herhangi bir gariplik olmadığını anlatmaya
çalışır. Ona göre başka bir gerekçe olmasa dahi iktisadın hiç olmazsa kaynağı
itibariyle bir ahlâki bilim olduğu iddia edilebilir. Buna rağmen "ahlâki bilim"
teriminin birçok iktisatçıya bir çelişki gibi görüneceğini ekler, Boulding. Ona
göre günümüzde iktisatçılar, bilimin değer yargılarından bağımsız olması gerektiği
görüşünün kuvvetli etkisi altında olup, bilimin zafere bir çocukluk
çağı özelliği olan değer yargılarının kundağından çıkmak sayesinde ulaştığına
ve "olan"m engin evrenine ancak "olması gereken"in aldatıcı rampasından
kurtulmak sayesinde kanat açtığına inanırlar. Onlara göre, iktisat da ortaçağ
düşüncesinin meseleciliğinden ve ahlâkçılığından kurtulmak sayesinde bir
bilim olabilmiştir (117).
Boulding hem genel olarak yukarıda dile getirilen bilim anlayışını, hem de
ona dayalı iktisat bilimi anlayışını sıkı bir eleştiriye tabi tutar. Burada bu eleştirinin
ayrıntılarına giremeyiz; buradaki amacımız bakımından bu ne gereklidir,
ne de mümkündür. Biz onun vardığı nihai sonuçları kayda geçirmekle
yetinebiliriz. Ona göre bilimin de doğruluk, merak, ölçme, nicelleştirme,
gözlem, deney ve objektiflik gibi büyük değer atfettiği hususlar vardır ve bu
17