NAZIM HİKMET ve KADINLARI

NAZI M
Hİ KMET ve
KADI NLARI
(1902­1963)
Haz: P rof. Dr. Sunar Bİ RSÖZ
1

GİRİŞ
Bu sunu’nun amacı Nazım Hikmet’in yaşamında yer
alan kadınlarla ilişkisini, yazdığı şiirleri ve bu ilişkinin
altında yatan psikolojik etkenleri tanımaya çalışmaktır.
O sadece Devrim’e gönül vermiş bir komünist şair
değil, en duygulu şiirlerini yazdığı kadınlarına tutkuyla
bağlanan bir ROMANTİK AŞIK’tır.
Yaşamındaki ilk önemli kadın Annesi CELİLE ve
sonrasında NÜZHET, PİRAYE, MÜNEVVER ve Rusya’da
doktoru GALİNA ve son eşi VERA TULYAKOVA
HİKMET’tir.
Sıradışı bir yaşamı belirleyen bu sıra dışı kadınlarla
ilişkisi, yaşamına olduğu kadar sanatına da damgasını
vurmuştur.
NAZIM’ın politik kişiliği, siyasi kavgaları ve buna ilişkin
eserleri bu sunu’nun sınırları dışında tutulmuştur.
2

ANNE CELİLE HANIM:
Celile’nin soyu Osmanlı yönetici
sınıfı içinde yer alan
LEH ve POLONYA asıllı paşalara
dayanır.
NAZIM’ın anne tarafından dede’leri olan bu kişiler,
sonrasında Müslümanlığı benimseyip, üst düzey
görevlere atanmışlardır.
CELİLE, genç yaşında Osmanlı devlet
memuriyetinde önemli bir kişi olan Nazım Paşa’nın
oğlu Hikmet Bey’le evlendirilir.
Ancak genç CELİLE, peçe takmayan, erkekli
kadınlı toplantılara katılan, eve hapsolmamaya
kararlı, resim yapan, özgür ruhlu bir kadındır.
3

CELİLE HANIM
Otuzlu yaşlarında, sanat’ını engellediği
düşüncesiyle evliliğinden soğuyup,
mutsuz olmaya başlar.Bunda eşi Hikmet
Bey’in çapkınlıkları ve başka kadınlarla
olan ilişkileri de rol oynamıştır.
Nazım ise annesine olan güçlü bağını hiç
yitirmemiştir.
Bir gün CELİLE yağlı boya kendi portresini
yaparken Nazım’a “Nasıl, güzel oldu mu,
benzedi mi ?” diye sorduğunda “Benzedi
ama, sen ondan daha güzelsin” diyerek
cevaplamıştır.
4

BABA HİKMET BEY:
Hikmet Bey iyi Fransızca bilen, Osmanlı devlet
memuriyetinde önemli görevler almış bir hariciye
memuru idi.
Selanik’te görev yaparken CELİLE ile evlendirilmiş
ve bu evlilikten 15 Ocak 1902’de NAZIM dünyaya
gelmiştir.
Hikmet Bey’in hayatı hep inişli çıkışlı olmuştur.
Politik nedenlerle istifaya zorlanıp baba yanına
Halep’e taşınmış, başarısız bir iş hayatı olup iflas
etmiş, Hariciye vekaletine tercüman olarak
atanmış, dergi çıkarmış, yayınevi yöneticiliği
yapmış ve sonunda sinema yöneticiliği yaparken
ölmüştür.
5

HİKMET BEY
NAZIM’ın yaşamında örnek aldığı kişi zayıf
karakterli ve dengesiz bir kişi olan
baba’dan çok, mistik eğilimler taşıyan ve
bir Osmanlı idarecisi olan dedesi NAZIM
PAŞA ve onun şiir yeteneğidir.
Ama Nazım’ın gençlik yıllarında Celile’nin
sevgilisi olan YAHYA KEMAL’in etkisini de
unutmamak gerekir.
6

CELİLE – YAHYA KEMAL AŞKI
7

CELİLE – YAHYA KEMAL AŞKI
Devrinin ünlü şairi YAHYA KEMAL BEYATLI – CELİLE AŞKI,
1916­1919 1919 yılları arasında tüm İstanbul sosyetesinin bildiği ve
skandal yaratan bir ilişki olmuştur.
Yahya Kemal, Nazım’ın hem Deniz Harp okulunda hocası
olmuş, hem de ona edebiyat dersleri veren , şiirlerini düzelten
ve yayınlanmasına yardımcı olduğu özel eğiticiliğini yapmıştır.
Ancak Nazım, tüm İstanbul’un konuştuğu bu ilişkiden çok
rahatsızdır ve bir gün gizlice Yahya Kemal’in paltosunun
cebine “Hocam olarak girdiğin bu evden Babam olarak
ayrılmana izin vermeyeceğim” diye bir not da yazar.
Celile, Yahya Kemal’in hayatında bilinen ilk ve tek aşkıdır.
Ona şiirler yazar, kıskançlık krizlerine girer ve hatta bir kez de
bu nedenle intihar girişiminde bulunduğu söylenir.
8

CELİLE – YAHYA KEMAL
Celile eşinden boşanıp Yahya Kemal ile evlenmeye
hazırdır. Ancak şair, bohem yaşamını bırakıp
onunla evlenmeye cesaret edemez ve ayrıldıktan
sonra da tutkulu aşk şiirlerini yazmayı sürdürür.
Sonunda CELİLE ve HİKMET BEY ayrılırlar ve
CELİLE İstanbul’u terk edip Paris’te resim hayatını
sürdürmeye gider. Bu ayrılık Nazım ve kardeşi
Samiye için ikinci bir ayrılık travması olacaktır.
Buna rağmen NAZIM annesine olan güçlü bağını
hiçbir zaman yitirmez. Anne Baba ayrılığı için de
“Ayrılık acısına katlanmak, kıskançlık acısına
katlanmaktan daha kolay olduğu için ayrıldılar”
diye düşünür.
9

AİLESİ:
CELİLE
SAMİYE NAZIM
CELİLE – HİKMET evliliğinde Nazım ilk çocuktur.
İkinci kardeş ALİ İBRAHİM Halep’in sıcağına
dayanamaz ve küçük yaşta ölür. Üçüncü kardeş
SAMİYE ise İstanbul’da dünyaya gelir.
SAMİYE, tüm yaşamı boyunca NAZIM’ın en büyük
destekçisi, dostu ve can arakadaşı olarak
kalmıştır.
NAZIM’ın gençlik yılları İstanbul’un işgal günlerine
denk gelmektedir. Koca imparatorluk yıkılmanın
eşiğinde iken Nazım direnişi desteklemektedir.
10

AİLESİ
Yine aynı yıllar Nazım’ın ailesinin de
dağıldığı yıllara rastlamaktadır ve 1919
yılında evlilik biter.
Anne Paris’e resim çalışmaya giderken
Baba tekrar evlenir ve bu evlilikten METİN
ve FATMA MELDA isimli iki çocuğu olur.
NAZIM daha önce belirtildiği gibi Anne ve
Baba tarafından PAŞA soyundan olup bir
BURJUVA aileden yetişmiştir.
11

AİLESİ
Ancak Nazım ailesinin soyluluğu ve
ünlü kişilerle ilişkisinden bahsetmeyi
hiç sevmemiştir. Bu durumu politik
muhalifleri “Nazım, su katılmamış
burjuvadır, en sahte tarafı komünist
tarafıdır, kendisi kolay sanat, kolay
şöhret avındadır” diyerek
eleştirmişlerdir.
12

AİLESİ
Nazım ise bir şiir kitabında buna şöyle cevap verir;
“ ……. Sen de bilirsin ki ben
Ne dedemden miras bekledim
Ne babamdan şeref şan !
Hasep, nesep, kan, soy, sop
İşinde yoğum
Çünkü ne soyu sicilli bir buldoğum
Ne tecrübeli bir tavşan
Ben sadece ölen Babamdan ileri,
Doğacak çocuğumdan geriyim.
Ve bir kavganın, adsız neferiyim.”
13

BİR YORUM:ANALAR VE OĞULLARI
YA DA
KADININ ERKEK DÜNYASINDAKİ YERİ
Yaşam kadın’da başlar. Doğum olayındaki tanrısal
gücün giz’i kadına sunulmuştur.
Bu yönüyle KADIN yaradılıştaki tanrısal gücün
somut ve sembolik bir temsilcisi gibidir.
Kadınla başlayan bu yaşam yine bir kadının
koruyuculuğu altında sürer. Doğuran, doyuran,
büyüten ve koruyan, çocuğunu hayata hazırlayan
ANA onu daha sonra yaşamına girecek olan diğer
kadınların (EŞ ya da SEVGİLİ) ilgisine emanet
eder.
Çocukları öncelikle ANA’ların bakış açısından
tanırlar dış dünyayı ve diğer kadınları.
ANA – OĞUL ilişkisinin temelinde ise ÖDİPAL
ÇATIŞMA gizlidir.
14

ACILAR, AYRILIKLAR VE
KURTULUŞ SAVAŞI
NAZIM’ın gençlik yılları işgal altındaki bir ülkede,
yıkılmak üzere olan bir imparatorluğun zorlukları
altında geçer.
Ailesinin parçalanması, annesinin evini terk edip
Paris’e yerleşmesi, üstelik severek girdiği
donanma’dan sağlık ? gerekçeleriyle
uzaklaştırılması aynı yıllarda yaşanır.
Bu yıllar yine Kurtuluş Savaşı’nı ve Mustafa
Kemal’i desteklediği, şiirlerini peşpeşe yayınladığı
yıllardır.
Aynı yıllar DİRENİŞ’i desteklemek için
İSTANBUL’dan ANADOLUYA ayak bastığı ve
KOMÜNİZM’le tanıştığı yılları da içine almaktadır.
15

***
Ailesinden, İstanbul’dan ve donanma’dan ayrılışın
acısını, direnişin umudu olan Anadolu’da ve bu
umudun simgesi olan ANKARA’da aramaktadır.
İstanbul’un modern yaşamından sonra ANADOLU
gerçeğindeki, yoksulluk, açlık, hastalık, cehalet ve
umut bir arada bulunmaktadır.
NAZIM ve şair arkadaşı VA VA­NU ANKARA’nın
entellektüel yayın hayatına katılırlar ve iki genç
şair olarak MUSTAFA KEMAL’le de tanıştırılırlar.
Daha sonra bu yolculuk Anadolu’nun kırsalında
eğitim çalışmaları olarak devam eder ve sonunda
kendi eğitimini tamamladığı MOSKOVA’ya uzanır.
16

BİR YAŞAMIN ARDINDAN İTİRAF:
NAZIM HİKMET’in altmış yıla sığan inanılmaz
yaşam öyküsü, coşkusu, düş kırıklıkları, inançları,
yaşamındaki fırtınalar ve şiirleri, bunları yazarken
bir zaman tünelindeki dehliz gibi içine aldı beni.
O’nunla empatinin ötesinde sanki bütünleştim ve
bu da benim içimdeki duygusal fırtınaları açığa
çıkardı.
O’nun gibi düşündüm, kızdım, isyan ettim,
üzüldüm, savruldum ve hayran oldum.
Tanrım !.. Bir ömre ne çok şeyler sığdırmıştı
NAZIM…
17

***
Üstelik uzun yıllarını hapiste ve çeşitli
baskılarla yaşarken.
Romantik Komünist, Tutkulu Aşık, Büyük
Şair ve Yazar, Düşünür, Barış Elçisi..
Ama vazgeçemediği en önemli tutkusu
KADINLAR !..
Onlar olmasaydı yaşamı bu kadar heyecan
verici, duygulu, anlamlı ve coşku dolu
olamazdı.
CELİLE’si, NÜZHET’i, PİRAYE’si,
MÜNEVVER’i, GALİNA’sı ve son eşi VERA…
18

NÜZHET HANIM
Nazım’ın ilk büyük aşkı Nüzhet’ti. O’nunla onbeş
yaşında iken tanışmışlardı ve çocukluk
arkadaşıydılar.
Nazım’ın Moskova Üniversitesine gitmesinin
ardından Nüzhet ailesinin karşı çıkmasına rağmen
onun peşinden gitti ve 1921 yılında evlendiler.
Ancak bu ilişki iki yıl sürdü.
Bir ara Nüzhet hastalanıp İstanbul’a geri dönecek
ve ailesinin de etkisiyle Nazım’ı terk edecektir.
Bu terk ediliş Nazım’a çok dokunur. Onu uzun
süre aklından çıkaramaz. Moskova’da yapılan
nikah nedeniyle boşanmaları bir sorun olmaz.
20

Nüzhet
Nüzhet Türkiye’ye dönünce tekrar evlenir ve
yaşamını evlendiği bu profesör eşiyle sürdürür.
Geride Nazım’da Nüzhet için yazdığı öfkeli,
sitemli, kızgın ve kırgın birkaç şiir kalmıştır.
Nazım, sevdiklerini çok kıskanan ve ilgisizliğe
tahammül edemeyen bir kişiliğe sahiptir. Bunu
kendisi de şiirlerinde belirtir;
“
Sevdiğim kadınları deli gibi kıskandım
şu kadarcık haset etmedim Şarlo’ya bile
aldattım kadınlarımı
konuşmadım arkasından dostlarımın “
21

Nüzhet
Arkadaşları bu özelliğini “sevdiği insanlarda gördüğü bir
ilgisizlik ya da başkasına yönelik bir yakınlığı sezerse
çabuk kızar, üzülür ve küserdi” diye tanımlamışlardır.
Bu nedenle Nüzhet’in kendisi dışında yakışıklı kişilerle
normal bir ilgi ya da sohbetini dahi hoşgörebilecek bir
ruh haline sahip değildi.
Kıskançlık ve terk edilişin yol açtığı duygularla
“Gövdemdeki Kurt” şiirini yazar;
…Sen / benim / minare boyunda
çam gövdeme / yumuşak beyaz /
bir kurt gibi girdin / kemirdin /
…Yumuşak / beyaz / kıvrılışlarıyla /
beynime giren kurdu / çürük bir diş
çeker gibi söktüm !.. / epeyce ter döktüm ! /
bu sonuncuydu / bir daha olmıyacak !..
22

“Mavi Gözlü Dev, Minnacık Kadın ve
Hanımelleri” şiirinde Nüzhet’e
sitemlerini gönderir ;
“ O mavi gözlü bir devdi.
Minnacık bir kadın sevdi.
Kadının hayali minnacık bir evdi,
bahçesinde ebruliii
hanımeli
açan bir ev.
Bir dev gibi seviyordu dev.
Ve elleri öyle büyük işler için
hazırlanmıştı ki devin,
yapamazdı yapısını
çalamazdı kapısını
bahçesinde ebruliii
hanımeli
açan evin.
23

***
O mavi gözlü bir devdi.
Minnacık bir kadın sevdi.
Mini minnacıktı kadın.
Rahata acıktı kadın
yoruldu devin büyük yolunda.
Ve elveda ! deyip mavi gözlü deve,
girdi zengin bir cücenin kolunda
bahçesinde ebruliii
hanımeli
açan eve.
Şimdi anlıyor ki mavi gözlü dev,
dev gibi sevgilere mezar bile olamaz
bahçesinde ebruliii
hanımeli
açan ev… “
24

Nüzhet
Daha sonraki anılarında NÜZHET HANIM;
“Nazım’dan ebruli hanımeli açan bir ev
hasretinden değil, ona ayak
uyduramayacağını anladığından ayrıldığını
“ yazacaktır.
Nazım bu yaşına kadar iki ayrılık ve terk
edilme acısını annesi CELİ LE ve karısı
NÜZHET’te ’te yaşamıştır. Bundan sonraki
yaşamında o artık terk edilen değil
terk eden olacaktır.
25

PİRAYE
Piraye, Nazım’ın kızkardeşi SAMİYE’nin yakın
arkadaşıydı.
Kızıl saçlı, gösterişli, ilerici görüşleri olan, kültürlü
bir ortamda yetişmiş ve varlıklı bir aileye
mensuptu.
Kadıköydeki evlerine yapılan sık ziyaretler
sırasında tanışıp aşık olacaklar ancak Nazım’ın o
tarihlerde başlayan uzun hapis yılları nedeniyle
araya ayrılıklar girecektir.
Nazım’ın hapis yılları, bağlılıklarını ve aşklarını
daha da perçinleyecek ve Nazım Türk şiir
sanat’ının en güzel örneklerini oluşturan aşk
şiirlerini bu “kızıl saçlı kadın” için yazacaktır.
26

Piraye
1935 yılında af’la serbest kalınca da Piraye ve
Nazım evlenir, ancak bu evlilik de politik baskılar,
ekonomik sorunlar ve zorunlu ayrılık yılları
nedeniyle kesintilere uğrar.
Nazım’ın 1938 – 1948 yılları arasında
hapishanede geçireceği yılların umutsuzluğunu,
annesi ve dostlarının desteğinin yanı sıra
PİRAYE’nin kısa ziyaretleri ve sevgisi azaltacaktır.
Nazım umutsuzluğa kapıldığı uzun hapis yılları
içinde PİRAYE’ye kendisinden boşanmasını önerir.
Piraye’nin cevabı “101 yıla mahkum olsan bile ben
senin arkandayım, bunu böyle bil !.. “ olur.
27

Piraye
O’na yazdığı bir mektubunda da ;
“ Nazımcığım,
…. senin yanında her zaman dünyanın en bahtiyar
kadını idim, öyle de kalacağım. Sen en güzel aşk
şiirlerini bana yazdın, bütün eserlerinde benden
bir parça var. Seninle ben aynı insanız gibi geliyor
bana … “ diye duygularını belirtmiştir.
Piraye’nin geçici olarak Bursa’da kaldığı birkaç
aylık dönemde hapishane idaresi kaplıca ve ev
izinleri ile yalnız kalmalarına göz yummaktadır.
Ancak evli de olsalar Piraye ve Nazım’ın cinsel
yakınlaşmaları Piraye’yi utandırıyor, gururunu
kırıyor ve bu durum çiftin ciddi tartışmalarına yol
açıyordu.
28

Piraye
Nazım ise hasret ve cinsel yoksunluğunu
şiirlerinde de haykırıyordu;
“ … biz altıyüz adet
kadınsız erkeğiz
alınmış elimizden
doğurtmak imkanımız.
En müthiş kudretim yasak bana:
Yeni bir hayat aşılamak
Bereketli bir rahimde yenmek ölümü
Yaratmak seninle beraber:
Sevgilim, yasak bana
Etine dokunmak senin. “
29

SAAT 21 – 22
ŞİİRLERİ
Hapis yılları içinde NAZIM
üç ay süreyle her gece
21­22 saatleri arasındaki
zamanı PİRAYE’sine ayırmış
ve Türk şiirinin bir klasiği
olan otuziki adet şiiri
bu sürede tamamlamıştır. 30

SAAT 21 – 22 ŞİİRLERİ
“ Ne güzel şey hatırlamak seni;
ölüm ve zafer haberleri içinden,
hapiste
ve yaşım kırkı geçmiş iken…
Ne güzel şey hatırlamak seni;
bir mavi kumaşın üstünde
unutulmuş olan elin
ve saçlarında
vakur yumuşaklığı canımın içi
İstanbul toprağının… “
31

Gelecekle ilgili belirsizlik ve korkular da şair’in dizelerine
yansımaktadır.
KARIMA MEKTUP
Bir tanem !
Son mektubunda:
“Başım sızlıyor
yüreğim sersem ! ”
diyorsun.
“Seni asarlarsa
seni kaybedersem;”
diyorsun;
“yaşıyamam !”
Yaşarsın karıcığım,
kara bir duman gibi dağılır hatıram rüzgarda;
yaşarsın, kalbimin kızıl saçlı bacısı
en fazla bir yıl sürer
yirminci asırlılarda
ölüm acısı.
32

***
ölüm
bir ipte sallanan bir ölü.
Bu ölüme bir türlü
razı olmuyor gönlüm.
Fakat
emin ol ki sevgilim;
zavallı bir çingenenin
kıllı, siyah bir örümceğe benzeyen eli
geçirecekse eğer
ipi boğazıma,
mavi gözlerimde korkuyu görmek için
boşuna bakacaklar
Nazım’a !
33

***
Ben,
alacakaranlığında son sabahımın
dostlarımı ve seni göreceğim,
ve yalnız
yarı kalmış bir şarkının acısını
toprağa götüreceğim…
Karım benim !
İyi yürekli,
altın renkli,
gözleri baldan tatlı arım benim;
ne diye yazdım sana
istendiğini idamımın,
daha dava ilk adımında
ve bir şalgam gibi koparmıyorlar
kellesini adamın.
34

***
Haydi bunlara boş ver.
Bunlar uzak bir ihtimal.
Paran varsa eğer
bana fanila bir don al,
tuttu bacağımın siyatik ağrısı.
Ve unutma ki
daima iyi şeyler düşünmeli
bir mahpusun karısı.
“
35

Diğer yönden çaresizlik ve bitmeyen
yaşama umudunu yansıtır
mısralarında.
….Bugün Pazar
Bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar
Ve ben ömrümde ilk defa gökyüzünün
bu kadar benden uzak,
bu kadar mavi
bu kadar geniş olduğuna
şaşarak
kımıldamadan durdum
sonra saygıyla toprağa oturdum
dayadım sırtımı duvara
Bu anda ne düşmek dalgalara
bu anda ne kavga, ne hürriyet,
ne karım
Toprak, güneş ve ben
bahtiyarım.
36

Ama yine de PİRAYE’si gelmektedir
gözlerinin önüne.
…İlk göz göze geldiğimiz günkü elbiseni çıkar sandıktan
giyin, kuşan
benze bahar ağaçlarına..
Hapisten
mektubun içinde yolladığım
karanfili tak saçlarına,
kaldır, öpülesi çizgilerle kırışık,
beyaz, geniş alnını,
böyle bir günde yılgın ve kederli değil
ne münasebet
böyle bir günde isyan bayrağı
gibi güzel olmalı
Nazım Hikmet’in kadını…
37

Bir başka şiirinde ise sevdiği şehrin
hasretini karısına olan özlemiyle
harmanlar;
Karıcığım
Hasretliğin onikinci yılı bu
Onikinci yılı
Gönül ağzına kadar dolu
Sen diyorum İstanbul geliyor aklıma
İstanbul diyorum sen.
Sen şehrim kadar güzelsin
şehrim senin kadar acılı.
38

Zaman zaman azalsa da ümit ve
geleceğe inanç hiç tükenmeyecektir
Nazım’da;
En güzel deniz:
henüz gidilmemiş olanıdır.
En güzel çocuk:
henüz büyümedi.
En güzel günlerimiz:
henüz yaşamadıklarımız.
Ve sana söylemek istediğim en güzel söz:
henüz söylememiş olduğum sözdür.
39

Ama yine de O artık ümidi yaşamak
istemektedir.
Seni düşünmek güzel şey
ümitli şey
dünyanın en güzel sesinden
en güzel şarkıyı dinlemek gibi birşey
Fakat artık ümit yetmiyor bana
ben artık şarkı dinlemek değil
şarkı söylemek istiyorum..
40

NAZIM ve PİRAYE’NİN AYRILIĞI
Bu tutkulu sevda gün gelecek heyecanını yitirecek
ve NAZIM aradığı heyecanı başka ilişkilerde
bulacaktır. Tabii bu durum Piraye’nin gururunu
incitmekte, kalbini kırmaktadır.
Bunlardan romancı CAHİT UÇUK ve opera
sanatçısı SEMİHA BERKSOY onun hayatına giren
kadınlar olmuştur. Sonuçta Piraye tüm bunlara
anlayış göstermek ve affetmek zorunda
kalacaktır.
Çünkü Nazım’ın yaşamında “Aşık olmadan
yaşamak, yaşamak değildir.”.
Ama MÜNEVVER’le ilişkisi artık bardağı taşıran –
son damla­ olacaktır.
41

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Nazım’ın akrabası olan MÜNEVVER Nazım’la
hapiste iken önce mektuplaşıp sonra da ziyaret
yoluyla ilişki kurar. Bu ilişki yıllar öncesine uzanan
gençlik arzularını tekrar canlandırır.
Yeni bir aşkı arzulayan NAZIM karısına karşı da
suçluluk duyguları taşımaktadır.
Dostlarına Piraye’yi sırtından bıçakladığını
söylerken bunu şiirine de yansıtır;
“
….Bu Bu akşam, belki şimdi, şu dakka seni
Arkadan bıçaklandın bacım.
Hem de ben bıçakladım seni,
Kanın damlıyor ellerimden .. “
42

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Bunu mektuplarında da yazar;
“ ….. seni arkadan bıçakladım. Beni affet
demiyorum…. Fakat her şeye rağmen
yaşamam lazım..
…. Farzet ki sana yanlışlıkla bira yerine
zehir içirdim, sonra ne yaptığımın, şu
veya bu surette farkına vardım ve seni
kurtarmak için sana geldim, sen beni
itecek misin ? “
43

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Görüldüğü gibi NAZIM iki aşk arasında
kalmıştır. Bir yanda kaybolan gençlik,
yitirilen arzular ve hapiste ölüp kaybolma
korkusu, diğer yönde umut, tensel
arzular, aşkı yeniden yaşama ve ihanetin
yol açtığı suçluluk duyguları.
Nazım bu bocalamada Piraye’den af diler
ve tekrar kalan ömrünü birlikte geçirmek
istediğini belirtir, fakat etkili olamaz.
44

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Nazım’ın aradığı, tutkulu bir aşk, sevmek, sevilmek arzusudur.
Piraye’de bunu tam bulamamıştır. Bunu üvey oğlu MEMET
FUAT’a yazdığı mektuplarında açık yüreklilikle anlatır;
“……. Sen annenle ilgisiz benim oğlumsun. Seni bana anan
getirdi. Sen benim biolojimin değil, bende olan en güzel
manevi şeylerin devamısın..
…… Piraye’m beni vekarla, vefayla, sadaketle, alışkanlıkla,
akılla, yürekle sevdi.
…… Ama beni delicesine canı çekmedi. Ben Piraye’m için su
gibi, ekmek gibi, hava gibi fizyolojik bir ihtiyaç olamadım.
…… Bilir misin ki, Piraye’m bana bir kere olsun gözlerimin
içine bakarak ve ne söylediğinin bile farkında olmaksızın –Seni
seviyorum­ demedi.
…… Eğer Piraye bana olan sevgisini belirtmeyi bir izzetinefis
meselesi yapmasaydı ve beni dışarıda ve içerde yalnız
bırakmasaydı hayatıma başka bir kadın girmezdi. “
45

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Bu satırlarda Nazım’ın sevdiği kadına karşı
olan suçluluk duygularını azaltmak için
hatayı karşıdakinde arama ve kendini
rahatlatma arayışı içinde olduğu görülür.
Ama artıp PİRAYE, Nazım’ın önüne gelenle
kendisini aldatarak sınırı çoktan aştığını,
izzetinefsinin onarılmaz biçimde
yaralandığını düşünmektedir.
46

Nazım ve Piraye’nin ayrılığı
Piraye yıllar sonra Nazım’a tekrar yazdı ve
bir kez hapiste ziyaretine gitti, ona destek
oldu, ama aralarında artık aşk kalmamıştı.
Sonuçta her ikisi de bir daha birlikte
yaşıyamayacaklarını kabul etmek zorunda
kalacaklardı.
Ayrılmalarından sonra da PİRAYE, özel
hayatıyla ilgili hiçbir söyleşi yapmadı,
anılarını yayınlamadı ve uzunca bir
yaşamın ardından oğlu MEMET FUAT’ın
yanında 1995 yılında bu dünyadan göçtü.
47

MÜNEVVER
48

MÜNEVVER
Münevver, Nazım’ın dayısının kızı olup Türk asıllı
bir baba ve Fransız asıllı bir anneden Sofya’da
dünyaya gelmişti.
Babaları öldüğünde küçük yaşta annesiyle birlikte
Paris’e taşınıp Fransızca eğitimi almıştı.
Annesi de ölünce İstanbul’a yerleşmiş ve Güzel
Sanatlar Akademisinde Profesör Ressam Nurullah
Berk’le evlenmişti. Özgür ruhlu bir kadındı.
Münevver çocukluk arkadaşı olan Nazım’la, o
hapiste iken önce mektuplaşarak daha sonra da
ziyaret yoluyla tekrar ilişki kurmuştur.
Bu durum Nazım’ın yıllar öncesine dayanan
gençlik arzularını canlandırırken Piraye’ye karşı da
suçluluk duygularını oluşturmuştur.
49

Münevver
Bu arada dostlarına “Piraye’yi sırtından bıçakladığını”
söylerken Münevver’e de tensel beklentilerini sembolik
imgelerle yansıtan şiirler yazıyordu;
“
….Günler gitgide kısalıyor,
Yağmurlar başlamak üzere
Kapım ardına kadar açık bekledi seni.
Niye böyle geç kaldın ?
…………….
Fakat işte ballı meyveler
dallarında olgun, diri duruyor.
Koparılmadan düşeceklerdi toprağa,
biraz daha gecikseydin eğer…. “
50

Münevver
Bu şekilde başlayan hapishane aşkı Nazım’da
ümitlerini canlandıran yeni bir esin kaynağı
oluştururken Piraye için gerçek bir şok olacak,
fakat bu onurlu kadın acılarını kalbine gömüp
Nazım’ı yeni aşkı konusunda serbest bırakacaktır.
Münevver ise yeni aşkından kocasını da haberdar
etmiştir ve Nurullah Berk Nazım’ı hapiste ziyaret
edip gerçek niyetini öğrenmek isteyecektir.
Nazım Münevver’in evini terk etmesini ve bir an
önce boşanma işlemlerine başlamasını
istemekteydi.
51

Münevver
Münevver’in biraz sabırlı olmasını istemesi ise
hapiste eli kolu bağlı ve suçluluk duyguları
yaşayan Nazım’da öfke ve kıskançlık krizlerine yol
açıyordu.
Bunu dostlarına yazdığı mektupta şöyle anlatır;
“ … Bana, ­Seni Seni sevdiğimden bir an bile şüphe
etme, seni bekleyeceğim
bekleyeceğim­ diyor. Bunları bana
yazdığı gün kocasının kolunda Beyoğlu’nda
dolaşmaya gidip belki de o gece, onun koynundan
çıkıp, bana bunları yazıyor.
….. Ne yalan söyliyeyim, haysiyetime, kibrime
dehşetli dokunmakla birlikte, ­Meheldi bana (buna
layıktım)­ diyorum.
52

Münevver
Görüldüğü gibi Nazım iki aşk
arasında kalmıştır. Bir yanda
kaybolan gençlik, yitirilen arzular ve
hapiste ölüp kaybolma korkusu,
diğer yanda umut, tensel arzular,
aşkı yeniden yaşama ve ihanetin
yarattığı suçluluk duyguları !...
Kendince bu kadar özveriye karşın
Münevver’in ağırdan alması öfke ve
kıskançlığını kamçılamaktadır.
53

Münevver
Bu arada Münevver’e doğum günü
hediyesi şiir göndermeyi de ihmal etmez;
“
Yapraklara dallara
Yeşillere allara
Nice nice yıllara gülüm
Nice nice yıllara
Yaprak dala, al yeşile yaraşır
Gayrı bundan böyle
Vermem seni ellere.. “
54

Münevver
Nazım ve Münevver aşkı tam üç yıl
(1948­51) 51) sürer ve Nazım’ın Romanya üzerinden
Rusya’ya kaçışıyla fiilen son bulur.
Arkasında, bırakıp gittiği Münevver aşkı ve
sevemediği öz oğlu MEHMET’in hasreti vardır.
Ancak Münevver’e olan hasreti Nazım’ın yeni
yaşamında, yeni ilişkiler kurmasına engel
olmayacaktır.
Bu ilişkileri ise bu kez karısı Münevver ve oğlu
Mehmet’e karşı duyulan suçluluk duygularının
baskısı altındadır.
55

Münevver
Nazım – Münevver aşkı ve ailenin buluşamaması
LUSSU adlı bir İtalyan barış gönüllüsü aracılığı ile
birleşme umutlarına dönüşür.
Münevver ve iki çocuğu, zorlu bir tekne yolculuğu
sonucu Varşova’ya ulaşırlar.
O sıra Vera ile evli olan Nazım bu buluşmada
Münevver’e karşı soğuk ve acımasız davranır.
Sadece dostları aracıyla onun ev tutmasına ve bir
işe yerleşmesine yardımcı olur.
Nazım’ın oğlu Mehmet Nazım, babasının bu
uzaklığını “Sadece onbeş günlüğüne babalık
sorumluluğu taşıdığı” şeklinde özetlemektedir.
56

Münevver
Nazım bu kez iki aşk arasında kalmamış,
geç yaşlarda aşık olduğu son eşi VERA’ya
olan bağlılığı, kocalık ve babalık
sorumluluklarını almasını engellemiştir.
Münevver ise Varşova’da kalmayı seçip –
Doğu dilleri öğretim görevlisi görevlisi­ olmuş ve
kıt kanaat geçinip çocuklarını
büyütmüştür.
Nazım bu ilişkide hayali sevgiliye bağlı bir
koca olarak kalırken gerçek yaşamda bu
sorumluluğu alamamıştır.
57

Münevver
Kemal Tahir
Piraye
Üstelik ayrı geçirdikleri yıllarda İstanbul’da
Münevver’e dostça destek olan, geçinmeleri için
tercümeler yapmasına yardım eden KEMAL
TAHİR’le yakınlığı nedeniyle de karısını suçlayıp
kıskanacaktır.
58

Münevver
Nazım tüm bu davranışlarıyla ayrılığa zemin
hazırlama, kendi suçluluk duygularından kurtulma
telaşı içindedir. Tabii bu durumda Vera’nın
engelleyici etkisini de unutmamak gerekir.
Ancak Nazım ölmeden önce 1959 yılında yapıp
onaylattığı vasiyetinde bunu telafi etmeye çalışır.
Tüm servetinin üçte ikisini Münevver ve oğlu
Mehmet’e, üçte birini ise Komünist Partisine
bağışlayacak ve bu yolla öldükten sonra da olsa
sorumluluğunu kısmen gidermeye çalışacaktır.
Ama aslolan Nazım için ister kader, ister bir dürtü
olsun “sevdiği şehir ve kadınlara ayrıldıktan sonra
bir daha dön­e­meyen” meyen” bir ayrılık teması içinde
olmasıdır.
59

YORUM:“ “ NAZIM HİKMET’İN
KADINLARLA İLİŞKİSİ”
Nazım’ın yaşam öyküsünden, onun
kadınlarla ilişkisinin ipuçları
bulunabilir mi ?
Nazım’ın psikolojisi kadar,
psikopatolojisi hakkında da ne kadar
yorum yapabiliriz ?
Kısmen de olsa seçilen cinsel objeler
ve ilişki biçimlerinde bunun
yansımalarını görebiliyoruz.
60

YORUM
ANNE Celile; ; sanatçı, ressam, batılı terbiye almış,
aristokrat bir aileden gelen ve yaşadığı çağın ve
ortamın sınırlarını zorlamaktan ve aşmaktan
çekinmeyen, başına buyruk ve özgür bir kadındır.
BABA Hikmet; ; paşa çocuğu, iyi eğitim almış ancak
güçlü bir karakteri olmayan, iş yaşamı inişli çıkışlı
ve eğlence hayatına düşkün bir kişi olarak
tanınmaktadır.
Nazım’ın kişiliğinin oluşmasında Baba’dan çok,
mistik eğilimler taşıyan ve şiir yeteneği gelişmiş
bir Osmanlı idarecisi olan NAZIM PAŞA ’nın etkisi
çok olmuştur.
61

YORUM
Ancak şair YAHYA KEMAL’i de unutmamak
gerekir. Güçlü bir şair, edebiyat hocası ve
bir rol modeli olarak –adeta bir ikame
Baba­ gibi evlerine giren kişiyle yaşanılan
çatışma…
Bir yandan genç bir şair olarak onunla
yarışır ve eğitimini tamamlarken diğer
yönden ona olan öfke ve nefretini “Hocam
olarak girdiğin bu evden, babam olarak
ayrılmana izin vermeyeceğim” diye ifade
etmektedir.
62

YORUM
Ancak Nazım babası ile de dost kalmış ve hapisten
çıkışlarında onun yanında da yaşamıştır. Anne ve
babasının da ayrıldıktan sonra da birbiriyle
görüştüğünü ancak babasının “ “Ayrılık acısına
katlanmak, kıskançlık acısına katlanmaya
göre daha dayanılır” düşüncesiyle bu ayrılığın
yaşandığını belirtmiştir.
Yaşamındaki bu önemli kişiler ve olayların onun
psikolojisinde oluşturduğu izleri, yaşamındaki
kadınlarla olan ilişkisinde ve kararlarında
gözleyebiliriz. Bu ilişkilerde ÖDİPAL ÇATIŞMA’nın
izleri ve yansımaları göze çarpmaktadır.
63

YORUM
Nazım’ın ilk eşi PİRAYE onun Kızıl Saçlı Sevgilisi değil,
Kızıl Saçlı Bacı’sıdır. Bacı’daki akrabalık tema’sı ­Anne­
yerine geçecek bir arayışı anımsatmaktadır. Piraye’yi
tanımladığı sıfatlardan “vekar, vefa, sadakat, akıl,
yürek, alışkanlık” gibi özellikler bir sevgiliden öte, çok
güvenilebilecek bir kişiden –bir anne eşdeğerinden­
beklenen özellikleri tanımlamaktadır.
Piraye, terk eden ve hayranlık duyduğu anneden
alamadığı yasak aşkı aradığı bir kadın simgesidir
Nazım’ın hayatında.
Nazım, Piraye’ye “seni arkadan bıçakladım… sana
yanlışlıkla zehir içirdim… diyerek suçlanırken,
….gözlerimin içine bakarak bir kere olsun seni
seviyorum… demedi diyerek de sitemlerde bulunur.
64

YORUM
Piraye’de aradığını bulamayan Nazım’ın
sonraki sevgilisi ve eşi olan MÜNEVVER
de, yeni bir CELİLE benzeri eş arama
motiflerini taşır.
Kan bağı taşıyan (dayı kızı) Münevver’in
özellikleri de anne Celiye’ye benzerlikler
taşımaktadır. Evli olan Münevver’e ilgisi
ve onu kocasından ayırmak istemesi ise
Celile’nin yaşadıklarının ve yaşattıklarının
bir tekrarı gibidir. Üstelik bu ilişkiyi annesi
Celile’de desteklemektedir.
65

YORUM
Suçluluk duyguları yaratsa da “kalbinin kızıl saçlı
bacısının” yerini dolduracak yeni aşk
Münevver’dir. Bu arayışta ilerleyen yaşı ve ölüm
korkularının yarattığı depresyonu, arzu ve tensel
beklentilerinin doyumuyla tedaviye çalışacak ve
onu da sadece Münevver yaşatabilecektir.
Bu ilişkideki figürler – –Şair Yahya Kemal – anne
Celile – ve baba Hikmet Bey yerine; Şair
Nazım Hikmet – eş Münevver – ve
Münevver’in kocası Nurullah Berk – olarak yer
değiştirmiştir.
Celile ve Yahya kemal aşkı üç yıl sürüp ayrılıkla
sonlanırken (1916­19), 19), Münevver ve Nazım aşkı
da üç yıl sürüp sonlanacaktır. (1948 (1948­51).
66

YORUM
Tabii bu sonlanışta onüç yıllık bir hapishane
hayatının etkilerini, politik baskıları ve zorunlu
yurt dışına kaçışın etkilerini de unutmamak
gerekir.
Nazım’ın aşık olup evlendiği ve şiirler yazdığı tüm
kadınlar, NÜZHET, PİRAYE, MÜNEVVER ve VERA
hepsi evli kadınlardı.
Acaba bu seçimlerde Nazım’ın kendi ailesinde,
anne­baba­oğul oğul üçgenindeki hangi motifler
etkiliydi ? Görünen o ki, Nazım hayatına giren
kadınlarda hem ana şefkati, hem sevgili şehveti
yaratacak arayışlar içinde bocalamaktadır.
67

YORUM
Diğer yönden Nazım’ı etkileyen en büyük travma
ihanet ve terk edilme olmuştur. Anne Celile’nin
Yahya Kemal’le ilişkisinin bitmesinin ardından
ailesini terk edip Paris’e yerleşmesi ve Moskova’da
evlendiği Nüzhet’in kendisini terkedip İstanbul’a
geri dönüşü onda hüzün, hasret, ihanet ve ayrılık
duygularının yoğunlaşmasına yol açar.
Bundan sonraki kadınlarında ise Nazım terk
edilen değil terk eden olacaktır. Piraye,
Münevver, Galina ve son olarak da Vera. Ama en
dramatik olanı Vera’yı ölüm sonucu yalnızlığa
terketmesi olacaktır.
68

YORUM
Bunu kendisi de “sevdiğim şehirle,
sevdiğim kadınlardan boyuna
uzaklaşıyorum” diye ifade etmiştir.
Hasretini ise;
“iki iki şey var ancak ölümle unutulur
anamızın yüzüyle şehrimizin yüzü “
diyerek şiirine yansıtmıştır.
69

YORUM
Nazım zaman zaman bu ayrılık, hüzün ve özlem
temasını şiirlerine de yansıtır. Yıllar sonra ve annesinin
ölümünü takiben gittiği Paris’te anne hasreti ve
Münevver’e olan tutkusunu “Paris’in hatırlattıkları”
isimli şiirinde aynı metafor içinde yoğunlaştırır. Şöyleki;
“
….bir de gençliğini anamım
resim yapar
Frenkçe konuşur
dünya güzeli,
bir de genç kızlığını Mimi’nin”
Görüldüğü gibi Mimi (Münevver) ile kaybettiği Celile
arasındaki yakın ilişki Paris semalarında ve aynı şiirde
buluşurlar.
70

YORUM
Kadın aşk için yaratıldığı kadar aynı zamanda Ana,
bacı, kardeş, ezilen, cefa çeken ve vatan kurtaran bir
figürdür Nazım’ın dünyasında.
Kurtuluş Savaşı Destanında ise kadınları şöyle
tanımlar:
…. Ve kadınlar
bizim kadınlarımız:
korkunç ve mübarek elleri
ince küçük çeneleri, kocaman gözleriyle
anamız, avradımız, yarimiz…
ve sanki hiç yaşamamış gibi ölen
ve soframızdaki yeri
öküzümüzden sonra gelen …
71

GURBET YILLARI (1951 – 1963)
Nazım’ın zorunlu gurbet yılları Romanya üzerinden bir
gemiyle Moskova’ya kaçışıyla başlar.
Hapisten çıkınca ilerlemiş yaşında askere gönderilmek,
hapse girmek hatta öldürülme korkuları yaşayan
Nazım, akrabası olan yazar REFİK ERDURAN’ın
kullandığı bir sürat teknesiyle, Karadeniz’e açılan bir
Romen şilebine binerek kaçar.
Romanya üzerinden Moskova’ya geçip vatandaşlık
talebinde bulunan Nazım’ın bu girişimi kabul
edilmeyince 1952 yılında Polonya vatandaşlığına
geçecek ve anne tarafından dedelerinin ismi olan
HİKMET – BORZENSKİ adını alacaktır.
Ancak Stalin Rusya’sı Nazım’ın idealize ettiği komünist
düzenden oldukça farklıdır. Bu nedenle orada da tam
aradığını bulamayacaktır ROMANTİK KOMÜNİST.
72

***
Bunu zaman zaman belirtse de geride kalan hapis
yıllarının da etkisiyle tam olarak düzene karşı
çıkamayacak ve sistemin savunuculuğunu
yapacaktır.
Soğuk savaşın çok yoğun yaşandığı bu dönemde
Nazım’ı, Amerika karşıtı Barış girişiminin önde
gelen bir savunucusu olarak görürüz.
Bu dönemde şiirin yanı sıra tiyatro eserleriyle de
edebi yapıtlarını çeşitlendirirken, diğer yandan
dünyayı dolaşmakta, barışı savunmakta ve “Bizim
Radyo” üzerinden de Türkiye’de yasak yolla
izlenen yayınlarla komünizmi öven konuşmalar
yapmaktadır.
73

GALİNA GRİGORYEVNA
KOLESNİKOYA
74

GALİNA
1952 Yılında tanıştığı GALİNA adlı genç bir
doktor, Nazım için yeni bir aşkın
başlangıcı olacaktır.
Galina Nazım’ın doktoru, metresi, evdeki
yoldaşı, sağlık danışmanı, yediğini yediğini­içtiğini
tüm yaşamını denetleyen yardımcısı, yurt
dışına birlikte gittiği eşi ve diğer yandan
da Rusya adına onu kontrol eden devlet
görevlisidir.
Nazım, Galina’ya aşk şiirleri yazmasa da
en uzun ilişkisini onunla yaşamıştır.
75

VERA TULYAKOVA
76

VERA
Ancak Galina ile yaşayan Münevver’i özleyen
Nazım’ı yeni bir aşk beklemektedir.
1955 yılı sonlarında bir tesadüf eseri VERA’yla
tanışır. Ancak o zaman bilmediği şey VERA’nın evli
ve bir kızı olduğudur.
Bu yıldırım aşk Nazım’ı tekrar canlandırmış, onun
yaşama bağlılığını, coşkusunu geri getirmiştir.
Sonuçta Vera’ya kocasından boşanması, birlikte
yaşamaları konusunda baskı yapmaya, onu
kıskanmaya başlamıştır.
77

Vera
Vera bunu kabullenmeyip dokuz ay birbirini
görmeden ve ayrı yaşadıklarında bu ilişki
bitmemiş hatta daha da alevlenip yeni bir ivme
kazanmıştır.
Vera üzerinde dayanılmaz bir baskı oluşturur
Nazım’ın bu ilgisi. Nazım sık sık kıskançlık krizleri
yaşamakta, telefonlar edip ona hediyeler
göndermekte ve birlikte olma çareleri aramakta
idi.
GALİNA bu duruma ses çıkaramıyordu. O sadece
sağlığı ve düzenli yaşamı ile ilgiliyken kendinden
otuz yaş daha küçük VERA’nın aşkı Nazım’ın
başını döndürüyordu. Artık yeni aşk şiirlerinin
ilham kaynağı bu genç sevgili olmuştu.
78

Vera
Bu ilişkide de şair’in gençlik günlerinde
şahit olduğu YAHYA KEMAL – CELİLE
ilişkisine benzer (evli ve genç kadın, yaşlı
şair) motifini NAZIM HİKMET – VERA
birlikteliğinde görmekteyiz. Nazım’da,
Yahya Kemal’i aratmayan kıskançlık
krizlerine girmekte ve VERA’sını eşinden
ve kızından bile kıskanmakta, sadece
kendisiyle olmasını istemektedir. Bu arada
ona şiirler de yazmaktadır (1956).
79

Gözlerin (1956)
Gözlerin gözlerin gözlerin,
ister hapisaneme, ister hastaneme gel,
gözlerin gözlerin gözlerin hep güneşte,
şu mayıs ayı sonlarında öyledir işte
Antalya tarafından ekinler seher vakti.
Gözlerin gözlerin gözlerin,
kaç defa karşımda ağladılar
çırılçıplak kaldı gözlerin
altı aylık çocuk gözleri gibi kocaman ve
çırılçıplak,
fakat bir gün bile güneşsiz kalmadılar.
80

Vera
1960 yılı başında nihayet beklenen olur. Nazım’ın
GALİNA ile olan sekiz yıllık uzun beraberliği
boşanmayla sonuçlanacak ve VERA’da uzun bunalımlı
yıllar sonrası kocasından ayrılmayı başaracaktır.
Bunu kutlamak için bir tatil beldesinde üç ay süren bir
balayı yaşarlar. Nazım yine tutkulu aşk şiirleri yazmaya
başlamıştır;
“
…. kıyasıya bahtiyarımdır
azıcık utanırım
ama azıcık
Yolculuğa hazır bir yelken gibidir
aydınlık bir yelken gibi
sabahleyin odamızda karanlık,
Gülüm çıkar yataktan bir kayısı gibi çıplak. “
81

Vera
Vera’nın uyanışı isimli şiirinde ise ona olan
hayranlığını dizelerine yansıtır;
“ …..
Başı yastıktadır gülümün,
olabildiğine geniş kuştüyü yastıktadır
başı.
Elleri iki ak lale gibi yorganın üstündedir.
Saçlarında kuşlar ötüşmeye başlar. “
82

Vera
Vera kanlı canlı, bazen ulaşılmaz, Nazım ise
kuşkulu, hırçın ve tutku doluydu, Vera’sına
hayrandı;
“
…. genç bir kadın uyuyordu alacakaranlıkta
alt ranzada
saçları saman sarısı, kirpikleri mavi
kırmızı dolgun dudaklarıysa, şımarık
ve somurtkandı.
………..
ak boynu uzundu, yuvarlaktı
yıllardır böyle derin uykulara
dalmışlığı yoktu. “
83

Vera
Ancak Nazım yine de aradığı huzuru tam
bulamamıştır. Üstelik Vera’yı aşırı kontrol
etmesi ve dayanılmaz kıskançlıkları
aralarında ciddi bir baskı oluşturur. Yine
de 1960 yılı Kasım’ında tek tanık
huzurunda evlenirler.
Bu evlilik te Nazım’ın kaybettiği ve
cenazesine katılamadığı annesi CELİLE’ye
olan tutamadığı YAS’ın ve terk ettiği karısı
MÜNEVVER ve oğlu MEHMET’e karşı
duyulan suçluluk duygularının gölgesi
altındadır.
84

Vera
Bu duygularını şiirine de yansıtır ve İstanbul’daki
Münevver ile Moskova’daki Vera’nın dost
olduklarını hayal eder;
“
….. gülüp ağlıyor sevdiğim kadınlar
İki dilde.
Dostlar, nasıl bir araya geldiniz ?
Birbirinizi tanımazsınız.
Nerde bekliyorsunuz beni ?
Bayazıt’ta Çınarlı Kahvede mi,
Gorki parkında mı ?
85

Vera
“Kadınım” adlı şiirinde ise yaşamındaki bu
çelişki ve kadınlarla olan ilişkisinden
motifler sunar;
“
.. sevdiğim şehirle, sevdiğimkadınlardan
boyuna uzaklaşıyorum
ve hasretlerini etimin içinde işleyen
bir yara gibi taşıyorum
ve bir yerlere yaklaşıyorum, bir
yerlere yaklaşıyorum. “
86

Vera
Bu dönemde Nazım’ın psikolojisinde
aşk kadar ölüm korkusu da kendini
belli etmektedir. Birkaç yıl içinde bir
ömre sığacak kadar sık seyahatler
yapar, konferanslara katılır, şiirler
yazar ve ödüller kazanır.
Ancak bu evlilik coşku ve tutku
kadar, hayal kırıklıkları ve güncel
sorunların da etkisi altındadır.
87

Vera
Nazım’ın sağlık sorunları, yeniden sigaraya
başlaması, Vera’nın kızını görmek için sık sık
ziyaretler yapması ve Türkçe bilmeyişi, sosyal ve
duygusal yaşamında sorunlar yaşanmasına yol
açmaktadır. Bunu bir şiirinde şöyle ifade eder;
“ …..
Yoruldun ağırlığımı taşımaktan
………….
ayak izlerimin ağırlığını duyacaksın içinde
uzaklaşan ayak izlerimin
ve hepsinden dayanılmazı
bu ağırlık olacak. “
88

Vera
Nazım son zamanlarında Vera’yla olan ilişkisindeki
zorluklardan çökmüş durumdaydı. Bu durum
dostlarında karısını bırakmak üzere olduğu
izlenimi yaratıyordu.
Bu gerginlik kısmen de olsa Paris’te ziyaret
ettikleri Abidin ve Güzin Dino, Avni Arbaş ve Yaşar
Kemal’le yapılan toplantılar ve pahalı alışverişlerle
bir ölçüde de olsa giderildi.
89

Vera
1963’ün yeni yılı ile birlikte Moskova’ya
döndüklerinde ilişkiler kısmen düzelse de Nazım’ın
uykusuzlukları, kabusları, hırçınlıkları ve uykuda
çığlıkları devam ediyor ve bu nedenle ayrı
odalarda yatıyorlardı.
Bu sıralarda şiirlerinde de ÖLÜM teması
başlamıştır;
“
….. Bizim avludan mı kalkacak cenazem ?
Nasıl indireceksiniz beni üçüncü kattan ?
Asansöre sığmaz tabut,
Merdivenlerse daracık. “
90

2 HAZİRAN 1963
Akşam Vera’yla Nazım parkta yürüyüşe
çıkıp bankta otururlar.
Gece eve dönüp erken yatarlar.
Nazım sabah uyandığında posta kutusuna
bakmak için kapıya gider.
Bir süre geçince Nazım’ın gecikmesinden
endişe duyan Vera, onu kapının önünde,
kendinden geçmiş, yatar vaziyette bulur.
Kremlin hastanesinden gelen ilk yardım
ekibi ulaştığında ise Nazım artık çoktan
ruhunu teslim etmiştir.
91

2 HAZİRAN 1963
Vera ceketinin cebinde pasaportunun arkasına
yazılmış sekiz dizelik bir şiir ve yanında kendi
fotoğrafını bulur.
“ Gelsene dedi bana
Kalsana dedi bana
Gülsene dedi bana
Ölsene dedi bana
Geldim,
Kaldım,
Güldüm,
Öldüm … “
92

CENAZE TÖRENİ
Cenaze töreni çok görkemli oldu.
Törene Varşova’dan gelen Münevver ve
oğlu Mehmet, Galina ve Vera gelmişlerdi.
Üç kadın da konuşma yapmadı. Ancak
tabut inerken gözü yaşlı Vera mezara
mendilini attı.
Paris’ten, Bakü’den dostları ve çok sayıda
Rus ve Türkiye Komünist Parti üyesi
törene katıldı.
Nazım’ı öven konuşmalar yapıldı, ancak
hiç Türkçe konuşma olmadı.
93

Vera ile son kez.
94

Galina ile son kez.
95

CENAZE TÖRENİ
Çehov’un, Gogol’un, Mayakovski’nin ve
daha sonra da tüm ünlü Sovyet
büyüklerinin yattığı, tarih müzesini andırır
heykellerle süslü NOVODEVİÇİY Devlet
Mezarlığına defnedildi.
Kendisi ölümünden on yıl kadar önce, bir
kalp krizi geçirdikten sonra yazdığı
VASİYET adlı şiirinde “Anadolu’da, bir köy
mezarlığında, bir çınarın altına gömülmek
istediğini” yazmıştı.
96

***
Daha sonraki yıllarda kemiklerinin
Anadolu’ya nakli konusundaki
girişimleri Vera onaylamadı.
Vasiyetnamesi gereği kişisel mirası
Münevver, Mehmet ve komünist Parti
arasında paylaşıldı. Vasiyetnamede olmasa da
Moskova’daki apartman katı ve özel eşyaları Vera’da
kaldı.
1951 yılında Sovyetler Birliği’ne kaçışıyla Türk
vatandaşlığından çıkarılan Nazım Hikmet, 2009 yılında
çıkarılan Bakanlar Kurulu kararıyla tekrar Türk
Vatandaşı oldu…
97

TEŞEKKÜRLER…
98