Vardiyalı çalışma ve uyku bozuklukları
Vardiyalı çalışma ve uyku bozuklukları
Vardiyalı çalışma ve uyku bozuklukları
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
vardiyalı <strong>çalışma</strong> <strong>ve</strong><br />
<strong>uyku</strong> <strong>bozuklukları</strong><br />
Dr.İbrahim Öztura<br />
Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Tıp Fakültesi<br />
Nöroloji Anabilim Dalı
Uyku-uyanıklık ritmi<br />
Sirkadiyen <strong>ve</strong> homeostatik süreçlerin<br />
etkileşimi sonucu <strong>uyku</strong> <strong>ve</strong> uyanıklık ritmi<br />
ortaya çıkmaktadır.
Sirkadiyen süreç<br />
Endojen sirkadiyen pacemaker(ECP) tarafından<br />
oluşturulmaktadır.<br />
Hipotalamik bölgedeki suprakizamatik nukleusa<br />
(SCN) lokalize olan ECP;<br />
vücut ısısı,<br />
hormon sekresyonu<br />
uyanıklılığın düzenlenmesine katkı sağlar.<br />
ECP’nin intrensek ritmi 24 saatten uzun olup temel<br />
ritim 24 saatlik karanlık-aydınlık döngüsü ile<br />
oluşturulmaktadır.
Homeostatik süreç<br />
Uyanıklık öncesi süreye bağlıdır<br />
Uyku yükü gün boyunca artar<br />
Gece <strong>uyku</strong> boyunca ise azalır
Sirkadiyen <strong>ve</strong> homeostatik<br />
süreçler
<strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong> <strong>uyku</strong> bozukluğu<br />
İş takvimi ile bağlantılı geçici bir <strong>uyku</strong><br />
bozukluğudur<br />
İnsomnia ya da aşırı <strong>uyku</strong>luluk olarak ortaya<br />
çıkabilir.<br />
Sıklıkla gece vardiyası sonrası gündüz <strong>uyku</strong>sunu<br />
normal sürede sürdürme güçlüğü olarak ortaya<br />
çıkar.
Sirkadyen Ritim Uyku Bozuklukları<br />
1. Gecikmiş <strong>uyku</strong> fazı bozukuluğu<br />
2. Erken <strong>uyku</strong> fazı bozukluğu<br />
3. Düzensiz <strong>uyku</strong>-uyanıklık ritmi bozukluğu<br />
4. Serbest tip(24 saatten uzun) ritim bozukluğu<br />
5. Jet Lag sendromu<br />
6. <strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong> <strong>uyku</strong> bozukluğu<br />
7. Tıbbi duruma bağlı<br />
8. Özgün olmayan<br />
9. İlaç <strong>ve</strong>ya maddeye bağlı
Gündüz <strong>çalışma</strong>
sirkadiyen desenkroni<br />
Uyulması gereken <strong>uyku</strong>-uyanıklık ritmi ile<br />
intenal sirkadyen ritim arasındaki uyumsuzluk
Gece <strong>çalışma</strong>
Bir gece şifti ile sirkadiyen <strong>ve</strong> homestatik<br />
süreçler desenkronize olur.<br />
Normal faza göre 12 saat kayan vardiyalı<br />
<strong>çalışma</strong> ile gündüz saatlerindeki temel <strong>uyku</strong><br />
periyodunda normalden kısalma<br />
Sonuçta;<br />
<strong>uyku</strong> yükünde kalıcı artış(kronik <strong>uyku</strong>luluk)<br />
sabahın erken saatlerinde ise aşırı <strong>uyku</strong>luluk
Gece vardiyalı <strong>çalışma</strong><br />
ABD’de <strong>çalışma</strong> saatleri dışında çalışan işçi sayısı<br />
15,2 milyon(toplam çalışanların beşte biri)<br />
Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> sağlık sektörü gibi alanlarda her zaman<br />
gece <strong>çalışma</strong> mevcut<br />
Sanayileşme sonrası 24 saatlik <strong>çalışma</strong>nın daha<br />
karlı olması nedeniyle vardiyalı <strong>çalışma</strong> artış<br />
Servis sektöründeki büyüme de (24 saat açık<br />
mağazalar, restoranlar vs) gece çalışan sayısını<br />
giderek arttırmaktadır
<strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong> <strong>uyku</strong> bozukluğu
Telefonla görüşme yöntemi ile<br />
2570 çalışan(18-85 yaş arası) ile görüşülmüş<br />
2036 kişi gündüz çalışan<br />
360 kişi değişken vardiyalı çalışan<br />
174 kişi gece çalışan
sonuçlar<br />
İşçilerin<br />
% 32’sinde insomnia<br />
% 26’sında aşırı <strong>uyku</strong>luluk saptanmış<br />
Gerçek prevalans % 10(- % 18)<br />
Gece ya da vardiyalı çalışanlar toplam<br />
grubun % 6.4’ü<br />
Tüm çalışanlarda vardiyalı <strong>çalışma</strong> <strong>uyku</strong><br />
bozukluğu oranı yaklaşık % 1
<strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong>da morbitide<br />
Davranışsal, sağlık <strong>ve</strong> sosyal alanlarda<br />
ortaya çıkabilir
<strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong> <strong>ve</strong> riskler<br />
<strong>Vardiyalı</strong> <strong>çalışma</strong>da hem çalışan hem iş<strong>ve</strong>ren<br />
için en önemli kavram gü<strong>ve</strong>nliktir.<br />
Özellikle de ulaşım, kimya <strong>ve</strong> nükleer enerji<br />
sektörlerinde<br />
Sabah, akşam <strong>ve</strong> gece vardiyalarında risk<br />
oranlarında sırasıyla artmaktadır.<br />
Peş peşe gece vardiyalarında, hata riski 2.<br />
gece % 6, 3. gece %17, 4. gece % 36
Tedavi seçenekleri<br />
1. Işık tedavisi<br />
2. Uyku hijyen eğitimi<br />
3. Hipnotikler <strong>ve</strong> Melatonin<br />
4. Uyanıklığı arttırıcı ajanlar
Tedavide amaç<br />
Çok yönlü bir yaklaşımla<br />
Sirkadiyen düzeni sağlamak<br />
Uyku kalitesini arttırmak<br />
İş gü<strong>ve</strong>nliği sağlamak<br />
İş <strong>ve</strong>rimini arttırmak
Sirkadiyen uyum için;<br />
Işık tedavisi(sürekli ya da aralıklı)<br />
Göz bandı ile sabah gözlerin kapatılarak ışığın<br />
engellenmesi <strong>ve</strong> karanlığın sağlanması
Işık tedavisi<br />
(sürekli ya da aralıklı)<br />
Gece vardiyasında<br />
erkenden başlayıp,<br />
vardiya bitimine 2 saat<br />
kalıncaya dek 5,000-<br />
10,000 lux
Uyku hijyen eğitimi<br />
<strong>ve</strong><br />
Kognitif davranışsal tedavi<br />
İnsomnialı tüm hastalarda uygulanmalı
İyi bir <strong>uyku</strong> hijyeni için<br />
A- Uyku için homeostatik yükün devamlılığını<br />
sağlamak<br />
‘Nap’lerden kaçınmak<br />
Sınırlandırılmış <strong>uyku</strong> saatleri<br />
Günlük eksersiz<br />
En az 40 dk süreli <strong>ve</strong> yatmadan en az 6 saat önce<br />
Sıcak banyo ile vücut ısısını 2 derece arttırmak<br />
Son 2 saat içinde en az 30 dk, süreli
B- Uyanıklık için sirkadiyen faktörleri<br />
minimize etmek<br />
Haftanın 7 günü düzenli yataktan çıkış saatleri<br />
Gece parlak ışığa maruz kalmamak<br />
Yataktan çıktıktan sonraki 30 dakika içinde en az<br />
yarım saat güneş almak
C-İlaç/madde etkilerini en aza indirmek<br />
Tütün kullanmamak<br />
Sınırlı kafein almak<br />
Saat 10’dan sonra 3 fincandan fazla kah<strong>ve</strong><br />
tüketmemek<br />
Alkol tüketimini kısıtlamak
C- Arousalları en aza indirmek<br />
Saati ters çevirmek <strong>ve</strong> gece saate bakmamak<br />
Uyku öncesi sonra zorlu egzersizden kaçınmak<br />
Yatıştan 3 saat öncesinde ağır yiyecek <strong>ve</strong> içecek<br />
tüketmemek<br />
Yatak odasının <strong>uyku</strong> için uygun olması<br />
Uyanılan zamanlar için self-hipnoz uygulamak<br />
Yabancı <strong>uyku</strong> ortamlarından kaçınmak<br />
Yatak odasını iş yada uzamış arousala neden olabilecek<br />
aktiviteler için kullanmaktan kaçınmak
3- Melatonin tedavisi <strong>ve</strong><br />
hipnotikler<br />
Birçok <strong>çalışma</strong> ile Melatoninin <strong>uyku</strong> üzerine<br />
yararları gösterilmiştir.<br />
Çalışmalarda doz çok değişken<br />
Yeterli randomize plesebo kontrollü klinik <strong>çalışma</strong><br />
yok<br />
Mundey K(sleep 2005) <strong>ve</strong> arkadaşlarının<br />
<strong>çalışma</strong>sında Melatonin uygulaması<br />
0.3-3 mg arası,
Melatonin<br />
Bazı sirkadiyen ritim <strong>uyku</strong> <strong>bozuklukları</strong>nda<br />
etkili olmasına rağmen;<br />
Klinik etkinliği <strong>ve</strong> kullanım dozuna ilişkin bir rehber<br />
henüz yok<br />
Ayrıca tedavi süresi <strong>ve</strong> ilaç alım zamanına yönelik<br />
de bir kabul yok<br />
Henüz FDA onayı yok<br />
Yan etkileri<br />
Baş ağrısı, bulantı <strong>ve</strong> kalp hastalığı olanlarda<br />
semptomlarda artış
Hipnotikler<br />
İhtiyaç durumunda hipnotikler kullanılabilir<br />
Sabah erkenden alınması ile gündüz <strong>uyku</strong> süresini<br />
arttırabilir<br />
Kısa etkili hipnotikler tercih edilmelidir
4-Uyanıklığı arttırıcı ajanlar<br />
Tedavide <strong>uyku</strong>yu düzeltip aşırı <strong>uyku</strong>luluğu<br />
önlemek önemlidir.<br />
Şift öncesi 1-2 saatlik <strong>uyku</strong> yararlı olabilir<br />
Gerektiğinde uyanıklık sağlayıcılar (kafein, modafinil)<br />
kullanılabilir
Change language