Untitled

Verner von Heidenstam (1859-1940) gelek salan çûye walatên
Ereb wek Misir, Lublan û Surîyê, rohilat bûye semboleke fantazîyê,
xewnerojan di efrandinên wî de. Di helbesta xwe ya bi navê
Şam (Damaskus) de Heidenstam cîh dide Saladîn Eyubî, vî bajarî
wek bajarê Saladîn bi nav dike(6). Ew di romana xwe Endymoin de
dîsa navê vî patîşahê Kurd dide, li ser mirovhezî û aşîtîxwazîya wî
disekine(7). Ev romana li Swêdê wek romana pêşîn ya şêxan tê zanîn.
Heidenstam çawa tê zanîn di sala 1916'an de Xelata Nobelê ya
edebîyatê wergirtîye.
Di nîveke sedsala 19'an de çawa em dibînin du romanên J. Morier
ji zimanê îngîlîzî tên wergerandin û li Stockholmê bi zimanê
Swêdî tên weşandin. Ev cara pêşîn e ku li Swêdê tema Kurdan be-
§eke du romanên nûjen pêk tine. Di sala 1825'an de romana bi navê
Hecî Baba Ji îsfehanê (Haji Baba fran Ispahan) bi Swêdî der
diçe. Di vê romanê de fend-fêl û dek-dolavên Farisan cîhekî giring
digre. Beşeke here balkêş, beşa li ser keçeke Kurd e. Ev keça bi
navê Zeyno (Zeynep) di vê beşê de çi hatîye serê malbata wê û qala
zordestîyên Tirkan, Ereban û Farisan dike, wek keçeke dîlgirtî,
kole û berdestî li ser enînivîsa xwe disekine. Nivîskar enînivîsa
Zeyno û rewşa gelê Kurd wek hev dibîne, nêzîkî hev dike(8). Romana
Morier ya duwemîn jî, di sala 1836'an de wek du beşan li
Stockholmê çap bûye, navê romanê Ey§o-an jî keça bedew ji Qersê
(Ayesha eler den sköna flickan i Kars) e. Romanê li ser pêwendîyên
Kurdan û gelên mayîn li herêma Qersê hatîye nivîsîn. Morier
dema li ser mêrxasîya Kurdan disekine, ew dibêje ne siltanên Tirkîyê,
ne jî §ahên îranê karibûne zora Kurdan bibin. Morier di pê§gotina
vê romanê de navê Garzonî û berhema wî ya ku di sala
1787'an li ser zimanê Kurdî li îtalyê çapbûyî, dide(9). Wusan tê
xuyanê Mprier ev çavkanîya bi kêrhatî dîtîye û jê^ behre girêdaye.
Morier li îranê kar kirîye, di navbera 1810-1816 li îranê maye.
Li Swêdê cara pêşîn efrandineke bi temamî li ser Kurdan e, di
sala 1906'an de tê weşandin, ev romana nivîskarê Alman ji zimanê
Almanî hatîye wergerandin û bi navê Ji Nav Kurdistana Hov re Derbasbûn
(Genom vilda Kurdistan) hatîye weşandin. Ev romana cara
pêşîn li Almanyê di sala 1892'an de çap bûye, paşê roman bi 20 zimanan
biyanî hatîye weşandin, Kurd bi saya vê romanê li Ewrûpê
gelek hatine nas kirin. Bêguman navê romanê bandûreke neçê û
negatîf derheqa Kurdan de li ser xwendevanan hîştîye. Ji alîyê din
dîsa di sala 1906'an de be§ê vê pirtûkê yê yekemîn wek pirtûkeke
din hatîye weşandin, bi navê "// Nav Çolê re Derbasbûn (Genom
öknen) hatîye çap kirin. Di vî beşê yekemîn de mêrxasê romanê yê
-63-