You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>TÜRKMENISTANDA</strong> <strong>YLYM</strong> <strong>WE</strong> <strong>TEHNIKA</strong><br />
НАУКА И ТЕХНИКА В ТУРКМЕНИСТАНЕ<br />
SCIENCE AND TECHNICS IN TURKMENISTAN<br />
№1 2009<br />
S.A.Pleskanowskaýa, D.A.Amanmyradowa, A.P.Patyşagulyýew<br />
DEMALYŞ ÝOLLARYNYŇ KESELLERINIŇ DÖREMEGINDE<br />
TOZANLY HOWANYŇ TÄSIRI<br />
Öýkenleriň hünär bilen bagly keselleri (professional) dünýä ýüzünde sosial<br />
medisinanyň we saglygy goraýyş ulgamynyň möhüm meseleleriniň biri bolmagynda<br />
galýar. Aýratynam, bu keselleriň döremegine önümçilik jaýlarynyň howasynyň her<br />
hili maýdajyk tozan görnüşli bölejikler (jisimler) bilen hapalanmagy sebäp bolýar.<br />
Dürli önümçilikde, şol sanda dokma senagatynda işleýän adamlaryň öýken<br />
keselleriniň sebäplerini esasy üç topara bölmek mümkin.<br />
Olaryň birinji toparyna mikroorganizmler (bakteriýalar, termofil aktinomisetler,<br />
kömelekler, sadaja ýa-da ýönekeýje jandarlar) we önüp-ösýän döwürlerinde olaryň<br />
bedeninden bölnüp çykýan önümler (endotoksinler, beloklar, gliko- we lipoproteidler,<br />
polisaharidler, fermentler);<br />
ikinji toparyna gelip çykyşy jandar (haýwan) we ösümlik bolan biologiki işjeň<br />
jisimler;<br />
üçünji toparyna bolsa pes molekulaly birleşmeler (agyr metallar we olaryň<br />
duzlary, fermentler, gormonlar we beýlekiler) girýärler [18-19].<br />
Eger ilkinji iki topara degişli faktorlaryň edýän täsirleri antigen, allergiýa we<br />
zäherleýji häsiýete eýe bolýan bolsalar, pes molekulaly jisimler diňe gandaky beloklar<br />
we bronhoalwelolýarlardan bölnüp çykýan suwuklyk (sekret) bilen birleşenlerinden<br />
soň antigenlik we biologiki işeňňirlik häsiýetine eýe bolýarlar [2,3,14,19]. Şeýle<br />
ýagdaýda endamgarşylykly (антитела) täsiri hem, gaptena hem täze antigen<br />
detereminantyna garşy gönükdirilen bolýar [8,7,19]. Kömrüň, koksuň, gurumyň,<br />
almazlaryň tozanlary, haýwanlardan we ösümliklerden döreýän tozanlar ýokarky<br />
demalyş ýollarynyň nemli bardasyna zyýan ýetirýärler. Bu bölünişige aerozollaryň uly<br />
toparyny (maýdajyk tozanlary) hem goşmak gerek. Bu tozanjyklaryň gönüden-gцni<br />
edэдn tдsirleэjiligi ýokdur. Şeýle tozanjyklara, beýlekileriň arasynda, ýüňüň<br />
mikroworsinkalary we dokma önümçiliginiň gurallarynyň (stanok) düzümine girýän<br />
alýuminiэ hem degişlidir.<br />
Bedene fibrogen täsir etmek tozan bölejikleriniň hemmesine-de mahsusdyr.<br />
Tebigatdaky organiki we organiki dдl antigenler bilen bilelikde howadan yzygiderli<br />
dem almak öýkenleriň alweolýar we interstisial gurluşyna zyýan ýetirip, keseller<br />
toplumynyň döremegine getirýär [2,3,4,10]. Şol topluma ekfogen allergiki<br />
bronhoalweoliti, ýokary duýgurly pnewmoniti (öýken çişmesi), ýaýraw interstisial<br />
pnewmoniýasy, interstisial granulemotoz pnewmoniti, ekzogen цэken granulemotozy,<br />
эaэraw, ingalэasiэa pnewmoniэasy we beэleki keseller girэдrler [2,5,11,18]. Soňky<br />
18
Change language