You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
elektrokrekingi netijesinde alynýan gurum çalnanda hem howply çiş döreэдr [21].<br />
Gurum tozany bilen uzak wagtlap dem almak syçanlaryň dişleriniň we agzynyň nemli<br />
bardasynyň zaýalanmaklaryna getirýär [16]. Bu topara degişli jisimleriň demalyş<br />
synalaryna düşmegi ýokarky demalyş ýollarynyň atrofiýasyna ýa-da gipertrofiýasyna<br />
getirэдr. Bu jisimler öýkenlerde saklananlarynda bolsa howa çalyşýan zolakda<br />
birleşdiriji dokumalaryň emele gelmegine we öýkenleriň bitişmegine (fibrozyna)<br />
getirэдr. Şunlukda, 2 tipli pnewmositleriň saýlama görnüşinde zaэalanma emele gelip,<br />
olar RADS-a, цэkenleriň fibrozyna, böwrek ýetmezçiligine sezewar bolэarlar [20].<br />
Asbestiň täsiri astynda dörän öýkenleriň dokumaiçki giňişleýin fibrozy, beýleki<br />
sebäplere görä dörän fibrozda bolşy ýaly, restriktiw öэken halkasy bilen utgaşyp<br />
gidýär [11,12,18]. Onuň alamatlary öýken göwrüminiň peselmegini, aýratyn hem,<br />
1sekuntda forsirlenen ekspirator göwrümiň forsirlenen ýaşaýyş sygymyna<br />
(FEVi/FVC%) bolan gatnaşygyny saklap, ýaşaýyş sygymynyň azalmagyny, öýkenleriň<br />
ýumşamagyny öz içine alýar. Emma FEVi/FVC ululygyň peselmegi bilen howa<br />
akymynyň çäklenmegi hem bolup biler. Bu hadysa daşky gurşawyň tozanly<br />
bolmagyna ýa-da çilim çekilmegine garşy bolan jogapdyr. Asbestozyň irki<br />
döwürlerinde, haçan-da garşylyk keselçilik üýtgeşmeleri peribronhiolýar fibroz bilen<br />
çäklenen wagty, hatda ondan hem öň, ýagny yzygiderli bolmadyk ownujak garalan<br />
ýerler kükrek öýjüginiň rentgenogrammasynda entek görünmeýän wagtlarynda-da,<br />
inçe demalyş ýollarynda respirator disfunksiýasy döreýär. Dem goýbermegiň<br />
ortasynda iň ýokary akymyň peselmegi asbestozda respirator disfunksiýasynyň<br />
ýeke-täk alamaty bolup biler. Keseliň irki döwürlerinde agrama (işe, ýüke) bolan<br />
reaksiýa (jogap, täsir) ýaramazlaşýar. Bu ýagdaý wentilýasiýanyň ýokarlanmagy<br />
hem-de dem almagyň çaltlaşmagy we ýüzleý dem almagyň haýryna kisloroda bolan<br />
islegiň peselmegi görnüşinde ýüze çykýar. Netijede, howa (kislorod) alyş-çalşygynyň<br />
gowşamagy peýda bolýar. Kesel agyrlaşdygyça howa alyş-çalşygynyň bozulmagy üçin<br />
gerek bolan agram azalýar. Asbestozdan jebir çekýän kesellileriň öýken halkasynda<br />
restruktiw we obstruktiw üýtgeşmeleriň ýüze çykmak mümkinçiligini göz öňünde<br />
tutup, tejribeli lukman oňa anyklamak üçin gural hökmünde düşünmän, öýkenleriň<br />
işiniň gowşamagy diýip düşünýär. Öýkenleriň ýerine ýetirýän işleri, aýratynam,<br />
olaryň ýaşaýyş sygymy (göwrümi), uzak wagtlap aýry-aýry gözegçilikleri ýa-da<br />
epidemiologiki barlaglary geçirmekde, meselem, täsir kesilensoň asbestozyň ösüşini<br />
ýa-da asbest bilen baglanyşygy plewra keselleriniň döremeklerini yzarlamak üçin<br />
peýdaly guraldyr [5,6,8].<br />
Öýkenlerde asbestoz bilen baglanyşykly ýüze çykarylan patologiki üýtgeşmeler<br />
damar we bronhial deformasiýasy bilen alamatlanýarlar we alweolýaryň hem-de<br />
dilimara germewjikleriň nädogry galňamagy bilen utgaşyp gidýär.<br />
Interstisial fibroza goşmaça: palçyk-slanes pnewmokonioz zerarly zaýalanan<br />
öýkeniň nusgalygy öýken kökleriniň töwereginiň garalan ýerleriniň ulalandygyny<br />
görkezýär. Bu ýagdaý palçyk slansynyň tozanynyň düşmegi we öýken derwezeleriniň<br />
gän mäzlerinde skleretiki üýtgeşmeleriň emele gelmekleri bilen baglanyşyklydyr [17].<br />
Biziň alymlarymyzyň geçiren barlaglary asbestosement önümçiliginde işleýän<br />
işgärlerde hem öýjük hem gumoral immunitetiniň ýetmezçilik edýändigini görkezýär.<br />
Olarda immunitetiň fagositar bölegi hem jebir çekýär, ýiti respirator keselleri bilen<br />
20
Change language