Silolama - SÃ¼leyman Demirel Ãniversitesi

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

BROİLER ALTLIĞI İLE BAZI BUĞDAYGİL YEM BİTKİLERİNİN 

SİLOLANMA OLANAKLARI 

Elif ADIYAMAN 

Danışman: Doç. Dr. Veysel AYHAN 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI 

ISPARTA – 2009

İÇİNDEKİLER 

Sayfa 

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... .......i 

ÖZET ........................................................................................................................... ii 

ABSTRACT ................................................................................................................ iii 

TEŞEKKÜR ............................................................................................................... iv 

ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................ v 

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ............................................................... vi 

1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 

2. KAYNAK ÖZETLERİ ............................................................................................ 4 

2.1. Buğday, Arpa ve Tritikale Hasılları ile SorgumXSudan Otu Melezi’ nin Besin 

Madde İçeriği ve Silolanma Özellikleri………….…………………………….. ..... 4 

2.2. Alternatif Bir Yem Kaynağı Olarak Broiler Altlığı ve Besin Madde İçeriği ........ 8 

2.3. Broiler Altlığının Bazı Yem Kaynakları ile Silolanabilme Özellikleri ............... 11 

3. MATERYAL VE YÖNTEM ................................................................................. 15 

3.1. Materyal .............................................................................................................. 15 

3.1.1. Yem Materyali ................................................................................................ 15 

3.2. Yöntem ................................................................................................................ 15 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ................................................................................ 17 

4.1. Broiler Altlığının Besin Madde İçeriğine İlişkin Bulgular ................................. 17 

4.2. Broiler Altlığı ile Silolanan Buğday Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği ve 

Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular................................. 18 

4.3. Broiler Altlığı ile Silolanan Arpa Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği ve Enerji 

Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular……………………………20 

4.4. Broiler Altlığı ile Silolanan Tritikale Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği ve 

Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular………………….....22 

4.5. Broiler Altlığı ile Silolanan SorgumxSudan Otu Melezi Silajının Besin Madde 

İçeriği ve Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular ………… 24 

5. TARTIŞMA VE SONUÇ……. ............................................................................. 26 

6. KAYNAKLAR………………………………………………..………………….29 

ÖZGEÇMİŞ……………..…………………………………………………………..34

ÖZET 

Yüksek Lisans Tezi 

BROİLER ALTLIĞI İLE BAZI BUĞDAYGİL YEM 

BİTKİLERİNİN SİLOLANMA OLANAKLARI 

Elif ADIYAMAN 

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 

Zootekni Anabilim Dalı 

Jüri: Doç. Dr. Veysel AYHAN(Danışman) 

Prof. Dr. M. Turan TOKER 

Prof. Dr. Ahmet ALÇİÇEK 

Bu araştırma, broiler altlığı ile silolanan Buğday, Arpa ve Tritikale hasılları ile 

SorgumXSudan Otu Melezi buğdaygil yem bitkileri silajlarının besin madde içeriğinin ve 

silaj kalitesinin saptanması amacıyla yapılmıştır. Silajlık bitkilere kuru madde esasına göre 

% 0 (Kontrol), % 10, % 20, % 30, % 40 broiler altlığından kuru madde gelecek şekilde 1’ er 

kg’ lık cam kavanozlara, 3’ er paralel olarak homojen bir şekilde karıştırılıp, silolanmıştır. 

Her grupta 3 paralelin olduğu yem örnekleri toplam 75 günlük bir silolamaya tabi 

tutulmuştur. 75 günlük süre sonunda silajların ham besin madde analizleri yapılmış ve 

silolanma özellikleri belirlenmiştir. Altlığın buğdaygil yem bitkilerine karışma düzeyine 

bağlı olarak silolama sonrası Buğday hasılı silajında kuru madde % 34.89’ dan % 47.40’ a; 

Arpa hasılı silajında % 37.96’ dan % 47.86’ ya; Tritikale hasılı silajında % 35.46’ dan % 

47.64’ e; SorgumXSudan Otu Melezi silajında ise % 22.16’ dan % 30.03’ e yükselmiştir. 

Silolama ile buğdaygil bitkilerinin besin madde içeriği olumlu etkilenmiştir. Altlık ilavesiyle 

silajların kuru madde, ham protein ve ham kül içeriği yükselmiştir. Silajların fiziksel 

özellikleri broiler altlığı ilavesinden olumsuz etkilenmemiştir. Yapılan çalışmada broiler 

altlığının Arpa, Buğday, Tritikale, SorgumXSudan Otu Melezi gibi buğdaygil bitkileri ile 

belirli oranlarda karıştırılarak silolanabileceği ve böylece tek başına hayvan beslemede 

kullanılamayan altlık materyalinin bu şekilde değerlendirilebileceği belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Buğdaygil Yem Bitkileri, Broiler Altlığı, Silaj 

2009, 35 sayfa 

ii

ABSTRACT 

M.Sc. Thesis 

ENSILING POSSIBILITIES OF SOME CEREAL FODDER PLANTS WITH 

BROILER LITTER 

Elif ADIYAMAN 

Süleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences 

Department of Animal Science 

Thesis Committee: Assoc. Prof. Dr. Veysel AYHAN 

Prof. Dr. M. Turan TOKER 

Prof. Dr. Ahmet ALÇİÇEK 

This research was carried out to investigate nutrient contents and silage quality of Wheat, 

Barley, Triticale and SorghumXSudan Grass ensiled with broiler litter. Broiler litter was 

mixed into silage plants in dry matter basis; 0 %, 10 %, 20 %, 30 %, 40 % and ensiled 

homogeny as three repeat into glass jars which have 1 kg volume. Every group has 3 repeat 

and ensiled 75 days. After 75 day time nutrient contents of silages was analyzed and physical 

characteristics of silages was determined. According to mixed level broiler litter with cereal 

plants after ensiling in Wheat silage dry matter was increased to 47.40 % from 34.89; Barley 

silage dry matter was increased to 47.86 % from 37.96 %; Triticale silage dry matter was 

increased to 47.64 % from 35.46 %; SorgumXSudan Grass silage dry matter was increased 

to 30.03 % from 22.16 %. Nutrient contents of cereal plants was effected positively with 

ensiling. Dry matter, crude protein and crude ash content of silages were increased by adding 

broiler litter. A physical characteristic of silages wasn’t affected negatively by adding broiler 

litter. In this thesis, it is determined that broiler litter could be mixed with Wheat, Barley, 

Triticale and SorghumXSudan Grass in appropriate level and ensiled. So, litter material, 

which is never used in animal feeding, can be useful in this way. 

Key Words: Cereal Plants, Broiler Litter, Silage 

2009, 35 sayfa 

iii

TEŞEKKÜR 

Lisansüstü eğitimim boyunca danışmanlığımı büyük bir özveri ile yürüten, 

araştırmanın her aşamasında yakın ilgi ve desteğini gördüğüm, değişik konulardaki 

tavsiyelerinden her zaman yararlandığım değerli hocam Doç. Dr. Veysel AYHAN’ a 

teşekkür ederim. Laboratuar çalışmalarıma imkan sağlayan ve yardımlarını 

esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Ahmet ALÇİÇEK’ e ve deneme verilerinin 

değerlendirmesinde yardımcı olan Sayın Yrd. Doç. Dr. Hikmet ORHAN’ a teşekkür 

ederim. Ayrıca tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme ve arkadaşım 

Arş. Gör. Hatice DEVELİ’ ye sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. 

1661-YL–08 No`lu Proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel 

Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’ na teşekkür 

ederim. 

Elif ADIYAMAN 

ISPARTA, 2009 

iv

ÇİZELGELER DİZİNİ 

Çizelge 2.1. Broiler altlığını meydana getiren unsurlar………………………….…...9 

Çizelge 2.2. Broiler altlığının besin madde içeriği...……………………...………...10 

Çizelge 3.1. Deneme planı..………………………………………..……..…………16 

Çizelge 4.1. Araştırmada kullanılan broiler altlığının besin madde içeriğine ilişkin 

bulgular……………………………………………...…………………..17 

Çizelge 4.2. Buğday hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerine 

ilişkin bulgular............................................................................................18 

Çizelge 4.3. Buğday hasılı silajının silolanma özelliklerine ilişkin bulgular ……....19 

Çizelge 4.4. Arpa hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerine ilişkin 

bulgular…………………….…………………………………………….20 

Çizelge 4.5. Arpa hasılı silajının silolanma özelliklerine ilişkin bulgular ……….....21 

Çizelge 4.6. Tritikale hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerine 

ilişkin bulgular……………………………...…………………………….22 

Çizelge 4.7. Tritikale hasılı silajının silolanma özelliklerine ilişkin bulgular ….…..23 

Çizelge 4.8. SorgumXSudan Otu Melezi silajının ham besin madde içeriği ve enerji 

değerine ilişkin bulgular………………...………………………………..24 

Çizelge 4.9. SorgumXSudan Otu Melezi silajının silolanma özelliklerine ilişkin 

bulgular………………………………………………………………….25 

v

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ 

ADF 

BE 

HK 

HP 

HY 

Kg 

KM 

LAB 

ME 

MJ/kg 

NDF 

NEL 

NÖM 

NPN 

OM 

SÇK 

SE 

TARUM 

TDN 

Asit deterjan fiber 

Brüt enerji 

Ham kül 

Ham protein 

Ham yağ 

Kilogram 

Kuru madde 

Laktik asit bakterileri 

Metabolik enerji 

Megajoule/kilogram 

Nötral deterjan fiber 

Net enerji laktasyon 

Nitrojensiz öz maddeler 

Protein tabiatında olmayan N’ li maddeler 

Organik madde 

Suda çözünebilir karbonhidratlar 

Sindirilebilir enerji 

Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi 

Tüm Sindirilebilir Besin Maddeleri 

vi

1. GİRİŞ 

Türkiye büyük ve küçükbaş hayvan varlığı bakımından dünyada ön sıralarda yer 

almasına rağmen, hayvan başına düşen et ve süt verimi düşük düzeylerde 

kalmaktadır. Bunun en büyük nedeni hayvanların yetersiz beslenmesidir. 

Hayvanların istenilen düzeyde beslenememesinde o ülkede üretilen yemlerin nitelik 

ve niceliğinin yetersiz olması önemli bir rol oynamaktadır. Hayvansal ürünlerin bol 

ve ucuza üretilmesini kaba yemin miktar ve kalitesi belirlemektedir. Çünkü 

hayvanlara doygunluk vermek, işkembeyi çalıştırmak ve geviş getirmek için gerekli 

olan kaba yemler ekonomik ve sağlıklı beslenmenin anahtarıdır. Kaba yemler 

ruminantların protein ihtiyaçlarını rumende sentezlenen mikrobiyal protein ve 

rumenden parçalanmadan geçen yem proteinleri ile birlikte karşılarlar (Broderick, 

1995). Ruminant rasyonlarının kaba yem ağırlıklı olarak hazırlanması, 

sürdürülebilir tarım için gerekli işletme giderlerinin azalması ve son zamanlarda 

uygulama alanı artan organik hayvansal üretim için önemlidir. Hayvanların ihtiyacı 

olan kaba yemler genel olarak üç ana kaynaktan sağlanır. Bunlar; çayır ve mera 

alanları, tarla tarımı içinde yetiştirilen yem bitkileri ve tarla tarımı artıklarından 

oluşan sap samanlar ile endüstri bitkilerinin yan ürünleridir. Kaba yem ihtiyacının 

büyük bir kısmını karşılayan çayır ve meralar yapılan yanlış uygulamalar sonucu 

hayvanların kaba yem ihtiyacının karşılanmasında yetersiz kalmış, birim alandan 

daha az verim alınmaya başlanmıştır. 1940’ lar da 44 milyon hektar olan ülkemiz 

çayır, mera alanları 1997’ ler de 12.3 milyon hektara inmiştir (Anonim, 1997). 

Günümüzde ise toplam çayır alanı 14. 493. 128, mera alanı ise 131.673.745 (TUIK, 

2001) dekardır. Ülkemizde yem bitkileri ekiliş alanları gelişmiş ülkelerden düşük 

düzeylerde kalmış ve bazı ekonomik, teknik ve kültürel yetersizlik sonucu istenilen 

düzeyde gelişememiştir. Ülkemiz hayvan varlığı dikkate alındığında, halen kaba 

yem açığının 28 milyon ton dolayında olduğu hesaplanmaktadır (Karakuş, 2000). 

Yaz aylarında kaba yemler, mera ve otlaklar ile yem bitkileri yetiştirilme 

alanlarından sağlanmakta olup, yeşil yemler ya biçilerek hayvanların önüne 

getirilmekte ya da hayvanlar tarafından otlatılmaktadırlar. Özellikle kışları soğuk 

geçen ve bol yağış nedeniyle ot kurutma imkanı bulunmayan bölgelerde kış 

aylarında kaliteli kaba yem bulmak neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, ülkemizde 

ruminantların beslenmesinde yaygın olarak kullanılan çoğunluğu Buğday 

1

samanından oluşan kaba yemlerle ne yazık ki yeterli ve dengeli besleme yapmak 

mümkün olmamaktadır (Kılıç, 1997). Kaba yemler değişik metotlarla muhafaza 

edilerek hayvanlara verilebilmektedir. Bu sayede kış aylarında kaba yem temini 

sorun olmaktan çıkabilir. Yeşil kaba yemler çoğunlukla kurutma ve silolama 

yöntemleriyle muhafaza edilmektedirler. Geviş getiren hayvanların beslenmesinde 

önemli bir yer tutan kaba yemin bir kaynağı da silajdır. Silaj, su düzeyi yüksek 

kaba yemlerin içerdiği suda çözünebilir karbonhidratların (Sakaroz, Glikoz, 

Fruktoz gibi şekerler), havasız bir ortamda, laktik asit bakterileri (Süt asidi 

bakterileri) tarafından doğal fermantasyon yoluyla laktik aside (Süt asidi) 

dönüştürülmesi sonucu oluşan fermente bir yemdir (Filya, 2001). Yapılan bu işleme 

silolama, silolama işleminin yapıldığı yere ise silo adı verilir. Bugün hala modern 

hayvan yetiştiriciliğinin çok önemli bir parçası olan silaj yapımının tarihi 

günümüzden yaklaşık olarak 3000–3500 yıl öncesine dayanmaktadır (Filya, 2001). 

O dönemlerde hem tahıl danelerinin, hem de yeşil bitkilerin silolandığı 

bilinmektedir. Günümüzde özellikle başta Avrupa ve ABD olmak üzere 

hayvancılığı gelişmiş olan tüm ülkelerde silo yemleri üretimi, yan sanayisi ile 

birlikte çok büyük bir endüstri haline gelmiştir. Söz konusu ülkelerde özellikle süt 

ve besi sığırlarının beslenmesinde tamamen silaj temeline dayalı rasyonlar 

kullanılmaktadır. Kaba yem açığını kapatmada kullanılabilecek yem bitkilerinden 

silaj yapılması hayvan besleme açısından çok önemli yararlar sağlamaktadır (Kılıç, 

1986; Alçiçek vd., 1999). 

Son yıllarda, ülkemizde de silaj yapımı hızla artmış ve üretilen toplam silajın 

yaklaşık % 80’ den fazlasını mısır silajı oluşturmuştur (Alçiçek ve Karaayvaz, 

2003). Silaj, geviş getiren hayvanların ekonomik, dengeli ve yeterli 

beslenmelerinde kullanılan önemli bir kaba yem kaynağıdır (Saner, 1993; Tümer, 

1996; Avcıoğlu vd., 1998; Soya vd., 1998). Dünyada tarımı yapılan hemen hemen 

tüm bitkisel ürünler ile yan ürünlerin silajı yapılabilmektedir. Silaj, maliyetinin çok 

düşük oluşu, besleme ve sindirilme derecelerinin yüksek oluşu nedeniyle karlı bir 

hayvancılık için imkan sağlar. Silaj yapımının kuru ot üretimine göre hava 

koşullarına çok daha az bağımlı olması, silajı yapılan bitkilerin farklı olgunlaşma 

dönemlerinde hasat edilebilmesi çalışma şartlarını kolaylaştırır. Silajlık bitkinin 

2

hasadı daha erken yapıldığından senede iki ürün alma imkanı sağlar. Ayrıca kuru ot 

üretimi ile karşılaştırıldığında iyi yapılan bir silajda hem fiziksel, hem besin 

maddesi kayıp oranları çok daha az olur. 

Ülkemizde silajlık ve kuru ot elde etmek amacıyla yetiştirilen Mısır, Arpa, Buğday, 

Tritikale hasılları ile SorgumXSudan Otu Melezi, vb. yem bitkilerinin protein 

içerikleri düşük düzeylerde kalmaktadır. Özellikle süt sığırcılığında vazgeçilmez bir 

kaynak durumunda olan bu yem bitkilerinin oldukça değişik şartlarda (kurak, 

yağışlı, marjinal tarım alanları, v.b) yetiştirilebilmeleri büyük bir avantaj teşkil 

etmektedir. Ancak düşük düzeyde kuru madde içeriğinde hasat edilmeleri, protein 

içeriklerinin düşük kalması dolayısıyla birim alandan daha az besin madde 

kaldırılması da bilinen bir gerçektir. Diğer yandan yapılan pek çok sayıdaki 

çalışmalarda özellikle protein oranı yüksek olan broiler altlığını bu ve benzer yem 

bitkileri ile silolanmanın silajın kuru madde ve protein oranını yükselterek, 

hayvanlara daha fazla besin maddesi sağlanabildiği de bilinmektedir. Ayrıca 

çevreye atılan broiler altlığının bu şekilde değişik yem bitkileri ile birlikte 

silolanması bu kaynaktan yararlanmayı artırmaktadır. 

Bu yüksek lisans tez çalışmasında ülkemizde yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan ve 

daha çok dane üretimi amacıyla yararlanılan bazı Buğdaygil yem bitkilerine değişik 

düzeylerde broiler altlığı ilavesinin karışımın yem değeri ve silolanma özelliklerine 

olan etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 

3

2. KAYNAK ÖZETLERİ 

Çalışma konusunu ilgilendiren literatür bu bölümde üç ana başlık altında 

toplanmıştır. İlk olarak; Buğday, Arpa ve Tritikale hasılları ile SorgumXSudan Otu 

Melezi bitkilerinin yem değeri ve silolanma özellikleri, ikinci kısımda broiler altlığı 

ve yem değerine ilişkin bilgiler ve son olarak da broiler altlığının bazı yem 

kaynakları ile silolanma özellikleri ve bununla ilgili yapılan çalışmalara yer 

verilmiştir. 

2.1. Buğday, Arpa ve Tritikale Hasılları ile SorgumXSudan Otu Melezi’ nin 

Besin Madde İçeriği ve Silolanma Özellikleri 

Türkiye’ de temel kaba yem kaynağı olarak; çayır meralar, baklagil yem bitkileri ve 

tahılların sap ve samanlarından yararlanılmakta, ancak ulusal hayvansal üretimimiz 

için gerekli olan kaliteli kaba yemin tamamı bu kaynaklardan sağlanamamaktadır. 

Yem açığının kapatılabilmesi için çeşitli alternatifler araştırılmaktadır. Bu 

alternatiflerden biriside Buğdaygil bitkilerinden silaj olarak yararlanmadır. Buğday, 

Arpa ve Tritikale hasılları ile SorgumXSudan Otu Melezi çok önemli silajlık 

bitkiler olup, özellikle bazı ülkelerde silaj yapımında ana bitki olarak kullanılmakta 

ve en fazla silaj bu bitkilerden yapılmaktadır. Silaj yapımı için bu bitkiler genellikle 

% 35–38 kuru madde içerdikleri hamur olum döneminde hasat edilmektedir. Bu 

dönemde Buğdaygil bitkileri fermantasyon için gereken suda çözünebilir 

karbonhidrat içeriğine sahiptir ve tampon kapasitesi de orta düzeydedir. Silaj için 

hamur olum dönemi kesinlikle geçirilmemelidir. Buğdaygil bitkileri süt olum 

döneminde hasat edilmesi halinde yaklaşık % 35 KM içerecek şekilde soldurulması 

gerekir. Son yıllarda Buğday üreticiler arasında popülarite kazanan bir silajlık bitki 

olmuştur. Buğday için en uygun biçim zamanı danelerin süt olum döneminden 

itibaren başlar ve hamur olum döneminin sonuna kadar devam eder. Ancak en 

uygun hasat dönemi daha önce de belirtildiği gibi yaklaşık olarak % 35–38 kuru 

madde içerdiği hamur olum dönemidir. 

4

Silaj yapmak amacıyla değerlendirdiğimiz Arpa bitkisinin Dünyadaki önemli gen 

kaynaklarından birisi Türkiye’ dir. Yüzyıllardır ülkemizde yetiştiriciliği yapılan 

Arpa türleri, bünyelerinde bulunan besin maddeleri itibariyle hayvan beslenmesinde 

önemli rol oynamaktadırlar. Türkiye’ de Arpa konusunda yapılan çalışmalar 

genelde tane verimi üzerine odaklanmıştır. Halbuki yem değeri özelliği yüksek olan 

Arpanın sadece tane değil hasıl ve silajlık özelliklerinin de bilinmesi ve uygun olan 

silajlık çeşitlerin belirlenerek, hayvansal üretimde kullanılması ülkesel yem 

açığının kapatılmasına katkıda bulunabilir. Arpa çeşit ve hatları ile muhtelif 

ekolojilerde yapılan çalışmalarda Arpada bitki boyunun İç Anadolu’ da 36.67 – 

115,0 cm (Aydın ve Tosun, 1993), Aydın’ da 88.24 – 132,79 cm (Turgut vd., 1997) 

ve Konya’ da 46.94 – 77.62 cm arasında olduğu tespit edilmiştir (Topal, 1997). Ot 

üretimi için yetiştirilecek tahılların yüksek verimli, lezzetli, ince gövdeli ve otu 

çabuk kuruyan türden olması gerekir (Arslan ve Gülcan, 1996). Arpa hasılı 

silolanmasında büyük bir titizliği gerektirir. Yemlerde kaçınılmayan kirlenme, 

fermantasyonu olumsuz etkileyen olumsuz mikroorganizmalar ve hava sızması 

kolay silolanan yemlerde bile çalışmaları olumsuz etkileyebilir (Kılıç, 1986). 

Kaliteli bir silaj elde etmek için silo içerisinde mutlaka asidik bir ortam dolayısıyla 

düşük pH değeri ve yüksek düzeyde laktik asit oluşumu sağlayacak suda kolay 

eriyebilen karbonhidrat kaynağının bulunması, protein düzeyi ve yemin en az % 

30- 35 kuru madde kapsamasına dikkat edilmelidir. Yüksek düzeyde su içeren 

bitkilerin bu haliyle silolanması bir çok besin madde kaybının yanında laktik asit 

fermantasyon oluşumunu aksatmakta ve bütirik asit oluşumunu artırmaktadır 

(Kılıç,1986; Filya, 2000). Arpanın yer aldığı Arpa-fiğ karışımlarından da silaj 

yapılabilmektedir. Arpa-fiğ karışımlarından dekara 2–4 ton silajlık yem almak 

mümkündür. Arpa-fiğ karışımlarında silaj için en uygun biçim dönemi, çiçeklenme 

başı veya çiçeklenme ortasıdır. Bu tip bitkilerin biçimden sonra, bir gün 

soldurulması uygun olur. Arpa ile farklı karışım oranları şeklinde yetiştirilen fiğde 

en kaliteli silajlar karışımda Arpa oranının fazla olması koşulu ile elde 

edilebilmektedir (Arslan ve Gülcan, 1996). 

5

Silaj çalışmasında kullandığımız diğer bir bitki olan Tritikale, genetik olarak 

Buğday ve Çavdarın melezlenmesi sonucunda elde edilmiş bir serin iklim tahılıdır. 

Çavdarın yüksek adaptasyon özelliği ile Buğdayın verim ve kalitesi birleştirmeyi 

amaçlayan melezleme çalışmalarının sonucunda elde edilen Tritikale, Dünya’ da 

birçok ülkede geniş alanlarda yetiştirilmektedir. Tritikale özellikle Buğday tarımına 

uygun olmayan toprak derinliği az, çorak ve kışları çok sert geçen bölgelerde 

Buğday’ dan daha verimli olabilmektedir. Yüksek tane ve yeşil ot verimi, hızlı 

büyüme ve gelişme özelliği ve yüksek orandaki lisin içeriği nedeniyle insan ve 

hayvan beslenmesinde önemli bir serin iklim tahıl cinsidir (Müntzing, 1989; Kün, 

1996). Ancak son zamanlardaki ıslah programları, farklı çevre koşullarında hayvan 

yemi ve yeşil ot üretim amaçlı çeşitlerin ıslahı üzerinde durulmuştur (Akgün ve 

Kara, 2002). 

Tritikale herhangi bir ön işleme gerek duyulmadan hayvanlara yedirilebilir. 

Tritikale otu hayvan beslenmesinde hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde 

gün geçtikçe daha fazla kullanılmaktadır. Tarlada otlatma, yeşil ot olarak biçme, 

erken devrede tarlada otlatıp sonra tane almak için bırakma ve silaj olarak kullanım 

gibi çeşitli şekillerde yararlanılmaktadır. Tritikalenin yeşil ot üretiminin (30–40 

t/ha) fazla olması nedeniyle silaj yapımında kullanılabileceği bildirilmiştir. 

Tritikalede ot verimi kadar otun kalitesi de önemlidir. Bu kalite faktörlerinin 

başında ham protein içeriği ve sindirilebilme özelliği gelmektedir. Tritikalenin yem 

değeri Mısır, Buğday, Arpa, Çavdar ve Sorguma eşit veya daha iyi olup, 

rasyonlarda; Mısır, Buğday, Arpa, Çavdar ve Yulaf yerine ikame edilebilir. 

Kuraklık, yüksek sıcaklık, aşırı nem gibi şartlarda, asitli topraklarda Arpa ve Yulafa 

göre Tritikale verim potansiyeli ve sap sağlamlığını devam ettirebilir. Arpa ve 

Yulafın kuraklığa toleransı daha azdır ve Tritikaleden daha zayıf sapları vardır. 

Tritikalenin silaj kalitesi Yulaf ve Arpa arasında yer alırken daha erken silaj hasadı 

kaliteyi ve protein içeriğini artırır, fakat verim potansiyeli azalır. Tritikale ve 

Tritikale+Arpa karışımı silajlarının hayvanlarda süt verimini Arpa ve Tritikalenin 

ayrı silajlarına göre daha olumlu etkilediği vurgulanmıştır (Akgün ve Kara, 2002). 

Çalışmanın diğer bir yem bitkisini oluşturan SorgumXSudan Otu Melezi son 

yıllarda dikkat çeken ve oldukça yoğun bir şekilde silajı yapılmakta olan bir 

6

itkidir. Ülkemizde yapılan SorgumXSudan Otu Melezi silajlarında her yıl bir 

önceki yıla göre artış gözlenmektedir. Afrika’ nın doğal bitkisi olmasına rağmen 

özellikle diğer sıcak ve yarı kurak bölgelerde de geniş olarak kültürü yapılmakta, 

ABD’ nin orta kısmında ise besi sığırlarının beslenmesinde büyük miktarlarda 

kullanılmaktadır. SorgumXSudan Otu Melezi, mısıra göre kurağa karşı oldukça 

dayanıklı olup, besin maddelerince yetersiz, tuzlu topraklarda da yetişebilme 

özelliğindedir. Bu özellikleri yarı kurak ve sulama imkanları kısıtlı bölgeler için 

çok önemli bir avantaj sağlamaktadır. SorgumXSudan Otu Melezi sahip olduğu 

suyun büyük bir bölümünü gövdesinde biriktirir. Geç dönemlerde bile hasat edilse 

yine de yüksek bir su içeriğine sahiptir. Bu nedenle silaj yapımı için su içeriği 

yüksek bir ürün sayılabilir. Sorgum danelerinin belirli düzeylerde tanen içermesi 

danelerin protein kalitesini düşürür. Taninler bazı hayvan türleri için toksik (zehirli) 

olabilirler. Ancak SorgumXSudan Otu Melezi silajının ruminantlara yedirilmesi 

herhangi bir toksik etkiye neden olmamaktadır. Diğer yandan özellikle yetersiz su 

ve yüksek nitrojenli gübre kullanılmış SorgumXSudan Otu Melezi bitkisinde 

gövdenin aşağı kısımlarında yüksek bir nitrat birikimi olur. Nitratlar da silaj 

fermantasyonu sırasında ayrışırlar ve zararlı bir etkileri kalmaz. Bununla birlikte 

genç sorgum ve sudan otları prüsik asit içerir. Bu asit de hayvanlar tarafından 

oldukça yüksek bir toksisiteye sahip hidrojen siyanite parçalanır. Bu nedenle silajı 

yapılacak olan sorgum hasat sırasında en az 75–80 cm, sudan otu ise 40–50 cm 

boyunda olmalıdırlar. Şayet boyları bu uzunluklardan daha kısa iseler kesinlikle 

silajlık olarak hasat edilmemelidirler. Her iki bitkinin de prüsik asit içerikleri silaj 

fermantasyonu sırasında düşmez, ancak soldurma işlemi sırasında prüsik asidin % 

50–70’ lik kısmı bitki bünyesinden uzaklaşabilir. SorgumXSudan Otu Melezi silajı 

süt ineklerinde yaklaşık olarak mısırın % 80–85' i kadar sindirilebilmektedir. Ancak 

yeni geliştirilen bazı silajlık SorgumXSudan Otu Melezi çeşitlerinin lignin 

içerikleri daha düşük olduğu için sindirilme dereceleri de normal sorgumlardan 

daha yüksektir. Bitkinin çiçeklenme başlangıcı ile danelerin süt olum dönemi 

arasında kalan dönem sorgum silajı için en uygun biçim zamanıdır. Biçim 

zamanının gecikmesi halinde hem sorgumun silolanabilirlik özellikleri olumsuz 

yönde etkilenmekte, hem de içerdiği taninlerin miktarında bir artış görülmektedir 

(Yüksel, 2006). Süt olum döneminde biçilen SorgumXSudan Otu melezi yem 

7

itkisi çoğu zaman katkı maddesine gerek duyulmadan başarıyla 

silolanabilmektedir (Demirel vd., 2004). Ancak fermantasyon olaylarının kontrol 

altına alınabilmesi amacıyla çeşitli katkı maddeleri kullanılmaktadır. Bunlardan 

bitkisel materyalin ham protein içeriğini arttırmak için üre; şeker içeriğini artırmak 

için ise melas yaygın olarak kullanılmaktadır. Melas, özellikle kuru madde içeriği 

düşük buğdaygil yem bitkilerinde ve suda eriyebilir karbonhidrat içeriği düşük 

baklagil yem bitkilerinde, fermantasyon etkinliğini artırmaktadır (Kılıç, 1986; 

Filya, 2000). 

2.2. Alternatif Bir Yem Kaynağı Olarak Broiler Altlığı ve Besin Madde İçeriği 

Broiler altlığı; broiler yetiştiriciliğinde 1m 2’ ye 2–5 kg arasında serilen, söz konusu 

hayvanlar için yem olarak bir değer ifade etmeyen, broiler yetiştiriciliğinde üretim 

döneminin sonunda değişik besin maddeleri bakımından zengin bir yapı gösteren 

materyaldir. Kanatlı altlığı, kanatlı hayvanların yerde yetiştirilmeleri durumunda 

altlık olarak kullanılan yonga, rende talaşı ve pirinç kavuzu gibi maddelerin gübre 

ve yemliklerden saçılan yemlerle farklı oranlarda karışmış bir görüntüsüdür. Yerde 

yetiştiricilik genelde broiler üretiminde uygulandığından elde edile altlıklar broiler 

altlığı olarak tanımlanır. Bugün için ruminantların beslenmesinde en çok kullanılan 

gübreler tavuk gübreleridir. Tavuk gübreleri genel olarak broiler ve kafes tavuğu 

gübreleri olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir. Bu iki grup gübreden özellikle 

broiler gübreleri ruminantların beslenmesinde en çok kullanılan ve yem kaynağı 

olarak çok daha önemli olan gübrelerdir. Broiler altlığı 6-7 haftalık bir broiler 

üretimi sonunda geriye kalan altlık materyali, dışkı, dökülmüş yemler, sindirim 

kanalı atıkları, tüyler ve bazı yabancı maddeleri içermektedir (Ak, 1990; Ruffin vd., 

1998). Yapısı farklı nedenlere bağlı olarak değişiklik gösteren broiler altlığını 

meydana getiren unsurlar Çizelge 2.1’ de ve besin madde yapısı Çizelge 2.2’ de 

(Ak, 1990; Ruffin vd., 1998) verilmiştir. 

8

Çizelge 2.1. Broiler altlığını meydana getiren unsurlar 

Unsur Ortalama, % Değişim Ağırlığı, % 

Dışkı 62 42–81 

Altlık Materyali 31 20–48 

Döküntü Yem 3 2–25 

Tüy 2 1–7 

Yabancı Maddeler 2 1–3 

Bu bağlamda kanatlı altlığının alternatif yem kaynağı olarak özellikle geviş 

getirenlerin rasyonlarında kullanımı Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yakın ilgi 

görmeye başlamıştır. Araştırıcılar broiler altlığının hayvan beslemede kullanımının 

atıktan ve kirlenmeden tasarruf sağlamakla kalmayıp, ruminantlar için ucuz bir yem 

komponenti olabileceğini vurgulamaktadır (Ak, 1990). 

9

Çizelge 2.2. Broiler altlığının besin madde içeriği (Ak, 1990; Ruffin, 1998) 

Besin Maddesi Ortalama Değişim Aralığı 

Ham Protein, % 31 15–38 

Gerçek Protein, % 17 - 

Ham Selüloz, % 17 11.52 

Lignin, % 10 - 

NDF, % 29 - 

Ham Kül, % 15 9–54 

NÖM, % 32 - 

Ham Yağ, % 2.8 - 

SE (kcal/kg) 2440 - 

ME (kcal/kg) 2200 - 

TDN, % 55 36–64 

Kalsiyum, % 2.3 0.81–6.13 

Fosfor, % 1.6 0.56–3.92 

Potasyum, % 2.3 0.73 

Magnezyum, % 0.52 0.19–0.88 

Kükürt, % 0.50 0.22–0.83 

Bakır, ppm 470 25–1003 

Demir, ppm 2370 529–12604 

Mangan, ppm 350 125–667 

Çinko, ppm 25 9–54 

Altlık genel olarak yüksek düzeyde ham protein (% 25; % 45 gerçek protein, % 55 

NPN), mineral (% 25; özellikle Ca ve P) ve 8.77- 10.02 MJ/kg Metabolik enerji 

içermektedir (Rankins, 1995). Altlık materyali besin madde içeriği bakımından 

zengin bir yapı gösterse de bazı sakıncalarından dolayı (patojen bazı 

mikroorganizmaların etkinliği) yem olarak doğrudan kullanımı söz konusu değildir. 

Ancak altlık başta mısır olmak üzere değişik posalar ve bazı yem kaynakları ile 

birlikte silolama, derin yığın halinde sıcak fermantasyona uğratma, kurutma ve 

10

ekstrüzyon-peletleme gibi işlemler uygulanarak hayvan beslemede yem olarak 

kullanılabilmektedir (Ayhan, 2000). Broiler gübresinin ruminantların 

beslenmesinde kullanılabilmesi için % 12–25 düzeyinde su, % 18–30 düzeyinde 

ham protein, % 15–25 düzeyinde de ham kül içermesi istenir. Broiler gübrelerinin 

su içeriği kabul edilebilir düzeyin altında ise gübrelere bir miktar su ilave edilerek, 

su içeriği kabul edilebilir düzeyin üzerinde olan gübreler ise bir miktar kurutularak 

kullanılacak hale getirilebilir. Ancak broiler gübrelerinin hayvan beslenmede 

kullanılması için ham protein içeriği % 18’ in altında ve ham kül içeriği % 28’ in 

üzerinde olmaması, eğer bu oranları sağlamıyorsa yalnızca bitkisel üretimde gübre 

amacıyla kullanılması gerekir. Broiler gübrelerine en çok uygulanan işlem kurutma 

işlemidir. Fakat kurutma işlemi ile gübrelerin protein içerikleri yaklaşık % 20 

oranında azalmaktadır. Ayrıca gübrelere uygulanan yapay kurutma işlemleri için 

kullanılan enerjinin maliyeti de oldukça fazladır. Bu nedenle broiler gübrelerinin 

çeşitli bitkisel materyal ve yan ürünler ile silolanması daha uygun ve elverişlidir. 

2.3. Broiler Altlığının Bazı Yem Kaynakları ile Silolanabilme Özellikleri 

Bu bölümde sadece broiler altlığının değişik yem bitkileri ile silolanma 

olanaklarının araştırıldığı çalışmalara yer verilmiştir. Besin madde içeriği 

bakımından zengin bir özellik taşıyan broiler altlığının bazı sakıncalarından dolayı 

(özellikle patojen mikroorganizmalar) doğrudan doğruya yem olarak kullanımı söz 

konusu değildir. Altlık yem olarak değerlendirilmeden önce sıcak fermantasyona 

uğratma, kurutma, ekstrüzyon-peletleme veya silolama gibi işlemlere tabi 

tutulmaktadır. Broiler gübrelerinin çeşitli bitkisel materyal ile silolanması, 

gübrelerin hayvan beslemede kullanılması için en çok kullanılan yöntem olan 

kurutma işleminin ek bir maliyet getirmesi nedeniyle ortaya çıkmıştır. Broiler 

altlığının çeşitli bitkisel materyal ile silolanmasının yem değeri ve silolanma 

özelliklerini nasıl etkilediği konusunda birçok çalışma yapılmıştır. Chaudhry vd. 

(1995), silajlık Mısır ile broiler altlığının silolanma imkanını araştırdıkları 

çalışmalarında, altlığın % 40’ a kadar karıştırılarak silolanabildiğini saptamışlardır. 

Rude ve Rankins (1994), yaptıkları çalışmalarında Mısıra alternatif olarak broiler 

altlığının % 20’ lere kadar varan oranda Köpek Dişi ve Kaynaş ile birlikte 

silolanabileceğini belirtmişlerdir. Ayhan vd. (1998), silajlık Mısıra broiler altlığı 

11

ilavesinin silaj kalitesine ve silajın besin madde içeriğine etkilerini araştırdıkları 

çalışmalarında, biri kontrol olmak üzere diğerleri; silaj kuru maddesinin % 17, % 

28, % 39 ve % 50’ sini karşılayan broiler altığı ile karıştırılmış silaj örnekleri ile 

yapılan silolama ve sindirim denemesinde kontrole göre altlık ilave edilmiş 

gruplarda genelde kuru madde, ham protein, ham yağ, ham selüloz ve ham kül’ ün 

yükseldiği ve NÖM oranının düştüğünü saptamışlardır. Ayrıca ham proteince 

yetersiz durumda olan mısırın bu besin maddesince desteklendiğini belirtmişlerdir. 

Altlık düzeyinin artışına bağlı olarak pH değerinde belli düzeyde bir artışın ortaya 

çıktığı, silo asitlerinden laktik asit oranının da altlığın artan düzeyine bağlı olarak 

atış gösterdiği, asetik asit oranında da düşüş meydana geldiği vurgulanmıştır. 

Broiler altlığının silajların fiziksel özelliklerine etkisini incelediklerinde % 27.70 

oranına kadar ki ilavelerde karışımın renk, koku ve strüktür de bir değişimle 

karşılaşmamışlar, ancak altlığın % 38.55 ve % 50.25 oranlarında ilave edildiği 

gruplarda hafif bir altlık kokusu ve renkte çok az bir değişim gözlemişlerdir. Silaj 

kalite sınıfını ise bu gruplarda Memnuniyet verici olarak belirlemişlerdir. 

Sindirilebilir besin maddeleri ve enerji (BE, ME, NEL) bakımından ise altlık 

karıştırılan grupların kontrol grubuna göre daha iyi sonuç verdiği ya da yakın 

sonuçlar gösterdiğini belirtmişlerdir. Tüm bu analizler göz önünde 

bulundurulduğunda da silajlık mısıra kuru maddesinin yaklaşık % 40’ ına varan 

düzeyde broiler altlığı karıştırmanın iyi kalitede ve tehlikesiz bir şekilde 

silolanabileceğini bildirmişlerdir (Ayhan vd., 1998). Portakal posası ile broiler 

altlığının % 15, % 30 ve % 45 oranında karıştırarak silolanma imkanının ve yem 

değerinin araştırıldığı bir çalışmada, altlık ilavesinin ham protein miktarında önemli 

bir artışa neden olduğu belirtilmiştir. Portakal posasına altlık ilavesiyle laktik asit 

oranının arttığı fakat bu artışın kaliteli silo yemlerde gözlenen yüksek laktik asit 

oranına ulaşamayacağını bildirmişlerdir. Asetik asit ve bütirik asit düzeyinde de 

artış saptamışlardır. Fiziksel değerlendirme sonuçlarında ise koku, strüktür ve 

rengin % 45 altlık grubunda kötüleştiğini vurgulamışlardır. Deneme gruplarının, in 

vivo enerji içerikleri değerlendirildiğinde Brüt enerji ( BE), Metabolik enerji (ME) 

ve Net enerji laktasyon (NEL) içeriklerinin portakal posasına altlık ilavesi ile 

kısmen arttığını, mikrobiyolojik açıdan değerlendirildiğinde ise tüm gruplarda 

salmonella ve koliform bakterilerine rastlanmadığı, küf mantarlarının da ilk iki 

12

grupta sıfır, diğer gruplarda da önemsenmeyecek düzeyde çıktığını belirtmişlerdir. 

Son olarak da, Portakal posası ile broiler altlığının % 30 düzeyine kadar 

karıştırılmasının ham besin maddeleri, silaj kalitesi, yem enerji içeriği ve 

mikrobiyolojisi açısından olumsuz bir etkide bulunmadığını bildirmişlerdir 

(Alçiçek vd., 2001). Bu durum altlık kullanımını daha önemli hale getirmektedir. 

Ergül vd. (2001), yaptıkları çalışmada broiler altlığını şeker pancarı posası ile 

silolanma olanağını ve yem değerini araştırmışlardır. Böylelikle bol miktarlarda 

pancar posasının üretildiği bölgelerde, nitrojence zengin yeni bir yem kaynağı olan 

broiler altlığı ile desteklenmesini ve çevre kirliliğine neden olan broiler altlığının 

hayvansal ürüne dönüştürülmesini amaçlamışlardır. Araştırmadan elde ettikleri 

sonuçlara göre rende talaşı, gübre ve dökülen yemlerden oluşan broiler altlığının 

pancar posası ile % 30’ a kadar karıştırılarak kolayca silolanabildiğini, organik asit 

içeriklerine göre yapılan değerlendirmede de pancar posasından daha kaliteli bir 

silolanmaya neden olduğunu belirtmişlerdir. Bira posasının broiler altlığı ile 

karıştırılarak silolanma imkanı ve yem değerinin araştırıldığı bir çalışmada (Ayhan 

vd., 2002), altlık ilavesinin silaj kuru madde, ham protein ve ham kül içeriğini 

arttırdığı belirtilmiştir. İyi kaliteli bir silaj da pH değerlerinin 3.90- 4.60 arasında 

olduğunu, bu çalışma da altlık ilavesi ile silajların pH değerinin 3.80’den 4.68’e 

yükseldiği bildirilmiştir. Silajların laktik asit içeriğinin % 2.04’ den % 2.57’ ye, 

asetik asit içeriğinin % 0.50’ den % 1.79’ a, bütirik asit içeriğinin % 0.04’ den % 

0.21’ e yükseldiğini, kaliteli silo yemlerinde laktik asit içeriğinin % 2’ nin üzerinde 

olması gerektiğini ve asetik asidin % 0.8’ in üzerine çıkmamasının gerektiğini 

vurgulamışlardır. Bütirik asit ise bulunmaması gerekirken, silo yemlerinde % 0.1- 

% 0.7 arasında bütirik aside sıkça rastlandığını belirtmişlerdir. Yaptıkları çalışma 

sonucuna göre ruminant hayvanların beslenmesinde alternatif bir yem kaynağı 

durumunda olan broiler altlığının, suca zengin bir yem maddesi olan bira posası ile 

kuru madde esasına göre % 45’ e varan düzeylerde silolanabileceğini saptamışlardır 

(Ayhan vd., 2002). Çapçı vd. (2002), yaptıkları bir çalışmada Domates posasına 

broiler altlığı ilavesinin silajın ham protein ve ham kül içeriğini yükseltebileceğini, 

altlığın ruminantlar için iyi bir enerji kaynağı olduğunu ve mikrobiyolojik analiz 

sonuçlarına göre de silajlarda koliform, salmonella ve küfe rastlanmadığını 

belirtmişlerdir. Silaj kalitesi, yem enerji içeriği ve yem mikrobiyolojisi açısından 

13

olumsuz bir etkiye sahip olmadığından domates posasına % 30’ a kadar altlık 

karıştırılabileceğini bildirmişlerdir. Yapılan diğer bir çalışmada, yem kanyaşının 

broiler altlığı ile silolanmasının kuru madde, ham protein, ham yağ ve ham selüloz 

içeriğini artırdığını, silajların enerji içeriklerinin de kontrol grubuna göre arttığını 

belirtilmiştir. İyi bir protein kaynağı olan broiler altlığının % 40’ a kadar Yem 

Kanyaşı ile başarılı bir şekilde silolanabileceğini böylece broiler altlığından dolayı 

oluşan çevresel kirliğin önlenebileceğini ve yem kanyaşının da ruminantlar için 

alternatif bir yem kaynağı olacağını bildirmişlerdir (Ayhan vd., 2003). 

14

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

3.1. Materyal 

3.1.1. Yem Materyali 

Denemenin ana materyali oluşturan Buğday, Arpa ve Tritikale Hasılları ile, 

SorgumXSudan Otu Melezi Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörlüğü Tarımsal 

Araştırma ve Uygulama Merkezi (TARUM) üretim çiftliğinden temin edilmiştir. 

Araştırmanın diğer yem materyalini oluşturan broiler altlığı ise özel bir broiler 

üretim işletmesinden sağlanmıştır. 

3.2. Yöntem 

Araştırmada, silaj yapmak amacıyla; S.D.Ü TARUM üretim çiftliğinde yetiştirilen, 

Buğday, Arpa ve Tritikale hasılları hamur olum döneminde, SorgumXSudan Otu 

Melezi ise süt olum döneminde olmak üzere haziran 2008’ de hasat edilmişlerdir. 

El orağı kullanılarak biçilen bu bitkiler silaj makinasında kıyılarak 5–6 cm 

uzunluğunda parçalara ayrılmışlardır. Daha sonra özel bir işletmeden temin edilen 

broiler altlığı ile toplam silaj kuru maddesi esasına göre % 0 (Kontrol), % 10, % 20, 

% 30, % 40 broiler altlığından kuru madde gelecek şekilde 1’ er kg’ lık cam 

kavanozlara, üçer paralel olarak homojen bir şekilde karıştırılıp, silajlar yapılmıştır. 

Toplam 60 adet cam kavanoz kullanılmıştır. Cam kavanozlar SDÜ Ziraat Fakültesi 

Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı Laboratuvarına 

getirilerek oda koşullarında 75 gün süre ile silolanmıştır. Çizelge 3.1’ de deneme 

gruplarına ilişkin ayrıntılı bilgi verilmiştir. 

15

Çizelge 3.1. Deneme planı 

Buğday Hasılı 

(Kontrol) 

Deneme Yemleri 

Arpa Hasılı 

Tritikale Hasılı 

(Kontrol) 

(Kontrol) 

SorgumXSudan Otu Melezi 

(Kontrol) 

Buğday Hasılı + % 10 

Arpa Hasılı + % 10 

Tritikale Hasılı + % 10 

SorgumXSudan Otu Melezi + 

Broiler Altlığı 



% 10 Broiler Altlığı 








%20 Broiler Altlığı 

















Silolama sonrası cam kavanozlar açılarak öncelikler fiziksel analizler ve daha sonra 

da kimyasal analizler yapılmıştır. Silajlarda ham besin madde analizleri, ham 

selüloz dışında, Weende (Naumann ve Bassler, 1993) ve Van Soest (Georing ve 

Van Soest, 1983) , ham selüloz tayini Lepper yöntemine göre yapılmıştır (Bulgurlu 

ve Ergül, 1978). Fiziksel özelliklerin belirlenmesinde DLG (DLG, 1987) 

anahtarından yararlanılmış ve silaj örneklerinde pH ölçümü elektronik pH metre ile 

yapılmıştır. Ayrıca silo yemlerinin BE (DLG, 1991), ME (TSE, 1991) ve NEL 

(Kirchgessner ve Kellner, 1981) içerikleri ham besin maddeleri üzerinden 

hesaplanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesinde 

SAS istatistik programından yararlanılmıştır (Orhan vd., 2004). 

16

4. ARAŞTIRMA BULGULARI 

4.1. Broiler Altlığının Besin Madde İçeriğine İlişkin Bulgular 

Araştırmada silajlık yem bitkilerine karıştırılan broiler altlığının yem besin madde 

içeriğine ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.1’ de verilmiştir. 

Çizelge 4.1. Araştırmada kullanılan broiler altlığının besin madde içeriği ve enerji 

değerine ilişkin bulgular 


Kuru Madde, % 90.34 

Organik Madde, % 80.45 

Ham Protein, % 29.12 

Ham Yağ, % 2.61 

Ham Selüloz, % 15.40 

Nitrojensiz Öz Maddeler, % 33.32 

Ham Kül, % 19.55 

Brüt Enerji, MJ/kg KM 16.21 

Metabolik Enerji, MJ/kg KM 9.33 

Net Enerji Laktasyon, MJ/kg KM 7.74 

Çizelge 4.1’ de görüldüğü gibi broiler altlığının kuru madde içeriği % 90.34, 

organik madde içeriği % 80.45, ham protein içeriği % 29.12, ham yağ içeriği % 

2.61, ham selüloz içeriği % 15.40, nitrojensiz öz madde içeriği % 33.32, ham kül 

içeriği % 19.55 bulunmuştur. Broiler altlığının enerji içeriği incelendiğinde BE 

16.21 MJ/kg KM, ME 9.33 MJ/kg KM ve NEL 7.74 MJ/kg KM olduğu 

görülmektedir. 

17

4.2. Broiler Altlığı ile Silolanan Buğday Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği ve 

Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular 

Broiler altlığı ile silolanan Buğday hasılı silajının besin madde içeriği ve enerji 

değerlerine ilişkin bulgular Çizelge 4.2’ de ve silolanma özelliklerine ilişkin 

bulgular ise Çizelge 4.3’ de verilmiştir. 

Çizelge 4.2. Buğday hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerlerine 

ilişkin bulgular 

Kuru Madde de, % 

Buğday 

Hasılı 

(Kontrol) 



+ % 10 Broiler 

Altlığı 



Altlığı 



Altlığı 



Altlığı 

Doğal Halde KM, % 34.89±0.50 e 39.36±0.40 d 42.73±0.02 c 45.01±1.07 b 47.40±0.65 a 

Organik Madde, % 93.31±0.13 a 92.58±0.08 b 91.32±0.07 c 90.08±0.11 d 88.96±0.10 e 

Ham Protein, % 12.41±0.27 e 14.37±0.42 d 15.61±0.01 c 16.37±0.18 b 18.81±0.16 a 

Ham Yağ, % 3.78±0.07 a 3.28±0.01 b 2.87±0.03 d 2.95±0.02 c 2.97±0.04 c 

Ham Selüloz, % 33.00±0.16 a 29.81±0.37 b 27.53±0.38 c 26.77±0.04 d 26.99±0.27 d 

Nitrojensiz Öz 

Maddeler, % 

44.12±0.09 a 45.12±0.06 c 45.31±0.30 c 43.99±0.28 b 40.19±0.07 d 

Ham Kül, % 6.69±0.13 e 7.42±0.08 d 8.68±0.07 c 9.92±0.11 b 11.04±0.10 a 

Brüt Enerji, MJ/kg 

KM 

Metabolik Enerji, 

MJ/kg KM 

18.58±0.24 a 18.87±0.18 b 17.78±0.04 c 17.76±0.02 c 17.85±0.05 c 

7.95±0.03 a 8.37±0.07 b 8.54±0.00 b 8.50±0.03 b 8.37±0.03 b 

Net Enerji Laktasyon, 

4.93±0.08 d 5.73±0.01 c 6.19±0.03 a 6.03±0.02 b 5.98±0.04 b 

MJ/kg KM 

a, b, c, d, e, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P < 0.05) 

Çizelge 4.2’ de verilen bulgular incelendiğinde Buğday hasılının KM, OM, HP, 

HY, HS, NÖM, HK içerikleri ve BE, ME, NEL değerleri üzerine broiler altlığı 

ilavesinin istatistiksel olarak etkili olduğu görülmektedir (P

içeriği broiler altlığı ilavesiyle azalmıştır. Ham selüloz değerindeki bu düşüş % 30 

oranına kadar önemli bulunmuştur (P

4.3. Broiler Altlığı ile Silolanan Arpa Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği ve 

Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular 

Broiler altlığı ile silolanan Arpa hasılı silajının besin madde içeriği ve enerji 

değerlerine ilişkin bulgular Çizelge 4.4’ de ve silolanma özelliklerine ilişkin 


Çizelge 4.4. Arpa hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerlerine 



Arpa Hasılı 

(Kontrol) 


Arpa Hasılı + 

% 10 Broiler 

Altlığı 


% 20 Broiler 

Altlığı 


% 30 Broiler 

Altlığı 

Arpa Hasılı + % 

40 Broiler Altlığı 

Doğal Halde KM, % 37.96±0.21 d 43.51±0.55 c 44.89±0.54 b 43.72±0.34 c 47.86±0.51 a 

Organik Madde, % 93.46±0.04 a 92.65±0.09 c 91.26±0.09 b 89.58±0.17 d 88.81±0.11 e 

Ham Protein, % 10.22±0.18 e 10.92±0.06 d 12.50±0.15 c 15.41±0.05 b 17.35± 0.07 a 

Ham Yağ, % 3.25±0.20 ab 3.36±0.01 a 3.37± 0.30 a 3.00± 0.03 b 2.98± 0.05 b 

Ham Selüloz, % 25.43±0.06 ab 25.58±0.04 ab 25.28±0.19 ab 25.22±0.33 ab 25.38±0.11 ab 


Maddeler, % 

54.56±0.40 a 52.79±0.09 b 50.11± 0.28 c 45.95±0.12 d 43.10±0.24 e 

Ham Kül, % 6.54±0.04 e 7.35± 0.09 d 8.74± 0.09 c 10.42±0.17 b 11.19±0.11 a 

Brüt Enerji, MJ/kg KM 17.30±0.28 a 17.15±0.08 b 17.34±0.28 a 17.27±0.10 a 17.35±0.11 a 


MJ/kg KM 

9.13±0.01 b 9.04±0.01 b 8.92±0.08 b 8.62±0.01 a 8.58±0.02 a 


5.90±0.25 ab 5.79±0.01 ab 5.66±0.37 b 6.09±0.04 a 6.09±0.06 a 

MJ/kg KM 

a, b, c, d, e, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P < 0.05). 

Çizelge 4.4’ de elde edilen bulgular incelendiğinde Arpa hasılının KM, OM, HP, 

HY, NÖM, HK içerikleri ve ME, BE, NEL değerleri üzerine broiler altlığı 


altlık ilave edilen gruplarda % 20’ ye kadar önemsiz bir artış görülmüş, % 30 ve % 

40 altlık katılan gruplarda ise ham yağ oranı kontrol grubuna göre azalmıştır 

(P>0.05). Ham selüloz içeriği broiler altlığı ilavesiyle önemli düzeyde 

etkilenmemiştir (P>0.05). NÖM değerleri altlık ilavesiyle azalmıştır (P0.05). ME içeriği 

azalmıştır. Bu azalış % 30 ve % 40 altlık katılan gruplarda kontrol grubuna göre 

önemli bulunmuştur (P

4.4. Broiler Altlığı ile Silolanan Tritikale Hasılı Silajının Besin Madde İçeriği 

ve Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular 

Broiler altlığı ile silolanan Tritikale hasılı silajının besin madde içeriği ve enerji 

değerlerine ilişkin bulgular Çizelge 4.6’ da ve silolanma özelliklerine ilişkin 


Çizelge 4.6. Tritikale hasılı silajının ham besin madde içeriği ve enerji değerlerine 




(Kontrol) 




Altlığı 

Tritikale 

Hasılı + % 

20 Broiler 

Altlığı 



Altlığı 



Altlığı 

Doğal Halde KM, % 35.46±0.04 a 38.05±0.05 b 41.24±0.96 c 44.05±0.43 d 47.64±0.48 e 

Organik Madde, % 93.71±0.91 a 92.36±0.07 b 91.22±0.10 c 90.12±0.12 d 89.28±0.11 d 


Ham Yağ, % 2.52±0.10 b 2.53±0.02 b 2.50±0.02 b 2.53±0.01 b 2.65±0,02 a 

Ham Selüloz, % 33.03±0.43 a 31.95±0.19 b 29.69±0.02 b 32.11±0.25 b 29.46±0.30 b 


Maddeler, % 

47.26±0.65 a 45.42±0.49 b 45.30±0.23 b 40.16±0.47 c 40.15±0.24 c 

Ham Kül, % 6.29±0.82 e 7.64±0.07 d 8.78±0.10 c 9.88±0.12 b 10.72±0.11 a 

Brüt Enerji, MJ/kg KM 18.00±0.82 a 17.62±0.20 ab 17.55±0.19 b 17.47±0.25 b 17.52±0.15 b 


MJ/kg KM 

7.79±0.13 b 7.83±0.10 b 8.08±0.05 c 7.53±0.09 a 7.91±0.02 b 


6.52±0.12 ab 6.61±0.02 a 6.63±0.02 a 6.59±0.01 a 6.43±0.02 b 

MJ/kg KM 


Çizelge 4.6’ da verilen bulgular incelendiğinde Tritikale hasılının KM, OM, HP, 

HY, HS, NÖM, HK, içerikleri ve BE, ME ve NEL değerleri üzerine broiler altlığı 


istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P

20, % 30 broiler altlığı katılan gruplar pekiyi sınıfında değerlendirilirken, % 40 

altlık ilaveli grup memnuniyet verici sınıfında değerlendirilmiştir. 

4.5. Broiler Altlığı ile Silolanan SorgumxSudan Otu Melezi Silajının Besin 

Madde İçeriği ve Enerji Değerleri ile Silolanma Özelliklerine İlişkin Bulgular 

Broiler altlığı ile silolanan SorgumxSudan Otu Melezi silajının besin madde içeriği 

ve enerji değerlerine ilişkin bulgular Çizelge 4.8’ de ve silolanma özelliklerine 

ilişkin bulgular ise Çizelge 4.9’ da verilmiştir. 

Çizelge 4.8. SorgumxSudan Otu Melezi silajının ham besin madde içeriği ve enerji 

değerlerine ilişkin bulgular 


SorgumXSuda 

n Otu Melezi 

(Kontrol) 


SorgumXSuda SorgumXSuda 

nOtu Melezi + n Otu Melezi + 

% 10 Broiler % 20 Broiler 

Altlığı Altlığı 

SorgumXSuda 

nOtu Melezi + 

% 30 Broiler 

Altlığı 

SorgumXSuda 

nOtu Melezi + 

% 40 Broiler 

Altlığı 

Doğal Halde KM, % 22.16±0.17 e 23.92 ±0.33 d 26.43±0.35 c 27.74±0.40 b 30.03±0.80 a 

Organik Madde, % 89.98±0.07 a 88.61±0.17 b 87.53±0.07 c 85.75±0.04 d 83.67±0.14 e 


Ham Yağ, % 2.27±0.00 2.26±0.10 2.24±0.09 2.20±0.00 2.21±0.02 

Ham Selüloz,% 29.20±0.06 d 29.96±0.17 b 29.74±0.17 c 30.09±0.21 a 29.50±0.16 c 

Nitrojensiz Öz Maddeler, 

% 

52.24±0.31 a 48.02±0.65 b 45.28±0.28 c 42.06±0.25 d 38.64±0.43 e 

Ham Kül, % 10.02±0.07 e 11.39±0.17 d 12.47±0.07 c 14.25±0.04 b 16.33±0.14 a 

Brüt Enerji, MJ/kg KM 16.52±0.19 b 16.88±0.22 a 16.90±0.15 a 16.58±0.05 b 16.51±0.08 b 

Metabolik Enerji, MJ/kg 

KM 

7.83±0.07 a 7.53±0.04 b 7.44±0.00 b 7.16±0.01 c 7.01±0.03 c 


6.78±0.00 b 6.78±0.12 b 6.72±0.10 b 6.96±0.00 a 6.84±0.02 ab 

MJ/kg KM 


Çizelge 4.8’ de verilen bulgular incelendiğinde SorgumXSudan Otu Melezi 

silajının KM, OM, HP, NÖM, HK ve NEL içerikleri üzerine broiler altlığı 


% 10, % 20, % 30 ve % 40 düzeylerinde broiler altlığı ilavesi kuru madde içeriğini, 

ham protein içeriğini ve ham kül içeriğini ilave düzeylerinin artışına bağlı olarak 

artırmıştır. Bu artış istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P0.05). Ham selüloz içeriği 

broiler altlığı ilavesiyle artış göstermiştir (P0.05). NEL içeriğindeki değişim ise kontrol 

grubuna göre (% 30 altlık katılan grup) hariç önemli bulunmamıştır (P>0.05). 

Çizelge 4.9. Broiler altlığı ile silolanan sorgumxsudan otu melezi silajının 

silolanma özelliklerine ilişkin bulgular 


SorgumXSudan Otu Melezi 

SorgumXSudan Otu Melezi+ 








Fiziksel Özellikleri 

Toplam Silaj Kalite 

pH Değeri Koku Strüktür Renk 

Puan Sınıfı 

3.93±0.04 d 14 4 2 20 Pekiyi 

4.11±0.20 d 14 4 2 20 Pekiyi 

4.42±0.22 c 8 4 1 13 

a, b, c, d, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P < 0.05). 

Memnuniyet 

Verici 

5.48±0.10 b 2 4 1 7 Orta 

5.88±0.14 a 2 4 1 7 Orta 

Çizelge 4.9’ da elde edilen veriler incelendiğinde SorgumXSudan Otu Melezi 

melezine değişik düzeylerde broiler altlığı ilavesinin silaj pH değerlerini 

istatistiksel olarak etkilediği görülmektedir (P

5. TARTIŞMA VE SONUÇ 

Dünyada ve ülkemizde yem fiyatlarının gittikçe artması nedeniyle yeni yem 

kaynaklarının araştırılmasına yönelik çalışmalar önem kazanmıştır. Alternatif yem 

kaynaklarının araştırılmasının diğer bir önemi de yem kaynağı olarak 

değerlendirilemeyen ve çevre kirliliğine neden olan bazı materyallerin 

değerlendirilebilmesidir. 

Bu araştırmada ülkemizde yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan ve daha çok dane 

üretimi amacıyla yararlanılan bazı Buğdaygil yem bitkilerine değişik düzeylerde 

broiler altlığı ilavesinin, karışımın yem değeri ve silolanma özelliklerine olan 

etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla; Buğdaygil yem bitkilerine 

toplam silaj kuru maddesi esasına göre % 0 (Kontrol), % 10, % 20, % 30, % 40 

broiler altlığından kuru madde gelecek şekilde silolama çalışması yapılmıştır. 

Değişik araştırmalarda broiler altlığının alternatif bir yem kaynağı olarak hayvan 

beslemede kullanılabileceği belirtilmiş bulunmaktadır (Anonim, 1995; Rankins, 

1995; Ruffin ve McCaskey, 1998; Ak, 1990; Ayhan, 2000). 

Aslında altlık doğrudan doğruya herhangi bir işleme tabi tutulmadan yem olarak 

değerlendirilmemektedir. Broiler altlığı genel olarak değişik yem bitkileri ile 

silolanma, derin yığın halinde sıcak fermantasyona uğratma, kurutma, ve 

ekstrüzyon-peletleme gibi değişik işlemlere alındıktan sonra değerlendirilmektedir 

(Anonim, 1995). Değişik yem bitkileri ve gıda sanayi artıkları ile broiler altlığının 

silolanıp, değerlendirilmesine yönelik çok sayıda çalışma yapılmıştır (Chaudhry 

vd., 1995; Ayhan vd., 1998; Ayhan vd., 1999; Alçiçek vd., 2001; Ergül vd., 2001; 

Ayhan vd., 2002; Çapçı vd., 2002; Ayhan vd., 2003). 

Bu çalışmada söz konusu yöntemlerden altlığın değişik yem bitkileri ile silolanarak 

değerlendirilmesi yöntemi benimsenmiştir. Çalışmada kullandığımız broiler 

altlığının besin madde kompozisyonu (Çizelge 4.1), özellikle ham protein içeriği 

bakımından değerlendirildiğinde, daha önce yapılmış olan pek çok araştırmadaki 

saptanan değerlere benzerlik göstermektedir (Chaudhry vd., 1995; Ayhan vd., 

1998; Ayhan vd., 1999; Alçiçek vd., 2001; Ergül vd., 2001; Ayhan vd., 2002; 

Çapçı vd., 2002; Ayhan vd., 2003). 

26

Yapılan çalışmada broiler altlığı ilave edilmeyen Buğday, Arpa ve Tritikale 

hasılları ile SorgumXSudan Otu Melezi silajlarında saptadığımız kimyasal 

kompozisyon ve silolanma özellikleri (pH, renk, koku, strüktür), daha önce 

yapılmış olan çalışmalarla uyum göstermektedir (Demirel ve Yıldız, 2001; Konca 

vd., 2005; Demirel vd., 2004) 

Bu yem bitkilerine broiler altlığı ilavesi sonucunda yapılan silolamada başta kuru 

madde, ham protein ve ham kül içeriklerinin belirgin düzeyde arttığı saptanmıştır. 

Nitekim altlık ilavesiyle doğal halde kuru madde içeriği Buğday silajında; % 34.89’ 

dan % 47.40’ a, ham protein içeriği % 12.41’ den % 18.81’ e, ham kül içeriği de % 

6.69’ dan % 11.04’ e yükselmiştir. Arpa silajında; doğal halde kuru madde içeriği 

% 37.96’ dan % 47.86’ ya, ham protein içeriği % 10.22’ den % 17.35’ e, ham kül 

içeriği de % 6.54’ den % 11.19’ a yükselmiştir. Tritikale silajında ise doğal halde 

kuru madde içeriği % 35.46’ dan % 47.64’ e, ham protein içeriği % 6.27’ den % 

17.02’ ye, ham kül içeriği de % 6.29’ dan % 10.72’ ye yükselmiştir. 

SorgumXSudan Otu Melezi silajında doğal halde kuru madde içeriği % 22.16’ dan 

% 30.03’ e, ham protein içeriği % 6.27 den % 13.32’ ye, ham kül içeriği de % 

10.02’ den % 16.33’ e yükselmiştir. Buğday, Arpa, ve Tritikale hasılları ve 

Sorgumxsudan Melezinde NÖM oranları sırasıyla; % 44.12’ den % 40.19’ a, % 

54.56’ dan % 43.10’ a, % 47.26’ dan % 40.15’ e, % 52.24’ den % 38.64’ e 

düşmüştür. Ham besin maddeleri açısından elde edilen veriler değerlendirildiğinde 

KM, HP, HK değerlerinin yükseldiği ve NÖM oranının da düştüğü saptanmıştır. 

NÖM’ lerin düşmesi bu maddelerce fakir olan altlık düzeyinin artışından 

kaynaklanmaktadır. Ham besin maddelerince en çok dikkat çeken husus altlık 

katılan yemlerin ham protein oranının yükselmesidir. Çünkü broiler altlığı yüksek 

düzeyde ham protein içermekte olup, bitkilerin silolanmasıyla protein içeriği 

yükselmiştir. Bu sonuçlar daha önce yapılan çalışmaları da desteklemektedir 

(Chaudhry vd., 1995; Ayhan vd., 1998; Ayhan vd., 1999; Alçiçek vd., 2001; Ergül 

vd., 2001; Ayhan vd., 2002; Çapçı vd., 2002; Ayhan vd., 2003). Broiler altlığı ile 

silolanan Buğday, Arpa ve Tritikale hasıllarının silolanma sonrası pH değerleri 

incelendiğinde pH’ ın 4 civarında olduğu ve altlık düzeyine bağlı olarak değiştiği 

saptanmıştır. Genel olarak bu sonuçlar silo yemlerinde saptanan pH düzeylerindedir 

(Alçiçek ve Özkan, 1997). Ancak SorgumXSudan Otu Melezi silajında toplam silaj 

27

kuru maddesi esasına göre % 0 (Kontrol), % 10 ve % 20 broiler altlığı katılan 

gruplar hariç % 30 ve % 40’ lık altlık katılan gruplarda 5’ in üzerinde pH 

saptanmıştır. Broiler altlığının artışına bağlı olarak pH düzeyinin yükselmesi NH 3 

gibi protein parçalanma ürünlerinin ortamı alkalileştirmesinden kaynaklandığı 

düşünülmektedir. 

Fiziksel özellikler bakımından Buğday ve Tritikale hasılı silajlarında (Tritikale de 

% 40’ lık grup hariç) pekiyi, Arpa hasılı silajında kontrol ve % 10 altlık katılan 

grupta pekiyi, diğer gruplarda memnuniyet verici düzeyde saptanmıştır. Ancak 

SorgumXSudan Otu Melezinde kontrol ve % 10’ luk grupta pekiyi, % 20’ lik 

grupta memnuniyet verici % 30 ve % 40’ lık gruplarda ise kötü bir koku oluşumu 

sonucu silaj orta nitelikte değerlendirilmiştir. Nitekim bu gruplarda da pH yüksek 

bulunmuştur. Yüksek düzeylerde altlık ilavesinin silajların rengini ve kokusunu 

değiştirdiği bilinmektedir (Ayhan vd., 1999). 

Broiler Altlığı ile silolanan buğdaygil yem bitkileri silajlarının enerji içerikleri (BE; 

ME; NEL) altlık düzeyi ve bitki türüne bağlı olarak farklı değerler vermiştir. 

Saptanan bu sonuçlar daha önce yapılmış olan değişik yem bitkileri çalışmaları ile 

ulaşılan sonuçları destekler niteliktedir (Chaudhry vd., 1995; Ayhan vd., 1998; 

Ayhan vd., 1999; Alçiçek vd., 2001; Ergül vd., 2001; Ayhan vd., 2002; Çapçı vd., 

2002; Ayhan vd., 2003) 

Sonuç olarak; ham besin madde içerikleri, silaj kalite kriterleri ve enerji içerikleri 

de göz önüne alındığında Buğday, Arpa ve Tritikale hasıllarına toplam silaj kuru 

madde esasına göre % 40’ a kadar, SorgumXSudan Otu Melezi yem bitkisinde ise 

% 20’ ye kadar broiler altlığı karışımı ile başarılı bir silolamanın yapılabileceği 

kanaatine varılmıştır. 

28

KAYNAKLAR 

Ak, İ. 1990. Hayvan gübrelerinin yem olarak kullanımı. Yem Magazin Dergisi. 

Sayı: 69. 

Akgün, İ, Kara, B. 2002. Alternatif Bir Yem Bitkisi Tritikale. Süleyman Demirel 

Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (3), 68–75. Isparta. 

Anonim. 1995. Deep stacking broiler litter as a feed for beef cattle. North Carolina 

Cooperative Extension Service. AG–515–2, April. North Carolina State 

University, Raleigh, North Carolina. USA. 

Anonim. 1997. Çayır mera, yem bitkileri ve karma yem komisyon raporu. Türk 

Ziraat Yüksek Mühendisleri Birliği ve Vakfı, Ankara. 

Alçiçek, A., Özkan, K. 1997. Silo yemlerinde fiziksel ve kimyasal yöntemlerle silaj 

kalitesinin saptanması. Türkiye Birinci Silaj Kongresi, 16-19 Eylül- U.Ü. 

Ziraat Fak., Bursa, 241-246. 

Alçiçek, A., Tarhan, F., Özkan, K., Adışen, F. 1999. İzmir İli ve Civarında Bazı Süt 

Sığırcılığı İşletmelerinde Yapılan Silo Yemlerinin Besin Madde İçeriği ve 

Silaj Kalitesinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Hayvansal Üretim, 39– 

40, 54–63. 

Alçiçek, A., Ayhan, V., Taluğ, A.M., Basmacıoğlu, H., Özkul, H., Açıkgöz, Z., 

Karaayvaz, K. 2001. Portakal posasının broiler altlığı ile silolanma 

olanakları ve yem değeri. E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 38 (1), 1018–8851. 

Alçiçek, A., Karaayvaz, K. 2003. Sığır besisinde mısır silajı kullanımı. Animalia, 

203, 68–76. 

Arslan, A. ve Gülcan, H. 1996. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kışlık ara ürün 

olarak yetiştirilen değişik fiğ ve Arpa karışımlarında biçim zamanının ot 

verimi ve bazı tarımsal özeliklere etkisi üzerinde bir araştırma. Türkiye 3. 

Çayır Mera ve Yem Bitkileri Kongresi, 17–19 Haziran 1996, 341–347, 

Erzurum. 

29

Avcıoğlu, R., Soya, H., Geren, H. ve Cevheri, A.C. 1998. Ege bölgesinde çayır 

meraların durumu, sorunları ve çözüm önerileri. Ege Bölgesi 1. Tarım 

Kongresi, 235–242. 

Aydın, İ, Tosun, F. 1993. Adi fiğ + Arpa karışımında gübrelemenin kuru ot 

verimine, etkileri. Ondokuz Mayıs Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 8 (1), 

187–198. 

Ayhan, V., A. Alçiçek ve M. Ergül. 1998. Silajlık mısıra broiler altlığı ilavesinin 

silaj kalitesi ve yem değeri üzerine etkisi. E.Ü. Rektörlüğü Araştırma Fonu 

Kesin Sonuç Raporu. Proje No: 96-ZRF–052. 

Ayhan, V., Alçiçek, A. ve Ergül, M. 1999. Einfluβ von broilerin streu-einsatz auf 

die silagequalität der Ergebnisse Deutsch-Türkischer Agrarforschungen in 

giessen: 60. 

Ayhan, V. 2000. Ruminantların beslenmesinde broiler altlığının kullanımı. 

Internatıonal Animal Nutrition Congress, 4-6 Eylül, 2000, 593-599, Isparta. 

Ayhan, V., Kırkpınar, F., Taluğ, A.M., Basmacıoğlu, H., Karaayvaz, K., Açıkgöz, 

Z., Özkul, H. 2002. Bira posasının broiler altlığı ile silolanma olanakları. 

E.Ü. Ziraat Fakütesi Dergisi, 39 (1), 63–70. 

Ayhan, V., Özkul, H., Bamacıoğlu, H. and Balabanlı, C. 2003. A research on the 

ensiling possibilities of Johnson grass (Sorghum halepense) forage with 

broiler litter. Journal of Biological Sciences 3 (11), 1010–1015. 

Bulgurlu, Ş., Ergül, M. 1978. Yemlerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik analiz 

metotları. E.Ü. Basımevi, İzmir. 

Broderick, G.A. 1995. Desirable characteristics of forage legumes for improving 

protein utilization in ruminants. Journal Animal Science, 73. 2760–2773. 

Chaudhry, S.M., Naseer, Z, Chaudhry, D.M. 1995. Fermentation characteristics and 

nutritional value of broiler litter ensiled with corn forage. Poultry Abstract., 

21:3273. 

30

Çapçı, T., Şayan, Y., Kırkpınar, F., Taluğ, M.A., Açıkgöz, Z., Ergül, M., 

Karaayvaz, K, B. 2002. Domates posasının broiler altlığı ile silolanma 

olanakları ve yem değeri. E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 39 (1), 55–62. 

Demirel, M., Yıldız, S. 2001. Süt olum döneminde biçilen arpa hasılına üre ve 

melas katılmasının silaj kalitesi ve rumende ham besin maddelerinin yıkılımı 

üzerine etkisi, YYÜZF Tarım Bilimleri Dergisi, 11 (1), 55-62. 

Demirel, M., Erdoğan, S., Çelik, M., Güney, M. 2004. Farklı düzeylerde melas ve 

üre katkılı sorgumXsudan otu melezi silajlarının kaliteleri, organik madde 

sindirilebilirliği ve metabolik enerji içeriklerinin belirlenmesi. IV. Ulusal 

Zootekni Bilim Kongresi, 1–3 Eylül, Isparta. 

DLG, 1987. Bewertung von Grundfutter, Silage und Heu.DLG Merkblatt, No: 224. 

DLG, 1991. Futterwerttabellen für wiederkäver. DLg- Verlag, Frankurt. 

Ergül, M., Alçiçek, A., Ayhan, V., Kılıç, A., Özkul, H., Basmacıoğlu, H., 

Karaayvaz, K. 2001. Pancar posasının broiler altlığı ile silolanma olanakları 

ve yem değeri. E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 38 (1), 1018- 8851. 

Filya, İ., 2000. Silaj Fermantasyonunda Katkı Maddeleri Kullanımı. Ondokuz 

Mayıs Ünv. Ziraat Fakültesi. Dergisi, 15 (3), 118-125. 

Filya, İ. 2001. Silaj Teknolojisi. Hakan Ofset, İzmir. 

Georing, H. K., Van Soest P. J. 1983. Forage Fiber Analyses. Agr. Handbook, Nr. 

379, Washington., USA. 

Karakuş, Ü., 2000. Hayvancılıkta çayır-mera ile kaba yem gereksinimi ve yem 

sanayi. Türkiye 2000 Hayvancılık Kongresi. 31 Mart–2 Nisan 2000, Ankara. 

Kılıç,A., 1986. Silo Yemi. (Öğretim, Öğrenim ve Uygulama Önerileri) Bilgehan 

Basımevi. Bornova, İzmir, 357. 

Kılıç, A.,1997. Türkiye’ de kaba yem üretimi ve yeterlilik düzeyi. Türkiye 1. Silaj 

Kongresi, Bursa. Hasad Yayıncılık s. 11–18. 

31

Kirchgessner, M., Kellner. 1981. Schaetzung des energetischen futterwertes von 

grün- und rauhfutter durch die cellulasemethode. Landwirtsch. Forsch. 34, 

276–281. 

Konca, Y., Alçiçek, A., Yaylak, E. 2005. Süt Sığırcılığı İşletmelerinde Yapılan Silo 

Yemlerinde Silaj Kalitesinin Saptanması. Hayvansal Üretim 46 (2), 6-13, 

2005. 

Kün, E., 1996. Serin İklim Tahılları (III. Basım). A. Ü. Zir. Fak. Yayın No: 1451, 

Ders Kitabı: 431. 322. 

Muntzing, A. 1989. Triticale Today, National Academic Press, Washington D.C., p 

14-29. 

Naumann, C., Bassler, R. 1993. Methoden Buch, 3. Die Chemische Untersuchung 

von Futtermitteln. VDLUFA- Verlag, Darmstadt. 

Orhan, H., Efe, E., Şahin, M. 2004. SAS yazılımı ile istatistiksel analizler. Tuğra 

Ofset, Isparta. 

Rankins, Jr.D.L. 1995. Processing options for broiler litter. Feed Mix. 3(1). 

Rude, B.J., Rankins, D.L.Jr. 1994. Evaluation of bermudagrass (Cynodon dactylon) 

and johnsongrass (Sorghum halepense) as alternatives to corn forage (Zea 

mays) for ensiling with poultry litter. Nutrition Abstract. And Reav. 64 (1), 

75. 

Ruffin, B. G., McCaskey, T.A. 1998. Feding broiler litter to beef cattle. Alabama 

Cooperative Extension Service. Auburn University, Alabama, 36849–5612. 

Saner, G. 1993. İzmir yöresinde pazara yönelik süt sığırcılığı işletmelerinin 

ekonomik açıdan değerlendirilmeleri üzerine bir araştırma (Doktora Tezi). 

E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. 

Soya, H., Geren, H., Kır, B. 1998. Ege bölgesinde kaba yem kaynakları ve hayvan 

varlığı ile ilişkileri. Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi, 228–235. 

TSE, 1991. Hayvan Yemlerinde Metabolik (Çevrilebilir) Enerji Tayini Kimyasal 

Metodu. Standart No: 9610, Ankara, Türkiye. http://www.tse.org.tr 

32

Turkish/Abone/ Standard_Ara. Asp?sıra=1&durum=G. Erişim Tarihi 

(25.02.2009). 

Turgut, İ., Konak, C., Zeybek, A., Acartürk, E., Yılmaz, R. 1997. Büyük menderes 

havzası sulu koşullarına uyumlu Buğday çeşitlerinin belirlenmesi üzerine 

araştırmalar. Türkiye 2. Tarla bitkileri kongresi, 22–25 Eylül 1997. 520–527 

Samsun. 

Tümer, S. 1996. Hayvancılıkta kaliteli, bol ve ucuz kaba yem arayışına bir çözüm. 

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları No. 91, İzmir. 

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2001. Genel Tarım Sayımı Arazi Kullanımı. 

http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=286 Erişim Tarihi, 

(28.04.2009). 

Topal, A., 1997. Konya ekolojik şartlarında kışlık olarak ekilen bazı Arpa yulaf 

çeşitlerinin tane verimi ve verim unsurları üzerine bir araştırma. Selçuk Üni. 

Ziraat Fakültesi Dergisi, 11 (15), 16–29. 

Yüksel, O., 2006. SorgumXSudan Otu Melezinde (Sorghum bicolor (L.) Moench x 

Sorghum sudanense (Piper) Stapf) Farklı Azot Dozu Uygulamalarının Verim 

ve Bazı Kalite Özelliklerine Etkileri (Yüksek Lisans Tezi). S.D.Ü. Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Isparta. 

33

ÖZGEÇMİŞ 

Adı Soyadı 

: Elif Adıyaman 

Doğum Yeri ve Yılı : İZMİR 22/11/1983 

Medeni Hali 

Yabancı Dili 

: Bekar 

: İngilizce 

Eğitim Durumu 

Lise : Mehmet Seyfi Eraltay Lisesi 2001 

Lisans : Adnan Menderes Üniversitesi 2006 

Yüksek Lisans 

: Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 

Çalıştığı Kurum ve Yıl : SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü 2008 

1. Tolunay A., Ayhan, V., Adıyaman, E., Akyol, A., İnce, D. 2009. Herbage 

growth and fodder yield characteristics of kermes oak (Quecus coccifera L.) in a 

vegetation period, Journal of Animal and Veterinary Advances, 8 (2), 290–294. 

2. Tolunay, A., Ayhan, V., Adıyaman, E., Akyol, A., İnce, D. 2009. Dry matter 

yield and grazing capacity of kermes oak (Quercus coccifera L.) scrublands for 

pure hair goat (Capra hircus L.) breeding in Turkey's Western Mediterranean 

Region, Journal of Animal and Veterinary Advances, 8 (2), 368–372 

3. Tolunay, A., Ayhan, V., Adıyaman, E. 2009. Changing of cell wall fractions of 

kermes oak (Quercus coccifera L.) in a vegetation period and theirs importance 

for pure hair goat (Capra hircus L.) breeding in West Mediteranean Region of 

Turkey, Journal of Animal and Veterinary Advances, 4 (1), 22–27. 

4. Ayhan, V., Tolunay, A., Adıyaman, E., 2009. The Effects of Different 

Vegetation Periods on Chemical Composition of Kermes Oak (Quercus 

coccifera L.), Animal and Veterinary Advances 4 (2), 99-103. 

34

5. Kara, B., V. Ayhan, Z. Akman, E. Adıyaman, 2009. Determination of 

Silage Quality, Herbage and Hay Yield of Different Triticale Cultivars. 

Asian J. Anim. Vet. Adv., 4 (3), 167-171, 2009. 

6. Adıyaman, E., Ayhan, V. Etlik Piliçlerin Beslenmesinde Aromatik 

Bitkilerin Kullanımı. 2009. Hayvansal Üretim Dergisi, (Basımda). 

35

Silolama - SÃ¼leyman Demirel Ãniversitesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

Silolama - SÃ¼leyman Demirel Ãniversitesi