Haploid Bitki Üretimi - Ziraat Fakültesi

Ş. Ellialtıoğlu, N. Sarı, K. Abak
Patlıcanda değişik gelişme aşamalarına sahip tomurcuklardaki anterlerde parafin
yöntemi ile yapılan kesit alma işleminden sonra yapılan mikroskobik
gözlemlerde, mikrospor gelişim aşamaları ortaya konmuş; anter kültürü için en
uygun olduğu belirlenen tek çekirdekli mikrospor aşamasının, taç yaprakları
çanak yaprakların ayrım noktasına ulaşmış ancak henüz açılmamış
tomurcuklarda bulunduğu, anterlerin ise yeşilimsi açık sarı renkte oldukları
belirlenmiştir (Karakullukçu, 1991). Şekil 5.8’de büyüklüklerine göre
gruplandırılan patlıcan tomurcuklarının içerisindeki anterlerdeki mikrospor
gelişme aşamaları gösterilmiştir. Böyle bir ön çalışmanın yeni çalışılacak her bitki
ve hatta genotip grubu için yapılması yararlı, hatta gereklidir.
b) Anterlere yapılan ön uygulamalar
Çiçek tomurcuklarına yapılan bazı ön uygulamalar, mikrosporların kültür
sırasındaki gelişmesi üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Anter kültüründe en
etkili ön uygulama, tomurcuklara yapılan soğuk şoklarıdır. 4-10 C’ler arasında,
72 saat ile 4 haftaya kadar tutulan tomurcuklar, polen rejenerasyonu bakımından
olumlu yanıtlar vermiştir (arpa: Sunderland ve ark., 1981; patates: Wenzel ve
Uhrig, 1981; mısır: Genovesi ve Collins, 1982; buğday: Lazar ve ark., 1985;
biber: Morrison ve ark., 1986).
Sunderland ve Roberts (1979), soğuk şoku uygulamasında sıcaklık derecesi ve
süresinin önemli olduğunu vurgulamış; çok soğuk olmayan +7 ila +15 C gibi
sıcaklıklarda uzun süre (7-14 gün) yapılan şoklamanın, daha düşük derecelerde
kısa süre yapılan uygulamalardan daha etkili olduğunu ileri sürmüştür.
Anter kültüründe kallus ve bitkiye dönüşüm üzerine soğuk uygulamalarının
olumlu etki yapmasına neden olan mekanizma henüz açıklığa kavuşmamış
olmakla birlikte; bu uygulamaların etkisini açıklamaya yönelik bazı görüşler
bulunmaktadır. Buna göre soğukta bekletme sırasında zayıf ve yaşama gücü
olmayan anter ve mikrosporlar hemen kahverengileşip ölmekte, böylece güçlü
anterler kültüre alınmakta; bunlar da in vitro koşullarda yüksek oranda rejenere
olabilmektedir.
Mikrospor tanelerinde nişasta birikimi, anter kültürü için kritik bir önem
taşımaktadır. Birinci polen mitozunu geçirdikten sonra mikrosporlarda nişasta
birikimi artmakta ve artık bu aşamaya gelmiş olan mikrosporları embriyo
oluşturmak üzere sporofitik gelişmeye yönlendirme şansı kalmamaktadır. Düşük
sıcaklıklarda; birinci polen mitozu aşamasında tutuklanan mikrospor sayısında
artış olmakta ve nişasta üretimi bloke edilmektedir. Bilindiği gibi nişasta içeriği
düşük tek çekirdekli mikrosporlar, kültür koşullarında embriyo oluşturmak
üzere sporofitik gelişmeye doğru daha kolay yönlendirilebilmektedir (Foroughi-
Wehr ve Wenzel, 1993).
Tomurcuklara uygulanan soğuk şokları anter duvarı üzerinde de etkili
olabilmektedir. Kültürlerin inkübasyonu süresince kahverengine dönüşen ve
154