tse-kasım-2013
28.12.2014 • Views
Share Embed Flag

tse-kasım-2013

tse-kasım-2013

tse-kasım-2013

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
mysamem

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

Basyazı ,<br />

Yıl: 52 • Sayı: 618 • Kasım <strong>2013</strong><br />

Sahibi<br />

Türk Standardları Enstitüsü Adına<br />

Hulusi ŞENTÜRK<br />

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü<br />

Ahmet PELİT<br />

Yayına Hazırlayanlar<br />

Önder KUNT • Hatice ALTIN<br />

A. Sabit YÖNEY • Funda ÖZEN<br />

Türkay BİRBEN • Koray KOZAK<br />

Oğuz ERTAN • Belgin TAŞDİREK<br />

Mehmet Fatih IŞIK • Ebru CEM<br />

Eda BIYIKLI • Tamer KARABAY<br />

Yönetim Yeri<br />

TSE<br />

Halkla İlişkiler ve Yayın Müdürlüğü<br />

OFİM 100. Yıl Bulvarı No: 99<br />

06374 OSTİM / ANKARA<br />

Tel: 0312 592 50 86 • 592 50 88<br />

0312 592 50 90<br />

Faks: 0312 592 50 91<br />

e-mail: standarddergi@<strong>tse</strong>.org.tr<br />

Reklam ve Abone<br />

Ümüt ÖZTÜRK<br />

Eda BIYIKLI<br />

Tel: 0312 592 50 11<br />

Tel: 0312 592 50 83<br />

<strong>2013</strong> Yılı Reklam Tarifesi<br />

Arka Kapak: 2000 TL + KDV<br />

Kapak İçleri: 1500 TL + KDV<br />

Son Sayfa: 1500 TL + KDV<br />

İç Tam Sayfa: 1300 TL + KDV<br />

Grafik Tasarım<br />

Türkay BİRBEN<br />

Tasarım, Baskı, Dağıtım<br />

KORZA YAYINCILIK<br />

Basım San. ve Tic. Ltd. Şti.<br />

Büyük San. 1. Cadde 95/1 İskitler-Ankara<br />

Tel:0312 342 22 08 • Fax: 0312 341 14 27<br />

www.korzabasim.com.tr<br />

Yayın Türü: Yerel Süreli<br />

Basım Tarihi: 29.11.<strong>2013</strong><br />

Dergide yayınlanan yazılardaki görüşler<br />

yazarına ait olup Derginin ve yazarın<br />

adı alınarak iktibas edilebilir. Dergimize<br />

gönderilen yazılar yayınlansın veya<br />

yayınlanmasın iade edilmez.<br />

Değerli okuyucular,<br />

25–26 Kasım <strong>2013</strong> tarihlerinde<br />

İstanbul’da Türkiye Cumhuriyeti<br />

Cumhurbaşkanlığı himayelerinde<br />

“Standardizasyonun Küresel<br />

Ekonomiye Etkileri” konulu bir<br />

sempozyum düzenledik. 2 ana ve<br />

15 paralel oturumla gerçekleşen;<br />

yurtiçi ve yurtdışından yaklaşık<br />

600 konuğun katıldığı sempozyum,<br />

ülkemizde standardizasyon<br />

konusunda farkındalığın artırılması,<br />

paydaşlar arasında geliştirilecek<br />

işbirliklerindeki eşgüdümün<br />

sağlanması açısından önemli bir<br />

atlama taşı olmuştur.<br />

Standardizasyon konusunun birçok alandaki rolünün oldukça spesifik ve verimli<br />

bir şekilde ilk kez ele alındığı bu sempozyum ile ülkemizin standardizasyon<br />

alanında artık belirleyici bir konuma gelebilecek potansiyel ve isteğe sahip olduğuna<br />

tanık olduk. Bu potansiyel ve isteği harekete geçirecek en önemli motive<br />

edici güçlerden biri de böyle platformlarda gerçekleştirilen buluşmalardır.<br />

Nitekim Türk Standardları Enstitüsü olarak bu sempozyumu düzenlemekteki<br />

asıl amaçlarımızdan birisi de varolduğuna her zaman inandığımız potansiyeli<br />

harekete geçirecek motivasyonu sağlamaktır.<br />

Cumhurbaşkanımız Sayın Abdullah Gül, sempozyumun açılış gününde yolladığı<br />

mesajda şunları kaydetmişti: “Uluslararası rekabete uyum sağlamak ve küresel<br />

pazarlarda söz sahibi olabilmek için, sadece dünya standartlarında üretim<br />

yapan değil, aynı zamanda standartları belirleyen bir ülke konumuna ulaşmak<br />

zorunludur.”<br />

Türk Standardları Enstitüsü; Uluslararası Standardizasyon Teşkilatı (ISO), Avrupa<br />

Standardizasyon Komitesi (CEN) ve Avrupa Elektroteknik Standardizasyon<br />

Komitesi (CENELEC) gibi küresel ve bölgesel kuruluşlara tam üyeliğiyle ülkemizin<br />

standartları belirleyici konuma gelmesi için gereken önemli altyapıyı sağlamaktadır.<br />

Ancak bu misyonu nihayete erdirecek olan ülkemizin iş ve akademik<br />

dünyasının standart hazırlama komitelerine katılımı ve bu komitelerdeki aktif<br />

çalışmaları olacaktır. Bunun için de mikro bazda yani işletme bazında standart<br />

kültürünün yerleştirilmesi gerekmektedir. “Standardizasyonun Küresel Ekonomiye<br />

Etkileri Sempozyumu”nun bu kültürün oluşmasında önemli ve benzersiz<br />

katkıları olmuştur.<br />

Saygılarımla.<br />

Hulusi ŞENTÜRK<br />

TSE Başkanı<br />

1 KASIM <strong>2013</strong>

5<br />

16<br />

Haberler<br />

İnovasyon ve<br />

AR-GE’nin<br />

Standardizasyonu<br />

51<br />

53<br />

56<br />

Ambalaj<br />

Standardizasyonu İle<br />

Verimlilik<br />

Standardizasyon ve<br />

Kalite Konularının<br />

Eğitim Sistemine<br />

Entegrasyonu<br />

Standardizasyon<br />

Bilincinin<br />

Gelişmesinde<br />

Eğitimin Rolü<br />

79<br />

88<br />

95<br />

Örgüt Kültürü ve<br />

Kalite Yönetimi<br />

Standardizasyonun<br />

KOBİ’lerin Rekabet<br />

Gücüne Etkisi<br />

Standardizasyonun<br />

Kobilerin Rekabet<br />

Gücüne Etkileri<br />

104<br />

109<br />

Standardizasyonun<br />

Makroekonomik<br />

Etkileri<br />

Helal Gıda<br />

Belgelendirmesi<br />

ve Dünyada<br />

Bu Sektördeki<br />

Düzenlemeler<br />

2

31<br />

36<br />

46<br />

Standartların<br />

ve Uygunluk<br />

Değerlendirmenin<br />

Tarife Dışı Engel<br />

Olarak Kullanımı<br />

17025 Laboratuvar<br />

Akreditasyonunda<br />

Adli Tıp Enstitüsü<br />

Adli Bilimler<br />

Laboratuvarı Örneği<br />

İmalat Sanayi<br />

İşletmelerinde Kalite<br />

Altyapısının ve Kalite<br />

Yönetim Sistemi<br />

Uygulamalarının<br />

Verimliliğe Etkisi<br />

63<br />

66<br />

75<br />

Yeni Bir Meslek<br />

Standardizasyon<br />

Mühendisliği<br />

Yükseköğretim<br />

Yönetim Standartlarının<br />

Uygulanması ve<br />

Akreditasyon<br />

Sağlık Hizmetlerinde<br />

Kalibrasyon<br />

Uygulamaları<br />

96<br />

99<br />

102<br />

Ormanların<br />

Belgelendirilmesi<br />

Standardizasyonun<br />

KOBİ’lerde Verimliliğe<br />

ve Rekabete Etkileri<br />

Karbon Ayak İzi<br />

3 KASIM <strong>2013</strong>

“STANDARDİZASYONUN KÜRESEL<br />

EKONOMİYE ETKİLERİ”<br />

Sempozyumu Yapıldı<br />

HABERLER<br />

Cumhurbaşkanı Abdullah GÜL:<br />

“Uluslararası rekabete uyum<br />

sağlamak ve küresel pazarlarda<br />

söz sahibi olabilmek için<br />

sadece dünya standartlarında üretim<br />

yapan değil, aynı zamanda<br />

standartları belirleyen bir ülke<br />

konumuna ulaşmak zorunludur”<br />

Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN:<br />

“Çağımızın önemli meselelerinden biri<br />

olan bilim ve teknolojinin kullanımı,<br />

geliştirilmesi ve ekonomiye ve<br />

geleceğine aktarılması konuları<br />

hiç şüphe yok ki ülkelerin kalkınması<br />

adına büyük öneme sahiptir”<br />

Türk Standardları Enstitüsü’nün, standardizasyon<br />

çalışmalarının ülke ekonomileri için taşıdığı önemin<br />

vurgulanması, standartların küresel rekabete etkilerinin<br />

uluslararası uzmanlar ile tartışılması amacıyla düzenlediği<br />

“Standardizasyonun Küresel Ekonomiye Etkileri”<br />

konulu sempozyum 25-26 Kasım tarihlerinde İstanbul<br />

‘da yapıldı.<br />

Cumhurbaşkanlığının himayelerinde gerçekleştirilen<br />

sempozyumda 2 ana oturum ve 15 paralel oturum yapıldı.<br />

Akademisyenler, bürokratlar, iş adamları ve sivil<br />

toplum temsilcilerinden oluşan 600 kişi konuk edildi.<br />

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, sempozyum nedeniyle<br />

yayınladığı mesajda; standardizasyonun dünyayla rekabet<br />

etmek ve gelişmiş ülkeler arasına girmek isteyen<br />

devletlerin en önemli aracı olduğunu vurguladı. Cumhurbaşkanı<br />

Gül mesajında şunları kaydetti: “Uluslararası<br />

rekabete uyum sağlamak ve küresel pazarlarda söz<br />

sahibi olabilmek için, sadece dünya standartlarında<br />

üretim yapan değil, aynı zamanda standartları belirleyen<br />

bir ülke konumuna ulaşmak zorunludur. Bu da<br />

ciddi ve planlı çalışmaları gerektirir. Dünyayla her alanda<br />

yarışan Türkiye’nin dünya standardizasyon ailesinin<br />

etkin üyesi olması için milli standardizasyon kuruluşu<br />

TSE’nin çabalarını takdir ediyor ve önemsiyorum.’’<br />

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, sempozyum nedeniyle<br />

gönderdiği mesajda şunları vurguladı: “Çağımızın<br />

önemli meselelerinden biri olan bilim ve teknolojinin<br />

kullanımı, geliştirilmesi ve ekonomiye ve geleceğine aktarılması<br />

konuları hiç şüphe yok ki ülkelerin kalkınması<br />

adına büyük öneme sahiptir. Bu hususta ülkemizin ve<br />

dünyanın çeşitli yerlerinden değerli katılımcıların birikimleri<br />

ve kıymetli değerlendirmeleriyle gerçekleşecek,<br />

“Standardizasyonun Küresel Ekonomiye Etkileri” konulu<br />

sempozyuma nazik davetinize içtenlikle teşekkür<br />

eder, toplantının verimli ve başarılı geçmesini dilerim.”<br />

Sempozyumun açılış konuşmasını yapan Bilim, Sa-<br />

5 KASIM <strong>2013</strong>

HABERLER<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı<br />

Nihat ERGÜN:<br />

“Standartlar konusunda küresel<br />

perspektif ile hareket etmeliyiz.<br />

Türkiye olarak standartlara uyum<br />

sağlamakla yetinemeyiz.<br />

Standartları belirleyen ülkeler<br />

arasında yer almalıyız’’<br />

TSE Başkanı Hulusi Şentürk:<br />

“Standartlar uluslararası<br />

ticaretin pasaportudur;<br />

ama aynı zamanda da<br />

ticaretin kurallarını<br />

koyma sanatıdır”<br />

nayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, Türkiye’de son<br />

11 yılda başta ekonomi olmak üzere hayatın her alanında<br />

önemli gelişmeler yaşandığını belirterek, kamu<br />

maliyesindeki ve bankacılık sistemindeki reformların<br />

Türkiye’nin hem bir istikrar ülkesi haline gelmesini sağladığını<br />

hem de ekonomik büyümeye sağlıklı zemin hazırladığını<br />

kaydetti.<br />

Ergün, “Reel ekonomi ile ilgili hangi göstergeye bakarsak<br />

bakalım, çok daha dinamik, rekabetçi, yenilikçi<br />

ve güçlü bir Türkiye tablosuyla karşı karşıya kalıyoruz.<br />

Sanayicilerimizin, KOBİ’lerin yoğun çalışmalarına ve<br />

kendilerini sürekli geliştirmelerine şahit oluyoruz. Bütün<br />

bu çabalar 2023 hedeflerine ulaşmak için yapılıyor. Bu<br />

hedeflere ulaşmak için tedarik zincirinden satış sonrası<br />

hizmetlere kadar üretim zincirinin her aşamasında<br />

kaliteye odaklanmamız gerekiyor. Dünya ticaretinden<br />

daha fazla pay almanın tek bir yolu var; daha kaliteli,<br />

yüksek teknolojili ürünler üretmektir.” değerlendirmesinde<br />

bulundu.<br />

Bakan Ergün, Türkiye için standardizasyon ve belgelendirmenin<br />

büyük önem taşıdığını ifade ederek,<br />

“ABD’de kurulan bir Japon firmasında, Meksikalı işçiler<br />

tarafından üretilen ürünler Almanya’da Türk girişimci<br />

tarafından satılabilmekte ve onu Yunanlı tüketiciler kullanabilmektedir.<br />

Bu kadar milletten insanın anlaşmasını<br />

sağlayacak ortak dil üretimdeki standart belgeleridir.”<br />

dedi.<br />

Standartların ve belgelerin rekabet gücünün önemli<br />

bir parametresi olarak görülmesi gerektiğini kaydeden<br />

Ergün, Türkiye’nin pazarlarında dolaşan tüm ülkelerin<br />

bu standartlara ve belgelere sahip olması gerektiğine<br />

vurgu yaptı.<br />

TSE’nin standardizasyon, uygunluk değerlendirme ve<br />

kalibrasyon faaliyetlerini tarafsız, bağımsız ve güvenilir<br />

bir şekilde yerine getirdiğini belirten Ergün şunları söyledi:<br />

“Standartlar konusunda küresel perspektif ile hareket<br />

edilmesi gerekiyor. Standartlar savaşı, dünyada<br />

ekonomik rekabetin temel bileşimlerinden biridir. Türkiye<br />

olarak standartlara uyum sağlamakla yetinemeyiz.<br />

Standartları belirleyen ülkeler arasında yer almalıyız.<br />

Standartları belirleyen merkezlerde yer almaya başladık.<br />

TSE, daha önce Avrupa’da gözlemci olarak katılabildiği<br />

standart hazırlama süreçlerine artık en fazla<br />

oy oranına sahip 5 standart kuruluşundan biri olarak<br />

katılabilmektedir. Ancak katılım açısından bakıldığında<br />

ABD 600 komiteye, Almanya 500 komiteye katılırken,<br />

biz daha yolun başındayız. Bizde bu komitelere katılım<br />

için üniversiteler, ticaret ve sanayi odaları adam görevlendirmiyor;<br />

çünkü konunun önemi kavranılamıyor. Bu<br />

komitelere göndereceği adamın masrafını gözünde bü-<br />

6

yütüyor ama bir sürü lüzumsuz harcamayı da yapıyor.<br />

Odalar, borsalar, üniversiteler, kurumlar oraya göndereceği<br />

adamların 3 kuruş masrafının hesabını yapıyorsa<br />

farkındalığı artırmak için daha çok alacağımız yol var.<br />

Ülkemizin standart belirleyen ülke haline gelmesinde<br />

reel sektöre, STK’lara, üniversitelere ve kamuya ciddi<br />

sorumluluk düşmektedir.”<br />

TSE’nin uluslararası işbirlikleri yoluyla küresel etkinliğini<br />

artırdığını belirten Bakan Ergün, Enstitü’nün hem İslam<br />

Ülkeleri Standardizasyon ve Metroloji Enstitüsü’nün<br />

hem de Orta Asya Türk ve Özerk Cumhuriyetlerinin<br />

üyesi olduğu Bölgelerarası Standardizasyon Birliği Teşkilatı’nın<br />

kurucusu olduğunu hatırlattı. Enstitü’nün sadece<br />

son bir yıl içerisinde 11 ülkede 14 çözüm ortağı<br />

ofisi açtığını belirten Ergün, 2014 yılı sonuna kadar bu<br />

sayının 70’e yükseltilmesinin hedeflendiğini vurguladı.<br />

TSE’nin işbirliği anlaşması imzaladığı ülke sayısının 78,<br />

kuruluş sayısının ise 99’a ulaştığını söyleyen Ergün tüm<br />

bu verilerin TSE’nin alanında küresel bir aktör haline<br />

geldiğinin göstergesi olduğunu kaydetti.<br />

TSE’nin önümüzdeki dönemde gerçekleştireceği yeni<br />

yatırımlarla, sanayicinin ihtiyaç duyduğu tüm alanlarda<br />

muayene ve deney hizmetlerini verebilecek bir yapıya<br />

sahip olacağını belirten Bakan Ergün, 400 milyon lira<br />

maliyetli yeni laboratuvar yatırımları arasında yangın ve<br />

ses yalıtım laboratuvarı, enerji sistemleri laboratuvarı,<br />

yüksek gerilim ve güç laboratuvarı, rulman laboratuvarı<br />

ve otomotiv test merkezi gibi önemli projeler olduğunu<br />

söyledi.<br />

Bu yıl TSE’nin Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı<br />

ile tehlikeli maddelerin taşınmasının belgelendirmesine<br />

yönelik bir protokol imzaladığını anımsatan Ergün,<br />

sadece bu belgelendirme faaliyetleri neticesinde<br />

100 milyon liralık rakamın Türkiye’de kalacağını tahmin<br />

ettiklerini söyledi.<br />

Bakan Ergün, test ve belgelendirme faaliyetlerini ülke<br />

sınırları içinde gerçekleştirmenin ekonomik büyümeye<br />

katkı sağlamanın yanı sıra teknolojik bilgi transferine de<br />

zemin hazırladığına işaret ederek, “Zira ölçümünü ve<br />

analizini yapamadığınız bir şeyin mahiyetini bilemezsiniz.<br />

Türkiye’nin yerli otomobil markası oluşturabilme<br />

sürecinde en önemli konulardan birinin otomotiv test<br />

merkezinin olmasının farkındayız. Bu test merkezi TSE<br />

tarafından yerine getiriliyor. Bu merkez sadece Türkiye’ye<br />

değil çok geniş bir çevreye hizmet verecek niteliktedir.<br />

TSE’nin test ve laboratuvar altyapısını ve<br />

buralarda sunulan hizmetlerin kalitesini her geçen gün<br />

geliştiriyoruz. İnşallah birkaç yıl içerisinde çok spesifik<br />

bazı alanlar dışında Türkiye’de yapılmayan hiçbir test<br />

faaliyeti kalmayacak” diye konuştu.<br />

Toplantının açılışında konuşan TSE Başkanı Hulusi<br />

Şentürk, OECD raporlarına göre dünya ticaretinin<br />

7 KASIM <strong>2013</strong>

küresel ticarette ciddi bir haksız rekabetle karşı karşıyadır.”<br />

Şentürk, Türkiye gibi ekonomik büyümesini dünya ticaretinden<br />

daha fazla pay almaya dayandıran ülkelerin,<br />

bu amaçlarına ulaşabilmesi için standardizasyon<br />

ve uygunluk değerlendirme alanlarında etkin bir güce<br />

kavuşmak zorunda olduğunu vurguladı. Türkiye’nin<br />

2023 yılında dünyanın 10 büyük ekonomisinden biri<br />

olma hedefinin gerçekleştirilebilmesi için, uluslararası<br />

ticaretten daha fazla pay almanın şart olduğunu söyleyen<br />

Şentürk, bunun için de inovasyon faaliyetlerine<br />

önem verilmesi gerektiğini dile getirdi. Şentürk, hedef<br />

pazarlara ulaşabilmek ve o pazarlarda haksız rekabete<br />

maruz kalmamak için, standardizasyon ve uygunluk<br />

değerlendirme hizmetlerinde etkinliğin artırılması<br />

gerektiğini belirtti. Şentürk, TSE olarak kendilerinin bir<br />

dizi önlemi almaya devam ettiklerini ifade ederek, bu<br />

önlemlerin etkili olabilmesinin iş ve akademik dünyanın<br />

bu çalışmalara sahip çıkmasıyla mümkün olabileceğini<br />

sözlerine ekledi.<br />

yüzde 80’den fazlasının doğrudan standart ve teknik<br />

düzenlemelerden etkilendiğine dikkati çekti. Standart<br />

ve teknik düzenlemeler olmadan uluslararası ticaretin<br />

yapılamayacağını belirten Şentürk, ürün ve hizmetlerin<br />

standartlara uygunluğunu tescil işlemlerinin ekonomik<br />

hayatın vazgeçilmezleri arasında olduğunu söyledi.<br />

Şentürk, standartlar ve uygunluk değerlendirme işlemlerinin<br />

bir yandan ticaretin serbestleştirilmesine<br />

katkı sağlarken diğer yandan insanların, hayvanların<br />

ve bitkilerin sağlığının korunması, çevrenin korunarak<br />

üretimlerin gerçekleştirilmesi konularında da önemli bir<br />

misyon yüklendiğini dile getirdi. Şentürk, şunları kaydetti:<br />

“Standartları ve uygunluk değerlendirmeleri ticari<br />

engel olarak kullanan ülkelerin başında gelişmiş ülkeler<br />

yer almaktadır. Gelişmiş ülkeler bir yandan standartların<br />

belirlenmesinde etkin rol alıp kendi ekonomik üretim<br />

teknolojilerine göre bunları belirlerken, bir yandan da<br />

belirledikleri bu standartlara ve buna paralel olarak uygunluk<br />

değerlendirme hizmetlerine atıf yaparak, dünya<br />

ticaretini kendi lehlerine değiştirmekte ve kendi belirledikleri<br />

şartlarla gelişmekte olan ülkeleri rekabete zorlamaktadır.<br />

Bu nedenle gelişmekte olan ülkeler özellikle<br />

8

Sempozyumun kapanış konuşmasını da gerçekleştiren<br />

TSE Başkanı Hulusi Şentürk, iki gün boyunca<br />

standartların önemi konusunda yurt içinden ve yurt<br />

dışından çok sayıda uzmanın konularıyla ilgili bilgi paylaşımlarının<br />

ve yapılan toplantının gerek Türkiye, gerek<br />

dünyada insanlığın gelişimine katkı sağlayacağını ümit<br />

ettiğini söyledi.<br />

Şentürk, standartlarla kurulu bir dünyada yaşadığımızı<br />

ve artık günümüzde standartların olmadığı bir dünyanın<br />

hayalini bile kurmanın mümkün olduğunu ifade ederek,<br />

dünyada aynı zamanda adına küreselleşme denilen bir<br />

sürecin yaşandığını kaydetti. Küreselleşmenin tanımının<br />

ulusal pazarların hızla tek bir pazar haline gelmesi<br />

olarak yapıldığına işaret eden Şentürk, ancak hiç kimsenin<br />

tek pazar haline gelen dünyada kimin kazanıp<br />

kimin kaybettiğini tartışmadığını vurguladı.<br />

Konuşmasında, “Ürün standardından, hizmet standardından<br />

daha önemli olan insanlığın yaşam standardıdır”<br />

diyen TSE Başkanı Şentürk, standardizasyon faaliyetlerinin<br />

insanlığın yaşam standardını yükseltmediği<br />

yerde, bunun kime ne faydası olduğunun sorgulanması<br />

gerektiğini belirtti.<br />

Şentürk, bugün 850 milyon insanın açlık sınırının altında<br />

yaşadığına ve her gün binlerce çocuğun açlıktan<br />

öldüğüne dikkat çekerek, “İlaç sanayi trilyon dolarlar<br />

kazanırken insanlar hastalıktan para bulup ilaç alamadığı<br />

için ölmekte. Böyle bir ekonominin üretim ve hizmet<br />

standartlarını kendilerine kalkan olarak kullanması<br />

bizim için kabul edilemez. Bu ve buna benzer organizasyonlar,<br />

dünya ticaretinin geleceği için standartların<br />

önemini sorgularken ve desteklerken aynı zamanda<br />

güç idaresi ve adalet ilkesi üzerine standartlar belirlemeyi<br />

gündemine almalıdır. Standartların temel amacı<br />

insanların yaşam kalitesini yükseltmekse standartların<br />

tersi bir amaç uğruna kullanılmasına müsaade etmememiz<br />

gerekiyor ve bu konuda da standardizasyon<br />

kuruluşları olarak bizlerin öncü rol oynaması, dikkatli<br />

hareket etmesi gerekiyor” dedi.<br />

Dünya ticaretinde bölgelerarası ve ülkelerarası işbirliklerinin<br />

sürekli arttığının altını çizen Şentürk, özellikle<br />

Avrupa Birliği ile Amerika arasındaki işbirliklerinin dünya<br />

ticaretini büyük ölçüde artırdığına işaret etti. TSE<br />

Başkanı, bu artışın zenginler arasındaki servet aktarımından<br />

başka bir fayda getirmediğini, gelişmekte olan<br />

ülkelerin dünya ticaretinden aldığı payı giderek küçülttüğünü<br />

vurguladı.<br />

Gelişmekte olan ülkelerin standardizasyon kuruluşları<br />

olarak bu konuda adil bir dünya ticaretinin tesis edilmesi<br />

için işbirliği yapılması gerektiğini söyleyen Şentürk,<br />

sadece standartların belirlenmesi değil, standartların<br />

uygunluğunun tescili olan test, belgelendirme, gözetim,<br />

muayene hizmetlerinde de işbirliğinin geliştirilmesi<br />

gereğine işaret etti. TSE Başkanı bu yapıldığında, gelişmekte<br />

olan ülkelerin önüne gelişmiş ülkelerce farklı<br />

gerekçelerle konulan teknik bariyerlerin aşılmasının<br />

mümkün olacağını söyledi.<br />

Temel amacı insanların yaşam standardının yükseltilmesi<br />

olan standartların, dünyanın dörtte üçünün yaşam<br />

standardını düşürücü, dörtte birinin yaşam standardını<br />

aşırı artırıcı olarak kullanılmasına değinen Şentürk, “Bir<br />

standart kuruluşunun başkanı olarak bu durumu kabul<br />

edemediğim için bu sözlerim bir isyan sözleridir. Standardizasyon<br />

dünyasının esiri olan büyük kuruluşlara<br />

hepinizin huzurunda burada adil olmaları çağrısında<br />

bulunuyorum ve standartların gelişmemiş ülkeler için<br />

pozitif ayrımcılık, gelişmekte olan ülkeler için de hiç olmazsa<br />

adil rekabet şartlarına dönüştürülmesi için insaflı<br />

davranmaya davet ediyorum” dedi.<br />

Şentürk, günümüz küresel dünyasında az sayıda zengin<br />

ve çok sayıda sömürülen toplum oluştuğunu vurgulayarak,<br />

şöyle konuştu: “Eğer bu tabloyu düzeltemezsek<br />

dünyaya barış ve saadet getiremeyiz. Dolayısıyla<br />

9 KASIM <strong>2013</strong>

standart kuruluşları olarak asli görevlerimize odaklanmak,<br />

ülkelerimizin bu alandaki açık kapılarını kapatmak<br />

ve ciddi anlamda bu konuda politikalar geliştirmek<br />

mecburiyetindeyiz. Bir yandan işletme bazında en küçük<br />

odakta verimlilik ve kalite odaklı standardizasyon<br />

çalışmalarını desteklerken, yani mikro ölçeğe inerken<br />

bir yandan da küresel ölçekte, toplumlarımızın haklarını<br />

koruyabilmek için gerekli aktiviteyi göstermeliyiz. Ama<br />

bu da ancak yetişmiş insan kaynağıyla mümkündür.<br />

Standardın özüne inmeyen çalışmalarla toplumumuzu<br />

ileriye taşımak mümkün değildir. Bu yüzden başta akademik<br />

camia olmak üzere, iş dünyası, bürokrasi dünyası<br />

el ele vermek ve ülkelerimizde standardizasyon ve<br />

uygunluk değerlendirme alanındaki düşük farkındalık<br />

düzeyi problemini ortadan kaldırmak zorundayız. Yine<br />

ülkeler arası işbirliğinin tüm kapılarını sonuna kadar açmak<br />

mecburiyetindeyiz. Peygamber Efendimizin söylediği<br />

gibi ‘Komşusu açken tok yatan bizden değildir’;<br />

bu aslında dünyanın saadetinin de anahtarıdır.”<br />

TSE olarak gerek Türkiye’de gerekse bulunduğu coğrafyada<br />

bu konuda farkındalık düzeyinin artırılması<br />

için çalışmalar yaptıklarını kaydeden Şentürk, önemli<br />

adımlar attıklarını söyledi. TSE’nin güçlü bir uluslararası<br />

iletişim ağına sahip olduğunu anlatan Şentürk,<br />

Enstitünün toplam 21 akredite laboratuvarında 500’ün<br />

üzerinde mühendisin görev yaptığını, belgelendirme ve<br />

standardizasyon alanında çalışanlarla beraber 1700<br />

daimi kadrolu, 2000’e yaklaşan dış uzmanı olduğunu<br />

vurguladı. TSE’nin şu anda devam eden yatırım tutarının<br />

300 milyon doları aştığını söyleyen Şentürk; “Ancak<br />

bunların hiçbiri yeterli değildir. Küresel pazarlarda<br />

etkin olabilmek için öncelikle mikro bazda, yani işletme<br />

bazında standart kültürünün yerleştirilmesi gerekmektedir”<br />

dedi.<br />

Türkiye’deki işletmelerin standardizasyon kültürüne sahip<br />

olmadıkları sürece taklitçi üretim ve fason üretim<br />

yapmaya mahkum kalacaklarına işaret eden Şentürk<br />

şöyle konuştu: “Uluslararası standartlar, ulusal pazarlara<br />

girebilmek için sadece bir pasaporttur. Ürettiğiniz<br />

ürünün bu pazarlara girebilmesi için kaliteyi artırmak<br />

gerekiyor, verimliliği artırıp maliyeti düşürmek gerekiyor.<br />

Bunun yolu da işletme standartlarını geliştirmekten<br />

geçiyor. İşletmelerimiz bünyelerinde standardizasyon<br />

çalışmalarını geliştirmediği sürece bizim uluslararası<br />

standartları adapte ederek Türkiye’nin önünü açmamız<br />

mümkün değildir, tek kanatlı kuşun uçamayacağı gibi<br />

sadece ve sadece uluslararası standartlarla geliştirilen<br />

bir ekonominin de başarılı olması mümkün değildir.<br />

Herkes evinin önünü süpürürse sokaklar tertemiz olur.<br />

Herkes ve her kurum sorumluluğunu kuşanırsa dünya<br />

herkesin mutlu ve huzurlu yaşadığı bir yer haline gelir;<br />

o zaman ortak pazar ya da ortak atölye yerine ortak<br />

yaşadığımız evden ve ortak bir aileden bahsedebiliriz”<br />

diye konuştu.<br />

Değerli okuyucularımız, dergimizin bu sayısını sempozyumda<br />

sunulan sunumlardan bazılarına ayırdık. İlgiyle<br />

takip edeceğinizi umuyoruz.<br />

10

TSE BAŞKANI HULUSİ ŞENTÜRK’ÜN<br />

DÜNYA KALİTE GÜNÜ VE AVRUPA KALİTE HAFTASI<br />

Mesajı<br />

Birleşmiş Milletler 1990 yılında, kalitenin, ulusal refah ve kurumsal gelişmeye katkısı konusunda dünya çapında<br />

farkındalığı artırmak amacıyla her Kasım ayının ikinci perşembesinin “Dünya Kalite Günü” olarak kutlanması kararı<br />

aldı.<br />

Bu karara paralel olarak Avrupa Kalite Teşkilatı (EOQ) bünyesindeki ülkelerde de her Kasım ayının ikinci haftası<br />

“Avrupa Kalite Haftası” olarak kutlanmaktadır. Bu yıl 11 – 15 Kasım tarihleri arasında kutlanan Avrupa Kalite Haftası’nın<br />

teması “Kalite Başarıya Ulaştırır” olarak belirlenmiştir.<br />

TSE Başkanı Hulusi Şentürk’ün “Dünya Kalite Günü” ve “Avrupa Kalite Haftası” vesilesiyle yaptığı açıklama şöyle:<br />

“Küresel ekonomik düzende rekabetin temel şartı, tüm<br />

sektörlerde müşteri ihtiyaç ve beklentilerine uygun, yüksek<br />

kalitede ve uluslararası standartlarda mal ve hizmet<br />

üretimi gerçekleştirmektir.<br />

Bu da ancak kuruluşlarda tasarımdan başlayarak üretim,<br />

pazarlama ve satış sonrası hizmetlere kadar tüm<br />

aşamaları kapsayan ve sürekli gelişmeyi hedefleyen Kalite<br />

Yönetim Sistemlerinin uygulanmasıyla mümkün olabilmektedir.<br />

1987 yılında Uluslararası Standardizasyon<br />

Teşkilatı (ISO) tarafından yayınlanan Kalite Yönetim Sistem<br />

Standardları, yayınlandığı tarihten itibaren en fazla<br />

ilgiyi ve uygulama alanını bulan uluslararası standartlar<br />

haline gelmiştir.<br />

Kuruluşlarda kalite anlayışının gelişimini, kârın, verimliliğin<br />

ve pazar payının artmasını, maliyetlerin azalmasını,<br />

etkin bir yönetimi, tüm faaliyetlerde izleme ve kontrolü<br />

sağlayan Kalite Yönetim Sistemi, müşteri memnuniyetinin<br />

artmasını, şikayetlerin ise azalmasını sağlayan bir<br />

yönetim sistemi modeli olarak kabul edilmektedir.<br />

Birey, kurum veya ülke olarak büyümek, gelişmek ve<br />

ilerlemek istiyorsak kalitenin özünü oluşturan verimlilik,<br />

sürdürülebilirlik ve yenilikçilik ilkelerini özümsemek asli<br />

görevlerimizden biri olmalıdır.<br />

Türk Standardları Enstitüsü, kurulduğu günden bu yana<br />

yaptığı yenilikçi çalışmalar ve verdiği öncü hizmetlerle<br />

kalite meşalesindeki ateşi hep yüksek tutmuş; bu kalite<br />

meşalesinin ülkemizdeki üretici ve tüketicileri aydınlatmasını<br />

düstur edinmiştir.<br />

Bu doğrultuda gerek üreticilerimizin küresel alandaki<br />

rekabet arenasında avantajlı bir konuma gelebilmesi,<br />

gerekse de tüketicilerimizin almış olduğu ürün veya hizmetlerden<br />

azami fayda elde edebilmesi için ülkemizdeki<br />

kalite altyapısının her alanda yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi<br />

için yapılan çalışmalar kesintisiz bir biçimde<br />

sürdürülmektedir.<br />

TSE, ülkemizdeki kamu ve özel sektör kuruluşlarında<br />

kalite yönetim sistemleri kurulması ve insan gücünün<br />

yetişmesi amacıyla yürüttüğü eğitim çalışmaları ile kalite<br />

altyapısının yaygınlaşmasına hizmet etmektedir. Çünkü<br />

üretim ve tüketim safhalarında kalite altyapısının oluşturulması<br />

ve kalite bilincinin yaygınlaşması, ülkemizin<br />

2023 hedefine ulaşabilmesinde en önemli itici güçlerden<br />

biri olacaktır.<br />

TSE olarak Avrupa Kalite Haftası ve Dünya Kalite Günü<br />

vesilesiyle mal ve hizmet üretiminde ve bu üretimlerin<br />

müşteriye sunulmasında kalitenin hem ülke kaynaklarının<br />

kullanımı, hem de toplumun yaşam düzeyinin yükseltilmesi<br />

açısından taşıdığı öneme bir kez daha dikkat<br />

çekmek istiyoruz.<br />

Kalkınmanın anahtarının kalite, kalitenin anahtarının da<br />

TSE olduğuna inanan Enstitümüz, 59 yıldır yürüttüğü<br />

tüm faaliyet ve hizmetlerde, ülkemizde kalite bilincinin<br />

yerleşmesi; kaliteli üreten, kaliteli tüketen, kaliteli yaşayan<br />

bir toplum vizyonunun oluşması amacını temel ilke<br />

edinmiştir.<br />

1956 yılında kurulan Avrupa Kalite Teşkilatı’na üyeliğimiz<br />

de bu temel ilke çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.<br />

Kalite alanında uluslararası alanda faaliyet gösteren bir<br />

kuruluş olan Avrupa Kalite Teşkilatı, Avrupa ve Akdeniz<br />

kıyısında yerleşik yaklaşık 30 ülkenin, kalite alanında faaliyet<br />

gösteren çeşitli kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinden<br />

oluşmaktadır. TSE, 1976 yılından beri tam üye<br />

ve Türkiye milli temsilcisi olarak Teşkilatın çalışmalarına<br />

aktif olarak katılmaktadır.<br />

Avrupa Kalite Teşkilatı’nın mevcut Başkanı da 2011 yılında<br />

3 yıl süre ile seçilen TSE Eski Yönetim Kurulu Üyesi<br />

Mehmet Niyazi Akdaş’tır. Ülkemiz ve TSE’nin uluslararası<br />

alanda sahip olduğu itibarın bir yansıması olarak verilen<br />

bu görev, Enstitü’ye ülkemiz adına kalite alanında yeni<br />

projeleri küresel düzeyde ve Avrupa Birliği düzeyinde<br />

hayata geçirme imkanı vermektedir. TSE tarafından geliştirilerek<br />

belgelendirme hizmetlerine başlanan “Müşteri<br />

Dostu Kuruluş ve Müşteri Dostu Marka Belgelendirmesi”<br />

bu projelerden biridir. “Müşteri memnuniyeti alanında<br />

kapsamlı bir değerlendirme” olarak özetlenebilecek söz<br />

konusu proje, Avrupa Kalite Teşkilatı’na üye ülkelerde<br />

de uygulanacak, patenti Türkiye’ye ait ilk belgelendirme<br />

modeli olma özelliği taşımaktadır.<br />

TSE olarak, Dünya Kalite Günü’nde kalitenin başarıya<br />

ulaşmanın en önemli araçlarından biri olduğunu hatırlatıyor,<br />

tüm kurum ve kuruluşlarımızı kalite bilincinin yaygınlaşması<br />

amacıyla yaptığımız çalışmalara katkı sağlamaya<br />

davet ediyoruz.”<br />

11 KASIM <strong>2013</strong>

HABERLER<br />

TSE BAŞKANI HULUSİ ŞENTÜRK:<br />

‘’STANDARTLAR; MECBURİ KURALLAR DEĞİL,<br />

REKABETİN ANAHTARIDIR’’<br />

5. İzmir İktisat Kongresi kapsamında düzenlenen<br />

“Uluslararası Ticarette Küresel Eğilimler ve Türkiye’nin<br />

İhracat Hedefleri” paneline konuşmacı olarak katılan<br />

Türk Standardları Enstitüsü Başkanı Hulusi Şentürk,<br />

standartların, ticari rekabette kurallar koyabilme sanatı<br />

olduğunu vurgulayarak; “kuralları rakibiniz koyduğu sürece<br />

bu maçı kazanabilmeniz mümkün değildir” dedi.<br />

5. İzmir İktisat Kongresi kapsamında düzenlenen<br />

“Uluslararası Ticarette Küresel Eğilimler ve Türkiye’nin<br />

İhracat Hedefleri” konulu panelde Türkiye’nin 2023 yılında<br />

500 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşmasında<br />

izlenmesi gereken temel politikalar tartışıldı. Ekonomi<br />

Bakanlığı Müsteşarı İbrahim Şenel’in başkanlığındaki<br />

panele; İzmir Ekonomi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ayla<br />

Oğuş Binatlı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) İcra<br />

Kurulu Başkanı Rona Yırcalı, Türk Standardları Enstitüsü<br />

(TSE) Başkanı Hulusi Şentürk, TUSKON Yönetim<br />

Kurulu Başkanı Rızanur Meral, Türkiye İhracatçılar Meclis<br />

Başkanvekili Ali Nedim Güreli, Koç Üniversitesi’nden<br />

Prof. Dr. Kamil Yılmaz, Dokuz Eylül Üniversitesi’nden<br />

Doç. Dr. Hakan Kahyaoğlu panelist olarak katıldı.<br />

“TARİFE DIŞI ENGELLER” TİCARETİ OLUMSUZ<br />

ETKİLİYOR<br />

Konuşmasında, bütün dünya ülkelerinin artan ticaret<br />

alanından daha fazla pay alabilmek için yoğun ve kapsamlı<br />

çalışmalar içinde olduğuna dikkat çeken Şentürk;<br />

“Dünya ticareti 44 trilyon dolarlık işlem hacmine<br />

12<br />

ulaşmış bulunmaktadır. Bu kadar büyük işlem hacmi<br />

içerisinde ülkeler pay alabilmek için kıyasıya bir rekabet<br />

içerisinde. Bu rekabet özellikle gümrük duvarları ile<br />

kendi korumalarını sağlayan ülkelerde, dünya ticaret<br />

örgütü anlaşmalarının getirmiş olduğu dayatmalar sonucu<br />

yeni bir alana kaydı. Bugün adına tarife dışı engeller<br />

dediğimiz standardizasyon teknik düzenlemeler<br />

ve uygunluk değerlendirme hizmetleri üzerinden, müthiş<br />

bir defans ve engel politikaları gizlenmektedir. AB<br />

pazarına girebilmek için bazı ürünlerde CE işareti zorunluluğu<br />

var. Sadece CE işaretinin iş dünyasının bir yılda<br />

ödediği bedelin 5 milyar Euro’yu aştığını göz önüne<br />

alırsak, aslında adına uygunluk değerlendirme hizmeti<br />

dediğimiz bu pazarın dünya ticaretinde ne kadar büyük<br />

bir engel olduğunu açıkça görebiliyoruz” dedi.<br />

Sağlık açısından, çevre açısından, vergilendirme ve<br />

standardizasyonun önemli ve gerekli bir masum misyonu<br />

olduğunu anlatan Şentürk, “Ancak ne yazık ki ülkeler<br />

bu masum misyonun arkasına sığınarak ticarette<br />

kendi üreticilerini koruma yönünde ciddi politika izlerken<br />

yine kendi güçlerini kullanarak dayattıkları standartlar<br />

ve uygunluk değerlendirme prosedürleriyle de<br />

hedef ülkelerin pazarlarını kendi üreticilerine daha rahat<br />

açılması için mücadele etmektedirler” diye konuştu.<br />

STANDARTLAR; MECBURİ KURALLAR DEĞİL,<br />

REKABETİN ANAHTARIDIR<br />

Türkiye’nin 2023 yılında 500 milyar dolarlık hedefine

ulaşabilmesi için standardizasyon ve uygunluk değerlendirme<br />

alanında gerekli altı yapıyı sağlaması gerektiğini<br />

belirten Şentürk, “Standardizasyon ve uygunluk<br />

değerlendirme alanında sağlam bir alt yapı kuramadığımız<br />

takdirde, iş dünyamızı haksız rekabet ortamında<br />

ihracat yapmaya mahkum ediyoruz. Bu çok doğru bir<br />

politika değil. Standardizasyon ve uygunluk değerlendirme<br />

alanlarında etkin güç olana kadar, iş dünyamız<br />

istediği kadar ucuz üretsin, istediği kadar kaliteli üretsin<br />

her pazara ne yazık ki giremez. Şimdi Türkiye olarak<br />

500 milyar dolar hedefini koymuş bir ülke olarak, ihracatçımızın<br />

yeni pazarlara girmesi için uğraşan bir ülke<br />

olarak, bu ülkelerdeki standardizasyon ve uygunluk<br />

değerlendirme alt yapısı konusunda hangi politikaları<br />

geliştirdik. İş dünyamız hangi ülkeye hangi standartlara<br />

uygun ürünlerle, hangi uygunluk değerlendirme aşamalarından<br />

geçerek ulaşacaklar. Standart deyince alınması<br />

ve uyulması mecburi bir kural anlayışından, standart<br />

deyince rekabette üstünlüğü ele geçirme sanatı<br />

olduğu anlayışına geçmek zorundayız. Artık iş dünyamız,<br />

kamu kurumları ve akademik dünyamız bir araya<br />

gelmek ve birlikte üretmek mecburiyetinde. Türkiye’nin<br />

hedeflerini tutturabilmesi için, standardizasyonda ve<br />

uygunluk değerlendirme alanında ülkemizin politikalarının<br />

belirlenmesi gerek” diye konuştu.<br />

Çin’de inanılmaz bir gelişme yaşandığına ve bu gelişmenin<br />

diğer ülkeler tarafından ilgi ve endişe ile izlendiğine<br />

dikkat çeken TSE Başkanı Şentürk; “Çin uzun<br />

yıllar taklit ürünlerle dünya pazarlarında yer aldı. Son<br />

yıllarda ar-ge faaliyetlerini geliştirerek kendi teknolojik<br />

ürünleriyle dünya pazarını etkilemeye başladı. Ciddi<br />

anlamda bu konuda başarı elde etmeye başlayınca,<br />

diğer gelişmiş ülkelerin de ilgisini çekti bu durum. Bunu<br />

yaparken üniversitelerinde de sessiz sedasız standardizasyon<br />

mühendisliği bölümlerini kurdular. Şimdi<br />

Çin’de binlerce standardizasyon mühendisi yetişiyor.<br />

Çin ne yapmak istiyor Bir yandan teknolojisini geliştirirken,<br />

ürünlerin patentini alırken, bir yandan da standardizasyon<br />

alanında güçlü bir alt yapı kuruyorlar. Çin<br />

önümüzdeki dönemde, kendi teknolojisini uluslararası<br />

standartlara dönüşmesini sağlayarak dünya ticaretini<br />

tekel altına almayı hedefliyor” dedi.<br />

Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (DEİK) İcra Kurulu Başkanı<br />

Rona Yırcalı, jeopolitik risklere hazırlıklı olmak gerektiğini<br />

belirterek, “Uzun zamandır siyasi risk sigortasının<br />

yaygınlık kazanması için çalışıyoruz. Son iki yılda<br />

önemli gelişmeler var ancak istediğimiz başarıyı sağlayamadık”<br />

dedi. Sürdürülebilir ihracat için hızlı adaptasyon<br />

yeteneğimizi ve rekabet gücümüzü artırmanın bir<br />

gereklilik olduğunu vurgulayan Yırcalı, ihracatta lojistik<br />

maliyetlerine de dikkat çekerek, bölgesel ve küresel lojistik<br />

ağ kurmanın kaçınılmaz olduğunu anlattı.<br />

Panelde sunum yapan İzmir Ekonomi Üniversitesi’nden<br />

Prof. Dr. Ayla Oğuş Binatlı en büyük on ekonominin<br />

dünya ihracat payının düştüğüne, tarife dışı engellerin<br />

gelişmekte olan ülkeleri fazla etkilediğine dikkat çekti<br />

ve Türkiye’nin 2018-2023 yıllarında yüzde 15’e yakın<br />

büyüme performansına ihtiyacı olduğunu vurguladı.<br />

TUSKON Yönetim Kurulu Başkanı Rızanur Meral de<br />

Türkiye için AB pazarının önemine işaret ederek, “Dışarıda<br />

hiçbir ülke AB’nin alternatifi olamaz. Bu kadar<br />

büyük pazardan aldığımız pay çok düşük, öncelikle<br />

AB pazarından aldığımız payı büyütmeliyiz. AB’nin 150<br />

milyar dolarlık bir serveti var. Bu serveti beraber işletebilmenin<br />

yollarını aramalıyız. Bunun dışında elbette<br />

pazarı çeşitlemeliyiz” dedi.<br />

TİM Başkanvekili Ali Nedim Güreli de İzmir İktisat<br />

Kongresi’nin önemine dikkat çekti. 90 yılda Türkiye’de<br />

çok şeyin değiştiğini vurgulayan Güreli, dünyadaki değişime<br />

ayak uydurmak gerektiğini belirterek, “Dünya<br />

değişiyorsa bu değişime karşı değişmezsek bizi sömürürler”<br />

dedi.<br />

13 KASIM <strong>2013</strong>

HABERLER<br />

MAİS Motorlu Araçlar A.Ş’ye<br />

TS ISO 10002 Müşteri Memnuniyeti Belgesi<br />

MAİS Motorlu Araçlar İmal ve Satış A.Ş., Türk Standardları<br />

Enstitüsü’nden (TSE) TS ISO 10002 Müşteri<br />

Memnuniyeti Yönetim Sistemi Belgesi almaya hak kazandı.<br />

Belgelendirme töreni TSE Başkanı Hulusi Şentürk ve<br />

Renault MAİS Genel Müdürü İbrahim Aybar’ın katılımıyla<br />

MAİS Genel Müdürlüğü’nde gerçekleştirildi.<br />

Törende konuşan TSE Başkanı Hulusi Şentürk, “TSE<br />

olarak biz TS ISO 10002’nin de üzerinde bir milli standart<br />

çıkarttık. Şuan Avrupa Kalite Teşkilatı da bir ilk<br />

üzerinde çalışıyor. Büyük bir ihtimal 2014’te Avrupa’da<br />

TSE patentli olarak hizmete girecek. Müşteri dostu<br />

kuruluş belgelendirmesi başladı. Ülkemiz için ilk defa<br />

dünya çapında geçerli bir kalite standardını biz devreye<br />

sokmuş oluyoruz” dedi.<br />

Törende daha sonra TSE Başkanı Hulusi Şentürk, TS<br />

ISO 10002 Müşteri Memnuniyeti Yönetim Sistemi Belgesi’ni<br />

Renault MAİS Genel Müdürü İbrahim Aybar’a<br />

takdim etti.<br />

TS ISO 10002 Müşteri Memnuniyeti Yönetim Sistemi,<br />

kuruluşun müşteri beklentilerinin ötesinde hizmet vermeyi<br />

amaç edinerek, müşteri memnuniyetini yaratacak<br />

süreçleri tasarlaması, planlaması ve uygulamasını<br />

amaçlamaktadır.<br />

14

Dünyamza sayg doğamzda var.<br />

Çevreyle dost üretimin öncüsü olmaktan mutluyuz, gururluyuz.<br />

Siz de enerji verimli ürünler kullanın, gelecek nesillere güzel bir dünya bırakın.<br />

arcelik.com.tr<br />

cevremizicin.com<br />

Geleceği aşkla tasarlar<br />

SEKTÖRÜNDE İLK KEZ<br />

Üretimde Enerji Verimliliği<br />

4 işletmeye “Platinum Certificate”<br />

4 işletmeye “Gold Certificate”.<br />

Avrupa Birliği Çevre<br />

Ödülleri.<br />

İSO Büyük Ölçekli Kuruluş<br />

Sürdürülebilir Çevre Dostu Ürün<br />

2010 Birincilik Ödülü.<br />

İSO Büyük Ölçekli Kuruluş<br />

İnovatif Çevre Dostu Ürün<br />

2011 Birincilik Ödülü.<br />

İklim değişikliğiyle mücadele<br />

destek platformu.<br />

Enerji verimli ürünlerin<br />

piyasa dönüşümü projesi destekçisi.

İNOVASYON VE AR-GE<br />

İnovasyon ve AR-GE’nin<br />

STANDARDİZASYONU<br />

Bilgi oluşumu ve yaygınlaşması insanlığın gelişimi ve<br />

hayatın kolaylaştırılması için yapılan faaliyetler nedeniyle,<br />

yaşadığımız çağa, “Bilgi Çağı”, bu çağı yaşayanlar<br />

da “Bilgi Toplumu” olarak tanımlanmaktadır.<br />

Bilginin teorik oluşumu, kullanılması ve insanlığın hizmetine<br />

sunulması ekonomik ve sosyal hayatın temel<br />

gereği olmuş durumdadır. Bilgi Çağı ve Bilgi Toplumu<br />

ihtiyaçları her geçen gün artmakta ve farklılaşmaktadır.<br />

Bu artış ve farklılaşmaya cevap vermek üzere ferdi ve<br />

kurumsal çalışmalar sürdürülmektedir.<br />

Uluslararası toplum, bu çabaları her geçen gün geliştirmektedir.<br />

İnovasyon ve Arge faaliyetleri firmaların<br />

kurumların ve ülkelerin aynı zamanda kıyasıya rekabet<br />

ettiği ortamda kaçınılmaz hale gelmiştir.<br />

Küreselleşmenin hemen her alanda var olduğu gerçeği,<br />

sadece firma için sadece bölge için sadece ülke<br />

için üretim yapabilme lüksünü tanımamaktadır. AB’de<br />

üretilen bir ürün artık dünyanın her köşesinde rahatlıkla<br />

ulaşmakta ve kullanılmaktadır. Bu durum, gelişmekte<br />

olan veya az gelişmiş ülkelerin aleyhine işleyen bir<br />

mekanizma olduğu gerçeği de ihmal edilemeyecektir.<br />

Gelişmekte olan ülkelerdeki üretilen veya üretilmeye<br />

çalışılan ürünlerin pazardan pay alabilme şanslarının,<br />

üretilen ürünün teknolojik seviyesinin en az gelişmiş<br />

ülkelerdeki kadar olmasına bağlıdır. Bu durum aslında<br />

yüzlerce yıla dayalı teknolojik birikimle yarışmanın,<br />

16<br />

Üzeyir KARAGÖZ<br />

TSE Genel Sekreteri<br />

onlarla rekabet edebilmenin ne denli çetin olduğunu<br />

göstermektedir. Buna rağmen küresel pazarda rekabet<br />

etmenin başkaca bir metodu da henüz bulunamamıştır.<br />

Her ne kadar ülkeler, kendi üreticisini korumak<br />

ve gelişmesine destek olmak için bazı tedbirleri almaya<br />

çalışsalar da, tüketicilerin daha ucuz ve konforlu alternatif<br />

varken düşük teknoloji ve pahalı ürünlere rağbet<br />

etmeyeceği tabii bir davranıştır. Diğer bir çıkmazda,<br />

Dünya Ticaret Örgütünün (WTO), tüketiciyi korumak<br />

ve “daha az maliyetle daha kaliteli ürün ve hizmete<br />

erişme” ilkesinden hareketle ticaretin serbestleşmesini<br />

temine yönelik kurallar oluşturmasıdır. “Tek Standart,<br />

Tek Test ve Tek Belge” eksenine oturtulmuş bu ilkeler,<br />

gelişmekte olan ülkelerin rekabetteki en önemli dezavantajını<br />

oluşturmaktadır.<br />

Özetle, küresel pazarda ticaretin serbestleşmesine taraf<br />

olmaktan başka şansımız yokken, kendi ürünlerimizin<br />

küresel pazarda rekabet edebilmesi için, yüzlerce<br />

yıllık teknolojik birikime sahip gelişmiş ülkelerle rekabet<br />

etme zorunluluğu çağın gerçeğidir. Küresel pazarda bu<br />

seviyeye ulaşmanın veya en azından rekabete katılabilmenin<br />

temel şartı “en az onlar kadar iyi” olma gerçeğidir.<br />

Rekabet, fiyat ve teknoloji üstünlüğü eksenin-

de yapılabildiğine göre, gelişmekte olan ülkelerin (DC)<br />

veya Az gelişmiş ülkelerin (LDC) tedrici değil, keskin<br />

çıkışlarla pazarda şans yakalayabilmeleri ancak mümkün<br />

olacaktır. Bunun mümkün kılacak belki tek alternatif<br />

İnnovasyon ve Ar-ge faaliyetleridir.<br />

Ancak hemen ifade etmek gerekir ki İnovasyon ve Arge<br />

faaliyetleri önemli alanda risk sermayesine ihtiyaç<br />

duyacaktır. Hangi alanda, ne maksatla yapılacağını çok<br />

iyi analiz edilerek belirlenmelidir. Yanlış hatalı alınan kararlar<br />

ve sürdürülen çabalar, zaten tabiatında mevcut<br />

alan Risk unsurunu daha da artıracak, gayretleri sonuçsuz<br />

bırakabilecekler. Bir çok finansman ve, emeğe<br />

rağmen, istenen sonucu elde edemeyen çalışmalarda,<br />

bir sonraki deneme için demotivasyona neden olacaktır.<br />

Hele yeterli sermaye birikimine sahip olmayan ülkeler<br />

için bu türden başarısızlıklar, cesaret kırıcı sonuçlara<br />

neden olacaktır.<br />

Esası bir RİSK çalışması olan Ar-ge ve İnovasyon faaliyetlerini<br />

risk faktörünü minimize etmek, İnovasyonun<br />

temel ihtiyacını belirlemek veri toplamak ve sonuçlandırmak<br />

üzere “deneme-yanılma” metodunun oluşturacağı<br />

ilave risklerden olabildiğince az etkilenmek amacıyla<br />

İnovasyon için “KARAR-FAALİYET-VERİ TOP-<br />

LAMA-RAPORLAMA” zincirini mümkün olabildiğince<br />

STANDARDİZE edilmesiyle mümkün olabilecektir.<br />

“Olabildiğince Standardize” etmek veya “İnovasyon”<br />

ve “Standardizasyon” ilk bakışta bir çelişki gibi de algılanabilir.<br />

“İnnovasyon” gibi mevcudun dışında arayışları<br />

ve yenilikleri ifade eden DİNAMİK bir kavramla “standart”<br />

gibi mevcudu tarif eden STATİK yapılı kavramın<br />

ne ilişkisi olabilir diye sorgulanabilir. Bu çalışma, Dinamik<br />

yapıdaki İnovasyon için karar verme, faaliyetveriler,<br />

raporlama zincirinde, İnovasyon Performansını<br />

ölçmeye ve maksimum fayda sağlama, riski minimize<br />

etmek amacıyla oluşturulan ve sürekli geliştirilen<br />

İnovasyon Performans Kriterlerini belirlemek, Ölçüm<br />

Metodolojisi oluşturmak, Verilerin toplama metotlarını<br />

ve güvenirliğinin temini ile raporlama ve sonuçlandırma<br />

sistematiğine yönelik çalışmaları irdeleyecektir. Bu<br />

maksatla, yıllardır üzerinde çalışılan İnovasyon Performansını<br />

değerlendirmek için geliştirilmeye çalışılan adına<br />

standart denilmemiş olsa da, kendi alanında Primitif<br />

Standart ya da Standart Taslağı diye tanımlanabilecek<br />

“Kılavuzlar” incelenecek ve öneriler sunulacaktır.<br />

Bu çerçevede İnovasyonun anayasası olarak bilinen<br />

temel dokümanlar ve kılavuzlar incelenerek, bu dokümanların<br />

Standardizasyon ilişkisi hakkında öneriler sunulacaktır.<br />

Bu çerçevedeki dokümanların toplu listesi<br />

aşağıda verilmiştir. (Tablo 1.1 OECD)<br />

İnovasyon ve Ar-ge faaliyetlerinin ulusal ve küresel boyutları<br />

olup orijinal dokümanlarda konuyla ilgili başlıklar<br />

aşağıda verilmiştir.<br />

Ulusal Ar-Ge Çabaları<br />

Ar-Ge faaliyetleri ekonominin genelinde gerçekleştirilmesine<br />

rağmen, çoğunlukla, bilim politikası amaçları<br />

doğrultusunda bir bütün olarak algılanır, örneğin “ulusal<br />

Ar-Ge çalışması” gibi. Dolayısıyla, Kılavuzun amaçlarından<br />

biri de hem birçok gerçekleştiriciden toplanabilen<br />

hem de anlamlı ulusal toplam değerlerle bütünleşebilen<br />

Ar-Ge girdi verileri için bazı temel nitelikleri<br />

oluşturmaktır. Uluslararası düzeyde karşılaştırma için<br />

kullanılan ana harcama toplamı, belli bir yıl içerisinde,<br />

ulusal anlamda gerçekleştirilen tüm Gayri Safi Yurtiçi<br />

Ar-Ge Harcamaları’dır (GSYARGEH). Dolayısıyla bu da<br />

yurtdışından finanse edilen ancak yurtiçinde gerçekleştirilen<br />

Ar-Ge çalışmalarını kapsar ve yurtdışına ödenen,<br />

özellikle uluslararası kurumlara verilen Ar-Ge fonlarını<br />

içermez. Buna karşılık gelen personel ölçütünün belirli<br />

bir ismi yoktur. Belli bir yıl içerisinde Ar-Ge (TZE içerisindeki)<br />

bünyesinde çalışan toplam personeli kapsar.<br />

Uluslararası karşılaştırmalar kimi zaman araştırmacılarla<br />

(veya üniversite mezunlarıyla) sınırlandırılmıştır çünkü<br />

bunların Ar-Ge sisteminin gerçek çekirdeği olduğu kabul<br />

edilmektedir. (OECD Frascati Kılavuzu 1.7.4)<br />

Ar-Ge’nin Küreselleşmesi ve Ar-Ge İşbirliği<br />

Birçok farklı çalışmada, Ar-Ge faaliyetlerinin her geçen<br />

gün dünya geneline daha çok yayıldığı görülmektedir.<br />

17 KASIM <strong>2013</strong>

Ar-Ge’nin daha büyük bir bölümü, çeşitli araştırmacılar,<br />

araştırma ekipleri ve araştırma birimleri arasındaki<br />

işbirliği ile gerçekleştirilmektedir. Çokuluslu işetmeler,<br />

hem resmi olarak, Avrupa Birliği (AB) veya Avrupa<br />

Nükleer Araştırma Kurumu (CERN) gibi girişimler aracılığı<br />

ile, hem de gayri resmi olarak, çok veya iki taraflı<br />

anlaşmalarla, üniversite ve diğer araştırma birimleri ve<br />

işetmeler arasında Ar-Ge işbirliğinin yapma gibi, gitgide<br />

artan bir rol üstlenmektedir. Bu eğilimler üzerinde daha<br />

fazla bilgiye ihtiyaç duyulduğu açıkça görülmektedir.<br />

(OECD Frascati Kılavuzu 1.8)<br />

Bu çalışmanın ikinci bölümünde, tanımlar ve ilgili açıklamalar,<br />

üçüncü bölümde inovasyonun önemi ve türleri,dördüncü<br />

bölümde; inovasyonun ölçümü ve detayları,<br />

beşinci bölümde; inovasyonun finasmanı ve<br />

inovasyon destekleri incelenmiş, altıncı bölümde ise;<br />

inovasyon-standardizasyon ve Kalite yönetimi ile ilgili<br />

görüş ve önerilere yer verilmiştir.<br />

Tanımlar<br />

Bu bölümde, çalışmanın ilerleyen bölümlerinde geçen<br />

bazı tanımlar verilecektir. Tanımlar, OECD kılavuzlarındaki<br />

orijinal haliyle sunulacaktır.<br />

ARGE: Araştırma ve deneysel geliştirme<br />

Araştırma ve deneysel geliştirme (Ar-Ge), insan, kültür<br />

ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması<br />

ve bu dağarcığın yeni uygulamalar tasarlamak<br />

üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen<br />

yaratıcı çalışmalardır.<br />

Firma, yeni bilgi edinmek için temel ve uygulamalı araştırmaya,<br />

özel icatlara veya mevcut tekniklerin değiştirilmesine<br />

yönelik olarak doğrudan araştırmaya girişebilir.<br />

Firma, yapılabilir ve uygulanabilir olup olmadığını değerlendirmek<br />

amacıyla yeni üretim veya süreç kavramları<br />

ya da başka yeni yöntemler geliştirebilir. Bu aşama<br />

a) geliştirme ve test etme b) Tasarımları veya teknik<br />

fonksiyonları değiştirmek üzere ilave araştırma. (OECD<br />

Frascati Kılavuzu 2002-2.1)<br />

Ar-Ge ve Teknolojik YENİLİK<br />

Teknolojik yenilik çalışmaları, yeni bilgilere yapılan yatırımlar<br />

dahil, esas olarak teknolojik açıdan yeni veya<br />

iyileştirilmiş ürünlerin veya süreçlerin ortaya çıkmasına<br />

yol açan ya da bunun amaçlandığı bilimsel, teknolojik,<br />

örgü<strong>tse</strong>l, finansal ve ticari adımlardır. Ar-Ge, bu<br />

çalışmalardan sadece biridir ve yenilik sürecinin şarklı<br />

aşamalarında gerçekleştirilebilir. Ar-Ge, sadece yaratıcı<br />

fikirlerin orijinal kaynağı olarak değil, aynı zamanda uygulama<br />

aşamasına kadar herhangi bir noktada başvurulabilecek<br />

bir sorun çözme yolu olarak da etkili olabilir.<br />

Yenilik sürecinde Ar-Ge’nin yanı sıra, yenilik faaliyetlerinin<br />

diğer biçimleri de yer alır. Oslo Kılavuzu’na göre<br />

(OECD, 1997a), bunlar “üretim bilgisi ve parçalarına<br />

ayrılmış teknolojinin edinimi; içerilmiş teknolojinin edinimi;<br />

üretim tasarımcılığı ve endüstri mühendisliği; başka<br />

yerde sınıflandırılmamış endüstriyel tasarım, diğer sermaye<br />

edinimleri; üretimi başlatma ve yeni veya gelişmiş<br />

ürünler için pazarlama faaliyetleridir.<br />

Dahası, devlete ait Ar-Ge programları temelinde gerçekleşen<br />

yeniliklerin olduğu durumlarda, bu süreç kayda<br />

değer bir demonstrasyon aşaması içerebilir. “Bir demonstrasyon,<br />

yeniliğin tam veya tamama yakın ölçekte,<br />

gerçek şartlarda hayata geçirilmesi anlamına gelmektedir<br />

ve şu amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilebilir:<br />

i) ulusal politikanın formüle edilmesi veya ii) yeniliğin kullanımının<br />

teşvik edilmesi” (Glennan ve diğerleri, 1978).<br />

OECD bünyesinde,<br />

Uluslararası Enerji Kurumu tarafından toplanan ve yayımlanan<br />

verilerin araştırma, geliştirme ve demonstrasyon<br />

çalışmalarını içerdiği unutulmamalıdır (“A, G ve D”).<br />

(OECD Frascati Kılavuzu - 2002 - 1.5.3)<br />

İnovasyon (YENİLİK-YENİLEŞİM) : Sosyal ve ekonomik<br />

katma değer üretimi<br />

İnovasyon Endeksi: İnovasyon faaliyetlerinin etki<br />

alanları ve dikkate alınan parametreler, bunlar Makro<br />

ekonomide; ulusal ve uluslararası ticaret, yatırım istihdam<br />

ve fiyat seviyesi, Kamu Yönetiminde; finansman,<br />

mali politika, mevzuat düzenlemeleri, iş dünyası/ticarette<br />

verimlilik, etkinlik, Pazar konusu finansman yönetim<br />

uygulamaları, davranış kalıpları ve değerler sistemi,<br />

altyapı ve kaynaklarda; temel ve teknolojik altyapı, bilimsel<br />

alt yapı, sağlık, çevre ve eğitim.<br />

Yenilikçi Firma: Yeni bir ürün veya süreci ortaya koymuş<br />

olan veya en azından bunu denemiş olan veya bu<br />

girişime başlamış olan kurum, kuruluş.<br />

İnovasyon Karnesi: İnovasyon Performasını ve Eleknomik<br />

büyümeye katılan oranlarını gösteren, araştırma<br />

sonucu ülkelerin uluslararası karşılaştırma kriterlerinin<br />

esası.<br />

İnovasyon Türleri: Ürün, Süreç, Organizasyonel ve<br />

Pazarlama.<br />

İnovasyon Parametreleri:<br />

a) Ortam Sağlayıcılar (İnsan Kaynakları, Açık-cazip<br />

araştırma sistemleri, Finansman ve destekler)<br />

b) Firma Faaliyetleri (Arge harcamaları oranı, İnovasyon<br />

harcamalarının satıştaki oranı, Bağlantılar, Fikri<br />

Varlıklar)<br />

18

c) Çıktılar: (İnovatif KOBİLER’in toplam KOBİ’ye oranı,<br />

hızlı büyüyen Kobi yenilikçi firma sayısı)<br />

- Ekonomik etkileri; İmalat, hizmet ve teknoloji ve<br />

bilgi yoğun faaliyetlerdeki yenilik ürünlerin toplam<br />

faaliyet içindeki yeri. (OECD- Oslo Kılavuzu)<br />

Bu çalışmanın amacı Arge veya inovasyon faaliyetlerinin<br />

arasındaki detaydaki farklılıklarından ziyade, iki<br />

tür faaliyetinde standardize edilebilmesini ve faydalarına<br />

yönelik olması nedeniyle ilerleyen bölümlerde Arge<br />

veya inovasyon ifadelerinin her ikisi de kullanılabilecektir.<br />

İnovasyon ve ARGE<br />

İnovasyonun Önemi<br />

Çalışmanı giriş bölümünde kısmen değinilmiş olan<br />

inovasyon önemi hakkında uluslararası dökümanlarda<br />

vurgu yapılan kısımlar orijinal haliyle verilmiştir.<br />

“Yeniliğin, üretkenliğin ve üretimin büyümesinde merkezi<br />

rol oynadığı geniş kabul görmektedir. Ancak, yenilik<br />

faaliyetleri ve bunların ekonomik etkisi hakkındaki<br />

anlayış düzeyimiz, Kılavuz’un ilk baskısından bu yana<br />

büyük oranda artış göstermiş olmakla birlikte, hala eksiklikler<br />

içermektedir.<br />

Örneğin, dünya ekonomisi geliştikçe, yenilik süreci de<br />

gelişme göstermektedir. Küreselleşme, firmaların bilgiye<br />

ve yeni pazarlara erişiminde dramatik artışlar sağlamıştır.<br />

Küreselleşme aynı zamanda daha fazla uluslararası<br />

rekabet ile global arz zincirlerini yönetmek için<br />

yeni organizasyon biçimlerinin oluşturulması sonucunu<br />

da doğurmuştur. Daha hızlı bilgi akışı ve teknolojik ilerlemeler<br />

sayesinde, bilgi, ekonomik büyüme ve yeniliğin<br />

ana itici gücü olarak gittikçe artan bir kabul görmektedir.<br />

Diğer yandan, bu faktörlerin yeniliği nasıl etkilediği<br />

konusunu tam olarak anlamış değiliz.<br />

Yeniliği uygun şekilde destekleyen politikalar geliştirmek<br />

için, yenilik sürecinin, Ar-Ge dışındaki yenilik faaliyetleri,<br />

aktörler arasındaki etkileşimler ve ilgili bilgi akışları<br />

gibi çeşitli kritik boyutlarını daha iyi şekilde anlamak<br />

gerekmektedir. Politika geliştirme aynı zamanda yenilik<br />

analizinde daha ileri düzeyde ilerlemeler ve buna bağlı<br />

olarak, daha iyi bilgi elde edilmesini gerektirmektedir.<br />

Kılavuz’un 1992 yılında düzenlenen ilk baskısı ve AB<br />

tarafından organize edilen Birlik Yenilik Taraması (BYT)<br />

ile Avustralya ve Kanada’da gerçekleştirilen karşılaştırılabilir<br />

taramalar dâhil, onu kullanarak gerçekleştirilen<br />

taramalar, karmaşık ve farklılaşan yenilik süreci hakkında<br />

veri toplama ve geliştirmenin mümkün olduğunu<br />

göstermiştir.<br />

1997 yılında düzenlenen ikinci baskı ise, kavramlar, tanımlar<br />

ve metodoloji çerçevesini, tarama tecrübelerini<br />

ve daha ileri düzeyde bir yenilik süreci anlayışını içerecek<br />

ve daha geniş bir endüstri yelpazesini kapsayacak<br />

şekilde güncellemiştir. Bu baskı, OECD ülkeleri için<br />

uluslararası alanda karşılaştırılabilir yenilik göstergeleri<br />

geliştirilmesine yönelik ilkeleri güçlendirmiş ve göstergelerin<br />

ilişkili olduğu analitik ve politik problemleri ele<br />

almıştır. (OECD- Oslo Kılavuzu) ”<br />

Yenilik Türleri<br />

Ürün yeniliği: mevcut özellikleri veya öngörülen kullanımlarına<br />

göre yeni ya da önemli derecede iyileştirilmiş<br />

bir mal veya hizmetin ortaya konulmasıdır. Bu; teknik<br />

özelliklerde, bileşenler ve malzemelerde, birleştirilmiş<br />

yazılımda, kullanıcıya kolaylığında ve diğer işlevsel özelliklerinde<br />

önemli derecede iyileştirmeleri içermektedir.<br />

Süreç yeniliği: yeni veya önemli derecede iyileştirilmiş<br />

bir üretim veya teslimat yönteminin gerçekleştirilmesidir.<br />

Bu yenilik, teknikler, teçhizat ve/veya yazılımlarda<br />

önemli değişiklikleri içermektedir.<br />

Pazarlama yeniliği: ürün tasarımı veya ambalajlaması,<br />

ürün konumlandırması, ürün tanıtımı (promosyonu)<br />

veya fiyatlandırmasında önemli değişiklikleri kapsayan<br />

yeni bir pazarlama yöntemidir.<br />

Organizasyonel yenilik: firmanın ticari uygulamalarında,<br />

işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerinde<br />

yeni bir organizasyonel yöntem uygulanmasıdır.<br />

Yenilik (İnovasyon) Örnekleri<br />

Orijinal dökümanlardaki yenilik örnekleri (Blm; 3.3.1…..<br />

3.3.4) yazı ekinde(Ek-1) verilmiştir.<br />

YENİLİK FAALİYETLERİNİN ÖLÇÜLMESİ<br />

Sosyal ve Teknik sistemlerde kabul gören temel anlayış;<br />

Ölçemezsen kontrol edemezsin, ölçemezsen yönetemezsin,<br />

yaklaşımıdır. İnovasyonun amacı mevcutların<br />

üstüne çıkmadı, rekabet edebilir hedeflere ulaşmak için<br />

çaba sarf etmektir. Hedeflere ilişkin performans kriterlerini<br />

belirlemek ve bunları sürekli izlemek çalışmaların<br />

rasyonelliği açısından mutlak gereklidir. Bu maksatla<br />

yayınlanmış ve sürekli geliştirilen belli başlı dokümanlar;<br />

Frascati Kılavuzu: Araştırma ve Deneysel Geliştirme<br />

Taramaları için Önerilen Standart Uygulama. Yüksek<br />

Öğretim Sektöründe Çıktı Ölçümleri ve Ar-Ge İstatistikleri<br />

Oslo Kılavuzu: Teknolojik Yenilik Verilerinin Toplanması<br />

ve Yorumlanması için Önerilen İlkeler<br />

19 KASIM <strong>2013</strong>

Canbera Kılavuzu: Bilim ve Teknolojiye Ayrılmış İnsan<br />

Kaynaklarının Ölüçümü<br />

Diğer OECD Kılavuzları:<br />

- TÖD Kılavuzu: Teknoloji Ödemeleri Dengesi Verilerinin<br />

Ölçümü ve Yorumlanması için Kılavuz<br />

- Patent Kılavuzu: Patent Verilerinin Bilimsel ve<br />

Teknolojik Göstergeler Olarak Kullanılması<br />

- Ekonomik Küreselleşme Göstergeleri Kılavuzu<br />

- Karşılaştırmalı Eğitim İstatistikleri içim OECD Kılavuzu<br />

- Eğitim Programlarının Sınıflandırılması, OECD Ülkelerinde<br />

EUSS-97’nin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz<br />

- Daha İyi Eğitim İstatistikleri Kılavuzu<br />

Kılavuzların incelenmesinde, hedef belirleme, ölçülebilir<br />

performans kriterlerinin tanımlanması, verilerin izlenmesi,<br />

izleme sıklığı ve hedef - sonuç karşılaştırılması<br />

için sistematik bir yaklaşım oluşturulmaya çalışıldığı<br />

görülebilecektir.<br />

Diğer taraftan, uzun tartışma ve görüşmelerden sonra,<br />

uluslararası mutabakatla oluşturulmuş Yönetim Sistem<br />

Standartları, bu arayışlara cevap verebilecek içeriklere<br />

sahiptir.<br />

Günümüzde Yönetim Sistem Standartlarında bu durum<br />

özel başlıklar altında detaylı şekilde tarif edilmiştir.<br />

Yönetim sistem standartlarında (ISO 9001,14000,<br />

27000, 17025,17020,…) “SÜREKLİ İYİLEŞTİRME” temel<br />

esastır. Planla-Uygula-Kontrol et-Önlem al (PUKÖ<br />

döngüsü) sistematiği başarılı bir inovasyon için çok faydalı<br />

ve gerekli bir araç olacaktır. Yönetim Sistem Standartlarında<br />

proses (süreç) yaklaşımı, sürecin hedefleri,<br />

süreç performansı, performans kriterlerini belirleme, izleme-<br />

karşılaştırma ve tekrar planlama, inovasyon faaliyetlerindeki<br />

riski minimize etmekte çok önemli katkılar<br />

sağlayacaktır.<br />

OECD dokümanlarında ölçüm konusundaki orijinal ifadeler<br />

aşağıda verilmiştir.<br />

“Yenilik faaliyetleri hakkında bilgiler, çeşitli sebeplerden<br />

ötürü faydalıdır. Bu bilgiler, teşebbüslerin gerçekleştirdikleri<br />

yenilik faaliyetlerinin türleri hakkında örneğin,<br />

yenilikçi teşebbüslerin Ar-Ge faaliyetleri mi gerçekleştirdikleri<br />

yoksa harici Ar-Ge şeklinde bilgi ve teknoloji,<br />

makine ve teçhizat veya diğer dış bilgiler mi satın aldıkları,<br />

ya da yeniliklerin geliştirilmesi ve gerçekleştirilmesinin<br />

çalışanların eğitimini de kapsayıp kapsamadığı<br />

ve teşebbüslerin kendi organizasyonlarının kısımlarını<br />

değiştirmek üzere faaliyetlere girişip girişmedikleri gibi<br />

malumat sağlayabilmektedir.<br />

Sermaye satın alımları, Ar-Ge ve yeniliklere ilişkin diğer<br />

cari harcamalar dâhil, yenilik, gelecekte getiri sağlayabilecek<br />

olmalarından ötürü yatırım olarak nitelendirilebilir.<br />

Bu getiriler sıklıkla, faaliyetin yönlendirildiği<br />

özel yeniliğin ötesine geçmektedir. Örneğin, Ar-Ge’ye<br />

ve yenilikle-ilişkili eğitime yapılan yatırımlar sıklıkla açık<br />

uçlu yapıdadır ve diğer görevlere de uygulanmaları<br />

mümkündür.<br />

Her bir yenilik faaliyetine yapılan harcamaların nicel ölçümleri,<br />

teşebbüs, endüstri ve ulusal düzeylerde yenilik<br />

faaliyetlerinin seviyesinin önemli bir ölçütüdür. Bu<br />

ölçütler aynı zamanda, çıktı ölçümleri ile birlikte, yenilik<br />

faaliyetlerinin getirilerini hesaplamak için de kullanılabilir.<br />

Frascati Kılavuzu’nun belirttiği üzere, Ar-Ge, yenilik sürecinde<br />

sadece bir adımdır. Yenilik; ön-üretimin sonraki<br />

safhaları, üretim ve dağıtım, düşük yenilik derecesine<br />

sahip geliştirme faaliyetleri, eğitim ve ürün yenilikleri için<br />

pazar hazırlığı gibi destek faaliyetleri ve yeni pazarlama<br />

yöntemleri ve yeni organizasyonel yöntemler için geliştirme<br />

ve uygulama faaliyetleri gibi Ar-Ge’ye dâhil olmayan<br />

bir dizi faaliyeti de kapsar. Ek olarak, birçok firma,<br />

herhangi bir Ar-Ge içermeyen yenilik faaliyetlerine de<br />

sahip olabilir.<br />

Yenilik faaliyetlerine ek olarak, yenilik yapma ve yeni<br />

bilgi ve teknolojiyi benimseme yeteneğini diğer çeşitli<br />

faktörler de etkileyebilir. Bu faktörler arasında, firmaların<br />

bilgi tabanları, işçilerin yetenekleri ve akademik geçmişleri,<br />

BiT’lerin gerçekleştirilmesi ve yüksek yoğunlukta<br />

yenilikçi firmaların bulunduğu bölgelere ve kamu<br />

araştırma kurumlarına yakınlık yer almaktadır. Firmaların<br />

yenilik yapmalarını mümkün kılan ana faktörlerin ve<br />

onların yenilik yapma yeteneklerini geliştiren faktörlerin<br />

teşhis edilmesi, politika için büyük önem taşımaktadır.<br />

(OECD, OSLO. Klvz. Sf 94)”<br />

Ölçüm Parametreleri<br />

Orijinal dokümanlardaki ayrıntılı bilgiler (Blm; 4.1.1…<br />

4.5.3) yazı ekinde (Ek-2) verilmiştir.<br />

İNOVASYON VE ARGE DESTEKLERİ<br />

İnnovasyon ve ARGE faaliyetlerinin ülkenin gelişmesine<br />

ve ekonomisinin gelişmesine olan katkılarının farkında<br />

olan ülkeler, konunun ehemmiyetine uygun şekilde<br />

kendilerine bir yol haritası çizmek ve stratejiler geliştirmeye<br />

çalışmaktadırlar.<br />

Ekonomik anlamda ciddi bir risk unsuru olmasına<br />

rağmen, ülkeler inovasyon için önemli fonlar oluşturmaktadır.<br />

Ülkeler inovasyon karnelerinde önemli bir<br />

yer tutan bu fonlarla rekabetçi bir gelişmişlik beklentisi<br />

içindedirler. Konunun önemi anlaşıldıkça ve farkında-<br />

20

lıklar oluştukça, bu fonların kullanımı artmakta, artan<br />

taleplere karşı ülkelerde bu fonları daha fazla desteklemektedirler.<br />

İnovasyon için ayrılan fonların Gayri Safi<br />

Harcamalar içindeki payı, ülkelerin İNOVASYON PER-<br />

FORMANSLARINI artırmakta ve ülkeler arası karşılaştırmada<br />

önemli bir parametre olarak kullanılmaktadır.<br />

OECD dokümanlarında, bu konu özel bir başlık altında<br />

tanımlanmaktadır. Aşağıda bölümler dökümanlardaki<br />

orijinal hali ile sunulmaktadır.<br />

Destekler ve ilgili tanımlamalar (Blm; 5.1… 5.5) yazı<br />

ekinde (Ek-3) verilmiştir. Bu kısımda konu hakkında<br />

özel bir çalışmanın bazı kısımlarına temas edilmiştir.<br />

Ülkemizdeki Durum<br />

“Ülkelerin araştırma, geliştirme ve yenilikçilik seviyelerinin<br />

ölçülmesinde kullanılan belli başlı göstergeler – istatistikler<br />

şöyle sıralanabilir [1]:<br />

• Ar-Ge harcamalarının miktarı ve gayri safi yurtiçi hasılaya<br />

(GSYİH) oranı<br />

• Finans kaynağına göre ar-ge harcaması oranları<br />

• Sektörler bazında Ar-Ge harcamaları oranı<br />

• Kişi başına Ar-Ge harcaması<br />

• Ar-Ge faaliyetlerinde çalışan araştırmacı ve bilim insanı<br />

sayıları ve oranları<br />

• 10.000 çalışan başına düşen Tam zamanlı eşdeğer<br />

Ar-Ge insan kaynağı<br />

• Bilimsel yayın sayısı<br />

• Patent, faydalı model başvuruları ve tescil sayıları<br />

• …<br />

İşletmelerin Ar-Ge seviyelerinin belirlenmesi için de temelde<br />

aynı veriler incelenmektedir. Örneğin, ülkeler için<br />

Ar-Ge harcamalarının gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH)<br />

oranı değerlendirmeye konu olurken, işletmeler açısından<br />

bu durum Ar-Ge harcamalarının yıllık cirolarına<br />

oranı olarak yorumlanmaktadır. Araştırma, gelişme ve<br />

yenilikçilik faaliyetleri bir çok farklı çalışma ve kaynağı<br />

içerdiğinden, ölçüm ve değerlendirme yapılırken değişik<br />

verilerin birlikte yorumlanması gereklidir. Ar-Ge<br />

harcamalarının miktarı ve oranları, finansal kaynak ve<br />

sektörel değerlendirmeler, Ar-Ge faaliyetlerinde çalışan<br />

araştırmacı personel sayısı, patent ve bilimsel yayın sayısı<br />

vs. değişik verilerin güçlü ve zaaflı tarafları olduğu<br />

göz önünden kaçırılmamalıdır.<br />

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 04 Kasım 2011<br />

tarihinde yayınladığı “2010 Yılı Araştırma ve Geliştirme<br />

Faaliyetleri Araştırması” [2] Türkiye’de yürütülen ar-ge<br />

faaliyetlerinin son durumu ile ilgili önemli ve güncel sonuçlar<br />

vermektedir.<br />

Gayri safi yurtiçi araştırma ve geliştirme (Ar-Ge)<br />

harcamasına göre değerlendirme<br />

2010 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına<br />

göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki<br />

anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe<br />

ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye’de Gayri<br />

Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2010 yılında bir önceki<br />

yıla göre % 14,6 artarak 9 268 Milyon TL olarak hesaplanmıştır.<br />

Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamasının<br />

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı<br />

% 8,4’tür [2].<br />

Grafik 1. 2000-2010 Arası Ar-Ge Harcamalarının Gayri<br />

Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payları [3]<br />

TÜİK 2008-2010 Yenilikçilik Araştırması:<br />

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 25 Kasım 2011<br />

tarihinde yayınladığı “2008 - 2010 Yenilikçilik Araştırması”[4]<br />

Türkiye’de yürütülen inovasyon faaliyetlerinin<br />

son durumu ile ilgili önemli bilgiler vermektedir. 2008-<br />

2010 yıllarını kapsayan üç yıllık dönemde 10 ve daha<br />

fazla çalışanı olan girişimlerin % 51,4’ü yenilik faaliyetinde<br />

bulunmuştur [4].<br />

Yenilik faaliyetleri girişimlerin büyüklük grubu ile orantılı<br />

olarak artmaktadır. 10–49 çalışanı olan girişimlerin %<br />

49,4’ü, 50–249 çalışanı olan girişimlerin % 58,9’u ve<br />

250 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin % 69,7’si<br />

yenilik faaliyetinde bulunmuştur [4].<br />

Uluslararası Alanda Türkiye’deki Ar-Ge<br />

Faaliyetlerinin Seviyesi:<br />

20 Eylül 2011 tarihinde yayınlanan OECD Science,<br />

Technology and Industry Scoreboard 2011 çalışması<br />

ülkemizin uluslar arası seviyede yerini ortaya çıkarmıştır<br />

[5]. Ülkemiz Ar-Ge harcamalarında OECD ortalaması<br />

olan % 2,3’ün çok altındadır. Ar-Ge harcamasının Gayri<br />

Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı üzerinden yapılan<br />

değerlendirmede İsrail, % 4’ü aşan bir oran ile<br />

Ar-Ge yoğunluğu en fazla olan ülkedir [5].<br />

21 KASIM <strong>2013</strong>

algılamasına neden olacak standardizasyon çelişkiymiş<br />

gibi görülebilir. Buna rağmen mümkün olduğunca<br />

standardize etmeninde sayısız avantajları olacaktır.<br />

İnovasyonda standardizasyon; hedef belirlemeden,<br />

yol haritası oluşturmaya verimlilikten sonuçlandırmaya<br />

kadar tüm süreçlerdeki ara faaliyetleri belli bir norma<br />

oturtmaya imkan verecektir. Diğer taraftan, kurumların<br />

ve ülkelerin inovasyon konusundaki mukayesesinin en<br />

temel argümanı elde edilmiş olacaktır.<br />

Yukarıda izah edilmeye çalışılan konular, uluslararası<br />

toplum içinde gerekli görülmüştür ki, İnovasyon çalışmalarına<br />

belli normlar oluşturmaya çalışılmıştır. Kıyas<br />

unsurları tarif edebilmek için adına kılavuz denen pritif<br />

standart çalışmaları sürdürülmektedir.<br />

Bunlar Frascati ailesi diye tanımlanan dokümanlar olup<br />

giriş bölümünde belirtilmişti. Bu konuyla alakalı kısımda<br />

aşağıdaki açıklamalar yer almaktadır.<br />

“Bilimsel ve teknolojik faaliyetler (BTF)<br />

Grafik 5. Ülkelere Göre Ar-Ge Harcamalarının Gayri<br />

Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payları [5] “<br />

Derleyen:Hasan Acül<br />

ROADMAP® Academy Consulting Engineering<br />

İnovasyonun Standardize Edilmesi<br />

Bundan önceki bölümlerde inovasyonun önemi gerekliliği<br />

kurumsal ve ulusal uluslararası faydaları tartışılmıştı.<br />

Bir İnovasyon faaliyetinin “Başarılı” olarak sonuçlanması,<br />

sadece ekonomik borçları olan değil aynı zamanda<br />

kuruma ve ülkeye uluslararası topluma motivasyon ve<br />

heyecan katan bir etkiye sahiptir. Başarmanın tadını<br />

alan insanlar, kurumlar ve ülkelerin, daha da iyisini başarmak<br />

için teşvik olacakları aşikardır.<br />

Bu nedenle inovasyondaki başarı belirsiz süreçlerin,<br />

daha belirgin hale getirilmesi, ampirik metotlarla elde<br />

edilen ve tekrarlanabilirliği denenmiş usul ve kaideleri<br />

standartlaştırarak aynı konuda gereksiz emek ve çaba<br />

harcanmamasını sağlayacaktır. Standardize edilmiş<br />

hususlarda harcanacak çaba ve kaybedilecek zamanı,<br />

daha yeni konulara kanalize edip verimliliği daha<br />

yüksek faaliyetlere yönelme imkanı elde edilebilecektir.<br />

Ancak, daha önceki bölümlerde de vurgulandığı üzere<br />

dinamik bir faaliyet olan İnovasyon için statik sınırlar<br />

UNESCO, daha geniş bir BTF kavramı geliştirmiş ve<br />

buna “Bilim ve Teknoloji Alanındaki istatistiklerin Uluslararası<br />

Anlamda Standartlaştırılmasına Yönelik Önerilerinde<br />

(UNESCO, 1978) yer vermiştir. Burada Ar-Ge’ye<br />

ek olarak, bilimsel ve teknolojik faaliyetler, bilimsel ve<br />

teknolojik eğitim ve öğretim (BTEÖ) ile bilimsel ve teknolojik<br />

hizmetler (BTH) yer almaktadır. Bu hizmetlerden<br />

ikincisi, örneğin, kütüphane ve müzelerin BT faaliyetleri,<br />

BT literatürünü tercüme etme ve düzenleme, tetkik<br />

ve arama, sosyoekonomik olgularla ilgili veri toplama,<br />

test etme, standartlaştırma ve kalite kontrolü, müşteri<br />

danışmanlığı ve danışmanlık hizmetleri, devlet kurumları<br />

tarafından yürütülen patent ve lisanslama çalışmaları<br />

gibi faaliyetleri de içerir.”<br />

Yapısı ve hedefleri açısından bu dokümanlarla İnnovasyon<br />

Standardize edilmeye çalışılmaktadır. Ancak<br />

dokümanın Standart hükmünde değerlendirilmesi için<br />

Uluslararası toplumun, oluşturduğu uluslararası standart<br />

organizasyonları tarafından da değerlendirilerek<br />

daha geniş katılımlı. Daha çok önemin süzgecinden<br />

geçirilmesi gerekir.<br />

Standartlar üretim, hizmet ve metodun tüm etkileyici<br />

unsurları dikkate alarak, tüm paydaşların mutabakatı<br />

ile oluşturulan dokümanlardır.<br />

İnnovasyon Faaliyetleri için geliştirilen kılavuzların bir<br />

de standart uzmanları bakış açısıyla değerlendirilerek,<br />

dinamik yapıya uygun standartlar haline getirilmesi sayısız<br />

faydalar sağlayacaktır.<br />

Deneysel çalışmalar için 17025 standardına göre çalışılması<br />

Personel Kolifikasyonun standardize etmek için<br />

22

17024 – Personel nitelikleri ve performanslarının belgelendirilmesi<br />

Süreçlerin tanımları, hedefleri, performans<br />

göstergeleri, izleme göstergelerinin oluşturulması<br />

(9001) İnovasyon faaliyetlerinde kavramsal tasarımdan<br />

(filozofik yaklaşımdan) proje çıktısını elde etmeye kadar<br />

zincirleme işlemlerde, her adımın standardize edilmesi<br />

yada her adım için varsa mevcut standartlara göre hareket<br />

edilmesi muhtemel riskleri azaltacaktır.<br />

ISO 9000,14000, 27000, 17000, 50000....... serisi<br />

standartlarda özellikle PROSES (süreç) YÖNETİMİ<br />

standardın esasını oluşturmaktadır. Diğer ortak konu<br />

ise “SÜREKLİ İYİLEŞTİRME”dir.<br />

Proses yaklaşımı, standartta, “Girdileri çıktılara dönüştüren<br />

faaliyetler bütünüdür” şeklinde tarif edilmektedir.<br />

Prosesin başarılı sonuçlanabilmesi için; proses hedefi,<br />

proses kriterlerinin ÖLÇÜLEBİLİR nitelikte belirlenmesine,<br />

izleme ve veri toplanması ve hedef ve sonuç karşılaştırılmasının<br />

sürekli yapılmasına bağlı olacaktır. İnovasyona<br />

da proses yaklaşımı kesinlikle uygulanabilir bir<br />

araçtır. Yeter ki inovasyon süreçleri doğru tespit edilsin.<br />

Kümülatif olarak, inovasyon, kısmi Arge faaliyetlerinin<br />

konsolide edilmiş sonuçlarıdır. Günümüzde kalite standartlarının<br />

kombine edilmiş uygulamaları sonucunda<br />

TOPLAM KALİTE kavramı geliştirilmiştir. Toplam Kalite<br />

yaklaşımının işletmelere çok önemli faydalar sağladığı<br />

herkes tarafından kabul edilmektedir.<br />

Standardizasyonun ve onun kollektif uygulaması olan<br />

Toplam Kalite Yönetimi (TKY) yaklaşımının İnovasyon<br />

faaliyetlerine etkilerinin bilimsel seviyede yeterince incelenmesi<br />

yapıldığı henüz söylenemez. Bu konudaki<br />

denemelerden birisi burada bahse değer bulunmuştur.<br />

Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanmış bu çalışmada,<br />

Toplam Kalite ile İnovasyon arasındaki ilişkiler, Endüstri<br />

mühendisliği metodolojisi ile incelenmiş ve ilginç sonuçlara<br />

ulaşılmıştır.<br />

Bahse konu çalışmanın ilgili kısımları buraya taşınmıştır.<br />

Bu çalışmada hipotetik yaklaşımla, Müşteri memnuniyetinden,<br />

çalışan memnuniyetine oradan üst yönetimin<br />

destek etkisi vs konularında bazı hipotezler ileri sürülmüş<br />

ve yapılan anket çalışmaları ile elde edilen veriler<br />

istatistik metodlarla analiz edilerek bazı sonuçlara ulaşılmıştır.<br />

Aynı çalışmada hipotetik yaklaşımla TKY-İnovasyon<br />

ilişkisi de incelenmiş ve ekte edilen bulguların<br />

konumuyla ilgili özet bilgiler verilmiştir.<br />

Aşağıda verilen çizelgeler her bir hipotez için elde edilen<br />

verilerin analizini göstermektedir.<br />

Bu inovasyon uygulamaları ile TKY ve inovasyon uygulamaları<br />

için çalışanların cesaretlendirilmesi arasında<br />

anlamlı bir ilişki vardır.<br />

Bu ilişkinin gücünü test etmek için hesaplanan Spearman’ın<br />

korelasyon katsayısı 0,385 olarak bulunmuştur.<br />

Ayrıntılı bilgi için : (Bknz : Sinem DEDE, Çukurova Üniv. Fen Bilimleri<br />

Enstitüsü (FBE)<br />

Yüksek Lisans Tezi – “Toplam Kalite Yönetimi ve İnovasyon<br />

arasındaki ilişkinin istatistiksel analizi” Adana-2012)<br />

23 KASIM <strong>2013</strong>

Bu da aradaki ilişkinin pozitif yönde normal bir ilişki olduğunu<br />

göstermektedir. Ankete katılan işletmelerden<br />

inovasyon uygulaması yapanlar, TKY ve inovasyon uygulamalarını<br />

desteklemekte ve bununla ilgili çalışanları<br />

cesaretlendirilmektedir.”<br />

“ TKY uygulamalarının en önemli ilkelerinden biri müşteri<br />

memnuniyetidir. İşletmeler, müşterilerinin ihtiyaçlarını<br />

belirleyip, bu ihtiyaçlara uygun ürün ya da hizmet ürettiklerinde<br />

müşteri memnuniyeti sağlanmış olur. Böylelikle<br />

istediğini alan müşteri de işletmeye kar kazandırır.<br />

Ankete katılan işletmelerden de TKY uygulayanların,<br />

Ayrıntılı bilgi için : (Bknz : Sinem DEDE , Çukurova Üniv. Fen Bilimleri<br />

Enstitüsü (FBE)<br />

Yüksek Lisans Tezi – “Toplam Kalite Yönetimi ve İnovasyon arasındaki<br />

ilişkinin istatistiksel analizi” Adana-2012)<br />

müşteri memnuniyetine de önem verdiği görülmektedir.<br />

Literatüre bakıldığında da P. Punnakitikashem, T.<br />

Laosirihongthong, D. Adebanjo ve M. W. McLean, Daniel<br />

I. Prajogo ve Amrik S. Sohal, Jose Carlos Pinho,<br />

Sanjay L. Ahire ve T. Ravichandran, Prakash J. Singh<br />

ve Alan J. R. Smith ve Jose Carlos Pinho da yaptıkları<br />

çalışmalarda TKY uygulamaları ve müşteri memnuniyeti<br />

arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulmuşlardır.<br />

Anket sonuçlarına bakıldığında aradaki ilişkinin gücü<br />

normal çıkmıştır. Oysa literatür çalışmaları doğrultusunda<br />

bu ilişkinin gücünün daha güçlü çıkması bekleniyordu.<br />

Bunun nedeni olarak, anketi yanıtlayan işletmelerin<br />

büyük çoğunluğunun küçük ve orta dereceli işletmeler<br />

olması ve bu işletmelerin de TKY uygulamaları tam anlamıyla<br />

işletmelerine uyarlayamaması gösterilebilir.<br />

Anket çalışmalarıyla elde edilmek istenen diğer bir bilgi<br />

de TKY uygulayan işletmelerin inovasyon uygulamalarında<br />

da başarılı olup olmadıklarıdır. Diğer bir deyişle<br />

TKY uygulamalarının inovasyon uygulamalarını pozitif<br />

yönde etkileyip etkilemeyeceğinin araştırılmasıdır. İşletmelerin<br />

bu sorulara verdikleri cevaplar incelendiğinde<br />

arada pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir.<br />

İlişkinin gücüne ise normal derecededir. Bu sonuç<br />

göstermektedir ki TKY uygulayan işletmelerin inovasyon<br />

uygulamalarına geçişleri daha kolay olmaktadır.<br />

Literatüre bakıldığı zaman Daniel I. Prajogo ve Amrik<br />

S. Sohal, Sanjay L. Ahire ve T. Ravichandran, Prakash<br />

J. Singh ve Alan J. R. Smith, Jesus Perdomu-Ortiz,<br />

Javier Gonzalez-Benito ve Jesus Galende, Ana Abrunhosa<br />

ve Patrica Moura E Sa, Jose Carlos Pinho, Panagiotis<br />

Trivellas ve Illias Santouridis, Richard Yu Yuan<br />

Hung, Bella Ya-Hui Lien, Baiyin Yang, Chi-Min Wu ve<br />

Yu-Ming Kuo yaptıkları çalışmada TKY ve inovasyon<br />

uygulamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğunu<br />

bulmuşlardır.<br />

Ayrıntılı bilgi için : (Bknz : Sinem DEDE, Çukurova Üniv. Fen Bilimleri<br />

Enstitüsü (FBE)<br />

Yüksek Lisans Tezi – “Toplam Kalite Yönetimi ve İnovasyon arasındaki<br />

ilişkinin istatistiksel analizi” Adana-2012)<br />

24

E K L E R :<br />

EK: 1- (OECD – Oslo kılavuzundan alınmıştır. )<br />

Ürün yeniliklerine örnekler:<br />

Mallar<br />

• Girdilerin, iyileştirilmiş özellikler taşıyan malzemelerle<br />

(nefes alabilen tekstil ürünleri, hafif fakat güçlü<br />

kompozitler, çevreyle dost plastikler, vb.) değiştirilmesi.<br />

• Ulaştırma teçhizatında küresel konumlandırma sistemleri<br />

(GPS).<br />

• Cep telefonlarında kameralar.<br />

• Konfeksiyonda bağlama sistemleri.<br />

• Ekmek tost haline geldiğinde otomatik olarak kapanan<br />

tost makinaları gibi, kullanıcıya kolaylık ve<br />

rahatlığı iyileştiren yazılımlar içeren ev cihazları<br />

• Bireysel finansal işlemleri tanımlayan ve izleyen hile-önleyici<br />

yazılımlar.<br />

• Dizüstü bilgisayarlarda içerilmiş kablosuz ağ kurma<br />

sistemleri.<br />

• Yeni işlevsel özellikleri olan gıda ürünleri (kandaki<br />

kolesterol düzeyini düşüren margarin, yeni kültür<br />

türleri kullanılarak üretilen yoğurtlar, vb.).<br />

• Enerji tüketimini önemli derecede azaltan ürünler<br />

(enerji verimli buzdolapları, vb.)<br />

• Çevresel standartları sağlamak amacıyla ürünlerde<br />

yapılan önemli değişiklikler.<br />

• Programlanabilir radyatörler veya termostatlar.<br />

• IP (internet protokol) telefonlar.<br />

• Önemli derecede iyileştirilmiş etkileri bulunan yeni<br />

ilaçlar<br />

Hizmetler<br />

• Kiralık araçlar için eve teslim evden iade sistemi<br />

gibi, müşterilerin mal ve hizmetlere erişimini önemli<br />

derecede iyileştiren yeni hizmetler.<br />

• Belli bir aylık ücret karşılığında müşterilerin önceden<br />

belirlenmiş sayıda DVD’yi Internet üzerinden sipariş<br />

edebildikleri, posta yoluyla eve teslim ve önceden<br />

adreslenmiş bir zarf ile iade şeklinde işleyen DVD<br />

abonelik hizmeti.<br />

• Geniş bant internet yoluyla video siparişi.<br />

• Bankacılık veya fatura ödeme sistemleri gibi internet<br />

hizmetleri.<br />

• Yeni veya kullanılmış mallar üzerinde genişletilmiş<br />

garanti gibi yeni garanti formları ya da garantilerin,<br />

kredi kartları, banka hesapları ya da müşteri abonelik<br />

kartları gibi, diğer hizmetlerle birlikte paketlenmesi.<br />

Süreç yeniliklerine örnekler:<br />

Üretim<br />

• Otomasyon teçhizatı veya süreçleri ayarlayabilen<br />

gerçek-zamanlı sensörler gibi yeni veya iyileştirilmiş<br />

imalat teknolojisi tesisatı.<br />

• Yeni veya iyileştirilmiş ürünler için gereken yeni teçhizat.<br />

• Lazer kesim araçları.<br />

• Otomatik ambalajlama.<br />

• Bilgisayar destekli ürün geliştirme.<br />

• Baskı süreçlerinin dijitalleştirilmesi.<br />

• Üretim kalite kontrolü için bilgisayarlı teçhizat.<br />

• Üretim izleme için iyileştirilmiş test etme teçhizatı.<br />

Teslimat ve operasyonlar<br />

• Mal ve envanter kaydı için taşınabilir tarayıcılar/bilgisayarlar.<br />

• Malzemeleri arz zinciri boyunca izlemek amacıyla<br />

barkodlama veya pasif radyo frekans teşhis (RFID)<br />

çiplerinin tanıtımı.<br />

• Ulaştırma teçhizatı için GPS (Küresel Konumlandırma<br />

Sistemi) izleme sistemleri.<br />

• Optimal teslimat güzergâhlarını teşhis etmek amaçlı<br />

yazılım tanıtımı.<br />

• Satın alma, muhasebe veya bakım sistemleri için<br />

yeni veya iyileştirilmiş yazılım veya rutinler.<br />

• Elektronik takas sistemlerinin tanıtımı.<br />

• Otomatik sesli-yanıt sisteminin tanıtımı.<br />

Pazarlama yeniliklerine örnekler:<br />

• Pazarlama yenilikleri, firma tarafından ilk defa kullanılması<br />

kaydıyla her türlü pazarlama yöntemini ifade<br />

edebilir (ürün tasarımı/ambalajlama, konumlandırma,<br />

fiyatlama, promosyon).<br />

Tasarım ve ambalajlama<br />

• Yeni bir görünüm kazandırmak ve cazibesini artırmak<br />

amacıyla bir mobilya hattının tasarımında<br />

önemli bir değişiklik gerçekleştirilmesi.<br />

• Ürüne ayırt edici özel bir görünüm kazandırmak<br />

amacıyla bir vücut losyonu şişesi üzerinde temelden<br />

yeni bir tasarım gerçekleştirilmesi.<br />

Konumlandırma (satış kanalları)<br />

• Ürün-lisanslamanın ilk kez tanıtılması.<br />

• Doğrudan satış veya münhasır pazarlamanın ilk kez<br />

tanıtımı.<br />

• Örneğin, müşterilerin ürünleri tamamen dekore<br />

edilmiş odalarda görmelerini sağlayan, temalara<br />

25 KASIM <strong>2013</strong>

göre tasarlanmış mobilya satış odaları gibi yeni ürün<br />

sunum konseptlerinin gerçekleştirilmesi.<br />

• Ürünlerin sunumunu her müşterinin kendi özel ihtiyaçlarına<br />

göre düzenlenmesini sağlamak üzere, örneğin<br />

müşteri abone kartlarından, kişiselleştirilmiş<br />

bilgi sisteminin gerçekleştirilmesi.<br />

Fiyatlama<br />

• Müşterilerin firmanın web sitesinde arzu ettikleri<br />

ürün özelliklerini seçmelerini ve ardından belirttikleri<br />

ürünün fiyatını görmelerini sağlayan yeni bir yöntemin<br />

tanıtımı.<br />

• Bir mal veya hizmetin fiyatının o mal veya hizmete<br />

yönelik talebe göre değiştirilmesine ilişkin bir yöntemin<br />

ilk kez kullanılması. Oslo Klv. 152 – 157<br />

Organizasyonel yeniliklere örnekler:<br />

• Organizasyonel yenilikler, firma tarafından ilk defa<br />

kullanılması kaydıyla, bir firmanın ticari uygulamaları,<br />

işyeri organizasyonu veya dış ilişkilerindeki her<br />

turlu organizasyonel yöntemi ifade edebilir.<br />

Ticari uygulamalar<br />

• Diğerleri tarafından daha kolaylıkla erişilebilir olması<br />

amacıyla yeni bir en iyi uygulamalar, dersler ve diğer<br />

bilgiler veri tabanının oluşturulması.<br />

• Firma faaliyetleri (üretim, finans, strateji ve pazarlama)<br />

için entegre bir izleme sisteminin ilk kez tanıtımı.<br />

• Arz zinciri yönetimi, ticari yeniden yapılandırma, üretim<br />

düzenleme ve kalite yönetim sistemi gibi genel<br />

üretim veya arz operasyonları için yönetim sistemlerinin<br />

ilk kez tanıtımı.<br />

• Farklı geçmişlerden veya sorumluluk alanlarından<br />

gelen personeli bir araya getiren verimli ve işlevsel<br />

ekipleri yaratmak amaçlı eğitim programlarının ilk<br />

kez tanıtımı.<br />

İşyeri organizasyonu<br />

• Örneğin üretim, dağıtım ve satış personeline, iş süreçleri<br />

üzerinde önemli derecede daha fazla kontrol<br />

ve sorumluluk vermek gibi, firma işçileri için dağıtılmış<br />

iş sorumluluklarının ilk kez gerçekleştirilmesi.<br />

Oslo Klv. 152 – 157<br />

EK:2-<br />

Yenilik faaliyeti hakkında nitel veriler<br />

Yenilik faaliyetleri hakkında nitel veriler toplanması<br />

tavsiye edilmektedir. Firmaların yukarıdaki faaliyetleri<br />

gerçekleştirip gerçekleştirmedikleri hakkında sorular,<br />

tek bir yıla ya da tüm gözlem dönemine yönelik olabilir.<br />

Taramalar, tüm yenilik kategorileri ya da bunların<br />

bir alt-kümesi hakkında nitel veriler toplamayı isteye-<br />

bilir. Birden fazla yıl yaklaşımı, düzenli temelde yenilik<br />

faaliyetleri gerçekleştirmeyen teşebbüsler için yenilik<br />

faaliyetlerin yakalanması avantajını taşımaktadır.<br />

Yenilik faaliyetlerinin her ayrı türü hakkında ek bilgiler<br />

de toplanabilir.<br />

Buna örnek olarak, Ar-Ge faaliyetinin sürekli mi yoksa<br />

kesintili mi olduğu, teşebbüsün hangi tür dış bilgiler<br />

edinmiş olduğu ya da yazılım harcamaları hakkında ayrı<br />

bir soru verilebilir.<br />

Yenilik faaliyetinin diğer nitel göstergeleri<br />

Eğitim düzeyi ve teknik personel sayısı gibi personel<br />

özellikleri hakkında bilgiler de yenilik taramalarında toplanabilir.<br />

Örneğin, yüksek eğitim sertifikalı veya dereceli (ISCED<br />

5-6) çalışanların yüzdesi ve yeniliğe ya da Ar-Ge’ye dâhil<br />

olan personel yüzdesi, firmanın bilgi birikiminin ve<br />

çalışanlarının yenilik kapasitesinin ilave ölçütleri olarak<br />

kullanılabilir. Bunun ötesinde, çoğu teşebbüs muhtemelen<br />

çalışanlarının eğitim düzeyi hakkında bilgiye<br />

sahiptir. Ek bir nitel gösterge ise, teşebbüslerin, çalışanların<br />

eğitimi/öğretimine ya da araştırma personeli<br />

istihdamına mali destek sağlayan ulusal ve uluslararası<br />

programlara katılıp katılmadıklarıdır.<br />

Yenilik faaliyeti hakkında nicel veriler<br />

Yenilik harcamaları hakkında nicel veriler toplanması<br />

için, faaliyet türüne göre dağılım kullanılması tavsiye<br />

edilmektedir (Bu Bölüm‘ün 3. Kısmına bakınız). Taramalar,<br />

tüm yenilik faaliyeti kategorileri hakkında nicel<br />

veriler toplamayı isteyebilir ya da, yenilik harcamalarının<br />

ölçümü zor olmasından ötürü, taramalar, bunların<br />

bir alt-kümesi hakkında veri toplamayı tercih edebilir.<br />

Yenilik harcamaları, ayrıca harcama türüne (yenilik için<br />

cari yenilik harcamaları – sermaye harcamaları) ve fon<br />

kaynağına göre de ayrıştırılabilir.<br />

Birden fazla yılı kapsayan bir dönem için yenilik faaliyetleri<br />

hakkında verilerin toplanması, yenilik faaliyetleri<br />

hakkında nitel sorular için uygulanabilir olabilmekle<br />

birlikte, firmalar içerisinde verilerin kısıtlı olması, nicel<br />

veriler için birden fazla yılı kapsayan yaklaşımın önünde<br />

ciddi bir engel oluşturmaktadır. Bu sebeple, yenilik harcamaları<br />

hakkındaki nicel soruların yalnızca referans yıl<br />

olan, gözlem yılının en son yılına yönelik olması tavsiye<br />

edilmektedir.<br />

Sermaye satın alımlarına ilişkin olarak, kategoriye ilişkin<br />

harcamalar, makine, teçhizat ve diğer sermaye malları<br />

edinimi, zaten dâhili Ar-Ge’ye dâhil edilmiş bulunan<br />

sermaye malı satın alımlarını içermemelidir. Sermaye<br />

malı satın alımları, gerçekleştikleri dönem için tümüyle<br />

dâhil edilmelidir. Bina, tesis ve teçhizata ilişkin gerçek<br />

26

veya hesaplanmış olsun tüm amortisman karşılıkları,<br />

dâhili harcamaların ölçümünden çıkarılmalıdır.<br />

Teşebbüsler sıklıkla, yenilik faaliyetleri için yapılan sermaye<br />

harcamalarının güvenilir tahminlerini sağlamada<br />

ciddi problemlerle karşılaşmaktadır. Onlara bu konuda<br />

yardımcı olmak için, toplam sermaye harcamaları (yenilik<br />

faaliyetleriyle ilişkili olmayan sermaye harcamaları<br />

dâhil) hakkındaki veriler de toplanabilir. Bu, yenilik harcamaları<br />

verilerinin güvenilirliğinin kontrolünde yardımcı<br />

olacaktır.<br />

Bazı yenilikler, birden fazla yenilik türünü kapsamaktadır.<br />

Buna bir örnek, bir ürün yeniliğine bağlantılı bir pazarlama<br />

yeniliğinin gerçekleştirilmesidir. Çifte sayımdan<br />

kaçınmak için, yenilik taramaları, yenilik harcamalarının<br />

birden fazla yenilik faaliyeti türüne dâhil edilmemesini<br />

sağlamalıdır. (OECD Oslo Kılavuzu) Osl. KLv. Syf prf<br />

357 – 373)<br />

İnovasyon için veri toplama<br />

Yukarıdaki kısım özetlenecek olursa, yenilik faaliyetleri<br />

aşağıdaki şekilde ayrıştırılabilir:<br />

Araştırma ve deneysel geliştirme<br />

Dâhili (teşebbüs içi) Ar-Ge: Bilgi birikimini artırmak ve<br />

bu birikimi yeni uygulamalar tasarlamak amacıyla kullanmak<br />

için teşebbüs içerisinde sistematik temelde<br />

girişilen yaratıcı çalışmalar. Bu, temel araştırma dâhil,<br />

teşebbüs tarafından yürütülen tüm Ar-Ge faaliyetlerini<br />

kapsamaktadır.<br />

Harici Ar-Ge edinimi: Dâhili Ar-Ge ile aynı faaliyetler olmakla<br />

birlikte, kamu veya özel araştırma kurumlarından<br />

ya da diğer teşebbüslerden (grup içerisindeki diğer<br />

teşebbüsler dâhil) satın alınmaktadır. Ürün ve süreç<br />

yenilikleri için faaliyetler<br />

Diğer dış bilgi edinimi: Ar-Ge dışında, üniversiteler ve<br />

kamu araştırma kurumları gibi kurumlar ve diğer teşebbüslerden<br />

patent kullanım hakları, patentsiz icatlar,<br />

ticari markalar, yapabilme bilgisi (know-how) ve diğer<br />

bilgi türlerinin edinimi.<br />

Makine, teçhizat ve diğer sermaye malları edinimi:<br />

Ürün ve süreç yeniliklerinin gerçekleştirilmesi için gerekli<br />

gelişmiş makineler, teçhizat, bilgisayar donanım<br />

veya yazılımı ve arsa ve bina (önemli iyileştirmeler, düzenlemeler<br />

ve onarımlar dâhil) edinimi. Dâhili Ar-Ge faaliyetlerine<br />

dâhil edilen sermaye malları edinimi hariçtir.<br />

(Osl. Klv. 101 prgf 351 -355)<br />

Veri Toplama Sıklığı<br />

Uluslararası, ulusal ve bölgesel düzeyde kullanıcı ihtiyaçları<br />

ile birlikte, teorik ve pratik faktörler, yenilik taramalarının<br />

sıklığını belirlemektedir. Yeniliğin ekonomilerin<br />

büyümesinde artan önemi, daha sık ve daha güncel<br />

veriler gerektirmektedir. Bu bakış açısından, yenilik faaliyetleri<br />

hakkında bilgiler ideal olarak her yıl toplanmalıdır.<br />

Bunun ötesinde, teorik faktörler, yenilik faaliyetlerinin<br />

dalgalar halinde ortaya çıktığını ve dolayısıyla daha<br />

düzensiz yapılan taramaların sonuçlarının taramanın<br />

yapıldığı zamana çok yüksek derecede bağlantılı olduğunu<br />

belirtmektedir. Bununla birlikte, yalnızca birkaç<br />

ülke her yıl yenilik taramaları yürütebilecek veya buna<br />

istekli durumdadır.<br />

Hem pratik faktörler hem de kullanıcı ihtiyaçları dikkate<br />

alınarak, yenilik taramalarının her iki yılda bir yürütülmesi<br />

tavsiye edilmektedir. Ancak, bunun ekonomik açıdan<br />

makul olmaması halinde, üç veya dört yıllık aralıklar tercih<br />

edilebilir.<br />

Yanıt verenler arasında karşılaştırılabilirliği sağlamak<br />

için, taramalar, yenilik hakkındaki sorular için bir gözlem<br />

dönemi belirlemelidir. (OECD Oslo Kılavuzu prgf<br />

477)<br />

Gelişmekte olan ülkelerde Yenilik Özellikleri<br />

Yayılma mekanizmaları ile adımsal değişikliğin, gelişmekte<br />

olan ülkelerin birçoğundaki yenilik süreçlerini<br />

çeşitli yollarla etkileyen sosyal ve ekonomik özellikleri<br />

sebebiyle, bu ülkelerde ortaya çıkan yeniliklerin çoğunu<br />

teşkil ettiği geniş kabul görmektedir. 3<br />

Gelişmekte olan ülkelerin yenilik süreçlerini anlamak<br />

amacıyla firmalar ve pazarların büyüklük ve yapısını bilmek<br />

önemlidir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler<br />

(KOBİ) sektörü çok önemli olmakla birlikte (çok sayıda<br />

mikro ve küçük firmalar ile bazı ülkelerde sıklıkla kayıt<br />

dışı orta-büyüklükteki işletmeler dâhil), çoğu gelişmekte<br />

olan ülkede “büyük” olarak değerlendirilen teşebbüsler<br />

dahi genellikle yüksek birim maliyetlerle ve<br />

optimal verimliliğin çok uzağında, optimalden düşük<br />

üretim ölçeklerinde faaliyet göstermektedir. Rekabetçilik<br />

çoğunlukla, verimlilik veya farklılaştırılmış ürünlerden<br />

çok, ucuz emek veya doğal kaynakların kullanılmasına<br />

dayanmaktadır. Bu ise, gayri resmi bir yenilik organizasyonu<br />

ile daha az sayıda Ar-Ge projesi sonucuna yol<br />

açmaktadır. Dışsal etkiler ile ölçek ekonomisine ilişkin<br />

önemli pazar başarısızlıkları, yeniliğin önüne yüksek<br />

engeller koymaktadır. Örneğin, üretken süreçler ve<br />

daha özel olarak, yenilik faaliyetleri, bölünmezlik ve ölçek<br />

ekonomisine uygunsuzluk içermekte olup, bu da<br />

Ar-Ge projelerinin uygulanabilirliğini etkilemektedir.<br />

Gelişmekte olan ülkelerde yeniliğin görünümü<br />

Bir dizi dış sistemik faktör, gelişmekte olan ülkelerde<br />

yeniliğin görünümünü şekillendirmektedir. Bu faktörlere<br />

örnek olarak, makroekonomik belirsizlik, istikrarsızlık,<br />

fiziki altyapı (elektrik gibi temel hizmetlerin yetersizliği<br />

ya da “eski” iletişim teknolojileri), kurumsal kırılganlık,<br />

27 KASIM <strong>2013</strong>

yenilik hakkında sosyal farkındalık yetersizliği, teşebbüslerin<br />

riskten kaçınır yapıları, girişimci eksikliği, işletme<br />

kurmanın önündeki engeller, yönetim eğitimi ve<br />

ticari desteğe yönelik kamu politika araçlarının yetersizliği<br />

sayılabilir.<br />

İstikrarsızlık<br />

Mikro ve küçük ölçekli işletmelerde istikrarsızlık, bazı<br />

işletmelerin ulusal yenilikçi performansı yükseltme ve<br />

yenilikçilerin beşiği gibi işlev görme potansiyeline sahip<br />

oldukları, diğer yandan bazılarının da herhangi bir<br />

yenilik için yetersiz destek ve kaynağa sahip oldukları<br />

anlamına gelebilir.<br />

Kayıt Dışılık<br />

Gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri önemli derecede<br />

kayıt dışı uygulamalara dayanmaktadır. Kayıt dışılık,<br />

yenilik için olumlu bir bağlam değildir. Bazen, kayıt dışı<br />

ekonomideki problemlerin çözümüne harcanan büyük<br />

yaratıcılık, sistematik bir uygulamaya yol açmamakta<br />

ve dolayısıyla ne kapasiteleri artıran ne de yenilik-bazlı<br />

bir gelişim yolu tesis eden, izole eylemler ortaya çıkarma<br />

eğilimi göstermektedir. (OECD Oslo Kılavuzu prgf<br />

484)<br />

Gelişmekte Olan Ülkelerde Yenilik Ölçümü<br />

Gelişmekte olan ülkelerde yenilik ölçümü; kıyaslamanın<br />

mümkün kılınması ve yenilik göstergeleri için tutarlı<br />

bir uluslararası sistem tesis edilmesi amacıyla, Oslo<br />

Kılavuzu’nu kullanan gelişmiş ülkelerde elde edilenler<br />

ile karşılaştırılabilir sonuçlar üretmek zorundadır. Aynı<br />

zamanda, yenilik taramalarının, Kısım 2’de sunulan gelişmekte<br />

olan ülkelerde yenilik özelliklerini dikkate alması<br />

ve bunları bir araya getirebilmesi gerekmektedir.<br />

Bundan ötürü, 3. Bölüm’de sunulduğu gibi, yeniliğin,<br />

onun alt türlerinin (ürün, süreç, pazarlama yeniliği ve<br />

organizasyonel yenilik),yenilik faaliyetlerinin ve yenilikçi<br />

firmanın tanımları, gelişmekte olan ülkelerde ki yenilik<br />

taramaları için de geçerli olmalıdır.<br />

2. Kısım’da sunulan konuların çoğu aşağıda ele alınmakla<br />

birlikte, bu konulardan bazıları, ölçüm açısından<br />

problemler oluşturmaya devam etmektedir.<br />

Bu esas olarak, mevcut tanımların uygulanmasındaki<br />

zorluktan kaynaklanmaktadır. 5. Kısım’da da ifade<br />

edilmiş olan ana konulardan biri, “yeni veya önemli<br />

derecede iyileştirilmiş” ürünler ya da süreçler sonucunu<br />

doğurmayabilen, adımsal değişikliklerin ölçümü<br />

problemidir. Askıda kalan diğer bir konu da, “pazar için<br />

yeni” gibi kavramların daha az gelişmiş altyapılara sahip<br />

ortamlarda farklı yorumlar taşıyabilmesinden ötürü,<br />

yeniliklerin kapsamı ile ilintilidir.<br />

Kamu politikası ve özel stratejiler için özel ihtiyaçlar:<br />

potansiyel olarak yenilikçi firmalar<br />

Gelişmekte olan ülkelerde yenilik taramalarının, kamu<br />

ve özel karar alma mekanizmaları için yararlı araçlar<br />

haline gelmesi için, 1. Kısım’da ifade edilen boyutları<br />

hesaba katan yöntemler ve usullere dayandırılması<br />

gerekmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde yenilik taramaları<br />

yürütülmesinin ana sebebi; işletmelerde yeni<br />

bilgi üretimi, yayılması, tahsisi ve kullanımı ana odak<br />

konusu olarak, işletme stratejilerinin tasarımı ve kamu<br />

politikası oluşturulmasını bilgilendirmektir. Ülkeler arası<br />

karşılaştırmalar ve kıyaslama uygulamalarına daha düşük<br />

öncelik verilmektedir.<br />

Bu sebeple ölçüm uygulamaları; yenilik sürecinin çıktıları<br />

yerine yenilik sürecinin kendisi üzerine odaklanmalı<br />

ve kapasitelerin, çabaların ve sonuçların nasıl ele alındığını<br />

vurgulamalıdır. Bu sebeple, firmalar ve organizasyonlar<br />

tarafından gösterilen çabalar (yenilik faaliyetleri)<br />

ve kapasitelerin (birikimler ve akışlar) belirlenmesi ve<br />

analizi, en az sonuçlar (yenilikler) kadar, hatta sonuçlardan<br />

daha fazla önem taşımaktadır. Yeniliği engelleyen<br />

veya kolaylaştıran faktörler, bu bağlamda anahtar<br />

göstergeler olarak görülmektedir. Gelişmekte olan<br />

ülkelerde özel bir ilgi konusu da, “potansiyel olarak<br />

yenilikçi firmalardır. Yenilik-faili firmalar, “süregelen ve<br />

terkedilmiş faaliyetler dâhil, inceleme altındaki dönem<br />

süresince yenilik faaliyetleri yürütmüş olan” firmalardır.<br />

Potansiyel olarak yenilikçi firmalar ise bunların bir<br />

alt-kümesi olup, yenilik çabaları göstermiş (yani, yenilik<br />

faaliyetleri yürütmüş) fakat analiz dönemi süresince sonuçlarını<br />

elde etmemiş olan firmalardır.<br />

Bu grup içerisinde, geçmişte yenilik yapmış olan ya da<br />

yakın gelecekte yenilik yapabilecek işletmeler bulunabilir.<br />

Yine de, ürünler ve süreçlerin hızla eskimiş hale<br />

geldikleri düşünülerek, çok sayıda potansiyel olarak<br />

yenilikçi teşebbüsün varlığı, yeniliğin önünde güçlü engellerin<br />

bulunduğunu ya da gerekli kaynakların yokluğunda,<br />

olgunlaşmamış yenilik girişimleri söz konusu olduğunu<br />

ortaya koyabilir. Gelişmekte olan ülkelerde yenilik<br />

politikalarında anahtar bir unsur, potansiyel olarak<br />

yenilikçi firmalara, onları yenilikçi olmaktan alıkoyan<br />

engelleri yenmelerinde ve gösterdikleri çabaları yeniliğe<br />

dönüştürmelerinde destek sağlamaktır.<br />

Ölçüm Öncelikleri<br />

Gelişmekte olan ülkelerde ölçüm öncelikleri, bir yenilik<br />

taraması tasarlanırken farklı önceliklere yol açan ortak<br />

sorulara (neden yeniliği ölçüyoruz, neleri ölçmeliyiz ve<br />

nasıl ölçmeliyiz) verilen farklı yanıtları dikkate almalıdır.<br />

ilk soru, bu taramaların amaçları veya ana işlevleri ile<br />

ilişkilidir. ikinci ve üçüncü ise, ölçülecek nesneyi ve en<br />

uygun yöntem ve usulleri açıklığa kavuşturmada yardımcı<br />

olmaktadır.<br />

28

Üçüncü soru, ilk soru ile yakından ilişkili, hatta ilk sorudan<br />

türetilmiş durumdadır.<br />

Gelişmekte olan ülkelerde, yenilik taramalarında aranan<br />

yanıtlar; kamu ve özel çıkar çevrelerinin, inceleme<br />

altındaki yenilik sisteminde mevcut çeşitli yenilik stratejilerini<br />

analiz etmelerini ve bu modellerin, özel teşebbüslerin<br />

rekabetçiliğinin güçlendirilmesine ve daha genel<br />

olarak ekonomik ve sosyal kalkınmaya nasıl katkı<br />

yaptığını değerlendirmelerini ve anlamalarını mümkün<br />

kılacak bilgilerden ziyade, daha az yenilikçi teşebbüs<br />

sayısı ve hatta daha az yenilik sayımıdır.<br />

Bu yaklaşım, mikro, mezo ve makro ekonomik düzeylerin<br />

analizinin birbirleriyle bağlantılandırılmasını;<br />

yenilik verilerinin ihracatın teknolojik içeriği ile ilişkilendirilmesini;<br />

özel endüstrilerin ya da genel olarak yenilik<br />

sistemlerinin güçlü ve zayıf yanlarının araştırılmasını;<br />

yenilik sistemlerinin benimseme kapasitesinin ölçülmesini;<br />

ağların teşhis edilmesini; resmi eğitim sistemi<br />

ile istihdam arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılmasını ve<br />

farklı kamu araçlarının yeniliği destekleme ve teşvik etmedeki<br />

etkinliği hakkında göstergeler elde edilmesini<br />

gerektirmektedir.<br />

Potansiyel olarak yenilikçi firmalar için göstergeler<br />

oluşturmak amacıyla, ölçüm araçlarının, özellikle yenilik<br />

faaliyetleri, engeller, kapasiteler, bağlantılar ve sonuçlar<br />

gibi yenilik stratejileri ile ilişkili ana konular ele alınırken,<br />

tüm teşebbüsleri (yani, yenilikçi ve yenilikçi olmayan)<br />

hesaba katması gerekmektedir.<br />

Rutinlerinde ve diğer özelliklerinde de mevcut olan, firma<br />

tarafından biriktirilen bilgilerdir. Yenilik kapasiteleri,<br />

teknolojik kapasitelerde olduğu gibi, bilinçli ve amaçlı,<br />

maliyetli ve zaman alıcı, doğrusal olmayan, yola bağımlı<br />

ve kümülatif olan öğrenme süreçlerinin bir sonucudur.<br />

Takip edilen yolların etkileşimsel, teknoloji-özel ve kültürel<br />

açıdan etkilenmiş yapısından ötürü, özellikle yenilikçilik<br />

ile girişimciliğin sık olmayabildiği ve kendine<br />

özgü özellikler taşıyabildiği gelişmekte olan ülkelerde,<br />

bir dizi olası gelişim yolu seçenekleri mevcuttur.<br />

Yenilik kapasiteleri ile firmanın bunları artırmaya yönelik<br />

çabaları hakkında bilgiler, firmanın güncel ve gelecekteki<br />

performansının anlaşılmasında anahtar önem<br />

taşımaktadır. Yenilik kapasiteleri, stratejilerin tasarımını,<br />

değişiklikler, iyileştirmeler ve/veya yenilikler tanıtmak<br />

üzere şekillendirmektedir (yenilik stratejileri). Yenilik<br />

stratejilerinin politika ilgisinin odağında olması halinde,<br />

yenilik kapasiteleri, gelişmekte olan ülkelerde bir yenilik<br />

taramasının tasarımı için en önemli konu durumundadır.<br />

Düzenlenmemiş fakat bireylerin zihinlerinde ya da organizasyonel<br />

rutinlerde “depolanmış” bilgilerin ölçülmesinin<br />

gerekmesinden ötürü, yenilik kapasitelerinin<br />

ölçümünde birçok zorluk söz konusudur. Aynı zamanda,<br />

firmalardan, diğer örgütler veya organizasyonlar ile<br />

bilgi alışverişi hakkında güvenilir veriler elde etmek de<br />

kolay değildir. Gelişmekte olan ülkelerde yenilik kapasitelerinin<br />

ölçümüne verilen öncelik, taramaların belli bazı<br />

boyutlarının ayrıca vurgulanmasını teşvik etmektedir:<br />

• insan kaynakları.<br />

• Bağlantılar.<br />

• Bilgi ve iletişim teknolojileri (BiT), bunların dâhil edilmesi<br />

ve kullanımı.<br />

Firmanın bilgi hazmetmeye yönelik gerçek potansiyeli<br />

ile birlikte firmanın yönetimi tarafından uygulamaya konulan<br />

karar-alma destekleme sistemlerinin türleri gibi<br />

daha karmaşık konuları incelemeye yönelik artan bir<br />

ihtiyaç da söz konusudur. Osl. Klv. 504<br />

EK:3-<br />

ULUSAL TOPLAMLAR<br />

Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (GSYARGEH)<br />

GSYARGEH, belirli bir dönem içinde ulusal bölgede<br />

yapılan dahili toplam Ar-Ge harcamasıdır.<br />

GSYARGEH, bir ülkede yapılan ve dışarıdan fon sağlanan<br />

Ar-Ge çalışmalarını içerirken dışarıda yapılan Ar-Ge<br />

çalışmalarına ilişkin ödemeleri içermez. GSYARGEH,<br />

Ar-Ge çalışması yapılan dört sektörün dahili harcamaları<br />

toplanarak elde edilir. Çoğu kez Ar-Ge çalışması yapan<br />

ve fonlayan sektörlerin matrisi olarak görüntülenir<br />

(bkz. Tablo 6.1). GSYARGEH ile GSYARGEH matrisi,<br />

uluslararası Ar-Ge karşılaştırmalarının temelini oluşturur.<br />

Bunlar ayrıca kurumsal sınıflandırmaların ve işlevsel<br />

dağılımların uygulanabileceği muhasebe sistemini de<br />

sağlar.<br />

Bu alanlardaki eğilimlerin toplam GSYARGEH seviyesini<br />

ve yapısını nasıl etkilediğini göstermek için, savunma<br />

ve sivil GSYARGEH için ayrı tablolar oluşturulması yararlı<br />

olur. Bu özellikle önemli savunma Ar-Ge programları<br />

olan ülkeler için doğrudur. Ayrım, sivil Ar-Ge ile ilgili<br />

verilerin karşılaştırılabilirliğini artırmanın bir yolu olarak<br />

diğer ülkeler için de önerilir.<br />

Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcaması (GSMARGEH)<br />

GSMARGEH toplamı, belirli bir dönem içinde bir ülkenin<br />

kurumları tarafından finanse edilen toplam Ar-Ge<br />

harcamalarını içerir. Ülke dışında yapılan, ancak ulusal<br />

kurumlar veya o ülkede ikamet edenler tarafından finanse<br />

edilen Ar-Ge çalışmalarını içerir; bir ülkede yapılan,<br />

ancak ülke dışından fonlanan Ar-Ge çalışmalarını<br />

içermez. Ar-Ge çalışması yapan her bir sektörün içeriden<br />

fonlanan dahili harcamaları ve yurtdışında yapılan<br />

ancak yurtiçinden fonlayan sektörlerce fonlanan Ar-Ge<br />

çalışmaları eklenerek oluşturulur (bkz. Tablo 6.2). Farklı<br />

29 KASIM <strong>2013</strong>

türde birimler arasında Ar-Ge konusundaki işbirliğiyle<br />

ilgili bazı tamamlayıcı bilgileri sağlar.<br />

Uluslararası kuruluşların Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesini<br />

sağlamak için, kurumsal alt sınıflandırmada<br />

önerildiği şekilde (bkz. 3. Bölüm, Kısım 3.8.3),<br />

“Yurtdışı” sektörünün uluslararası kuruluşlar için alt kategorileri<br />

olması gerekir.<br />

AR-GE İÇİN DEVLET BÜTÇE ÖDENEK VE HAR-<br />

CAMALARI (ARGEDBÖH):<br />

Hükümetlerin Ar-Ge için ne kadar harcama yaptıklarını<br />

ölçmenin iki yolu vardır. Birincisi ve en doğru sonuç vereni,<br />

bir önceki sene Ar-Ge için efektif olarak harcanan<br />

tutarı ve devlet tarafından karşılanan payı belirlemek<br />

için Ar-Ge çalışması yapan birimleri (firmalar, enstitüler,<br />

üniversiteler vb.) taramaya tabi tutmaktır. Ülkenin bir<br />

bölgesindeki Ar-Ge harcamasının toplamı (bkz. 6. Bölüm,<br />

Tablo 6.1) “devlet tarafından finanse edilen gayri<br />

safi yurtiçi Ar-Ge harcaması” (devlet tarafından finanse<br />

edilen GSYARGEH) olarak tanımlanır.<br />

Ancak, bu tür araştırmaları yapmak ve sonuçları analiz<br />

etmek için gereken zaman nedeniyle, devlet tarafından<br />

finanse edilen GSYARGEH verileri, Ar-Ge’nin gerçekleştirilmesinden<br />

sonraki bir veya iki yıldan önce hazır<br />

hale gelmez. Ayrıca taramalara cevap veren Ar-Ge<br />

birimleri, kendilerine ilişkin çeşitli hibe veya sözleşme<br />

yardımlarının devletin genel BT politikasının neresine<br />

oturduğunu bazen yansıtamayabilirler.<br />

Sonuç olarak, bütçelerdeki veriler kullanılarak, Ar-Ge<br />

için devlet desteğini ölçmenin ikinci bir yolu geliştirilmiştir.<br />

Bu yol özellikle, Ar-Ge ile ilgili tüm bütçe kalemlerinin<br />

belirlenmesini, fonlama bakımından bu kalemlerin Ar-<br />

Ge içeriğinin ölçülmesini veya tahmin edilmesini öngörür.<br />

Bu tahminler Ar-Ge’yi gerçekleştirene dayalı veriler<br />

kadar kesin değildir, ancak bütçeden türetildiklerinden,<br />

“amaçlara” veya “hedeflere” göre sınıflandırma yoluyla<br />

politikayla ilişkilendirilebilirler. Bu tür bütçeye dayalı<br />

verilerin özellikleri bu bölümde açıklanmıştır. Bütçeye<br />

dayalı veriler, bundan böyle resmi olarak “Ar-Ge için<br />

Devlet Bütçe Ödenek ve Harcamaları” (ARGEDBÖH)<br />

olarak adlandırılmaktadır.<br />

Diğer Uluslararası Standartlarla İlişki:<br />

Bu bölümde ele alınan tanımlar, mümkün olduğunca,<br />

Eurostat ve Nordforsk/iskandinav Sanayi Fonu (Nordforsk,<br />

1983) tarafından geliştirilen yöntembilimlerle<br />

uyumludur.<br />

ARGEDBÖH İçin Bütçesel Veri Kaynakları:<br />

Bütçeyle ilgili usulün ayrıntıları ülkeden ülkeye değişse<br />

de, yedi ana aşamadan söz etmek mümkündür:<br />

i) Tahminler (bütçe görüşmeleri başlamadan önceki<br />

fonlama tahminleri).<br />

ii) Bütçe tahminleri (bakanlıklar tarafından istendiği şekilde<br />

özellikle bakanlıklar arası görüşmeler için, itibari<br />

rakamlar).<br />

iii) Bütçe teklifi (bir sonraki yıl için parlamentoya sunulan<br />

rakamlar).<br />

iv) Bütçe başlangıç ödenekleri (parlamentodaki görüşmede<br />

belirtilen değişiklikler dahil olmak üzere bir<br />

sonraki yıl için parlamento tarafından oylanan rakamlar).<br />

Devlet Bütçe Ödenek veya Harcamalarının<br />

Kapsamı:<br />

Dahili ve Harici Harcamalar:<br />

ARGEDBÖH yalnızca devlet kuruluşlarındaki, devlet<br />

tarafından finanse edilen Ar-Ge’yi değil, aynı zamanda<br />

diğer üç ulusal sektörde (ticari teşebbüs, özel kâr amacı<br />

gütmeyen, yükseköğretim) ve yurtdışında (uluslararası<br />

kuruluşlar dahil) devlet tarafından finanse edilen<br />

Ar-Ge’yi de kapsar.<br />

Fonlamaya ve Gerçekleştiriciye Dayalı<br />

Raporlama:<br />

Ar-Ge harcamaları ya parayı (fonlamayı) sağlayan kuruluş<br />

tarafından veya Ar-Ge’yi gerçekleştiren kuruluş tarafından<br />

raporlanabilir. Genel olarak bu kılavuz OECD<br />

taramalarında standart tablolarda kullanılan ikinci yaklaşımı<br />

önerir. Bununla birlikte, ARGEDBÖH serileri için<br />

birinci yaklaşım tercih edilir. ARGEDBÖH verileri, gerçekleştiriciye<br />

değil, fonlayıcıya dayandırılmalıdır.<br />

Bütçe Fonları:<br />

ARGEDBÖH, tabii olarak vergi veya bütçe içinde yer<br />

alan diğer devlet gelirlerinden yapılan tüm harcamaları<br />

içerir.<br />

Devlet kurumları tarafından gerçekleştirilen ancak diğer<br />

kaynaklardan finanse edilmesi beklenen Ar-Ge<br />

ödenekleri ise sorunlu bir alandır. Bazı ülkelerde, ilgili<br />

kuruluşun harcama için hükümetten izin alması gerektiğinden<br />

(brüt yaklaşım), bunlar devlet bütçesine eklenebilir.<br />

Diğerlerinde, devlet bütçesi dışında tutabilirler<br />

(net yaklaşım). Bu devlet fonları ele alınırken, aşağıdakiler<br />

arasında bir ayrım yapılmalıdır:<br />

– Ar-Ge’nin devlet kurumları tarafından gerçekleştirilmesi<br />

için, diğer sektörlerden sağlanan sözleşme<br />

yardımları veya hibeler.<br />

– Devlet laboratuvarlarının dağıtılmamış gelirleri, vergi<br />

hasılatları vb. gibi diğer devlet fonları.<br />

30

Standartların ve<br />

Uygunluk Değerlendirmenin<br />

Tarife Dışı Engel Olarak<br />

Kullanımı<br />

TARİFE DIŞI KULLANIM<br />

Dış ticaretin temel amacı; iç pazarda bulunmayan veya<br />

yüksek maliyetli olan ürün ve hizmetlerin uluslararası<br />

pazarlardan sağlanması, aynı zamanda iç pazarda fazla<br />

olan ürün ve hizmetlerin uluslararası pazara transferi<br />

ile ekonominin gelişmesi böylece refah seviyesinin<br />

yükseltilmesidir. Özetle; uluslararası ticaret, ülkelerin<br />

ekonomik menfaatine dayalı olarak gerçekleştirilen faaliyetlerden<br />

oluşmaktadır. Uluslararası ticarette engellerde<br />

bu noktada ortaya çıkmaktadır. Bu sunumda tarife<br />

ve tarife dışı engellerin azaltılarak uluslararası ticaretin<br />

önündeki engellerin kaldırılması amacıyla hayata geçirilen<br />

GATT ve DTÖ anlaşmalarından bahsedilerek, bu<br />

anlaşmalarda aynı zamanda tarife dışı engellerin oluşmasına<br />

neden olan teknik engeller kapsamında standartlar,<br />

teknik düzenlemeler ve uygunluk değerlendirme<br />

prosedürleri hususlarına değinilecek, bu engellerin<br />

kaldırılmasına yönelik önlemler üzerinde görüşler aktarılacaktır.<br />

ULUSLARARASI TİCARETİ DÜZENLEYEN<br />

ANLAŞMALAR:<br />

İkinci Dünya Savaşı öncesinde dünya ticaretindeki<br />

uygulamalar, ülkelerin ticarette yoğun olarak korumacı<br />

politikalar izledikleri bir dönemdir. Sonuçta, ticarette<br />

haksız rekabet şartlarının yaşandığı görülmektedir.<br />

1948 yılında 23 ülke tarafından imzalanan “Tarifeler ve<br />

Ticaret Genel Anlaşması” (GATT), uluslararası ticaretin<br />

düzenlenmesinden sorumlu bir platform halini almıştır.<br />

1995 yılında Uruguay Çok Taraflı Ticaret Müzakereleri<br />

sonucunda Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurulmuştur.<br />

Diğer yandan, 1979 yılında 32 ülke tarafından imzalanan<br />

“Ticarette Teknik Engeller Çoklu Anlaşması”nın yerini<br />

alan ve 149 DTÖ üyesi ülke tarafından kabul edilen<br />

“Ticarette Teknik Engeller Anlaşması” (TBT) DTÖ üyesi<br />

tüm ülkeleri bağlayıcı niteliktedir.<br />

Ayfer ADIGÜZEL<br />

TÜRK LOYDU<br />

Endüstri ve Belgelendirme Bölüm Başkanı<br />

Gerek GATT gerekse Uruguay Çok Taraflı Ticaret Müzakereleri<br />

sırasında gümrük vergileri ve miktar kısıtlamalarının<br />

ortadan kaldırılması ile serbest ticaret hedefine<br />

erişilemeyeceği gerçeği ortaya çıkmıştır.<br />

Ticarî alanda çıkarılan engeller karşısında sanayileşmiş<br />

ülkeler, dünya pazarlarında rekabetçi bir ortam oluşturarak<br />

dünya ticaretinin geliştirilmesi amacıyla GATT<br />

kurallarını uygulamaya koymuşlardır. GATT’ın en büyük<br />

başarısı; miktar kısıtlamaları gibi tarife dışı engellerin tarifelere<br />

dönüştürülmesi, tarifelerin de –tüm ürünler için<br />

olmasa dahi- önemli ölçüde azaltılması olmuştur. Bu<br />

şekilde şeffaflığın sağlanması hedeflenmiştir. Ticarette<br />

klasik ticari engellerin azalması, ülkeler tarafından yeni<br />

engellerin/önlemlerin ticaret sahnesine sürülmesine yol<br />

açmıştır. GATT’ın amacı; üye devletlerin adil ve tam rekabet<br />

şartlarında ticaret yapabilecekleri serbest ve açık<br />

bir ticaret sistemi oluşturmaktır. Bu çerçevede hedef,<br />

tarifelerin ve tarife dışı engellerin azaltılmasını sağlamaktır.<br />

DTÖ bünyesinde yürütülen çalışmaların önemli oranı<br />

insan sağlığı ve güvenliği, bitki ve hayvan sağlığı, tüketicileri<br />

yanıltıcı uygulamaların önlenmesi, çevre ve<br />

ürün güvenliği ile bu kapsamda alınan önlemlerin ticari<br />

korumacılığa dönüşmemesi için dengeli bir uygulama<br />

sağlanmasına yöneliktir.<br />

TANIMLAR<br />

Sunum içerisinde yer alan teknik terimleri kısaca açıklamak<br />

gerekirse;<br />

Standartlar: Ortak ve tekrarlanan kullanımlar hedefle-<br />

31 KASIM <strong>2013</strong>

nerek, ürünlerin kalite ve uyumluk kriterlerini karşılayan<br />

ürün özellikleri veya üretim yöntemleri belirlenmiş olan<br />

üretici/kullanıcı vb. taraflarca talep edilen pazar odaklı<br />

dokümanlardır. Teknik düzenlemelerin aksine uygulaması<br />

zorunlu dokümanlar değildir.<br />

Teknik Düzenlemeler: Ticarette teknik engel oluşturmayacak<br />

şekilde düşük kaliteli ve güvensiz ürünlerin<br />

piyasaya sürülmesini engellemek, haksız rekabeti önlemek<br />

ve tüketicinin nitelikli ve güvenli ürünlere erişiminin<br />

sağlanması amacıyla ülkeler tarafından oluşturulan<br />

mevzuatla düzenlenmiş uygulaması zorunlu düzenlemelerdir.<br />

Teknik düzenlemelerde uygulanacak hükümlerin<br />

yanı sıra ürüne ilişkin üretim yöntemleri ve ürün<br />

özellikleri tanımlanmaktadır. (Örn; klasik yaklaşım, yeni<br />

yaklaşım yönetmelikleri )<br />

Teknik düzenleme özetle; bir ürün ya da ürün grubuna<br />

ait olmalıdır, ürünün özelliklerini ortaya koymalıdır ve<br />

ürün özelliklerine uyum zorunluluğu getirmelidir.<br />

Uygunluk Değerlendirmesi: Ürünün teknik düzenleme<br />

veya standartların gereklerine uygunluğun<br />

doğrulanması amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak<br />

gerçekleştirilen her türlü prosedür olarak tanımlanmaktadır.<br />

Bu çerçevede ürünlere uygulanan test/analizler,<br />

denetlemeler, uygunluk teyit uygulamaları, muayeneler,<br />

değerlendirmeler vb. uygunluk değerlendirme prosedürü<br />

olarak değerlendirilir.<br />

Uygunluk Değerlendirme Sistemi: akreditasyon,<br />

kalibrasyon, metroloji, standardizasyon ve belgelendirme<br />

süreçlerini içermektedir. (uygunluk değerlendirmesi<br />

tarafları görseli)<br />

Teknik düzenlemelere uygun olmayan ürünlerin pazara<br />

sunulması mümkün olmamakla birlikte, standartlara<br />

uygunluğu teyit edilmeden üretilen ürünler pazarda kabul<br />

gördüğü ölçüde piyasaya sunulması mümkündür.<br />

Tarife Dışı Engel: Gümrük tarifesi dışında (vergi uygulaması)<br />

uluslararası ticaretin serbest koşulları çerçevesinde<br />

gerçekleşmesine engel olan her tür araç<br />

ve politika tarife dışı engel adını almaktadır. (Örneğin;<br />

farklı ürün/üretim/çevre standartları, farklı uygunluk değerlendirmesi<br />

prosedürleri, ayırıma yönelik kamu alım<br />

politikaları, kısıtlayıcı fiyatlar, fikri ve sınai haklar, dağıtım<br />

anlaşmaları, vergilendirme farklılıkları)<br />

TİCARETTE TEKNİK ENGELLER<br />

GATT anlaşmasının istisnalara ilişkin XX. maddesi, TBT<br />

anlaşmasında da aynı temeller üzerinde kurulmuş olup,<br />

bu anlaşma gereklerine dayandırılarak ülkelerin insan,<br />

hayvan, bitki sağlığı, ürün güvenliği ve nesli tükenmekte<br />

olan doğal kaynakların korunması amacıyla gerek<br />

gördükleri önlemleri almalarının engellenemeyeceğine<br />

hükmetmektedir. Diğer yandan; alınacak önlemlerin<br />

aynı koşulların geçerli olduğu ülkeler arasında keyfi ya<br />

da kabul edilmeyen bir engele dönüştürülmemesi önkoşul<br />

olarak anlaşmanın ilgili maddesinde yer almaktadır.<br />

Ancak, GATT’a bağlı olarak gümrük vergileri azaltılırken,<br />

özellikle gelişmiş ülkelerce, rekabet gücü yüksek<br />

olan ürünlerin ithalâtını kısıtlamak amacıyla GATT’ın is-<br />

32

tisna oluşturan hükümlerine dayandırılan tarife dışı engel<br />

uygulamalarında artış görülmüştür.<br />

TBT anlaşmasının hükümleri tüm sanayi ve tarım ürünlerine<br />

yönelik olmakla birlikte, iki istisnası bulunmaktadır:<br />

- Kamu alımları<br />

- Sağlık ve bitki sağlığına yönelik önlemler<br />

Artan tüketici bilincinin etkisi ile ülkeler insan, çevre,<br />

bitki sağlığı, tüketiciyi yanıltıcı uygulamaların önlenmesi<br />

ve güvenli ürünlerin piyasaya sürülmesini teminen daha<br />

kapsamlı ve tutucu ürün kriterleri belirleme yoluna gitmiştir.<br />

Ancak ülkelerin almış oldukları bu önlemler/düzenlemeler<br />

uluslararası ticarette ülkelerin ulusal sanayisini<br />

koruma politikasına dönüşen bir süreç, diğer bir<br />

deyişle yeni bir teknik engel olmuştur.<br />

Uluslararası ticarette karşılaşılan pek çok teknik engel<br />

ne yazık ki yine standart, teknik düzenleme ve uygunluk<br />

değerlendirmesi prosedürlerinin hazırlanması kabulü<br />

ve uygulanmasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.<br />

Bu engeller içinde ağırlıklı olarak çevre, coğrafik farklılıklar,<br />

ürün standartlarındaki farklılıklarla ilgili kriterler bulunmaktadır.<br />

Artık, ülkeler ticarî alanda bu tür kriterleri<br />

-haklı veya haksız nedenlerle- ileri sürerek ticarî politikalarını<br />

belirlemektedirler.<br />

Teknik Engellere Somut Örnekler:<br />

Ürün standartları: Ürünün kalitesi, dayanıklılığı, boyutları,<br />

sağlığa etkileri gibi teknik özellikleri belirler.<br />

Bunlar arasında çevreyle ilgili olanlar, ürünün kullanımı<br />

ve sonrasında çevreye olan etkileri ile ilgilidir. Tarımsal<br />

ürünlerdeki kimyasal girdi artıklarına getirilen sınırlamalar,<br />

meşrubatın yeniden kullanılabilen şişelerde satılma<br />

mecburiyeti, bu tür standartlara örnek olarak verilebilir.<br />

Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere birçok ülke, bu<br />

standartlara uygun olmayan ürünlerin ithalini engellemektedir.<br />

Ürün standartları arasında, ambalaj maddeleriyle ilgili<br />

olanlar uluslararası ticareti önemli ölçüde etkileyen önlemler<br />

arasındadır. Bu tür önlemlerin ticareti ne şekilde<br />

olumsuz etkilediğine bir örnek olarak şu uygulama verilebilir.<br />

Almanya’da, 1991 yılında yürürlüğe giren ve ambalaj<br />

atıklarının önlenmesini amaçlayan bir karar, üretici<br />

ve dağıtıcı şirketleri sattıkları malların ambalajlarını geri<br />

almakla sorumlu tutmaktadır. Aslında ithal edilen mallar<br />

için bu sorumluluk, ithal eden firmaya aittir ancak,<br />

uygulamada ihracatçı firmalar, bu arada Türkiye ihracatçıları<br />

bu karardan olumsuz etkilenmişlerdir. Buna<br />

benzer bir diğer örnekte Fransa’daki bir uygulamadan<br />

verilebilir. Fransa’da 1993 yılında bir düzenlemeyle,<br />

ambalaj maddelerinin yeniden kullanımı şartı getirilmiştir.<br />

Ancak, gelişmekte olan ülkelerce yaygın olarak kullanılan<br />

jüt ve pamuk gibi bazı ambalaj maddeleri, çevre<br />

açısından avantajlı sayılmalarına rağmen, bu ülkelerin<br />

mağduriyetine yol açmıştır. Çünkü bu maddelerin yeniden<br />

kullanımı imkânı ithalâtçı ülkelerde mevcut değildir.<br />

Çevre ve sosyal sorumluluk standartları: Çevre<br />

bilincinin artması ve ülkelerin tüketicilerin, çevreyi kirletmeyen<br />

ürünleri tanıyabilmesini teminen bazı kuruluşlar<br />

tarafından çeşitli eko-etiketler geliştirilmekte ve buna<br />

bağlı olarak çevre ile ilgili sınırlama standartları oluşturulmaktadır.<br />

Dolayısıyla aynı nitelikte benzer etiketi taşımayan<br />

ürünlerin tercihinde teknik engel oluşturmaktadır.<br />

Benzer şekilde otomotiv sektöründe emisyon azaltılmasını<br />

hedefleyen önlemlerde üründen ziyade çevre<br />

korumacılık önlemlerinin bir sonucudur.<br />

Benzer durum gemi inşaa sanayinde çevreye duyarlı<br />

tersanelerin seçiminde belirleyici olmaktadır. Aynı nitelikle<br />

gemi üreten iki tersaneden çevreye duyarlı olanın<br />

tercih edilmesi.<br />

Diğer yandan tekstil ve ayakkabı vb. çeşitli sektörlerde<br />

SA 8000 sosyal sorumluluk standardına (18 yaşından<br />

küçük işçi çalıştırmadığını, çalışma koşullarının insani<br />

olduğu, çalışma sürelerinin yasal süreyi aşmadığı<br />

ve ücretlerin yaşam standartlarına uygun olduğu vb.)<br />

göre belge talep edilmesi de bu çerçevede değerlendirilebilir.<br />

Üretim standartları: İthalatçı ülkeler bazı durumlarda<br />

üretim yöntemleri çevreye zarar veren malların ithalatına<br />

sınırlamalar getirmektedir. Bu sınırlamalar, ürünün<br />

niteliği ile ilgili değildir. Çevreyi kirleten yöntemlerle üretilmiş<br />

bir deri, temiz yöntemlerle üretilmiş bir deri ile aynı<br />

niteliklere sahip olsa bile, sadece üretimi çevre dostu<br />

olmadığı için ithalât engelleriyle karşılaşabilmektedir.<br />

GATT kapsamında sadece ürünlerle ilgili sınırlamalara<br />

imkan sağlandığı ve üretim yöntemleri ayrı olsa da benzer<br />

ürünler için farklı ticaret engelleri getirilemeyeceği<br />

için, teknik adı “Processes and Production Methods”<br />

(PPM) olan üretim standartlarının dış ticarette engellere<br />

temel oluşturması konusu, uluslararası alanda yaygın<br />

bir şekilde tartışılmaktadır. Bu tartışma, ihracatçı ülkelerin,<br />

malların niteliğiyle değil de, üretim yöntemleriyle<br />

ilgili standartları ithalatçı ülkelere empoze edip edemeyecekleri<br />

ve böyle bir uygulamanın hukuki bir temelinin<br />

oluşturulup oluşturulamayacağı şeklindedir.<br />

Standartlarla ilgili olarak ortaya konan bazı sınırlamalara<br />

göz atıldığında: ABD ve Almanya’nın gazete kağıdı<br />

ithalatına getirmiş olduğu şartlar, çevre ile ilgili üretim<br />

standartlarının dış ticareti etkilediği uygulamalara örnek<br />

olarak gösterilebilir. Almanya ve bazı ABD eyaletlerinde<br />

kullanılan gazete kağıdında belli oranda eski kağıt bulunması<br />

şart koşulmaktadır. Bu, kağıdın niteliğiyle değil,<br />

33 KASIM <strong>2013</strong>

üretim yöntemiyle ilgili bir standart olarak ortaya çıkmaktadır.<br />

Bu uygulama, ABD’ye ve Almanya’ya önemli<br />

miktarda gazete kağıdı ihraç eden fakat bunu genellikle<br />

eski kağıt kullanmadan üreten, hatta kağıt yapımında<br />

kullanmak üzere büyük fidanlıklar kuran, buna karşılık<br />

üretim için yeterli miktarda eski kağıt bulmaları zor<br />

olan Kanadalı ve İsveçli üreticileri ve ihracatçıları güç<br />

durumda bırakmıştır. Üretim standardı uygulamalarında<br />

en fazla üzerinde durulan, asıl maksadın çevre koruması<br />

değil fakat ticarî korumacılık olduğu yolundaki<br />

kaygılardır.<br />

Uygunluk değerlendirmesi prosedürleri: Standart<br />

ve/veya teknik düzenlemelere uygunluğun değerlendirmesi<br />

amacıyla gerçekleştirilen uygunluk değerlendirmesi<br />

prosedürlerinin uluslararası ticarette en büyük<br />

hacmi oluşturan teknik engel olduğunu söylemek<br />

mümkündür. Uygunluk değerlendirmesi sonuçlarının<br />

ülkelerarası kabul görmesinin temini amacıyla ülkelerin<br />

akreditasyon sistemini oluşturarak, uluslararası akreditasyon<br />

kuruluşları ile bölgesel çatı kuruluşları ile çoklu<br />

tanınırlık anlaşmalarının imzalanması gerekmektedir.<br />

Ancak bilinmelidir ki; “kural koyan olmayan” ülke ekonomilerinin<br />

sağlıklı büyümesi ve söz sahibi olması<br />

mümkün değildir. Zira hızla büyüyen dünya ticaret hacminden<br />

(2011 yılı toplam ticaret hacmi 70 trilyon USD-<br />

Gelişmekte olan ülkeler 25 trilyon USD, Avro bölgesi<br />

45 trilyon USD) tüm ülkeler pay almak istemektedir.<br />

Ülkelerarası savaşlar artık ticari olup, standardizasyon,<br />

teknik düzenleme ve uygunluk değerlendirmesi aracılığıyla<br />

gerçekleştirilmektedir. Uygunluk değerlendirmesi<br />

pazarının toplam ticaret içindeki payının % 0.2 olduğu<br />

kabul edildiğinde yaklaşık 140 milyar USD’lik bir pazardan<br />

söz edilmektedir.<br />

Türkiye; ihracatının büyük bölümünü AB ülkelerine<br />

yapması dolayısıyla, AB ile arasında Gümrük Birliği<br />

kurulmasına yönelik 6 Mart 1995 tarihli ve 1/95 sayılı<br />

Ortaklık Konseyi Kararı ile (OKK), ticarette teknik engellerin<br />

kaldırılmasına ilişkin topluluk araçlarını kendi iç<br />

mevzuatına dahil etmeyi taahhüt etmiştir. (Türk ürünlerinin<br />

ihracatının artırılması amacıyla teknik mevzuatın<br />

hazırlanmasına yönelik bakanlıkların görevlendirilmesi<br />

Bakanlar Kurulu kararı ile 1995 yılında resmi gazetede<br />

yayınlanmıştır.) Bu kapsamda ülkemizde uygunluk<br />

değerlendirmesi alanında bir dizi uyumlaştırma gerçekleştirmiş,<br />

başta standardizasyon, metroloji, kalibrasyon<br />

ve akreditasyon konuları olmak üzere köklü revizyonlar<br />

yapılarak uygunluk değerlendirmenin altyapısı ve enstrümanları<br />

AB’ye uyarlanmıştır.<br />

AB mevzuatının iç mevzuatımıza uyumu bütünü ile tamamlanmadan<br />

(akreditasyon, standardizasyon, mevzuat<br />

uyumlaştırması, kalibrasyon vb.) gümrük birliği<br />

anlaşmasının ülkemizde uygulanmaya başlanması nedeni<br />

ile, AB teknik mevzuatının uygulandığı ürün gruplarında<br />

ulusal uygunluk değerlendirmesi ve onaylanmış<br />

kuruluşlarımız maalesef devre dışı kalmıştır. (Basınçlı<br />

Ekipmanlar Yönetmeliği, Gezi Tekneleri Yönetmeliği,<br />

sistem belgelendirme vb.)<br />

2000 yılında başlaması gereken süreçte, TÜRKAK<br />

2002 yılında hizmet vermeye başlamış, ilk ulusal onaylanmış<br />

kuruluşlarımız AB komisyonunca 2006 yılında<br />

atanabilmiştir. Geçen altı yıllık süre zarfında ürünlerimizin<br />

uygunluk değerlendirmesi AB’den yetki almış yurtdışı<br />

onaylanmış kuruluşların Türkiye ofislerince gerçekleştirilmiştir.<br />

Altı yıllık süre zarfında yurt dışına aktarılan<br />

döviz ülkemiz açısından büyük ekonomik kayıp olmuştur.<br />

Bu süre zarfında özellikle CE işareti uygunluk değerlendirmesi<br />

sürecinde belge süresinin 10 yıl olması<br />

nedeniyle ulusal kuruluşlarımız dahi müşteri portföyünü<br />

kaybetmemek üzere -fahiş komisyonlar ödemek kaydı<br />

ile- yurtdışı kuruluşlar aracılığı ile hizmet vermek zorunda<br />

kalmışlardır.<br />

Ulusal onaylanmış kuruluş atamalarının üzerinden 7 yıl<br />

geçmiş olmasına rağmen ülkemiz hala AB tarafından<br />

üretilen kurallara uyum sağlamak üzere yoğun çaba<br />

sarf etmektedir. Oysa 2023 yılı için 500 milyar USD<br />

ihracat hedefi koyan ülkemizin; sanayi ve teknolojik<br />

altyapısı ile güçlü ve zayıf olduğu alanların analizlerinin<br />

yapılarak, özellikle AB mevzuatının hazırlanması sürecinde<br />

karar mekanizmalarının içinde yer alınması gerekmektedir.<br />

(Mevzuatlar için görüş bildirmek, teknik<br />

komitelerde ülke gereksinimlerini ortaya koymak, toplantılarda<br />

aktif rol üstlenmek) Türkiye gümrük birliği anlaşması<br />

gereği AB tarafından ikili anlaşma yapılan diğer<br />

ülkelere yapmakta olduğu ihracat için de bu avantajı<br />

kullanabilecektir.<br />

Uygunluk değerlendirme sisteminin sağlıklı işletilmesi<br />

bu süreçte vazgeçilmez bir enstrümandır. Ülkemizde<br />

test, muayene, gözetim, ürün/sistem/personel belgelendirmesi<br />

ve kalibrasyon laboratuvarlarından oluşan<br />

uygunluk değerlendirme kuruluşlarının bir araya gelerek<br />

oluşturduğu çatı kuruluş olan UDDer; uygunluk değerlendirmesinin<br />

ülkemizde gelişimini ve tanıtımını desteklemek,<br />

uygunluk değerlendirme faaliyetlerinin bölgesel<br />

ve uluslararası düzeyde tanınması için çalışmalar<br />

yapmak, bu alanda farkındalık yaratmak, uygunluk değerlendirmesi<br />

sektörünün sorunlarını ilgili platformlarda<br />

dile getirerek çözüm üretilmesine katkı koymak amacı<br />

ile TKAG projesi kapsamında 2006 yılında Ekonomi<br />

Bakanlığı’nın önderliğinde çeşitli bakanlıklar, odalar,<br />

KALDER ile gerçek ve tüzel kuruluşlardan oluşan 77<br />

üyesi bulunan bir sivil toplum kuruluşudur.<br />

Uluslararası ticaret hacminin artırılmasında diğer<br />

34

önemli bir kriter, hedef ülkelerinin uygulamakta olduğu<br />

uygunluk değerlendirmesi prosedürlerinin ihracatçı ile<br />

paylaşılması bu amaçla kurulan bildirim merkezinin gerek<br />

kamu ayağı gerekse sanayici ayağının etkin olarak<br />

işletilmesinin sağlanmasıdır. TÜRKAK’ın uluslararası<br />

akreditasyon anlaşmalarının devamlılığının sağlanması<br />

uluslararası ticaret için hayati önem taşımaktadır. Zira<br />

gerek gönüllü gerekse mevzuatla düzenlenmiş alanda<br />

akreditasyon olmazsa olmazdır. Uygunluk değerlendirmesi<br />

alanında katma değeri olmayan belgeler üretilmesi<br />

de gerek iç gerekse dış pazarda aynı özelliklere<br />

sahip benzer ürünler karşısında haksız rekabet nedeni<br />

olmaktadır. (Örneğin; yapı malzemeleri yönetmeliğinde<br />

teknik dosya inceleme b f Belgesi vb.) standart adının<br />

açık olarak ifade edilmesi (ISO 9001, EN 287 vb.)<br />

Yönetmelik vb. türü teknik düzenlemelerde uygunluk<br />

değerlendirmesi alanında akreditasyonun ön plana çıkartılması<br />

ve ulusal akreditasyon kurumu TÜRKAK’ın<br />

bu alanda tercih nedeni olarak belirtilmesi önem arzetmektedir.<br />

Akreditasyona alternatif belgelendirme modelleri<br />

aranmaması gerek uluslar arası ticarette gerekse<br />

sektörde eşgüdüm sağlanması açısından önemlidir.<br />

Ticarette teknik engel yaratılmaması için;<br />

1. Standart ve teknik düzenlemelerin anlaşmanın<br />

amacına uygun olarak tasarlanması ve uygulanması<br />

hedeflenmelidir.<br />

2. Uygulamaya konulacak düzenlemelerin/alınan önlemlerin<br />

amaca ulaşmak için gerekenden daha katı<br />

kurallar içermemesi gerekmektedir.<br />

3. İthalatçı ülkenin ürünleri sınır kapısında yeniden uygunluk<br />

değerlendirmesi sürecinden geçirerek ilave<br />

zaman ve maliyet oluşturmaması gerekmektedir.<br />

4. Standart, teknik düzenleme ve uygunluk değerlendirmesi<br />

süreçlerinin tasarımı ve uygulamasında<br />

ulusal yerine uluslararası referansların esas alınarak,<br />

ürünlerin şekilsel özelliklerinden ziyade, performans<br />

kriterlerinin karşılanması hedeflenmelidir.<br />

5. Ürünlerin üretim yerine göre farklı uygulamalara maruz<br />

bırakılmaması, ithal/yerli ayırımı yapılmaksızın<br />

aynı uygulamalara tabi tutulması gerekmektedir.<br />

6. Ürünlerin fonksiyonunun esas alınarak amaca uygunluğunun<br />

performans değerlendirmesi üzerinden<br />

eşdeğer kabul edilmesi gerekmektedir. (yeni yaklaşım)<br />

7. Uygunluk değerlendirmesi sonuçlarının ülkelerarası<br />

kabul görmesinin temini amacıyla ülkelerin akreditasyon<br />

sistemini oluşturarak, uluslararası akreditasyon<br />

kuruluşları ve bölgesel çatı kuruluşları ile çoklu<br />

tanınırlık anlaşmalarının imzalanması gerekmektedir.<br />

TBT anlaşmasının 6.3 maddesi uygunluk değerlendirmesi<br />

sonuçlarının ülkeler arasında karşılıklı<br />

tanınması için üyeleri karşılıklı müzakerelere teşvik<br />

etmektedir. (TL’nin AB’den OK olma deneyim süreci<br />

2002-2006 yılları)<br />

8. Ülkelerin hazırlayacakları teknik düzenlemelerin karşılıklı<br />

bildiriminde şeffaflık ve ayırımcı olmama ilkesine<br />

bağlı olması, düzenlenecek teknik düzenlemenin<br />

diğer üye ülkelerin ticareti üzerinde önemli bir etki<br />

yaratmaması.<br />

9. Ülkelerarası işbirliği imkanlarının değerlendirildiği<br />

karma ekonomik konsey toplantılarında uygunluk<br />

değerlendirmesi alanında gündemler oluşturulması,<br />

ikili, çok taraflı anlaşmalar imzalanması.<br />

10. Bildirim merkezlerinin etkin kullanılması. (gerek ihracat<br />

yapılacak ülke mevzuatının izlenmesi, gerekse<br />

karşılaşılan engellerin geri bildirimi www.teknikengel.gov.tr)<br />

SONUÇ:<br />

Yukarıda belirtilen önlemlere ilave olarak; uluslararası<br />

ticarete konu ürünlerde teknik engelle karşılaşılmaması<br />

için ülkemizde uygulanmakta olan standart ve<br />

mevzuattan farklı standart ve dokümanların üretici ve<br />

uygunluk değerlendirmesi kuruluşların bilgisine sunulması<br />

amacıyla kamu, özel sektör kuruluşları, TSE ve<br />

Uygunluk Değerlendirmesi Derneği - UDDer- girişimi<br />

ile ortak bir proje gerçekleştirilebilir. Bu projenin çıktısı<br />

olarak; kurulacak oluşum ülkemizden farklılık arz eden<br />

standart ve teknik düzenlemelerin düzenli taramasını<br />

yaparak, bilgilerin elektronik bir veri tabanı üzerinde<br />

tutulmasını sağlayabilir. Bu veri tabanı web sayfası<br />

olarak yararlanıcı tarafların ücretli olarak erişebileceği<br />

bir platform haline getirilerek güncel bilgilerin üyelere<br />

kayıt oldukları ülkeler ve sektörler bazında otomatik<br />

olarak bildirimi sağlanarak, ürün veya hizmetin hedef<br />

ülke gereksinimlerine uygun olarak üretilmesi sağlanabilir.<br />

Gümrük kapılarında kötü sürprizlerle karşılaşılmaz,<br />

ilave maliyetlerden kaçınılmış olur.<br />

Kaynakça:<br />

1. 2012 Yılı Ekonomik Göstergeler Raporu, T.C. Kalkınma<br />

Bakanlığı<br />

2. Ticarette Teknik Engeller Anlaşması ve Türkiye Uygulaması,<br />

Gökhan Örnek, Ekonomi Bakanlığı<br />

3. GATT Anlaşması<br />

4. Dış Ticaretin Önündeki Engeller ve Çevre ile İlgili Kriterlerin<br />

Dış Ticarete Etkisi, Dr. Cem Saatçioğlu, Dr.<br />

Mehmet Behzat Ekinci<br />

5. World Trade Report 2012<br />

6. <strong>2013</strong> Report on Technical Barriers to Trade, The Office<br />

of the United States Trade Representative<br />

35 KASIM <strong>2013</strong>

ADLİ TIP<br />

17025 Laboratuvar Akreditasyonunda<br />

Adli Tıp Enstitüsü<br />

Adli Bilimler Laboratuvarı Örneği<br />

Akreditasyon, akreditasyon kurumları ve<br />

laboratuvar akreditasyonu<br />

Akredite olmuş kuruluşların ilgili standartlara göre hareket<br />

etme zorunluluğu olduğundan dolayı, laboratuvy,arlar<br />

yaptıkları test ve analizlerde, mevcut standartlara<br />

göre hareket etmek zorundadırlar [1] . Standartlar<br />

ışığında yapılan faaliyetler; belli sistematik anlayışı ve<br />

doğru ölçmeyi ve dünyanın her yerinde ortak dille konuşma<br />

avantajı getirir. Bu da rekabet edilebilirliliği artırır.<br />

Maliyetleri azaltır, karlılığı artırır. Dünyanın her hangi bir<br />

ülkesinde ki bir firmanın tedarikçisi olma veya müşterisi<br />

olma avantajı sağlar. Ürünlerin güvenirliliğini artırırken<br />

personel gelişimini de sağlamaktadır. Uluslararası ticarette<br />

kolaylık sağlar. Bir onaylanmış kuruluş, belli bir<br />

ürün grubu için, bir kalite sisteminin varlığına dayanarak<br />

belge verirken, kendisi veya başka bir onaylanmış<br />

kuruluş ya da Türk Akreditasyon Kurumu veya Avrupa<br />

Akreditasyon Birliği ve bu birliğin karşılıklı tanıma anlaşması<br />

yaptığı diğer bölgesel akreditasyon kuruluşlarına<br />

üye kuruluşlarca akredite olmuş bir belgelendirme kuruluşu<br />

tarafından, aynı üreticinin aynı ürün grubu için<br />

daha önce verilmiş kalite sistemi onayını dikkate alır [2] .<br />

Uluslararası akreditasyon organizasyonlarından ILAC<br />

(International Laboratory Accreditation Cooperation),<br />

doğru ve güvenilir sonuçlar veren akredite laboratuvarlar<br />

arasında bir iletişim ağı geliştirmeyi amaçlayan, dünya<br />

çapındaki birçok laboratuvar akreditasyon sistemlerinin<br />

birleştirildiği uluslararası bir kuruluştur ve gönüllülük<br />

esasına göre hizmet vermektedir. Bu karşılıklı tanıma<br />

sistemi yabancı pazarlara mal ihraç eden şirketlerin<br />

Beril ANILANMERT<br />

Fatma ÇAVUŞ, Salih CENGİZ<br />

İstanbul Universitesi Adli Tıp Enstitüsü<br />

akredite laboratuvarlarından çıkmış test sonuçlarının<br />

kabulüne imkan sağlamaktadır. Bu durum her iki taraf<br />

için de yeniden deney yapma ihtiyacının ortadan kalkması<br />

ile maliyeti düşürücü bir faktördür [3] . IAF (International<br />

Accreditation Forum), akredite edilmiş sertifikasyon<br />

kurumlarının güvenirlik ve uygunluğunu denetleyen<br />

bir organizasyondur [4] . EA (European Co-operation for<br />

Accreditation) Avrupa birliği üyesi ülkeler ile aday statüsündeki<br />

ülkelerin akreditasyon kuruluşlarının üye olduğu<br />

kar amacı gütmeyen bir kuruluştur [5] . Bu kuruluşlar<br />

dünyada uygunluk değerlendirmesi faaliyetlerini akredite<br />

etmek üzere çeşitli ülkelerde kurulmuş kuruluşları<br />

bir araya getirerek iletişimi sağlamaktadır. Ülkemizde<br />

akreditasyon faaliyetlerini TÜRKAK yürütmektedir.<br />

Akreditasyon kuruluşlarının yanı sıra, çeşitli alanlarda<br />

standardizasyonun ve uygulama ve terim birliğinin<br />

sağlanması için çalışmalar yapan, rehberler yayınlayan<br />

organizasyonlar da vardır. Deney laboratuvarları<br />

için standartlarda ISO (International Organization for<br />

Standardization) ve ASTM (formerly American Society<br />

for Testing and Materials) en çok tercih edilen kuruluşlardır.<br />

ASTM dünyanın en büyük gönüllü standart<br />

geliştiren kuruluşlarından biridir. TSE ise Türkiye’de<br />

standardizasyon, uygunluk değerlendirme, deney ve<br />

kalibrasyon hizmeti vermektedir. Özbekistan, Kazakistan,<br />

Azerbaycan gibi ülkelere de hizmet götürmektedir.<br />

36

Kimya alanında IUPAC (International Union of Pure and<br />

Applied Chemistry) özellikle terminolojide uyumluluğu<br />

sağlar. Metroloji alanında pek çok farklı organizasyon<br />

beraber çalışmaktadır (ISO, IEC , BIPM, OIML, IUPAC,<br />

IUPAP, IFCC). Bu organizasyonlar bir araya gelip VIM<br />

(International Vocabulary of Metrology) adlı yapıyı oluşturmuştur.<br />

NIST (agency of the US Commerce Department‘s<br />

Technology Administration) ise ölçüm ve metodlara<br />

ilişkin standartları yayınlamaktadır. EURACHEM<br />

(Co-operation for Analytical Chemistry in Europe) analitik<br />

kimya odaklı olup, kimyasal ölçümlerde uluslararası<br />

izenebilirlik için sistem geliştirmeyi amaçlayan bir organizasyon<br />

ağıdır. Teknik ve ilkesel konulara ilişkin bilimsel<br />

yaklaşımlar geliştirmek ve ortak problemlere çözüm<br />

bulmak üzere bir iletişim ortamı geliştirmiştir. Aynı şekilde<br />

CITAC (Cooperation on International Traceability<br />

in Analytical Chemistry) ve EUROLAB’ta (Organization<br />

for Testing in Europe), konuya ilişkin rehberler yayınlayan<br />

bir kurumdur. EUROLAB’ın Türkiye’deki temsilciliği<br />

TÜRKLAB’tır. Özellikle bu kuruluşlar, deney laboratuvarları<br />

için faydalı rehberler üretmektedirler [6] .<br />

Dünyada deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının akreditasyonu<br />

için ISO 17025 standardı kullanılmaktadır.<br />

17025’e göre akreditasyon, bir deney laboratuvarının<br />

rekabet gücünü artırmakta, yönetim sistemini geliştirmekte<br />

ve hizmetindeki etkinliği ve verimliliği artırmaktadır<br />

[7] . Adli bilimlerde 17025 akreditasyonu, tüm dünya<br />

mahkemelerinde test laboratuvarlarının bilirkişilik hizmetinin<br />

kabul edilebilirliğinin bir güvencesidir. 17025<br />

standardına uyum, laboratuvarda işleyişin her ayrıntısının<br />

değişmez bir prosedüre göre işlemesini, iş akışı<br />

süreçlerinin her zaman aynı olmasını sağlar. Bu şekilde,<br />

olası hatalar en aza indirilir, laboratuvarın işleyişinde ve<br />

hizmetinde verimlilik artar. Akredite olmak, hem standartlar<br />

hem de diğer araştırma laboratuvarlarının faaliyetleri<br />

ile ilgili rehberler vasıtasıyla, karşılıklı tanınmayı<br />

ve hatta araştırma sonuçlarının uluslararası düzeyde<br />

karşılaştırılabilir olmasını mümkün kılar. Akreditasyon<br />

ile laboratuvarların yeterliliği müşteriler için açık hale<br />

getirilmektedir. Bu da laboratuvarların verdiği kalibrasyon<br />

sertifikaları veya deney raporlarının güvenirliğinin<br />

artırılmasını sağlar. Bu sayede uluslar arası ticaret<br />

kolaylaşmaktadır. Akreditasyon bugün, kimi zaman<br />

bir zorunluluk, kimi zaman gönüllülük esasına dayalı<br />

bir süreçtir. Serbest piyasa ekonomilerini uygulayan<br />

ülkelerde, laboratuvarlar; bağımsızlıklarını ve güvenilirliklerini<br />

kanıtlamak ve rekabet gücünü artırabilmek için<br />

akredite olmak zorundadırlar.<br />

TS EN ISO/IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının<br />

Yeterliliği İçin Genel Şartlar” başlıklı standardın<br />

iki ana bölümü bulunmaktadır. Bu bölümler<br />

“yönetim şartları” ve “teknik şartlar” olarak ifade edilmektedir.<br />

Yönetim şartları öncelikli olarak laboratuvardaki<br />

kalite yönetim sisteminin işleyişi ve etkinliği ile ilgili<br />

iken, teknik şartlar personelin yetkinliği, metodoloji ve<br />

deney/kalibrasyon ekipmanına hitap etmektedir. Kalite<br />

sisteminde ne olursa olsun, “yazdığını yap”, “yaptığını<br />

yaz” sloganı önemlidir [8] . Doğru bir uygulama için<br />

standardın da doğru yorumlanması gerekir. Standardın<br />

doğru yorumlanmasında, tecrübeli laboratuvarlardan<br />

ve denetçilerden fikir almak önemlidir.<br />

Adli Laboratuvarlarda standardizasyonun gerekli olmasının<br />

en önemli sebepleri:<br />

1 Adli laboratuvarların verdiği raporun dünyanın her<br />

yerinde kabul görmesi<br />

2 Kurumlar arası rekabetin artan baskısı ve dünya laboratuvarları<br />

ile uluslararası rekabette yer alabilmek<br />

3 Çalışanların potansiyelini açığa çıkarmak ve kaliteli<br />

iş gücünü artırmak<br />

4 Müşterilerin sunulan hizmete karşı artan beklentilerini<br />

karşılamak<br />

5 Dünya çapında küreselleşme<br />

6 Adli laboratuvarlara güveni artırmak<br />

7 Laboratuvar hizmetlerinin kaliteyi koruyarak hızlı<br />

üretilmesini sağlamak<br />

İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü ve<br />

Akreditasyon<br />

İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne bağlı Adli Tıp Enstitüsü<br />

bünyesinde Müdürlüğe bağlı Tıp, Fen ve Sosyal<br />

Bilimler Anabilim Dalları bulunmaktadır. Adli Tıp Enstitüsü<br />

yüksek lisans ve doktora eğitimi, bilimsel araştırma<br />

faaliyetlerinin yanı sıra bilirkişilik uygulamalarını<br />

sürdürmektedir. İ. Ü. Adli Tıp Enstitüsü Adli Bilimler<br />

Laboratuvarı Kalite Yönetim Birimi, Numune Kayıt ve<br />

Kabul Birimi, Adli Moleküler Genetik Laboratuvarı, Adli<br />

Toksikoloji Laboratuvarı, Depo Birimi ve yardımcı hizmet<br />

birimi olarak da İdari ve Mali İşler Biriminden müteşekkil<br />

olmaktadır. Adli Bilimler Laboratuvarı personeli<br />

bağlı bulundukları Fen Bilimleri Anabilim Dalı Başkanlığı<br />

aracılığı ile ve tüm idari birimler de Enstitü Sekreteri<br />

aracılığı ile Enstitü Müdürü’ne bağlıdır. Ayrıca enstitü<br />

kurulu, enstitü müdür yardımcıları ve kalite yönetim sistemi<br />

de direkt olarak Enstitü Müdürü’ne bağlıdır.<br />

İstanbul Üniversitesi bünyesinde ilk akreditasyon Adli<br />

Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı tarafından alınmıştır.<br />

Adli Tıp Enstitüsü, Türkiye’de adli bilimler alanında<br />

akredite olmuş olan, aralarında Polis Kriminal, Jandarma<br />

Kriminal ve Adli Tıp Kurumu’nun da bulunduğu<br />

4 kurumdan biridir [9] . Üniversite laboratuvarları arasında<br />

18 akredite laboratuvardan biridir. Türkiye’de akredite<br />

deney laboratuvarı olan 15 üniversite mevcuttur.<br />

37 KASIM <strong>2013</strong>

İstanbul Üniversitesi Birleşik<br />

Kalite Yönetimi adı altında bir<br />

kalite yapılanmasına başlamış<br />

olup, bu yapının kolları<br />

olan Eğitim akreditasyonu<br />

ve Hastane birimlerinin akreditasyonu<br />

için çalışmalar<br />

devam etmektedir. Bu süreç<br />

daha henüz başlamışken<br />

Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul<br />

Üniversitesi’ne kalite belgesi<br />

kazandıran ilk birim olmuştur.<br />

Laboratuvar akreditasyonunda<br />

gönüllüğün sağlanması,<br />

personele akreditasyonun<br />

getirilerinin anlatılması 17025<br />

standardını yakalamada ve<br />

sürdürülebilirliğinin sağlanmasında<br />

temel noktadır.<br />

Başlangıçta Avrupa Adli Bilimler<br />

Ağı’nın (ENFSI) üyelerine<br />

akredite olma veya akreditasyon<br />

çalışmalarına başlayarak<br />

akreditasyon taahhütü<br />

verme zorunluluğunu getirmesi,<br />

Enstitümüzün üyeliğinin<br />

devam etmesi ve Avrupa standartlarında hizmet<br />

verdiğini kanıtlaması için bu çalışmalara başlamasını<br />

zorunlu kılmıştır. Başlangıçta gönüllülükten ziyade bir<br />

zorunluluk olan bu süreç, yavaş yavaş personel arasında<br />

yayılan gönüllü bir sürece dönüşmüştür.<br />

Akreditasyon süreci, Müdürlük, Fen Bilimleri Anabilim<br />

Dalı Başkanlığı, sınırlı sayıda gönüllü personelin, öğrenci<br />

asistanlarının ve ilgili birimlerin gönüllü ve özverili<br />

katkılarıyla doküman hazırlama ve kayıtların tutulması<br />

şeklinde başlamış, daha sonra iç eğitimler, iç ve dış<br />

denetimler ve nihayet akreditasyon ile personel farkındalığı<br />

ve motivasyonu sağlandıktan sonra çok daha etkin,<br />

kalitenin ve gönüllülüğün yükselişe geçtiği bir dönem<br />

başlamıştır. İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü<br />

Adli Bilimler Laboratuvarı, TS EN ISO/IEC 1705:2012<br />

akreditasyon standardından 19.07.2012 tarihinde AB-<br />

0477-T numarası ile akredite olmuştur. TÜRKAK‘ın<br />

verdiği akreditasyon süresi 4 senedir. Dolayısıyla, bu<br />

laboratuvarın sahip olduğu akreditasyon, ilgili Yönetmelik<br />

ve Tebliğlere uygunluğunu sürdürmesi halinde<br />

18.07.2016 tarihine kadar geçerlidir. Akreditasyonun<br />

ardından, Adli Bilimler Laboratuvarının Kalite Sistemi<br />

İstanbul Üniversitesi Birleşik Kalite Yönetim Sistemi’ne<br />

entegre edilmiştir. Nihayet son yapılanmada, Adli Bilimler<br />

Laboratuvarı Kalite Yönetim Birimi, Enstitü Müdürlüğü’ne,<br />

üniversite Birleşik Kalite Yönetimi’nin Kalite<br />

Temsilcisi üzerinden bağlanmıştır. Bu sistem ile <strong>2013</strong><br />

Tablo 1: İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı<br />

Akreditasyon Kapsamı.<br />

TS EN ISO/IEC 17025:2012- Deney Laboratuvarı<br />

Deneyi Yapılan Malzemeler/ Deney Adı Deney Metodu (Ulusal,<br />

Ürünler<br />

Uluslar arası<br />

standartlar,<br />

işletme içi metodlar)<br />

Adli Genetik İnceleme Kan (sıvı), Kan Lekesinden QIAampDNA P-AMGL-006 İşletme İçi<br />

yanak epitelyum hücresi, Mini Kit ile DNA İzolasyonu Metot<br />

kan lekesi (kuru kan)<br />

Kandan QIAampDNA Mini Kit<br />

ile DNA İzolasyonu<br />

Kandan Chelex 100 ile DNA<br />

İzolasyonu<br />

Yanak Epitelinden (Ağız<br />

Swabından) QIAamp Puregene<br />

Buccal Cell Core Kit B İle DNA<br />

İzolasyonu<br />

DNA miktar tayini (florometrik<br />

yöntemle)<br />

PCR (Polymerase Chain<br />

Reaction) yöntemi ile<br />

DNA çoğaltılması<br />

PCR Ürünlerinin Analizi (ABI<br />

3130 cihazında elektroforez)<br />

yılı içinde laboratuvarımızda gerçekleştirilen gözetim<br />

denetimi başarıyla gerçekleştirilmiştir. İstanbul Üniversitesi<br />

Adli Tıp Enstitüsü’nün Adli Bilimler alanında sahip<br />

olduğu akreditasyon kapsamı Tablo 1’de verilmiştir.<br />

Laboratuvarın adli bilimler alanında sahip olduğu akreditasyon<br />

kapsamı Adli Genetik İnceleme Kan (sıvı),<br />

yanak epitelyum hücresi, kan lekesi (kuru kan)’dan<br />

oluşan malzemeler/ürünlere ait deneylerden oluşmakta<br />

olup, laboratuvar kapsam genişletme çalışmalarına<br />

başlamıştır.<br />

Laboratuvar, bireysel ve kurumsal kalitenin üst düzeye<br />

çıkarılması, analiz sonuçlarının ve raporlarının uluslararası<br />

geçerliliğinin ve yakalanan standardın sürdürülebilirliğinin<br />

sağlanması adına yürütmekte olduğu çalışmalara<br />

ilave olarak toksikoloji alanında kullanılan işletme<br />

içi analiz metotlarıyla kapsam genişletme çalışmalarına<br />

da başlamıştır. Kapsam genişletme çalışmaları toksikolojide<br />

ICP-MS ile idrarda ağır metal analizi ve HS-<br />

GC-MS ile kanda alkol analizi metodları için başlamıştır.<br />

Gerekli finansal kaynaklar sağlandığında, sonraki<br />

adımlar arasında idrar, kan ve saçta HPTLC ile tarama,<br />

GC-MS ve LC-MS-MS ile uyuşturucu analiz yöntemleri<br />

düşünülmektedir. Bu yöntemlerin dışında sürekli<br />

bilimsel araştırmalarla yöntem geliştirilmektedir. Valide<br />

edilmiş işletme-içi yöntemler arasında patlama sonrası<br />

toprak örneklerinde LC-MS/MS ile patlayıcı analizleri,<br />

LC-MS-MS ile idrarda uyuşturucu analizi, LC-MS-MS<br />

38

ile idrarda esrar metaboliti analizi, tecavüz suçlarında<br />

kullanılan hipnotik maddelerin idrarda LC-MS/MS ile<br />

analizi, kanda striknin ve warfarin analizi, HPLC ile kağıttaki<br />

yazıdan mürekkep yapı analizi, LC-MS/MS ile<br />

idrarda etil glukuronid (alkol metaboliti) analizi, ciğer ve<br />

larvada LC-MS/MS ile amitriptilin analizi, idrarda LC-<br />

MS/MS ile fentanyl tayini, ICP-MS ile tekstil ürünlerinde<br />

kurşun analizi de bulunmaktadır. Müşterinin talep ettiği<br />

analizler, kapsamda bulunmuyorsa, işletme içi analiz<br />

metodu geliştirilmekte, valide edilip örnek bu metodla<br />

çalışılmaktadır.<br />

17025 standardına göre akreditasyon sürecinde<br />

Adli Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı örneği<br />

ve bu sürece girecek olan laboratuvarlara<br />

öneriler<br />

17025 standardizasyonuna göre bir kalite sistemi<br />

oluşturmak isteyen laboratuvarlar tam bir akreditasyon<br />

hazırlığı için sistemi dokümante etmeli, sorumlulukları<br />

tanımlamalı, kayıtları tutmalı, test maddelerini tanımlamalı,<br />

personeli eğitmeli ve tüm bu faaliyetlerin zamanlamasına<br />

uymalıdır [10] . En güzeli, akreditasyon başvurusu<br />

sırasında laboratuvarın Kalite Yönetim Sistemini<br />

oturttuktan sonra yaklaşık 6 ay bu sistemin kurallara<br />

göre işlediğini kanıtlayabilmesidir.<br />

Standardın Yönetim Şartlarına İlişkin Öneriler<br />

ISO 17025 standardına göre akredite olmak isteyen<br />

laboratuvarlar öncelikle form, talimat, prosedür, şema,<br />

plan, liste vb. dokümanlarını hazırlayıp, bu dokümanların<br />

ve prosedürlerin ışığında oluşturdukları ve kontrolünü<br />

sağladıkları veri ve kayıtlarının izlenebilirliğini sağlayabildikleri<br />

bir sistem oturttuklarına emin olduktan<br />

sonra Kalite El Kitaplarını hazırlamalıdırlar. Aksi takdirde<br />

dokümantasyon şekillendikçe Kalite El Kitabının da<br />

tekrar tekrar revize edilmesi gerekebilir. Kalite El Kitabı,<br />

sistem içindeki her personelin okuması gereken ve<br />

sisteme ilişkin genel bir bakış açısı kazandıran, belirli<br />

konularda ilgili dokümanlara yönlendiren bir rehber niteliğinde<br />

olmalıdır. Çok detaylı olmayıp, ayrıntılı bilgiden<br />

ziyade ilgili prosedürlere, gerekirse formlara atıf yapılan<br />

kısa bir kitap olarak hazırlanmalıdır.<br />

Laboratuvarımızda kalite faaliyetlerine başlanıldığı dönemlerde<br />

ENFSI nin belirttiği tarihe kadar akreditasyona<br />

başvurma gerekliliğinden dolayı, kalite sorumlularının<br />

önceliği doküman hazırlamak ve sistemi kurmak<br />

olmuştur. Bu konuda eğitim eksikliğinin dezavantajlarını<br />

gideren en büyük unsur, laboratuvardan sorumlu<br />

Fen Bilimleri Anabilim Dalı Başkanı’nın denetçi olmasıdır.<br />

Personel arasında konuya ilişkin detaylı eğitim,<br />

Müdürlüğün desteği ve Anabilim Dalı’nın girişimleriyle<br />

başta sadece Kalite Yöneticileri tarafından alınmış,<br />

personelin eğitimi ise bu faaliyetlerin bir kısmı gerçekleştirildikten<br />

sonra alınmıştır. Dolayısıyla, böyle bir akreditasyon<br />

sürecine başlayacak olan laboratuvarların<br />

kalite yöneticilerinin ve personelinin, kurumlarında bilgi<br />

desteği alabilecekleri bir denetçi ya da 17025 eğitimi<br />

almış yönlendirici bir personel bulunmuyorsa, çalışmalara<br />

başlamadan önce 17025 eğitimi almaları ve zihinlerindeki<br />

soru işaretlerini eğitim veren denetçilerle fikir<br />

alışverişi yaparak gidermeleri ve eğitim sonrası edindikleri<br />

bilgileri kurum personeli ile iç eğitimler yoluyla paylaşmaları,<br />

akreditasyon sürecinde eğitim eksikliğinden<br />

kaynaklanan bazı yanlış uygulamaları ve doğru uygulamayı<br />

bulmak için gerekli olan vakit kaybını azaltacaktır.<br />

Süreç içinde personelin tereddütte kaldığı noktaların,<br />

ortaya çıkan fikir ve taleplerin standarda uygunluğunun<br />

değerlendirilmesinde ve uygunsuzlukların giderilmesinde<br />

ise kısa süreli iç eğitimler oldukça faydalı olmuştur.<br />

Personel kalite sistemini ve kalite sistemi içindeki kendi<br />

yerine ait detayları daha iyi öğrendikçe, kalite sistemini<br />

benimsemeye başlamış ve motivasyon artmıştır. Tabii<br />

ki bu motivasyonda bezdirmeyen ve kolaylaştırıcı kalite<br />

uygulamalarının, personelin ihtiyaçlarına ve taleplerine<br />

göre kalite sistemine uygun olmak kaydıyla bazı uygulamaların<br />

nasıl daha pratik hale getirilebileceğinin<br />

araştırılmasının ve bu şekilde sürekli iyileştirmeye gidilmesinin<br />

rolü de büyüktür. Kalite sistem personel için<br />

bir külfet değil, aksine belirsizliklerin ortadan kalktığı bir<br />

kolaylık olmalıdır. Enstitüde faaliyetler halen yöneticilerin<br />

ve kalite yönetiminin bu bakış açısıyla yürütülmektedir.<br />

Çalışmanın bu bölümünde standardın yönetim<br />

şartlarına ilişkin bazı tavsiyeler yer alacaktır [11] .<br />

Yerleşim ve Çevre Şartları<br />

Akredite olmak isteyen bir laboratuvarın, dokümantasyona<br />

başlamadan önce, fiziki şartlarının standarda uygun<br />

olup olmadığını gözden geçirmesi gerekir. Resim<br />

1 de, Adli Bilimler Laboratuvarı Adli Moleküler Genetik<br />

Birimi’ne ait numunenin geri dönüşsüz olarak pencerelerden<br />

laboratuvara girişini ve ilerleyişini gösteren bölümler,<br />

PCR odası ve elektroforez odası görülmektedir.<br />

Her bir odayı birbirine bağlayan bir iç koridor mevcuttur.<br />

Bunun dışında, kalite yönetimi için gerekli teknik<br />

donanımın (fotokopi makinesi, bilgisayar, vs.) sağlandığı<br />

ve kalite toplantılarının gerçekleştirildiği ayrı bir oda<br />

oluşturulması, akreditasyon sürecinde dikkat ve hız<br />

gerektiren doküman hazırlama, sisteme girme, dağıtım<br />

işlerinin ve ekip çalışmasının düzene oturmasını sağlamıştır.<br />

Cihazlarda herhangi bir teknik arıza meydana<br />

geldiğinde (örneğin derin dondurucular için elektrik<br />

kesintisi olması) laboratuvar sorumlusunu anında haberdar<br />

edecek bir alt yapı/sistemin kurulması oldukça<br />

faydalı olacaktır. Analizlerin yapıldığı ortamların düzenli<br />

olarak sıcaklık, gerekli durumlarda nem ölçümü düzenli<br />

olarak yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır [12] . Logbook<br />

u olup 24 saat ortam şartlarını otomatik olarak kayıt<br />

39 KASIM <strong>2013</strong>

altına alan cihazlar, konuya ilişkin denetimi artıracak, iş<br />

yükünü azaltacaktır. Bazı durumlarda denetçiler standartta<br />

doğrudan yer almayan, ancak uygulanmasının<br />

kaliteyi artıracağı önlemler alınmasını da isteyebilmektedirler.<br />

Burada standardın yorumlanmasında insiyatifler<br />

devreye girebilmekte, yangın merdiveni, duman<br />

alarm sistemi oluşturulması gibi önemli tedbirler görünüşte<br />

standartta doğrudan yer almamasına rağmen,<br />

standardın ruhuna uygun faaliyetlerdir. Bu tür uygulamalar,<br />

sadece işçi güvenliği değil, olası bir kazanın hatta<br />

afetin önlenmesini, ya da bir kaza sırasında delillerin<br />

ve önemli belgelerin kurtarılma şansının doğmasını da<br />

sağlayabilir. İşçi güvenliği de kaliteli bir çalışmanın ortaya<br />

çıkarılmasında önemlidir. Ecza dolabı, göz banyosu,<br />

duş, havalandırma gibi sistemler personeli ve dolaylı<br />

olarak yapılmakta olan işi koruyacaktır. Resim 2 de Adli<br />

Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı’nın koridorundaki<br />

duş sistemi görülmektedir.<br />

Dokümantasyon ve İzlenebilirlik<br />

Akredite olmak istediği metotlara ilişkin fiziki şartlarını<br />

sağladıktan sonra laboratuvar, dokümanların hazırlanmasına<br />

Doküman Hazırlama ve Kontrolü prosedüründen<br />

başlamalıdır. Kurum içinde doküman hazırlanmasında<br />

karşılaşılan en büyük sıkıntı, dokümanların<br />

Resim 1: Adli Bilimler Laboratuvarı Adli Moleküler Genetik<br />

Birimi’ne ait (a) numunenin geri dönüşsüz olarak<br />

pencerelerden laboratuvara girişini ve ilerleyişini gösteren<br />

resim, (b) PCR odası (c) elektroforez odası<br />

Resim 2: Adli Bilimler Laboratuvarı’nın koridorundaki<br />

duş sistemi görülmektedir.<br />

izlenebilirliğinin sağlanmasıdır. Her bir dokümana özgü<br />

izlenebilirliğin ne şekilde sağlanabileceği eğitimler ve iç<br />

denetimler sırasında denetçilerin/17025 eğitimi almış<br />

kişilerin tavsiyeleriyle ve o kurum içindeki uygulamalardan<br />

faydalanılarak bulunmalıdır. İzlenebilirliği sağlamak<br />

adına, yürümekte olan bir sistemi kökten değiştirmek<br />

yerine, o kurumda var olan uygulamaları kullanarak ve<br />

beklentiler doğrultusunda geliştirerek sistemi iyileştirme<br />

yoluna gitmelidir.<br />

Sistem parça parça oluşturulurken, en iyi yöntem, bir<br />

kalite ekibinin görevlendirilmesidir. Bu kalite ekibinde<br />

standarda ilişkin konu başlıkları ekip elemanlarına paylaştırılmalı,<br />

her bir kalite yönetim birimi elemanı, kendi<br />

konusunda uzmanlaşmalı ve sistemin o parçasını<br />

yapılandırmalıdır. Tamamlanmış olan sistem parçaları<br />

işlerliklerini kazanmalı (örn. Formların doldurulması,<br />

kayıtların tutulması ve bunların izlenebilirliklerinin sağlanması),<br />

diğer parçalar yapılandırılırken tamamlanmış<br />

olan konulardaki aktiviteler bekletilmemelidir. Örneğin<br />

sisteme ilişkin tüm dokümantasyon tamamlanmamış<br />

olsa bile, dokümantasyonu tamamlanmış olan uygunsuz<br />

işin kontrolüne ilişkin süreçler rahatça yürüyebilir.<br />

Kurulan sistemin izlenebilirlik korunarak en az 6 aydır<br />

işlediğine dair gerekli doküman ve kayıtların birikmiş<br />

olması gerekir.<br />

İzlenebilirliğin sağlanması tarih ve doküman kodu, tarih<br />

ve kayıt no, kayıtlarda ve verilerde veriyi üretenin<br />

adı soyadı, tarih ve imzası ya da cihazların logbookları<br />

sayesinde gerçekleştirilebilir. Örneğin, enstitüdeki uygulamalarda<br />

uygunsuzluk tespiti ve düzeltici/önleyici<br />

faaliyet formları, tarih ve sıra no ile kaydedilmekte ve<br />

izlenmektedir. Hazırlanan her belge bir dokümandır.<br />

Doldurulan her form artık bir kayıt haline dönüşmüştür.<br />

Enstitümüzde dokümanlar, doküman kodu, yayın<br />

tarihi, revizyon no, revizyon tarihi, sayfa no, doküman<br />

başlığı ve varsa kopya numarası ile izlenmektedir. Dokümanlarda<br />

revizyonlar sırasında yapılan değişiklikler<br />

doküman sonunda tarihi ve revizyonu yapanın adı ile<br />

birlikte yer alan revizyon tarihçesi ile izlenmektedir. Re-<br />

40

vizyon tarihçesi gibi pratik bir uygulama sayesinde bir<br />

dokümanda gerçekleşmiş olan tüm revizyonlar o dokümanın<br />

arkasında görülebilmektedir [13] .<br />

Enstitümüzde dokümanlar, kayıtlar ve veriler için ayrı<br />

ayrı hazırlama, saklama, dağıtım ve kontrol prosedürleri<br />

vardır. Doküman, veri ve kayıtların ve yedeklerinin<br />

hangi ortamda, ne şekilde saklanacağı, sorumluları ve<br />

bunlara kimlerin ulaşmaya yetkili olduğu bellidir.<br />

Zorunlu akreditasyon süreçlerinde yaşanan en büyük<br />

zorluk, dokümanların hazırlanmasında karşılaşılır. Bu<br />

konudaki zorluk, bir kısım dokümanın ilgili birimlerin<br />

ilgili personeli tarafından hazırlanması, bir kısmının<br />

ise gerekli bilgileri toplayarak kalite yönetiminin hazırladığı<br />

yönetim dokümanlarının ilgili birimler tarafından<br />

gözden geçirilmesi ile aşılmıştır. Bu şekilde sistemin o<br />

parçasına ilişkin tüm işleyiş konuya en hakim personel<br />

tarafından eksiksiz olarak kaydedilmiş, hazırlanan doküman,<br />

ihtiyaçlara tam olarak cevap verecek niteliğe<br />

bürünmüştür.<br />

Bazı kurumlarda sisteme ait belgelerin saklanması, dağıtımı<br />

ve kontrolünü yöneten, dijital ortamda doküman<br />

yönetim sistemleri mevcuttur [14] . Özellikle son yıllarda<br />

17025 e yönelik dijital doküman yönetim sistemleri<br />

ortaya çıkmış olup, kurumun isteğine göre gerekli<br />

modüller ilave edilerek modifikasyonlar yapılabilmekte<br />

ve kurumun sistemine uygun hale getirilebilmektedir.<br />

Enstitümüzde kalite yönetim sistemine ilişkin tüm dokümantasyon<br />

hardcopyler üzerinden sağlanmaktadır.<br />

Kalite yönetimi kendi hazırladığı dokümanları ve diğer<br />

tüm birimlerin dokümanlarını sisteme girmiş, dağıtımını<br />

sağlamış ve orjinallerini kalite birimindeki dolaplarda<br />

muhafaza etmektedir. Halen ilgili dokümanların revizyonu<br />

ilgili birimler tarafından gerçekleştirilmekte, kalite<br />

yönetimi bu revize dokümanları sisteme girerek, eski<br />

dokümanları imza karşılığı toplayıp, geçersiz doküman<br />

klasörüne koyup, yenilerini dağıtmaktadır. Burada yaşanan<br />

en büyük zorluk ise 17025 ve yönelik dijital doküman<br />

yönetim sistemlerinin ücretlerinin yüksek olması<br />

sebebiyle temin edilememesi ve hardcopy ile sisteme<br />

devam edilmesinin kamu ve üniversite personeline getirdiği<br />

iş yükü ve fazla sayıda kağıt israfıdır.<br />

Denetimler sırasında denetçiler kurumun işleyişi hangi<br />

tarz doküman yönetim sistemine göre gerçekleştiriliyorsa,<br />

o sistem üzerinden denetimlerini gerçekleştirmektedir.<br />

Hardcopy üzerinden yürüyen sistemlerde,<br />

dokümanların bilgisayarda kayıtlı elektronik kopyalarının<br />

denetimde bir işlerlikleri bulunmamaktadır.<br />

Laboratuvarımızdaki her bir prosedürde şu genel başlıklar<br />

mutlaka yer almaktadır: Kapsam, Amaç, Tanımlar,<br />

Sorumlular, Uygulama, İlgili Dokümanlar, talimatlar ise<br />

sadece basit dilde konuların ayrıntılarına ilişkin uygulamayı<br />

içermektedir. Laboratuvarın ürettiği her bir dokümanın<br />

orjinalleri kalite yönetim biriminde, kopyaları ise<br />

birimlerde saklanmaktadır. Kopya numaralarına göre<br />

kopyaların hangi birimde mevcut olduğu doküman dağıtım<br />

defteri yoluyla izlenmektedir.<br />

Kalite dokümanlarının tamamı, laboratuvarda tüm<br />

personelin ulaşabileceği, ortak bir alanda bulundurulmaktadır.<br />

Bu şekilde, personelin sisteme hakim olması<br />

amaçlanmıştır. Laboratuvarımızda kalite yönetim sistemine<br />

ve birimlere ait prosedürler Tablo 2’de verilmiştir.<br />

Kalite politikası, reklam türünde, kısa, müşteri odaklı,<br />

ancak standardın ilgili maddelerinin tamamını kapsayacak<br />

şekilde olmalıdır [15] . Enstitümüzde denetim sonrası<br />

bu doğrultuda revize edilen Kalite Politikası ve buna<br />

ilaveten, üniversitenin birleşik kalite yönetim sistemi<br />

politikası, laboratuvarın ve Enstitünün çeşitli yerlerinde,<br />

personelin ve müşterinin görebileceği şekilde asılı bulunmaktadır.<br />

Personel, Gizlilik ve Eğitimler<br />

Adli Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı’nda, standarda<br />

uygun olarak laboratuvara giriş ve çıkış elektronik<br />

olarak kontrol alındadır. Ziyaretçilerin ve deneylerini<br />

takip etmek isteyen müşterilerin laboratuvara girişlerinde<br />

ziyaretçi formları doldurtulmakta ve ziyaretçilere<br />

özel gizlilik sözleşmeleri imzalatılmaktadır. Personel ve<br />

yönetim için de daha ayrıntılı gizlilik sözleşmeleri mevcut<br />

olup, personelin yönetime ve müşteriye, yönetimin<br />

de personele ve müşteriye karşı taahhütlerini içermektedir.<br />

Personelin deneyde ve raporlamada tarafsızlığını<br />

bozabilecek herhangi bir baskıdan uzak olduğu güvence<br />

altındadır.<br />

Personele ilişkin personel bilgi formları, imza paraf örnekleri,<br />

yetkilendirme formları, görev yetki ve sorumluluk<br />

formları ve vekalet çizelgeleri mevcuttur. Her yetkili<br />

personel için vekil atanamayabilir. Ancak görev, yetki<br />

ve sorumluluklardaki çelişkiler ortadan kaldırılmıştır.<br />

Akreditasyon sonrası gelen personel için oryantasyon<br />

planları, formları ve kayıtları kalite yönetim biriminde<br />

saklanmaktadır. Personel ve eğitimlere ilişkin kayıtlar<br />

kurumun tercihine göre personel biriminde de saklanabilir,<br />

bu daha iyi bir uygulama olabilir. Etkin ve hızlı bir<br />

kalite süreci sağlanması için, personelin oryantasyonu<br />

kısa ancak yeterli bir süre içerisinde tamamlanmalıdır.<br />

Mümkünse, benzer eğitime sahip ve aynı alanda çalışacak<br />

olan personel için standardize edilmeli, personelin<br />

çalıştırılacağı birimdeki oryantasyonu daha uzun<br />

süreli olmalıdır [16] . Tüm yeni personele, oryantasyon<br />

öncesi çalışacağı kurum mutlaka tanıtılmalı, gezdirilmeli<br />

ve işleyişi anlatılmalıdır. Enstitümüzde de bu şekilde<br />

bir oryantasyon programı oluşturulmuş ve standardize<br />

edilmiştir.<br />

41 KASIM <strong>2013</strong>

KALİTE YÖNETİM NUMUNE KABUL ADLİ MOLEKÜLER DEPO<br />

SİSTEMİ BİRİMİ GENETİK BİRİMİ BİRİMİ<br />

Dokümanların Hazırlaması ve Numune Kabul Prosedürü Kalibrasyon Takip Prosedürü Depo<br />

Kontrolü Prosedürü<br />

Prosedürü<br />

Rapor Hazırlama Prosedürü Numune Saklama ve Atık Prosedürü Temizlik Prosedürü<br />

Kayıtların Kontrolü Prosedürü Talep ve Tekliflerin Gözden Laboratuvar Malzemelerinin Yıkama<br />

Geçirilmesi Prosedürü<br />

ve Sterilizasyon Prosedürü<br />

Yönetimin Gözden Geçirmesi Numune Kayıt Kabul Klavuzu Florometrik Yöntemle<br />

Prosedürü<br />

DNA Miktar Tayin Prosedürü<br />

Uygun Olmayan Hizmetin<br />

ABI 3130 Genetik Analizör<br />

Kontrolü Prosedürü<br />

Bakım Prosedürü<br />

Düzeltici Faaliyet Prosedürü<br />

DNA Analizi-Profilleme Deney<br />

Metodunun Geçerli Kılma Rapor<br />

Prosedürü<br />

Önleyici Faaliyet Prosedürü<br />

DNA Analizi Profilleme Deney<br />

Metodunun Validasyonu Prosedürü<br />

İç Tetkik Prosedürü<br />

Kalibrasyon Prosedürü<br />

Satın Alma Prosedürü<br />

Verilerin Bütünlüğünü Sağlama<br />

Prosedürü<br />

Eğitim Prosedürü<br />

Kontaminasyon Prosedürü<br />

Personel Prosedürü<br />

Cihaz Taşıma Prosedürü<br />

Müşteri Memnuniyet Prosedürü<br />

Kalibrasyon Prosedürü<br />

13 Adet 4 Adet 11 Adet 1 Adet<br />

Toplam 29 Adet Prosedür<br />

Tablo 2. İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Adli Bilimler Laboratuvarı Kalite Yönetim sistemi ve diğer<br />

birimlere ait prosedürler.<br />

Genellikle tüm devlet kurumlarında satın alma süreçleri<br />

uzun zamana yayıldığında, personelin motivasyonu<br />

düşmekte, bu durum işleyişte bir güvensizliğe neden<br />

olmaktadır. 17025 kalite sistemi gereği, laboratuvarın<br />

satın alma süreci, işleyişin kalitesini etkilememeli, yavaşlatmamalı,<br />

raporlarda ve akreditasyon çalışmalarında<br />

gecikmelere sebep olmamalıdır. Standartta öngörülen<br />

tedarikçi değerlendirme kayıtlarının yanı sıra,<br />

satın alınan malzemelerin deneyimler sonucu en hızlı<br />

ve en güvenilir analizi sağlayan marka ve tipleri kayıt<br />

altına alınmalı ve her satın almada bu belirlenen malzemelere<br />

yönelinmelidir. Devlet laboratuvarları ucuz ve<br />

kalitesinden emin olmadığı malzemeyi alacak kadar<br />

zengin değildir. Bu malzemelerdeki yenilikler ihtiyaca<br />

cevap arayacak şekilde takip edilmelidir. Mümkünse<br />

laboratuvara giren malzemelerin uygunluğu malzemeler<br />

getirildiği anda test edilmeli, süreç geciktirilmeden<br />

tamamlanmalıdır.<br />

Uygunsuz işin kontrolü<br />

Laboratuvarda yöneticiler ve analiz personeli tarafından<br />

tespit edilen herhangi bir uygunsuzluk, sebep analizi<br />

yapılarak ve sorumluları ile düzeltici önleyici faaliyetleri<br />

42<br />

belirlenerek takibe alınmalıdır. Sebep analizi ve şeffaflık<br />

uygunsuzlukların tespitinde ve giderilmesinde temel<br />

faktörlerdir. Adli Bilimler Laboratuvarı’nda bir uygunsuzluk<br />

tespit edildiğinde bu bir iyileşme fırsatı olarak<br />

görülmekte, gerekli düzeltmelerle kalite yükseltilmeye<br />

çalışılmaktadır. Tespit edilen uygunsuzluk kapatılıncaya<br />

kadar takibi yapılmaktadır.<br />

İç Tetkik<br />

Laboratuvarımızda en az yılda iki kez olacak şekilde<br />

kalite yönetim sistemi ve diğer birim ve laboratuvarlarda<br />

iç tetkikler ve bu iç tetkikler sonucunda da bilgilendirici<br />

bir toplantı yapılmaktadır. Denetim esnasında<br />

tespit edilen uygunsuzluklar, eksiklikler veya standarda<br />

aykırı durumlar kayıt altına alınarak uygunsuzluk formlarına<br />

kaydedilmekte ve gerekli düzeltici/önleyici faaliyetler<br />

başlatılarak takibi yapılmaktadır. Laboratuvarımız<br />

iç tetkiklerinde en çok dikkat edilen unsurlar, iç tetkik<br />

soru listesinin standardın iç tetkikle ilgili tüm maddelerini<br />

içermesi, iç tetkikçiler atanırken, iç tetkikçinin kendi<br />

çalıştığı birimden farklı bir birimi denetlemesi ve iç tetkikçilere<br />

ve birimlere en az 2 hafta öncesinden tetkik<br />

yapılacağının bildirilmesidir.

Yönetimin Gözden Geçirmesi<br />

Sistemimizde yönetimin gözden geçirme toplantıları alt<br />

ve üst tüm personelin katılımı ile yılda bir kez ve genellikle<br />

iç tetkik sonrasında yapılmaktadır. Tespit edilen<br />

uygunsuzluklar, birimlerin yıllık faaliyetleri, talepler,<br />

sistemin işlerliği, personelin yönetimden ve yönetimin<br />

personelden beklentileri incelenmekte bir önceki yılın<br />

hedefleri değerlendirilerek bir sonraki yılın hedefleri belirlenmektedir.<br />

Hedeflerin sayısal, ulaşılabilir ve objektif<br />

olması değerlendirmede kolaylık ve ayakları yere basan<br />

bir işleyiş sağlamaktadır. 1 yıl boyunca tespit edilen<br />

uygunsuzluklar, birimlerin yıllık faaliyetleri, talepler, sistemin<br />

işlerliği, hedefler, anket sonuçları ve standardın<br />

ilgili maddelerine ilişkin bilgiler içeren yönetimin gözden<br />

geçirmesi dosyası, tüm personele incelemesi ve toplantıya<br />

hazırlanması için toplantıdan 15 gün önce dağıtılmaktadır.<br />

Müşteri Memnuniyetleri/Şikayetleri, Reklam ve<br />

Pazarlama<br />

Kurumumuz eğitim ve hizmet odaklı çalışan bir kurum<br />

olduğundan müşteri memnuniyeti/şikayeti enstitümüzün<br />

gelişebilmesi açısında önemlidir ve dikkate alınmaktadır.<br />

Gönüllülük esas olmak üzere bizden hizmet<br />

talep eden müşterilere, hizmetimizin kalitesini artırabilmek<br />

amacı ile anket doldurtulmakta ve bu anket sonuçları<br />

periyodik olarak analiz edilerek gerek kalite toplantılarında<br />

gerekse bir bütün olarak yönetimin gözden<br />

geçirmesi toplantısında değerlendirilmektedir. Ve kalite<br />

hedefleri de bu memnuniyet/şikayetler doğrultusunda<br />

şekillendirilmektedir. Bu konuya ilişkin Adli Bilimler Laboratuvarının<br />

yaşadığı en büyük sorun, analiz ve adli<br />

vaka sayısı başvurularının artması için reklam ve pazarlamaya<br />

olan ihtiyaç ve akreditasyon kapsamının genişletilmesi<br />

sürecinde gerekli finansal kaynakları sağlamada<br />

yaşadığı zorluktur. Analiz başvuruları arttıkça süreç<br />

içinde laboratuvarda çalışan teknik eleman sayısının<br />

artırılmasına olan ihtiyaç ta belirgin hale gelecektir.<br />

Standardın Teknik Şartlarına İlişkin Öneriler<br />

Standardın teknik şartlarına konu olan insan faktörü<br />

(yetkilendirme, denetçi gözlemi), yerleşim ve çevre<br />

koşulları, deney metodları ve doğrulanması/geçerli<br />

kılınması (standart metot, işletme içi metot), cihazlar,<br />

ölçümlerin izlenebilirliği, numune alma (şartlar, yöntemler),<br />

deney numunelerinin taşınması (şartlar, soğuk<br />

zincir) deneylerin ve kalibrasyonun doğruluk ve güvenilirliğini<br />

belirleyen faktörlerdir.<br />

Cihazların Bakım, Onarım ve Kalibrasyonu<br />

Öncelikle laboratuvar uygun cihazlarla donanmış olmalı<br />

ve bu cihazların arıza durumunda onarımı, yedek parçanın<br />

temini, bakım onarım ve kalibrasyonu zamanında<br />

yapılmalıdır. Laboratuvarımızda mevcut bulunan akredite<br />

edilmiş metod(lar)da kullanılan cihazların kalibrasyonları<br />

standarda göre akredite olmuş kalibrasyon laboratuvarları<br />

tarafından yapılmaktadır. Ancak kalibrasyonda<br />

skalası geniş olan akredite olmuş laboratuvarlar<br />

az olduğundan, bazen farklı kalibrasyonlar için 2-3<br />

kalibrasyon laboratuvarından ayrı ayrı hizmet almak<br />

gerekmektedir. Kamu ve üniversite deney laboratuvarlarının<br />

uygun ücretle kalibrasyon hizmeti alabilecekleri<br />

devlete ait 17025 akreditasyonu almış kalibrasyon laboratuvarlarının<br />

sayılarının artırılmasına ve tüm yurda<br />

yayılmasına ihtiyaç vardır.<br />

Cihazların bakım ve onarımı düzenli olarak yapılmakta<br />

ve bununla ilgili olan bakım onarım sözleşmeleri de düzenli<br />

olarak güncellenmektedir. Bakım onarım sözleşmelerine<br />

ilişkin ücretler oldukça yüksek olduğundan,<br />

bu konuda en büyük zorluk, üniversiteye bağlı laboratuvarlar<br />

için kaynak sorunudur. Özellikleri ve üreticilerinin,<br />

demirbaş numaralarının ayrıntılı olarak kaydedildiği bir<br />

listesi mevcut olan cihazların kullanım klavuzları, bakım<br />

onarım çizelgeleri, kalibrasyon çizelgeleri de prosedürde<br />

belirtilen yerlerde muhafaza edilmekte, çizelgelere<br />

düzenli olarak ilgili faaliyetler işlenmektedir. Cihazların<br />

ya da ilgili metodların şifrelenmesi, verilerin/metodların<br />

güvenliğini ve sadece yetkili personelin bunlara ulaşabilmesini<br />

sağlar.<br />

Metotların Seçilmesi, Doğrulanması/Validasyonu<br />

ve Uygulanması<br />

Standart metot laboratuvarda uygulanmadan önce<br />

laboratuvardaki mevcut şartlarda istenilen doğrulukta<br />

ve hassasiyette sonuç verdiği teyit edilir [17] . Bu tür<br />

metodların uygulanmasında donanım, mekan ve çevre<br />

şartları, metot bilgisi ve deneyimli personel önemlidir.<br />

Uygulanan metotların uygulanışını anlatan bir standart<br />

operasyon prosedürü olmalıdır.<br />

Laboratuvarın kendi geliştirdiği metodu uygulayabilmesi<br />

için metodun amaca uygunluğu, valide edilmiş<br />

olması, müşterinin ise kullanılacak metottan haberdar<br />

olması önemlidir. Yapılan bir inceleme sonucunda, özel<br />

amaçlı bir kullanım için gerekli şartların yerine getirildiğinin<br />

teyit edilmesi ve etkin bir delilin elde edilmesidir.<br />

Bu kapsamda geçerli kılma parametreleri olan seçicilik,<br />

doğrusallık, LOQ, LOD, doğruluk, kesinlik, sağlamlık,<br />

sistem uygunluk, ölçüm belirsizliği, laboratuvarlararası<br />

karşılaştırma ve yeterlilik testleri gerçekleştirilmelidir.<br />

Standart gereği, laboratuvarlararası karşılaştırma testlerine<br />

önem verilmeli, her yıl laboratuvarlar arası karşılaştırma<br />

testleri, iki yılda bir de yeterlilik testlerine katılmak<br />

gerekmektedir.<br />

Metot validasyonunda laboratuvarları, özellikle de<br />

kamu ve üniversite kurumlarına bağlı laboratuvarla-<br />

43 KASIM <strong>2013</strong>

ı en zorlayan konular, oldukça pahalı olan ve çoğu<br />

metot için yurtdışından temin edilen referans standart<br />

maddelerin ve referans standart malzemelerin temini,<br />

literatüre nispeten yeni girmiş olan ve dünyada henüz<br />

akreditasyon sürecine girmemiş olan laboratuvarların<br />

yeni yeni bilgi sahibi olmaya başladığı ölçüm belirsizliği<br />

konusu ve yeterlilik deneyleridir [18] .<br />

Referans standart malzeme üretimi, ölçüm belirsizliği<br />

ve izlenebilirliğe ilişkin ülkemizdeki farkındalık, TÜBİ-<br />

TAK UME nin ülkemizde gerçekleştirilmesini sağladığı<br />

IRMM (Institute for Reference Materials and Measurements;<br />

European Commission Joint Research Centre)<br />

ile ortak düzenlediği ölçüm belirsizliği ve metroloji<br />

seminerleri ile artırılmaktadır. Laboratuvarların rutin<br />

çalışmalarına konu olan akredite etmek istedikleri metodlara<br />

ilişkin akredite yeterlilik testlerinin çoğu yurtdışındaki<br />

kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmekte olduğundan,<br />

ve bir kısmının test programları 2-3 senede bir<br />

açıldığından bunların takip edilmesi, ücretlerin oldukça<br />

yüksek olması ülkemizde ISO 17043 e göre akredite<br />

yeterlilik testi hizmetlerinde çeşitliliğinin artmasına olan<br />

ihtiyacın ne düzeyde olduğunu gözler önüne sermektedir.<br />

Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akredite olmak<br />

isteyen ve verilmiş olan akreditasyonu sürdürmek<br />

isteyen laboratuvarlar, düzenli olarak yeterlilik deneyleri<br />

ve laboratuarlar arası karşılaştırma programlarına katılmaktan<br />

sorumludur [19] . Bu konuya ilişkin ülkemizde tek<br />

ISO 17043 akreditasyonu almış ve EPTIS’e kayıtlı tek<br />

kurum TSE olup, sınırlı sayıda da olsa bazı metodlara<br />

ilişkin akredite yeterlilik testi hizmetleri vermektedir.<br />

Ülkemizde parmakla sayılacak kadar az sayıda referans<br />

standart ve referans standart malzeme üretildiğinden,<br />

% 99’u yurtdışından, gümrük bedelleri de dahil<br />

çok yüksek ücretlerle ve aylarla ifade edilen çok uzun<br />

sürelerde temin edilmeye çalışılmaktadır. Bu süreç sırasında<br />

bazen kargo firmaları tarafından gerekli özen<br />

gösterilmediğinden soğuk zincirde taşınması gereken<br />

referans maddelerin içine yerleştirildiği buz kalıpları<br />

erimekte, laboratuvara ulaştığında kısmen bozulmuş<br />

olmaktadır. Hele de laboratuvarda bu standardın bozulduğunu<br />

ispat edebilecek başka bir standart yoksa,<br />

ithalatçı firmaya bu ispat edilememekte, ithalatçı firmalar<br />

bunları tekrardan aylar süren bu sürece sokup<br />

değiştirmeye gönülsüz olmaktadır. Bütün bunlar ekonomimize<br />

eksi olarak yansımaktadır. TÜBİTAK UME<br />

ülkemizde referans standart madde ve referans standart<br />

malzeme üretimini başlatmış ancak metodların<br />

sayısı ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurulduğunda,<br />

henüz çok başlardadır. Referans standart ve referans<br />

malzeme üretimi ve yeterlilik testleriyle ilgili ülkemizde<br />

büyük ölçekli atılımların gerçekleştirilmesi bu konularda<br />

tahminlerin ötesinde ekonomiye ve bilime olağanüstü<br />

katkılar sağlayacaktır. Bu şekilde kalite ve akreditasyon<br />

zorunluluğu, ülkemizdeki laboratuvarlara külfet olmaktan<br />

çıkacak, giderler azalacağı için üniversite, kamu laboratuvarları<br />

ve özel laboratuvarlar için de her konuda<br />

bir artı olacaktır.<br />

Validasyon tamamlandığında, veriler ve validasyon raporu,<br />

üreticinin adı, imzası ve tarih ile birlikte sisteme<br />

kaydedilmelidir. Validasyon raporunda, validasyonun<br />

amaca uygun olup olmadığı da ortaya konulmalı bu<br />

bilgi kayıtlarda yer almalıdır. Metotların uygulamaya konulması<br />

ile birlikte metot ve cihaz performansı, kalite<br />

kontrol çizelgeleri ile de düzenli olarak takip edilmelidir.<br />

Tüm bu teknik çalışmalar için akreditasyon kuruluşlarının<br />

ya da konuyla ilgili standardizasyon çalışmaları<br />

gerçekleştiren çeşitli kuruluşların rehberlerinden faydalanılmalıdır.<br />

Özellikle kimyasal deneyler ile üretilen sonuçların SI<br />

sistemine göre izlenebilirliği olmalı, gerekli durumlarda<br />

ölçüm belirsizliği de göz önüne alınarak amaca uygunluğu<br />

değerlendirilmelidir [20]. Metodların uygulanma<br />

sürecinde, analiz için gelen bir ürün için uygunluk beyanı<br />

talep edilmiş ise, kaliteli ve güvenilir bir rapor için,<br />

uygunluk beyanı, ILAC ın, “G8 Guidelines on the reporting<br />

of compliance specifications” rehberi baz alınarak<br />

gerçekleştirilmelidir.<br />

Sonuç Değerlendirme ve Raporlama<br />

Enstitüde DNA analizleri şifrelenerek gerçekleştirildikten<br />

sonra tarih kaydı gerçekleştirilerek yapılan şifre çözümünün<br />

ardından raporu hazırlayan uzman vaka dosyasını<br />

inceleyerek değerlendirmeyi hangi esasa göre<br />

yapacağını belirler. Standart operasyon prosedüründe<br />

yer alan kriterlere göre analiz sonucu değerlendirilir ve<br />

ilgili yöneticilerin imzasından sonra rapor Numune Kabul<br />

Birimi vasıtasıyla müşteriye ulaştırılır.<br />

Şifreleme denetçiler tarafından tavsiye edilen bir yöntemdir<br />

ancak bazı durumlarda özellikle resmi toksikolojik<br />

analizlerde örnekleme, analiz için gerekli örnek<br />

miktarının artırılması veya azaltılması, örnekte hangi<br />

maddelerin aranacağı konularında karar verilmesi için<br />

dosyanın analist tarafından okunması gerekir ve bu<br />

doğru bir raporlama için toksikoloji alanında görev yapan<br />

uzman analistler tarafından da gerekli görülmektedir.<br />

Tüm laboratuvarlarda raporun doğru, açık, kesin ve tarafsız<br />

olarak üretildiği güvence altına alınmalı, raporların<br />

kaç kopya olarak üretileceği ve bu kayıtların nerede<br />

muhafaza edileceği Rapor Hazırlama Prosedürü ya da<br />

Talimatı’nda belirtilmelidir. Rapora varsa başka belgeler<br />

de (mahkeme dosyası, fatura v.b) eklenir. Rapor,<br />

deneyleri yapan analistler, raporu hazırlayan uzman ve<br />

ilgili yöneticiler tarafından imzalanmalıdır. Raporun teslim<br />

zinciri de kayıt altına alınmalıdır.<br />

44

Müşteri istekleri, metodun gerekleri ve standardın asgari<br />

şartları ile ilgili bilgileri, gerektiği durumlarda da görüş<br />

ve yorumları içermelidir. Raporda başlık, akreditasyon<br />

kurumunun adı, laboratuvarın adı, adresi ve iletişim<br />

bilgileri, laboratuvarın akreditasyon numarası, rapor<br />

numarası, varsa müşterinin protokol numarası, müşterinin<br />

adı, adresi ve raporun toplam sayfası, ölçümlerin<br />

yapıldığı tarih, deney raporunun onaylandığı tarih,<br />

kullanılan metodların tanımı, analizi yapılan numunenin<br />

tanımı, deneyi yapan ve onaylayan kişliler, ölçüm birimiyle<br />

birlikte ölçüm sonuçları, ölçümlerin yapıldığı ortam<br />

şartları, izlenebilirlik bilgileri mutlaka yer almalıdır.<br />

Ölçüm belirsizliği gerekli durumlarda verilir.<br />

Sonuç<br />

TS EN ISO/IEC 17025:2005 standardını uygulayan ve<br />

akredite olan laboratuvarlar; müşterilerinin beklentilerini<br />

en iyi şekilde karşılayan ve en kaliteli hizmeti veren,<br />

uygun bakım, kalibrasyon ve çalışma yönergeleri ile<br />

geçerli referans materyaller, devam eden kalite kontrol<br />

testleri ve eğitimli personel ile desteklenmiş kontrollü<br />

dokümante edilmiş kalite sistemi olan laboratuvarlardır.<br />

Bu laboratuvarlar bağımsız ve tarafsız çalışmakta<br />

ve bunun sonucunda da ürettikleri deney raporları<br />

uluslararası alanda geçerliliği sağlamaktadır. Bir laboratuvarda<br />

her ülkede geçerli olan, aynı standart, aynı<br />

deney metodu ve aynı belgenin kullanılması demek<br />

akreditasyonla birlikte dünya çapında kabul edilebilirliği<br />

ve uluslararası arenada rekabet gücünü beraberinde<br />

getirmektedir.<br />

17025 kalite sisteminde müşteri odaklılık şarttır. Ancak<br />

alınan akreditasyon, reklam ve pazarlama kolu eksik<br />

kaldığı sürece ekonomik getirisi istenen düzeyde olamaz.<br />

Bunda yetkin personel sayısının da önemi büyüktür.<br />

Akreditasyon gerek eğitim, gerek hizmet alanlarında<br />

kaliteyi yakalamanın bir yolu olarak vazgeçilmez bir<br />

unsur olmalıdır. Ancak standart doğru yorumlanmadığı<br />

takdirde, kalite yönetimi personel için külfeti, getirisinden<br />

daha fazla olan demotive edici bir aktivite haline<br />

dönüşebilir. Bu sebeple, standardın doğru yorumlanması<br />

kalitede kilit noktadır.<br />

Kaynaklar:<br />

[1] Ceylan M., Türkiye’de Kalite Akreditasyonu ve TÜRKAK,<br />

Yüksek Lisans Tezi, Nisan, 2009, sfy:46.<br />

[2] 17 Ocak 2002 Tarih ve 24643 Sayılı “Uygunluk Değerlendirme<br />

Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik”<br />

e ilişkin Resmi Gazete.<br />

[3] www.ilac.org (Erişim Tarihi: 04.11.<strong>2013</strong>)<br />

[4] http://www.iaf.nu/. (Erişim Tarihi: 03.11.<strong>2013</strong>)<br />

[5] EA, Multi and Bilateral Agreement Signatories EA-<br />

01/08, http://www.european-accreditation.org/n1/doc/<br />

ea-1-08.pdf. (Erişim Tarihi. 01.11.13)<br />

[6] Wenclawiak B. W., Koch M., Evsevios Hadjicostas Editors,<br />

Quality Assurance in Analytical Chemistry, Training<br />

and Teaching, Second Edition Springer-Verlag Berlin<br />

Heidelberg 2010.<br />

[7] D. Szewieczek, T. Karkoszka, A. Zając, Incompatibilities<br />

analysis in the accredited laboratory, Journal of Achievements<br />

in Materials, and Manufacturing Engineering,<br />

2008 (28):2<br />

[8] Özgül Ş., Deney veya Kalibrasyon Laboratuvarlarının<br />

TS EN ISO/IEC 17025:2012 Standardına Göre Denetimi<br />

Ve Akreditasyonu VII. Ulusal Ölçümbilim Kongresi,<br />

2008:583-587.<br />

[9] http://www.turkak.org.tr/online/search/akredite.asp<br />

[10] Bakır F., Laleli Y., TS EN ISO/IEC 17025 Kapsamında<br />

Akreditasyona Teknik Hazırlık, Türk Biyokimya Dergisi<br />

[Turkish Journal of Biochemistry - Turk J Biochem]<br />

2006; 31 (2); 96–101.<br />

11] TS EN ISO/IEC 17025, Deney Ve Kalibrasyon Laboratuvarlarinin<br />

Yeterliliği İçin Genel Şartlar, Türk Standartları<br />

Enstitüsü, Ankara, 2012.<br />

[12] Tuncay, E., Kriminal Laboratuvar Akreditasyon Başvurularında<br />

göz önüne alınması gereken kriterler, Yüksek<br />

Lisans Tezi, İstanbul 1994, s.7<br />

[13] King B., Meeting the measurement uncertainty and<br />

traceability requirements of ISO/IEC standard 17025 in<br />

chemical analysis, Fresenius’ Journal of Analytical Chemistry<br />

November 2001; 371(6); 714-720.<br />

[14] Saraiva J. S., Silva A. R., Design Issues for an Extensible<br />

CMS-Based Document Management System, Knowledge<br />

Discovery, Knowlege Engineering and Knowledge<br />

Management, Communications in Computer and<br />

Information Science, 2011(128): 323-336.<br />

[15] Rodima A. and etc., ISO 17025 quality system in a university<br />

environment, Accreditation and Quality Assurance,<br />

July 2005; 10(7):369-372.<br />

[16] Halis M., Meslek Yüksekokulları İçin Toplam Kalite Yönetimi<br />

ve ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemleri, Ankara:<br />

Seçkin Yayıncılık, 2010.<br />

[17] ENFSI (European Network of Forensic Science Institutes),<br />

Guidance on the Conduct of Proficiency Tests and<br />

Collaborative Exercises Within ENFSI. Ref. Code: QCC-<br />

PT-001, 2005;3.<br />

[18] Krouwer J. S., Critique of the Guide to the Expression of<br />

Uncertainty in Measurement Method of Estimating and<br />

Reporting Uncertainty in Diagnostic Assays, Clin Chem,<br />

2003; 49: 1818-1821.<br />

[19] TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu), Yeterlilik Deneyleri<br />

ve Laboratuvarlararası Karşılaştırma Programları<br />

Prosedürü, Dok.No: P704. Yürürlük Tarihi: 30.12.2011.<br />

Revizyon No:03.<br />

[20] Michael Thompson, Traceability in perspective, Accred<br />

Qual Assur, 2012; 17:353–354.<br />

45 KASIM <strong>2013</strong>

İMALAT SANAYİ<br />

İmalat Sanayi İşletmelerinde<br />

Kalite Altyapısının ve<br />

Kalite Yönetim Sistemi Uygulamalarının<br />

Verimliliğe Etkisi<br />

Dr. Canan ARIKBAY<br />

Saniye Hameşoğlu THOMAS<br />

Sanayi ve Teknoloji Uzmanı,<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı<br />

Verimlilik Genel Müdürlüğü<br />

Yıldız ARTAR<br />

Danışmanlık ve Eğitim Daire Başkan V.,<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı<br />

Verimlilik Genel Müdürlüğü<br />

İnsanoğlunun tarihi, yaşamını sürdürme mücadelesi ve<br />

daha kaliteli hayat çabalarının bir kaydıdır. Yeni ve daha<br />

verimli teknolojilerin uygulanması, verimliliğin çalışma<br />

saatlerinde bir artış gerektirmeden asgari geçim düzeyinin<br />

üzerine çıkmasını sağlamıştır. Girişimciler, teknolojinin<br />

en etkin kullanımının belirli örgü<strong>tse</strong>l yapılar altında<br />

gerçekleştiğini ortaya koymuşlar ve böylece işletmeler,<br />

mevcut kaynaklardan daha fazla değer yaratmada<br />

etkili araçlar haline gelmişlerdir. Yaşam standartlarının<br />

iyileştirilmesinde verimliliğin gerekli bir araç olduğu fikri<br />

geniş çapta kabul görmüş ve esasta bir verimlilik hareketi<br />

olarak görülerek sanayileşmiş pazar ülkelerinde<br />

kökleşmiştir (Prokopenko, North, 1997, s.52).<br />

Mal ve hizmetlerdeki kalitenin pazar payının belirlenmesinde<br />

önemli bir unsur olduğu gerçeği ile Amerikan,<br />

Avrupa ve Asya şirketleri kalitenin iyileşmesine gittikçe<br />

daha fazla yoğunlaşmaya başlamışlardır. Farklı şirketlerce<br />

üretilen benzer ürünler arasında kusur oranları<br />

bakımından çok büyük fark bulunmamaktadır. Piyasa<br />

lideri ile takipçileri arasında kalite düzeyleri ile ilgili fark<br />

azalmaktadır (Prokopenko, North, 1997, s.63).<br />

Bir kuruluşun öz felsefesi olan verimlilik kültürü davranışları,<br />

değerleri ve çalışma biçimlerini şekillendirir.<br />

Mevcut kaynaklardan daha fazla değer yaratma, müşterilerin<br />

ihtiyaçlarına hizmet etme, yönetim ve işgücü<br />

arasında uyumlu çalışma işbirliklerini geliştirme ve<br />

müşterilerle, işçilerle, yöneticilerle ve yatırımcılarla verimlilik<br />

artışının meyvelerini paylaşmaya yönelik olarak<br />

bir şirketin hedeflerini belirler. Asli amacı çalışma hayatının<br />

kalitesini ve yaşam kalitesini artırmaktır (Prokopenko,<br />

North, 1997, s.69).<br />

46

Bütün bu açıklamalar göstermektedir ki “verimlilik” ve<br />

“kalite” gerek makro gerekse mikro ölçekte birbirinin<br />

tamamlayıcısı niteliktedir. Bu belirlemeden hareketle<br />

çalışmada öncelikle, geçmiş dönem araştırma sonuçlarından<br />

ve literatürden edinilen bilgiler ışığında iki<br />

kavramın yön verdiği yönetim sistemlerinin özellikle<br />

işletme performansına olan etkileşimini açıklayabilmek<br />

açısından öncelikle kalite yönetim sistemi daha sonra<br />

da verimlilik artırma teknikleri ve bu tekniklerin etkili bir<br />

bileşimini amaçlayan verimlilik yönetim sistemi üzerinde<br />

durulmuştur. Çalışmanın asıl amacı, imalat sanayi<br />

işletmelerinde uygulanan bir soru formu amacıyla işletmelerin<br />

kalite altyapılarının verimlilik artırma tekniklerinin<br />

kullanımına ve verimliliğe olan etkilerinin ortaya<br />

konulmasıdır. Bu amaçla hazırlanmış olan soru formu<br />

imalat sanayi işletmelerine iletilmiş olup, bildiri metninin<br />

yazımı sırasında geri dönen soru formu sayısı doyurucu<br />

bir değerlendirme yapmaya yeterli olmadığı için<br />

metin, literatür taranarak ve deneyimlere dayalı olarak<br />

hazırlanmıştır. İşletmelerden gelen yanıtların sonuçları<br />

ve bu sonuçlara dayalı öneriler bildiri sunumu sırasında<br />

aktarılacaktır.<br />

KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ<br />

Kalite farklı alanlarda farklı anlamlara ve farklı performans<br />

boyutlarına sahip olan bir kavramdır. Sağlık ve<br />

ikram sektöründe “hijyen”, elektrik ve elektronik sektöründe<br />

“güvenlik”, hizmet sektöründe “hız” ve “güvenirlik”<br />

gibi farklı performans unsurları tanımlanır. Bugünkü<br />

bakışla “fiyat” da önemli bir kalite ölçütüdür. Uygulamada<br />

kalite, mevcut standartlara uyum anlamında kullanılır.<br />

Kalite kontrol, makul limitler içinde ürünler için<br />

spesifik bir kalite düzeyinin tanımlanması, sürdürülmesi<br />

ve kontrolü faaliyetlerinin tümünü kapsar. Bir başka deyişle<br />

de nihai ürünün kusursuzluğunu etkileyen tüm değişkenlerin<br />

sistematik olarak kurallaştırılmasıdır. Kalite<br />

kontrol uygulaması içinde kalite standartlarının belirlenmesi,<br />

ölçümü ve oluşturulmuş standartların uygulandığının<br />

ve sürdürüldüğünün kontrolü yer alırken makul ve<br />

rekabetçi bir fiyat seviyesine ulaşmak da önemli amaçlar<br />

arasındadır. Bu da imalat sürecindeki değişkenlerin<br />

sistematik kontrolünü gerektirir. Ürün kalitesindeki değişimlerinse<br />

kabul edilebilir bir değişkenlik seviyesinde<br />

olması gerekir.<br />

Günümüzün rekabetçi ortamı, küçük veya büyük olmasına<br />

bağlı olmaksızın tüm ölçeklerdeki işletmelerin<br />

tatmin edici bir kalite düzeyine ulaşmasını ve sürdürmesini<br />

gerektirmektedir. Kalite kontrol işletmelere,<br />

• Marka imajı oluşturma<br />

• Standardizasyonu sağlama<br />

• Üretimde israfı ortadan kaldırarak maliyetleri azaltma<br />

• Satış cirosunu artırma<br />

• Gerek iç gerekse de yurt dışı pazarlarda rekabetçiliği<br />

artırma<br />

• Üretim üstünlüğü sağlayarak maliyetleri ve fiyatları<br />

rekabetçi düzeyde tutma<br />

• İmalatçı kalite standartlarını yasal kalite standartları<br />

ile uyumlaştırma<br />

gibi avantajlar sunar.<br />

Günümüz işletmeleri kalite kontrol faaliyetlerinin sağladığı<br />

tüm bu avantajların ötesine geçmek durumunda<br />

kalmış ve özellikle 1980’li yıllardan itibaren gelişen kalite<br />

yönetimi ile birlikte kalite kontrol uygulamalarına ek<br />

olarak farklı boyutların da yönetilmesi gerektiği ortaya<br />

çıkmıştır.<br />

Kalite kavramının çok boyutluluğu ve buna bağlı olarak<br />

kalite sağlama görevinin basit bir uygulamanın ötesinde<br />

bir anlam kazanması, uluslararası rekabet koşullarının<br />

zorlaşması ve tüketim hareketinin evrenselleşmesi<br />

ile birlikte kalitenin bütünsel bir anlayışla ele alınması<br />

gereğini doğurmuştur. Bu anlayış, pazardaki müşterilerin<br />

sürekli artan ve gelişen talep ve beklentilerine<br />

paralel bir şekilde, kaliteli ürün ve süreçlerin geliştirilip<br />

tasarlanmasından başlayarak üretim ve üretim sonrası<br />

aşamalarda ekonomikliği, kalite ve müşteri tatminini en<br />

üst düzeyde sağlayabilecek bir kalite sağlama uygulamasını<br />

da gerekli kılmıştır (Peşkircioğlu, 1999, s. 57).<br />

Kalite yönetim sistemi (KYS), organizasyonun yönetim<br />

sisteminin, ilgili tarafların ihtiyaç, beklenti ve koşullarını<br />

karşılamak için kalite amaçlarına ilişkin olarak<br />

sonuçlar üzerine odaklanan bölümüdür. Kalite amaçları;<br />

organizasyonun büyüme, sermaye, kârlılık, çevre<br />

ve iş sağlığı-güvenliği konularındaki diğer amaçlarının<br />

tamamlayıcısıdır. Organizasyonun yönetim sisteminin<br />

farklı bölümleri, KYS ile ortak unsurlar kullanılarak bütünleştirilebilir.<br />

Bu da, organizasyonlarda genel yönetim<br />

fonksiyonları içinde kalite yönetim (KY) fonksiyonunun<br />

yerini ve değerini görebilmek açısından son derece anlamlıdır<br />

(Acuner, Arıkbay, vd., 2004, s.339).<br />

Etkili bir kalite yönetim sistemi için bir organizasyonun<br />

başarılı bir şekilde yönlendirilmesi ve çalıştırılması, sistematik<br />

ve şeffaf bir şekilde yönetilmesi ve kontrol edilmesi<br />

gerekmektedir. Kalite yönetim sistemi uygulamalarının<br />

etkililiği açısından, müşterilerin istek ve beklentileri<br />

ile müşteriler dışındaki ilgili tarafların (sermayedarlar,<br />

çalışanlar, tedarikçiler, toplum vb.) istek ve beklentileri<br />

47 KASIM <strong>2013</strong>

arasındaki uyumun sağlanıp sağlanmadığı belirli aralıklarla<br />

gözden geçirilmelidir. Sistemin temel unsurları<br />

da “kalite bilinci”, “yönetimin liderliği”, “süreç yaklaşımı<br />

ve sürekli iyileştirme”, ”insan kaynakları”, ”tedarikçilerle<br />

ilişkiler” ve “fiziki alt yapı” dır.<br />

Kalite yönetimi uygulaması sonucunda şunlar kazanılır:<br />

(Kubr, 2010, s. 492)<br />

• Müşteri taleplerini karşılamak ve memnuniyetlerini<br />

garanti altına almak için pazar payını, hasılatı ve<br />

varlıklara dönüşüm hızını artırmak, iç masrafları kısmak,<br />

daha yüksek çalışan tatmini sağlamak, rekabeti<br />

daha iyi anlamak ve etkin bir rekabet stratejisi<br />

geliştirmek,<br />

• Verimli olmayan faaliyetleri ve kayıpları ortadan kaldırmak<br />

için tüm süreçlerin dikkatle ve sürekli incelenmesi<br />

sonucunda sadece ürün ve hizmet kalitesinde<br />

değil, aynı zamanda tüm işletme alanlarında<br />

ve operasyonel alanlarda en üst düzeyde performans<br />

elde etmek,<br />

• Sadece kalite fonksiyonuyla ilgili değil, herkesin sürekli<br />

ilerlemeye katılımının sağlanması, iş süreç ve<br />

gelişimine daha fazla odaklanmak,<br />

• Yanlış veya kötü yapılan bir işin acil telafisi ve yapılan<br />

işi yeniden yapmak yerine daha çok sorunların<br />

köklerindeki sebepleri ortadan kaldırmak için verilere<br />

dayalı çaba göstermek,<br />

• Müşteri ve tedarikçiler arasında daha açık ve sık iletişim,<br />

bölümler arası işbirliği,<br />

• Arıza ve hatalara karşı toleranslı olmamak.<br />

VERİMLİLİK ve VERİMLİLİK ARTIRMA<br />

TEKNİKLERİ<br />

Verimliliğin şirket rekabetçiliği ve ulusal refah üzerindeki<br />

etkisi çok önemlidir. Genel olarak verimlilik, hem işgücü<br />

hem de fiziksel olarak kullanılan kaynaklarla bağlantılı<br />

olarak üretilen ürün ya da hizmetin miktar ve kalitesinin<br />

ölçüsüdür. Verimlilik, işgücü ve iş ortamının kalitesinden<br />

etkilenir. Bununla birlikte verimliliği büyüten temel<br />

alan, işletmenin kendisidir. Çünkü işletme, mal ve hizmetleri<br />

üretmek için eldeki tüm kaynak ve şartların bir<br />

araya geldiği yerdir. Verimliliğin boyutları; iş süreçlerinin<br />

yeniden inşa edilmesine, toplam kalite yönetimine,<br />

şirketin performans gelişimine, kaizen’e, kıyaslamaya<br />

ve kurumsal mükemmelliğe kadar genişlemektedir. Verimliliği<br />

tek etkene bağlayarak ölçmeye çalışmanın yarattığı<br />

bariz aksaklıklar dolayısıyla “toplam faktör verimliliği”<br />

kavramı ortaya çıkmıştır. Toplam faktör verimliliği,<br />

bir şirketin işgücünü, sermayesini, teknolojisini, yönetimini,<br />

organizasyonunu ve diğer etkenleri ne kadar etkili<br />

ve etkin kullandığının bileşik ölçümüdür. Verimlilik sorunları<br />

çok etkenlidir ve birçok farklı etkeni en iyi şekilde<br />

kullanarak özel şartlar yaratmak konusunda düşünmek<br />

daha yapıcıdır. Bundaki temel koşullardan biri bir “verimlilik<br />

yönetim sisteminin” kurulmasıdır. Sürdürülebilir<br />

verimliliği geliştirmenin önemli bir şartı da girişimciliğin<br />

desteğinde inovasyon ve yeni teknolojileri uygulamaktır.<br />

(Kubr, 2010, s. 463)<br />

İşletmelerde verimlilik farklı düzeylerde ölçülmektedir.<br />

Bunlar; işletme, bölüm, grup-takım veya süreç bazında<br />

yapılabilecek ölçümlerdir. Bu ölçümlerde aşağıda<br />

örnekleri verilen çeşitli göstergelerden yararlanılabilmektedir:<br />

• Üretim Miktarı / Çalışılan Süre (adam*saat)<br />

• Üretim Miktarı / Çalışma Süresi (makine*saat)<br />

• Üretim Miktarı / Enerji Miktarı<br />

• Üretim Miktarı / Hammadde ve Malzeme Miktarı<br />

• Üretim Miktarı / Sermaye<br />

• Planlanan Süre / Fiili Çalışma Süresi<br />

• Fire / Üretim Miktarı<br />

• Gerçekleşen Satış Miktarı / Planlanan Satış Miktarı<br />

• Kar / Sermaye<br />

• Kar / Çalışan Sayısı<br />

• Stok Devir Hızı (Satılan Malın Maliyeti/Ortalama<br />

Stoklar)<br />

• Cari Oran ( Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Borçlar)<br />

Bu göstergelerin sürekli izlenmesi, takibi ve en iyi uygulamalarla<br />

kıyaslanması sayesinde mevcut durumun<br />

iyileştirilmesi ve geliştirilmesi için önemli ve anlamlı bir<br />

veri altyapısına kavuşulabilmektedir. Bu altyapıyı iyi<br />

değerlendirerek sürekli verimlilik artışı sağlayabilmenin<br />

tek yolu da işletme için bir verimlilik yönetim sisteminin<br />

kurulmasıdır. Bununla birlikte günümüz işletmelerinin<br />

gerek içinde bulunulan çevrenin gerekse de işletme içi<br />

faktörlerin etkisiyle verimlilik sorunları yaşadığı da bilinen<br />

bir gerçektir. Dış çevre koşullarını bir tarafa bırakacak<br />

olursak işletmelerde yaşanan verimlilik sorunların<br />

kaynakları olarak şunları sayabiliriz:<br />

• Organizasyon ve yönetim yapısı<br />

• Finansal yönetim<br />

• Teknolojik yetersizlikler<br />

• Bilgi eksikliği<br />

• İşgücünün niteliği<br />

• Üretim sisteminin yapısı<br />

• Üretim planlama sorunları<br />

• Stok yönetimi sorunları<br />

48

• Kalite sorunları (hammadde, malzeme, süreç)<br />

• Tedarik sistemi<br />

• Enerji temininden kaynaklanan yetersizlikler<br />

• Verimliliğin ölçümü ve izlenmesinde yaşanan problemler<br />

• Pazarlama ve satış sistemi<br />

• Müşteri memnuniyetsizliği<br />

Bu kaynaklar arasında kalite sorunlarının da yer aldığı<br />

ve aslında kalite yönetiminden verimlilik yönetimine<br />

uzanan zincirdeki halkaların birbirini tamamlayıcısı olduğu<br />

çok açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunun<br />

için de işletmelerin kalite ve verimlilik birimlerinin insan<br />

kaynaklarını ve bilgi teknolojilerini de devreye alarak<br />

yürüteceği faaliyetlerin önemi büyüktür. Bilindiği gibi<br />

verimlilik anlayışı artık insanı, çevreyi, kaliteyi ve bilgi<br />

teknolojilerini bir bütün olarak değerlendirmekte ve basit<br />

bir oranlamanın çok ötesinde anlamlar taşımaktadır.<br />

İşletmelerde verimlilik çalışmalarının aşağıda sayılan<br />

adımlar takip edilerek uygulanması başarı şansını artırmakta<br />

ve bir sürekli iyileştirme döngüsü mantığı içinde<br />

kurgulanması gerekmektedir:<br />

• Verimlilik sorunlarını belirleme ve verimlilik artırma<br />

programlarını hazırlama<br />

• Verimlilik artırma programlarını yürütme<br />

• Verimlilik artırma tekniklerini uygulama ve yönetme<br />

• Verimlilik ölçme, değerlendirme, izleme ve sonuçları<br />

raporlama<br />

• İşletme, bölüm, grup-takım veya süreç bazında verimlilik<br />

düzeylerini kıyaslama<br />

İşletmelerde uygulanabilecek verimlilik artırma teknikleri<br />

bilgi yönetimi, hammadde ve malzeme esaslı, ürün<br />

ve hizmet esaslı, işgücü ve iş esaslı teknik ve yaklaşımlar<br />

olarak sınıflandırılabilmektedir.<br />

i. Bilgi Yönetimi Teknolojileri (Veri tabanı sistemleri,<br />

CAD, CAM, ERP, karar destek sistemleri, vb. )<br />

ii. Hammadde ve Malzeme Esaslı Teknik ve Yaklaşımlar<br />

(Stok kontrol, MRP, İKK, vb.)<br />

iii. Ürün ve Hizmet Esaslı Teknik ve Yaklaşımlar (QFD,<br />

TRIZ, FMEA, müşteri memnuniyeti analizi, marka<br />

analizi, vb.)<br />

iv. İşgücü Esaslı Teknik ve Yaklaşımlar (İş zenginleştirme,<br />

iş genişletme, hedeflerle yönetim, kalite çemberleri,<br />

katılımcılık, vb.)<br />

v. İş Esaslı Teknik ve Yaklaşımlar (İş etüdü, iş düzenleme,<br />

5S, ergonomi, kanban sistemi, vb.)<br />

Bu tekniklerin tümü birbirinin tamamlayıcısı ve aynı zamanda<br />

kalite yönetim sistemlerinin de vazgeçilmezleridir.<br />

VERİMLİLİK ve KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ<br />

ETKİLEŞİMİ<br />

Verimlilik ve kalite yönetim sistemlerinin etkileşimini ve<br />

ortak amaçlarını ortaya koyma araştırma sonuçları da<br />

göstermektedir ki artık günümüzde bu iki kavramın birbirinden<br />

ayrı düşünülmesi mümkün değildir.<br />

“Daha yüksek kalite talebi” bir verimlilik iyileştirme<br />

programına başlanmasının önemli nedenlerinden birisi<br />

49 KASIM <strong>2013</strong>

(Prokopenko, North, s.5 -251) olduğu gibi, Peşkircioğlu’nun<br />

araştırmasına göre de, 121 adet ISO 9000 belgeli<br />

kuruluşun belge almadaki öncelikli amaçları arasında<br />

kalite güvencesini tüm süreçlerde yaygınlaştırma,<br />

müşteri şikayetlerini azaltma, işgücü verimliliğinde<br />

artış, tüm süreçlerde sürekli iyileştirme, pazar payında<br />

artış, müşteri talep ve beklentilerini eksiksiz karşılama<br />

amaçları ilk sıralarda yer almıştır. Amaçların plan dönemlerine<br />

bağlı olarak değişimi ile ilgili incelemeye göre<br />

de “işgücü verimliliğinde artış” amacı kısa, orta ve uzun<br />

vadeli planların tümünde ilk beş arasında yer almıştır.<br />

Kalite iyileştirme uygulamalarının, maliyeti artırıcı bir unsur<br />

olmadığı, tersine verimliliği, satışları, karlılığı artırarak<br />

maliyetleri azalttığı görüşleri literatürde genel kabul<br />

görmektedir.<br />

Bir başka çalışmada da işletmeler, kalite iyileştirmelerin<br />

maliyetleri azalttığı görüşüne % 74, verimliliği artırdığına<br />

% 91, satışları artırdığına % 89, karlılığı artırdığına %<br />

85, rekabet gücünü artırdığına ise % 93 oranında katılmaktadır.<br />

Maliyetler konusunda avantajların varlığına<br />

verimlilik artışı kadar yüksek oranda katılmayan işletmeler<br />

içinse konuya ilişkin sorgulama derinleştirildiğinde<br />

kalite-maliyet ilişkisinin genellikle kısa dönemli olarak<br />

algılandığı ve kısa dönemde kalitedeki iyileşmenin<br />

hammadde ve malzeme giderlerini artırarak maliyetleri<br />

yükselteceği görüşü dikkati çekmektedir. Ancak bu<br />

noktada kalitenin, müşteri beklentileri ile ilişkisi bir kez<br />

daha vurgulanarak, pazardaki hedef müşteri potansiyeline<br />

ilişkin beklentilerin iyi belirlenmiş olması gerektiğinin<br />

de altı çizilmektedir (Acuner, Arıkbay, vd., 2004)<br />

SONUÇ ve ÖNERİLER<br />

Sanayi sektörünün gelişimiyle sektörün ihtiyaçları genişlemiş<br />

ve uluslararası rekabetin de hızlandırdığı bir<br />

süreç içinde kalite artırma uygulamaları günümüz sanayi<br />

işletmelerinin tüm süreçlerine ve fonksiyonlarına<br />

yayılmıştır. Ürün ve sistem belgelerinin sanayi sektöründe<br />

amacına uygunluk açısından geniş bir kullanım<br />

alanı mevcuttur. Dünyadaki tüm gelişmelerden ülkemiz<br />

de doğal olarak etkilenmiş ve özellikle 1980’li yıllardan<br />

itibaren “kalite” ülkemiz sanayi işletmeleri için kurumsal<br />

kültürün bir parçası haline gelmiştir.<br />

Bakanlığımız çalışmaları, TSE’nin çalışmaları, kalite<br />

belgelendirme kuruluşlarının varlığı, Endüstri Mühendisliği<br />

biliminin gelişmesi, Kal-Der’in kurulması ve bu<br />

alandaki birçok gelişme, işletmelerde “kalite” kültürüne<br />

çok önemli katkılar yapmıştır. Günümüzde kalite terminolojisi<br />

artık tüm kuruluşlar için çok kolay anlaşılır hale<br />

gelmiş, diğer işletme fonksiyonları yanında “kalite birimleri”<br />

de hak ettiği yeri almıştır.<br />

Bakanlığımız fonksiyonları itibariyle incelendiğinde organizasyon<br />

yapımızda yer alan Metroloji ve Standardizasyon<br />

Genel Müdürlüğümüz ve ilgili kuruluşlarımızdan<br />

TSE ülkemizde “ölçüm, standardizasyon, kalite<br />

ve belgelendirme” dörtlüsünün birbiriyle bağlantısının<br />

anlaşılmasında ve bu doğrultudaki çalışmaların hayata<br />

geçirilmesinde öncü rol oynamışlardır. Yine Bakanlığımızın<br />

bir önceki organizasyon yapısının verdiği görevler<br />

çerçevesinde yürüttüğü “tüketici hakları” konusundaki<br />

çalışmaları, tüketicinin sanayi işletmelerinden beklediği<br />

kalite standartlarını ortaya çıkarmada son derece etkili<br />

olmuştur. Asıl olan da müşterinin bugünkü ve gelecekteki<br />

ihtiyaçlarını ortaya çıkarmak ve hatta onun beklentilerinin<br />

üzerine çıkmaktır.<br />

Kalite sistemlerini belgelendirme işlemi, sistematik çalışma<br />

anlayışını bununla birlikte verimlilik anlayışını da<br />

güçlendirmektedir. Ancak tüm işletme sahip ve yöneticilerinin<br />

gerek verimlilik artırma çabalarının gerekse<br />

kalite yönetiminin uzun soluklu, sabır, kararlılık ve emek<br />

isteyen yönetim yaklaşımları olduğu ve birbirlerinin tamamlayıcısı<br />

olduğu konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir.<br />

Kaynaklar:<br />

1. Acuner, Ş., Müşteri Memnuniyeti ve Ölçümü, MPM<br />

Yayınları, No. 655, Ankara, 2001.<br />

2. Acuner, Ş., Arıkbay, C., vd. “Türkiye KOBİ’lerinde<br />

Kalite Altyapısının Kalite Yönetim Uygulamalarına<br />

Etkisi,” İKÜ, MPM ve KOSGEB, 1.KOBİ’ler ve<br />

Verimlilik Kongresi, İstanbul, 11-12 Aralık 2004,<br />

s.339- 349.<br />

3. Birbil, D., Yıldırım, Ş., Beyaz Eşya Sektöründe Kalite<br />

Yönetimi Uygulamaları, MPM Yayınları, No: 648,<br />

Ankara, 2000.<br />

4. Kubr, M., Yönetim Danışmanlığı Meslek Rehberi,<br />

MPM Yayınları No: 711.<br />

5. Lynch, F.R. ve Werner, J.T. Continuous Improvement:<br />

Teams and Tools, Milwaukee: Wisconsin,<br />

USA, ASQC Quality Press, 1992.<br />

6. MPM, Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi.<br />

7. Peşkircioğlu, R., “Kalite Yönetiminde ISO 9000 Uygulamaları”,<br />

MPM Yayınları, No: 620, Ankara, 1999.<br />

8. Prokopenko, J., North, K., “Verimlilik ve Kalite Yönetimi:<br />

Modüler Program”, Bilim, Sanayi ve Teknoloji<br />

Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü, Yayın No:<br />

716.<br />

9. TS EN ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Standardı.<br />

50

AMBALAJ<br />

Ambalaj<br />

Standardizasyonu<br />

İle Verimlilik<br />

Ali Enver BAKİOĞLU<br />

FASD Yönetim Kurulu Başkanı<br />

Hasan Salih ACAR<br />

FASD Genel Sekreteri<br />

FASD (Fleksibıl Ambalaj Sanayicileri Derneği) 2005 yılında<br />

kurulmuş olup bugün itibari ile 56 üyesi ile Türkiye<br />

fleksibıl ambalaj sanayiinin tek ve en yetkin temsilcisidir.<br />

Ambalaj sanayinin 15 milyar USD’nin üzerinde<br />

olduğu tahmin edilen 2012 yılı sektör büyüklüğünün<br />

önemli bir kısmı fleksibıl ambalajlardan oluşmaktadır.<br />

Fleksibıl ambalaj sektörü, modern hayatın bir gereği<br />

olarak sürekli büyüme eğilimindedir. Bu eğilim, ekonomik<br />

verilere de doğrudan yansımaktadır. Fleksibıl<br />

ambalaj sektör büyüklüğü 2012 yılında dünya çapında<br />

74 milyar USD’ye, Avrupa’da ise 11,9 milyar Euro’ya<br />

yükselmiştir. Fleksibıl ambalaj sektörü, doğrudan ve<br />

dolaylı ihracata katkısıyla Türkiye ekonomisinde önemli<br />

bir yer tutmaktadır.<br />

Türkiye Fleksibıl ambalaj sektörünün hedefi; 2023<br />

senesine kadar Avrupa’nın fleksibıl ambalaj tedarik<br />

üssü haline gelmektir. Sektör bugün itibariyle teknolojik<br />

altyapısı, insan kaynakları, bilgi birikimi, kapasitesi<br />

ve kurulu sistemleri sayesinde yakaladığı üstün kalite<br />

ve yüksek müşteri memnuniyeti ile ürünlerini dünya<br />

pazarlarına kabul ettirmiş bir konumdadır. Bu durum<br />

ancak kaynakların verimli kullanılması ile mümkün olabilmektedir.<br />

Ambalaj, TS EN 14182 standardına göre “hammaddeden<br />

işlenmiş ürüne kadar, üreticiden kullanıcı veya tüketiciye<br />

kadar, ürünün bir arada tutulması, korunması,<br />

yüklenip-boşaltılması, sevk edilmesi ve tanıtılması için<br />

kullanılan herhangi bir yapıdaki herhangi bir malzemeden<br />

yapılmış bütün ürünler” olarak tanımlanmaktadır.<br />

Ambalajın en önemli işlevi korumadır. Ürün dış koşullara<br />

duyarlıysa, ambalajlamadan kabul edilemez durumdaysa<br />

veya ambalajsız halde çevreye zarar vermekteyse,<br />

korumaya ihtiyaç duyulur. Ambalaj, içinde bulunan<br />

ürünleri çarpma, ıslanma, zedelenme gibi fiziksel etkilerden;<br />

ekşime, bozulma, çürüme gibi kimyasal etkilerden<br />

korumaktadır. Toz, kir, aşınma, nem, ışık, ısı ve<br />

delinmeye neden olabilecek diğer yüzeylerle temas,<br />

ürünü etkileyen dış koşulların en önemlileridir.<br />

- Koruma, ürüne göre değişen bir faktördür. Ambalajın<br />

ömrü, ürünün beklenen ömründen fazla olmalıdır.<br />

Özellikle gıda maddeleri için geliştirilen ambalajların,<br />

gıda maddesi için istenen raf ömrü boyunca ürünü<br />

koruyabilmesi ve karar kılınan uygun ambalajın<br />

standardize edilebilmesi gereklidir. Bu süreç, sürekli<br />

gelişim yoluyla verimliliği artırır.<br />

- Ambalaj çevrenin korunmasına katkı sağlar. Ambalaj<br />

olmadan üretilen ürünler tüketiciye ulaştırılamadıklarından<br />

bozulacak ve hem doğal kaynakların<br />

51 KASIM <strong>2013</strong>

gereksiz yere tüketimi hem de bozulan ürünlerin etkisi<br />

nedeniyle çevreye olumsuz etkide bulunacaktır.<br />

- Ambalaj ürünü koruyarak, gereksiz atık oluşumunu<br />

ve israfı önleyerek, verimli kullanım sağlayarak ve<br />

sağlığı koruyarak ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğe<br />

önemli bir katkıda bulunur.<br />

Kurumsal ve tüketici farkındalığının artmasıyla ve medyanın<br />

da etkisiyle birlikte yaygınlaşan genel kanının<br />

aksine ambalaj çevreyi kirleten değil koruyan bir malzemedir.<br />

Doğru ambalaj, farklı tasarım seçenekleri ile<br />

büyük miktarda ürünün korunması için kullanılan malzeme<br />

miktarının azaltılmasını sağlar. Avrupa Fleksibıl<br />

Ambalaj Örgütü (FPE) “daha çok daha azdır” sloganıyla;<br />

daha fazla koruma, daha fazla bariyer etkisi, daha<br />

fazla kullanım kolaylığı, ihtiyaca daha uygun mekanik<br />

özellikler ve daha fazla geri dönüşüm ve geri kazanım<br />

uygulamasının, kaynakları korumaya çok büyük bir<br />

olumlu etki sağlayacağını ifade etmektedir.<br />

“Sürdürülebilir ambalaj” koruduğu ürünle birlikte bir<br />

bütün olarak, ürün yaşam döngüsün tamamı içinde<br />

değerlendirilmelidir. Bu bağlamda “sürdürülebilir ambalaj”ı<br />

yalnızca “geri dönüştürülebilme” bağlamında<br />

değil gıda zinciri içinde çevreye yaptığı toplam etki ile<br />

değerlendirmek daha doğru olacaktır.<br />

1- Ambalajın etkinliği, bilgilendirme ve sorumlu tüketimi<br />

destekleyerek, tedarik zinciri boyunca hareket<br />

eden ürünü etkin bir şekilde içererek ve koruyarak<br />

topluma değer katmasıdır.<br />

2- Ambalajın verimliliği, ürünün yaşam döngüsü boyunca<br />

mümkün olduğu kadar malzeme ve enerjinin<br />

verimli bir şekilde kullanılmasının sağlanmasıdır. Bu<br />

durum, depolama, taşıma ve elleçleme gibi destek<br />

sistemleri ile ilgili etkileşimlerdeki malzeme ve enerji<br />

verimliliği ile birlikte değerlendirilmektedir.<br />

Tüketici algısında ambalajın işlevselliği kabul edilmekle<br />

birlikte “aşırı ambalajlama” konusunda artan bir duyarlılık<br />

söz konusudur. Öte yandan, kısa raf ömrü olan,<br />

sezon dışı ve yaşam tarzındaki değişime bağlı küçük<br />

porsiyonda ürünlere talepte de bir artış görülmektedir.<br />

Tüketici gözünde “aşırı ambalaj”, çevreye zararlı etkiye<br />

sahip ve fazla düzenli-depolamaya (çöp oluşumuna)<br />

yol açan ambalaj atığı olarak algılanmaktadır. Bu nedenle,<br />

tüketici geri dönüşüme uygun ambalajlara yönelmektedir.<br />

Bu aşamada, ambalajın bozulmayı önleme,<br />

kullanım kolaylığı sağlama, porsiyon düzenleyerek<br />

ihtiyaca göre gıda tüketimi sağlama ve atıkları azaltma<br />

yoluyla kaynak korumaya yaptığı olumlu etkisi sayesinde<br />

çevrenin ve doğal kaynakların sürdürülebilirliğine<br />

yapmakta olduğu katkı göz ardı edilmemelidir.<br />

Gıda atığı büyük bir çevre problemidir. Avrupa CO 2<br />

salımının<br />

dörtte biri gıda ve içecekten kaynaklanmakta,<br />

Avrupa’da her yıl 90 milyon Euro tüketilemeyen gıdalar<br />

için harcanmaktadır. CO 2<br />

salımının yanı sıra su ve diğer<br />

doğal kaynakların kullanımı da göz önünde bulundurulduğunda,<br />

gıda atığının yol açtığı kayıpların çok zaman<br />

ambalajdan daha büyük bir çevre problemine yol açtığı<br />

görülecektir.<br />

Ambalaj atığı çöp değildir. Kaynağında ayrıştırılarak<br />

toplanan ambalaj atığı, sistemli bir şekilde geri dönüşüm<br />

işlemlerine tabi tutularak hammadde haline dönüştürülebilmektedir.<br />

Hem daha az malzeme ile daha<br />

fazla ürünü koruyabilmesi, hem de geri kazanım ve geri<br />

dönüştürmeye uygunluğu ve enerji geri kazanımı için<br />

uygun kalorifik değere sahip olması nedeniyle fleksibıl<br />

ambalajlar verimlilik ve sürdürülebilirlik açısından büyük<br />

avantajlara sahiptir.<br />

Aynı miktardaki ürünün daha az miktardaki ambalaj<br />

malzemesiyle (daha az kaynak ve enerji kullanımı) daha<br />

uzun raf ömrü sağlaması modern ambalaj sanayiinin<br />

en önemli hedefidir. Bu sayede verimlilik artışı sağlanmakta<br />

ve verimliliği genel kabul gören uygulamalar<br />

standartlaşmaktadır.<br />

Kaynaklar:<br />

• Arıkan, A., Tüzel, N. (2012). 2011 Türkiye Ambalaj<br />

Sanayi Raporu. Ambalaj Bülteni, Eylül/Ekim 2012.<br />

• Gaster, P. (<strong>2013</strong>, Mart). The European Flexible Packaging<br />

Market 2012. FPE etkinliğinde yapılan PCI<br />

Films Consulting Ltd. tarafından yapılan sunum.<br />

• European Aluminium Foil Association. More is Less<br />

isimli sunum.<br />

52

Standardizasyon ve Kalite Konularının<br />

Eğitim Sistemine<br />

Entegrasyonu<br />

EĞİTİM SİSTEMİ<br />

Standardizasyon, kalitenin kaynağı olarak tanımlanabilir.<br />

Zira standardizasyon olmadan kalitenin yakalanması<br />

mümkün olmayıp, kalite yolculuğunun tren rayları gibi<br />

de düşünülebilir.<br />

Kalite, insanı gerçek manada “Eşref-i Mahlukat” olarak<br />

görmek ve ona göre değer verip onlara hizmet sunmak<br />

olarak tanımlanabilir.<br />

Eğitim ise insanı anlamaktır. Güzellik gibi, bunun da<br />

tarifi kişiden kişiye göre değişmektedir. Nasıl ki her<br />

insanın güzellik anlayışı ve tarifi farklı ise, eğitimin de<br />

tarifi farklıdır. Zira eğitim, insanlarda hayat boyu devam<br />

eden bir olgu olduğundan; insanların davranışlarında<br />

belli gelişmeler sağlamaya yarayan, formal/informal<br />

süreçlerin tamamını kapsayan planlı bir etkileme ve<br />

etkilenme süreci olarak tanımlanabilir. Eğitim ilim ve<br />

erdemin bir arada verilmesidir. Bunu sağlayabilmek<br />

için de sürekli değişen ve dönüşen dünyadaki milletler<br />

mücadelesinde hak edilen yeri alabilmek için, eğitime<br />

gereken önemi vermek zorundayız.<br />

Ana karnında başlayıp, mesleğe atıldıktan sonradan,<br />

ölüme kadar devam eden bir süreçte kalitenin olması<br />

insana duyulan saygı gereğidir. Kalitenin olabilmesi için<br />

de standardizasyon olmazsa olmazdır.<br />

Selçukluların Nizamiye Medreseleri ile başlayıp, Fatih<br />

döneminde kurulan ve üniversite anlamında dünya tarihinde<br />

bilinen en eski eğitim müesseselerinden olan<br />

Sahn-ı Seman Medreseleri ile Türkler eğitim tarihinde<br />

ilkleri gerçekleştirmiştir.<br />

1502 tarihinde Sultan II. Bayezid döneminde “Kânunnâme-i<br />

İhtisâb-ı Bursa” ile dünyada ilk standart uygulaması<br />

başlatılmasına rağmen, günümüzde başta eğitim<br />

Abdulkadir AÇAR<br />

75. Yıl Mesleki Eğitim Merkezi Müdürü<br />

olmak üzere birçok konuda kalite ve standart henüz<br />

yakalanamamıştır. Eğitimde standardizasyon, tek tip<br />

insan yetiştirmek için insanları kendimize benzetmek<br />

olarak algılanmıştır.<br />

Eğitimde kalite ve standardizasyonun yakalanabilmesi<br />

için, kendi tarihimizden ve gelişen dünyadan ilham alınarak<br />

köklü bir reforma gidilmelidir.<br />

Baştan sona hoşgörü olan eğitimin kalitesinde hoşgörü<br />

ihanettir, düşüncesiyle; öğretmen, eğitim yöneticisi,<br />

eğitim kalitesi ve eğitim ortamları asgari bir standarda<br />

getirilmeli, eğitim çıktılarının akreditasyonu ile eğitimin<br />

kalitesinden taviz verilmemelidir.<br />

Bu bildiride kalite ve standardizasyonun eğitim sürecinde<br />

entegrasyonu incelenmekte ve tartışılmaktadır.<br />

“İnsanları düzeltebilmemiz için, önce kendimizi düzeltmemiz<br />

gerekir” der Hz. Ömer ve Hz. Ali’de “Eğri cetvelle<br />

doğru çizgi çizilmez” buyurur.<br />

Doğru elemanlardan oluşan, doğru bir sistem olmadan,<br />

doğru ürün alınması mümkün değildir. Öyleyse<br />

“hata yapma lüksümüz olmayan” eğitimin; ön yargı ve<br />

ön kabullerden arınmış bir düşünce ile yeniden doğruların<br />

üzerine inşa edilerek, geleceğimizin garantiye<br />

alınması şarttır.<br />

Eğitim çocuğun toplumla, daha da ötesi devletle ilk<br />

yüzleşmesidir. Ve ilk yüzleşmedeki “ilk İntiba”ın kolayca<br />

değişmeyeceği de bilimsel olarak ispatlanmıştır.<br />

53 KASIM <strong>2013</strong>

Toplumun yapısına ve eğitimin ürün çıktısına baktığımızda;<br />

ilk intibanın hiç de iyi olmadığını görmekte,<br />

yaşamakta ve milletçe bedel ödemekteyiz. Görmediklerimiz,<br />

ya da görmek istemediklerimiz yakıp, yıkarak<br />

kendilerini gösterdiler.<br />

Eğitimciler olarak kabul etmeliyiz ki, toplumdaki günahlardan<br />

şikâyetçi olma hakkımız yoktur. Toplumdaki<br />

sevabın da, vebalin de en az yarısı bizimdir, zira eğitimciler<br />

olarak ürün bizim ürünümüzdür.<br />

Fildişi kulelerde yaşayıp, çocuklarını çok özel şartlarda<br />

okutanlar kendi çocuklarının gelecekte, ihmal edip,<br />

görmedikleri insanlarla birlikte yaşayacaklarını düşünemiyorlar.<br />

Çocuklarının huzurlu bir gelecekte yaşamasını<br />

isteyenler, “ötekileri de” görmek zorundadır. Zira ekilen<br />

diken tohumlarından, gül biteceğini beklemek boşunadır.<br />

Çocukları birer sayı, birer kemiyet, birer yaramaz olarak<br />

gördük hep birlikte. Oysa bizim için birer sayı, birer kemiyet<br />

ya da birer yaramaz olanlar; birilerinin çocukları,<br />

ümitleri, gelecekleri ve her şeyidir. Her biri ayrı bir dünya,<br />

ayrı bir âlemdir.<br />

Öğretmenlere emanet edilen her çocuk, birilerinin bütün<br />

varlığı, bu ülkenin, bu milletin, belki de bu dünyanın<br />

geleceğidir.<br />

Öğretmenlik hem çok zor hem de çok kolay bir meslektir.<br />

Her çocuğu kendi öz evladımız gibi görebilirsek<br />

çok kolay, evladımız gibi göremezsek ise belki de dünyanın<br />

en zor mesleğidir.<br />

Bunu başarabilmek ve şaşmamak için de, her öğretmenin<br />

her derste “Benim çocuklarımın öğretmeni<br />

benim gibi olsaydı ne yapardım” sorusunu kendisine<br />

sorması gerekir. Aynı şekilde yetkili ve etkili olanlar da<br />

“Özel bir okulum olsaydı, yönetici olarak atadıklarımı,<br />

kendi okuluma yönetici ya da öğretmen olarak alır mıydım”<br />

sorusunu kendilerine sorma yürekliliğini göstermelidirler.<br />

Bunları yapabilir ve kendimizi karşıdakinin yerine koymayı<br />

becerebilirsek ve insanı gerçek manada “Eşrefi<br />

Mahlukât” olarak görebilir ve ona göre davranırsak birçok<br />

problemi kolayca çözebiliriz.<br />

Niteliğinden çok, niceliğine bakarak okullar açtık ve aynı<br />

zihniyetle yetiştirilmiş öğretmenler ve o öğretmenlerin<br />

içinden de aynı şekilde “Bir Mühür, Bir Müdür” diyerek<br />

yöneticileri yetiştirmeden okullara atadık. Daha sonrada<br />

“Nerede hata yaptık” sorusunu kendimize sorduk.<br />

Kem alet ile kemalât olmayacağını düşünemedik!..<br />

Ülke genelindeki eğitime objektif bir şekilde baktığımızda;<br />

hem fiziki, hem öğretmen ve yönetici yeterlikleri,<br />

hem de ürün çıktıları bakımından mukayese edilemeyecek<br />

derecede dengesizlikler ve yetersizlikler olduğunu<br />

görürüz.<br />

Bütün bu eşitsizliklerle birlikte, merkezi sınavlarda ve<br />

bakanlığımızın denetimlerinde de bunlar eşit şartlara<br />

sahipmiş gibi değerlendirme ve sınavlar yapılmaktadır.<br />

Öyleyse aynı şartlarda değerlendirdiklerimizi, aynı şartlara<br />

taşımakla yükümlüyüz.<br />

Temel problemimizi genel manada özetlersek; çalışan<br />

ile çalışmayanı, başarılı ile başarısızı ayırt eden bir standardımız<br />

bulunmamaktadır.<br />

Bütün bu olumsuzluklar karşısında acilen yapmamız<br />

gerekenler:<br />

Öğretmen Yetiştirme<br />

Öğretmen yetiştiren okulların ya doğrudan MEB’e bağlanması<br />

ya da MEB ile koordineli çalışıp, arz-talep dengesi<br />

doğrultusunda akredite edilmiş bir sistemle öğretmen<br />

yetiştirmesi elzemdir.<br />

Bolca öğretmen adayı yetiştirip, bu gençleri ortada bırakmaya<br />

hakkımız yoktur.<br />

Eğitim Fakültesinden mezun olan öğretmen adayları,<br />

Türkiye genelinde “TÜRKAK” tarafından akredite edilmiş<br />

markalaşmış okullarda bir yıl tam donanımlı staj<br />

görmelidir. Bu stajı başarı ile tamamlayanlar adaylığı<br />

kalkmış memur olarak, doğrudan öğretmen olarak<br />

atanmalıdır.<br />

Bu uygulama ile belli bir standartta öğretmen yetiştirmiş<br />

oluruz.<br />

Fiziki Alt Yapı<br />

Gerek ilk ve orta öğretimde, gerekse de yüksek öğretimde<br />

amiyane tabirle birçok “Tabela Okulumuz” vardır.<br />

Her dönemde arz-talep dengesinden ziyade, birçok<br />

farklı mülahaza ile tabela okulları açtık ve açmaktayız.<br />

Özellikle ilçelerde açılan Meslek Yüksek Okulları, birçok<br />

konuda birçok meslek lisesinden çok daha geridedir.<br />

Eğitimin tamamında standartlardan yoksun çok okul<br />

yerine, tam donanımlı kampüsler kurup öğrenci taşıması<br />

yapılması daha akılcı ve daha verimli olur.<br />

Okulların hem personel, hem de her türlü donanımı tamamlanmadıkça<br />

açılması yoluna gidilmemelidir. Bunlar<br />

tamamlanmadan açılan okullarda, kâğıt üzeri “sözde<br />

eğitim” yapılmakta, telafisi olmayacak şekilde çocuklarımızın<br />

geleceği ile oynanmakta ve ağır bedeller ödenmektedir.<br />

Okulların yapımında insan onuruna yakışır bir standart<br />

belirlenmeli ve çevre, elektronik güvenlik sistemleri, ağ<br />

bağlantıları, emniyet tedbirleri, aşırı soğuk ve aşırı sıcak<br />

bölgeler göz önüne alınarak ısıtma-soğutma sistemleri<br />

vb yapım aşamasında tamamlanmalıdır. Mevcut<br />

durumda okul yöneticileri bir şeyler yapmak çabasına<br />

girmekte ve maddi-manevi birçok hata işlenmektedir.<br />

Bölge şartlarına göre tespit edilmiş bir standartta okul<br />

54

projeleri detaylandırılmalıdır. Aksi durumda Erzurum<br />

gibi bölgelerde çocuklar soğuktan donmakta ya da<br />

gölgede sıcaklığın 50 derecelere yaklaştığı Urfa gibi<br />

bölgelerde çocuklar sınıfta sıcaktan kavrulmaktadırlar.<br />

Yönetici Atama<br />

Başarı hikâyeleri olan öğretmenler arasından, tarafsız<br />

ve geniş tabanlı bir komisyonca “objektif” kriterlerle<br />

seçilecek yöneticiler okulların başına getirilmelidir. Seçilen<br />

bu okul müdürlerinin kendi ekiplerini kurup, ekibiyle<br />

gelip, ekipleriyle gitmeleri uygulaması yapılmalıdır.<br />

Başarı/başarısızlık sadece müdüre değil tüm ekibe mal<br />

edilmelidir.<br />

Mevcut durumda, okullar iç çekişmelerle çalkalanmakta<br />

ve sistem, dolayısıyla da çocuklarımız zarar görmektedir.<br />

Eğitim-Öğretim<br />

Mevcut sistemde verilen örgün ve yaygın eğitimin çıktıları,<br />

eğitimi verenlerce değerlendirilmektedir. Sonuçta<br />

ne derece başarılı olduğumuz da ortadadır. Kabul etmeliyiz<br />

ki eğitim kurumları yetersizliklerini kabullenmemekte<br />

ve içi boş diploma, belge ve sertifikalar vermeye<br />

devam etmektedir.<br />

Acilen akreditasyona gidilip, eğitim kurumlarının “Kalite<br />

Yönetim Standartları” belirlenmeli ve buna göre de<br />

okullarda “Kalite Yönetim Sistemi” kurulmalıdır. Kalite<br />

Yönetim Sistemini başarı ile kuran okul ve kurumların,<br />

sadece yöneticileri değil tüm personeli ödüllendirilmelidir.<br />

Zira sağlanan başarının, ekibin başarısı olduğunu<br />

göz ardı etmemeliyiz.<br />

Eğitim kurumlarının tümündeki çıktıların bağımsız kuruluşlarca<br />

ölçülüp, değerlendirilmesi yoluna gidilmelidir.<br />

Milli Eğitim Müdürlüklerin de, o ildeki kurumların kalite<br />

güvence süreçlerinin uygulanmasını sağlayacak, bu<br />

süreci yürütecek ve bu yönde gerekli desteği kurumlara<br />

sağlayacak bir “Kalite Güvence Birimi”nin oluşturulması<br />

gerekir.<br />

Kalite Güvence Biriminde çalışanların bu konuda eğitim<br />

görmüş, bir nevi akredite edilmiş öğretmenlerden<br />

oluşmasına hassasiyet gösterilmelidir. Bu birimde çalışanların<br />

ders ücretleriyle ilgili yasal düzenleme yapılmalıdır.<br />

Bu konuya en çok hazır olan okullar olduğundan dolayı,<br />

öncelikle MTE kurum ve kuruluşlarından başlanarak<br />

tüm okulların akreditasyona sahip olması sağlanmalıdır.<br />

Bu süreç başlangıçta seçilecek pilot okullara odaklanmalı,<br />

ancak önümüzdeki 3 yıllık süreçte aşamalı olarak<br />

diğer okulları da içine alacak şekilde yaygınlaştırılmalıdır.<br />

Süreç, resmi bir öz değerlendirme sisteminin uygulanması<br />

suretiyle kolaylaştırılmalı ve MEB tarafından<br />

görevlendirilecek il düzeyindeki bağımsız ekipler tarafından<br />

gerçekleştirilecek değerlendirme ziyaretleri ile<br />

takip edilmelidir.<br />

Öz değerlendirme sistemi her kurumun tüm çalışanları<br />

ve paydaşlarınca; kurum ve yöneticilerle, zümrelerin<br />

değerlendirilmesi şeklinde olmalı, buna göre Eylem<br />

Planları hazırlanmalı, uygulanmalı ve takip edilmelidir.<br />

Kalite Yönetim Standartları yeni oluşturulan Öz Değerlendirme<br />

Süreci üzerine yapılandırılacak biçimde tasarlanmalıdır.<br />

Öz Değerlendirme, aşağıdaki süreçleri desteklemelidir;<br />

• Kişiler<br />

• Çalıştıkları yerler<br />

• Kullandıkları kaynaklar<br />

• Verdikleri kararlar<br />

Öz Değerlendirme sürecinde ‘ne yapılıyor’ ve ‘nasıl<br />

yapılıyor’ sorularının cevapları gözden geçirilmelidir.<br />

Ayrıca, daha etkili çalışma yolları planlanarak uygulanmalıdır.<br />

Bazı noktalarda, öz değerlendirmenin, herkesin<br />

beklediği gelişmeleri sağlayıp sağlamadığı konusunda<br />

yardımcı olur.<br />

Öz değerlendirme sistemi il müdürlüklerince takip edilebilirken,<br />

bakanlıkça da takip edilecek şekilde düzenlenmelidir.<br />

Akreditasyon sürecindeki başarı/başarısızlık başta yönetim<br />

ekibi olmak üzere kurumun tüm çalışanlarına<br />

yansımalıdır.<br />

Uygulanacak sistem ile öğretmenler sadece eğitim-öğretim<br />

ile uğraşırken öğrenci çıktıları bağımsız kuruluşlarca<br />

değerlendirilmeli ve buna göre geri dönüşümle<br />

eksiklikler tamamlanmalıdır.<br />

Akreditasyondaki başarı görevde yükselmede ciddi bir<br />

etken olurken, başarısızlık ekibin yöneticilik görevine<br />

son vermeyle karşılığını bulmalıdır.<br />

Başarı ve başarısızlığın yeterince görülmediği mevcut<br />

sistemde, çalışanların da şevki gittikçe kırılmakta ve<br />

sistem hızla kötüye gitmektedir.<br />

Sonuç olarak; eğitim sistemimizin istenen seviyeye<br />

ulaşabilmesi için, objektif kriterlerle ölçülen ve duygusallığa<br />

yer vermeyen bir sözleşme sistemi ile başarıyı<br />

yakalayabiliriz.<br />

Hayatın provası olmadığını ve eğitimcilerin hata yapma<br />

şansının bulunmadığını göz ardı etmemek zorundayız.<br />

Başarı için kendini geminin dışında hissedenleri, onları<br />

görerek ve öteki olmadıklarını adil uygulamalarımızla<br />

geminin içine alarak, gemiyi limana sağ salim ulaştırabiliriz.<br />

55 KASIM <strong>2013</strong>

EĞİTİMİN ROLÜ<br />

Standardizasyon Bilincinin Gelişmesinde<br />

EĞİTİMİN ROLÜ<br />

Günlük hayatımızda karşılaştığımız birçok olgu ya da<br />

kavramın nasıl oluştuğunu hep merak etmekteyiz.<br />

Bunların insanlığın ortak ürünü olan standardizasyonun<br />

sonucu olduğunu çoğumuz bilmeyiz. Günümüz<br />

dünyasında standardizasyon altyapısı (Ulusal, bölgesel<br />

ve uluslararası standardizasyon altyapısı ve teşkilatlar)<br />

oldukça güçlü ve profesyonel durumdadır. Bu yapılar<br />

sebebiyle standardizasyona ulaşım için herkese ciddi<br />

ve önemli görevler üstlenme imkanı vermektedir. Bu<br />

imkanlara ulaşabilmek için de farkındalık oluşturma ve<br />

bilinçlendirme programlarına ihtiyaç vardır. Bu noktada,<br />

en önemli ve temel araç olarak eğitim ortaya çıkmaktadır.<br />

Standardizasyon bilincinin eğitim yoluyla yerleştirilmesinin<br />

önemi ile eğitim yöntemlerini anlatmayı amaçlanan<br />

bu sunum aşağıdaki başlıkları içermektedir:<br />

1- Standard, standardizasyon nedir Neden önemlidir<br />

2- Standardizasyon bilinci neden geliştirilmelidir<br />

3- Eğitimle standardizasyon bilinci nasıl sağlana bilir<br />

Eğitim türleri, eğitim/öğretim aşamaları.<br />

4- Değerlendirme ve sonuç.<br />

Geçen yüzyılın sonunda, ABD, Avrupa’da ve Güney<br />

Kore gibi uzak doğu ülkelerinde standardizasyon ile<br />

ilgili bilinçlendirmeyi sağlamak amacıyla bazı ciddi girişimler<br />

başlatılmıştır. Örneğin Roterdam Erasmus Üniversitesi’nde<br />

“Management of Innovation” adı altında<br />

standardizasyon kariyeri verilmeye çalışılmıştır. Diğer<br />

bazı ülkelerde benzer bazı çalışmalar olsa da yeterli<br />

ilgi ve alaka gösterilmiş değildir. Buna karşılık konunun<br />

önemi gittikçe daha çok anlaşılmakta; son birkaç yıl<br />

içerisinde Avrupa kıtasını muhatap alan “Avrupa Standardizasyon<br />

Akademisinin (European Academy on<br />

İhsan ÖVÜT<br />

TSE Eğitim Dairesi Başkanı<br />

Standardization (EURAS)” çalışmaları; Çin ve Kazakistan’da<br />

standardizasyon mühendisliğinin kurulmuş<br />

olması; Avrupa Standard Kuruluşları olan CEN, CE-<br />

NELEC ve ETSI’nın “Standardizasyonun Eğitimi Ortak<br />

Çalışma Grubunu (JWG-Eas, Joint Working Group<br />

on Education about Satndardization) kurmuş olmaları<br />

önemli gelişmelerdir.<br />

Bu çalışmalarda, akademisyenler ve profesyonel yöneticiler<br />

için standard ve standardizasyon eğitimi; gelişmede,<br />

yenilikçi yaklaşımlar oluşturmada, ürün ve ufuk<br />

geliştirilmesinde önemli bir mihenk taşı olarak vurgulanmaktadır.<br />

İlgili tüm taraflarda standardizasyon bilincinin oluşması;<br />

ulusal, bölgesel ve uluslararası standardizasyon<br />

çalışmaları hakkında farkındalığın oluşması, gelecek<br />

vadeden bir kariyer meslekten çok yeni standard yapıcılarının<br />

yetişmesi sadece eğitimle sağlanabilir. Ayrıca,<br />

var olan standardların kullanılması ve geliştirilmesinde,<br />

standard veya standard grubu bazlı eğitimler oldukça<br />

önemlidir. Ortaya konulmuş olan norm veya kriterlerin<br />

tatbiki ve doğru anlaşılmasının yolu bilgilendirme ve bilinçlendirmeden<br />

geçer.<br />

Çin, Güney Kore, Japonya, Avrupa ve ABD’de standardizasyona<br />

yeni aktörler kazandırmak için ciddi çalışmalar<br />

yürütülmektedir. Durum tespitleri yapılmakta,<br />

eğitimin çeşitli aşamalarına yönelik politikalar üretilmekte,<br />

AR-GE çalışmaları önerilmektedir.<br />

Doğası gereği ihtiyari olan standardizasyonun, katılımcıları<br />

da gönüllü olacağından bu alanda ciddi ve sabırlı<br />

56

çalışmaya ihtiyaç vardır. Standard yapıcılar ile standard<br />

kullanıcılar arasındaki zincirde, standardizasyon bilincinin<br />

oluşturulması ve herkesin standard oluşturmada bir<br />

şekilde katkı sağlaması önemlidir. EURAS’ın Avrupa’da<br />

Akademik Standardizasyon Eğitimi Beyaz Kitabının girişinde<br />

özetle şöyle denilmektedir: “Bölgeler, ülkeler,<br />

sanayi sektörleri ve şirketler için standardizasyon stratejik<br />

bir mal varlığıdır. Standardizasyonda üstün olmak<br />

için düzenli eğitim bir ihtiyaçtır.”<br />

Bu sunumda standard, standardizasyonun tanımı ve<br />

önemi ifade edildikten sonra, standardizasyon bilincinin<br />

neden geliştirilmesi izah edilecek; bunu müteakip<br />

standardizasyon bilincinin eğitimle nasıl sağlana bilineceği,<br />

eğitim türleri, eğitim/öğretim aşamaları örneklendirmeye<br />

çalışılacak ve kısa bir değerlendirme ile sonuçlandırılacaktır.<br />

Standard, standardizasyon nedir<br />

Neden önemlidir<br />

İnsanların ihtiyaçlarını sürekli ve düzenli olarak karşılamasını<br />

sağlamak amacıyla koymuş olduğu kurallar ve<br />

diğer insanlarla birlikte benzer ürünü rahatlıkla kullanabilme<br />

gayreti neticesinde oluşan standard olgusu insanlık<br />

tarihi kadar eskidir.<br />

Standardın tanımı ile ilgili olarak birbirine benzer tanımlamalar<br />

yapılabilir. Genellikle, “imalatta, anlayışta, ölçme<br />

ve deneyde bir örnekliktir” diye ifade edilmektedir.<br />

Resmi ve uluslararası geçerli tanımların yer aldığı TS<br />

EN 45020, “Standardizasyon ve ilgili faaliyetler - Genel<br />

terimler ve tarifleri” standardında, standardizasyon ve<br />

standard aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:<br />

Standardizasyon:<br />

Mevcut ve muhtemel problemler dikkate alınarak, belirli<br />

bir konuda ortak ve tekrar eden kullanımlar için en<br />

uygun seviyede bir düzen gerçekleştirilmesi amacıyla<br />

gerekli hükümlerin oluşturulması faaliyeti.<br />

Notlar:<br />

1- Standardizasyon, özellikle, standardların hazırlanması,<br />

yayımlanması ve uygulanmasından oluşan bir<br />

faaliyettir.<br />

2- Standardizasyonun başlıca faydaları, ürün, proses<br />

ve hizmetlerin amaçlarına uygunluklarının geliştirilmesi,<br />

ticari engellerin aşılması ve teknolojik işbirliğinin<br />

kolaylaştırılmasıdır.<br />

Standard:<br />

Mutabakatla oluşturulmuş ve kabul edilmiş bir kurumca<br />

onaylanmış, mevcut şartlar altında en uygun seviyede<br />

bir düzen kurulmasını amaçlayan, ortak ve tekrarlanan<br />

kullanımlar için, faaliyetler ve sonuçlarıyla ilgili<br />

kuralları, kılavuzluk bilgileri veya karakteristikleri içeren<br />

doküman.<br />

Not: Standardlar, bilim, teknoloji ve tecrübenin birleştirilmiş<br />

sonuçlarına dayanmalı ve toplumun optimum<br />

faydasını amaç edinmelidir.”<br />

Tanımlardan anlaşılacağı üzere standardizasyon faaliyetinin<br />

sonucunda oluşan belge ya da dokümana<br />

standard denilmektedir. Standardizasyon ise bütün<br />

çalışma süreçlerinin genel adıdır. Her faaliyet standard<br />

ile neticelenmeyebilir. Yeteri kadar destek almayan çalışmalar<br />

taslak olarak kala bilir veya başka adlar altında<br />

yayınlanabilir. Standardlar, günlük hayatta kullandığımız<br />

birçok eşyanın ya da hizmetin etkinliğini ve güvenilirliğini<br />

artırmak ve hayatı kolaylaştırmak amacıyla hazırlanır.<br />

Üzerinde anlaşılmış en iyi uygulamaları gösterirler.<br />

Standardlar, konusunda uzman kişilerin bir araya gelmesiyle<br />

oluşturulur, yani ortak bir çalışmanın sonucudurlar.<br />

Standardizasyonda öncelikli olarak can ve mal güvenliği<br />

hedeflenirken aynı zamanda kalitenin alt sınırı tespit<br />

edilmek suretiyle belirlenen düzeyin altında mal ve<br />

hizmet üretimine müsaade edilmemektedir. Dolayısıyla<br />

teknolojik gelişmenin bir anlık çekilmiş resmidir.<br />

Standardın olmadığı bir alanı bulmak oldukça zordur.<br />

Ya ortak standardlar vardır ya da birilerinin koyup empoze<br />

ettiği sektörel standardlar vardır. Ortaklaşa oluşturulmuş<br />

standardlara uygun üretim ve tüketim, diğer<br />

insanlara karşı sorumluluğumuzdur.<br />

Standardlar, insanlığın ortak malı olup, canlı bir yapıya<br />

sahiptir. Teknolojik gelişmeler, anlayış farklılaşması,<br />

ihtiyaç değişikliği, talep farklılaşması, kolay ve hızlı kullanım<br />

ihtiyacı gibi hususlar standardların sürekli revize<br />

edilmesi, yenilenmesini gerektirir. Standardizasyonda<br />

tamamlanma yoktur.<br />

Standardlar, genel olarak tüm ilgili tarafların ortak çalışması<br />

sonucunda hazırlandığından küresel pazarlarda<br />

rekabet edebilmenin yolu standardlara uygun, kaliteli<br />

mal ve hizmet üretiminden geçmektedir. Standardın<br />

ekonomiye, üreticiye ve tüketiciye sağlayacağı bir çok<br />

avantajlar arasında verimlilik, tasarruf, seri imalat imkanı,<br />

maliyet düşüklüğü, kaliteli ürün elde etme, çevresel<br />

fayda sağlama, rekabeti geliştirme, can ve mal güvenliği<br />

ve benzerini sıralamak mümkündür.<br />

Standardlar temelde gönüllü kullanım için oluşturulur,<br />

ancak bazı durumlarda pazarda uygunluğun sağlanabilmesi<br />

için standardlar referans olarak gösterilerek<br />

zorunlu kılınmaktadır. Örneğin kredi kartlarının fiziksel<br />

özellikleri ve boyutları ile ilgili standard: TS EN ISO/<br />

IEC 7810. Kredi kartlarının bütün dünyadaki ATM/Pos<br />

makinelerinde kullanılabilmesi, bu standarda uymakla<br />

sağlana bilinmektedir 2- Standardizasyon bilinci neden<br />

geliştirilmelidir Günlük hayatımızın her aşamasında<br />

muhatap kalacağımız standardları bilmek, nasıl oluştuğunun<br />

farkında olmak ve buna katkıda bulunmak<br />

57 KASIM <strong>2013</strong>

önemlidir. Kullandığımız her hangi bir eşya veya uymak<br />

durumunda olduğumuz her hangi bir kural hakkında<br />

bazen “Ben olsam şöyle yapardım” deriz. İşte standardizasyon<br />

oluşturma güdüsü de o “ben olsaydım” ile<br />

başlar. Hayallerimiz, düşüncelerimiz, yenilikçi buluşlarımız<br />

standardize edilerek insanlığa mal olabilir. Teknik<br />

işlerle uğraşan herkes, mühendislik işi yapanların çoğu,<br />

tasarımcılar, projeciler, üreticiler, alıcılar, satıcılar, tüketiciler,<br />

vesaire, bir şekilde standardizasyonun bir tarafıdır.<br />

Standarda müdahil olmadığımız zaman başkalarının<br />

koyduğu standarda uymak veya uygulamak durumunda<br />

kalacağımızı unutmamalıyız. Endüstriyel hiçbir ürün<br />

kendiliğinden oluşmamakta, birilerinin hayali, tasarımı,<br />

çalışması ve emeği neticesinde ortaya çıkmakta ve nihayetinde<br />

piyasaya sürülmektedir. Alıcısı olmayan bir<br />

ürünün başkaları için ne değeri vardır. Kişi neyi, niçin,<br />

kim için, nasıl ve ne kadar üreteceğini, ancak standardlara<br />

uymakla daha ekonomik ve verimli olarak gerçekleştirebilir.<br />

Standardizasyon farkındalığı oluşturulması<br />

ile neyin standard olduğu, gelişime açık olduğu;<br />

neyin mevzuat veya kural olduğu rahatlıkla elde edilir.<br />

Çoğu zaman standard zannettiğimiz şey, başkalarının<br />

koymuş olduğu zorlayıcı kaideler olabilmektedir. Çünkü<br />

standard olabilmesi için kullanıcı dahil tüm tarafların<br />

katkıda bulunması ve kabullenmesi gerekmektedir.<br />

Bunun için standardizasyon bilinci oluşmadan neyin ne<br />

olduğunu bilmek oldukça zordur. Standard kullanıcılarının<br />

sadece faydalanan değil, aynı zamanda standard<br />

yapıcı olmalarının yolu standardizasyon bilincinin gelişmesinden<br />

geçer. Standard üretme işi, standardların<br />

nasıl, nerede, kimlerce hazırlandığını bilmekten geçer.<br />

Standardı koyan olabilmek için standardizasyon ve<br />

standardizasyon kültürünün bilinmesini gerektirir. Standardizasyon<br />

vaz geçilmez bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacı karşılamanın<br />

tek yolu, standard hazırlama süreçlerinden<br />

geçer. Bu süreçler, günümüz dünyasında, profesyonel<br />

bir biçimde ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde<br />

yapılandırılmış durumdadır. Bu yapılar, herkesin katkı<br />

ve katılımına açıktır. Ekonomimizi güçlendirmek, sanayimizi<br />

geliştirmek ve devamlılığını sağlamak, küresel<br />

rekabette zayıf kalmamak ve hatta lider olabilmek için<br />

herkesin kabul edebileceği ve uyabileceği standardlar,<br />

ancak bilinçli ve yetkin standard yapıcılarıyla sağlanabilir.<br />

Eğitimle standardizasyon bilinci nasıl<br />

sağlanabilir Eğitim türleri, eğitim/öğretim<br />

aşamaları.<br />

Standardizasyon eğitimi ile ilgili Avrupa Standard Kuruluşlarının<br />

standardizasyon politikası dokümanında,<br />

toplum ve iş dünyası için standardların öneminin son<br />

on yıl içerisinde ciddi manada arttığı ifade edilmekte ve<br />

standardizasyon eğitimi kapsamında gerekli tedbirlerin<br />

alınması ifade edilmektedir. Ticareti kolaylaştıran, yatırım<br />

güvencesi sağlayan, ekonomik gelişmenin vazgeçilmezi<br />

olan inovasyonu teşvik eden ve düzenlemeler-<br />

58

de politika belirleme aracı olan standardların sağlayacağı<br />

faydalar oldukça çoktur. Bu denli öneme haiz bir<br />

konuda eğitimle sağlanacak katkının da belli bir disiplin<br />

ve planla olması gerekmektedir. Standardlar insanlığın<br />

ortak malı olmaları hasebiyle tüm tarafları memnun<br />

edecek nitelikte olmaları gerekmektedir. Bunun<br />

için de standard hazırlayıcısı ve kullanıcılarının yerine<br />

göre “diplomatik yetenekler”, “dil kabiliyeti”, “problem/<br />

çatışma çözme kabiliyeti”, “diğer kültürler, ihtiyaçlar ve<br />

olaylar için farkındalık/hassasiyet”, “karar alma yeteneği”,<br />

“değerlendirme yeteneği/analitik kabiliyet”, “ittifak<br />

sağlama yeteneği”, “teknik liderlik” gibi sorumluluklara<br />

sahip olması gerekmektedir. Bu yeteneklerin önemli bir<br />

kısmı ancak ve ancak eğitimle sağlanabilir.<br />

Standard ve standardizasyon ile ilgili bilinç oluşturma,<br />

ilgili tarafların dahlini geliştirme kapsamında halihazırda<br />

çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Eğitimin hangi<br />

alanlarda olacağı konusunda farklı yaklaşımlar olmakla<br />

beraber, iki temel husus, genellikle eğitim alanı olarak<br />

değerlendirilmektedir:<br />

1- Standard ve standardizasyon eğitimi, standardizasyon<br />

uzmanlığı (Kimilerine göre Standard Mühendisliği),<br />

2- Mevcut standardların kullanımı ve etkinliğinin sağlanması<br />

amacıyla yapılan uygulama eğitimleri.<br />

Mevcut standardlarla ilgili eğitimler, standardın benimsenmesi<br />

ve uygulanmasının sağlanması açısından ciddi<br />

bir katkı sağlayabilse de önemli olan kişi ve kurumların<br />

fiilen standardın içine dahil etmektir. Yani birer standard<br />

uzmanı (standard expert) olmalarını sağlamaktır.<br />

Günümüz dünyasında ülkeler, ulusal standardizasyon<br />

strateji belgeleri ve ulusal politikalar kapsamında standardizasyon<br />

eğitimini önemli bir madde olarak gündemlerinde<br />

tutmaktadır. Bu resmi kanal da standardizasyon<br />

bilincine ciddi destek vermektedir.<br />

Uluslararası, bölgesel ve ulusal standard kuruluşları<br />

bazında oluşturulan platform ve çalışmalar yavaş yavaş<br />

belli bir disipline oturtulmakta ve yeni oluşumlar ortaya<br />

çıkmaktadır. Uluslararası Standardizasyon Eğitimi<br />

Birliği (International Cooperation for Education about<br />

Standardization, ICES), Avrupa Standardizasyon Akademisi<br />

(European Academy for Standardization, EU-<br />

RAS), CEN, CENELEC ve ETSI’nin ortak kurmuş olduğu<br />

Standardizasyon Eğitimi Ortak Çalışma Grubu<br />

(Joint Working Group on Education about standardization,<br />

JWG-EaS), uluslararası ve bölgesel oluşumlara<br />

örneklerdir. Ulusal düzeyde de başta Asya ülkeleri (Güney<br />

Kore, Japonya, Çin, Endonezya, Vietnam) olmak<br />

üzere bir çok ülkede (ABD dahil) standard kuruluşlarının<br />

öncülüğünde ve genellikle üniversite işbirliğinde<br />

eğitim programları uygulanmaktadır.<br />

CEN, CENELEC ve ETSI’nin ortak olarak kabul etmiş<br />

olduğu Standardizasyon Eğitimi Mastır Planı (Masterplan<br />

on Education about Standardization), gelecekte<br />

Avrupa kıtasında yapılacak olan çalışma ve planlamalar<br />

için önemli bir referans doküman niteliğindedir. Ulusal<br />

teşkilatların bundan faydalanarak milli plan ve projeler<br />

oluşturulabilir. Şu aşamada önemli bir realiteyi vurgulamakta<br />

fayda vardır: Dünyadaki standardizasyon faaliyetlerinin<br />

yarıdan fazlalık dilimini yöneten Avrupa, standardizasyon<br />

eğitiminde Asya ve Amerika kıtalarının çok<br />

gerisinde olmakla kalmayıp, bu kıtada Türkiye dışında<br />

hiçbir çalışma da son senelere kadar yapılmamıştır. Bu<br />

sebeple eğer Avrupa standardizasyon ve dolayısıyla<br />

ekonomik gücünü korumak istiyorsa standardizasyon<br />

eğitimine öncellik vermek zorundadır.<br />

Standardizasyon eğitiminde hükümetlerin gerek ulusal<br />

eğitim programlarının müktesebatının teşkili ve gerekse<br />

üniversiteler dahil toplumun bilgilendirme ve bilinçlendirme<br />

ile ilgili tüm öğrenim ve eğitim aşamalarında milli<br />

standard kuruluşlarına destek vermesi ve bazen de öncülük<br />

etmesi önem arz etmektedir. Ekonomik gelişme<br />

ve ülkenin ekonomik kalkınması başta hükümet olmak<br />

üzere tüm paydaşların katkıları ile standardizasyon eğitimi<br />

programının oldukça önemlidir. Paydaşların tespiti<br />

başlangıçta yapılmalıdır.<br />

Standardizasyon eğitiminin ana paydaşları:<br />

1- Öğrenciler (İlköğretimden akademik öğretime kadar<br />

her aşamadaki öğrenci kitlesi),<br />

2- Eğitim kurumları (Özellikle meslek liseleri, fen liseleri,<br />

meslek yüksekokulları, teknik fakülteler, mühendislikler,<br />

hukuk fakülteleri),<br />

3- Eğitmenler ve öğretmenler,<br />

4- Standard kuruluşları,<br />

5- Meslek oda ve birlikleri,<br />

6- Tüketici dernek ve vakıfları,<br />

7- Üretici dernek ve birlikleri,<br />

8- İşletme ve ticari kuruluşlar,<br />

9- Profesyonel yönetici ve temsilciler, işadamları,<br />

10- Ürün ve hizmet üretiminde katkı sağlayan çalışanlar.<br />

Bu paydaşlar, çeşitli şekilde gruplandırılabilir ve her<br />

grubun yapısına göre eğitim modülü de geliştirilebilir.<br />

Günümüzde özellikle bu türden çalışmalar yürütülmektedir.<br />

Ülkenin standardizasyon stratejisi ve ekonomik<br />

önceliklerine uygun yöntem profesyonelce seçilip uygulanabilir.<br />

Standard uzmanı yetiştirmede yaşa göre<br />

gruplandırma yapılması ve buna göre yöntem geliştirilmesi<br />

önemlidir.<br />

59 KASIM <strong>2013</strong>

Yaş grubu ve eğitim düzeyi esaslı bir eğitim modülü örneği:<br />

EĞİTİM DÜZEYİ HEDEF SORUMLULAR İÇERİK METOD<br />

İlköğretim -Farkındalık -Hükümet -Gündelik hayatta -Kısa sorular<br />

(10/11 yaşa kadar) oluşturma -Standard kullanılabilinen -Oyunlar<br />

Kuruluşları standardlar -Resimler<br />

-Standardizasyon<br />

-Küçük Broşürler<br />

hakkında<br />

-Tanıtım kitapçıkları<br />

genel bilgilendirme<br />

Orta Öğretim -Farkındalık -Hükümet -Gündelik hayatta -Kısa sorular<br />

(17/18 yaşa kadar) oluşturma -Standard kullanılabilinen -Oyunlar<br />

-Kavrama Kuruluşları standardlar -Küçük Broşürler<br />

-Spesifik olarak -Standardizasyon -Yarışmalar<br />

iyi belirlenmiş hakkında genel -El kitapları<br />

alanlarda teknik bilgi bilgilendirme -Videolar<br />

-Akademik hazırlık<br />

-İnternet sayfaları<br />

-Belli başlı standardların<br />

kullanımını öğretme<br />

Mesleki Eğitim -Farkındalık oluşturma -Hükümet -Gündelik hayatta -Yarışmalar<br />

-Kavrama -Standard kullanılabilinen -El kitapları<br />

-Spesifik olarak Kuruluşları standardlar -Videolar<br />

iyi belirlenmiş alanlarda -Çeşitli ilgili -Standardizasyon -İnternet sayfaları<br />

teknik bilgi kuruluşlar hakkında genel -Ekip kurma<br />

-Teori bilgilendirme -Proje çalışması<br />

-Vakıa çalışması<br />

-Sunumlar<br />

-Belli başlı<br />

-Vakıa çalışması<br />

standardların<br />

-Çalıştaylar<br />

kullanımını<br />

öğretme<br />

Yüksek Öğrenim -Kavrama -Üniversiteler -Standardizasyon -Yarışmalar<br />

-Uzmanlık bilgisi -Hükümet hakkında genel -El kitapları<br />

-Teori -Standard bilgilendirme -Videolar<br />

-Standardizasyon ile Kuruluşları -Akademik çalışmalar -İnternet sayfaları<br />

inovasyon arasında -Çeşitli ilgili -Vakıa çalışması -Ekip kurma<br />

etkileşim kuruluşlar -Belli başlı standardların -Proje çalışması<br />

kullanımını öğretme -Sunumlar<br />

-Gündelik hayatta<br />

-Vakıa çalışması<br />

kullanılabilinen standardlar -Çalıştaylar<br />

-Yetenek oluşturma<br />

Bu veya benzeri yöntemlerle eğitimin her aşamasında<br />

standardizasyon ile ilgili farklı çalışmaların yapılması<br />

mümkündür. Tablodaki örnek çalışma da CEN, CENE-<br />

LEC ve ETSI’nin ortak girişimi olan çalışma grubunun<br />

eği<strong>tse</strong>l kuruluşlar için standardizasyon müfredat modülü<br />

esas alınmıştır.<br />

Eğitim kurumları dışında yapılacak olan veya bunların<br />

devamında yapılacak olan eğitim biçimi ise kısaca<br />

yaşam boyu eğitim şeklinde tasarlana bilinir. Günlük<br />

hayatın tüm parçasında karşılaşacağımız standard ve<br />

standardizasyon, sadece eğitim kurumları ile sınırlı tutulamaz.<br />

Özellikle çalışanların standardizasyona katılımı<br />

için kurum ve kuruluşların üst düzey yöneticilerinin<br />

bilinçli olmaları ve destekçi olmaları oldukça önemlidir.<br />

İşletme sahip ve yöneticilerinin standardizasyona<br />

önem vermeleri, standardizasyon çalışmalarına katkıyı<br />

sağlamaları ile çalışanlarına her türlü standard ve<br />

standardizasyon eğitimini aldırmaları kendi işletme ve<br />

ürünlerinin bekası ile itibarı açısından ölçülemeyecek<br />

değerler sağlayacaktır.<br />

Yaşam boyu standardizasyon eğitimi ülkenin standardizasyon<br />

stratejileri arasında en önlerde yer almalıdır.<br />

Standardizasyonun önemi ve özellikle standardların<br />

uygulanmasının temini amacıyla TSE uzun yıllardır eğitim<br />

programları düzenlemektedir. Bunlar yoğun talep<br />

yapılan ve yaygın kullanımda olan yönetim sistemleri<br />

standardları ağırlıklıdır. Ayrıca, birçok toplantı ve benzeri<br />

çalışmalar ile standardizasyon ile ilgili farkındalık<br />

60

oluşturmaya çalışan TSE, halihazırda iki önemli projeyi<br />

faaliyete geçirmeyi hedeflemektedir:<br />

1- Hacettepe Üniversitesi ile ortaklaşa oluşturulması<br />

planlanan “Kalite ve Uygunluk Değerlendirmesi Mühendisliği<br />

(KUDEM)” programı. Bu dünyada bir ilk<br />

olacaktır. Standardizasyon mühendisliğinden farklı<br />

olarak standardların uygulanması, inovasyon oluşturma<br />

ve denetim uzmanlığı gibi hususlar içerilmektedir.<br />

2- Üniversitelerin teknik, fen bilimleri ve/veya mühendislik<br />

dallarının herhangi birinden mezun olan veya<br />

bu üniversitelerin son sınıf öğrencilerinin, ülkemizin<br />

iş gücüne iştirak etmek üzere mesleklerine uygun<br />

alanlarda teknik kabiliyetlerini geliştirmek, kabiliyetlerini<br />

artırmak ve çalışma hayatına daha donanımlı<br />

girmelerine katkıda bulunmak, teorik bilgilerinin endüstriye<br />

hazır hale gelmesini sağlamak, yeni mezunların<br />

iş hayatına daha hızlı ve profesyonel girişlerine<br />

katkıda bulunmak, standardların uygulanmasını<br />

öğreterek ülkemiz sanayicisinin standardizasyon<br />

bilincinin artmasına ve sertifikalı uzmanlar yetiştirerek<br />

ülkemiz istihdamına katkıda bulunmak amacıyla<br />

Endüstriyel Adaptasyon Eğitimi programı 2014 başında<br />

yürürlüğe konulacaktır.<br />

TSE’nin bunlara benzer çalışmaları önümüzdeki birkaç<br />

yıl içerisinde ülke insanımızın hizmetine sunulacaktır.<br />

Değerlendirme ve sonuç<br />

Standard ve standardizasyon eğitimcilere, öğrencilere,<br />

çalışanlara, genel müdürlere, yöneticilere ve diğer ilgililere<br />

öğretme şeklinde standardizasyon eğitiminin hedef<br />

kitlesi çok çeşitli olduğu için eğitim metodun da bu<br />

kitlelerin ihtiyacına göre belirlenmelidir. Örneğin, genel<br />

müdürlere standardizasyonun stratejik önemi üzerine<br />

eğitimi verilmesi gerekirken; çalışanlara standardlara<br />

uyumun nasıl olduğu anlatılmalıdır. Bu çerçevede,<br />

standardizasyon eğitimi önemli bir çalışma ve emek<br />

istemektedir.<br />

İlk ve orta öğretimde standardizasyon eğitiminin olması<br />

yeni neslin standardlar hakkında farkındalığı artırırken;<br />

meslek liselerinde bu eğitimin olması geleceğin iş hayatı<br />

adaylarını standardları kullanmaya hazır hale getirmektedir.<br />

Üniversitelerde standardizasyon eğitimi alan<br />

öğrencilerin kendi akademik alanları ile standartların ilgisini<br />

kavratırken, hayat boyu öğrenme programlarında<br />

bu eğitimin olması standardların kullanımı ve faydalarını<br />

yaygınlaştırmaktadır.<br />

Standardizasyon bilincini oluşturabilmek için eğitimin<br />

rekabette stratejik bir önemi vardır. Standardizasyon<br />

eğitimi, firmaların rekabet edebilirliğini artırabilmek için<br />

vazgeçilmez bir stratejik araçtır. Kuruluşlar, rekabet<br />

avantajı sağlayan standardları kendi ürün, hizmet ve<br />

uygulamalarına, standardizasyon eğitimiyle yerleştirebilirler.<br />

Dolayısıyla, eğitim kuruluşların kalite kapasitesini<br />

artırabilmesi için vazgeçilmez bir araçtır<br />

Standard eğitimi, standardların kurum ve kuruluşlarda<br />

uygulanabilmesi için vazgeçilmez bir unsurdur. Eğitim<br />

olmadan kurum ve kuruluşların standartları kendi ürün,<br />

süreç ve sistemlerine uygulamaları nerdeyse imkansızdır.<br />

Bir ülkenin fark yaratabilme kabiliyetinin kaynağı<br />

olan eğitim, standardlar açısından bakıldığında birey<br />

ve kuruluşlara perspektif genişliği, uygulama kabiliyeti,<br />

rekabet avantajı, gibi pek çok nitelik kazandırmaktadır.<br />

Neler yapabileceğimizi özetlersek:<br />

- Standardizasyon eğitiminin gerekliliği ve önemi konusunda<br />

farkındalık yaratmak; bu konuda proje,<br />

araştırma, konferans, seminer, internet sunumu,<br />

vb. faaliyetlerde bulunmak,<br />

- Eğitim ve kursları yaygınlaştırmak, örneğin eğitim<br />

kurumlarıyla bu alanda işbirliğine gitmek, sosyal<br />

medya araçlarını kullanmak, ücretsiz video ve internet<br />

sunumu yayınlamak, TV programları düzenlemek,<br />

laboratuvar ve eğitim animasyonları geliştirmek,<br />

vb.<br />

- Temel eğitim, üniversite ve hayat boyu öğrenme<br />

müfredatlarına standardizasyon eğitimi seçmeli<br />

ders olarak koymak.<br />

- Standard eğitimi için kaynak ve eğitimci havuzu<br />

oluşturmak ve bunlarla ilgili konularda eğitim kurumlarına<br />

destek vermek.<br />

- Eğitim kurumlarına standardizasyon eğitimi için<br />

danışmanlık hizmeti vermek, örneğin ilk, orta, lise<br />

ve üniversiteler için model ders programları hazırlamak.<br />

- Uzaktan eğitim teknolojileriyle standardizasyon eğitimlerin<br />

ulaşılabilirliğini kolaylaştırmak,<br />

- Standardlara dair yazılacak bilimsel yazılar için yarışmalar<br />

düzenlemek.<br />

- Standardlar için ders kitabı, e-kitap, makale, tebliğ,<br />

dergi, internet sitesi gibi çeşitli yayın araçları kullanılabilir.<br />

- Standardlar hakkında farkındalığı artırmak için endüstri<br />

bazlı sosyal faaliyet organizasyonları düzenlenebilir.<br />

- Standardların eğitim kurumlarında yerini alabilmesi<br />

için ulusal eğitim planı çalışmalarına katılmak.<br />

Standardizasyon eğitimi, yatırımlar için bir güven ortamı<br />

oluşturmakta, inovasyonu desteklemekte, yeni<br />

pazarları oluşturmakta, işgücü niteliğini iyileştirmekte,<br />

çalışanlara yeni kabiliyet alanı kazandırmakta, firmaların<br />

rekabet gücü katmaktadır.<br />

61 KASIM <strong>2013</strong>

Yeni Bir Meslek<br />

STANDARDİZASYON<br />

MÜHENDİSLİĞİ<br />

STANDARDİZASYON MÜHENDİSLİĞİ<br />

Mahmut ÖZDEMİR<br />

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi<br />

Endüstri Mühendisliği Bölümü<br />

Karışıklıktan kurtulma ve belirli bir düzen kurma çabaları<br />

sonucu ortaya çıkmış olan standart ve standardizasyon<br />

çalışmaları, teknolojinin hızla değişimi ve küreselleşmenin<br />

etkisiyle her geçen gün şekil değiştiren pazara<br />

uyum ve yeni rekabet şartları nedeniyle önemini,<br />

dolayısıyla bu konulara olan ilgiyi artırmıştır.<br />

Talep edilen şeylerin talep edilen özelliklerde olmasını<br />

sağlama, ticaretin önündeki sınır ötesi engelleri<br />

aşma ve belirli bir amacı gerçekleştirmek için evrensel<br />

bir yaklaşım oluşturma yönünde yoğun çabaların<br />

gözlendiği günümüzde, standart ve standardizasyon<br />

çalışmaları, ülkemiz reel sektöründe faaliyette bulunan<br />

tüm kuruluşların, kuruluşundan zaman içinde şekillenmesine<br />

kadar her dönemindeki önemli rolleri nedeniyle<br />

olmazsa olmaz bir gereklilik haline gelmiştir.<br />

BİLİNENLER<br />

Standart; üzerinde uzlaşma sağlanmış, yetkili bir kurumca<br />

onaylanmış, tüm ilgili tarafların katılımıyla geliştirilmiş,<br />

ortak ve tekrarlanan kullanımlar için hazırlanmış<br />

uygulaması zorunlu olmayan dokümandır.<br />

Standartlar günlük hayatın bir parçasıdır ve ürün, hizmet<br />

ve kuruluşlar için güvenlik ve kalite şartlarını oluşturmak,<br />

üretim süreçlerini iyileştirmek, teknoloji kullanımını<br />

yaygınlaştırmak, ticari engelleri kaldırmak ve yeni<br />

pazarların açılmasını sağlamak, çevreyi ve insan sağlığını<br />

korumak için hazırlanır.<br />

Standart ve standardizasyon çalışmalarının ve uygulamalarının<br />

merkezinde insan bulunur.<br />

Standardizasyon; belgelendirme, akreditasyon ve kalibrasyon<br />

ile birlikte kalitenin temel alt yapısını oluşturur.<br />

Standardizasyon işlemi sonucu belirlenen kurallara<br />

göre kalite alt sınırının tespit edilmesi, bu düzeyin altındaki<br />

kalitede üretilen mal ve hizmetin pazarda rekabet<br />

şansını ortadan kaldırmakta, dolayısıyla can ve mal<br />

güvenliğini tehdit edebilecek kalitesiz üretimin de bu<br />

pazarlardan çekilmesini sağlamaktadır.<br />

Standartlar gönüllü kullanım için tasarlanırlar, herhangi<br />

bir yasal düzenleme ile dayatılmazlar. Ancak insan sağlığı,<br />

can ve mal güvenliği, ulusal sanayinin korunması<br />

gibi nedenlerle bazı standartlar zorunlu uygulamaya<br />

konulabilir.<br />

Standartlar kollektif bir çalışmanın ürünüdür ve konusunda<br />

uzman kişilerin bir araya gelmesiyle oluşturulur.<br />

Standardizasyon çalışmalarına üreticilerin, tüketicilerin,<br />

sivil toplum örgütlerinin, üniversite ve araştırma kuruluşlarının<br />

aktif katılımı esastır.<br />

63 KASIM <strong>2013</strong>

Bir standartın hazırlanması aylar, hatta yıllar alabilir.<br />

II. Bayezid Han döneminde hazırlanan ve 1502’de yürürlüğe<br />

giren “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa”, dünyanın<br />

ilk yazılı standardı ve ilk Belediye Kanunnamesi olarak<br />

bilinmektedir.<br />

Dünya ticaretinin ilerlemesi, endüstriyel gelişimin aldığı<br />

mesafe ve ülkelerin birbirleriyle olan ilişkileri, 20. yüzyıldan<br />

itibaren standardizasyonun dünyaya yayılmasına<br />

ve uluslararası bir nitelik kazanmasına neden olmuştur.<br />

Uluslararası standardizasyonun sağlanması gerektiği<br />

bilincine varan birçok ülke ulusal düzeydeki standardizasyon<br />

teşkilatlarını kurmuştur.<br />

İlk ulusal standardizasyon teşkilatı olarak 1901 yılında<br />

kurulan İngiliz Standartlar Enstitüsü (British Standards<br />

Instıtue) tarafından hazırlanan ilk standart (BS 0);<br />

‘Standardizasyonun İlkeleri’ adını taşımaktadır.<br />

1960 tarihinde kurulan Türk Standardları Enstitüsü tarafından<br />

hazırlanan ilk standart; ‘Bayrak’ standardıdır<br />

ve TS 1 (1 no.lu Türk Standardı); ‘Türk Bayrağı’ adını<br />

taşımaktadır.<br />

Standartların uluslararası ticarette uyumunu sağlamak<br />

amacıyla, önce 1906 yılında merkezi Londra’da olmak<br />

üzere Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC),<br />

daha sonra 1947 yılında Uluslararası Standardizasyon<br />

Örgütü (ISO) kurulmuştur.<br />

Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) 1975, Avrupa<br />

Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENELEC)<br />

1973 yılında kurulmuştur. Her iki kuruluşun da merkezi<br />

Brüksel’dir.<br />

1954 yılında Türkiye Odalar Birliği bünyesinde çalışmalarına<br />

başlayan ve 18.11.1960 tarihinde yürürlüğe<br />

giren 132 Sayılı Kuruluş Kanunu ile kamu ve özel sektörün<br />

ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda Türkiye’de her<br />

türlü standardı hazırlamak ve hazırlatmakla yükümlü<br />

kılınan Türk Standardları Enstitüsü, bu görevini yürütürken<br />

üyesi olduğu uluslararası ve bölgesel standart<br />

kuruluşları ile paralel hareket etmektedir.<br />

Türk Standardları Enstitüsü, ISO’ya 1955, IEC’ye ise<br />

1956 yılından beri üyedir.<br />

Türk Standardları Enstitüsü, 1 Ocak 2012 tarihinde<br />

CEN/CENELEC’e tam üye olmuştur.<br />

CEN/CENELEC’e tam üye olan her ülke, Avrupa Standartlarını<br />

ulusal standart olarak kabul etmiş olmaktadır.<br />

ISO/IEC’ye üyelikte böyle bir şey söz konusu seğildir.<br />

1991 yılında CEN ve ISO arasında yapılan Viyana, CE-<br />

NELEC ve IEC arasında yapılan Dresden anlaşmaları<br />

ile bu kuruluşlar tarafından hazırlanan standartların<br />

uyum çalışmaları yürütülmektedir.<br />

ISO, 1987 yılından itibaren ürün standardı yanısıra sistem<br />

standartlarını da hazırlamaya başlamıştır.<br />

Avrupa Birliği’nin ‘Standardizasyon ve İnovasyon ile<br />

ilgili Konsey Sonuç Belgesi (2008)’nde standardizasyonun<br />

inovasyona katkısından söz edilmekte ve Birliğin<br />

‘öğrencilerin standardizasyonun stratejik faydalarını ve<br />

fırsatlarını tanımaları ve standardizasyon kuruluşlarında<br />

bir uzman olarak çalışabilmeleri için üye ülkelerin standardizasyon<br />

konumlarını geliştirmeleri amacıyla eğitim<br />

programlarını ve akademik çalışmalarını teşvik ettiği’<br />

belirtilmektedir.<br />

TSE bünyesindeki ayna komiteler; uluslararası ve böl-<br />

64

gesel standart kuruluşlarının standart hazırlama çalışmalarını<br />

takip etmek, taslak dokümanlar için ülke görüşünü<br />

oluşturmak ve ulusal standart hazırlama faaliyetlerinde<br />

bulunmak amacıyla kamu kurum ve kuruluşları,<br />

özel sektör temsilcileri ve bunların dernek veya birlikleri<br />

ile üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinden en az üç<br />

farklı kuruluşun üyelerinin katılımı ile oluşturulmaktadır.<br />

TESPİTLER<br />

• Bugün dünyada rekabet standartlar üzerinden yürütülmektedir.<br />

• Standartlar, teknolojinin uygulanmasında bir köprü<br />

görevi yapmaktadır.<br />

• Uluslararası standartlar, inovasyon için bir kıyaslama<br />

aracıdır.<br />

• TSE bünyesindeki standart hazırlama çalışmaları,<br />

19 İhtisas Kurulu, 39 Teknik Komitede görev yapan<br />

toplam 107 kişi tarafından yürütülmektedir.<br />

• 14.06.<strong>2013</strong> tarihi itibariyle, 83 Ayna Komitede ise 1<br />

238 kişi görevlidir.<br />

• 14.06.<strong>2013</strong> tarihi itibariyle, 3 653 milli, 11 248<br />

adapte, 16 977 tercüme olmak üzere toplam 31<br />

878 Türk Standardı bulunmaktadır.<br />

• 14.06.<strong>2013</strong> tarihi itibariyle, ISO’da 369 Teknik Komiteye<br />

katılım sağlanırken 3 Teknik Komitenin sekreteryası<br />

Türkiye tarafından yürütülmektedir.<br />

• 14.06.<strong>2013</strong> tarihi itibariyle, CEN’de 307 Teknik Komiteye<br />

katılım sağlanırken sadece 1 tanesinin sekreteryası<br />

Türkiye tarafından yürütülmektedir.<br />

Ekonomik, sosyal ve teknolojik faaliyetlerde ‘pasif (edilgen)<br />

bir ülke’ değil ‘aktif (etkin) bir ülke’ olabilmek, reel<br />

sektörde faaliyette bulunan tüm kuruluşların hem ‘hazırlama’<br />

ve hem de ‘uygulama’ aşamalarında standartlara<br />

ve standardizasyona önem ve öncelik vermesiyle<br />

mümkün olabilir.<br />

Bunun için hazırlama aşamasında; ulusal, bölgesel ve<br />

uluslararası standardizasyon çalışmalarına üreticiler,<br />

tüketiciler, sivil toplum örgütleri, üniversite ve araştırma<br />

kuruluşlarının aktif olarak katılması gereklidir.<br />

Ayrıca, TSE bünyesinde İhtisas Kurulları, Tenik Komiteler<br />

ve Ayna Komiteler tarafından yürütülen standardizasyon<br />

çalışmalarının yanısıra, Uluslararası Standardizasyon<br />

Teşkilatı (ISO), Uluslararası Elektroteknik Komisyonu<br />

(IEC), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği<br />

(ITU), Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü<br />

(ETSI), Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN), Avrupa<br />

Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENE-<br />

LEC) başta olmak üzere tüm uluslararası ve bölgesel<br />

standardizasyon kuruluşlarının çalışmaları yakından<br />

takip edilmeli ve bu çalışmalara daha etkin biçimde katılım<br />

sağlanmalıdır.<br />

Standartların uygulanması; tüketiciler açısından can<br />

ve mal güvenliği, ürünleri karşılaştırma ve seçim kolaylığı,<br />

fiyat ve kalite yönünden aldanmama, ucuzluk,<br />

tüketicinin bilinçlenmesi gibi yararlar sağlarken, üreticiler<br />

açısından üretimin belirli plân ve programlara göre<br />

yapılmasına, uygun kalite ve seri üretimin gerçekleştirilmesine,<br />

kayıp ve artıkların en aza indirilmesine, verimliliğin<br />

artırılmasına, maliyetin düşürülmesine imkân<br />

vermektedir.<br />

Bu çerçevede konuyu ele alan kuruluşların faaliyet<br />

alanları ile ilgili gereksinim duydukları ürün, hizmet, metot<br />

veya sistem standartlarını amaçlarına uygun olarak<br />

doğru biçimde belirleme ve içeriğini anlayarak doğru<br />

kişilerle doğru biçimde uygulamaya geçirme hususunda<br />

ciddi bir çaba içinde olduklarını değerlendirmek gerekir.<br />

Standartları hazırlama ve uygulama konusunda sürdürülecek<br />

bu çabalar sırasında ihtiyaç duyulacak kişilerde<br />

bulunması gereken temel özellikler; mesleki birikim, (en<br />

az) bir yabancı dile hakimiyet, titizlik, disiplin ve süreklilik<br />

olacaktır.<br />

Kısacası, ‘standart hazırlamak’ ve ‘standartları uygulamak’<br />

bir MESLEKİ DİSİPLİN’dir ve bu mesleğin adı,<br />

STANDARDİZASYON MÜHENDİSLİĞİ’dir.<br />

ÖNERİLER<br />

• (öncelikle) Yabancı dille eğitim veren Üniversitelerin<br />

Fen Bilimleri Enstitülerinde, sadece mühendislere<br />

değil başta yöneticiler, girişimciler olmak üzere farklı<br />

meslek gruplarına dönük ‘Standardizasyon Mühendisliği’<br />

alanında, ‘Yüksek Lisans’ ve ‘Doktora’ programlarının<br />

başlatılması ve daha sonra Mühendislik<br />

Fakültelerinde ‘Lisans’ eğitimlerine geçilmesi,<br />

• Bu eğitimlerde Türk Standardları Enstitüsü’nün bilgi<br />

birikiminden ve deneyiminden yararlanılması,<br />

• Bu eğitimlerin reel sektör tarafından burs, staj, vb.<br />

yollarla desteklenmesi ve mezunlarına iş imkânları<br />

sunulması.<br />

Kaynaklar:<br />

- www.<strong>tse</strong>.org.tr/<br />

- www.iso.org/<br />

- www.cen.eu/<br />

- www.cenelec.eu/<br />

65 KASIM <strong>2013</strong>

YÜKSEKÖĞRETİM<br />

20. yüzyılın sonlarında dünyada yaşanan büyük değişimler<br />

tüm sektörleri etkilediği gibi eğitim sektörünü<br />

de etkilemiştir. Bu değişmelerden yükseköğretim de<br />

etkilenmiştir. Günümüzde yükseköğretimde kalıcı ve<br />

büyük değişimler yaşanmaktadır. Bu değişimlerin yaşanmasında<br />

küreselleşme faktörü önemli bir rol oynamaktadır.<br />

Bölgesel işbirlikleri küreselleşmeyle birlikte<br />

hız kazanmış, eğitim ve özellikle yükseköğretimde de<br />

değişimlerin kaynağını oluşturmuştur. Üniversitelerin<br />

ulusal ve uluslararası sosyal, ekonomik ve teknolojik<br />

değişimlere uyum sağlayabilmesi bir zorunluluk haline<br />

gelmiştir. Yükseköğretim kurumlarının eğitim-öğretim,<br />

bilim ve teknoloji alanındaki değişimlere uyum sağlamalarının<br />

ötesinde bu değişimleri yönetmeleri beklenmektedir.<br />

Eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve toplumsal<br />

hizmet alanlarında önemli görevler üstlenen üniversitelerin<br />

buna göre planlama yapmaları ve uygulamaları<br />

büyük önem taşımaktadır 1 .<br />

Yükseköğretimde<br />

Yönetim Standartlarının<br />

Uygulanması ve Akreditasyon<br />

Prof. Dr. Gürol EMEKDAŞ<br />

Mersin Üniversitesi Rektör Yardımcısı<br />

Yirminci yüzyılın sonlarından itibaren başlayan bilgi toplumuna<br />

geçiş süreci ile birlikte bilgi ekonomisi olarak<br />

tanımlanan bir küresel ekonomik yapı karşımıza çıkmaktadır.<br />

Küresel ekonomik yapıda bireylerin ekonomik<br />

güçlerinin bilgi ve öğrenim düzeyi ile ölçülür hale<br />

gelmesi, bilginin üretilmesinden ve yaygınlaştırılmasından<br />

önemli derecede sorumlu olan yükseköğretim kurumlarından<br />

beklentileri artırmıştır. Değişen toplumsal<br />

ve ekonomik yapılar ve toplumun yükseköğretim kurumlarından<br />

beklentileri yükseköğretimde sistemlerin<br />

yeniden yapılandırılmaları konusunu gündeme getirmiştir.<br />

Küreselleşme ve hizmetlerin serbest dolaşımındaki<br />

hızlı değişim ve gelişmelerden dolayı yükseköğretim,<br />

uluslararası kuruluşların da öncelikli gündemlerinden<br />

biri haline gelmiştir 2 .<br />

Küreselleşmenin de etkisiyle işgücünün uluslararası<br />

dolaşımının özellikle son yıllarda önemli bir artış göstermesi,<br />

derece/diploma ve yeterliliklerin dolaşımının<br />

artması, ulusal yükseköğretim kurumlarının uluslararası<br />

tanınırlığa yönelik çabalarının da artmasına neden olmuştur.<br />

Yükseköğretim kurumlarının içinde bulunduğu<br />

bu gelişme süreci ülkelerin ulusal yükseköğretim sistemlerini<br />

gözden geçirmeleri ve uluslararası boyutta<br />

yapılandırılmaları gerekliliğini ortaya koymuştur.<br />

Küreselleşmenin üniversitelerin yönetim boyutunda<br />

etkisini gösterdiği alanlar; merkeziyetçi yönetim anlayışından<br />

yerel yönetim anlayışına yönelim, uluslararası<br />

ölçütlerin yönetimde uygulanması, kalite geliştirme çalışmalarındaki<br />

artış, stratejik planlama, verimliliği temel<br />

alma, hiyerarşik ve dikey yapılardan yatay örgüt yapılarına<br />

geçiş, yöne<strong>tse</strong>l ve mali özerkliği artırma çabaları<br />

olarak özetlenebilir. Üniversiteler arası artan rekabet ve<br />

kamusal hesap verme zorunluluğu, yöne<strong>tse</strong>l kararların<br />

sürekli olarak gözden geçirilmesini gerektirmektedir.<br />

Üniversite yönetimleri ayrıca iş dünyası ile işbirliğini artırmakta<br />

ve iş dünyasının talep ve beklentilerine daha<br />

1<br />

Ali Rıza Erdem, “Dünyadaki Yükseköğretimin Değişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 15, 2006, s. 299.<br />

2<br />

YÖK, Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi Raporu (Yayın No: 2007-1), Yükseköğretim Kurulu, Ankara 2007, s.13.<br />

66

fazla önem vermektedir. İnsan kaynakları ve liderlik anlamında<br />

yönetici rolleri yeniden yapılanmaktadır 3 .<br />

Üniversitelerde son on yılda yaşanan değişimlerde yeni<br />

teknolojiler, öğrencilerin yaş gruplarının çeşitliliğinin<br />

artması, yaşam boyu öğrenme, küreselleşen dünyada<br />

öğrencilerin beklentileri, rekabet ve farklı üniversite<br />

yapıları gibi etkenler etkili olmuştur. Dünyada yirminci<br />

yüzyılın sonlarından itibaren hız kazanan değişimlerin<br />

üniversitelere etkilerinden biri de üniversitelerin uluslararası<br />

olmasıdır. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki yükseköğretim<br />

kurumları uluslararası akademisyenleri ve öğrencileri<br />

de yapılarında bulundurmaktadır. Üniversiteler<br />

bu anlamda ulusal düzeyde değil uluslararası düzeyde<br />

de bir rekabet içerisindedir 4 .<br />

Yükseköğretim temelde eğitim ve araştırma ile ilgili bir<br />

alan olmakla birlikte bir yönetim tarafından yürütülen ve<br />

desteklenen süreçlerden oluşur. Kalite güvencesi, eğitim,<br />

araştırma, diğer destek faaliyetlerin ve yönetimin<br />

kalitesinin geliştirilmesiyle ilgili bir konu olarak karşımıza<br />

çıkmaktadır. Kalite güvence kavramının yükseköğretimde<br />

ortaya çıkmasında ve yükseköğretim kurumlarında<br />

önem kazanmasında yükseköğretim kurumları ve<br />

öğrenci sayılarındaki artışlar etkili olmuştur. Kalite kavramının<br />

gelişiminin temeli merkezi bir denetleme yapısı<br />

kurulmasından daha çok sunulan hizmetlerinin niteliğinin<br />

korunmasına ve geliştirilmesine dayanmaktadır.<br />

Yükseköğretim kurumlarının kalite değerlendirmesinin<br />

karşılaştırılabilir avantajını kullanarak uluslararası boyutta<br />

tanınırlığının sağlanması amacı kalite güvencesinin<br />

son yıllarda yaygın olarak kullanımının en önemli nedenlerinden<br />

biridir. Eğitim-öğretim, bilimsel araştırma,<br />

idari ve destek hizmetleri düzeyinde kalitenin sağlanması<br />

ve sürekli geliştirilmesi yükseköğretimde ön plana<br />

çıkabilmenin şartlarından biri haline gelmiştir 5 .<br />

Yükseköğretimde uluslararasılaşma tüm dünyadaki ülkeler<br />

açısından stratejik olarak önemli bir kavram haline<br />

gelmiştir. Yükseköğretimde uluslararasılaşma boyutu<br />

kalite güvence kavramının yagınlaşmasındaki temel itici<br />

güçlerden biridir. Yükseköğretimde uluslararasılaştırılmanın<br />

geliştirilmesinin arkasında ekonomik nedenler,<br />

nitelikli işgücünün ülkelere yönlendirilmesi gibi birçok<br />

farklı neden bulunmaktadır. Ülkeler nitelikli öğrencileri<br />

ve bilim insanlarını yükseköğretim kurumlarına kazandırmak<br />

için rekabet etmektedir. Bu durum yükseköğretim<br />

alanında önemli bir büyüme ve hareketlilik yaratmaktadır.<br />

Rekabet ve büyüme ile ilişkili sorunlar kalite<br />

güvencesi ve ortak standartların oluşturulması gibi yeni<br />

düzenlemeleri beraberinde getirmektedir 6 . Yükseköğretim<br />

kurumları sayısında ve buna bağlı olarak yükseköğretim<br />

kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin<br />

sayılarındaki artış, üniversitelerin yapılarında ve buna<br />

bağlı mekanizmalarındaki değişmeler ve gelişmeler<br />

tüm dünyada yükseköğretimde belirli standartların ve<br />

uygulamaların ortaya konulması gerekliliğini de beraberinde<br />

getirmiştir. Küreselleşen dünyadaki gelişmeler<br />

ve teknoloji diğer kurumlarda olduğu gibi yükseköğretim<br />

alanında da kalite güvencesi kavramını gerekli<br />

kılmıştır. Küreselleşen ekonomilerde hizmetlerin serbest<br />

biçimde dolaşımı yükseköğrenimin sadece ulusal<br />

boyutta değil uluslararası boyutta gerçekleştirilmesini,<br />

buna dayalı olarak da uluslararası öğrenci hareketliliğini<br />

beraberinde getirmektedir. Yükseköğretimde kalite güvencesi<br />

ve standartları uluslararası boyutuyla ele alındığında<br />

hedeflere etkin biçimde ulaşılabilmesi mümkün<br />

olacaktır 7 .<br />

Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi Raporunda bilgi<br />

ekonomisine ve bilgi toplumuna geçiş sürecinde farklı<br />

toplum kesimlerinin yükseköğretim kurumlarından ve<br />

üniversitelerden beklentilerinin;<br />

1. Daha fazla öğrenciye ve daha geniş bir yaş grubuna<br />

eğitim vermek, yığınlaşmak (massification),<br />

2. Hızlı bir biçimde üretilen yeni bilgilerin ve oluşan yeni<br />

bilgi alanlarını kapsayacak biçimde akademik programlarını<br />

genişletmek (academic expansion),<br />

3. Mezunların iş bulabilmesi, araştırmada bilginin yanı<br />

sıra uygulamalara yönelmek (relevance),<br />

4. Toplumla güçlü ilişkiler kurarak bölgesel ve ulusal<br />

kalkınmaya daha fazla katkı sağlamak,<br />

5. Paydaşlarına hesap verebilen saydam yönetişim<br />

modelleri geliştirmek (accountability),<br />

6. Tüm bu beklentileri giderek göreli olarak azalan<br />

kamu kaynakları ile karşılayabilmek olarak şekillendiği<br />

belirtilmiştir.<br />

Beklentilerin anlaşılması yükseköğretim kurumlarının<br />

ve yükseköğretim kurumlarında uygulanan yönetim<br />

3<br />

Berrin Burgaz ve İlknur Şentürk, “Küreselleşmenin Eğitim Fakültelerinin Yönetim Boyutundaki Etkileri”, Kırgızistan Türkiye Manas<br />

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 19, 2008, s.270.<br />

4<br />

Ali Rıza Erdem, “Küreselleşme: Türk Yükseköğretimine Etkisi”, Yükseköğretim Dergisi, cilt: 2, sayı: 2, 2012, s.109.<br />

5<br />

Mahmut Özer, Bekir S. Gür ve Talip Küçükcan, “Kalite Güvencesi: Türkiye Yükseköğretimi için Stratejik Tercihler”, Yükseköğretim ve<br />

Bilim Dergisi, cilt: 1, sayı: 2, 2011, s.60.<br />

6<br />

Özer vd., a.g.e., 2011, s.62<br />

7<br />

YÖK, a.g.e., s. 22<br />

67 KASIM <strong>2013</strong>

sistemlerinin küresel değişime uyum sağlayabilecek biçimde<br />

yapılandırılması açısından büyük önem taşımaktadır.<br />

Yükseköğretim kurumları bu beklentilere karşılık<br />

verebilmek için daha etkin yönetim modelleri geliştirmek<br />

amacıyla yeni arayışlara girmişlerdir.<br />

Dünyada bilişim ve iletişim teknolojilerinde yaşanan<br />

değişimler ve gelişmeler ülkelerin diğer alanlarda olduğu<br />

gibi yükseköğretim alanlarında da sistemlerini<br />

değerlendirmelerini ve bu gelişmeler doğrultusunda<br />

yapılandırılmalarını beraberinde getirmiştir. Bu durum<br />

aynı zamanda süreçlerini değişimlere ve küresel anlayış<br />

çerçevesinde dünyada uygulanan eğitim-öğretim,<br />

araştırma-geliştirme ve diğer destek süreçlere uyumlu<br />

hale getirme ve sürdürme gerekliliğini ortaya koymaktadır.<br />

Yükseköğretim alanında Avrupa ülkelerinde bu<br />

süreç Bologna Süreci ile başlamış ve bu süreci takip<br />

eden süreçler ile geliştirilmiştir. Bologna sürecinin temel<br />

amacı ortak ve etkin bir Avrupa Yükseköğretim Alanı<br />

(AYA) ve Avrupa Araştırma Alanı (AAA) oluşturmaktır.<br />

Avrupa’da uygulanan yükseköğretimin güçlendirilmesi,<br />

yükseköğretimde kalite düzeylerinin yükseltilmesi ve<br />

yükseköğretimde kalite güvence sistemlerinin oluşturulması<br />

Bologna Süreci ve takip eden süreçlerin içinde<br />

yer almaktadır 8 .<br />

Bologna süreci ile birlikte yükseköğrenimde 3 aşamalı<br />

sisteme geçilmesi, Avrupa Kredi Transfer Sistemi’nin<br />

(ECTS) geliştirilmesi, ilk iki derece için gerekli kredilerin<br />

belirlenmesi, eğitimlerin kapsam ve içeriğini tanımlayan<br />

diploma eki (diploma supplement) uygulamasına geçilmesi<br />

gibi önemli adımlar atılmıştır 9 .<br />

1999 yılında 29 Avrupa ülkesinin yükseköğretimden<br />

sorumlu bakanları tarafından imzalanan Bologna Bildirisi’nde<br />

belirtilen Bologna Süreci temel hedefleri arasında<br />

yükseköğretimde kalite güvencesi sistemleri ağını<br />

oluşturmak ve yaygınlaştırmak hedefi de bulunmaktadır.<br />

Ayrıca kalite güvencesi, 2005 Bergen Konferansı’ndan<br />

önce gerçekleştirilmek üzere belirlenen öncelik<br />

alanları arasında yer almıştır 10 .<br />

Avrupa ve çevresindeki ülkelerde yükseköğretimde<br />

kalite güvence sistemleri konusundaki ortak çalışmalar<br />

24 Ocak 1998 tarihinde Avrupa Birliği Konseyi’nin<br />

almış olduğu kararla başlamıştır. Bu karar sonrasında<br />

1990’lı yıllarda Yükseköğretimde Kalite Güvence Birliği<br />

(ENQA-European Association for Quality Assurance in<br />

Higher Education) kurulmuş ve ortak birikime ve anlayışa<br />

dayalı bir kalite güvence sistemi oluşturma çabaları<br />

Lizbon ve Bologna süreçleri ile desteklenerek<br />

geliştirilmiştir. ENQA’nın Bologna sürecinde üye ülkelerin<br />

kalite güvence sistemlerinin karşılıklı tanınması ve<br />

sürecin koordinasyonundan sorumlu olması nedeniyle<br />

çalışmalardaki rolü önemlidir. ENQA’nın yürütmekte olduğu<br />

kalite güvence sistemi çalışmaları Avrupa Üniversiteler<br />

Birliği (EUA), Avrupa Yükseköğretim Kurumları<br />

Birliği (EURASHE) ve Avrupa Ulusal Öğrenci Birlikleri<br />

(ESIB) tarafından da desteklenmektedir. Bologna İzleme<br />

Grubu (BFUG) tarafından süreçteki gelişmeler izlenmektedir.<br />

Bu çalışmalar ve izleme ve değerlendirme<br />

faaliyetleri Avrupa Yükseköğretim Alanı (AYA) oluşturma<br />

çalışmaları kapsamında yer almaktadır 11 .<br />

Bologna Süreci içerisinde yükseköğretimde kalite güvence<br />

sistemleri ve kalite düzeylerinin yükseltilmesi konusunda<br />

yapılan çalışmalar Yükseköğretimde Avrupa<br />

Kalite Güvence Birliği (ENQA-European Association<br />

for Quality Assurance in Higher Education) tarafından<br />

2005 yılında yayınlanan “Avrupa Yükseköğretim Alanında<br />

Kalite Güvence İlke ve Standartları Raporu”nda<br />

yer almaktadır. Avrupa Yükseköğretim Alanında Kalite<br />

Güvence İlke ve Standartları Raporunda ortaya konulan<br />

ilke ve standartların rehberliğinde yürütülen yükseköğretim<br />

alanında kalite güvence çalışmalarında hedef<br />

Avrupa Yükseköğretim Alanı’nda yer alan yükseköğretim<br />

kurumlarının kıyaslanabilir bir kalite düzeyinde hizmet<br />

vermeleri ve uyum göstermeleridir 12 .<br />

Avrupa Kalite Güvence Birliği (ENQA) tarafından 2005<br />

yılında yayınlanan bu rapor Avrupa Yükseköğretim Alanında<br />

yer alan ülkelerin bu konudaki uygulamaları ve<br />

uygulamaların yürütüldüğü süreçler açısından büyük<br />

önem taşımaktadır. Raporda Avrupa Yükseköğretim<br />

Alanında kalite güvencesi için standart önerileri ve ilkeler<br />

yer almaktadır. Standart ve ilkeler Avrupa’daki<br />

yüksek öğrenim kurumları ve kalite güvence ajanslarına<br />

uygun biçimde tasarlanmış, bu standart ve ilkeler<br />

hazırlanırken yüksek öğrenim kurumlarının işlev, boyut,<br />

yapı ve yer aldıkları ulusal sistemlerin tamamına uygulanabilmesi<br />

konusuna dikkat edilmiştir. Sunulan ilke ve<br />

standartların amacı yükseköğretim kurumlarının kendilerine<br />

ait kalite güvence sistemlerini geliştirmeleri ve dış<br />

kalite güvence ajanslarına rehberlik açısından katkıda<br />

bulunmaktır 13 .<br />

Bu ilke ve standartlar Bologna sürecinde yer alan ülke-<br />

8<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

9<br />

YÖK, a.g.e., s.24<br />

10<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

11<br />

YÖK, a.g.e., s. 23<br />

12<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

13<br />

ENQA, Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area, European Association for Quality<br />

Assurance in Higher Education, Helsinki, Finland 2005.<br />

68

lerin eğitim ile ilgili bakanlarınca Bergen toplantısında<br />

kabul edilmiştir. Yükseköğrenim alanında kabul edilen<br />

ilke ve standartlar;<br />

- Yükseköğretim kurumlarında iç kalite güvencesi (internal<br />

quality assurance)<br />

- Yükseköğretim kurumlarının dış kalite güvencesi<br />

(external quality assurance)<br />

- Kalite güvence ajanslarının dış kalite güvencesi uygulamalarına<br />

yönelik ilke ve standartları içermektedir<br />

14 .<br />

ENQA tarafından ortaya konulan standart ve ilkelerin<br />

yükseköğretim kurumlarında ve dışında dayandığı temel<br />

prensipler aşağıdaki biçimde sıralanabilir 15 ;<br />

• Yükseköğretim kurumları kalitenin sağlanması ve<br />

kalite güvencesinden birinci derecede sorumludur.<br />

• Toplumun yükseköğretimde kalite ve standartlara<br />

yönelik ilgileri korunmalıdır.<br />

• Avrupa Yükseköğretim Alanı kapsamında akademik<br />

programların kalitesi öğrenciler ve yükseköğretimden<br />

faydalanan diğer paydaşlar açısından geliştirilmelidir.<br />

• Organizasyon yapıları akademik programların desteklenmesi<br />

ve gerçekleştirilmesine yönelik olarak<br />

etkili biçimde oluşturulmalıdır.<br />

• Kalite güvencesi için yürütülen işlemlerde şeffaflık<br />

ve dış uzmanlığın kullanılması önem taşımaktadır.<br />

• Yükseköğretim kurumları içinde bir kalite kültürünün<br />

oluşması desteklenmelidir.<br />

• İşlemler yüksek öğretim kurumlarının güvenilirliklerini<br />

gösterebilecekleri şekilde geliştirilmelidir.<br />

• Güvenilirlik ve geliştirme amaçları kalite güvencesi<br />

ile uyumlu olmalıdır.<br />

• Kurumlar kalitelerini hem ulusal hem de uluslararası<br />

düzeyde gösterebilmelidir.<br />

• Kullanılan işlemler çeşitlilik ve yeniliğin önüne geçmemelidir.<br />

Standart ve ilkelerin genel hedefleri ise şöyledir;<br />

14<br />

YÖK, a.g.e., s.23<br />

15<br />

ENQA, a.g.e., s.13<br />

16<br />

ENQA, a.g.e., s.14<br />

17<br />

YÖK, a.g.e., s.23<br />

18<br />

YÖK, a.g.e., s.22<br />

19<br />

YÖK, a.g.e., s.23<br />

• Akademik başarıyı destekleyen yüksek öğretim kurumlarının<br />

gelişmesine katkıda bulunmak,<br />

• Yükseköğretim kurumları ve diğer ilgili ajanslara<br />

kendi kalite güvence kültürlerini geliştirmeleri hususunda<br />

yardım ve rehberlik etmek,<br />

• Yükseköğretim kurumlarını, öğrencileri, çalışanları<br />

ve diğer paydaşları yüksek öğretim hakkında bilgilendirmek<br />

ve onların beklentilerini yükseltmek,<br />

• Avrupa Yükseköğretim Alanı içinde yüksek öğretim<br />

ve kalite güvencesinin sağlanması için genel bir referans<br />

sistemi sağlamaya katkıda bulunmak 16 .<br />

Günümüzde, sürece dahil ülkelerde yükseköğretimde<br />

kalite güvencesi oluşturma çalışmalarının belirlenen bu<br />

ilke ve standartlar çerçevesinde yürütülmesi beklenmektedir.<br />

Ancak Avrupa Yükseköğretim Alanına dahil<br />

ülkelerdeki siyasal sistem farklılıkları, sosyo-kültürel ve<br />

dil farklılıkları gibi farklılıklar amaçlanan ortak tek bir<br />

modelin oluşturulmasını etkilemektedir. Bu durum ise<br />

üye ülkelerde benimsenen kalite güvence sistemlerinde<br />

farklı yöntem ve yaklaşımların oluşmasına neden<br />

olmaktadır. Avrupa’da kalite güvence uygulamaları iki<br />

eksende farklılık göstermektedir. Birinci farklılaşma kullanılan<br />

yöntemler; değerlendirme, akreditasyon, denetleme<br />

ve kıyaslama ekseni üzerindendir. Diğer farklılaşma<br />

ise konu, program, kurum ve işlem temelindedir 17 .<br />

Ülkelerde 1980’li yıllardan itibaren yükseköğretimde<br />

kalite güvencesini sağlamak amacıyla Ulusal Kalite<br />

Güvence Ajansları kurulmuştur. Bu ajansların devletten<br />

bağımsız kurumlar olarak faaliyetlerini sürdürmekle<br />

birlikte büyük bir kısmının finansmanları devlet tarafından<br />

sağlanmaktadır. Ulusal kalite ajanslarının kuruluş<br />

biçimleri de ülkeler arasında farklılık gösterebilmektedir.<br />

Ulusal kalite ajansları İsviçre, Norveç, Japonya<br />

gibi ülkelerde devlet tarafından kurulmuştur. Hollanda<br />

ve Portekiz’de ise bu ajanslar üniversiteler tarafından<br />

ortaklaşa olarak kurulmuştur. Federal yapıya sahip<br />

ABD’de ise tek bir ulusal ajans yerine her eyaletin kendi<br />

kalite güvence ajansı bulunmaktadır 18 .<br />

Kuruluş ve işleyiş biçimleri farklılık göstermekle birlikte<br />

bu ajansların temel görevleri yükseköğretimde<br />

kalite güvencesi bilincini oluşturmak, yükseköğretim<br />

kurumlarının iç veya öz değerlendirmelerini incelemek<br />

ve değerlendirmek, yükseköğretim kurumlarının güçlü<br />

ve zayıf yanlarını belirleyerek sorunların giderilmesi için<br />

öneriler sunmak ve buna bağlı gelişmeleri izlemek ve<br />

kamuoyu ile ilgili yurt dışı kurumları bilgilendirerek şeffaflığı<br />

sağlamak biçiminde özetlenebilir 19 .<br />

Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvence Birliği (ENQA)<br />

69 KASIM <strong>2013</strong>

ve Merkezi ve Doğu Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvence<br />

Ağı (CEEN) tarafından yapılan, ülkelerdeki kalite<br />

güvence ajansları ve kuruluşlarına yönelik çalışmaların<br />

sonuçları, farklı ülkelerdeki kalite güvence kurumlarının<br />

yapısal ve işlevsel olarak önemli farklılıklara sahip olduğunu<br />

göstermektedir. Bu durum yükseköğretimde<br />

kalite güvence mekanizmalarının yükseköğretim sistemlerinin<br />

yapısına ve işleyişine bağlı olarak oluşturulması<br />

ve yürütülmesi konusunun önemini ortaya koymaktadır.<br />

Yükseköğretim sistemlerinin ülkeler arasında<br />

gösterdiği farklar göz önünde bulundurulduğunda aynı<br />

kalite güvence ve yönetim sistemlerinin her yapıda aynı<br />

etkinliğe sahip olamayacağı tahmin edilebilir bir sonuç<br />

olarak karşımıza çıkacaktır 20 .<br />

Yükseköğretim kurumlarında kalite güvencesini uygulamak<br />

ve kurumları kalite güvencesi açısından sıralamak<br />

oldukça zor bir süreçtir. Tarafsız ve bağımsız<br />

değerlendirmelerin yapılabilmesi ve değerlendirmelerin<br />

güvenilirliğinin sağlanabilmesi amacıyla Bergen’de<br />

Avrupa Yükseköğretim Alanında üye ülkelerin ulusal<br />

ajanslarının değerlendirilmeye başlanması ve ajansların<br />

akredite edilmesi kararı alınmıştır. Bu kararın alınmasındaki<br />

amaç, Avrupa Yükseköğretim Alanında yer alan<br />

ülkelerde aynı kalite ölçütleri ile değerlendirme ve denetleme<br />

süreçlerinin kullanılmasını sağlamak ve yükseköğretimde<br />

uluslararası öğrenci hareketliliği ve eğitim<br />

sürelerinin ve diplomaların tanınması konularında karşılaşılan<br />

sorunların önüne geçmektir 21 .<br />

Kalite güvence mekanizmalarının yükseköğretimde<br />

oluşturulması sırasında iki önemli sorun ön plana çıkmaktadır.<br />

Bunlardan birincisi kalite güvence kavramının<br />

yükseköğretim kurumlarında diğer uygulama alanlarına<br />

göre oldukça yeni bir kavram olmasıdır. Kalite güvence<br />

yöntemlerini ve uygulamalarını kendine özgü yapısı ve<br />

dinamikleri nedeniyle dikkatli ve kapsamlı bir biçimde<br />

belirlemek gerekmektedir. Yükseköğretim kurumlarının<br />

yapısal ve hedefsel boyuttaki farklılıkları kendine özgü<br />

ilke ve yöntemleri gerektirmektedir. Kalite sağlamanın<br />

gerekçeleri yükseköğretim kurumları için diğer sektörlerden<br />

önemli farklılıklar göstermektedir. Bu açıdan<br />

düşünüldüğünde geleneksel kalite yönetim ve kalite<br />

güvence hedeflerinin yükseköğretimde diğer alanlara<br />

göre kavramsal olarak farklı bir boyut kazandırmakta<br />

olduğu görülebilir 22 .<br />

Yükseköğretim kurumlarında kalite güvence yöntemlerini<br />

uygulamanın bir diğer zorluğu kalite sistemlerinin<br />

yerel koşullar ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurulmadan<br />

özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki yükseköğretim<br />

sistemlerinde uygulanmasıdır. Mevcut sistemlerin<br />

uyumlandırılmadan kullanımı katkısı olmayan bir sürecin<br />

yürütülmesi riskini de beraberinde getirmektedir 23 .<br />

Küreselleşme, bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunda yaşanan<br />

gelişmeler sonucunda Türkiye’de de yükseköğretimde<br />

yönetim modelleri ve yönetim standartları son<br />

yıllarda önemli bir gündem oluşturmuştur. Ancak yükseköğretim<br />

kurumlarında bu yönde yapılan çalışmalar<br />

ve yeniden yapılandırmalar ulusal boyutta sistematik<br />

bir yapılanma içinde ele alınmamıştır. Yükseköğretim<br />

Kurulu tarafından 2007 yılında yayınlanan Türkiye’nin<br />

Yükseköğretim Stratejisi Raporu’nda ve Bologna sürecinde<br />

ülkelerin yükseköğretim sistemlerinin değerlendirmesinde<br />

Türkiye yükseköğretim sisteminin en zayıf<br />

olduğu alanın kalite güvencesi konusu olduğu belirtilmiştir.<br />

Bologna sürecinde bu alandaki önemli gelişmeler<br />

ve bu konunun uluslararası düzeyde önem kazanması<br />

ülkemizdeki yükseköğretim kurumlarının kalite<br />

güvence konusundaki çalışmalarını artırmıştır 24 .<br />

Dünyada yaşanan bu gelişmeler doğrultusunda ülkemizde<br />

yükseköğretimde kalite standartlarının oluşturulması<br />

ve yükseköğretim alanında uyumluluğun sağlanması<br />

amacıyla Yükseköğretim Kurulu tarafından<br />

2005 yılında “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik<br />

Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” yayınlanmıştır.<br />

Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme<br />

Yönetmeliği Avrupa Kalite Güvencesi Standart ve<br />

İlkeleri’ne uygun biçimde hazırlanmıştır. Bu yönetmelik<br />

kapsamında Üniversitelerarası Kurul tarafından seçilen<br />

dokuz üye ve Ulusal Öğrenci Konseyi tarafından seçilen<br />

bir öğrenci temsilcisinden oluşan Yükseköğretim<br />

Kurumları Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme<br />

Komisyonu (YÖDEK) kurulmuştur. Yükseköğretim<br />

kurumlarında akademik değerlendirme ve kalite geliştirme<br />

çalışmaları kapsamında yükseköğretim kurumlarına<br />

yönelik “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik<br />

Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi YÖDEK<br />

tarafından hazırlanmıştır 25 .<br />

Yükseköğretim kurumlarında akademik değerlendirme<br />

ve kalite geliştirme faaliyetlerinin stratejik yaklaşımda<br />

20<br />

SETA, Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Raporu,Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Ağustos 2010, s.15.<br />

21<br />

YÖK, a.g.e., s. 24<br />

22<br />

Özer vd., a.g.e., 2011, s.63<br />

23<br />

YÖzer vd., a.g.e., 2011, s.63<br />

24<br />

YÖK, a.g.e., s.101<br />

25<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

70

değerlendirilmesini ve faaliyetlerin iyileştirilmesini öngören<br />

Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme<br />

Süreci stratejik bir yapılanma çerçevesinde, gelişmelerin<br />

sürekli izlenerek iyileştirilmesini temel alan bir<br />

yaklaşımla geliştirilmiştir. Bu yaklaşım, yükseköğretim<br />

kurumunun içinde bulunduğu çevresel faktörlerle birlikte<br />

değerlendirilmesi ve stratejiler geliştirmesini esas<br />

almaktadır. Yükseköğretim kurumları akademik ve idari<br />

hizmetlerin kalitesini geliştirecek nitelikte strateji ve<br />

amaçlar belirleyerek bu strateji ve amaçların gerçekleştirilmesi<br />

için gerekli ölçülebilir birim hedeflerini oluşturur.<br />

Sürecin uygulanması için gerekli olan uygulama<br />

planları, performans göstergeleri ve iyileştirme akademik<br />

değerlendirme ve kalite geliştirme sürecinin diğer<br />

aşamalarıdır. Yükseköğretim Kurulu tarafından ortaya<br />

konulan ve Yükseköğretim Kurumları Akademik Değerlendirme<br />

ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK)<br />

tarafından yürütülen bu süreç ile birlikte yükseköğretim<br />

kurumları eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetleri<br />

ile idari hizmetlerindeki kalite düzeylerinin iyileştirilmesi<br />

amaçlanmaktadır 26 .<br />

Yükseköğretim Kurumları Akademik<br />

Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu<br />

tarafından Yükseköğretim Kurumları<br />

Akademik Değerlendirme ve Kalite<br />

Geliştirme Yönetmeliği kapsamında<br />

belirlenen dört süreç bulunmaktadır. Bu<br />

süreçler Yükseköğretim Kurumlarında<br />

Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme<br />

Süreci, Stratejik Planlama Süreci,<br />

Kurumsal Değerlendirme Süreci ve Periyodik<br />

İzleme ve İyileştirme Sürecidir 27 .<br />

Türkiye’de yükseköğretim kurumlarında<br />

kalite çalışmaları özellikle Bologna süreci<br />

ile hız kazanmıştır. Bu çalışmalar yükseköğretim<br />

kurumlarında yönetim standartlarının<br />

uygulanması ve yapılandırılması<br />

açısından da fayda sağlamakla birlikte,<br />

uluslararası gelişmelere uygun, ulusal<br />

çerçevede bir kalite güvence sistemi ve<br />

kalite yönetim yapısı oluşturma konusundaki<br />

en büyük adım 20 Eylül 2005<br />

tarihinde yürürlüğe giren “Yükseköğretim<br />

Kurumlarında Akademik Değerlendirme<br />

ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği”<br />

ile atılmıştır. Yönetmelikte yükseköğretim kurumlarının<br />

eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin<br />

değerlendirilmesi, kalitelerinin geliştirilmesi, bağımsız<br />

dış değerlendirme süreci ile kalite düzeylerinin<br />

onaylanması ve tanınması çalışmalarına ilişkin genel<br />

esaslar tanımlanmış ve bu kapsamda Yükseköğretim<br />

Üst Kurulları ile yükseköğretim kurumlarının yükümlülükleri<br />

belirtilmiştir. Yükseköğretim Kurulu (YÖK), (YÖ-<br />

DEK), yükseköğretim kurumları ile dış değerlendirme<br />

kuruluşlarının süreç kapsamındaki faaliyetleri ve sorumlulukları<br />

Şekil 1’de yer alan ana süreç haritasında<br />

belirtilmektedir 28 .<br />

Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme<br />

ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği ulusal boyutta yükseköğretim<br />

kurumlarının kalite düzeylerinin değerlendirilmesi<br />

ve geliştirilmesi çalışmaları kapsamında önemli<br />

bir adımdır. Bu süreç yükseköğretim kurumlarının her<br />

yıl kendi kurumlarını değerlendirmelerini ve kurumsal<br />

ve ulusal boyutta bir iç değerlendirme sisteminin uygulanmasını<br />

sağlamaktadır. Ancak yönetmelikte yer alan<br />

Şekil 1. Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve<br />

Kalite Geliştirme Ana Süreç Haritası<br />

20<br />

SETA, Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Raporu,Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Ağustos 2010, s.15.<br />

21<br />

YÖK, a.g.e., s. 24<br />

22<br />

Özer vd., a.g.e., 2011, s.63<br />

23<br />

YÖzer vd., a.g.e., 2011, s.63<br />

24<br />

YÖK, a.g.e., s.101<br />

25<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

71 KASIM <strong>2013</strong>

dış değerlendirme süreci ile ilgili olarak, yükseköğretim<br />

kurumlarında dış değerlendirme yapabilecek bağımsız<br />

kuruluşlar henüz oluşturulamamıştır. Bu kapsamda ülkemizde<br />

Bologna Süreci’nde de yer alan ilke ve standartlar<br />

doğrultusunda oluşumlara ve yasal düzenlemelere<br />

ihtiyaç duyulmaktadır 29 .<br />

Ülkemizde yükseköğretim kurumlarında Bologna süreci<br />

ve eğitim programlarına yönelik akreditasyon süreçleri<br />

doğrultusunda kalite güvence mekanizmalarını<br />

oluşturmak amacıyla yürütülen çalışmaların sayısında<br />

son yıllarda önemli bir artış görülmektedir. Kalite yönetimi<br />

sistemlerinde tüm dünyada kullanılan ISO 9001<br />

Kalite Yönetim Sistemi ve EFQM Mükemmellik Modeli<br />

gibi sistemler bazı üniversitelerimizin planlama ve uygulama<br />

süreçlerinde destek olarak kullanılmaya başlanmıştır.<br />

Üniversiteler uyguladıkları kalite yönetim sistemlerini<br />

belgelendirerek Bologna Süreçlerine de katkı<br />

sağlamaktadır.<br />

Yükseköğretim ve Akreditasyon<br />

Akredite olmak, bir kurumun veya yürütülen programların<br />

yetkili bir akreditasyon kurulunca ilgili alan için<br />

belirlenmiş kalite standartlarını sağlaması olarak tanımlanabilir.<br />

Akreditasyon uzun dönemli bir işlemdir ve periyodik<br />

iç ve dış değerlendirmelere dayanır. Standartlar<br />

akreditasyonun temelini oluşturmaktadır. Standartlar<br />

sistemin gereklerini ortaya koyarak yüksek nitelikli eğitim<br />

programlarının geliştirilmesi için yapılacak faaliyetleri<br />

belirlerler.<br />

Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve<br />

Akreditasyon Derneği (MÜDEK) ülkemizdeki çeşitli<br />

mühendislik eğitim programları için akreditasyon, değerlendirme<br />

ve bilgilendirme çalışmaları yaparak, Türkiye’de<br />

mühendislik eğitimi kalitesinin yükseltilmesine<br />

katkıda bulunmak amacıyla faaliyet gösteren bağımsız<br />

bir kuruluştur 30 .<br />

MÜDEK, mühendislik programlarını değerlendirme<br />

ve akreditasyon çalışmalarına 2003 yılında başlamıştır.<br />

Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve<br />

Akreditasyon Derneği Temmuz <strong>2013</strong> tarihine kadar,<br />

17 farklı disiplinde olmak üzere 360 mühendislik lisans<br />

programının değerlendirmesi gerçekleştirmiştir.<br />

MÜDEK program değerlendirme çalışmaları Mühendislik<br />

Eğitim Programları Akreditasyon Kurulu tarafından<br />

oluşturulan değerlendirme ekipleri tarafından ve<br />

MÜDEK’in yayımlamış olduğu değerlendirme ölçütleri<br />

doğrultusunda yapılmaktadır. Bu ölçütler, bir mühendislik<br />

programının akreditasyon için sağlaması gereken<br />

minimum koşulları içermektedir 31 .<br />

Mevcut durumda ülkemizde mühendislik programlarının<br />

MÜDEK tarafından akreditasyonu gönüllülük<br />

esasına dayalı bir süreç niteliği taşımaktadır. Mühendislik<br />

Eğitim Programları Akreditasyon Kurulu tarafından<br />

yalnızca kendisine başvuru yapan yükseköğretim<br />

kurumlarındaki programları akredite etmek amacıyla<br />

değerlendirmektedir. Bu akreditasyon Türkiye’de mühendislik<br />

eğitiminin kalitesinin yükseltilmesine katkıda<br />

bulunmayı amaçlamaktadır. Akreditasyonun hedefleri<br />

başvuru yapan mühendislik programları arasında<br />

değerlendirme ölçütlerini sağlayan programları belirlemek,<br />

akredite edilen programları ilan etmek ve toplumu,<br />

öğrenci adaylarını mesleki kurumları, olası işverenleri,<br />

devlet kurumlarını ve diğer paydaşları bilgilendirmek<br />

ve mühendislik alanındaki eğitim programlarının<br />

sürekli iyileştirilmesi ve yeni programların geliştirilmesi<br />

konularında yön göstermektir 32 .<br />

Ülkemizde yükseköğretimde kalite güvence sistemi<br />

aynı zamanda yurtdışı değerlendirmelere de açıktır.<br />

Bu kapsamda üniversitelerde yer alan mühendislik<br />

programları “Accreditation Board for Engineering and<br />

Technology-USA” (ABET) tarafından değerlendirilebilmektedir<br />

33 .<br />

Ulusal Tıp Eğitimi Akreditasyon Kurulu (UTEAK) 2008<br />

yılında Tıp Sağlık Bilimleri Eğitim Komisyonundaki çalışmalara<br />

YÖDEK tarafından getirilen öneriler dikkate<br />

alınarak ve mühendislik programlarındaki örnek kullanılarak<br />

Tıp Dekanları Konseyi insiyatifinde kurulmuştur.<br />

Tıp Eğitimi Programları Değerlendirme ve Akreditasyon<br />

Derneği ve UTEAK’ın amaç ve hedefleri genel olarak<br />

toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi için tıp fakültelerinde<br />

verilen tıp eğitim ve öğretiminin geliştirilmesi<br />

ve niteliğinin iyileştirilmesi, kurumlara yol göstermek<br />

ve gelişimlerini desteklemek, eğitim-öğretimin işleyiş<br />

ve sürekliliğini izlemektir. Bu amaç ve hedeflerin karşılanmasında<br />

kullanılan değerlendirme aracı akreditasyondur.<br />

Ulusal standartlar akreditasyon için en önemli<br />

araçlardır 34 . Tıp eğitimi ulusal standartlarının 2009<br />

yılında yayınlanması ile birlikte 2009 yılı Haziran ayın-<br />

29<br />

YÖK, a.g.e., s.182<br />

30<br />

Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://www.mudek.org.tr<br />

31<br />

Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://www.mudek.org.tr<br />

32<br />

Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://www.mudek.org.tr<br />

33<br />

Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://bologna.yok.gov.tr<br />

34<br />

Ulusal Tıp Eğitimi Akreditasyon Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://uteak.org.tr<br />

72

da UTEAK akreditasyon sürecinde başvuru kabulüne<br />

başlamıştır.<br />

Ülkemizde yükseköğretim sistemi özellikle son yıllarda<br />

önemli bir büyüme sürecinin içinde yer almaktadır. Bu<br />

süreçte yükseköğretim kurumlarının ve ilgili süreçlerin<br />

yapılandırılması sırasında yükseköğretim standartlarının,<br />

kalite güvence sistemlerinin büyümeye katkıda<br />

bulunacak biçimde oluşturulması büyük önem taşımaktadır.<br />

Uluslararası tanınma ve akreditasyon konusunda bazı<br />

üniversitelerimizin mühendislik programlarının ABET<br />

değerlendirme sürecinden geçerek uluslararası kalite<br />

güvencesi sağlamaları ülkemizde bu konuda yaşanan<br />

önemli gelişmeler arasındadır. Türkiye’nin Yükseköğretim<br />

Stratejisi Raporu’na göre ABET ile yapılan işbirliği<br />

süreci ülkemizdeki mühendislik programları için benzer<br />

bir ulusal kalite güvence sisteminin oluşturulması oluşumunu<br />

da beraberinde getirmiştir. 2002 yılında Mühendislik<br />

Akreditasyon Kurulu’nun (MÜDEK) kurulması<br />

mühendislik alanlarında ulusal bir kalite güvencesi sisteminin<br />

oluşturulması açısından bir başlangıç olmuştur<br />

35 .<br />

Yükseköğretimde Yönetim Standartlarının<br />

Uygulanması<br />

Sanayi ve teknolojideki gelişmeler kalite standartlarının<br />

belirlenmesi gerekliliğini ortaya koymuş ve bu doğrultuda<br />

ABD’de savunma teknolojisinde başlayan kalite<br />

standartları oluşturma çalışmaları öncelikle Avrupa olmak<br />

üzere diğer ülkelerde standartların uygulanmasıyla<br />

devam etmiştir. Üretim, tasarım, muayene ve deney<br />

konularını içeren standartlar daha sonra kalite güvence<br />

sistem standartları olarak geliştirilmiştir. Ülkeler arasındaki<br />

kalite ve denetim standartları arasındaki uygulama<br />

farklılıklarını gidermek amacıyla Uluslararası Standartlar<br />

Organizasyonu (ISO) içerisinde bir komite oluşturularak<br />

ortak standartların geliştirilmesi çalışmaları başlamıştır.<br />

Komitenin çalışmaları sonucunda 1987 yılında dünya<br />

çapında geçerli olan ISO 9000 Kalite Güvence Sistem<br />

Standardlarını yayımlanmıştır. Standardın ilk versiyonu<br />

daha çok doğru üretim ve hata belirleme konularını<br />

içermektedir. Standart 1994 yılında hizmet sektörüne<br />

35<br />

YÖK, a.g.e., s.102<br />

73 KASIM <strong>2013</strong>

de uyarlanmak üzere revize edilmiştir. Ancak standardın<br />

önemli revizyonu 2000 yılında Kalite Yönetim Sistemi<br />

Standardı olarak yayımlanmasıyla gerçekleştirilmiştir.<br />

Kuruluşlar faaliyet alanlarından bağımsız olarak IS0<br />

9001 kalite yönetim sisteminin şartlarını uygulamakta<br />

ve ISO 9001 belgesi almaktadır. Standardın 2000 yılında<br />

yayınlanan versiyonu proses (süreç) tabanlı, sürekli<br />

iyileştirmeye ve müşteri memnuniyeti odaklı bir yönetim<br />

sistemi modeli sunmaktadır. ISO 9001 standardının<br />

dayandığı temel prensipler olan müşteri odaklılık,<br />

liderlik, çalışanların katılımı, proses (süreç) yaklaşımı,<br />

yönetimde sistem yaklaşımı, karar vermede gerçekçi<br />

yaklaşım ve karşılıklı yarar sağlayan tedarikçi ilişkileri<br />

kalite yönetim standartlarının temelini oluşturmaktadır.<br />

Türkiye’de yükseköğretim kurumlarında yönetim standartlarının<br />

mevcut yükseköğretim sistemleri kapsamında<br />

uygulanması, ülkemizin Bologna sürecine katılımıyla<br />

hız kazanmıştır. Üniversitelerimizden bazıları akademik<br />

ve idari birimlerinde başta ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi<br />

olmak üzere kalite yönetim sistemi standartlarına<br />

uygun süreçlerini ve prosedürlerini oluşturmuştur. ISO<br />

9001 Kalite Yönetim Sisteminin yanısıra çevre yönetim<br />

standartları, iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yönetim<br />

standartları, bilimsel araştırma faaliyetleri kapsamında<br />

laboratuvar yönetim standartları da üniversitelerin bu<br />

yöndeki çalışmaları arasında yer almaya başlamıştır. Bu<br />

yönetim standartları arasında en kapsamlısı olan ISO<br />

9001 Kalite Yönetim Sistemi ve içerdiği şartların, genel<br />

bakış açısında üretim sektörünün faaliyet ve amaçlarına<br />

daha uygun olduğu düşünülmektedir. Yönetim sisteminin<br />

içerdiği şartlar değerlendirildiğinde yükseköğretimde<br />

yer alan sistem bileşenlerinin standart içinde<br />

kavramsal olarak açık bir biçimde yer almaması yükseköğretim<br />

kurumlarının uygulamada zorluklar yaşamasına<br />

neden olabilmektedir.<br />

Yükseköğretim kurumlarının faaliyetleri ve bu yönde<br />

Bologna süreci ile hız kazanan yönetim sistemlerinin<br />

yeniden yapılandırma çalışmaları kapsamında IS0<br />

9001 Kalite Yönetim Sistemi, yükseköğretimde süreçlerin<br />

oluşturulması, uygulanması, izlenmesi ve iyileştirilmesi<br />

konularında model olarak olarak uygulanmaya<br />

başlanmıştır. Türkiye’de bazı üniversiteler de mevcut<br />

yapıda bir gereklilik bulunmaması ile birlikte kalite yönetim<br />

sistemlerini oluşturarak belgelendirme çalışmalarını<br />

tamamlamışlardır.<br />

Yükseköğretim sisteminde ülkemizde üniversiteler tarafından<br />

yönetmelik kapsamında yürütülmekte olan<br />

akademik değerlendirme ve kalite geliştirme faaliyetleri<br />

sistematik açıdan kalite yönetim sistemlerinin içerdiği<br />

planlama, uygulama, izleme, değerlendirme ve iyileştirme<br />

faaliyetlerini içermektedir. Kalite yönetim sistemi<br />

modeli tüm bu çalışmalarda bir çerçeve oluşturması ve<br />

sistematik bir yapı sağlaması açısından önemli faydalar<br />

sunmakla birlikte yükseköğretim kurumlarında kalite<br />

yönetim sistemi uygulamalarının üniversitelerin temel<br />

misyon, vizyon ve değerleri doğrultusunda yükseköğretim<br />

sisteminde uluslararası gelişmeleri de dikkate<br />

alacak biçimde tasarlanması ve uygulanması sistemin<br />

etkinliği açısından büyük önem taşımaktadır.<br />

Kaynaklar<br />

• BURGAZ Berrin ve ŞENTÜRK İlknur, “Küreselleşmenin<br />

Eğitim Fakültelerinin Yönetim Boyutundaki Etkileri”, Kırgızistan<br />

Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,<br />

sayı: 19, 2008, s. 270-278.<br />

• ERDEM Ali Rıza, “Dünyadaki Yükseköğretimin Değişimi”,<br />

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı:<br />

15, 2006, s. 299-314.<br />

• ERDEM Ali Rıza, “Küreselleşme: Türk Yükseköğretimine<br />

Etkisi”, Yükseköğretim Dergisi, cilt:2 sayı: 2, 2012, s.<br />

109-117.<br />

• ENQA, Standards and Guidelines for Quality Assurance<br />

in the European Higher Education Area, European Association<br />

for Quality Assurance in Higher Education, Helsinki,<br />

Finland 2005.<br />

• Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon<br />

Derneği, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://www.<br />

mudek.org.tr<br />

• ÖZER Mahmut, GÜR Bekir S. ve KÜÇÜKCAN Talip,<br />

“Kalite Güvencesi: Türkiye Yükseköğretimi için Stratejik<br />

Tercihler”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, cilt: 1, sayı: 2,<br />

2011, s. 59-65.<br />

• ÖZER Mahmut, GÜR Bekir S. ve KÜÇÜKCAN Talip, Yükseköğretimde<br />

Kalite Güvencesi, , Ekonomi ve Toplum<br />

Araştırmaları Vakfı, Ağustos 2010.<br />

• Ulusal Tıp Eğitimi Akreditasyon Kurulu, Erişim:30 Ağustos<br />

<strong>2013</strong>, http://uteak.org.tr<br />

• YÖDEK, Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme<br />

ve Kalite Geliştirme Rehberi (Sürüm: 2007/1.1),<br />

Yükseköğretim Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme<br />

Komisyonu, Nisan 2007.<br />

• YÖK, Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi Raporu (Yayın<br />

No: 2007-1), Yükseköğretim Kurulu, Ankara 2007.<br />

• Yükseköğretim Kurulu, Erişim:30 Ağustos <strong>2013</strong>, http://<br />

bologna.yok.gov.tr<br />

74

SAĞLIK HİZMETMERİ<br />

Sağlık Hizmetlerinde<br />

Kalibrasyon Uygulamaları<br />

Teknoloji boyutunda sürekli iyileştirmeden anlaşılması<br />

gereken sadece en ileri teknolojiye yatırım yapmaktan<br />

çok, maliyetleri düşürme, varolan teknolojileri birbirine<br />

dönüştürebilme, daha yalın ve basit uygulamalarla iyileştirmeyi<br />

gerçekleştirmek olmalıdır. Karmaşık ve uygulamada<br />

zorluklarla karşılaşılan teknoloji, sağlık sektöründe<br />

çok da anlamlı olmamakta, en iyi teknolojiyi<br />

insan sağlığı için en anlamlı şekilde kullanmak sürekli<br />

iyileştirme çalışmalarında daha anlamlı olmakta ve hizmet<br />

planlamasında müşteri ihtiyaçları ile ileri teknolojinin<br />

birleştirilmesi sağlık sektöründe eş düzey önem<br />

taşımaktadır.<br />

Bu bağlamda, günümüzde gerek teşhis gerekse tedavi<br />

amacıyla kullanılan tıbbi cihazlar genellikle ileri teknoloji<br />

ürünü olup, bu cihazların seçimi, doğru kullanımı, testi<br />

ve muayenesi, özellikle kalibrasyonu artık hastanelerde<br />

göz ardı edilmemesi gereken önemli konulardan biri<br />

haline gelmiştir.<br />

Bu sunumda genel bilgilerin yanı sıra, hastanelerde<br />

kalibrasyon uygulamalarına örnek olabilecek, Başkent<br />

Üniversitesi Hastanesi ve bağlı sağlık kurumları Kalibrasyon<br />

Ünitesi organizasyonu ve faaliyetleri katılımcılarla<br />

paylaşılacaktır. Başkent Üniversitesi Hastanelerinde<br />

kullanılan ölçme ve test ekipmanının kalibrasyonu için<br />

kriterlerin oluşturulması ve kalibrasyon gerektiren tüm<br />

teçhizatın belirlenen şart ve periyotlarla kalibre edilmesinin<br />

sağlanması amacıyla 1997 yılında Başkent Üniversitesi<br />

Toplam Kalite Yönetimi Merkezi bünyesinde<br />

bir Kalibrasyon Ünitesi kurulmuştur. O tarihten bugüne<br />

Prof. Dr. Seval Akgün<br />

Başkent Üniversitesi Hastaneleri,<br />

Sağlık ve Eğitim Kuruluşları Kalite Yönetim Temsilcisi<br />

İş Sağlığı ve Güvenliği, Çevre Yönetim Birimi ve<br />

Kalibrasyon Laboratuvarı Koordinatörü Başkanı,<br />

Sağlık Akademisyenleri Derneği Başkanı<br />

kadar TS-EN ISO/IEC 17025 standardı temel alınarak,<br />

uzman kişiler tarafından yerinde hizmet ilkesiyle hizmet<br />

veren tam donanımlı bu ünite, Başkent Üniversitesi<br />

Hastanesi ve bağlı kuruluşlarındaki kullanılan tüm cihaz<br />

ve teçhizatların kalibrasyon hizmetini sürdürmektedir.<br />

Başkent Üniversitesi Hastanesi Kalibrasyon Ünitesi<br />

aşağıda belirtilen yerlere ait 8000’den fazla cihazın periyodik<br />

olarak yılda en az iki kez kalibrasyonlarını gerçekleştirerek<br />

özverili ve titiz çalışmalarla mevcut sistemin<br />

en iyi şekilde yürütülmesini sağlamaktadır.<br />

• Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi<br />

• Başkent Üniversitesi Yapracık Psiko-sosyal Rehabilitasyon<br />

Merkezi<br />

• Başkent Üniversitesi Ayaş Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon<br />

Merkezi<br />

• Başkent Üniversitesi Alanya Uygulama ve Araştırma<br />

Merkezi<br />

• Başkent Üniversitesi Adana Uygulama ve Araştırma<br />

Merkezi<br />

75 KASIM <strong>2013</strong>

• Başkent Üniversitesi Konya Uygulama ve Araştırma<br />

Merkezi<br />

• Başkent Üniversitesi istanbul Uygulama ve Araştırma<br />

Merkezi<br />

• Başkent Üniversitesi İzmir Zübeyde Hanım Hastanesi<br />

• Başkent Grup Sağlık Ürünleri Ticaret ve Sanayi A.Ş.<br />

• Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim Laboratuvarları<br />

• Başkent Üniversitesi Kolej Ayşe Abla ve Özel Gönen<br />

Okulları uygulama laboratuvarlarında kullanılan<br />

cihazlar<br />

Bu belirtilen yerlerdeki cihazlara ait kalibrasyon sonuçlarının;<br />

• Hazırlanması,<br />

• Basımı,<br />

• Dağıtımı,<br />

• Kullanıcıların bilgilendirilmesi,<br />

• Sonuçları kötü olan cihazların tamiri gerçekleşene<br />

kadar takibi,<br />

• Bu işlemlerin devamlılığının sağlanması yine Kalibrasyon<br />

Ünitesi tarafından gerçekleştirilmektedir.<br />

Kalibrasyon Ünitesi aynı şekilde; kendi bünyesinde<br />

bulunan kalibratör cihazlarının, uluslararası ölçü sistemine<br />

göre izlenebilirliğinin sağlanması ve SI birimlerinin<br />

birincil (primer) standartları ile bağlantılı olan kesintisiz<br />

bir kalibrasyon ve aynı zamanda karşılaştırma zinciri<br />

vasıtasıyla kalibrasyonlarını yurt dışında periyodik olarak<br />

yaptırmaktadır.<br />

Başkent Üniversitesi Hastaneleri Kalibrasyon ünitesi<br />

artan hizmet kapasitesi ve dış kuruluşlara da hizmetlerini<br />

sunmak, deneyimlerini paylaşmak amacıyla Başkent<br />

Üniversitesi Ölçümbilim ve Kalibrasyon Uygulama<br />

ve Araştırma Merkezi olarak yasal statüsünü tamamlamış<br />

ve bilimsel faaliyetlerinide bu merkez aracılığıyla<br />

gerçekleştirmektedir.<br />

GENEL BiLGiLER<br />

Kaliteli hizmet anlayışında büyük önem taşıyan kalibrasyon<br />

konusu, VIM sözlüğünde şu şekilde açıklanmıştır;<br />

belirlenmiş koşullar altında, ölçme cihazı veya<br />

ölçme sisteminin gösterdiği değerler veya maddi ölçüt<br />

ile gösterilen değer ile ölçülen büyüklüğün bunlara karşılık<br />

gelen bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belirleyen<br />

işlemler dizisidir. Bu işlemler, kullanılan cihazlardan en<br />

az on kat daha hassas vasfa sahip ölçüm sistemleri<br />

(etalonlarla) gerçekleşir. Ana hedefi ise, riskleri minimize<br />

etmek, maliyeti düşürmek, kullanıcı problemlerini<br />

asgariye indirmek ve uluslararası standartlara uygunluğu<br />

sağlamaktır. Sonuç olarak tıbbi cihazların düzenli<br />

ve programlı kontrolleri ile, cihazın doğru ölçümleri<br />

yapması sağlanır, buna bağlı ortaya çıkacak sorunlar,<br />

sıkıntılar, müdahalede gecikmeler önlenir ve aynı zamanda<br />

cihazların faydalı ömrü uzatılmış olur.<br />

İşlemler sonucu, ölçüm sonuçlarının, uygun standartlara,<br />

genel olarak uluslararası veya ulusal standartlara,<br />

primer standarda kadar uzanan kesintisiz bir mukayese<br />

zinciri boyunca bağlanması gereklidir. Kısaca;<br />

Kalibrasyon sonucu, maddi ölçütün, ölçme sisteminin<br />

veya ölçme cihazının gösterge değeri hastanın veya<br />

rastgele bir ölçek üzerindeki işaretlere karşılık gelen<br />

değerlerin belirlenmesine olanak verir. Kalibrasyon diğer<br />

metrolojik özellikleri belirleyebilir.<br />

Kalibrasyon sonucu, kimi zaman kalibrasyon sertifikası<br />

kimi zaman da kalibrasyon raporu adı verilen dokümanlara<br />

kaydedilir. Kalibrasyon sonucu, bazen kalibrasyon<br />

faktörü veya kalibrasyon eğrisi formunda kalibrasyon<br />

faktörleri dizileri olarak ifade edilir.<br />

KALiBRASYON ORGANiZASYONU<br />

Bir kuruluşta kalibrasyon ile ilgili organizasyonun gerçekleştirilebilmesi<br />

için aşağıda sıralanan noktalara dikkat<br />

edilmesi gerekmektedir.<br />

1. Tüm cihazların listesinin yapılması<br />

2. Gereksizlerin elenmesi<br />

3. Maliyet analizinin yapılması<br />

KALiBRASYON SiSTEMiNiN KURULMASI<br />

- Öncelikli olarak yukarıda sıralanan işlemlerin gerçekleştirilebilmesi<br />

için kuruluşta bir kalibrasyon sis-<br />

76

teminin kurulması gereklidir. Bunun için ise aşağıda<br />

sıralanan noktaların göz önünde tutulması yerinde<br />

olur.<br />

- Ölçü ve test cihazı eksiklerini gidermek ve üretim<br />

teknolojisinde ön görülen tolerans ve ölçüm bölgelerinde<br />

çalışabilecek nitelikte teçhizata sahip olmak.<br />

- Yapılan bütün ölçüm çalışmaları için hedeflenen<br />

ölçüm belirsizliklerini tespit etmek, Ölçme ve test<br />

teçhizatının işletme içinde kalibre edilmesinde takip<br />

edilecek kalibrasyon iş talimatlarını oluşturmak, işletme<br />

içi kalibrasyonlarda kullanılacak çalışma etalonu<br />

seviyesindeki cihazları belirlemek ve tedarik<br />

etmek.<br />

- Çalışma etalanlarını ve işletme içinde kalibre edilmeyen<br />

ölçü ve test cihazlarını kalibre etmek üzere<br />

yetkilendirilmiş harici kalibrasyon kuruluşlarını tespit<br />

etmek ve iş birliği sağlamak.<br />

- Ölçü ve test cihazlarının kalibrasyon zaman aralıklarını<br />

belirlemek.<br />

- Gerektiğinde kalibrasyon ve hassas ölçüm için uygun<br />

çevre şartlarına sahip ortam hazırlamak.<br />

- Yapılan kalibrasyon işlemlerine ve periyodik kalibrasyon<br />

işinin takibine yönelik dokümantasyon sistemi<br />

kurmak işletme içi kalibrasyon yapan teknik<br />

elemanların yeterli seviyede eğitimini sağlamak.<br />

KALiBRASYON iÇiN GEREKLi ŞARTLAR<br />

Tıbbi tesis ve teçhizatın kalibrasyonlarını gerçekleştirebilmek<br />

için ise;<br />

- Çevre şartları stabil olmalıdır,<br />

- Kullanılan referans cihazın ulusal ve uluslar arası<br />

primer seviye etalanlara veya kabul edilmiş fiziksel<br />

sabitlere olan izlenebilirliği sağlanmalıdır,<br />

- Kalibrasyon işlemlerinde kullanılan referans cihazların<br />

hatası bilinmelidir,<br />

- Kalibrasyon cihazı kalibre edilen cihaza göre daha<br />

yüksek ölçüm doğruluğuna ve hassasiyetine sahip<br />

olmalıdır<br />

- Kalibre edilecek alet, kalibre edilebilirlik özelliğine<br />

sahip olmalıdır<br />

- Kalibre edilen cihaza ait teknik özellikler ilgili dokümanlarca<br />

belirlenmiş olmalıdır<br />

KALiBRASYON PERiYOTLARININ TESBiTi VE<br />

DENETLENMESi<br />

Cihazın kullanımında önemli olabilecek bir ölçme belirsizliğinin<br />

veya bir ölçüm hatasının meydana gelmesinden<br />

önce rekalibrasyon işlemi yapılacak şekilde kalibrasyon<br />

periyodunun belirlenmesi gerekir. ilk kalibrasyonda,<br />

kalibrasyon aralığı cihaz imalatçısının verilerine<br />

uygun seçilmelidir. Eğer imalatçı bu konuda bir zaman<br />

belirtmemiş ise;<br />

- Hata sınırlarına<br />

- Stabilizesine<br />

- Ölçme belirsizliğine<br />

- Deneyimlere<br />

- Standartlara göre kalibrasyon periyodu belirlenmelidir.<br />

Ayrıca;<br />

- İşletme şartları kullanım amacı kullanım sıklığı<br />

göz önünde bulundurulmalıdır.<br />

Kalibrasyon periyotları eğer standartlar tarafından sınıflandırılmamış<br />

ise daha önceki kalibrasyon sonuçlarına<br />

göre kısaltılabilir veya uzatılabilir.<br />

KALiBRASYON iŞLEMiNDE DiKKAT EDiLMESi<br />

GEREKEN NOKTALAR<br />

Herhangi bir tıbbi cihaz kontrolünü gerçekleştirirken<br />

mutlaka göz önünde tutulması gereken noktalar;<br />

- Ölçüm noktalarının doğru tespit edilmesi<br />

- Uygun ölçme cihazlarının seçilmesi<br />

- Ölçme şartlarının tespit edilmesi<br />

77 KASIM <strong>2013</strong>

Personelin kalifiye edilmesi şeklinde özetlenebilir.<br />

ÖLÇÜM RAPORUNDA BULUNMASI GEREKEN<br />

BiLGiLER<br />

Kalibrasyon işlemi gerçekleştirildikten sonra ölçüm raporunda<br />

bulunması gereken bilgiler kısaca;<br />

- Referans cihaz tanımı<br />

- Kalibrasyon talimatı<br />

- Referans değerler<br />

- Ölçüm değerleri<br />

- Ölçüm hatası<br />

- Ölçüm belirsizliği<br />

olarak sıralanabilir.<br />

KALiBRASYON SERTiFiKASlNDA BULUNMASI<br />

GEREKEN BiLGiLER<br />

Kalibrasyon işlemi sonucu her bir tıbbi cihaz için hazırlanan<br />

kalibrasyon sertifikalarında ise;<br />

- Sertifika no<br />

- Tarih<br />

- Kalibrasyonu yapan<br />

- Kalibrasyonu onaylayan<br />

- Kalibrasyonu yapılan cihazın adı<br />

- Kalibrasyon yapılan cihaza ait bilgiler (imalatçı, model,<br />

seri no)<br />

- Cihazın sahibi<br />

- Kalibrasyon tarihi<br />

- İmza<br />

- Mühür<br />

bulunmalıdır.<br />

KALiBRASYON ETiKETiNDE BULUNMASI<br />

GEREKEN BiLGiLER<br />

Her tıbbi cihaz üzerinde kalibre edildiğini belgelemek<br />

ve eğer kalibrasyon dışı bir alet ise bunu göstermek<br />

amacıyla kullanılan kalibrasyon etiketlerinde en az bulunması<br />

gereken bilgiler;<br />

- Kalibrasyon numarası<br />

- Kalibrasyon tarihi<br />

- Gelecek kalibrasyon tarihi<br />

- Kalibrasyonu yapan kişinin ismidir.<br />

KALİBRASYON İŞLEM MALiYETLERİ<br />

Kalibrasyon işlem maliyetlerini dahili ve harici kalibrasyon<br />

maliyetleri olarak iki grup altında inceleyebiliriz.<br />

Dahili Kalibrasyon Maliyetleri<br />

1. Cihazların tespiti ve kayda geçirilmesi<br />

2. Cihaz sayıları<br />

Dahili kalibrasyon mümkün<br />

- Referans teçhizatın temin maliyeti x 0<br />

- Referans cihazın kalibrasyon maliyeti x 1<br />

- Personel yetiştirme maliyeti x 2<br />

- Personel istihdam maliyeti x 3<br />

- Kalibrasyon laboratuvarı (veri odası) maliyeti x 4<br />

Toplam Kalibrasyon Maliyeti x 0<br />

+k.x 1<br />

+x 2<br />

+x 3<br />

+x 4<br />

=x<br />

Harici Kalibrasyon Maliyeti<br />

- Zaman maliyeti y 0<br />

- Kalibrasyon maliyeti y 1<br />

- Rekalibrasyon maliyeti n.y 2<br />

- Taşıma riski maliyeti y 3<br />

- Sigorta v.s maliyeti y 4<br />

Toplam Harici Kalibrasyon Maliyeti y 0<br />

+y 1<br />

+n.y 2<br />

+y 3<br />

+y 4<br />

=y<br />

KARAR<br />

olarak özetlenebilir.<br />

SONUÇ<br />

X < Y ise Dahili<br />

Y < X ise Harici<br />

Sonuç olarak tıbbi cihaz kazalarının başlıca nedenleri;<br />

hatalı veya kusurlu cihazların kullanımı, tıbbi cihazların<br />

hatalı kullanımı, kullanıcı eğitiminin yetersiz olması, tıbbi<br />

cihaz bakım ve kalibrasyonunun yetersiz olması, yeni<br />

teknolojilerin kullanımında tecrübe ve bilgi eksikliği şeklinde<br />

sayılabilir. Yukarıdaki nedenlerden birinin veya bir<br />

kaçının hastane tarafından ihmali mesleki kazalara yol<br />

açmaktadır.<br />

Tıbbi cihazlarla ilgili olarak sağlık kuruluşlarının, bu cihazları<br />

kullanan kullanıcıların sorumluluğu vardır. Bir<br />

cihaz herhangi bir hastaneye satın alındığından itibaren<br />

hastanenin malı olmakta ve bu cihazla ilgili ortaya<br />

çıkabilecek her türlü aksaklıklardan ve hasta güvenceliğinden<br />

hastane sorumlu tutulmaktadır. Öyleyse,<br />

tıbbi cihaz kalibrasyonu için yukarıda özet halinde sunulan<br />

işlemlerin gerçekleştirilmesi ile hastanede sağlık<br />

hizmetlerinin daha kaliteli sunulması sağlanırken aynı<br />

zamanda tıbbi cihaziarın kalitesinde, bu cihazlarla gerçekleştirilecek<br />

her türlü işlemin güvenirliliğinde, tıbbi<br />

cihazların yaşam süreci içerisinde sağlayacağı maliyet/<br />

etkililik analizlerinin yapılmasında hastanelere önemli<br />

yararlar sağlanacak ayrıca ihmallerden doğabilecek<br />

risklerin minimize edilmesine de neden olacaktır.<br />

78

Örgüt Kültürü ve<br />

KALİTE YÖNETİMİ<br />

ÖRGÜT KÜLTÜRÜ<br />

Günümüzün artan rekabet koşullarında teknolojinin ve<br />

beraberinde getireceği yeniliklerin işletme performansına<br />

olan etkisi gittikçe önem kazanmaktadır. Global ve<br />

yerel pazarlarda işletmelerin rekabetçi olabilmeleri için<br />

mutlaka kalite konusunda çalışmalar yapmaları gerekmektedir.<br />

Başarı, yeniliğin öneminin kavranılmasından<br />

ve kalitenin tanımlanmasından geçmektedir (Erdil ve<br />

diğ, 2005). Standart, kalite ve yenilik uygulamalarının<br />

işletmelerde başarılı olması örgü<strong>tse</strong>l bazı değişkenlere<br />

bağımlı hale getirmiştir. Teknolojik yeniliklerin anlık<br />

izlenmesinin oldukça zor olduğu bu dönemde, işletmeler<br />

ancak farklı yönetim tarzları ve uygulamalarıyla<br />

başarıya ulaşmaktadırlar. Başarı, işletmelerin sadece<br />

“kusursuz ürün” üretme ve belirlenmiş “satış politikası”<br />

ile bu mükemmel ürünleri sat ilkesini izlemelerinde<br />

değil, daha yüksek rekabet avantajı sağlayıcı yöntem<br />

ve yolları izlemeleri ile ilişkilidir. Bu rekabetçi çevre işletmeleri<br />

faaliyette bulundukları sektörün dışındaki sektörlerdeki<br />

işletmelerle rekabet eder duruma getirmiştir.<br />

İşte bu yoğun rekabet koşulları altında işletmelere<br />

üstünlük sağlayan en önemli gelişmelerden biri kalite<br />

yönetimi felsefesi olmuştur. Ancak işletmelerin bu yönetim<br />

yaklaşımını uygulayabilmeleri bu felsefeye uygun<br />

bir örgüt kültürüne sahip olabilmeleri ile mümkündür.<br />

Kültürel değişimi başarıyla gerçekleştirebilmek, işletme<br />

yöneticilerinin işletme stratejilerini bu yapıya uyarlayabilmeleri,<br />

gerekirse stratejik değişime uygun örgüt<br />

içi kültürel değişime gitmeleri, çalışanları bu değişime<br />

hazırlayabilmek için onları eğitmeleri gibi uygulamaları<br />

Prof. Dr. İsmail Hakkı BİÇER<br />

İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Işık ÇİÇEK<br />

Akdeniz Üniversitesi, Alanya Mühendislik Fakültesi<br />

başarıyla gerçekleştirmelerine bağlıdır. Gerekli kültürel<br />

değişimi ve uyumu sağlayamayan işletmeler, rekabetçi<br />

üstünlüğün aracı olan gördükleri (toplam) kalite yönetimi<br />

uygulamalarından dolayı gelecekte hayal kırıklığı<br />

yaşayabilirler. Bu noktada, işletmelere önemli rekabet<br />

gücü kazandıran kalite yönetimi uygulamalarını başarıyla<br />

sürdürebilmek için, örgüt kültürünü kavramını<br />

tanımak ve kalite yönetimi açısından önemini görmek<br />

zorunludur (Kaya, 2010). Kalite yönetimi felsefesinin<br />

uygulanmasında tek bir yaklaşım olmayıp, benimsenen<br />

yaklaşımların uygulanabilmesi için mutlaka örgüt<br />

kültürü geliştirilmelidir (Sohal ve Terziovski, 2000; (Erdil<br />

ve diğ, 2005).<br />

Gerçekleştirilen araştırmalarda örgüt kültürünün kaliteyle<br />

ilişkisi ortaya konulmakla birlikte, kalite kültürü<br />

kavramı da literatürde sık sık kullanılmaktadır (Erdil ve<br />

diğ, 2005; Irani ve diğ, 2004). Birçok işletme toplam<br />

kalite tekniklerini ve araçlarını kullanılarak Toplam Kalite<br />

programlarını düzenlemeye yönelmişlerdir. Toplam kalite<br />

programları, kalite uygulamalarını olanaklı hale getiren<br />

ya da engelleyici örgüt kültürü boyutlarına da dikkatleri<br />

çekmiştir (Maull ve di ğerleri., 2001). Oluşturmak<br />

79 KASIM <strong>2013</strong>

istenilen yeni değişimlerden önce mevcut kültürel norm<br />

ve değerlerin, davranış kalıplarının teşhisi gerekir (Erdil<br />

ve diğ, 2005). Bu çalışmada kalite yönetimi uygulamaları<br />

için literatürde sıklıkla atıf alan Rekabetçi Değerler<br />

örgüt tipolojisi açıklanarak kalite yönetimi uygulamaları<br />

ile ilişkili olan boyutları gösterilmiştir.<br />

Örgüt kültürü<br />

Örgüt kültürü olgusuna artan ilginin sebepleri çok çeşitli<br />

olmakla beraber bunun en önemli nedeni yönetim<br />

teorisindeki gelişmelerdir (Vural, 2003).<br />

Örgüt kültürüne ilişkin tek bir doğru tanımdan ya da<br />

görüşten söz edebilmek oldukça güçtür (Ott, 1989;<br />

Scholl, 2003). Örgüt kültürünün yönetim, iletişim, psikoloji,<br />

sosyoloji ve antropoloji gibi farklı disiplinler içinde<br />

yer alan araştırmacılar tarafından çalışılması, söz konusu<br />

olguya ilişkin farklı tanımların ve görüşlerin ortaya<br />

çıkmasına neden olmuştur (Gizir, 2003). Schein (1985)<br />

örgüt kültürünü, örgütün dış çevreye adaptasyonu ve<br />

iç bütünleşmesi sırasında yarattığı ve geliştirdiği, yeni<br />

üyelerine en doğru algılama, düşünme ve hissetme<br />

yolu olarak aktardığı temel varsayımlar modeli olarak<br />

tanımlarken, Morgan (1998) örgüt kültürünü, insanların<br />

yaşadıkları dünyayı birlikte yaratmasını ve yeniden<br />

kurmasını sağlayan aktif, yaşayan bir olgu olarak ele<br />

almıştır. Örgüt kültürüne ilişkin çok çeşitli tanımlamalar,<br />

yönetim ve örgüt kuramlarında kültür kavramının birden<br />

fazla anlama gelebilen bir özellik göstermesinden<br />

etkilenmiştir (Durğun, 2006)<br />

Örgüt kültürü, “örgü<strong>tse</strong>l gelişimin sağlanması ve işletme<br />

başarısının sürdürülmesi için paylaşılan değerler,<br />

inançlar, beklentiler, normlar, artifaktlar (el sanatları,<br />

güzel sanatlar, tarihi eserler vb.) ve sayıltıların bir araç<br />

olarak kullanılmasıdır” olarak tanımlanmıştır. Örgüt kültürü<br />

üyelerinin kimliklerini de şekillendirir (Parker, 2003).<br />

Örgüt kültürü, belli bir grup tarafından kendisinin, gerek<br />

çevreye uyumu gerekse iç bütünleşmesi sırasında<br />

öğrendiği, geçerliliği kabul edilebilecek düzeyde olumlu<br />

sonuç vermiş olan ve bu nedenle örgüte yeni katılanlara<br />

işletmedeki davranışları algılamanın, düşünmenin<br />

ve hissetmenin doğru yolu olarak gösterilen bir takım<br />

varsayımlardan oluşur (Shein, 2010). Örgüt kültürü<br />

aynı zamanda örgütlerin kendi amaç ve faaliyet yapısından<br />

kaynaklanan özellikleri ile toplumsal değerlerin<br />

bir birleşimi olup dayanıklı ve genellikle yazılı olmayan<br />

kurallar, neyin önemli olduğuna ilişkin standartlar olarak<br />

açıklanmakta ve akran, ast ve üstlerle nasıl ilişki kurulacağına<br />

yönelik yerleşik adetleri oluşturabilmektedir (Erdem<br />

ve diğ, 2010 ). Örgüt kültürü, işletme kültürü veya<br />

firma kültürü olarak ifade edilen bu değerler toplamı,<br />

çeşitli yönetim ve organizasyon kavram ve tekniklerinin<br />

uygulanma ve başarılı olma imkanlarını etkileyecektir<br />

(Can, 2008).<br />

Örgüt kültürü, “rasyonel” ve “görüntüsel” araçlarla anlatılabilir:<br />

Rasyonel araçları, işletme amaç ve hedefleri,<br />

kullanılan teknoloji, organizasyon yapısı, politika ve<br />

prosedürler, planlama ve kontrol sistemleri, ödül, ceza,<br />

terfi sistemleri, iletişim ve raporlama sistemleri olarak<br />

ifade edilebilir. Görüntüsel araçlar olarak kullanılan dil,<br />

değer verilen davranış kalıpları, sembol ve simgeler,<br />

estetik, fiziksel ortam ve düzenlemeler, organizasyon<br />

içi merasimler, geçmiş başarılara yönelik hikayeler, sloganlar<br />

ve ders çıkarılan tecrübeler, giyim-kuşam ifade<br />

edilebilir. Her işletmenin kültürü, o işletmenin kullandığı<br />

yönetim tekniklerine yansır. Başka bir ifadeyle, işletmedeki<br />

örgü<strong>tse</strong>l davranış, işletme kültürünün göstergesidir.<br />

Rasyonel ve görüntüsel araçların tamamı, işletme<br />

kültürü çevresinde gelişecektir. Başarılı işletmelerin<br />

sağlam kültürleri olduğu, bunlardan faydalandıkları bir<br />

realite olarak, son yıllarda ortaya çıkmıştır. Küreselleşmeyle<br />

beraber, işletmelerin dış çevre unsurları değişmekte,<br />

bu durum işletmeleri kültürlerini de değiştirmeye<br />

zorlamaktadır. Değişim, değişime uyma, hatta köklü<br />

değişiklikler anlamında “dönüşüm” olarak isimlendirilen<br />

kavramlar, işletme kültüründe değişim şeklinde ortaya<br />

çıkacaktır.Örgü<strong>tse</strong>l kültürlerin değiştirilmesi yönetim<br />

bilimindeki son uygulama alanlarından biridir (Can,<br />

2008).<br />

Örgüt için kültürel farklılıklar örgütün, çevrede tanınmasını<br />

sağlayarak, standartlarını, kalıplaşmış değerlerini,<br />

diğer örgütlerle ve bireylerle ilişkilerini yansıtır. Örgüt<br />

kültürü yönetimsel anlamda süreç ya da sonuç, iş gören<br />

ya da iş merkezli, dar görüşlü ya da profesyonel,<br />

açık ya da kapalı sistem şeklinde, gevşek ya da sıkı,<br />

kuralcı ya da faydacı şeklinde olabilmektedir (Pothukuchi<br />

vd., 2002). Örgüt kültürünün, örgütün uzun vadede<br />

etkin olmasına ve performansı üzerinde olumlu bir<br />

etkiye sahip olduğu da bilinmektedir (Ubius ve Alas,<br />

2009). Güçlü bir örgüt kültürüne sahip olmak bireysel,<br />

grupsal ve bir bütün olarak örgü<strong>tse</strong>l başarı için temel<br />

kabul edilmektedir. Örgüt kültürü sosyal normlar, paylaşılmış<br />

değerler, paylaşılan zihinsel modeller ve sosyal<br />

kimlikler aracılığıyla örgüt üyelerinin davranışlarını örgütleyip<br />

denetlemekte, böylece örgüt üyelerinin ortak<br />

amaçlar etrafında toplanarak benzer şekilde davranıp<br />

düşünmelerine yol açmaktadır (Durğun, 2006). Bu etki<br />

işletme performansına olumlu şekilde yansımaktadır<br />

(Erdem ve diğ., 2010)<br />

Kalite yönetimi uygulamalarının beklenen etkinlikte<br />

gerçekleşmesini mümkün kılacak elverişli örgüt kültürünün<br />

hangi boyutlardan oluşacağı literatürde sıklıkla<br />

80

ekabetçi değerler tipolojisi Camreon ve Quin, 1992) ile<br />

incelenmiştir.<br />

Rekabetçi Değerler Tipoloisi<br />

Şekil 1: Cameron ve Quinn’in Rekabetçi Değerler Örgüt Kültürü Modeli<br />

İşletmeler pazar, rekabet koşulları ve müşteri beklentilerindeki<br />

hızlı değişimlere uyum sağlayabilmek için yeni<br />

örgüt tasarımları ve yönetim yaklaşımları arayışı içine<br />

girmişlerdir. Bu aşamada kültür, sosyal alanda ortaya<br />

çıkan sorunların çözümünde başvurulacak yeni bir kavramsal<br />

çerçeveyi ortaya koymaktadır. Önceleri, örgü<strong>tse</strong>l<br />

etkililik örgü<strong>tse</strong>l çalışmaların merkezinde en baskın bağımlı<br />

değişkeni oluşturuyorken, şimdi ise hisse maliyeti,<br />

üretim, finansal oranlar ve müşteri sadakati gibi değişkenler<br />

ön plana çıkmaya başlamıştır. Örgü<strong>tse</strong>l yapının<br />

incelenmesine yönelik çalışmalarıyla katkıda bulunan<br />

Cameron ve Quinn, dört basamaklı örgü<strong>tse</strong>l hayat döngüsü<br />

modelini geliştirmişler ve ayrı ayrı her basamaktaki<br />

örgütleri birkaç belirgin karakteristik özellikleri ile tanımlamışlardır.<br />

Cameron’a göre örgütler, yaratıcılık ya da<br />

girişimcilik olarak adlandırılan ve kaynaklarının ve ideolojisinin<br />

belirlendiği ilk basamakla çalışmalarına başlamaktadırlar.<br />

İkinci basamak ise üyeler arasında yüksek<br />

düzeyde sadakat, yüz yüze iletişim ve uyumluluğu<br />

gerektiren bütünlük basamağıdır. İkinci evrede var olan<br />

tüm bu gereksinimler örgüt kültürünün varlığı ve devamlılığı<br />

için gereklidir. Örgütün politikalarının ve amaçlarının<br />

belirlendiği, esnekliğin azaltıldığı evre ise “biçimlendirme<br />

ve kontrol” dönemi olarak adlandırılan üçüncü evredir.<br />

Çok amaçlı alt sistemlerin benimsendiği, sorumluluğun<br />

dağıtılmasını sağlayan ve uyuma açık basamak ise “yapının<br />

ortadan kalktığı” dördüncü aşamadır. Cameron ve<br />

Quinn dört farklı kültürel yapı ile kurumlardaki kültürel<br />

yapıyı açıklamaktadır. Bu 4 farklı kültür; insan ilişkileri ve<br />

gelişimi (klan) kültürü, bürokrasi (hiyerarşi) kültürü, piyasa<br />

(pazar) kültürü ve dış çevreye uyum (adhokrasi) kültürüdür.<br />

Araştırmacılar, her bir örgütün kültürel yapısının<br />

bu sınıflamalardan birine yatkın olacağını belirtmekle<br />

beraber, örgütlerin yaşam döngüsü içinde farklı kültürel<br />

yaklaşımlar içinde de olacağını ifade etmektedirler. Kültür<br />

modeli Şekil 1’de gösterilmiştir.<br />

Cameron ve Quinn, geliştirdikleri örgüt kültürü modelinde<br />

örgüt içinde geliştirilen kültür ile bunun örgü<strong>tse</strong>l<br />

başarı ya da etkinliği üzerindeki rolünü araştırarak stratejinin;<br />

örgütün finansal başarısı yanında, örgüt üyelerinin<br />

bekledikleri motive edici ücret ve uygun işgören<br />

yönetimi için de etkili olduğunu varsaymışlardır. Daha<br />

başarılı ya da etkin stratejilerin uygulanmasının işgörenlerin<br />

arzu ve isteklerine, içlerindeki değişiklik ve yaratıcılık<br />

kapasitelerine bağlı olduğunu belirtmişlerdir. Örgü<strong>tse</strong>l<br />

başarı ile örgüt kültürü arasındaki ilişkileri inceleyen<br />

Quinn ve Cameron “Rekabetçi<br />

Değerler” adını<br />

verdikleri bu modelde<br />

örgü<strong>tse</strong>l etkinlik ile ilişkili<br />

olarak dört kültür türünün<br />

özelliklerini şu şekilde<br />

açıklamışlardır.<br />

Dış çevreye uyum<br />

(adhokrasi) kültürü:<br />

Bu kültürel yapı, dinamik,<br />

girişimci ve yaratıcı<br />

bir örgü<strong>tse</strong>l iklimi tarif<br />

eder. Otorite, karizma<br />

temelinde kazanılır ve<br />

örgütün değerleri dikkate<br />

alınarak kullanılır (Cameron<br />

ve Quinn, 1992).<br />

Ayrıca dış çevreye uyum<br />

(adhokrasi) kültürü yeni<br />

şartlar oluştuğunda<br />

kendini hızlı bir şekilde<br />

yenileyebilen esnek, dinamik<br />

ve uzmanlaşmış<br />

örgü<strong>tse</strong>l birimler olarak<br />

tanımlanabilir. Bu örgütlerde<br />

kararlar çoğun-<br />

81 KASIM <strong>2013</strong>

lukla sezgiler sonucunda alınır, liderler yaratıcı ve risk<br />

alıcıdır. Örgütü bir arada tutan unsur deneyselliğe ve<br />

yenilikçiliğe bağlılıktır. Önemli olan en önde yer almaktır.<br />

Kurum uzun dönemde hizmetlerini büyütmeye ve yeni<br />

kaynaklar edinmeye önem verir (Cameron ve Quinn,<br />

1992). Adhokrasi kültüründe en önemli öğeler girişimcilik<br />

ve yeniliktir. Adhokrasiler için girişimcilik; yeni pazar<br />

fırsatlarının araştırılması ve var olan örgüt işleyişi ve<br />

yapısının yenilenmesi, dolayısıyla da değişmesi olarak<br />

ele alınabilir. Değişimi sağlayabilmek ve adhokrasi yeteneğini<br />

geliştirebilmek için de girişimcilik, doğal olarak<br />

vazgeçilemez bir unsur haline gelmiştir.<br />

İnsan İlişkileri ve gelişimi (klan) kültürü: Bu tip<br />

kültürde çalışanlar birbirine çok fazla bağlarla bağlı olduğu<br />

için kurumu bir tür klan olarak tanımlanmaktadır.<br />

Otorite, genellikle örgüt üyeleri tarafından verilir ve bu<br />

gücün kullanımı gayri resmi niteliktedir. Kararlar, katılım<br />

ve anlaşma ile alınma eğilimi taşır. Örgüt sadakat veya<br />

gelenekler ile bir arada tutulur. Bağlılık ve güven son<br />

derece önemlidir (Cameron ve Quinn, 1992). Örgüt insan<br />

kaynaklarını geliştirmenin uzun dönemde sağlayacağı<br />

fayda üzerinde durur ve çalışanlar birbirine destek<br />

olmaya ve morale büyük önem verir.<br />

Bürokrasi (hiyerarşi) kültürü: Mantık ve rasyonellikle<br />

çalışan hiyerarşik yapılanması olan bir örgüt kültürü<br />

tipidir. Kurum içindeki roller, bu pozisyonları dolduran<br />

kişilerden daha önemlidir ve kurumda çalışanlar belirlenen<br />

bu rollerle tanımlanmaktadır. Kurum, tanımlanan<br />

rollere uygun kişileri işe almakta ve böylece kişiselliğin<br />

ötesinde varlığını korumaktadır. Hiyerarşik kültürün hakim<br />

olduğu örgütlerde çalışanların gözetim ve kontrolü<br />

sağlandıktan sonra onlardan itaat beklenir. Bireyden<br />

önceden tanımlanmış görevleri yerine getirmesi, kendinde<br />

fazla bir şeyler katması pek de beklenmemektedir.<br />

Bürokratik kültür ya da diğer bir ifadeyle bürokratik<br />

modelde yeterlilik örgü<strong>tse</strong>l performansın en önemli ölçümsel<br />

kriteridir. Dolayısıyla bir örgüt ne kadar bürokratik<br />

özelliğe yaklaşırsa o kadar etkili olmaktadır. Diğer<br />

bir ifadeyle, bir örgüt ne kadar uzmanlaşmış, ne kadar<br />

merkezi ve ne kadar formal olursa o kadar iyidir denir.<br />

Piyasa (Pazar) kültürü: Bu kültürel yapının başlıca<br />

özelliği, işin bitirilmesi, sonuca yönelik olmasıdır. Kişiler<br />

sıkı rekabetçi ve amaca ulaşma odaklıdır. Bireyler kendilerinin<br />

somut olarak ürettiklerine göre değerlendirilerek,<br />

başarı odaklı olmaları için teşvik edilirler. Bu kültürlerdeki<br />

liderler, üretici ve rekabetçi rol üstlenir. Liderler işlerin<br />

yürütülmesi konusunda katı ve talepkardırlar. Örgütü bir<br />

arada tutan unsur kazanmaya verilen önemdir. Örgüt<br />

tarzı, sıkı ve sürdürebilir rekabetçiliği içerir. Bu tür örgüt<br />

yapıları daha çok dış çevredeki faktörlere odaklanır (Cameron<br />

ve Quinn, 1992). Endüstrinin yapısı, teknolojik<br />

değişim ve rekabet koşullarının baskısından ve örgütlerde,<br />

ekonomide ve teknolojide meydana gelen değişmenin<br />

örgütü genel olarak değişime zorladığı düşüncesinden<br />

hareket edildiğinde, örgü<strong>tse</strong>l değişiminin aynı<br />

zamanda kültürel değişimi de kapsadığı gerçeğini kabul<br />

görür. Cameron ve Quinn’in pazar modeline göre, her<br />

bir örgüt kültürü modeli, örgütün içinde bulunduğu gelişme<br />

ve değişim düzeyini ortaya koyar. Örgütün gelişme<br />

ve değişim düzeyi aynı zamanda, içinde bulunduğu<br />

endüstrinin yapısı, teknolojik değişim ve rekabet koşullarının<br />

etkisi altındadır. Bu bağlamda, örgütün değişme<br />

ve gelişme sürecinde oluşan örgüt kültürü, iç çevrenin<br />

yanı sıra, endüstriyel çevrenin de bir ürünü olarak ortaya<br />

çıkmaktadır (Erdem ve diğ, 2010).<br />

Kalite Yönetimi<br />

Pazarlama biliminde, kalite kavramının tanımı “müşteri<br />

istek ve beklentilerinin karşılanması” dır. Yönetim<br />

biliminde özellikle kalite yönetimi çalışmalarında kalite,<br />

mal ya da hizmet sunulan kişilerin (müşteriler) beklentilerini<br />

karşılama düzeyidir. Kalite zamanla standartlara,<br />

şartnameye uygunluk, giderek kullanıma uygunluk biçiminde<br />

tanımlanmıştır. Çağdaş yönetim biliminde kalite,<br />

sadece ürün üzerine yoğunlaşmayan, tüm üretim<br />

sürecini güvenilir, verimli ve etkin çalışmasını sağlayacak<br />

sistem anlayışıdır.<br />

İşletmelerde ürün ve verilen hizmetlerin kalitesinin belirlenmesinde<br />

dikkate alınması gereken faktörler; etkenlik,<br />

etkililik, verimlilik, yasallık, kabul edilebilirlik, optimal<br />

olma ve eşitliktir.<br />

Kalite denetimi, mal ve hizmet üretiminde kaliteyi gerçekleştirmek,<br />

sürekliliğini sağlamak ve geliştirmek için<br />

kullanılan teknikler ve faaliyetleri kapsar. Kalite güvencesi,<br />

standartların belirlenmesi, standartların periyodik<br />

bir şekilde gözden geçirilmesi ve bu standartlara<br />

uygun üretim süreçlerin sürekli geliştirilmesidir. Kalite<br />

güvencesinin üç temel öğesi üzerinde görüş birliğine<br />

varılmış standartlar, bu standartlarla mevcut durumun<br />

karşılaştırılması ve standartları karşılamayan faaliyetlerin<br />

düzeltilmesi olarak ifade edilebilir.<br />

Kalite ve standartların geliştirilmesi için uygulanan yönetim<br />

anlayışı toplam kalite yönetimidir. Toplam Kalite<br />

Yönetimi (TKY), kapsamlı, sistemli, müşteri odaklı yönetim<br />

taktik ve stratejiler bütünüdür. Şöyle ki TKY salt<br />

bir örgü<strong>tse</strong>l iç etkinlik değil; planlama, üretim sürecini<br />

ve sonrasını birlikte ele alan müşteri odaklı, geniş kapsamlı<br />

bütüncül bir yaklaşımdır (Pamela & Goodman<br />

1998). Toplam kalite yönetimi (TKY), sunulan hizmetlerin<br />

kalitesinin sürekli yükseltilmesi amaçlayan ve kurumunca<br />

katılıma dayanan bir yönetim anlayışıdır.<br />

82

TKY, kalite denetimi ve kalite güvencesi anlayışlarını<br />

içinde bulundurmakla birlikte, kalite kavramını ve kaliteli<br />

hizmet sunumuna farklı bir anlayış getirmektedir.<br />

TKY, ne kalite denetimi gibi sadece sonuçlar üzerinde<br />

odaklanmakta, ne de kalite güvencesi gibi sadece<br />

süreçlere ağırlık vermektedir. TKY, kaliteyi bir kurumsal<br />

kültür olarak görmekte ve kaliteyi bütün birim ve personelin<br />

katılımını sağlayan süreçlerin bir neticesi olarak<br />

görmektedir.<br />

TKY, önemini giderek artırarak, güncelliğini korumuş<br />

temelde sentezci bir özellik taşıyan yaklaşımdır. TKY,<br />

klasik yönetim bilimcilerinin geliştirdiği ölçme araçlarını<br />

(istatistik vb.), davranışçı kuramın insana yönelik<br />

varsayımlarını ve önerilerini ve günümüzün pazarlama<br />

kuramlarını bir sistem felsefesi içinde bütünleştirme temeline<br />

dayanır. 1980’li yıllarda güncel hale gelen TKY<br />

yaklaşımının uygulanabilmesi için, kurum bütününde<br />

çok yönlü değişikliklerin sağlanması gerekir. TKY bir<br />

işletme ya da kurumun planlama, üretim, dağıtım satış<br />

ve satış sonrası bakım onarım gibi tüm yönetim ve üretim<br />

süreçlerinde işlevsel ve stratejik eşgüdümle müşteri<br />

tatminini maksimize etmeye amaçlayan bütüncül bir<br />

yönetim biçimidir (Dessler 1998).<br />

TKY, çeşitli yönetim ilkeleri, teknikleri ve araçları içerir.<br />

Kurumsal faaliyetlerde bu ilkelerin göz önüne alınması<br />

ve araçların doğru biçimde uygulanması sonucunda,<br />

kalite, verimlilik, müşteri tatmini ve çalışan tatmininde,<br />

ve ortaya çıkacak kurumsal performansta büyük<br />

gelişmeler gerçekleştirilebilecektir. TKY ilke ve araçları<br />

şunlardır:<br />

Müşteri odaklı olma: Müşterilerin tatmin edilmesi<br />

en önemli başarı ölçütüdür. TKY, sadece dış müşteri<br />

olan kişiler üzerinde odaklanmamakta, aynı zamanda<br />

iç müşteri olan çalışanların da tatminini ön plana çıkarmaktadır.<br />

Her yerde ve her şeyde öncelikle kalite: TKY, sistem<br />

yaklaşımına dayanarak örgütü birbirleriyle ilişkili<br />

bölümler ve faaliyetler bütünü olarak görmektedir. TKY<br />

yaklaşımına göre, kalite başka başarı ölçütlerinden (verimlilik,<br />

maliyet, hız vb.) önce gelir.<br />

Süreç yönetimi: TKY felsefesine göre, bir ürün veya<br />

hizmetin kalitesini, o ürün veya hizmetin üretimi için<br />

sürdürülen faaliyetlerin kalitesi belirlemektedir; faaliyetlerin<br />

kalitesi arttıkça, ürün ve hizmetlerin kalitesi de<br />

artmaktadır.<br />

Bölümler arası işbirliğine dayalı yaklaşım ve sosyal<br />

sorumluluk. TKY, bölüm yöneticilerini içine alan bir<br />

yönetim ekibinin kurulmasını ve bu ekibin bölümler<br />

arasındaki işbirliğini sağlamasına dayalı bir yaklaşımdır.<br />

Bunun yanısıra, tedarikçilerle işbirliği de önemlidir.<br />

Tedarikçilerle güvene dayalı bir işbirliği içinde, rekabet<br />

gücünü artıracak girdileri en kaliteli, en ekonomik ve<br />

en hızlı şekilde temin etmek amaç olmalıdır.<br />

Personel katılımı ve ekip yaklaşımı: TKY yaklaşımı,<br />

personel yeterliliğinin yüksek olmasını, karar alma ve<br />

süreç iyileştirme faaliyetlerinde personelin düşüncesinin<br />

alınmasını gerekli tutar. TKY, ekip çalışmasına dayanır.<br />

Sürekli geliştirme: TKY, sürekli gelişmeyi esas alır.<br />

Sürekli gelişme, kalite performansının devamlı gözden<br />

geçirilerek yükseltilmesidir. Sürekli gelişme için, döngüsel<br />

yaklaşım (planlama, uygulama, denetim ve düzenleme)<br />

benimsenmelidir.<br />

Standardizasyon: Standartlaştırma ve sürekli gelişimin<br />

birlikte başarılması, TKY yaklaşımının uygulamasını<br />

zorlaştıran önemli bir ögedir.<br />

Veri ve araçların kullanılması: TKY, sürekli gelişmeyi<br />

gerçekleştirmek ve ölçümlemek için sayısal ve niteliksel<br />

veriler kullanır. TKY için kullanılan başlıca araçlar<br />

balık kılçığı, pareto, kontrol listeleri, eğilim analizi, dağılım<br />

diyagramları ve histogramlardır.<br />

Eğitim: TKY anlayışına göre, personel hem kendi çalışmalarının<br />

hem de grup etkinliklerinin kalitesinden<br />

sorumludur. TKY’nin başarılı bir şekilde uygulanması<br />

için gereken şartlardan birisi, çalışanın TKY felsefesi ve<br />

TKY araçlarının kullanımı konusunda eğitilmesidir. Kurumun<br />

bütün çalışanlarından, kalite yönetimi konularında<br />

eğitim aldıktan sonra öğrendiklerini günlük hayatlarında<br />

kullanmaları beklenir. Böylece toplam kalite “ortak<br />

dil”e, başka bir ifadeyle, kurumsal kültüre dönüşür.<br />

Değişkenlik ve istatistiğin kullanımı. TKY mal ya da<br />

hizmet üretiminin kalitesindeki değişkenliği açıklamak<br />

ve yönetmek için istatistiksel araçlar kullanmaktadır.<br />

Değişkenliğin kaynağına göre uygun düzeltme araçları<br />

kullanılarak değişkenlik denetim altına alınır.<br />

Önleme: TKY, problemlerin, meydana gelmeden önlenmesini<br />

zorunlu kılar. Bu problemin meydana gelmeden<br />

önlenmesi, o problemi çözmekten daha az maliyetlidir.<br />

Ölçme ve izleme: TKY’de, ölçme ve izleme faaliyetleri<br />

ağırlıklıdır (Can, 2008)<br />

Örgüt kültürü ve kalite yönetimi ilişkisi<br />

İki kurumsal başarı faktörü olan kalite ve inovasyon<br />

arasında sinerjinin ortaya çıkması uygun bir örgüt kültürü<br />

ile mümkün olabilecektir (Irani ve diğ, 2004). Kalite<br />

yönetimi için beklenen sonuçların elde edilememesi-<br />

83 KASIM <strong>2013</strong>

nin, kalite yönetiminin göz önüne alınan evrensel yaklaşımı<br />

nedeniyle olabileceği yönetim literatüründe ifade<br />

edilmiştir. Bu anlayış tüm kalite yönetimi girişimlerinin<br />

evrensel olarak tüm örgütlere uygulanabileceğini önermektedir.<br />

Oysa örgütlerdeki bağlamsal değişkenler<br />

farklı kalite yönetimi uygulamalarını anlamada önemlidir.<br />

Bu faktörler arasında en önemli görüleni örgüt<br />

kültürüdür. Bu nedenle kalite yönetimi girişimlerini başlatmadan<br />

önce pek çok kurum kültürel karakteristikleri<br />

göz önüne alır (Maue et al, 2001).<br />

TKY bütün çalışanların bilgi, beceri ve yaratıcılıklarını en<br />

üst seviyede kullanabilmelerini sağlayacak ve bunları<br />

sürekli geliştirmelerine imkan verecek bir örgü<strong>tse</strong>l yapı<br />

ve örgüt kültürünün oluşturulmasını gerektirir (Can,<br />

2008).<br />

Örgüt kültürü kaliteyi de içeren işin tüm boyutlarına<br />

yönelik bireylerin algılarını değiştirebilecektir. Mandal<br />

ve diğ (1999) kültürel değişikliklerin kalite politikalarını<br />

uygulamada en önemli kriterlerden biri olduğunu vurgulamışlardır<br />

(İrani ve diğ, 2004). Kalite yönetimi değişime<br />

açık kültürlerin önemine dikkat çekmektedir.<br />

“Eski şeylerin en iyi şey” olduğuna yönelik inanış artık<br />

geçerli değildir. Yaratıcı düşünme, yeni fikirlere açıklık<br />

ve işbirliğinin hakim olduğu bir çevre örgüt kültürü ile<br />

sağlanacaktır. (İrani ve diğ, 2004). Kaliteyi odak olan<br />

bir değişim genellikle işletmenin içsel kültürünün radikal<br />

bir şekilde yeniden düzenlemesini gerektiren bir dönüşümdür.<br />

Slui ve diğ (1995) tarafından gerçekleştirilen<br />

bir araştırmada güçlü kurum kültürünün, kaliteyi operasyonel<br />

düzeyde geliştirme ve işletme performansı ile<br />

ilişkisi gösterilmiştir (İrani ve diğ, 2004).<br />

Klein (1995) tarafından yapılan araştırmada kültürün<br />

hizmet kalitesi üzerindeki doğrudan etkisi kanıtlanmıştır.<br />

Kalitenin algılanan düzeyi ile yapıcı ve savunucu<br />

(agresif) kültürler arasında olumlu ilişki saptanmıştır.<br />

Detert ve diğ. (2003) okullarda kalite yönetimi kültürünü<br />

ölçümledikleri çalışmada kalite yönetimi için kültür<br />

boyutlarını paylaşılan vizyon, müşteri odaklılık, uzun<br />

dönem odaklılık, sürekli iyileştirme, personelin katılımı,<br />

işbirliği, veri tabanlı karar verme, süreç odaklılık (sistem<br />

odaklılık) ve kalitenin maliyeti olarak belirlemişlerdir. Örgü<strong>tse</strong>l<br />

kültürü olması gereken ve mevcut kültür olarak<br />

iki şekilde değerlendirmişlerdir. Her iki ölçümlemede<br />

ana boyutlarda kalite yönetiminin etkin olarak uygulanabileceği<br />

örgüt kültürü boyutlarının paylaşılan vizyon,<br />

müşteri odaklılık, uzun dönem odaklılık ve sürekli iyileştirme<br />

olduğu gösterilmiştir. Summerill ve diğ. (2007)<br />

risk yönetimi uygulamalarını geliştirmek için işletmede<br />

gerçekleştirilecek su güvenlik projesi için hakim olan<br />

örgüt kültürünün etkisini inceledikleri araştırmada iki<br />

farklı örgütte kültür boyutlarını birinci örgüt için övünç,<br />

şeffaflık, informal ve organik, paydaşlarla iyi ilişkiler,<br />

eğitim ve geliştirme, transfer edilebilecek beceriler ve<br />

proaktiflik olarak belirlemişledir. Diğer örgüt için ise<br />

müşteri memnuniyeti, hırslar, hedef belirleme, eğitim,<br />

insiyatif geliştirme, kar ve etkinlik yönelimi, meslektaşlarına<br />

saygı olarak teşhis etmişlerdir. Pekçok örgüt kültürü<br />

boyutunun projenin uygulanmasına yönelik tutum<br />

ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Prajogo ve McDermott<br />

(2005) kalite yönetimi uygulamaları (liderlik, stratejik<br />

planlama, müşteri odaklılık, bilgi ve analiz, insan ve süreç<br />

yönetimi) ve örgüt kültürü arasındaki ilişkiyi, çeşitli<br />

kültür boyutlarının başarılı kalite yönetimi uygulamalarını<br />

etkileyeceği görüşü ile incelemişlerdir. Farklı örgüt<br />

kültürü boyutlarının farklı kalite uygulamaları ile anlamlı<br />

ilişkisi ortaya konmuştur. Naor ve diğ (2008) şeffaf bir<br />

örgüt kültürünün kalite yönetimi uygulamalarındaki etkisini<br />

göstermişlerdir (Gambi ve diğ, <strong>2013</strong>).<br />

Rekabetçi değerler tipolojisi ile kalite yönetimi uygulamaları<br />

arasındaki ilişki şu şekilde ifade edilebilir:<br />

Kıyaslama (benchmarking): Daha iyi sonuçlara yol<br />

açan en iyi uygulamaları teşhis etmek ve uyarlamak<br />

için kullanılan bir kalite tekniğidir. Müşterilerin bekleyebileceklerini<br />

ve bir süreci yönetmek için işletmenin<br />

başvuracağı yeni yolların öğrenilmesini mümkün kılar.<br />

Dışsal odak ile ilgili olduğu için adhokrasi kültürü ile ilişkilidir.<br />

Yeni standartların geliştirilmesi ve sürekli iyileştirme<br />

için gereklidir.<br />

Hata modu ve etki analizi: Gerçekleşmeden önce<br />

hataları teşhis etme sürecidir. Amaç, nedenleri ve etkileri<br />

en az düzeye indirme ya da yok etmedir. Süreç ve<br />

yeni ürün geliştirme, iyileştirme amacıyla kullanılabilir.<br />

Dışsal çevreyi vurgular. Adhokrasi kültürü ile ilgili olup,<br />

kontrol kararlılık için önemlidir. Bu nedenle teknik üretkenlik<br />

ve performans gelişimi ile de ilgilidir.<br />

84

Kalite fonksiyonunu yayma: Dışsal çevreyi vurgulayan<br />

kültürle ilgili olup, ürün ve süreç tasarımını kullanılan<br />

bir tekniktir. Piyasa ve adhokrasi kültürü ile ilişkidir.<br />

Teknik, örgütün müşterilerin ihtiyaç ve isteklerine hızlı<br />

yanıt vermesinde önemli bir rol oynar.<br />

Beyin Fırtınası: Problemlerin potansiyel nedenleri,<br />

olası çözümler, süreç iyileştirme gibi sorunlara yönelik<br />

fikir üretmek için gruplar tarafından uygulanılan bir<br />

tekniktir. Bu tekniğin kullanımı grup üyeleri arasında<br />

iletişim ve katılımı sağlaması, etkileşimi kolaylaştırması<br />

nedeniyle liderler ile de ilgilidir. Kai-zen de bu teknikle<br />

ilişkili olarak ifade edilebilir. Klan kültürü ve adhokrasi<br />

kültürü ile ilişkilidir.<br />

5S: Görsel sıralama, açıklık, standartları uygulama<br />

gibi çalışma ortamını iyileştirmek için süreç geliştiren<br />

bir tekniktir. Tekniğin büyük bir kısmı örgütün sosyal<br />

yönleri ile ilgilidir (kendi kendine disiplin gibi). Üyelerin<br />

örgü<strong>tse</strong>l bağlılığı önem kazanır. Bu nedenle klan kültürü<br />

ile ilişkisinin yanı sıra, kararlılık, kontrol ve etkinliği<br />

vurguladığından hiyerarşik kültürle de ilgilidir.<br />

Görsel kontrol: Bir iletişim aracıdır. İşin nasıl yapılması<br />

gerektiğini gösteren ve standartlarda herhangi bir sapma<br />

olup olmadığını gösteren bir teknik olup operasyon<br />

ve süreçlerin tam ve hızlı yürütülmesinde önemli<br />

bir destek sağlar. Bilginin yayılımına izin vermesi, açık<br />

iletişim, çalışan katılımı, bağlılığını ortaya çıkaracak<br />

özelliklere sahip olduğundan klan ve hiyerarşi kültürü<br />

ile ilişkilidir.<br />

Kalite araçları: Süreç iyileştirmeyi destekleyen çeşitli<br />

tekniklerdir (balık kılçığı diyagramı, PDCA, pareto analizi…).<br />

Bu teknikler çalışanlara bilgilerini etkin kullanmaları<br />

konusunda yardımcıdır. Bu kullanımlar içsel çevre<br />

ile ilgili olup, kontrol ve etkinliği arayan örgütler için<br />

önemli araçlardır. Klan ve hiyerarşi kültürü ile ilişkilidir.<br />

İstatistiksel teknikler: Üretimin kalitesindeki değişimlere<br />

neden olan etmenleri teşhis etmek için kullanılır.<br />

Ürün tasarımı ve yapabilirliği belirlemek için önemli<br />

bilgiler sağlar. Kontrol ve kararlığı vurgular. Etkinlik, kararlılık,<br />

kontrol yönelimli olduğu için, istatistiksel tekniklerin<br />

kullanımı sonrasında amaçların yerine getirilmesi<br />

ve başarı piyasa kültürünün özelliklerini göstermektedir.<br />

Piyasa ve hiyerarşik kültürle ilişkilendirilebilir.<br />

Önleyici bakım: Periyodik olarak makinelerin kullanımı,<br />

tahmin edilebilen bozulma zamanını ifade eder.<br />

Böylece beklenmeyen arızaların görülme olasılığı azalır.<br />

Kararlılık ve kontrollü üretimi vurgular. Piyasa ve hiyerarşik<br />

kültürle ilişkidir.<br />

Hata – ispat araçları, Poke Yoke: Hata olasılığını<br />

azaltmak için kullanılan bir tekniktir. Kararlılık ve kontrollü<br />

üretimi vurgular. Piyasa ve hiyerarşik kültürle ilişkidir<br />

(Gambi ve diğ, <strong>2013</strong>).<br />

Nowinski ve diğ. (2007) elektronik hasta kayıt sistemine<br />

geçişin örgüt kültürü ve kalite iyileştirme üzerindeki<br />

etkisini inceledikleri boylamsal araştırmada rekabetçi<br />

değerler tipolojisi ile örgütte hüküm süren değerleri<br />

incelemişlerdir. Araştırmada elektronik hasta kayıt sistemi<br />

uygulamaya konuldukça ve kullanımı olgunlaştıkça<br />

kültürde anlamlı bir değişmenin olacağı önerilmiştir.<br />

Son kullanıcıların aktif katılımını gerektiren bu değişikliğe<br />

bağlı olarak uygulama sürecinin artırdığı iletişim nedeniyle<br />

örgütteki klan ve adhokrasi kültür özelliklerinin<br />

artması beklenmiştir. Beklentilerin aksine çalışanlar,<br />

örgütü zamanla daha hiyerarşik olarak değerlendirmişlerdir.<br />

Ulusal kültür ya da bir toplum ya da ülkenin ortak değerleri<br />

de TKY uygulamasını etkiler. Hofstede’nin çalışması<br />

özellikle TKY uygulamasını anlamaya adapte<br />

edilebilir çünkü Hofstede tarafından geliştirilen iki kültürel<br />

boyut (güç mesafesi ve belirsizlikten kaçınma),<br />

kontrol-esneklik değer yönelimleri ile mekanik-organik<br />

yapılarla doğrudan ilişkilidir. Hofstede’ye göre işletmeler<br />

hakkındaki düşüncemizi özellikle güç mesafesi ve<br />

belirsizlikten kaçınma etkiler. Güç mesafesi kültürel<br />

boyutu, toplumun en az güçlü olan üyelerinin güç ve<br />

ödül dağıtımının eşit olmadığını kabul ettikleri dereceyle<br />

ilgilidir. Hofstede, farklı ülkelerin örgü<strong>tse</strong>l hiyerarşilerinde<br />

farklılaştırılmış güç dağılımlarını kabul etmiştir.<br />

Hong Kong, Filipinler, Singapur, Meksika, Venezuella<br />

ve Brezilya gibi yüksek güç mesafesi olan işletmelerin<br />

karar alma üzerinde merkezileşmiş kontrole sahip<br />

olmaları daha muhtemeldir ve bu ülkedeki işletmeler<br />

kontrol-yönelimli kültürlere ve mekanistik yapılara sahiptirler.<br />

Bu işletmelerde TKY, gerçek ve sembolik güç<br />

ve statü dağıtımında önemli değişimleri ortaya çıkarmaya<br />

neden olur. Böyle işletmelerdeki yöneticiler, temel<br />

yöne<strong>tse</strong>l otoriteyi sayma eksikliği konusundaki<br />

algılamalarıyla rahatsızlık hissedebilirler ve işgörenler<br />

yöne<strong>tse</strong>l onay almadan kararları almaktan rahatsızlık<br />

duyarlar. Bu durum, TKY uygulamasının başarısızlığıyla<br />

sonuçlanabilir. Aksine, güç mesafesi düşük olan<br />

Avustralya, Danimarka, İsviçre, Norveç, Finlandiya,<br />

İngiltere ve Amerika gibi ülkelerdeki işletmelerin karar<br />

almayı merkezkaçlaştırması ve işgörenleri yetkilendirmesi<br />

daha muhtemeldir. Böyle işletmeler, esneklik<br />

yönelimli kültürler ve organik yapılara sahiptirler ve<br />

TKY uygulamalarında bu açıdan daha başarılı olmaları<br />

mümkündür. Ulusal kültürün belirsizlikten kaçınma boyutu,<br />

insanların belirsiz durumlardan kaçınmaya ihtiyaç<br />

duyma derecesiyle ve açık kuralları ve düzenlemeleri<br />

şart koşarak ve yeni fikirleri reddederek böyle durumları<br />

yönetmeye çalışma derecesiyle ilgilidir. Yunanistan,<br />

85 KASIM <strong>2013</strong>

Portekiz, Belçika, Japonya, Şili, Arjantin ve Meksika<br />

gibi belirsizlikten kaçınan ülkelerde, insanlar, politika<br />

ve prosedürlerin yapısının olmamasından rahatsızlık<br />

duyarlar ve işgörenler büyük bir karar verme yetkisine<br />

sahip olmayı istemezler. Bu durum, kontrol-yönelimli<br />

değer sistemleri olan ve TKY’yi etkili şekilde uygulama<br />

olasılığı daha az olan mekanik yapılı örgütlere yol açar.<br />

Singapur, Hong Kong, Filipinler, Danimarka, İsviçre,<br />

İngiltere ve Amerika gibi düşük belirsizlikten kaçınan<br />

ülkelerde, insanlar sert politikaların olduğu bir sistemden<br />

rahatsızlık duyarlar ve işgörenler yetkilendirilmeyi<br />

ve kendi kararlarını alma esnekliğini arzularlar. Bu gibi<br />

ülkelerdeki işletmelerin, esneklik-yönelimli kültürlere ve<br />

organik yapılara sahip olmaları ve TKY’yi etkili şekilde<br />

uygulamaları daha olasıdır (Kaya, 2009).<br />

Bu çalışmalar, örgüt kültürünün önemli bir bağlamsal<br />

değişken olduğunu gösterse de çoğunlukla kalite, uygulama<br />

düzeyinde kalmaktadır. Başarılı kalite yönetimi<br />

uygulamaları için örgüt kültürünün önemli rolüne dikkat<br />

çekilmesine rağmen, teknik düzeyde kalite yönetiminin<br />

adaptasyonu ve örgüt kültürü arasındaki ilişkiyi inceleyen<br />

alan araştırmalarının sayısı oldukça azdır.<br />

Toplam kaliteyi değiştirmek için kültürü değiştirmek gerektiği<br />

ya da mevcut kültürden yararlanmak gerektiği<br />

konusunda hala tam bir uzlaşma yoktur. Yöneticiler kurum<br />

kültürünün örgü<strong>tse</strong>l çevre ile ilişkisini periyodik olarak<br />

analiz etmelidirler. Kalite yönetimi uygulamalarına<br />

geçmeden önce kurum kültürünü keşfetmek, kişilerin<br />

temel inançları ve çalışma ile ilgili sahip olduğu değerleri<br />

teşhis etmek önemlidir (Ngowi, 2000).<br />

Kaynaklar<br />

• Cameron, Kim S. ve R. S. Quinn, R. S. (1992), Report<br />

on “Diagnosing and Changing Organizational Culture”,<br />

Massachusetts, Adison-Wesley, 242s.<br />

• Can, A. (2008), Örgüt kültürünün hastanelerde toplam<br />

kalite yönetimi uygulamalarına uygunluğunun testine yönelik<br />

bir araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi<br />

ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, cilt 13, sayı 3, 293-<br />

307.<br />

• Detert, J., Schroeder, R., Cudeck, R. (2003). The measurement<br />

of quality management culture in schools: Development<br />

and validation of SQMCS, Journal of Operations<br />

Management, 21, 307-328.<br />

• Durğun, S. (2006). Örgüt Kültürü ve Örgü<strong>tse</strong>l İletişim, Yüzüncü<br />

Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt III, sayı<br />

II, 112-132.<br />

• Erdem, R., Adıgüzel, O., Kaya, A. (2010) “Akademik personelin<br />

kurumlarına ilişkin algıladıkları ve tercih ettikleri<br />

örgüt kültürü tipleri, Erciyes Üniversitesi; İktisadi ve İdari<br />

Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 73-88.<br />

• Erdil, O., Kitapçı, H., Turan, E. (2005), Örgüt kültürünün<br />

kalite algısına ve işletme performasına etkisi, İktisadi İdari<br />

Bilimler Dergisi, 19, sayı 5, 259-273.<br />

• Gambi, L., Gerolamo, M, Carpinetti, L. (<strong>2013</strong>). A theoretical<br />

model of the relationship between organizational<br />

culture and quality management techniques. 1 st world<br />

congress of administrative and political sciences, Procedia-social<br />

and behavioral sciences, 81, 334-339.<br />

• Gizir, S. (2003). Örgüt Kültürü Çalışmalarında Yöntemsel<br />

Yaklaşımlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 35,<br />

374-397.<br />

• Irani, Z., Beskese, A., Love, P.E.D. (2004), Total Quality<br />

Management and Corporate Culture: constructs of organizational<br />

excellence, Technovation, 24, 643-650.<br />

• Kaya, E. A. (2009). İşletmelerde toplam kalite yönetim uygulamalarının<br />

başarısında örgüt kültürü ve ikliminin önemi,<br />

İş-güç endüstri ilişkileri ve insan kaynakları dergisi, cilt<br />

11, sayı 1, 89-112.<br />

• Maull, R., Brown, P., Cliffe, R., 2001. Organisational culture<br />

and quality improvement. International Journal of<br />

Operations & Production Management 21 (3), 302–326.<br />

• Nowinski, C., Becker, S., Reynolds, K., Beaumont, J.,<br />

Caprini, C. Ve diğ. (2007). The impact of converting to<br />

an electronic health record on organizational culture and<br />

quality improvement, International Journal of Medical Informatics,<br />

76, 174-183.<br />

• Ott, J. S. (1989). The Organizational Culture Perspective.<br />

Chicago: Dorsey Press. (Chapter 3. Organizational Culture:<br />

Concepts, Definitions, and a Typology).<br />

• Parker, M. (2003), Organizational Culture and Identity,<br />

Sage Publications, Britain, 272s.<br />

• Pothukuch Vijay; Damanpour, F., Amanpour, J. C.; Choi,<br />

J.; Chein, C. ve Park, S. H.; (2002), National and Organizational<br />

Culture Differences and International Joint<br />

Venture Performance, Journal of International Business<br />

Studies, 33(2), ss. 243–265.<br />

• Prajogo, D. I., & McDermott, C. M. (2005). The relationship<br />

between total quality management practices and<br />

organizational culture. International Journal of Operation<br />

and Production Manag , 25, no 11, 1101-1122.<br />

• Schein, Edgard H.; (2010), Organizational Culture and<br />

Leadership, Jossey Bass, USA, 436s.<br />

• Scholl, R. W. (2003). Organizational Culture-the Inducement<br />

System. http://www.Cba.uri.edu/school/Notes/<br />

Culture.html.<br />

• Sohal, A.S., Terziovski, M., (2000). TQM in Australian<br />

manufacturing: Factors critical to success. International<br />

Journal of Quality & Reliability Management 17 (2), 158–<br />

167.<br />

• Summerill, C.; Pollard, S. J., Smith, J. A. (2010). The role<br />

of Organizational Culture and Leadership, Science of Total<br />

Environment, 408, 4319-4327.<br />

• Ubius, U. ve Alas, R. (2009), Organizational Culture Types<br />

as Predictors of Corporate Social Responsibility, Engineering<br />

Economics, 1(61), ss. 90-99.<br />

86

Güçlü<br />

Dinamik<br />

Üretken<br />

www.sanko.com.tr<br />

87 KASIM <strong>2013</strong>

KOBİ’LERDE REKABET GÜCÜ<br />

Standardizasyonun<br />

KOBİ’lerin<br />

Rekabet Gücüne<br />

Etkisi<br />

Ramazan USTA<br />

TSE Standart Hazırlama Merkezi Başkanı<br />

Mert LENGERLİOĞLU<br />

TSE Uzman Yardımcısı/İhtisas Kurulları Grup Başkanlığı<br />

Betül Nesibe COŞAR<br />

TSE Mühendis/Uluslararası Standardlar Müdürlüğü<br />

KOBİ TANIMI<br />

KOBİ’ler küresel ekonominin temel aktörleri olmalarına<br />

karşın, literatürde görüş birliğine varılmış bir KOBİ tanımı<br />

henüz bulunmamaktadır. İşletmelerin faaliyet gösterdiği<br />

alanlar, sanayileşme seviyesi, üretim yöntemleri<br />

gibi faktörlere göre KOBİ tanımları değişiklik gösterebilmektedir.<br />

1<br />

ABD’de işletmede çalışan işçi sayısı 250 veya daha az<br />

ise bu işletme, küçük işletme sayılmakta ve işçi sayısı<br />

1000’e ulaştığında büyük işletme olarak isimlendirilmektedir.<br />

Avrupa Birliği ise KOBİ’ler hakkında ortak<br />

bir tanım geliştirmiştir. 7/2/96 tarihli Konsey kararında<br />

belirtilen KOBİ tanımında işçi sayısı, bilanço büyüklüğü<br />

ve bağımsızlık ölçüt alınmıştır. Bu tanımlamada 50’den<br />

çok 250’den az işçi çalıştıran ve yıllık toplam cirosu 40<br />

milyon Euro’yu veya yıllık bilançosu 27 milyon Euro’yu<br />

geçmeyen işletmeler orta ölçekli; 50’den az işçi çalıştıran<br />

ve yıllık cirosu 7 milyon Euro’yu veya yıllık bilanço<br />

tutarı 5 milyon Euro’yu geçmeyen işletmeler ise küçük<br />

ölçekli olarak kabul görmektedir. Bu tanımların yanı sıra<br />

10’dan az işçi çalıştıran işletmeler ise çok küçük işletmeler<br />

olarak isimlendirilmektedir. 2<br />

Ayrıca ISO’nun standard hazırlanmasında KOBİ’lerin<br />

ihtiyaçlarına dair rehber dokümanında yer alan Dünya<br />

Bankası’nın KOBİ tanımına göre ise üç temel kriter bulunmaktadır.<br />

Çalışan sayısı, toplam varlık ve yıllık ciro.<br />

Çalışan sayısı mikro, küçük ve orta işletmeler için sırasıyla<br />

10, 50 ve 300 olarak verilirken toplam varlık veya<br />

yıllık ciro değerleri 100000 dolar, 3 milyon dolar ve 15<br />

milyon dolar olarak belirlenmiştir. Dünya Bankası’nın<br />

değerlendirmesine göre bu üç kriterinden ikisini karşılayan<br />

bir işletme KOBİ olarak sınıflandırılmıştır.<br />

“Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri<br />

ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik<br />

Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile Türkiye’nin KOBİ<br />

kriterleri belirlenmiştir.<br />

Yönetmeliğe göre, on kişiden az yıllık çalışan istihdam<br />

eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan<br />

herhangi biri bir milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler<br />

mikro işletme, elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden<br />

ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi<br />

biri sekiz milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler<br />

küçük işletme, ikiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam<br />

eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan<br />

herhangi biri kırk milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler<br />

orta büyüklükteki işletme” olarak tanımlanmaktadır. 3<br />

KOBİ’LERİN EKONOMİYE ETKİLERİ<br />

1970’lerde yaşanan ve tüm dünyada etkisini gösteren<br />

ekonomik krizin ardından özellikle siyasi, sosyo-kültürel<br />

ve ekonomik alanda köklü bir değişim ve dönüşüm<br />

süreci yaşanmıştır. Ekonomik düzende yeniden<br />

yapılanmayı sağlayan bu dönüşüm süreciyle büyük<br />

hacimlerdeki standart üretim yerine talebe göre esnek<br />

bir üretim sistemine geçilerek KOBİ’lerin ekonomide<br />

önemli bir aktör olmasının önü açılmıştır. KOBİ’ler esnek<br />

yapıları nedeniyle ekonomik değişimlere hızlı ayak<br />

88

uydurdukları ve tüketici talebine istenilen sürede ve nitelikte<br />

cevap verebildikleri için büyük işletmelere kıyasla<br />

piyasada daha etkili hale gelmiştir. 4 Bu bağlamda, KO-<br />

Bİ’lerin ülke ekonomilerinin gelişmesine katkı sağlayan<br />

önemli fonksiyonları şunlardır:<br />

• İstihdam Çeşitliliği Sağlama<br />

• Yeniliklere Uyum Hızı<br />

• Girişimcilik Kabiliyeti<br />

• Ara Ürün Temini<br />

• Yüksek Verimlilik<br />

• Ekonomide Rekabetin Korunması<br />

• Büyümenin Bölgelere Yayılması<br />

• Ekonomik Krizlerin Etkisinin Kırılması<br />

Küçük ve orta büyüklükte işletmeler (KOBİ) sadece<br />

ülkemizde değil, küresel çapta ekonominin en etkin<br />

elemanlarındandır. Avrupa’da istihdamın % 67,4’ü KO-<br />

Bİ’ler tarafından karşılanırken gayrı safi milli hasıla üretiminin<br />

% 58,1’i, 5 ülkemizde de istihdamın % 77,8’lik bir<br />

bölümünün ve cironun % 64,8’inin KOBİ’ler tarafından<br />

karşılanması, yukarıda belirtilen gerçeği destekleyen<br />

sayısal verilerdir. 6<br />

İstihdamı destekleyen, büyük işletmelere ara ürün temini<br />

sağlayan, bölgeler arasında dengeli büyüme ve<br />

rekabetçi ekonominin güvencesini teşkil eden KO-<br />

Bİ’ler, kendilerini ekonominin diğer aktörlerinden ayıran<br />

esnek yapıları ve hızlı karar verme becerileri sayesinde<br />

inovasyona açık ve girişimcilik becerisi yüksek oluşumlardır.<br />

Ekonomide vazgeçilmez ve benzersiz yeri olan<br />

KOBİ’ler, büyük işletmelerden farksız olarak standardizasyona<br />

ihtiyaç duymaktadırlar.<br />

Üreticiler kadar tüketicilerin ve hatta kural koyucuların<br />

ihtiyaçlarının ve taleplerinin standardlara yansıması,<br />

bütün paydaşların standardizasyon sürecine katılımına<br />

bağlıdır. Bu gerçekle beraber standardizasyon ve standard<br />

kullanımı noktasında KOBİ’lerin kendilerine has<br />

sorunları olduğunu yadsımamak gerekir. Bu sorunların<br />

nedenleri için öncelikle KOBİ’lerin güçlü ve zayıf yönlerinin<br />

değerlendirilmesi uygun olacaktır.<br />

KOBİ’LERİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ<br />

KOBİ’lerin Güçlü Yönleri<br />

KOBİ’ler ekonomiye sağladığı önemli katkıları nedeniyle<br />

ekonominin motoru olarak düşünülmektedir. Münhasıran<br />

standardizasyon faaliyetleri ele alındığında KO-<br />

Bİ’lere önemli avantajlar sağladığı görülmektedir. Bu<br />

kapsamda KOBİ’lerin güçlü yönleri şunlardır:<br />

• Girişimcilik ve yenilikte önemli bir dinamik güç olmaları<br />

• Standartlara uygun üretim için gerekli olan teknolojik<br />

yenilikleri çok çabuk kavramaları<br />

• Standartlara uygun esnek üretim sistemine çok çabuk<br />

uyum sağlamaları<br />

• Esnek yapıları nedeniyle değişime hızlı ayak uydurabilmeleri<br />

• Yöneticilerin inovasyon ve girişimcilik konusunda istekli<br />

olması<br />

• ilgili mevzuatlara uygunluk sağlayabilme becerisi<br />

• Girişimcilik kapasitelerinin yüksek olması nedeniyle<br />

uluslararası rekabet koşullarına uyumda azimli ve<br />

isteklidir,<br />

• KOBİ girişimcilerinin, üretkenlik ve rekabet edebilirlik<br />

konusunda kendilerine olan güvenleri<br />

KOBİ’lerin Zayıf Yönleri<br />

KOBİ’lerin güçlü yönlerine karşılık, iç ve dış etmenlerden<br />

kaynaklanan yapısal sorunları nedeniyle zayıf yönleri<br />

de mevcuttur. Buna göre;<br />

• AR&Ge, inovasyon ve teknoloji kullanımı konusunda<br />

yeterli tecrübeye sahip olmamaları<br />

• İleri teknolojiye sahip olmayışları nedeniyle standart<br />

üretimden yoksun olmaları ve böylece rekabet edebilirliklerinin<br />

zayıf olması<br />

• Standardizasyon faaliyetlerine katılımı kolaylaştıracak<br />

bilişim teknolojilerinden yoksun olmaları<br />

• KOBİ yöneticilerinin yöne<strong>tse</strong>l becerilerinin sınırlı oluşu<br />

• KOBİ’lerin standardizasyon konusunda bilgiye erişim<br />

imkanlarının kısıtlı olması<br />

89 KASIM <strong>2013</strong>

sunmak için var olan sistemlerde değişiklik gerekliliği<br />

finansal zorluklardan dolayı aşılması güç bir engel teşkil<br />

edebilmektedir.<br />

Standard temin etme ve satın alma: Bazı işletmeler<br />

standard fiyatlarını karşılamakta güçlük çekerken,<br />

içerik hakkında bilgilerinin yetersizliği nedeniyle kimi<br />

durumlarda yanlış standardlara dahi yönelmekte ve bu<br />

durum standardlara harcanan maliyeti daha da artırmaktadır.<br />

Standardizasyonu ve güncel gelişmeleri takip<br />

etme: Standardizasyon sürecine katılım için personel<br />

ayırmakta güçlük çeken KOBİ’lerin, ihtiyaç duydukları<br />

standardlarda güncellemeleri takip edememeleri sonucu<br />

gelişmelerin arkasında kalabilmektedirler.<br />

• Standartların temini, anlaşılması ve uygulanmasında<br />

teknik altyapı, mali durumları ve insan kaynakları<br />

açısından yetersiz olmaları<br />

• Standartlara uygun, kaliteli üretim anlayışından yoksun<br />

olmaları<br />

• KOBİ’lerde çalışan işçi ve işverenlerin eğitim düzeylerinin<br />

yetersiz olması<br />

• Standardizasyon faaliyetlerine katılım için yeterli<br />

mali kaynağa sahip olmamaları,<br />

• Kurumsal kültürün olmayışı 7<br />

KOBİ’LERİN STANDARDİZASYON<br />

SÜREÇLERİNDE KARŞILAŞTIĞI<br />

TEMEL GÜÇLÜKLER<br />

KOBİ’ler kısıtlı personel ve bütçe ile faaliyet göstermektedir.<br />

Dolayısıyla büyük işletmelerden farklı olarak<br />

standardlar için ayrı bütçe ve özellikle küçük işletmeler<br />

için daha da önemlisi nitelikli personel aktarma yönünde<br />

sıkıntıları söz konusudur. 8 Bu sıkıntılardan öne çıkan<br />

aşağıdaki başlıklar incelemeye değerdir.<br />

Doğru standardı bulma: Bazı KOBİ’ler faaliyet alanlarını<br />

ilgilendiren standartları bulmakta güçlük yaşamakta<br />

veya ilgili standartların halen yürürlükte olup olmadığını<br />

takip edememektedirler.<br />

İçeriği yorumlama ve anlama: Standardların içerdiği<br />

teknik detaylar, nitelikli personel istihdamında güçlük<br />

çeken KOBİ’ler için anlaşılması güç ve karmaşık olarak<br />

görülebilmektedir. Ayrıca kimi standardların içinde<br />

başka standardlara atıfların fazla olması, içeriğin anlaşılmasını<br />

daha da güçleştirmektedir.<br />

Standardı uygulama: Standardın içeriğini anlamak<br />

sıkıntısı aşılsa dahi, standarda uygun hizmet ve ürün<br />

Bu güçlükler standardizasyona katılımın avantajdan<br />

ziyade külfet olarak algılanmasına yol açabilmektedir.<br />

Fakat standardizasyon süreci KOBİ’lere kısa vadede<br />

mali açıdan yük getiriyor gibi görünse de, uzun vadede<br />

kar getirecek bir yatırımdır.<br />

STANDARDİZASYONUN KOBİ’LERE SAĞLADIĞI<br />

AVANTAJLAR<br />

Standardlara uygun olarak hizmet ve ürün sunmanın<br />

bütün işletmelerde olduğu gibi KOBİ’ler için de birçok<br />

faydası bulunmaktadır. KOBİ’lerin faaliyetlerinde<br />

standardların kullanılmasının başlıca getirileri aşağıdaki<br />

başlıklar altında toplanabilir.<br />

Kalite artışı ve maliyetin düşürülmesi: Öncelikle<br />

standardlara uygunluk, hatalı üretimin önüne geçerken<br />

kalitenin artmasını sağlayarak maliyetin düşmesine<br />

olanak sağlamaktadır ki bu kısıtlı finansmanla faaliyet<br />

gösteren KOBİ’ler için büyük önem arz etmektedir.<br />

Piyasaya arzın yanısıra, KOBİ’lerin hammadde veya<br />

hizmet kabulünde standardlara uygunluk araması da<br />

maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır.<br />

Teknik çözümlere erişim: Standardların yetkin teknik<br />

uzmanlarca hazırlanması ve kontrolü ise teknik<br />

bilgi edinmek için personel ve bütçe ayırmakta güçlük<br />

çeken işletmelerin faaliyet alanlarında değerli bilgilere<br />

ulaşmaları için imkan sağlamaktadır. Standardlar aracılığıyla,<br />

halihazırda öğrenilmiş olan ve kullanımı mevcut<br />

çözümleri öğrenmek mümkündür. Böylelikle KOBİ’ler<br />

standardın içerisinde var olan çözümü kullanarak verimliliklerini<br />

artırabilme imkanı bulurlar.<br />

Resmi mevzuata uyum sağlama: Bunların yanısıra<br />

standardlar, yönetmelik ve tebliğlere uygunluk anlamına<br />

gelebilmektedir. Resmi düzenlemede atıf yapılan<br />

standarda uygunluk ile o alandaki resmi gereklilikleri de<br />

yerine getirme imkanı işletmeye sağlanmış olur. Özel-<br />

90

likle çevre, sağlık ve güvenlik alanlarında belirli standardlara<br />

uygunluk şartı sıklıkla aranmaktadır. KOBİ’lerin<br />

standardizasyona yönelmesinin nedenlerinden biri<br />

de resmi mevzuatta standarda uyma zorunluluğudur.<br />

Pazar ulaşımının genişlemesi: Standardlar ticarette<br />

tek bir dil oluşmasını sağlayarak ve ürünlerinin birbiri<br />

yerine geçmesine olanak sağlayarak kaliteyi korurken<br />

ticaretin önündeki engellerin kalkmasına olanak sağlamaktadır.<br />

Böylelikle standardlara uyan işletmelerin<br />

ürün ve hizmetlerini pazarlaması daha kolay olmaktadır.<br />

KOBİ’ler için de standardlara uymak hitap edebilecekleri<br />

pazarın daha geniş bir alanda yer almasına<br />

olanak sağlamaktadır.<br />

Dış pazara ulaşım: TSE’nin de tam üyesi olduğu<br />

CEN-CENELEC Avrupa standard kuruluşlarınca hazırlanan<br />

standardlar bütün AB üyelerince kabul edilmektedir.<br />

Bu standardların önemli bir bölümü AB direktifleri<br />

perspektifiyle hazırlanmakta ve direktiflere uygunluk<br />

için yegane referans sağlamaktadır. Diğer birçok pazarda<br />

bulunmayan bu durum, EN standardlarını çekici<br />

kılmaktadır. Bu özel durum sayesinde, EN standardlarına<br />

uygun üretim yapan bir KOBİ, 500 milyon nüfuslu<br />

AB pazarına ulaşım sağlamış olacaktır. KOBİ’lerin ihracatının<br />

% 91.8’i imalat sanayi ürünleri olduğu, ve KO-<br />

Bİ’lerin ülkemiz ihracatının yaklaşık % 60‘ını ve Avrupa<br />

ülkelerine yapılan ihracatın % 53,3’ünü gerçekleştirdiği<br />

düşünüldüğünde EN standardlarına uyumluluğun önemi<br />

daha da öne çıkmaktadır. 6<br />

STANDARDİZASYONUN KOBİ’LERİN REKABET<br />

GÜCÜNE ETKİSİ<br />

Çalışmanın başında da belirtildiği gibi, 1970’lerde yaşanan<br />

ekonomik krizin aşılabilmesi için tüm dünya ülkelerinde<br />

neo-liberal politikalar uygulamaya koyulmuş<br />

ve ekonomide köklü değişiklikler yaşanmıştır. Ekonomideki<br />

yeniden yapılanma ve küreselleşme neticesinde<br />

bilgi ve iletişim teknolojilerinde hızlı gelişmeler<br />

yaşanmış ve böylece piyasalarda kıyasıya bir rekabet<br />

ortamı oluşmuştur. Ekonomilerin bel kemiği konumundaki<br />

KOBİ’ler, büyük işletmelere nazaran bu rekabetçi<br />

ortamın yıkıcı gücünden daha fazla etkilenmiştir. Bu<br />

durum KOBİ’lerin rekabet gücünü artıracak stratejilerin<br />

günümüzde daha da önemli hale gelmesine neden<br />

olmuştur. 9<br />

Bu gerçekten yola çıkarak bu son bölümde rekabetçi<br />

üstünlük ve rekabet gücü kavramlarına kısaca değinilmiş<br />

ve KOBİ’lerin rekabet gücünü etkileyen faktörlerinden<br />

bahsedilmiştir.<br />

Rekabetçi Üstünlük Kavramı<br />

Rekabetçi üstünlük kavramı, işletmelerin müşteri tatmininden<br />

ziyade müşteri değeri yaratarak, uygun fiyat-kalite<br />

parametreleriyle optimal üretim yaparak ve<br />

müşterilerin beklentilerine istenilen düzeyde ve zamanda<br />

karşılık vererek rakipleri karşısında avantaj sağlaması<br />

anlamına gelmektedir. 10<br />

Rekabet Gücü Kavramı<br />

Özellikle uluslararası rekabet becerisi düşünüldüğünde<br />

öncelikle makro ekonomik yönüyle farklı ülke ekonomileri<br />

arasında ele alınması gereken bir kavram akla<br />

gelmektedir. Fakat aslında mikro bakış açısıyla rekabet<br />

gücü kavramı, doğrudan işletmelerin mal ve hizmetleri<br />

uygun fiyatla ve yüksek kalitede üretip, müşterilere zamanında<br />

teslim etmesi gibi fiyat dışı faktörlerle rakiplerinden<br />

üstün olması anlamına gelir. 11<br />

KOBİ’lerin Rekabet Gücünü Belirleyen Stratejik<br />

Faktörler<br />

KOBİ’lerin rekabet gücünü belirleyen başlıca faktörler<br />

şunlardır:<br />

Üretim Maliyeti: İşletmeler, rekabetçi piyasalarda maliyet<br />

liderliği stratejisi uygulayarak yüksek kaliteli ve düşük<br />

fiyatlı mal ve hizmet üretmekte ve üretim maliyetlerini<br />

düşürmektedir. Böylece maliyet avantajı sağlayarak<br />

güçlü bir pazar payı elde etmektedir.<br />

Kalite ve Standartlara Uygunluk: İşletmelerin rekabet<br />

avantajı elde edebilmesi için tüketicilerin beklentilerine<br />

cevap verebilecek bir kalite anlayışı benimseyerek<br />

standardlara uygun mal ve hizmet üretmesi gerekmektedir.<br />

Nitelikli İşgücü: İşletmelerin mesleki ve teknik açıdan<br />

nitelikli ve eğitimli işgücünü istihdam etmesiyle üretimde<br />

verimlilik artmaktadır. Bu sayede işletmeler rakipleri<br />

karşısında önemli bir rekabet avantajı elde etmektedir.<br />

Bu durum düşük ücretle niteliksiz işgücü istihdam edilerek<br />

rekabetçi bir üstünlük sağlanabileceği düşüncesini<br />

ortadan kaldırmıştır.<br />

Üretim Teknolojisi: Küresel rekabet ortamında işletmelerin<br />

tüketicilerin değişen taleplerine karşılık verebilmesi,<br />

pazar paylarını koruyabilmesi ve rakipleri karşısında<br />

ayakta kalabilmesi için ileri üretim teknolojileri<br />

kullanması gerekmektedir.<br />

Pazar Payı: İşletmeler ulusal ve uluslar arası pazarlarda<br />

elde ettikleri pazar payları sayesinde rakipleri karşısında<br />

önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. 12<br />

91 KASIM <strong>2013</strong>

Standardizasyonun KOBİ’lerin Rekabet Gücüne<br />

Etkileri<br />

KOBİ’lerin rekabet gücüne etkilerinin daha iyi anlaşılması<br />

için önceki bölümde belirtilen stratejik faktörler<br />

üzerinden irdelemek uygun olacaktır.<br />

Üretimde maliyeti düşürmek standardizasyonun bir işletmeye<br />

getireceği finansal kazancı doğrudan etkileyen<br />

en önemli faktörlerinden sayılır. Standardlara uygun<br />

üretim sayesinde hatalı üretim azaltılarak hem işgücü<br />

hem de hammadde israfının önüne geçilmiş olur.<br />

Ayrıca yönetim sistemleri gibi, farklı alanlarda faaliyet<br />

gösteren işletmelerin dahi faydalanabildiği standardlar<br />

sayesinde işletmelerin verimliliği de artırılabilmektedir.<br />

KOBİ’lerde çevre yönetimi standardlarının kullanımı<br />

üzerine yapılan bir çalışmada, hammadde ve enerji<br />

tasarrufu ile beraber atıkların da azalması ile verimlilik<br />

artırılarak işletmeye ekonomik fayda sağlanabildiği<br />

belirtilmiştir. 6<br />

Standartlara uygunluk daha önce belirtildiği gibi bazı<br />

durumlarda teknik mevzuata uyma zorunluluğundan<br />

kaynaklanmaktadır. Bu gibi standartların zorunlu koşulduğu<br />

durumlar KOBİ’lerin standardizasyona yönelmesinin<br />

temel sebeplerinden biri olarak görülebilir.<br />

Fakat bunun yanı sıra kaliteli üretimin bir bildirisi olan<br />

standartlara uyma, işletmenin marka değerinin yukarıda<br />

tutulması ve toplumsal imajının korunmasına olanak<br />

sağlamaktadır. 20 KOBİ’lerde standarda uygunluğun<br />

imaja etkisinin, işletmenin büyüklüğü ile ters orantılı<br />

olabilmesi ise ilgi çekicidir. 6<br />

İstihdam imkanları yaratmada oldukça etkin olan KO-<br />

Bİ’ler aynı zamanda mesleki deneyim okullarıdır. KO-<br />

Bİ’ler, ilk kez çalışma hayatına atılanların daha fazla istihdam<br />

fırsatı bulduğu işletmeler olduğu gibi, çalışanlar,<br />

zamanla tüm üretim süreçlerini görmekte, hatta fiilen<br />

çalışmakta, bu sebeple çok yönlü esnek–uzmanlaşma<br />

artmaktadır. 13 Fakat işletmeden edindiği tecrübelerle<br />

gelişen bu nitelikli iş gücünün rakip firmalara transferinin<br />

engellenmesi de rekabet açısından ayrıca önem<br />

arz etmektedir. Özellikle kalite ve yönetim standardlarına<br />

uygunluk, çalışanların motivasyon ve moralinin<br />

üst seviyede tutulmasında etkili olmaktadır. 14 Böylelikle<br />

çalışanlarına aynı finansal getiriyi vadeden başka bir işletmeye<br />

karşı rekabet gücü artacaktır.<br />

Daha önce belirtildiği üzere standardlar alanında yetkin<br />

teknik uzmanlarca hazırlanan belgelerdir. İşletmeler<br />

standardları kullanarak ulaşılması güç teknik çözümleri<br />

edinebilmektedirler. Bu teknik çözümleri kullanarak<br />

üretim becerilerini artırmaları ve güncel tutmaları, diğer<br />

işletmelerden bir adım öne geçmelerini sağlayacaktır.<br />

Uluslararası Standard Teşkilatı ISO’nun “Standardların<br />

Ekonomik Getirileri” raporlarından bir çalışmada Botsvana<br />

menşeili, 175 çalışan ve yaklaşık 9 milyon dolar<br />

cirosu olan bir pişmiş kil fabrikasının OHSAS 18001,<br />

ISO 9001 ve pişmiş kil ile ilgili SANS 227 Güney Afrika<br />

standardını kaynak alan BOS 28 standardlarına uyarak<br />

üretim hattında etkinlik ve verimlilikle beraber yıllık cirosunu<br />

% 5’e yakın artırdığı belirtilmektedir. 15<br />

Gelişmekte olan ülkeler ihracatlarını gelişmiş ülkelere<br />

oranla daha büyük oranda artırmaktadırlar. 2000 yılında<br />

gelişmekte olan ülkelerin dünya ihracatında payı<br />

% 35 iken 2009 yılında bu pay % 45 seviyesine kadar<br />

çıkmıştır. 16 Bu durum, gelişen ve gelişmekte olan ekonomiler<br />

arasında rekabetin de arttığının bir göstergesi<br />

olarak kabul edilebilir. Gelişmekte olan ekonomilerdeki<br />

KOBİ’lerin bir özelliği de gelişmiş ülkelerde bulunan<br />

büyük işletmelere ürün temin etmeleridir. Standardlara<br />

uygun üretim yapan işletmeler, ürün tedarik etmede<br />

yine standardlara atıf yaparak tedarikçi spektrumlarını<br />

genişletebilmektedirler. Böylelikle kısıtlı sayıda tedarikçi<br />

ile çalışmak zorunluluğundan kurtulup, standardlara<br />

uygun ürün temin edebilen başka bir tedarikçiyle çalışma<br />

imkanı bularak daha esnek bir tedarik yapısına<br />

ulaşmaktadırlar. Bu durumda gerekli standarda uygun<br />

üretim veya servis sağlayan bir KOBİ, esnek tedarik<br />

yapısı olan bir işletmeye ürün veya hizmet temin etme<br />

şansı bulabilecektir. Bazı müşteriler belirli standartlara<br />

uyumlu faaliyet göstermediği takdirde KOBİ ile iş anlaşması<br />

yapmadığı gibi, 17 tedarik zincirinde KOBİ’lere<br />

yer veren işletmeler uzun vadeli ilişki kuracakları KO-<br />

Bİ’lerden belirli standardlara sürekli uyumu talep edebilmektedir.<br />

18 Bu durum KOBİ’ler içine girdikleri tedarik<br />

zincirinde devamlılığı sağlamak ve edindikleri pazar pa-<br />

92

Rekabette stratejik faktörler<br />

Standardizasyonun rekabete etkileri<br />

- Üretim Maliyeti - Verimliliğin artışı ile finansal üstünlük<br />

- Kalite ve Standartlara Uygunluk - Marka değeri oluşturma<br />

- Nitelikli İşgücü - Toplumsal imajın iyileşmesi<br />

- Üretim Teknolojisi - Çalışanların moral ve motivasyonunda iyileşme<br />

- Pazar Payı - Üretim hattının geliştirilmesi<br />

- Tedarik zincirlerinde yer edinmenin kolaylaşması<br />

- Standartların paydaşlara eşit mesafede olması<br />

sayesinde rekabetin korunması<br />

*KOBİ’lerde rekabeti etkileyen faktörler ve standardizasyonun rekabete etkileri<br />

yını ellerinde tutmak için devamlı olarak standardizasyona<br />

ihtiyaç duyacağı şeklinde yorumlanabilir.<br />

KOBİ’lerin iştirak edebileceği bir diğer pazar ise kamu<br />

sektörüdür. Kamu sektöründe ihaleler teknik şartnamelerle<br />

belirlenmekte ve kimi durumlarda standardlara<br />

uygunluk talep edilmektedir. Standardizasyonu takip<br />

eden işletmeler kamu sektöründen pazar payı elde etmek<br />

konusunda da üstün konumda olacaktır.<br />

Ayrıca daha önce belirtildiği üzere kalite ve standardlara<br />

uygunluk KOBİ’lerin marka değerinin üst seviyede<br />

tutulmasını sağlayarak pazar içerisinde tercih edilen taraf<br />

olmayı sağlayarak işletmenin payının genişlemesini<br />

sağlayacaktır.<br />

Standartlar, bütün paydaşların görüşünün alınmasıyla<br />

oluşturulan dokümanlardır. Büyük işletmelerin yanısıra<br />

konuyla ilgili devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları<br />

kadar KOBİ’ler de görüşleriyle standardın içeriğini<br />

etkileyebilmektedir. Standartların oluşumunda bütün<br />

paydaşlara katılım hakkı tanınması, pazarda rekabetin<br />

bozulmasının önüne geçerek rekabetin korunmasını<br />

sağlamaktadır. Hal böyleyken KOBİ’lerin standartların<br />

oluşumunda katkısı düşük kalmaktadır. Avrupa standard<br />

kuruluşlarının da desteğiyle KOBİ’ler ve standardizasyon<br />

üzerine yapılan geniş kapsamlı “Avrupa standardizasyonuna<br />

KOBİ’lerin erişimi” başlıklı çalışmada,<br />

KOBİ’lerin % 40’ının standardizasyon sürecine katılmanın<br />

önemli olduğunu düşündüğü belirtilmiştir. Fakat<br />

*Standardizasyon’a katılan ve standartların oluşumunda etkisi olan<br />

paydaş grupları<br />

bununla beraber işletmelerin<br />

sadece % 12’sinin standardizasyona<br />

faal olarak katılım<br />

sağladığı görülmüştür. 19<br />

Standardizasyona katılım<br />

için istekli olan KOBİ’lerin<br />

dahi katılım oranlarının düşük<br />

olması, daha önce belirtilen<br />

KOBİ’lere has sıkıntıların<br />

ne kadar engelleyici olabileceğini<br />

vurgulamaktadır.<br />

SONUÇ<br />

Gelişen ekonomiyle beraber gerek ürün ve hizmet<br />

pazarları üzerinde, gerekse nitelikli işgücünün kazanılmasında<br />

rekabet artmaktadır. Ekonominin belki de en<br />

önemli oyuncuları olan KOBİ’lerin rekabet becerisinin<br />

artırılmasında ise standardizasyonun yeri yadsınamaz.<br />

Standardizasyonun getireceği faydalardan üst noktada<br />

yararlanabilmek için standartların getirileri ve standarttan<br />

beklentilerin, doğru standardın belirlenmesinin<br />

ve standardizasyonun çeşitli süreçlerinin işleyişinin<br />

takibinde izlenecek yolların işletmenin güçlü ve zayıf<br />

yönlerine göre belirlenmesi gereklidir. Aksi takdirde<br />

standardizasyon çalışmalarının pazara etkisi beklenen<br />

etkiyi veremeyecek ve işletmenin standardizasyona<br />

yaklaşımı negatif yönde etkilenecektir. Çevre ve güvenlik<br />

konusunda standardizasyon üzerine yapılan bir<br />

çalışmaya katılan KOBİ’lerin neredeyse yarısının, işletmenin<br />

standardizasyona katılımının pazar tarafından<br />

ödüllendirilmediğini düşünmesi bu görüşün önemini<br />

vurgulamaktadır. 17<br />

Standardizasyonun etkilerinin ve sürece katılımın büyük<br />

işletmeler ve KOBİ’ler için aynı olmadığı aşikardır.<br />

Bununla beraber aynı standardı takip eden küçük ve<br />

orta işletmeler süreçlerden farklı getiriler elde edebilmektedir.<br />

Nitelikli elemanlarını daha büyük firmalara<br />

geçişini engellemek amacı güden küçük bir işletme,<br />

çalışanlarının moral ve motivasyonunu yükselme hedefiyle<br />

standardizasyona katılırken, büyük firmalara mal<br />

temini sağlayan orta büyüklükte bir işletme, müşterilerini<br />

kaybetmemek için kalitesini artırma<br />

amacıyla standardizasyona dahil olabilmektedir.<br />

Standardizasyonun işletmelerin finansal<br />

başarısına doğrudan katkısı olan üretimde<br />

rekabete etkisinde iki yönlülük söz konusudur.<br />

Üretim teknolojisinde standardlara<br />

uygunluğu gözeten KOBİ’ler yüksek verimlilik<br />

ve kaliteyle çalışarak rekabet becerilerini<br />

artırabilmektedir. Diğer taraftan<br />

üretim hattı için gerekli hammade teminin-<br />

93 KASIM <strong>2013</strong>

de standardlara uygunluk arayan işletmeler ise kaliteli<br />

girdi sayesinde hatalı üretimlerini azaltarak rakiplerine<br />

üstünlük sağlayabilecektir.<br />

Pazarda yer edinme ve bu yeri koruma ise temel olarak<br />

rekabet ile bağlantılıdır. Günümüzde kamu sektörünün<br />

yanı sıra büyük işletmelerin de tedarik zincirlerine girecek<br />

işletmelerden belirli standartlara uygunluk talep<br />

ettiği görülmektedir. Bu durumda standardizasyonu<br />

sürekli takip eden KOBİ’ler, tedarik zincirlerinde kendine<br />

kalıcı yer edinebilen işletmeler arasında olacaktır.<br />

Tedarik zincirlerinin yanı sıra genel olarak pazarda kalıcı<br />

yer edinmekte firma imajının yeri de ayrıca mühimdir.<br />

Sadece ürün kalitesinin değil, yönetim, çevre ve sosyal<br />

alanda kalitenin göstergesi olan standardizasyonun<br />

firma imajına etkisi işletmelere rekabet konusunda destek<br />

sağlamaktadır.<br />

KOBİ’lerin standardizasyona dahil olma sürecinde mali<br />

zorlukların yanı sıra, özellikle küçük işletmelerde öne<br />

çıkan personel sorunu büyük işletmeler ile aralarındaki<br />

en büyük farklardandır. Fakat bu zorluklara rağmen gerek<br />

kendi öz kaynaklarıyla, gerek diğer KOBİ’lerle birleşerek,<br />

gerekse dışarıdan destek alarak standardizasyon<br />

çalışmalarına katılan işletmeler rakiplerinin önüne<br />

geçme fırsatı yakalayacaktır.<br />

Kaynaklar:<br />

1- KARAGÖZ Melehat, KOBİ’lerin Temel Sorunları, Bu<br />

Alanda Sağlanan Destekler ve Çözüm Önerileri, Yerel<br />

Siyaset Dergisi, Eylül 2008, s: 86<br />

2- TENEKECİOĞLU Birol, ÇALIK Nuri, ERSOY N. Figen,<br />

Avrupa Birliği İle Entegrasyon Sürecinde Küçük ve Orta<br />

Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) Rekabet Güçlerinin Artırılması<br />

ve Eskişehir’de Makine İmalatı ve Gıda Sektöründe<br />

Yer Alan KOBİ’ler Üzerinde Uygulama, Anadolu Üniversitesi<br />

İİBF, Sosyal Bilimler Dergisi, 2002-2003,s:120<br />

3- Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri<br />

ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik<br />

Yapılmasına Dair Yönetmelik, Resmi Gazete,4 Kasım<br />

2012-28457<br />

4- İLHAN Süleyman, KOBİ’ler: Sosyo-Ekonomik Bir Perspektif,<br />

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16,<br />

Sayı: 2, s: 269<br />

5- Paul Wymenga , Dr. Viera Spanikova, Anthony Barker,<br />

Dr. Joep Konings, Dr. Erik Canton, Annual report<br />

on small and medium-sized enterprises in the EU,<br />

2011/12, Ecorys<br />

6- Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri, 2011,<br />

TÜİK<br />

7- Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-<strong>2013</strong>),KOBİ Özel İhtisas<br />

Komisyonu Raporu,,s:38-39<br />

8- Ruth Hillary, Environmental management systems and<br />

the smaller enterprise, Journal of Cleaner Production<br />

12 (2004) 561–569<br />

9- KOBİ’lerde Rekabet Gücü Artırma Stratejileri, (Erişim<br />

Tarihi: 27/10/<strong>2013</strong>, (http://Anahtar.Sanayi.Gov.Tr/Tr/<br />

News/Kobilerde-Rekabet-Gucu-Artirma-Stratejileri/163)<br />

10- TİMUÇİN Deniz, Türkiye’de KOBİ’lerin Rekabet Gücü<br />

Ve Rekabet Üstünlüğü Sağlamada Kümelenmenin Etkisi,<br />

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora<br />

Tezi,s:128<br />

11- KISACIK Sadullah,Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin<br />

İzledikleri Rekabet Stratejileri: Adana’daki KOBİ’ler<br />

Üzerinde Bir Çalışma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler<br />

Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,s:41<br />

12- Rekabetçi Üstünlük Stratejileri, (Erişim Tarihi:<br />

27/10/<strong>2013</strong>,(http://Www.Eylem.Com/Strateji/Wrekabet.Htm)<br />

13 Öztürk Özkan, İstihdam Konusunda KOBİ’lerin Önemi<br />

ve KOBİ Alanında Eğitim İstihdam İlişkisi Açısından<br />

Kamu İstihdam Kurumunun Rolü, Türkiye İş Kurumu<br />

GM Uzmanlık Tezi<br />

14- Ruth Hillary, Matthias Gelber, Vittorio Biondi, Marialuisa<br />

Tamborra, An Assessment of the Implementation<br />

Status of Council Regulation (No 1836/93) Eco-management<br />

and Audit Scheme in the Member States<br />

(AIMS-EMAS) (http://ec.europa.eu/environment/emas/<br />

pdf/general/aimsemas_en.pdf)<br />

15- Economic benefits of standards report, Case Study,<br />

Loba<strong>tse</strong> Clay Works (PTY) Ltd, Botswana, ISO<br />

16- Serdar S. Durmuşoğlu, Gerhard Apfelthaler, Dilek Zamantili<br />

Nayir , Roberto Alvarez, Terry Mughan, The<br />

effect of government-designed export promotion service<br />

use on small and medium-sized enterprise goal<br />

achievement: A multidimensional view of export performance,<br />

Industrial Marketing Management 41 (2012)<br />

680–691<br />

17- L. Vassie, S. Cox,”Small and Medium Size Enterprises<br />

(SME) interest in voluntary certification schemes for health<br />

and safety management: preliminary results”, Safety<br />

Science 29 (1998) 67-73<br />

18- Francesco Ciliberti, Pierpaolo Pontrandolfo, Barbara<br />

Scozzi, “Investigating corporate social responsibility in<br />

supply chains: a SME perspective”, Journal of Cleaner<br />

Production 16 (2008) 1579–1588<br />

19- Henk de Vries, Knut Blind, Axel Mangelsdorf, Hugo<br />

Verheul, Jappe van der Zwan, SME access to European<br />

standardization, Rotterdam School of Management,<br />

Erasmus University, August 2009<br />

20- Ruth Hillary, Evaluation of Study Reports on the Barriers,<br />

Opportunities and Drivers for Small and Medium<br />

Sized Enterprises in the Adoption of Environmental Management<br />

Systems, Department of Trade and Industry<br />

Environment Directorate, 1999<br />

94

Standardizasyonun<br />

Kobilerin Rekabet<br />

Gücüne Etkileri<br />

Tansu KORONCU<br />

Goldsit Büro ve Oturma Grupları<br />

Genel Koordinatör<br />

KOBİLERİN REKABET GÜCÜ<br />

Kobi’lerin yaşam öyküleri çoğu kez müteşebbis bir<br />

ruh, parlak bir fikir ve bol miktarda ümit ile başlar. Yakın<br />

çevreden bulunan güvenilir elemanlar kader ortağı olur<br />

bu yolculuğun. Telaşlı bir heyecanla, alelacele kuruluş<br />

gerçekleşir. Her şey çok güzel olacaktır.<br />

Çılgın bir tempo ile çalışmalar sürdürülür. Alınan ilk siparişler,<br />

ilk teslimatlar, ilk tahsilâtlar teyididir adeta doğru<br />

bir yola çıkılmış olmanın. Günler yetmez olur. Haftalara<br />

sığmaz işler ve aylar birbirini kovalar. Hele bir de<br />

işler yolunda gitti ise hemen yan dükkân ya da atölye<br />

kiralanır. Aradaki duvar kırılır ve büyür iş yerleri tıpkı hedefler<br />

gibi. Güven ve dayanışma esastır o zamanlarda,<br />

çok fazla kontrole gerek olmaz. Zaman da yoktur aslında<br />

sistem organizasyonu gibi konulara ayıracak. Ölçümlemeler<br />

kabaca yapılır, standartlar kafalarda ya da<br />

ustaların becerilerindedir. Alelacele alınan kararla gelişir<br />

işletme hem fiziksel hem de yöne<strong>tse</strong>l açıdan.<br />

Sonra bir zaman gelir ki durur. Çakılır kalır yerinde işletme.<br />

İlerleyemez olur. Tam olarak tanımlanamayan, adı<br />

konulamayan bir atalet hâkim olur. Sorunun ne olduğu,<br />

nerede olduğu aranır durur. Sancılı ve sorunlu bir<br />

süreç başlamıştır artık işletme için. Gelenekselleşen,<br />

adeta şirket kültürü halini alan metotlar yeterli değildir<br />

artık daha uzak hedefler için. Göz kararı yaklaşımlar,<br />

ölçülebilen değerler haline dönüşmelidir artık. Ustalık<br />

ve kişisel beceriler yerlerini sistematik bir süreç yönetimi<br />

anlayışına bırakmalıdır. Mutlaka ve derhal standardizasyon<br />

sağlanmalıdır.<br />

Önce işletme içi defanslar oluşur değişime karşı. Alışkanlıklar<br />

öylesine kronikleşmiştir ki, kalın bir duvar gibi<br />

dikilir Kobi’nin gelişme isteğinin karşısına. Daha önce<br />

fayda üreten, katkı sağlayan unsurlar, şimdi aşılması<br />

güç birer engeldir. Öte yandan değişim de kaçınılmazdır.<br />

Çünkü bu entegrasyonu sağlayamayan şirketleri<br />

hazin bir son beklemektedir.<br />

İşte tam bu noktada patronajın, işletmenin geleceği<br />

için beklide en önemli kararı vermesinin zamanı gelmiştir.<br />

Doğru bir zamanlama ve doğru bir planlama<br />

ile sistem entegrasyonu ve standardizasyona geçiş.<br />

Kurumsal model gözden geçirilmeli, yeniden planlanmalı,<br />

süreç analizleri yapılmalı, ölçülebilir verimlilik<br />

sağlanmalıdır. Çünkü gelinen bu yeni noktada rekabet<br />

çok daha acımasız, koşullar çok daha zorludur. Artık<br />

küçülen dünya ve iletişim teknolojisinin erişkinlik düzeyi<br />

zaman kaybetmeye ya da hataya tolerans göstermiyor.<br />

Ya operasyonlarınızı ve ürün standartlarınızı<br />

uyumlaştıracaksınız yenidünyanın yeni gerçeklerine, ya<br />

da sahadan çelmek zorunda kalacaksınız. Önceleri kilometre<br />

ölçeğini kullanırken şimdi santimetreleri, hatta<br />

milimetreleri kullanıyoruz. Önceleri ton bazında konuşurken<br />

şimdi kilogram, hatta gramları konuşuyoruz.<br />

Artık minicik birim karları ile yüksek cirolar yaratacak<br />

maharetli yaklaşımlar geliştirmek zorundayız. Sistem<br />

yönetimi ve standardizasyonu sağlayamadan bunları<br />

başarabilmek imkânsız. Operasyonlarımızı, ürettiğimiz<br />

mal ya da hizmetleri üretim biçimimizi sürekli gözden<br />

geçirmek, sürekli iyileştirmek zorundayız. Ürün ya da<br />

hizmet standartlarımızı ölçülebilir hale getirmek, kalibre<br />

etmek, hiç durmadan gözden geçirmek ve geliştirmek<br />

durumundayız. Özellikle uluslar arası rekabet koşullarında<br />

hem şirketlerimizin hayatlarını sürdürebilmeleri<br />

hem de ülkemizi avantajlı bir noktaya taşıyabilmemiz<br />

bu düşünce sistematiğini cesaret ve kararlılıkla gerçekleştirebilmemize<br />

bağlıdır.<br />

95 KASIM <strong>2013</strong>

ORMANLARIN BELGELENDİRİLMESİ<br />

Ormanların<br />

Belgelendirilmesi<br />

Dr. Kenan KILIÇ<br />

Orman Genel Müdürlüğü<br />

Standardizasyon ve İş Geliştirme Şube Müdürü<br />

SÜRDÜRÜLEBİLİR ORMAN YÖNETİMİ<br />

Sürdürülebilir Orman Yönetimi (SOY); ormanların gelecek<br />

nesillerin de ihtiyaçlarını da karşılayabilecek şekilde,<br />

bugünkü toplumun ormanlardan beklediği mal ve<br />

hizmet üretimini, sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlar<br />

arasında dengeyle karşılanması, diğer bir ifadeyle<br />

“sürdürülebilir kalkınma” ilkelerine uygun olarak yönetilmesi<br />

olarak tanımlanmaktadır. SOY uygulamaları ekonomik<br />

açıdan uygulanabilir, çevresel açıdan güvenilir<br />

ve sosyal açıdan adil olmalıdır.<br />

Orman yönetiminin belgelendirilmesinin ortaya çıkışında<br />

yağmur ormanlarının tahrip edilmesine yönelik<br />

STK’ların başlatmış olduğu kampanyaların büyük bir<br />

etkisi olmuştur. Orman yönetiminin belgelendirilmesi<br />

günümüzde SOY’un en önemli aracı olup, iyi yönetilen<br />

ormanları tanımlamak üzere kullanılan sistemdir.<br />

Gönüllülük esasına dayalı bu sistem sayesinde kaçak<br />

ağaç kesiminin engellenilmesi ile doğaya ve insana zarar<br />

vermeden üretilmiş orman ürünleri ticaretinin teşviki<br />

amaçlanılmaktadır.<br />

“Rio+20 Zirvesi”yle birlikte sürdürülebilir kalkınmada<br />

öne çıkan bir kavram olan “Yeşil Ekonomi (Yeşil Binalar,<br />

Yeşil Kamu Alımları, Yasallık Belgeleri vb.)” kapsamında<br />

orman ürünlerinin sertifikasyonunun önemi giderek<br />

daha çok önem kazanmaktadır. 3 Mart <strong>2013</strong> tarihinde<br />

uygulamaya giren AB Komisyonu kararı ile orman<br />

ürünlerinin AB pazarına girişinde yasallık belgesi istenmektedir.<br />

Sertifikasyon sistemlerinin söz konusu yasal<br />

gerekliliği sağladığı göz önüne alınacak olduğunda orman<br />

ürünlerinin uluslar arası ticaretinde önümüzdeki<br />

süreçte sertifika zorunluluğu getirilmesi şaşırtıcı olmayacaktır.<br />

ORMANCILIKTA BELGELENDİRME<br />

Ormancılıkta; orman yönetimi sertifikasyonu ve gözetim<br />

zinciri sertifikasyonu (Chain of Custody, CoC) olmak<br />

üzere iki çeşit belgelendirme (sertifikasyon) bulunmaktadır.<br />

Orman yönetimi sertifikasyonunda, ormancılık<br />

faaliyetlerinin ekonomik açıdan uygulanabilir şekilde<br />

sosyal açıdan adil/faydalı ve çevresel açıdan güvenilir/<br />

uygun yönetildiğini kanıtlamak isteyen orman yönetici<br />

ve sahiplerine belge verilmektedir. Gözetim zinciri sertifikasyonunda<br />

ise sertifikalı orman ürünlerinin üretim<br />

zinciri doğrulanmaktadır. Gözetim zinciri sertifikasyonu<br />

kapsamında müşterilerine sürdürülebilir yönetilen ormanlardan<br />

üretilmiş odun hammaddesi kullanıldıklarını<br />

göstermek isteyen orman ürünlerinin imalatı, işlenmesi<br />

ve ticareti üzerine faaliyet gösteren şirketlere belge verilmektedir.<br />

2009 yılından bu yana tüm küçük sertifika şemalarının<br />

Resim 1. Uluslararası ormancılık sertifikasyon şemaları<br />

96

PEFC tarafından onaylanarak bünyesine katılmasıyla<br />

birlikte küresel düzeyde iki sertifikasyon şeması (PEFC<br />

ve FSC) egemen hale gelmiştir. PEFC (Orman Sertifikası<br />

Onay Programı - Programme for the Endorsement<br />

of Forest Certification, 1999) ve FSC (Orman Denetim<br />

Konseyi - Forest Stewardship Council, 1993) STK olup<br />

kar amacı gütmemektedir. Her iki sertifikasyon programı<br />

kıyaslanacak olduğunda;<br />

• FSC’nin daha merkezi ve uluslararası kontrolü daha<br />

fazla iken PEFC’nin ulusal otonomisinin daha fazla<br />

olduğu,<br />

• FSC standart geliştirme aşamasında sadece uluslararası<br />

standartların lokal olarak adapte edilmesine<br />

müsaade ederken PEFC’de uluslararası kuralların<br />

oldukça genel olup, ulusal uygulamaya önemli bir<br />

miktarda esneklik sağlandığı,<br />

• FSC’de uluslararası akreditasyon programı mevcut<br />

iken PEFC’nin ulusal akreditasyon sitemini baz aldığı<br />

görülmektedir.<br />

Orta ve uzun vadede her iki sertifikasyon kuruluşunun<br />

da birbirlerini karşılıklı olarak tanımaları beklenmektedir.<br />

Halihazırda her iki sertifikasyon programının da ülkemizde<br />

“Ulusal Üye”si bulunmamaktadır.<br />

Ülkelerin ulusal düzeyde kendi standartlarını ve sertifikasyon<br />

sistemini oluşturmasına izin veren PEFC, şemsiye<br />

(çatı) kuruluş olarak “Ulusal Orman Sertifikasyon<br />

Sistemleri”ni onaylamaktadır. Halihazırda dünya genelinde<br />

32 ülkenin onaylanmış ulusal sertifikasyon sistemi<br />

bulunmaktayken, 5 ülkenin (Çin, Arjantin, Litvanya,<br />

Endonezya ve Kamerun) hazırlık çalışmaları devam<br />

etmektedir. PEFC belgelendirilmiş orman alanı bakımından<br />

en büyük program olup, dünya ormanlarının<br />

253 milyon hektarı PEFC sertifikalıdır. PEFC sertifikalı<br />

ormanların çoğunluğu Kuzey Amerika’da (Kanada ve<br />

ABD başta olmak üzere) ve Avrupa’da (Finlandiya ve<br />

Norveç başta olmak üzere) yer almaktadır. FSC tarafından<br />

belgelendirilen orman alanı 182 milyon hektar<br />

iken, 7,2 milyon hektar alan (yarısı Avrupa’da) ise her<br />

iki sertifikaya birden sahiptir. Dünya genelinde toplam<br />

15,965 şirket PEFC gözetim zinciri belgesine sahiptir.<br />

Dünya genelindeki belgelendirilen orman alanının miktarı<br />

her yıl ortalama % 8-10 arasında artmaktadır.<br />

SERTİFİKALI ORMAN ÜRÜNLERİ<br />

SOY’un gereklerini karşılayan ormanlardan üretildiği<br />

doğrulanan ve bağımsız üçüncü taraf kuruluşlarca verilen<br />

etiketlere sahip ürünler “Sertifikalı Orman Ürünleri”<br />

olarak adlandırılmaktadır.<br />

Orman ürünleri sertifikasına sahip olunması sayesinde<br />

Resim 2. PEFC sertifikalı orman ürünleri<br />

firmalar, orman ürünleri piyasasındaki en yüksek sosyal<br />

ve çevresel standartlara uyulduğunu göstererek, özellikle<br />

çevresel duyarlılığı yüksek yeni pazarlara girme<br />

olanağına sahip olmaktadırlar. Yapılan çeşitli araştırmalarda<br />

sertifikalı orman ürünlerinin % 10 ila 30 arasında<br />

daha yüksek bir fiyattan pazarlanıldığı belirtilmektedir.<br />

ORMANLARIMIZDAKİ SERTİFİKASYON<br />

FAALİYETLERİ<br />

Ülkemizin orman alanı 21,7 milyon hektar olup (% 27,6),<br />

tamamının (% 99,9) mülkiyeti devlete ait olmak üzere<br />

Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından işletilmektedir.<br />

İç piyasadaki yuvarlak odun ihtiyacımızın % 76’sı<br />

OGM’ce karşılanmaktadır.<br />

OGM tarafından ormanlarımızdaki sertifikasyon faaliyetleri<br />

2010 yılında başlatılmış olup, mevcut bir ulusal<br />

orman yönetimi standardı bulunmadığından ve zaman<br />

kısıtlılığından ötürü başlangıç olarak FSC tercih edilmiştir.<br />

Bu kapsamda 2011 yılında ilk “Orman Yönetim<br />

Sertifikası” alınmıştır.<br />

Başlatılan çalışmalarda yerli tüketicilerin sertifikalı ürüne<br />

yönelik duyarlılığını arttırmak, orman ürünleri sektörümüzün<br />

ihracatta önünü açmak, iş sağlığı ve güvenliğine<br />

önem vermek ve ülke ormancılığının imajını güçlendirmek<br />

amaçlanmıştır.<br />

Halihazırda 1,42 milyon hektar orman alanımız sertifikalanmış<br />

iken 675 bin hektarda çalışmalar devam etmektedir.<br />

Ekim <strong>2013</strong> itibariyle gerçekleştirilen toplam<br />

orman ürünü üretiminin 2,1 milyon m 3 ’ü (%13) sertifikalı<br />

ormanlardan gerçekleşmektedir. Yılsonuna kadar<br />

bu rakamın 3,2 milyon m 3 ’e ulaşması beklenilmektedir.<br />

OGM, sertifikasyon çalışmaları kapsamında 2015 yılı<br />

Resim 3. Ormanlarımızdaki sertifikasyon tetkikleri<br />

97 KASIM <strong>2013</strong>

sonunda 3,25 milyon hektar orman alanında “Orman<br />

Yönetim Sertifikasyonu” almayı hedeflemektedir. Bu sayede<br />

OGM yıllık toplam orman ürünü üretiminin % 27’si<br />

sertifikalı orman alanlarından üretilmiş olacaktır. Zaman<br />

içerisinde önceden alınmış olan sertifikaların da yeni<br />

sisteme entegre edilmesi sağlanacaktır. Uzun vadede<br />

tüm ormanlarımızın kademeli olarak sertifikasyon sistemine<br />

dahil olması beklenilmektedir.<br />

“PEFC Türkiye”<br />

2010 yılından bugüne gerçekleştirilen ormanlardaki<br />

sertifikasyon çalışmaları neticesinde ülke ormancılığımızda<br />

belli bir birikim ve tecrübeye sahip olunmuştur.<br />

Halihazırda gerçekleştirilmekte olan sertifikasyon çalışmalarındaki<br />

FSC tetkik maliyetleri, özellikle yabancı<br />

tetkikçilerden faydalanılmasından ötürü yüksek olmaktadır.<br />

Ülkemizde orman mühendislerinin istihdamının<br />

yetersiz olduğu da göz önünde bulundurulacak olduğunda,<br />

PEFC’nin tercih edilmesi sayesinde ulusal bir<br />

sertifikasyon sistemi aracılığıyla yerli mühendislere istihdam<br />

sağlanılması kolaylaşacaktır.<br />

PEFC kapsamında ülkemizin ulusal sürdürülebilir orman<br />

yönetimi standardlarının hazırlanması ve belgelendirmesi<br />

sürecinde orman sahibi kuruluşun talep ve<br />

desteği ile alanında uzman standard hazırlama kuruluşunun<br />

birlikte hareket etmesi gerektiğinden, ormanlarımızın<br />

işletilmesinden sorumlu OGM ile ülkemizin<br />

standard hazırlama konusunda uzman ve yetkili kuruluşu<br />

TSE arasında <strong>2013</strong> Haziran ayında bir protokol<br />

imzalanmıştır.<br />

İki kurumun yakın bir işbirliği içerisinde yürüttüğü çalışmalarda,<br />

ülke genelinde ormancılıkla ilgili tüm paydaşların<br />

içerisinde yer alacağı bir forum oluşturarak gerekli<br />

standardlar ve dokümanların hazırlanılması aşamasına<br />

gelinmiştir. Protokol gereği TSE; standardizasyon kuruluşu<br />

olmasına ek olarak OGM’nin de desteğiyle ülkemizde<br />

PEFC logosunun kullanım hakkına sahip “PEFC<br />

Ulusal Yönetim Kuruluşu (Ulusal Üye)”si olacaktır. Tetkikçilerin<br />

eğitimi ve belgelendirme konusunda TSE tarafından<br />

ayrıca bir çalışma yürütülmektedir.<br />

SONUÇ<br />

OGM; TSE ile işbirliği içerisinde gerek sertifikalı orman<br />

ürünlerini teşvik eden yeşil bina standartlarının küresel<br />

düzeyde yaygınlaşmasına, gerekse tüketicilerin giderek<br />

artan çevre bilincine bağlı olarak yakın bir gelecekte<br />

sertifikalı olmayan orman ürünlerimizin ihracatında<br />

oluşması muhtemel sıkıntıların önüne geçebilmek<br />

maksadıyla ülke gerçekleri ve ihtiyaçlarına uygun ve<br />

tüm ilgili paydaşların katılımıyla bir ulusal orman belgelendirme<br />

sisteminin geliştirilmesine yönelik çalışmaları<br />

başlatmışlardır. Sertifikasyon çalışmalarının da tamamlanmasıyla<br />

birlikte ülke genelinde “yeşil meslekler”<br />

kapsamında değerlendirilen yeni bir istihdam alanı (yerli<br />

tetkikçiler) sağlanılmış olacaktır.<br />

Gelişmekte olan pek çok ülkede ulusal sertifikasyon<br />

standardlarının geliştirilmesine yönelik yeterli kapasite<br />

ve uygulama enstrümanları bulunmamaktadır. Bu sebeple<br />

gelişmekte olan ülkeler bir çok durumda sertifikasyon<br />

maliyeti daha yüksek olan uluslararası jenerik<br />

standardlara (FSC) bel bağlamaktadırlar. Zira uluslararası<br />

tetkikçilerin maliyeti sertifikasyon maliyetlerinde<br />

çok önemli bir kalem oluşturmaktadır. Ülkemiz açısından<br />

olaya yaklaşacak olduğumuzda gerek yeterli insan<br />

kaynağı, gerekse kurumsal tecrübe ve birikim açısından<br />

kendi ulusal sistemimizin kurulmasının önünde<br />

hiçbir engel bulunmamaktadır.<br />

“PEFC Türkiye” sayesinde her şeyden önce ülkemizin<br />

kendisine has özellikleri olan ormanlarının yönetim<br />

standardları; tüm paydaşların katılımıyla, konsensüs<br />

temelinde kamuoyuna açık ve şeffaf bir şekilde kendi<br />

gerçeklerimize uygun olarak hazırlanmış olacaktır.<br />

“PEFC Türkiye”nin hayata geçmesiyle birlikte zaman<br />

içerisinde edinilecek tecrübelerin bölge ülkeleriyle paylaşılmasıyla<br />

ikili veya bölgesel işbirlikleri de söz konusu<br />

olabilecektir.<br />

Kaynaklar:<br />

• www.ogm.gov.tr<br />

• www.pefc.org<br />

• www.fsc.org<br />

• www.unece.org/forests.html<br />

98

Standardizasyonun<br />

KOBİ’ler de Verimliliğe ve<br />

Rekabete Etkileri<br />

KOBİ’LER<br />

Rahmi AKTEPE<br />

TOSYÖV Yönetim Kurulu Başkanı<br />

TOSYÖV genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahip<br />

ülkemizin kitlesel kalkınmasına, yerel ve ulusal potansiyellerini<br />

katma değer yaratan projelere dönüştürmek<br />

için gösterdiğimiz çabalar sonucunda bu güne kadar<br />

sürdürülebilir ve kalkınma adına sorumluluk hisseden<br />

kurum kuruluşların ilham kaynağı olmuş çalışmalar yürütmüştür.<br />

22 farklı ilde kurulan TOSYÖV destekleme<br />

dernekleri yolu ile KOBİ’lerimizin birbirleri ile dayanışmasına<br />

iş insanlarımızın sorunlarına çözüm bulmada<br />

aktif bir sinerji odağı olmayı başarmıştır. Proje kültürünün<br />

yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır. TOSYÖV önderliğinde<br />

düzenlenen KOBİ Zirveleri ile hükümetlerimize<br />

KOBİ politikaları belirleme konusunda yol göstermiştir.<br />

1989 yılından bu güne 24. yılını dolduran ve ülkemizde<br />

KOBİ bilincinin gelişmesine ilk katkı sağlayan kuruluş<br />

olarak TOSYÖV’ün amacı hür teşebbüs ilkesine dayalı<br />

ekonomik yapının ülkemizde gelişmesine destek olmak<br />

ve ülkemizde girişimciliğin özendirilmesi, yeni iş<br />

alanları yaratılması ve KOBİ’lerimizin rekabet güçlerini<br />

artıracak çalışmaların ve projelerin hayata geçirilmesine<br />

bir sivil toplum kuruluşu olarak katkı sağlamaktır.<br />

TOSYÖV kuruluşundan bu yana çalışmalarını ilgili olduğu<br />

alanlarda çalışan gerek kamu gerekse özel kuruluşlarla,<br />

sivil toplum örgütleri, odalar, organize sanayi<br />

bölgeleri, teknoparklar, üniversiteler, yerel yönetimler,<br />

finans kurumları, iş adamları, gençlik ve kadın örgütleri<br />

ile iş birliğinde bir arada uyumlu projeler ve çalışmalar<br />

yaparak gerçekleştirmiştir. Bu anlamda TOSYÖV yılda<br />

70’e yakın faaliyetle alanında benzersiz bir sivil toplum<br />

çabası içerisinde olan ender kuruluşlardan biridir.<br />

TOSYÖV yürüttüğü projelerinde özellikle sürdürülebilirliği<br />

önemsemiş KOBİ’ler için verimli ve uygulanabilir<br />

projelere değer vermiştir. Giderek artan verimlilik uygulamaları<br />

özellikle KOBİ’lerin rekabet gücü açısından<br />

son derece önemlidir. Yaşamı giderek artan şekilde değiştirip<br />

yeniden düzenleyen en önemli araç durumundaki<br />

araştırma, teknoloji üretme, geliştirme ile bunların<br />

sonuçlarının ekonomiye kazandırılması olarak adlandırabileceğimiz<br />

yenilikçilik ya da inovasyon kapsamındaki<br />

gelişmeler aynı zamanda özellikle son çeyrekte yaşanan<br />

bilgi üretiminde yaşanan hızlı değişimi besleyen<br />

en önemli unsur konumundadır.<br />

Bu yeni ürün ve hizmet üretim sistemin, ticarette yeni<br />

uygulamaların en temel özelliği şudur; uygulamaya ve<br />

toplumsal refaha dayalı problemlerin tespit edilmesinden,<br />

çözümü, uygulanması, konuyla ilgili regülasyonların<br />

oluşumu ve çıktıların kullanımına ve bu sistemleri<br />

içeren ulusal politikalara kadar tüm taraflar birarada yer<br />

almaktadır. Çıktı olarak teknolojilerin içerdiği gömülü<br />

bilginin (tacit knowledge) ulusal ya da bölgesel ölçekte<br />

edinilmesi, kritik bir büyüklüğe ulaştırılması ve yayınımı<br />

önemlidir. Böylece teknolojide dışarı bağımlılık ve bunun<br />

sürekli olması engellenmeye çalışılır. Buna bağlı<br />

şekilde, üretim yanında Araştırma, Teknoloji Geliştirme<br />

ve İnovasyon kültürü de edinmiş bir toplumsal yapı<br />

oluşturulması mümkün olacaktır. Lineer yaklaşımla bi-<br />

99 KASIM <strong>2013</strong>

çimlenmiş geçmişteki sistemlerin artık lineer olmayan<br />

yeni hallerini anlamak için modeller halinde açıklanmaya<br />

çalışılan değişimleri iyi anlamak gerekmektedir.<br />

TOSYÖV açısından KOBİ’lerin başarısında en önemli<br />

başlangıç noktası iş fikridir. Yenilik fikrinin ortaya çıkışı<br />

ile birlikte iş fikrinin yaşama geçirilmesi aşamalarında<br />

ürün ve hizmet tasarımlarında standardizasyonun çok<br />

ayrı bir önemi vardır.<br />

Bu noktadan hareket ile standardizasyonu yenilik fikrinden<br />

ticarileşmeye giden süreçte ürün geliştirme<br />

aşamasının en önemli konusu olarak değerlendirebiliriz.<br />

Belirli bir ticaret ya da faaliyetten ekonomik fayda<br />

sağlamak üzere, ilgili tarafların katkı ve işbirliği ile<br />

oluşturulan belirli kurallar bütünü olarak tanımlayabiliriz.<br />

Bir diğer değişle standardizasyon; belirli bir faaliyetle<br />

ilgili olarak ekonomik fayda sağlamak üzere bütün ilgili<br />

tarafların yardım ve işbirliği ile belirli kurallar koyma<br />

ve bu kuralları uygulama işlemidir. Standart ise “Teknik<br />

spesifikasyonlar içeren ya da kesin kriterler ile tasarlanmış<br />

tutarlı kurallar, kılavuzluk bilgileri veya tanımlamalar<br />

içeren basılı bir doküman” olarak tanımlanabilir.<br />

Dünya üzerinde bu çalışmalar üzerine hareket eden<br />

standardizasyon kuruluşları, iş dünyasının ve toplumların<br />

karşılaştığı teknik ve ekonomik sıkıntıları aşmak<br />

için oluşturdukları bu çözümleri standart olarak yayınlamaktadır.<br />

Standartlar tedarikçi-müşteri arasındaki<br />

bağlantıların her yerde tek tip haline gelmesini sağlayarak<br />

ticaretin daha hızlı, emniyetli ve ekonomik olmasını<br />

sağlamaktadır.<br />

Uluslar arası standartlar, dünya genelinde paylaşılan ve<br />

benimsenen en iyi uygulamalar konusunda bir uzlaşmadır.<br />

Standartlara neden ihtiyacımız<br />

var<br />

Globalleşen dünyamızda ticarette<br />

dengeler, ürünlerin<br />

kalite standardına odaklanmıştır.<br />

Günümüzde artık<br />

aranan en önemli faktörler<br />

ürünün kalite standardı, yayınlanan<br />

direktiflere uyumu<br />

ve üretiminden tüketiminin<br />

son aşamasına kadar çevre<br />

ile olan ilişkisidir. Tüketicinin<br />

beklentisinin de “kaliteyi<br />

ucuza almak” olduğuna<br />

göre, imalatçı, ihracatçı ve<br />

de ithalatçı firmaların bu gerçekleri<br />

gözardı etmesi mümkün değildir. Standartlar,<br />

ham maddelerin, ürünlerin, proseslerin veya hizmetlerin<br />

amaca uygun olabilmeleri için gerekli olan teknik<br />

özellikleri, kriterleri, tarifleri ve kuralları belirleyen yazılı<br />

belgelerdir.<br />

Standartlar, yeknesaklığın en genel anlamda sağlanmasının,<br />

bunun sonucu olarak da ürünlerin bir birleri ile<br />

değiştirilebilme (interchangeability) ve uygunluk (compatibility)<br />

özelliklerinin şartlarını içerir. Bu standartlara<br />

uyumsuzluk “ticari alanda teknik engeller” yaratacaktır.<br />

Bu engellerin yok edilmesi ihtiyacı, bugün kısaca iSO<br />

diye bilinen “International Organization for Standardization”,<br />

“Uluslar arası Standardizasyon Organizasyonu”’nun<br />

kuruluş amacını oluşturmuştur. Bugün pek<br />

çok alanda sağlam temellere oturmuş uluslararası<br />

standartlar mevcuttur. Örneğin haberleşme, tekstil, paketleme,<br />

dağıtım, enerji üretimi ve kullanımı, bankacılık<br />

ve finans hizmetleri gibi. İşte bütün bu sektörlerin gelişmesinde<br />

etkin rol alan standartlara olan ihtiyaç giderek<br />

artan bir önem kazanmaktadır. Bu önemini de hiç bir<br />

zaman kaybetmeyecektir, zira standartlar:<br />

Uluslararası Serbest Ticaretin Gelişmesine katkı<br />

sağlar<br />

Küreselleşen dünya içerisinde üretici firmalar, ihtiyaçları<br />

olan hammadde ve aksamların tedariki için diğer<br />

ülkelerdeki üreticilerden faydalanmak istemektedir. Bu,<br />

o ülkelerdeki teknolojinin ve de pazarın gelişmesine de<br />

katkı sağlamaktadır. Bununla beraberaber, haksız rekabetin<br />

önlenmesi için bu malzemelerin ülkeden ülkeye<br />

değişmeyen belli asgari özelliklere sahip olmalarını gerektirmektedir.<br />

Bir endüstrinin tamamında uygulanan,<br />

uluslararası kabul gören ve bütün ticari taraflarca ortak<br />

bir anlayış sonucu kabul edilmiş olan bu standartlar,<br />

ticaretteki ortak lisanı oluşturur.<br />

100

Sektörler arası ilişkileri organize eder<br />

Günümüzde değişik endüstri kollarının birbirinden etkilenmediğini<br />

söylemek imkansızdır. Örneğin, civatalar<br />

hem uçaklarda hem de ziraat makinalarında kullanılmakta,<br />

malzeme teknolojisi mühendislik alanlarının<br />

hepsinde kullanıldığı gibi tıp alanında da kullanılmakta,<br />

çevre dostu ürünler konusundaki hassasiyet hergeçen<br />

gün artmakta. İşte standartlar bütün bu ilişkilerin uyum<br />

içerisinde olabilmesini sağlar.<br />

Dünyayı saran iletişim ağı<br />

Bugün evlerimize kadar girmiş olan bilgisayar teknolojisinin<br />

gelişimi hepinizin hafızalarında tazeliğini korumaktadır.<br />

Bu kadar kısa bir zaman içerisinde gösterdiği<br />

gelişme yine aynı süre içerisinde sistemin parçalarının<br />

bir biri ile uyum sağlaması için geliştirilmiş olanlar standartlar<br />

neticesindedir. Uyum için gerekli olan standartlar<br />

aynı zamanda üreticiler arasında rekabete yol açmış<br />

böylece de kullanıcının önüne geniş ve ekonomik seçenek<br />

yelpazesinin çıkması sağlanmıştır. Bütün bu gelişmelere<br />

hız kazandıran, küreselleşmede de katalizör<br />

rolü olan bilgi iletişimi teknolojisinin kendisidir.<br />

Yeni alanlarda teknolojik gelişmelerin<br />

sağlanması<br />

Pek çok yeni alanda, örneğin malzeme geliştirilmesi,<br />

çevre, yerleşim, iletişim gibi standartlar hazırlanmaktadır.<br />

Bugün artık bu alanlarda yeni ürünlerin ortaya çıkmasından<br />

önce, o ürünlerin yaratabileceği etkiler göz<br />

önünde bulundurularak öncelikle kullanılacak ortak bir<br />

terminolojinin ve bilgi veri tabanının oluşturulması hususunda<br />

standardizasyona gidilmektedir.<br />

Bilişim Sektörü Standardizasyonu ve KOBİ’lerde<br />

Verimliliğe Etkisi<br />

Bilişimin KOBİ’lerde verimliliğe etkisi bugün için üzerinde<br />

en çok durulması gerek konulardan biridir. Şüphesiz<br />

ki bilgiye erişim ve bilgi yönetim sistemlerinin bugün için<br />

KOBİ’lerin rekabet gücüne etkisi yadsınamaz. Özellikle<br />

KOBİ’ler açısından yararlı bilgilerin şirketin rekabet<br />

gücü açısından değerlendirilmesi özel bir çabayı gerektirmekte.<br />

Bu alanda en büyük kolaylaştırıcı elbette<br />

ki bilişim teknolojileri ve uygulamalarıdır. Bilişimin etkin<br />

kullanımı aynı zamanda Ar-Ge’yi inovasyonu, yenilikçi<br />

pazarlama yaklaşımlarını şirket varlığı için kullanımında<br />

da en önemli aracıdır.<br />

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişme ile birlikte hızlı<br />

bir küreselleşme sürecinin yaşandığı zamanımızda<br />

standartlar uluslararası faaliyetlerin ortak bir dili olarak<br />

nitelendirilmekte olup Dünyada bir çok organizasyon<br />

bilişim standardizasyonu üzerine çalışmalarını devam<br />

ettirmektedir. Bu çalışmaların verimliliği sağlayıcı yönünde<br />

değerlendirdiğimizde KOBİ’ler açısından önemli<br />

standardizasyon çalışmasından bahsedebiliriz.<br />

ICT Standardisation (Information and Communication<br />

Technologies): CEN, CENELEC ve ETSI tarafından<br />

oluşturulan bir insiyatif olan ICT Standardisation Avrupa<br />

komisyonu ile ortak çalışmalar yürütüyor. Komisyonun<br />

özellikle “e-Europe” girişimi Avrupada bilişim sektörü<br />

standardizasyonu üzerine çalışmalarda bulunuyor.<br />

ISO/IEC 20000: IT Hizmet yönetimindeki ilk uluslararası<br />

standart olarak biliniyor. ITIL ile uyumlu olan standardizasyon,<br />

hizmet verimliliğini artırma noktasındaki<br />

süreçleri belirliyor.<br />

ITIL (IT Infrastructure Library): IT Hizmet kalitesini<br />

artırmak adına 1980 yılında geliştirilmeye başlanmış<br />

olan süreç yönetimidir.<br />

EICTA (European Information & Communications<br />

Technology Industry Association): iki Avrupa federasyonu<br />

olan ECTEL ve EUROBIT konsolidasyonu olan<br />

EICTA, Avrupada bilgi ve iletişim teknolojileri alanında<br />

standardizasyon çalışmaları yapmaktadır. Avrupa daki<br />

en büyük IT derneği olarak bilinmekte olup 2009 yılı<br />

itibari ile DIGITALEUROPE ismini almıştır.<br />

Tabiki tüm çalışmalar paralelinde Türkiye’de bu çalışmaları<br />

yapıyor olan TÜBİSAD (Türkiye Bilişim Sanayicileri<br />

Derneği) tarafından bu anlamda bir çok çalışma ve<br />

faaliyet gerçekleştirilmiştir. İş ortaklarından biride EICTA<br />

olan TÜBİSAD, bilgi teknolojileri ve telekomünikasyon<br />

alanında bt_POTA isimli sertifikasyon çalışması ile ciddi<br />

bir çalışmaya imza atmıştır.<br />

Organizayonların IT süreçlerinin ölçülebilir hale gelmesini<br />

sağlamak ile birlikte maliyetlerin düşürülebilmesi ve<br />

kaynakların daha verimli kullanılabilmesi gibi servis kalitesine<br />

etkiyen standardizasyon çalışmaları kapsamında<br />

organizasyonların IT süreçlerini düzenlemek için sarfettikleri<br />

yüksek efora rağmen servis yaşam döngüsünün<br />

standardize edilmesi yeterli olgunluğa ulaşmamıştır. Bu<br />

noktadan hareket ile standardizasyon çalışmalarında<br />

dikkat edilmesi gereken en önemli adımlardan birisinin<br />

dokümantasyon olduğu gözden kaçırılmamalıdır.<br />

Standardizasyonun en önemli amacı ürünlerde kalitenin<br />

sağlanmasıdır. Standartlaşma kalite yanında ürün<br />

hizmet üretim süreçlerinde verimliliği sağlayıcı yönü ile<br />

KOBİ’ler açısından son derece önemlidir. Şüphesiz sınırları<br />

kalkan ve küreselleşen piyasalarda rekabet edecek<br />

KOBİ’ler açısından standardizasyon ve verimlilik,<br />

yaratıcılıktan üretime giden süreçte üzerinde ciddi olarak<br />

durulması gereken rekabet paydaşlarıdır.<br />

101 KASIM <strong>2013</strong>

KARBON AYAK İZİ<br />

Karbon Ayak İzi<br />

Özellikle fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı değişiklikleri,<br />

ormanların tahribi ve atıklardan kaynaklanan<br />

sera gazı emisyonlarındaki artışın sebep olduğu Küresel<br />

Isınma ve İklim Değişikliği meselesi dünya gündeminde<br />

sürekli yer almakta ve önemi her geçen gün<br />

artmaktadır.<br />

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC)<br />

2007 yılında yayımlanan Dördüncü Değerlendirme<br />

Raporu’na göre, küresel ısınma artık tartışmasız bir<br />

gerçektir ve bunun önemli bir bölümünden büyük bir<br />

olasılıkla insanoğlu sorumludur.<br />

Küresel ortalama sıcaklığın artmasıyla, iklim değişikliğinin<br />

dünya ölçeğinde sosyo-ekonomik sektörleri,<br />

ekolojik sistemleri ve insan yaşamını doğrudan ya da<br />

dolaylı olarak etkileyecek önemli sonuçlar doğuracağı<br />

öngörülmektedir. Uluslararası kamuoyunun bir arada<br />

hareket etmesi halinde sera gazlarını azaltma çabasının<br />

ekonomik bedelinin üstesinden gelinebilecek seviyelerde<br />

kalabileceği tahmin edilmektedir. Bu konuda küresel<br />

ölçekte atılmış en büyük adım, Birleşmiş Milletler<br />

İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Sözleşmenin<br />

sera gazı emisyonlarının azaltılmasında hukuki açıdan<br />

bağlayıcı belgesi olan Kyoto Protokolüdür.<br />

İklim değişikliği ile mücadelenin temel unsurları iklim<br />

değişikliğine neden olan sera gazı emisyonlarının azaltılması<br />

ve iklim değişikliğine uyum sağlamaktır.<br />

Sera gazı emisyonlarının azaltılmasında asıl ve ilk olan<br />

sera gazı emisyonlarının kaynaklarının ve miktarının<br />

(karbon ayak izi) bilinmesidir. Konunun daha iyi anlaşılması<br />

açısından aşağıdaki hususların bilinmesinde<br />

fayda vardır:<br />

Karbon Ayak İzi Nedir<br />

Karbon ayak izi birim karbondioksit cinsinden ölçülen,<br />

kurum veya bireylerin ulaşım, ısınma, elektrik tüketimi<br />

vb. faaliyetlerinden kaynaklanan toplam sera gazı<br />

emisyon miktarıdır.<br />

Karbon Ayak İzi Neden Hesaplanır<br />

• Yasal zorunluluk,<br />

• Kurumsal sosyal sorumluluk,<br />

• Müşteri veya yatırımcı talepleri,<br />

Mehrali ECER<br />

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü<br />

Şube Md. V.<br />

102

• ISO 14064 – 3: Sera gazı beyanlarının onaylanmasına<br />

ve doğrulanmasına dair kılavuz ve özellikler<br />

Sera Gazı Emisyonu Hesaplama ve Raporlama<br />

Prensipleri Nelerdir<br />

1. Amacına Uygun: Kuruma ait tüm sera gazlarının<br />

yansıtılması ve amaca uygunluk<br />

2. Tamlık: Tanımlanan kapsamda, tüm emisyon kaynaklarının<br />

ve faaliyetlerinin dahil edilmesi. Dahil edilmeyen<br />

kaynakların belirtilmesi/açıklanması<br />

• Pazarlama ve kurum imajı<br />

• Sera Gazı Emisyonu Azaltımı (zorunlu/gönüllü)<br />

• Emisyon ticareti mekanizmalarına katılım<br />

Karbon ayak izi nasıl hesaplanır<br />

Kurumsal karbon ayak izini hesaplamak isteyen kuruluş<br />

aşağıda yer alan uluslararası standartlardan herhangi<br />

birini kullanabilir.<br />

• GHG Protocol<br />

• PAS 2060<br />

• ISO 14064<br />

• ISO 14064 – 1: Sera gazı emisyonlarının ve uzaklaştırmalarının<br />

kuruluş seviyesinde hesaplanmasına<br />

ve rapor edilmesine dair kılavuz ve özellikler<br />

• ISO 14064 –2: Sera gazı emisyon azaltmalarının<br />

veya uzaklaştırma iyileştirmelerinin hesaplama, izleme<br />

ve rapor edilme faaliyetleri için kılavuz ve özellikler<br />

3. Tutarlılık: Karşılaştırma için benzer yöntemlerin<br />

kullanılması. Verilerde, yöntemde veya sınırlardaki<br />

değişikliklerin belirtilmesi<br />

4. Şeffaflık: Kullanılan verinin, varsayımların, yöntemlerin<br />

ve referansların açıkça ve gerekçeleriyle belirtilmesi<br />

5. Doğruluk: Belirsizliklerin azaltılması, gerçek değerlere<br />

yakınlık ve doğru bilgilerin kullanılması<br />

Sera Gazı Emisyonu Hesaplama ve Raporlama<br />

Gereklilikleri Nelerdir<br />

• İlk raporlama için minimum CO 2<br />

emisyonlarının dahil<br />

edilmesi gereklidir. İlk yıldan itibaren tüm sera gazı<br />

emisyonları (CO 2<br />

,CH 4<br />

,N 2<br />

O,SF 6<br />

, HFC S<br />

, PFC S<br />

ve NF 3<br />

)<br />

dahil edilebilir.<br />

• Tesis veya Kurum bazında raporlama yapılabilir.<br />

Kurum bazında raporlama “tamlık” açısından daha<br />

uygundur. Tesis bazında yapılan çalışmaların da kurum<br />

bazına yükseltilmesi önerilir.<br />

• Organizasyonel sınırlarının tanımlanması ve gerekçelendirilmesi<br />

gereklidir. Sınırlar operasyonel veya<br />

finansal sınırlara göre belirlenebilir. Bağlı kuruluşların<br />

da dahil edilmesi önerilir.<br />

• Faaliyet Sınırlarına Kapsam 1 ve 2 emisyonları dahil<br />

edilmesi gereklidir. Kapsam 3 isteğe bağlıdır.<br />

• Eksiksiz olarak sunulan ilk rapor yılı referans alınmalıdır.<br />

Azaltım performansını takip etmek için tüm<br />

kurumda aynı yılın kullanılması gerekir.<br />

• Toplamı Sera Gazı emisyonlarının % 2 sinden azını<br />

oluşturan kaynaklar, hesaplamalara dahil edilmeyebilir.<br />

Tam ve tutarlı bir envanter için, tüm kaynakların<br />

dahil edilmesi önerilir. Küçük kaynakların dahil edilmesi<br />

için, yöntemlerin gerekçelendirilmesi kaydıyla,<br />

tahmin yöntemi veya varsayımlar kullanılabilir.<br />

Kaynaklar:<br />

• ISO14064, GHG Protocol, IPCC<br />

103 KASIM <strong>2013</strong>

MAKROEKONOMİK ETKİLER<br />

Standardizasyonun<br />

Makroekonomik<br />

Etkileri<br />

Dünyadaki Gayrisafi yurtiçi hâsılanın % 21’ini ABD,<br />

% 19’unu Euro bölgesi, % 10’unu Çin, % 9’unu Japonya,<br />

%1’ini Türkiye ve kalan % 40’lık kesimini dünyadaki<br />

diğer ülkeler üretmektedir. Geçmişte yaşanan<br />

ekonomik gelişmelerin aksine günümüzde ABD, Euro<br />

Bölgesi ülkelerinin birçoğu, Çin ve Japonya gibi lokomotif<br />

ülkeler ekonomik büyümelerinde küçülmeyle karşı<br />

karşıyadır. Dünya durağanlığa doğru hızla ilerlemektedir.<br />

Avrupa’nın krizden çıkmasının gecikmesi, Çin’in<br />

büyümesindeki küçülme, ABD’nin yaşadığı büyüme<br />

sorunları durağan sürecin artarak devam edeceğinin<br />

bazı göstergeleridir. Türkiye’de GSYH’daki büyümeyi<br />

korumak için politikalarını geliştirmek zorundadır. Bu<br />

noktada, Gelişmiş bir sanayi üretimi ve ticaret kapasite<br />

genişleme politikası ortaya koyulmak zorundadır.<br />

Sanayi üretimine ve ticarete büyük fayda sağlayan ve<br />

pazarları düzenleyen standardizasyonun önemi ortaya<br />

çıkmaktadır.<br />

Standardizasyon:<br />

Yrd. Doç. Dr. Bedri Kamil Onur TAŞ<br />

TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi<br />

İktisat Bölümü – Bölüm Başkanı<br />

Standardizasyonun birçok farklı alanda önemli faydaları<br />

vardır. Standardizasyon açık, güçlü ve iyi organize<br />

olmuş bir teknolojik altyapı oluşturarak yeniliği getirir.<br />

Aynı zamanda standardizasyon kredibiliteyi artırır ve<br />

odaklanmayı sağlar. Şirketler standartlar sayesinde yapılarını<br />

sağlamlaştırıp geliştirirler. Maliyetler düşürülerek<br />

ve kalite yükseltilerek şirketler performanslarını üst seviyeye<br />

taşırlar. Aynı zamanda firmalar teknolojik açıdan<br />

ve pazar açısından risklere karşı kendilerini güvence<br />

altına almış olurlar. Standartlar, ürünleri ve servisleri<br />

geliştirerek piyasanın iyileşmesini sağlar. Aynı zamanda<br />

standart çalışmalarında aktif rol alan firmalarda bu süreçten<br />

kazanarak çıkarlar. Bu sürece katılmak, şirketler<br />

için araştırma maliyetlerini düşürerek daha kısa sürede<br />

doğru sonuca ulaşılmasını sağlar.<br />

Standartlar rekabeti artırır ve bu da kontrolsüz, sınırsız<br />

kazanca engel olur. Bu durum genel olarak pazarın<br />

iyileşmesini sağlarken, müşteri açısından da müthiş<br />

bir fayda sağlar. Standartların etkisini net olarak görebilmek<br />

için sadece firma açısından bakmak yerine<br />

makroekonomik açıdan bakılmalıdır. Standartlar ticaret<br />

hacmini büyütür ve makroekonomik açıdan büyümeye<br />

pozitif bir etki yaparlar.<br />

Standartlar bilginin ve teknolojinin yayılması için kusursuz<br />

araçlardır. Standartlar mikro ekonomik yapının bir<br />

parçasıdır, inovasyonu teşvik ederler ve beklenmeyen<br />

sonuçlara karşı koruyucudur.<br />

Teknoloji büyümenin önemli ayaklarından biridir. Stan-<br />

104

dartlar teknolojinin gelişmesindeki en önemli araçlardan<br />

biridir. Standartlar firmaların yeniliği paylaşmasını<br />

sağlar ve pazara olumlu bir etki yapar.<br />

Devlet standart altyapısını iyi durumda tutmak zorundadır.<br />

Bu da standart oluşturulmasına dengeli bir katılımla<br />

yapılabilir. Bunun yanında standartların faydaları<br />

da göz önünde bulundurulursa, standartlar bir nevi<br />

kamu malı gibidir. Standart yazılma ve geliştirilme süreci<br />

üreticinin yönettiği ve kontrolü altında olan bir süreç<br />

olmamalıdır. Üretici kendi çıkarlarını ön planda tutarak<br />

yanlış sonuçlara sebebiyet verebilir. Eğer devletin ve<br />

firmaların birleştiği bir standardizasyon süreci oluşturulursa<br />

sonuçlar müthiş olur.<br />

Standardizasyon güçlü bir ekonomik kaldıraçtır. Uluslararası<br />

alanda ticareti artırırken ürün kalitesini yukarıda<br />

tutmaktadır. Aynı zamanda ülkelerin gayrisafi milli hâsılasındaki<br />

büyümeye ciddi olumlu etki sağlamaktadır.<br />

Bunların yanında işgücü üretkenliğine olumlu etki yaparak<br />

ülkenin üretimini artırmaktadır.<br />

Literatür:<br />

DIN (2000) makalesinde standartların ekonomik büyüme<br />

üzerinde patentler kadar etkiye sahip olduğu<br />

söyleniyor. Ayrıca standardizasyonun makroekonomik<br />

faydalarının, standardizasyonun firmalara olan olumlu<br />

etkisinden daha da fazla olduğunu belirtiyor. Makalede<br />

ekonometri kullanılarak makroekonomik faktörler<br />

incelenmiştir. Jungmittag ve Blind (1999) ekonometri<br />

kullanarak Almanya’nın büyümesini incelemiş. Bu makalelerde<br />

açıklayıcı olarak sermaye, iş gücü, patent, lisans<br />

ve standartlar kullanılmıştır. 1961-1990 dönemini<br />

inceleyen analiz, büyümenin % 3.3 olduğu dönemde,<br />

sermayenin etkisini % 1.9 ve standartların etkisini % 0.9<br />

olarak bulmuştur. Blind (2004) makalesi de makroekonomik<br />

etkiler konusunda DIN (2000) ile benzer sonuçlara<br />

ulaşmıştır. DTI (2005) makalesi standardizasyonun<br />

ekonomiye makroekonomik etkilerini inceliyor. Özellikle<br />

standart, üretkenlik ve büyüme arasındaki ilişki ortaya<br />

koyuluyor. Blind ve Jungmittag (1999); Almanya, Fransa,<br />

İtalya ve İngiltere’de standartların makroekonomik<br />

etkilerini inceliyor. Farklı modellerin kullanıldığı bu çalışmada<br />

standartların büyüme üzerine ciddi etkilerinin<br />

olduğu belirtilmiştir. Bunlar dışında Kanada Standart<br />

Komisyonun 2007 raporu diğer çalışmalarla benzer<br />

ekonometrik ve makroekonomik yöntemleri kullanmıştır.<br />

Matematik analizleri standartların üretkenliğe ve<br />

büyümeye olumlu etkisini net olarak ortaya koymuştur.<br />

Standartların işgücü üretkenliğini artırdığı net olarak ortaya<br />

koyulmuştur. Bu çalışma 1981-2004 arasını incelemiştir.<br />

Standartların, Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla üzerinde<br />

% 9’luk bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Avustralya<br />

Standart Konseyi’nin (2007) raporuna göre standartlar<br />

ve üretkenlik arasında anlamlı bir ilişki olduğu ortaya<br />

koyulmuştur. 40 yıllık bir süre incelenmiştir. Standart<br />

sayısındaki % 1’lik artışın üretkenliğe % 0.17’lik olumlu<br />

bir etki yaptığı ortaya koyulmuştur. AFNOR (2007)<br />

raporunda ekonometri kullanılarak bulunan sonuçlarda<br />

standardizasyonun büyüme ve üretkenlik üzerine büyük<br />

olumlu etkisi olduğu ortaya koyulmuştur. Maertens<br />

ve Swinnen (2008) makalesi Senegal’de standart artışının,<br />

ihracatı keskin bir şekilde artırdığını; gelir seviyesini<br />

yükselterek fakirliği azalttığını göstermektedir.<br />

Avrupa’daki Standart artışının Senegal’in Avrupa’ya ihracatına<br />

olumsuz bir etki yapmadığını göstermektedir.<br />

Veri:<br />

TSE’nin marka belgelendirme sayısı, aylık periyotta<br />

TSE’den alınmıştır. Diğer veriler IMF/IFS, TUİK ve<br />

TCMB/EVDS’den alınmıştır.<br />

Analizler:<br />

Giderek artan küreselleşme ve uluslararası ticaret hacmi;<br />

sanayi üretimini kaliteyi koruyarak artırmak, maliyetleri<br />

düşürmek, bilgi ve teknolojiyi yaymak ve pazarları<br />

risklerden koruyarak düzenlemek için standardizasyon<br />

gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada<br />

Türkiye’de standardizasyon ve ekonomik büyüme arasındaki<br />

ilişki, ekonomik büyümeye etki eden makroekonomik<br />

faktörler ile standardizasyon arasındaki ilişki,<br />

zaman serisi metotları ve istatistiksel yöntemleri kullanılarak<br />

analiz edilmiştir. Analizlerde Eviews ve Stata<br />

kullanılmıştır. Çalışma Türkiye veri setini kullanarak üç<br />

araştırma sorusunu cevaplandırmaktadır.<br />

Standardizasyondaki artışın ekonomik büyüme üzerindeki<br />

etkisi nedir<br />

Standardizasyon ile büyümeye etki eden makroekonomik<br />

faktörler arasındaki ilişki nedir<br />

Standardizasyonun verimlilik ve kapasite kullanım oranı<br />

üzerindeki etkisi nedir<br />

Standardizasyon artışın ekonomik büyüme<br />

üzerindeki etkisi nedir<br />

Bu soru Granger nedensellik ve araç değişken metotları<br />

kullanılarak analiz edilmiştir. Ekonomik büyüme<br />

Endüstriyel Üretim olarak ölçülürken standardizasyon<br />

TSE’nin aylık marka belge sayısı kullanılarak ölçülmüştür.<br />

Değişkenler mevsimsellikten ve trendten arındırıldıktan<br />

sonra analize dâhil edilecektir.<br />

Yukarıda görünen, TSE’de verilen marka belge sayısı<br />

105 KASIM <strong>2013</strong>

ve Türkiye endüstriyel üretim endeksi, Hodrick-Prescott<br />

filtresi kullanılarak trend ve cycle olarak ayrılmıştır.<br />

Öncelikle marka belge sayısının ve endüstriyel üretim’in<br />

trend’leri ters hareket etmektedir. Ancak asıl değerlendirilecek<br />

olan saykıllardır. Verinin uzun vadeli karakteristiğini<br />

trend gösterirken, kısa vadedeki etkileşim<br />

ve belirleyiciler kapsamında saykılların önemi büyüktür.<br />

Trend’den ayrıştırılmış belge sayısı ve endüstriyel üretim<br />

serileri arasındaki nedensellik ilişkisi analiz edilmiştir.<br />

Nedensellik ilişkisinden önce, her iki veride de birim-kök<br />

olmadığı gösterilmiştir.<br />

Serinin Adı<br />

ADF Sonucu (p-değeri)<br />

Belge verisi (cycle) 0.0001<br />

Endüstriyel Üretim verisi (cycle) 0.0000<br />

2 lag kullanılarak Granger Nedensellik analizi<br />

yapılmıştır.<br />

106

Granger Nedensellik Testi Sonuçları<br />

Hipotez Durum F-istatistiği p-değeri<br />

Belge Sayısı Endüstriyel Evet 5.6035 0.0064<br />

Üretime Sebep Olur<br />

Endüstriyel Üretim Belge EVET 3.7124 0.0315<br />

Sayısına Sebep Olur<br />

Granger Nedensellik Testi sonucunda; TSE’nin verdiği<br />

marka belgesi sayısı ile Türkiye’nin endüstriyel üretim<br />

endeksi arasında iki yönlü nedensellik ilişkisi bulunmuştur.<br />

Standardizasyon ile büyümeye etki eden<br />

makroekonomik faktörler arasındaki ilişki nedir<br />

AÇIKLANAN DEĞİŞKEN: TİCARET HACMİ<br />

Parametre Kat Sayı Hata p-değeri<br />

Sanayi Üretim Endeksi 0.297196 0.018550 0.0000<br />

TSE Cirosu(t-1) 0.155777 0.056747 0.0094<br />

MARKA_BELGE(-1) 0.007223 0.001691 0.0001<br />

MA(1) 0.999937 0.057967 0.0000<br />

C -5.917067 2.587057 0.0282<br />

R-Kare 0.9022<br />

(Türkiye’nin ticaret hacmi)t=-5.917067+0.155777x(TSE’nin<br />

cirosu)t-1+0.007223x(TSE’nin verdiği marka belgesi sayısı)<br />

t-1+0.003049xA(Sanayi Endeksi)t+0.999937xEt-1+Ut<br />

En küçük kareler (OLS) yöntemi kullanılarak ticaret<br />

hacmini açıklama modeli oluşturulmuştur. Bu modelde<br />

açıklanan değişken tarafında Türkiye’nin ticaret hacmi,<br />

açıklayıcı değişkenler arasında TSE’nin verdiği marka<br />

belge sayısı ve büyümeye etki eden makro-ekonomik<br />

parametreler vardır. Bu şekilde TSE’nin verdiği marka<br />

belge sayısının diğer makroekonomik parametrelere<br />

göre durumu değerlendirilmiştir.<br />

107 KASIM <strong>2013</strong>

Standardizasyonun verimlilik ve kapasite kullanım<br />

oranı üzerindeki etkisi nedir<br />

OLS metodu kullanılarak standardizasyonun verimlilik<br />

ve kapasite kullanım oranı üzerindeki etkisi incelenmiştir.<br />

TCMB/EVDS veri tabanında bulunan çalışan kişi<br />

başına üretim endeksi verimlilik ölçüsü olarak kullanılmıştır.<br />

Standardizasyonun bu değişkenler üzerindeki<br />

etkilerinin analizi ekonomik büyüme ve standardizasyon<br />

arasındaki ilişkinin hangi kanallar aracılığı ile gerçekleştiğinin<br />

ortaya çıkarılmasına yardımcı olmuştur.<br />

Ek-1’de görülmektedir ki, kapasite kullanım oranı ile<br />

belge sayısı arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Bunun yanında<br />

araç değişken metodu kullanılarak yapılan analizlerde<br />

de anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.<br />

Sonuç:<br />

Bu çalışmada standardizasyonun ekonomik büyüme<br />

ve ticaret hacmi etkisi incelenmiştir. Bunun yanında<br />

standardizasyon ile verimlilik ve kapasite kullanım oranı<br />

arasındaki ilişkide incelenmiştir. Öncelikle belge sayısı<br />

ile endüstriyel üretimin arasında çift yönlü bir ilişki<br />

olduğu Granger nedensellik testi kullanılarak gösterilmiştir.<br />

Hodrick-Prescott filtresi kullanılarak saykılların<br />

arasındaki ilişki net olarak gösterilmiştir. Politika yapıcı<br />

standardizasyonun endüstriyel üretime olumlu etkisini<br />

göz önünde bulundurarak standardizasyona verdiği<br />

önemi artırmalıdır. Çalışmada oluşturulan ticaret hacmi<br />

modelinde açıklayıcı değişkenler olarak sanayi üretim<br />

endeksi, TSE’nin cirosu, TSE’nin verdiği yeni marka<br />

belge sayısı kullanılmıştır. Bu modelde net olarak görülmektedir<br />

ki; TSE’nin ticaret hacmine anlamlı pozitif<br />

etkisi vardır.Son olarak, kapasite kullanım oranı ve<br />

marka belge sayısı arasında anlamlı bir ilişki olmadığı<br />

analizlerle gösterilmiştir. Bunun yanında araç değişken<br />

metodu kullanılarak yapılan analizlerde de bu iki değişken<br />

arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bu<br />

analizler ile elde edilen sonuçlar standardizasyonun<br />

makroekonomik etkilerini bir ölçüde ortaya koymaktadır.<br />

Bu sonuçlar politika yapıcılar tarafından ekonomik<br />

büyüme ile ilgili politikaların planlanmasında kullanılabilirler.<br />

Sonuç olarak TSE’nin Türkiye Cumhuriyeti için<br />

çok önemli olduğu gösterilmiş ve TSE’nin teşvik edilerek<br />

doğru yönlendirilerek ekonomik olarak büyütülmesi<br />

ülkemiz için stratejik bir öneme sahiptir.<br />

Ek-1<br />

OLS<br />

Açıklanan Değişken: Kullanım Kapasitesi<br />

R-kare: 0.0001<br />

Katsayı p-değeri<br />

Açıklayıcı Değişken: Belge Sayısı 0.01376 0.895<br />

Sabit (constant) 72.9243 0.000<br />

Araç Değişken (Belge Sayısı-LAG) Metodu-GMM<br />

Açıklanan Değişken: Kullanım Kapasitesi<br />

R-kare: 0.0000<br />

Katsayı p-değeri<br />

(Araç Değişken) Açıklayıcı Değişken: 0.05479 0.817<br />

Belge Sayısı<br />

Sabit (constant) 73.0261 0.000<br />

108

HELAL GIDA BELGELENDİRMESİ<br />

Helal Gıda Belgelendirmesi<br />

ve Dünyada Bu Sektördeki<br />

Düzenlemeler<br />

Bayram YALÇIN<br />

Ak Gıda<br />

Helal Gıda Başdenetçisi<br />

Helal gıda ile ilgili olarak ulusal ve uluslar arası standardizasyon<br />

ve belgelendirme çalışmalarından bahsetmeden<br />

önce, konu ile ilgili başlıca kavramların tanımlarını<br />

hatırlamakta fayda bulunmaktadır. Kavramlar üzerinde<br />

mutabakat sağlanmadıkça, konu ile ilgili tarafların birbirini<br />

anlaması güç olacaktır. Temel kavramlarımız, standart,<br />

standardizasyon, akreditasyon, belgelendirme,<br />

helal belgelendirme ve karşılıklı tanınmadır.<br />

Standart, yetkili kılınan ve bu yetkileri tanınan, milli veya<br />

uluslar arası bir standardizasyon teşkilatı tarafından kabul<br />

edilen, yaygın olarak ve bir kereden fazla kullanılan;<br />

madde, mamul, ürün ve hizmetler için kuralları, yöntemleri<br />

veya ürünlerin/mamullerin üretim ve imalat metotlarını,<br />

ilgili proseslerin karakteristiklerini tespit eden<br />

ve ilgili bütün tarafların işbirliği ile hazırlanan teknik dokümandır.<br />

1<br />

Standardizasyon, belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik<br />

fayda sağlamak üzere ilgili tüm tarafların yardımı<br />

ve işbirliği ile kurallar koyma ve bu kuralları uygulama<br />

işlemidir.<br />

Uygunluk değerlendirmesi, bir mamulün veya hizmetin<br />

konu ile ilgili teknik düzenlemelere veya standartlara<br />

uygunluğun yeterli ve yetkili kılınmış bir kurum/kuruluş<br />

tarafından değerlendirilmesi ve uygun bulunanlar için<br />

bir uygunluk belgesi tanzim edilmesidir. 2<br />

Belgelendirme/sertifikasyon, bir ürünü kullananların,<br />

kullandıkları bu ürünün belirli standartlara uygunluğu<br />

konusunda bilgi sahibi olma talebinden hareketle, bu<br />

ürünü üreten kişi veya kurumun ürününün ilgili standartlara<br />

uygun olduğuna dair belge talep etmesi üzerine,<br />

yetkinliğe sahip kurumlar tarafından belge verilmesine<br />

kısaca belgelendirme/sertifikasyon denilmektedir.<br />

Akreditasyon, ulusal veya uluslar arası kuruluşlar tarafından;<br />

laboratuvarların, muayene ve belgelendirme<br />

kuruluşlarının ulusal ve uluslar arası kabul görmüş teknik<br />

kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması<br />

ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir.<br />

Karşılıklı tanınma, ülkeler arası ticarette karmaşayı ortadan<br />

kaldırabilmek için iki veya daha fazla ülkenin birbirlerinin<br />

belgesini karşılıklı olarak tanıyacaklarına dair<br />

yaptıkları anlaşmadır. Ancak bu anlaşma olmamakla<br />

beraber, bölgesel veya küresel olarak kurulmuş bir or-<br />

1<br />

YILMAZ, Süleyman, Ticarette Teknik Engeller Standardizasyon ve CE İşareti, Hacettepe Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Y.Lisans Tezi,<br />

Ankara 1998, s: 20<br />

2<br />

YILMAZ, Süleyman, a.g.e., s: 21-TSE başkanı Hulusi ŞENTÜRK.<br />

109 KASIM <strong>2013</strong>

ulaşan ve şu anki yıllık % 2.9’luk artış oranı baz alındığında,<br />

24 yıl içerisinde ikiye katlayarak 3.6 milyar kişiye<br />

ulaşacağı tahmin edilen müslüman nüfusun dağılımı şu<br />

şekildedir:<br />

ganizasyonun üyesi olan kuruluşlar, bu organizasyon<br />

üyesi kuruluşlar tarafından verilen belgeleri tanımayı taahhüt<br />

edebilirler. Standardizasyon genel olarak ihtiyari<br />

bir işlemdir. Ancak ülkeler bazı ürün ve hizmetler için<br />

bazı standartları zorunlu kılabilirler. Bu durumda karşılıklı<br />

tanınma önem arz etmektedir.<br />

Helal Belgesi, İslami kurallara uygun olarak hazırlanan<br />

ürünlere verilen sertifikadır. HALAL Arapça bir kelime<br />

olup, İslam dinince uygun görülen yiyecek ve içeceklere<br />

verilen İslami izin demektir. Yani İslam dinine göre<br />

yasak olmayan ürünlere verilen uluslararası belgeye<br />

verilen addır. 3<br />

Helal Gıda kavramı, uluslararası The Codex Alimentarius<br />

Komisyonu dokümanlarında “İslami kurallar doğrultusunda<br />

izin verilen gıda” anlamında yer almakta ve<br />

“İslami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru<br />

içermeyen, bu unsurlardan arındırılmış yerlerde veya<br />

cihazlarda hazırlanan-işlenen-taşınan ve depolanan,<br />

bu durumların dışında üretilen herhangi bir gıda ile hazırlama-işleme-taşıma<br />

ve depolama aşamasında direkt<br />

temasta olmayan ürün olarak” tanımlanmaktadır.<br />

HELAL, bir müslümanın hayat standardının olmazsa<br />

olmazını teşkil eder. Doğumundan ölümüne kadar HE-<br />

LAL dairesi içerisinde yaşamak en önemli hedefidir. Bu<br />

hedefinin en önemli halkası ise HELAL Gıda’dır.<br />

Boğazından geçecek her lokmanın hesabını Allah<br />

(cc)’a vermek zorundadır. Bu sebeple, bir müslümanın<br />

yediği içtiği her lokmanın mutlaka HELAL olması şarttır.<br />

Maddi ve manevi hayatının sağlıklı ve feyizli devam<br />

edebilmesinin en önemli güvencesi HELAL Gıdadır.<br />

Bu sebeple Helal ve Sağlıklı Gıda herşeyden önce bir<br />

Müslümanın imani bir meselesidir. En temel ve kutsal<br />

hakkıdır.<br />

HİTAP ETTİĞİ PAZAR (NÜFUS)<br />

Son elli yılda yüzde 250 civarında bir artışla 1.8 milyara<br />

• Asya (Türkiye 72 milyon dahil) 1.240 milyon<br />

• Afrika 490 milyon<br />

• Avrupa (Rusya 27 milyon dahil) 57 milyon<br />

• Kuzey Amerika 7 milyon<br />

• Güney Amerika 3 milyon<br />

• Okyanusya 1 milyon<br />

TOPLAM 1.798 milyon<br />

HİTAP ETTİĞİ PAZAR (DEĞER)<br />

Dünya üzerinde 112 ülkeye yayılmış 1.8 milyar müslüman<br />

tüketici potansiyeline sahip helal gıda pazarının,<br />

yıllık 150 milyar dolarlık işlem hacmine sahip olduğu<br />

tahmin edilmektedir. Bu tüketici topluluğunun 1.3 milyarı<br />

İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) üyesi 57 ülkede yaşamaktadır.<br />

Ortadoğu, Kuzey Afrika, Güney ve Güneydoğu<br />

Asya ile Çin’deki geniş müslüman kitleler, helal<br />

gıda ürünleri için çekici bir pazar oluşturmaktadır.<br />

1.8 milyar müslüman tüketicinin helal gıdayı benimsemesi<br />

sağlandığı takdirde, global helal gıda pazarının<br />

yıllık 860 milyar dolara ulaşması rahatlıkla mümkün<br />

görünmektedir. Bu da, dünya yıllık ticaretinin % 7’sine<br />

karşılık gelmektedir.<br />

POTANSİYEL PAZAR<br />

Eğer helal endüstrisi, koşer endüstrisi gibi, tıbbi ürünler,<br />

kozmetik, deri eşyaları, tekstil, otel ve katering hizmetleri<br />

gibi gıda dışı ürünleri de içine alacak şekilde genişletilebilirse,<br />

toplam helal pazarı yıllık 2.1 trilyon dolar<br />

olacaktır.<br />

PAZARDAKİ AKTİF ÜLKELER<br />

ENDONEZYA<br />

İslam aleminin nüfusça en kalabalık ülkesi olan Endonezya’nın:<br />

Başkenti: Jakarta (Nüfusu: 12 milyon). Yüzölçümü:<br />

1.919.443 km 2 dir. Nüfusu: 240 milyon (2010<br />

tahmini). Halkın % 31’i şehirlerde yasamaktadır. Halkın<br />

% 90’ı Müslümandır.<br />

Ülkede Müslümanların haklarını takip etmek için Ulema<br />

Meclisi (kısaca MUİ) oluşturulmuştur. Bu kurumun izin<br />

verdiği ürünler kurumun logosu ile satışa sunulur. İthal<br />

ürünlerde de, bu kurumun ya da bu kurumun onay<br />

verdiği bir kurumun sertifikası olması halinde giriş izni<br />

alabilir.<br />

3<br />

http://www.helalder.org.tr/<br />

110

MALEZYA<br />

27 milyonluk nüfusunun 16 milyonu müslüman olan<br />

Malezya, helal gıdanın lider ülkesi konumundadır. Yıllık<br />

ihracatı 196.9 milyar ABD doları, ithalatı ise 155.5<br />

milyar ABD doları olan Malezya’nın ana hedeflerinden<br />

birisi, ihracata yönelik helal gıda üretimini artırarak,<br />

başta İslam ülkeleri olmak üzere tüm dünya ülkelerine<br />

sertifikalı helal ürün konsepti bağlamında gıda ürünü<br />

ihraç eden bir merkez konumuna gelmektir. Bu amaçla<br />

Malezya, ürünlere helal olarak üretildiklerine dair helal<br />

sertifikası vermek üzere bir vakıf kuruluşu olan JAKIM’i<br />

(Department of Islamic Development Malaysia) kurmuştur.<br />

JAKIM, bugün Birleşmiş Milletlerce de kredibilitesi<br />

onaylanmış dünyanın en önde gelen helal gıda sertifika<br />

kuruluşudur. Malezya’da JAKIM damgası taşımayan<br />

bir markanın pazar payını % 20’lere varan oranda kaybedebileceği<br />

vurgulanmaktadır.<br />

TAYLAND<br />

65 milyonluk nüfusunun sadece % 10’u müslüman<br />

olan Tayland’da Bangkok Chulalongkorn Üniversite’sinde<br />

kurulmuş bulunan Helal Bilim Merkezi (HAS-<br />

CI), 10 yılı aşkın bir süredir Helal konusunun hem teknik<br />

hem politik sorunlarıyla ilgilenmekte olup, müslümanların<br />

yiyeceklerinin kalite, emniyet ve dini kriterlerini<br />

iyileştirmenin yanı sıra helal gıda endüstrisinin GMP,<br />

HACCP gibi uluslararası gıda emniyeti standartlarına<br />

ulaşmasında destek olmaktadır. Tayland, 2005 yılında<br />

324 milyon dolarlık helal gıda ihracatı gerçekleştirmiştir.<br />

SİNGAPUR<br />

Müslüman nüfusun toplam nüfusun sadece % 16’sını<br />

meydan getirdiği 4.4 milyon nüfuslu Singapur’da Helal<br />

Gıda Endüstrisi, kozmopolit şehirlerde büyük bir iş<br />

hacmine sahiptir. Singapur ve Brunei’deki müslüman<br />

nüfusun yüksek alım gücüne sahip olması ve bu ülkelerdeki<br />

tarım endüstrilerinin zayıf olması, bu ülkeleri<br />

helal gıda için cazip kılmaktadır.<br />

Singapur, 2005 yılında Orta Doğu’ya 211 milyon dolarlık<br />

helal gıda ihracatı gerçekleştirmiştir. Singapur İslam<br />

Dini Konseyi (MUIS) helal sertifikası düzenlemeye yetkili<br />

tek kuruluştur. Geçmiş 5 yılda, helal sertifika başvuruları<br />

2000 yılında 600’den 2005’te 1.600’e çıkarak neredeyse<br />

üçe katlanmıştır.<br />

AVUSTRALYA<br />

Dünyanın en büyük gıda üreticisi ülkelerinden birisi<br />

olan Avustralya, her yıl 70’ten fazla ülkeye sertifikalı çeşitli<br />

helal gıdalar ihraç etmektedir. Avustralya’nın 2002<br />

yılında müslüman ülkelere olan gıda ihracatı, 1997 yılına<br />

göre % 51 artış kaydederek 3.7 milyar dolara ulaşmıştır.<br />

En önemli helal pazar ülkeleri Endonezya (1.155<br />

M$), Malezya (1.069 M$), Suudi Arabistan (787 M$),<br />

Mısır (241 M$), BAE (236 M$), Bangladeş (188 M$),ve<br />

diğer Ortadoğu ülkeleridir. Güneydoğu Asya’daki helal<br />

gıda talebinin son beş yılda 51 milyar dolara ulaştığı<br />

tahmin edilmektedir.<br />

KUZEY AMERİKA<br />

Yüksek alım gücüne sahip 7 milyona yakın Müslümanın<br />

yaşadığı ABD ve Kanada’da artan müslüman nüfusa<br />

paralel olarak, sertifikalı helal gıda satışları ve yine<br />

sertifikalı bakkal dükkanları ve restoranlarda popülerlik<br />

kazanmakta, ordu, okullar, hastaneler, hapishaneler<br />

gibi kamu kuruluşlarının yanı sıra otomatik satış makineleri,<br />

dondurulmuş gıda ve havayolları gibi alanlarda<br />

hızla büyümektedir. ABD’deki müslüman topluluğun<br />

2018 yılında 12.2 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.<br />

Bunun yanı sıra sadece 1.000 helal sertifikalı ürünün<br />

bulunduğu ABD’de bir çok müslüman, koşer ürün<br />

almak zorunda kalmaktadır. Bugün 100 milyar dolara<br />

ulaşan ABD koşer pazarının % 16’sını müslümanlar<br />

oluşturmaktadır.<br />

AVRUPA BİRLİĞİ<br />

30 milyona yaklaşan zengin müslüman nüfusuyla<br />

AB’de özellikle Fransa, Almanya, İngiltere ve İtalya helal<br />

gıda konusunda ciddi bir pazar oluşturmaktadır. İngiltere’de<br />

ikamet eden yaklaşık 1.1 milyon müslüman<br />

bulunduğu bilinmektedir. İngiltere’de helal gıda konusunda<br />

yetkili kılınmış bir kurul vardır. Kurulun adı “Birleşik<br />

Krallık Müslüman Gıda Kurulu”dur. 2003 yılında<br />

70 milyar dolar olarak tahmin edilen Avrupa helal gıda<br />

pazarının her yıl % 15 büyümesi beklenmektedir.<br />

AFRİKA<br />

Özellikle Güney Afrika müslüman nüfusuyla helal gıda<br />

için çekici bir pazar durumundadır. Bunda Afrika kıtasının<br />

genelinin gıda konusunda dışırıdan ithalata dayalı<br />

bir ekonomisinin olması büyük bir etken oluşturmaktadır.<br />

Özellikle Güney Afrika’da gelişen turizm sektörü<br />

özellikle işlenmiş ve dondurulmuş gıdaya olan talebi<br />

yükseltmiştir. Güney Afrika’da helal gıda konusunda<br />

yetkili kuruluş “Güney Afrika Ulusal Helal Otoritesi”<br />

(SANHA)’dır. Güney Afrika pazarına girişte en büyük<br />

engel ithal tarım ürünlerinde uyguladıkları yüksek kalite<br />

standartlarıdır.<br />

TÜRKİYE’NİN DURUMU<br />

Görüldüğü üzere, bugün dünyada müslümanların çoğunlukta<br />

olduğu ülkelere ilaveten, azınlıkta oldukları bir<br />

çok laik ve/veya müslüman olmayan ülkelerde de helal<br />

gıda belgeli ürünler piyasaya arz edilmekte ve helal<br />

gıda belgelendirmesi ile ilgili faaliyetlerde bulunulmak-<br />

111 KASIM <strong>2013</strong>

tadır. Bilhassa, Güneydoğu Asya ve Ortadoğu gibi bölgelerde<br />

ithal edilen gıdalarda “Helal” logosu bir zorunluluk<br />

haline gelmektedir.<br />

Uluslararası gelişmelere ve global eğilimlere karşı durmanın<br />

ülkemize zarardan ve vakit kaybından başka bir<br />

şey getirmediği tecrübelerle görülmüştür. Helal gıda<br />

sektörü canlandırılarak, Türkiye’nin ekonomik yapısına<br />

katkıda bulunabilecek bir başlangıç noktası gayretli çalışmalar<br />

ile yakalanabilmiştir.<br />

Bundan böyle Helal sertifikalı ürünlerin yurtiçi ve yurtdışı<br />

dağıtımına getirilmiş, hepsi de manasız ve çağdışı<br />

kalmış irili ufaklı engelleri ortadan kaldırarak, müslüman<br />

tüketicilerin daha seçici davranabilecekleri bir ortama<br />

gelinmelidir.<br />

Böylece, dışarıdan döviz ödeyerek getirtilen ve helal<br />

garantisi olmayan gıda ve katkı maddelerinin pek<br />

çoğunun ithali azalacak dış ülkelerdeki müslümanların<br />

helal sertifikalı ürün talepleri Türkiye’den daha güçlü bir<br />

şekilde sağlanabileceği için de ihracat hacmi artacaktır.<br />

Dünya pazarında 860 milyar dolarlık bir büyüklüğü olduğu<br />

tahmin edilen helal gıda pazarında ülkemiz, diğer<br />

faaliyetlerinde olduğu gibi etkin ve öncü olmalı ve bu<br />

konu ülkemiz ve kamu çıkarları doğrultusunda değerlendirilmelidir.<br />

HELAL GIDA SERTİFİKASI ÇALIŞMASI<br />

İlk kez Malezya tarafından hazırlanarak uygulamaya<br />

konulan “HELAL SERTİFİKA”, İslami usullere uygun<br />

hazırlanması gereken gıdaların “hangi özelliklere sahip<br />

olması gerektiği, kesim usulleri, söz konusu gıdaların<br />

hazırlanmasında kullanılacak katkı maddeleri ile bu gıdaların<br />

servisinin yapıldığı yerlerin sahip olması gereken<br />

özellikleri” belirlemektedir. Ancak uyguladığı fıkıh kaideleri,<br />

Hanefî, Şafii, Hanbelî ve Malikî mezheb görüşlerine<br />

göre konunun uzmanları tarafından incelenmeli ve<br />

belki de “HELAL SERTİFİKA” uygulamasında uzlaşma<br />

olmayan noktalarda mezhebi belirten bir işaretleme<br />

sistemi ile de bir çözüm getirilmelidir.<br />

Bugün dünyada “HELAL SERTİFİKA” uygulamasını sadece<br />

Malezya yapmıyor. Endonezya’da, Singapur’da,<br />

Tayland’da, Kuzey Amerika’da, Avrupa ülkelerinde,<br />

Avustralya’da, Güney Afrika’da ve daha birçok ülkede<br />

faaliyet gösteren legal ve illegal kuruluşlarca da bu<br />

uygulama yapılmaktadır. Burada en büyük problem<br />

bütün müslümanların kabul edeceği bir üst kurulun<br />

oluşturulmasıdır. Bu konuda gerçekleştirilen en büyük<br />

çatı kuruluşu WHC bugün 50 civarında ülkedeki Helal<br />

Sertifikalama kuruluşundan oluşmaktadır.<br />

Dünyada, bugün ürün ve sistem belgelendirme faaliyetlerinde<br />

konularında uzmanlaşmış mühendis ve teknik<br />

personel görevlendirilmektedir. Helal Gıda ile ilgili<br />

belgelendirmede ise bu teknik personele ilaveten, gerçekten<br />

bu konuda uzman din adamlarından da yararlanılmak<br />

zorundadır.<br />

Dünyadaki Helal Sertifikalama kurumları, söz konusu<br />

standarta ilişkin belgelendirmeyi, hem gıda üreticileri<br />

için hem de gıda servisi hizmeti veren işletmeler için<br />

yapmaktadır.<br />

Bu belgelendirmeyi yapan kuruluş, her türlü şaibeden<br />

uzak, tarafsız, bağımsız ve geçmişleri tertemiz olan ehil<br />

kadrolara sahip olmak zorundadır.<br />

Helal Gıda standardı almak ihtiyari (isteğe bağlı) olmaktakdır.<br />

Bu nedenle, Helal Gıda belgesi bulunmayan<br />

üreticilerin veya kurumların ürettiği gıdaların helal olmadığı<br />

anlamı kesinlikle çıkarılmamalıdır. Helal Gıda belgesi,<br />

yapılacak denetimin ardından denetimde uygun<br />

görülen ürünlerine verilmektedir. Belge alan kişi ya da<br />

kuruluşlar, taahhütlerine uygun üretim yapıp yapmadığı<br />

konusunda da denetlenmektedir.<br />

Gıdalarda helal olma şartı ile birlikte sağlığa uygunluk<br />

ve saffiyet de olması gereken şartlardır. Böylece Helal<br />

Gıda standardı, bütün insanlara güvenilir ürün, uluslararası<br />

kontrol birimlerine de gıda emniyeti konusunda<br />

destek hizmeti sağlamaktatır.<br />

Sonuç<br />

“HELAL SERTİFİKA” talebleri, uygulamaları yanında<br />

musevilerin “KOSHER” sertifikasının da talep ve uygulamaları<br />

hakkında, mukayese yapılabilmesi açısından,<br />

Kosher’li ürün pazarı dünyada 250 milyar dolar olmasına<br />

karşılık, Helal gıda pazarı 860 milyar dolardır. Deri,<br />

kozmetik ve ilaç ürünleri ile birlikte 2.1 trilyon dolarlık<br />

devasa bir Helal ürün pazarına Türkiye’nin bigâne kalması<br />

düşünülemez. Kaldı ki “HELAL GIDA” nüfusun<br />

büyük çoğunluğunu teşkil eden müslümanların olmazsa<br />

olmazları arasında en ön sırayı teşkil etmektedir.<br />

Burada dikkat edilecek en önemli husus, bu sertifikayı<br />

verecek kuruluşun statüsü, İslami kararları verecek<br />

kadronun İslam dininin mezhebi farklılıklarını da dikkate<br />

alarak, tarihi misyonuna yakışır liyakat ve yeterlilikte<br />

olmaları, toplumumuza empoze edilen nevzuhur<br />

MODERNİTE uğruna İslamın yaşam tarzından taviz<br />

kopartmadan sertifika kararlarının oluşturulması olmalıdır.<br />

Mezhebi zenginliklerimiz, mezhebsizlik uğruna da<br />

harcanmamalıdır.<br />

112

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!