Türkiye'de Laiklig˘in ve Dıs¸ Politikanın Geleceg˘i - The Washington ...

Soner Çağaptay – “Policy Focus #67”temizdir. Avusturyalılar gibi yüzlerini her sabah idrarla yıkamazlar, Osmanlılar gibisu ile yıkarlar. 4Osmanlılar, Batı’nın hızına ayak uydurmak için Batılı kurumları ve teknolojiyigetirttikleri 18. yüzyılın başındaki “Lâle Devri” dönemi hariç, Viyana’dan sonraBatı’yı gözardı ettiler. “Lâle Devri” de şiddetli bir Batı aleyhtarı ayaklanmayla sonbuldu ve Osmanlılar 18. yüzyılın geriye kalan kısmını kendilerini sorgulamaklageçirdiler.Askeri Batılaşma. Nihayet, 18. yüzyılın sonuna doğru, Osmanlı hanedanı ve elittabaka Batı’nın üstünlüğüne teslim olup, Avrupa’yı yenilgiye uğratmanın tek yolununAvrupalı olmaktan geçtiği sonucuna vardılar. Avrupa ile karşılaştırıldığında Osmanlızayıflığının en çok belli olduğu alan askeriye olduğu için, imparatorluk öncelikleAvrupai bir ordu kurmaya karar verdi.Dolayısıyla, Osmanlı hanedanı Rus örneğinden hareket ederek ve Japonya’nın dahasonraki modernizasyon çabalarının işaretini verircesine askeri modernizasyonakoyuldu. Padişah 1773 yılında o zamanlarda bütün Avrupa güçlerinin askeri omurgasıolan Batılı bir donanma kurmak için modern, Batılı bir askeri okul açtı:Mühendishane-i Bahri-i Hümayûn. Bu okulun müfredatı seküler, bilimsel, veAvrupalıydı. Zamanla, bu okula benzer okulların sayısı giderek arttı ve bunların hepsiBatılı ve seküler müfredata sahipti. 5 Bu okullar, Nizamı Cedid’i oluşturan ve zamanlageleneksel Osmanlı ordusundaki Yeniçerilerin yerini alan Batı yanlısı subaylaryetiştirdi. Osmanlı’nın deneyi başarıyla sonuçlandı. 19. yüzyılın başında, Nizam-ıCedid Ordusu 22,700 askere ve 1,600 subaya sahipti. 6 Bu süreç 1826 yılında II.Mahmud’un Yeniçeri ocağını kaldırmasıyla ve bu ocağın yerini giderek sekülerdüşüncelere sahip ve Batı eğitimi almış subaylara sahip düzenli bir Batılı Osmanlıordusunun almasıyla sonuçlanmıştır.Osmanlı’nın askeri modernizasyonu son hızla ilerlerken, askeriye dışındaki alanlardabatılaşma çok yavaş bir şekilde gidiyordu. Buna rağmen imparatorluk askeri alanındışında birçok Batılı ve seküler kurum kurmayı başarmıştır. Bunların en başarılıörneklerinden biri, 1859 yılında devlet memurlarını ve diplomatları eğitmek içinkurulup, günümüzdeki Dışişleri Bakanlığı’nın temelini oluşturacak, bütünüyle Batılı,seküler diplomatlar yetiştiren Mekteb-i Mülkiye’dir. Zamanla Osmanlı bürokrasisi deçoğunlukla seküler ve Batılı bir hal almaya ve batılaşmayı ilerletme çabalarınakatılmaya başladı.Askeri alanın dışında ise, Osmanlılar birçok eski kurumu korumakla toplumda birikileme neden oldular. Örneğin, imparatorluğun 1916 yılında çökmesinden birkaç yılönce Osmanlı tebaası hem seküler hem de dini müfredata dayalı okullarda okumaolanağına sahipti.Osmanlı ordusu kendisini bu tarz bir bölünmeden korudu. Ordu tamamıyla seküler bireğitim sistemini benimseyerek talebelerin harp okuluna geldiklerinde Batılı4 Evliyā Çelebi, Seyāhat-nāme, der. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Robert Dankoff (Đstanbul:Yapı Kredi Yayınları, 2003), cilt 7, s. 224–225.5 Bu okulların bazıları şunlardır: 1795’te kurulan Mühendishane-i Berri-i Hümayûn, 1827’de kurulanMekteb-i Tibbiye, 1833’te kurulan Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Ûlum-i Harbiye’dir.6 William Hale, Turkish Politics and the Military (London: Routledge 1994), s. 15.© 2007, Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü11