Türkiye'de Laiklig˘in ve Dıs¸ Politikanın Geleceg˘i - The Washington ...

Soner Çağaptay – “Policy Focus #67”Bu benzersiz kentli Türk Đslami formu 13. yüzyıl başlarında Orta Asya’dan gelen yenibir Türk göç dalgasıyla kuvvetlendi. Moğollardan kaçan bu Türk boyları OrtaAsya’dan daha önce göç etmiş olan diğer Türkler gibi Şamanistti. Ancak daha öncekigöçebe Türk grupları Đran’a kademeli bir biçimde girmiş, Đranlılar tarafından yıllarayayılan bir süreçte şehirleştirilmiş ve islamlaştırılmıştı. Böylesi bir aheste süreç, buTürklere yeni inançlarına uyum sağlamaları, Şamanizmin serbest ruhundan Đslam’ındaha katı olan değerlerine ve törelerine adapte olmaları için zaman tanımıştı. 13yüzyılda Anadolu’ya gelen Türk boyları ise bu ilk grubun tersine Anadolu’ya çokkısa bir süre içerisinde adeta mancınıkla atıldı. Dolayısıyla, daha öncekilerin yüzlerceyılda atlatmış olduğu bir süreç olan Đslam’a uyum sağlama süreci bu ikinci grup içinneredeyse sadece bir kaç yıl sürdü.Bu gelişmenin neticesinde meydana gelen kültür şoku dolayısıyla Anadolu’dakiŞamanist Türkler ortodoks Đslam anlayışı yerine Đslam’ın liberal Sufi versiyonunukendilerine daha yakın buldular. Đbadet esnasında dans ve müziğin kullanılması vekadın ile erkeğin birlikte ibadet etmesi gibi Şamanist geleneklerinin bazı kısımlarınıkorumayı tercih ettiler. Sufi Đslam’ın ve Şamanizmin birbirinden beslenmesi önceKızılbaşlık ―ki bu terim daha sonra aşağılayıcı bir deyim haline gelmiştir vegünümüzde bazı Alevilerin bu durumu düzeltme çabalarına rağmen çoklukla hâlâöyledir― adı verilen ve daha sonra Alevilik olarak adlandırılan özel bir kırsal Đslamüretti. Bu Türk Đslam formu Sünni Đslam’ın kadın ve erkeklerin ibadet esnasındaayrılması gibi bazı kısımlarını göz ardı etmiştir. Alevilerin genel kabul görenĐslamiyeti yorumlayışları aynı zamanda ibadetin camide yapılmaması manasınagelmiştir. Bunun yerine ibadet cemevinde veya Aleviler daha sonra baskıylakarşılaştıklarında uygun olan herhangi bir yerde gerçekleşmeye başladı. Đbadet birimam tarafından değil bir dede tarafından idare edilir, dualar Arapça değil Türkçeyapılır oldu. Bu son gerçek Alevileri anadilinde ibadet edebilen tek Müslümantopluluk haline getirmiştir. Şamanizm kökenli olan dans (cem) etme ve şarap içme vehitabet kutlamaları da Alevi inancında yaygın hale gelmiştir. 39 Ortaçağ TürkAnadolusu’nun açık ortamında Alevilik köylerde kentli Sufiliğin tamamlayıcısı olanpopüler bir form olarak yayıldı. Bu bağlamda, Sufiler ve Aleviler arasında bellidüzeyde bir karışma söz konusu olmuştur. Örneğin Bektaşiler yavaş yavaş Aleviliktarafından etkilenen bir Sufi tarikatı haline gelmiştir. Aleviler ise evliyalara saygıduyulması gibi Bektaşi unsurları taşımaya başlamıştır. 40Anadolu Selçukluları’nın yerini Osmanlı Đmparatorluğu aldığında ve Osmanlılar daBalkanlar’a açıldığında Sufiler, Bektaşiler ve Aleviler Avrupa’ya gidip bugününBalkan Alevi/ Bektaşi topluluklarını oluşturdular. Bunların arasında Bulgaristan veYunanistan’da yaşayan Alevi Türkler ve Arnavutluk nüfusunun dörtte birini oluşturanBektaşiler bulunmaktadır. Avrupa’ya doğru yayılmaları esnasında OsmanlılarBektaşileri imparatorluk ordusunun elit kısmı olan Yeniçerilerin resmi tarikatı halinegetirdiler. Bu gelişme Balkanlar’daki Hristiyanlar’ın arzu ettikleri takdirde Đslam’ın39 David Zeidan, “The Alevi of Anatolia,” Middle East Review of International Affairs 3, no.4 (Aralık1999).40 Alevilik benzersiz gibi görünse de Đslam ve yerel inançların karışımından doğan benzer inanışlarMüslüman dünyasında ortaya çıkmıştır. Buna örnek olarak Đslam, Hinduizm ve BudizminEndonezya’daki karışımı gösterilebilir. O nedenle, Aleviliğin benzersiz olan tarafı bir karışım olmasıdeğil Ortaçağ Türkiye’sinde gerçekleşmiş olan bir karışım olmasıdır.© 2007, Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü21