Rieter İplikçilik El Kitabı

Rieter iplikçilik El kitabı 

Cilt 6 

Rieter İplikçilik El Kitabı 

Cilt 6 – Alternatif Eğirme Sistemleri 

Dr. Herbert Stalder

Yayıncı 

Rieter Machine Works Ltd. 

Copyright 

©2009 by Rieter Machine Works Ltd., 

Klosterstrasse 20, CH-8406 Wintherthur, 

www.rieter.com 

İceriğin bu kısmı Textile Institute’den izin alınarak kullanılmıştır. 

Kapak resmi 

Rieter’in yeni J 10 hava jetli iplik makinası 

Tercüme 

Prof. Dr. H. Erhan Kırtay 

Mevcut ciltler / Baskı: 

Cilt 1 – Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi 

ISBN 10 3-9523173-1-4 / ISBN 13 978-3-9523171-1-0 

Cilt 2 – Harman hallaç & Tarak 

ISBN 10 3-9523173-2-2 / ISBN 13 987-3-9523173-2-7 

Cilt 3 – İplik Hazırlık 

ISBN 10 3-9523173-3-0 / ISBN 13 987-3-9523173-3-4 

Cilt 4 – Ring İplikçiliği 

ISBN 10 3-9523172-4-9 / ISBN 13 978-3-9523173-4-1 

Cilt 5 – Rotor İplikçiliği 

ISBN 10 3-9523173-5-7 / ISBN 13 978-3-9523173-5-8 


ISBN 10 3-9523173-6-5 / ISBN 13 978-3-9523173-6-5 

Cilt 7 – Kimyasal Lifler 

ISBN 10 3-9523173-8-1 / ISBN 13 978-3-9523173-7-2 

Tamamlayıcı Baskı – Tüm Ciltler (Vol. 1 – 7) 

ISBN 10 3-9523173-0-6 / ISBN 13 978-3-9523173-0-3



Dr. Herbert Stalder 

Rieter İplikçilik El Kitabı . Cilt 6 . Alternatif Eğirme sistemleri 

3

4 

Rieter İplikçilik El Kitabı . Cilt 6 . Alternatif Eğirme sistemleri

GENEL AÇIKLAMA 

Cilt 1 – Kısa Lif İplikçiliği Teknolojisi 

Rieter İplikcilik El Kitabı serisinin bu ilk cildinde, kısa lif 

iplikçiliğinde temel kavramlara ve bu nedenle genellikle kısa 

lif iplikçiliğinde geçerli olan, teknolojik ilişkilere değinilmektedir. 

Bu serinin sonraki ciltleri, makinalar veya makina 

gruplarına göre düzenlenecektir. Böylece genellikle geçerli 

olan temel prensipler, makina tasarımı ve konstruksiyonunda 

devam eden gelişmelerden ayrı tutulmuş olacaktır. 

Cilt 2 – Harman Hallaç & Tarak 

Rieter İplikcilik El Kitabı`nın ikinci cildi, açma, temizleme, 

karıştırma ve taraklama hakkında detaylı bilgi sağlamakta ve 

tarak garnitürlerinin ve regule sisteminin secimi ve bakımı 

yanında hammaddelerin klimatizasyonu, ceşitli temizlik 

derecelerdeki liften beklenen telef, temizleme ve karıştırma 

makinalarının seçimi ve ayarlaması, telef geri kazanımı, 

taşıma, ceşitli tarak parcalarının işlevleri hakkında bilgiler 

vermektedir. 

Cilt 3 – İplik Hazırlık 

Rieter İplikcilik El Kitabı`nın bu cildi, tarak ve ring iplik arasındaki 

iplik üretim prosesinin teknik ve teknolojik özelliklerini 

kapsamaktadır. Bu aşama, prosesin en önemli kısmıdır, 

cunku iplik kalitesi büyük ölçüde kendisinden önceki 

ara ürünlerin kalitesine bağlıdır. Bu cilt, sırasıyla tarama 

(tarama hazırlık dahil), cer ve fitil olmak uzere 3 bölümden 

oluşmaktadır. 

Cilt 4 – Ring İplikçiliği 

Dördüncü cilt, ring iplikciliğinin teknik ve teknolojik durumunu 

içermektedir. Bu aşama, iplik üretiminin cok önemli 

bir alt alanıdır, çünkü ring iplik makinesinin iplik üretimi ve 

kalitesi üzerine cok temel bir etkisi vardır. Ring ipliği, diğer 

eğirme prosesleri ile üretilen iplikler değerlendirilirken 

kıyaslamada hala kesin bir standarttır. 

Cilt 5 – Rotor İplikçiliği 


Rotor eğirme prosesi, alternatif eğirme sistemleri alanında 

yapılan araştırmanın bir sonucu olarak geliştirilmiştir. Devam 

eden calışmalar sayesinde, eğirme elemanları ve koşullarında 

optik olarak ring ipliği ile rotor ipliğini birbirinden 

ayırmayı neredeyse imkansızlaştıran büyük ilerlemeler sağlanmıştır. 

Bu cilt, rotor iplikcilik prosesi ve özellikleri hakkında 

detaylı bilgi içermektedir. 


Alternatif eğirme sistemleri, ring eğirme standartlarından 

belirli derecede ayrılan bir kalitede iplik ve dolayısıyla son 

ürün üretmektedir. Alternatif eğirme sistemlerinin tüm avantajlarından 

yararlanmak icin, sistemlerin detaylı bir şekilde 

anlaşılması önemlidir. Bu cilt, bu amaca ulaşmak icin katkıda 

bulunacak şekilde oluşturulmuştur ve en önemli alternatif 

eğirme sistemlerini detaylı olarak açıklanmaktadır. 

Cilt 7 – Kimyasal Lifler 

Bu serinin en son cildi, sentetik lifl erin önemli alanlarıyla 

ilgilenmektedir. Ticari olarak tanıtılmalarından itibaren, 

sentetik lifl erin pazar payı, etkileyici bir büyüme hızı sergilemiştir. 

Farklı özelliklerde sentetik lif ceşitleri gittikce artmaktadır. 

Günümzde ceşitli uygulamalar icin, pratik olarak 

“isteğe ozel” lifl er mevcuttur. Bu nedenle, iplik üreticisinin 

bu lifl erin ozelliklerini ve proseslerini etkileyen belirli ozellikleri 

kapsamlı bir şekilde anlaması onemlidir. 

5

6 


EDİTÖRDEN 

Rieter İplikçilik El Kitabı, kısa lif iplikçiliği serisinin bu altıncı cildi, alternatif 

eğirme sistemlerinin teknik ve teknolojik yönleri ile ilgilidir. Geçen 

yirmi yıl içerisinde yeni, daha ekonomik eğirme sistemleri tüm dünyada 

çok aktif bir şekilde araştırılmıştır. Sonuç olarak, hava jetli iplik eğirme 

pazara sunulmuş ve 2007 yılı sonuna kadar işletmelerde çalışır hale gelen 

50 000 den (bir milyon ring iğine eşdeğer) fazla eğirme pozisyonu pazarın 

önemli bir kısımına ele geçirmiştir. Hava jetli iplikçiliğin pazardan daha 

fazla pay alacağını umuyoruz. 

Bu cildin birinci bölümü özetle bilinen tüm yeni iplikçilik sistemleri ile 

ilgili özet bilgiyi içermektedir. İkinci bölümde ise bu iplikçilik sistemlerinden 

en önemlilerinin, örneğin hava jetli iplik eğirmenin detaylı bir açıklaması 

yapılmıştır. 

Yeni iplikçilik sistemlerinde üretilen iplikler ve dolayısıyla son ürünler 

kalite açısında bir dereceye kadar ring iplik standartlarından farklılık göstermektedir. 

Ayrıca, başlıca yeni eğirme sistemi olan hava jetli eğirme, 

hala gelişme aşamasındadır. Yeni proseslerin avantajlarından tam olarak 

yararlanabilmek için bu sistemleri iy anlamak gerekmektedir. Bu cilt, bu 

amaca ulaşılması için katkıda bulunmak amacıyla tasarlanmıştır. 

Belirtilmesi gerekli önemli hususlardan birisi, bu serinin birinci cildi olan, 

Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi’ndeki, özellikle açıcı silindirlerle çekme ve 

rotor iplikçiliğinde iplik oluşum prosesi gibi temel teknolojik bilgilerin de 

burada önemli olduğudur. 

Bu El Kitabının yapısı ve konuların düzenlenmesi, orjinali bu işin devam 

ettirilmesinde izinlerini esirgemedikleri için minnettar olduğumuz Tekstil 

Institute Manchester tarafından yayınlanan “Yeni iplikçilik sistemleri” den 

alınmıştır. 

Ayrıca birinci baskıya ortak yazar olarak katkı koyan ve geniş bilgi birikimini 

kesinlikle bu cilde yansıtan Werner Klein’e özellikle teşekkür ederiz. 

Bu ansiklopediden yararlanacak tüm kullanıcılara iyi okumalar diliyorum. 

Heiner Eberli, Pazarlama Müdürü, 

Rieter Spun Yarn Systems 


7

8 


İÇİNDEKİLER 

1. Alternatif eğirme işlemleri 11 

1.1. Özet 11 

1.1.1. Giriş 11 

1.1.2. Yeni eğirme proseslerinin özeti 12 

1.1.3. Çeşitli eğirme proseslerini kullanım olanakları 13 

2. Çeşitli eğirme metotlari 15 

2.1. Open-end eğirme işlemi 15 

2.1.1. Temel iplik oluşum prensibi 15 

2.1.2. Elektrostatik iplikçilik 15 

2.1.2.1. Çalışma prensibi 15 

2.1.2.2. Özellikler 16 

2.1.3. Vorteks İplikçilik 16 



2.1.4. Friksiyon iplikçiliği 17 


2.1.4.2. Sınıflandırma 18 

2.1.4.3. Teknolojik ilişkiler 18 

2.1.4.4. Avantajlar ve dezavantajlar 20 

2.1.4.5. Dref-2000 20 

2.1.4.6. Dref-2000’in özellikleri 20 

2.1.4.7. Platt Saco Lowell Masterspinner 20 

2.1.4.8. Masterspinner özellikleri 22 

2.1.5. Manchester Üniversitesi Discspinner 22 

2.2. Büküm İplikçiliği 22 

2.3. Friksiyon (self-twist) metodu 24 

2.3.1. Teknolojik ilişkiler 24 

2.3.2. Repco iplikçiliği 

(self-twist eğirme – Platt Saco Lowell) 25 

2.3.3. Repco makinasının özelllikleri 27 

2.4. “Sarmal=Wrap” İplikçilik 27 

2.4.1. Çalışma prensibi 27 

2.4.2. Suessen tarafından geliştirilen ParafiL sistemi 28 



2.4.3. Teknolojik ve ekonomik ilişkiler 28 

2.5. Yapıştırma işlemleri 29 

2.5.1. Özet 29 

2.5.2. Twilo prosesi 29 


2.5.2.2. Teknolojik veriler 31 

2.5.2.3. Laboratuvar makinasının özellikleri 

(yaklaşık 1975) 31 

2.5.3. Bobtex prosesi 31 



(yaklaşık 1970) 32 


2.6. Yalancı büküm işlemi 32 

2.6.1. Yalancı büküm prensibi 32 

2.6.1.1. Yalancı bükümün elde edilmesi 32 

2.6.1.2. Yalancı büküm yardımıyla iplik oluşumu 33 

2.6.1.3. Eğirme elemanları 33 

2.6.2. İki düzeli hava jeti iplikçiliği 34 


2.6.2.2. Hammadde gereklilikleri 35 

2.6.2.3. İplik özellikleri 36 

2.6.2.4. Eğirme teknolojisindeki ilişkiler 36 

2.6.2.5. Ekonomi 36 

2.6.2.6. MJS makinasının özellikleri 37 

2.6.2.7. MJS makinasının sanayi boyutu 37 

2.6.3. Dref-3000 işlemi 37 


2.6.3.2. Kullanılan hammadde 38 


2.6.3.4. Dref-3000’nin sanayi boyutu 38 

2.6.4. PLYfiL eğirme işlemi 38 

2.6.4.1. Katlı iplikler için geliştirilmiş 

pazar olasılıkları 38 

2.6.4.2. Kısa ştapel makinalarının özellikleri 39 

2.7. Hava jetli iplikçilik 40 

2.7.1. Gelişimi 40 

2.7.2. Eğirme prensibi 42 

2.7.3. Hammadde gereksinimleri 43 

2.7.4. Çekim ünitesi 43 

2.7.5. Düze 43 

2.7.6. Sarım 44 

2.7.7. Otomasyon 44 

2.7.8. İplik yapısı 45 

2.7.9. İplik özellikleri 46 

2.7.9.1. İplik mukavemeti 46 

2.7.9.2. İplik düzgünlüğü, ince ve kalın yerler 46 

2.7.9.3. Neps 46 

2.7.9.4. Tüylülük 47 

2.7.9.5. İplik aşınma direnci 47 

2.7.10. Sonraki işlemler ve son ürünler 47 

2.7.11. Ekonomi 49 

2.7.11.1. İş gücü 49 

2.7.11.2. Yer ihtiyacı 49 

2.7.11.3. Enerji 49 

2.7.11.4. Telef 49 

2.7.12. Pazar etkisi 50 

2.7.13 Hava jetli iplikçilik sistemlerinin karşılaştırılması 51 

9

10 


3. Özet ve genel görünüş 53 

3.1. Proses prensipleri 53 

3.1.1. İşlem tipi 53 

3.1.2. Büküm potansiyeli ve sistem limitleri 54 

3.2. Kullanım alanı 54 

3.2.1. İplikhane prosesi 54 

3.2.2. İplik numara aralığı 54 

3.3. İplik karakteristikleri 55 

3.3.1. Kesitteki lif sayısı 55 

3.3.2. Karakteristikl iplik özellikleri 55 

3.3.3. Mukavemette fark 55 

3.4. Ekonomik karşılaştırılması 55 

3.4.1. Prosesin verimliliği 55 

3.5. Genel görünüş 56 

Kaynaklar 57 

Tablo ve şekiller 59

1. ALTERNATİF EĞİRME İŞLEMLERİ 

1.1. Özet 

1.1.1. Giriş 

Yeni eğirme sistemleri hemen hemen kırk yıldır kullanılmakla 

beraber kısa lif ipliklerinin çok büyük bir kısmı hala 

klasik makinalarda üretilmektedir. Bu makinaların büyük 

bir kısmı 1760 – 1830 yılları arasında geliştirilmiş olup bunların 

en önemlileri: 

• vargel iplik makinası; 

• kelebekli iplik makinası; 

• şapkalı iplik makinası; 

• santrifüj iplik makinası; 

• kovalı iplik makinası ve 

• ring iplik makinasıdır. 

Vargel iplik makinası kesikli eğirme metoduna göre çalışır. 

Bu makinanın yerini, hatta en son son kullanıldığı yün iplikçiliğinde 

bile, ring iplik makinası almıştır. Kelebekli, şapkalı 

santrifüj iplik makinaları sınırlı olarak kamgarn iplik 

işletmelerinde kullanılmış olup; halen sadece birkaçı kullanımdadır. 

istisnai olarak kelebekli iplik makinaları sak liflerinin 

işlenmesinde kullanılmaktadır. Günümüzde kovalı 

iplik makinaları bile straygarn işletmelerinde nadiren kullanılmaktadır. 

Bu durumda, halen ipliklerin büyük bir kısımı ring iplik makinalarında 

üretilmektedir. Ring iplik makinaları hemen 

hemen tüm diğer klasik iplik eğirme metodlarının yerini almıştır 

ve yeni metodlara karşı çok dirençli olduğunu kanıtlamıştır. 

Bu durum ring iplik metodunun özellikle: 

• esneklik; 

• üniversal uygulanabilirlik ve 

• iplik kalitesi; 

gibi özelliklerine atfedilebilir. 

İplik kalitesi bakımından, ring iplikçiliği, kompakt iplikçilik 

ile gözle görülebilir şekilde belirgin bir ilerleme kaydetmiştir. 

(Bkz. Rieter İplikçilik El kitabı Cilt 4 – Ring iplikçiliği). 

Ancak hemen belirtelim ki ring iplik makinalarıyla 

ilgili problemlerde vardır. Bunlardan bir tanesi bu makinanın 

güçlükle otomatikleştirilmesidir. Diğeri Ring iplik makinasında 

verimliliğin kopça hızı (45 m/s civarında), iplik balonunun 

gerilimi ve iğ hızı (25 000 dev/dak. cıvarında) ile 

sınırlı olması ve bu seviyelerin üzerinde önemli artışların 

kolaylıkla düşünülemiyor olmasıdır. Bu nedenle yeni çözümler 

için gelecekteki araştırmalar temel gelişmelerle ilgili olacaktır. 

Bu araştırmalar geniş ölçekli olarak 1960’lı yılların 

sonunda başlamıştır. 


Yeni eğirme proseslerinin başlıca problemleri: 

• iplik özellikleri halâ karşılaştırma için temel standart 

olan ring ipliğinden farklıdır; 

• karakteristikleri zaman zaman kullanışsızdır; 

• sürekli üniform iplik kalitesi elde etmek güçtür; 

• hammadde beklentileri fazladır; 

• pazar payı aşağıda belirtilen nedenlerle sınırlıdır: 

– dar bir numara aralığı 

– özgün hammadde tipleri 

– özgün son ürünler 

• yüksek seviyede proses teknik bilgisi gereksinimi; ve 

• tamir ve bakım masrafları. 

Ancak ring iplik makinaları ile karşılaştırıldıklarında, aşağıda 

belirtilen avantajlara sahiptirler: 

• yüksek üretim hızları; 

• proses kademelerinin azaltılması; 

• önemli ölçüde: 

– personel ve 

– yer ihtiyacında azalma, ve 

• daha kolay otomasyon. 

Bu tür avantajlar, özellikle yeni iplikçilik metodlarının ve 

bazı yeni eğirme proseslerinin ekonomik avantajları iplik 

üreticileri üzerinde ikna edici rol oynamıştır ve bu nedenle 

de pazarda az veya çok kabul görmüşlerdir. Bu sistemlerin, 

hala bazı dezavantajları olsa bile yakın ve orta vadede pek 

çok alanda dikkate alınacaklardır. 

Ancak, pek çok makina üreticisi, araştırma enstitüsü ve bir 

çok bağımsız araştırıcı iplik üretimi için (her zaman tam olarak 

hakim olamadıkları) çok geniş bir yelpazede çalışabilir 

bir durumda, yarı geliştirilmiş ve ütopik olanaklar sunmaktadır. 

Bu problem standardize terminoloji eksikliği nedeniyle 

hala kötü çözümlenmektedir. Bazen, bir eğirme sisteminin 

genel tanımlaması kullanılır, örneğin, “open end iplikçiliği” 

bazen prosesin ismi, örneğin, “friksiyon iplikçiliği”, bazen 

üreticinin ticari markası, örneğin ”Dref”. Mevcut litaratür 

miktarı olaganüstüdür. Ancak hemen belirtelim ki basit, yeterli 

bir genel açıklama yapmak zordur. Bu nedenle bu cilt 

iplik uzmanlarına bu genel bakış çerçevesinde genel hatları 

ile eğirme prensiplerini açıklamak için hazırlanmıştır. 

11

12 


1.1.2. Yeni eğirme proseslerinin özeti 

Proses grubu Eğirme prosesi Üretici firmanın 

verdiği isim 

Open-end 

Büküm iplikçiliği 

Rotor iplikçiliği 

Electrostatic iplikçilik 

Friksiyon iplikçiliği 

Disc iplikçilik 

Battelle prosesi 

Dref-2 

Masterspinner 

Manchester üniversitesi 

Tablo 1 – Çeşitli yeni iplikçilik metodlarının temel özelliklerinin özeti 

İplik tipi İplikteki 

büküm 

Klasik 

tek iplik 

İpliğe mukavemet 

kazandırma yöntemi 

Gerçek büküm Mekanik büküm 

prosesi 

Air-vortex iplikçilik Polmatex PFI Aerodinamik büküm verme 

Sirospun 

Duospun 

Çift büküm Tek ve katlı iplikte büküm Mekanik büküm verme 

Ovalama tekniği Self-twist iplikçilik Repco İki katlı iplik Değişken büküm Mekanik büküm verme 

Yapıştırma prosesi 

Keçeleştirme işlemi 

Yalancı büküm 

prosesi 

Bağlayıcı madde 

Bağlayıcı lifler 

(Pavena) 

Twilo 

Twilo 

Yapıştırılmış elyaflı 

band 

Bükümsüz Geçici yapıştırma 

Polimer Bobtex Çoklu komponenetli iplik Kalıcı yapıştırma 

Lif, bant, fitil veya 

ipliğin keçeleştirilmesi 

İki düzeli hava 

jetli iplikçilik 

Sarım prosesi Oyuk iğ iplikçiliği 

Liflerle sarma prosesi Hava jetli iplikçilik 

Periloc Keçeleşmiş iplik Bükümlü veya bükümsüz Keçeleştirme 

PLYfiL 

Rotofil 

Murata MJS 

Çift iplik 

Demet formunda tek 

kat iplik 

Bükümsüz öz, bükümlü 

sargı lifleri 

Aerodinamik sarım 

Friksiyon iplikçiliği Dref-3 Mekanik sarım 

Coverspun 

ParafiL 

Murata MVS 

Rieter J 10 Air-Jet 

Spinning Machine 

Filament sarılmış 

tek iplik 

Elyaf sarılmış iplik 

Bükümsüz stapel lifler Mekanik sarım 

Bükümsüz öz, bükümlü 

sargı lifleri 

Aerodinamik sarım

1.1.3. Çeşitli eğirme proseslerini kullanım olanakları 

Spin-twist ve self-twist sistemleri tipik kamgarn iplikçilik 

prosesleridir. Bobtex ve Periloc sistemleri kamgarn iplik karakterinde 

fakat daha mukavemetli iplikler üretir. ParafiL ve 

Dref-2 prosesleri de kalın iplik sektöründe kullanılır. Tüm diğer 

metotlar kısa stapel pazar segmenti için iplikler üreten 

metodlardır. Bu gruptan, aşağıda belirtilenler, pratik uygulamalar 

için gelecek vaad etmektedir: 

• rotor iplikçiliği (pazarda sağlam bir yeri vardır), 

• friksiyon iplikçiliği (belirli uygulamalar için), 

• sarmal iplikçilik (sınırlı bir gelişme), 

• yalancı-büküm iplikçiliği (pazarda mevcut), ve 

• hava jetli iplikçilik (pazarda yer buluyor). 

Pazardaki önemi nedeniyle rotor iplikçiliği ayrı bir ciltte incelenmiştir. 

Diğer gelecek vaad eden iplikçilik metodları oldukça 

detaylı olarak sonraki bölümlerde incelenmiştir. 


13

14 


2. ÇEŞİTLİ EĞİRME METOTLARI 

2.1. Open-end eğirme işlemi 

2.1.1. Temel iplik oluşum prensibi 

Diğer tüm eğirme metotlarında materyal akışı kesintiye uğramadan 

sürekli olarak ancak elyaf tutamından bobine kadar 

kesit alanı devamlı daraltılarak işleme tabi tutulur. 

Open-end eğirme işleminde açıcı silindiri takiben hava yoluyla 

elyafın nakledilmesinden sonra belirlenen pozisyonda 

tek bir life indirgenmek üzere elyaf akışı kesintiye uğramaktadır. 

Elya akışındaki bu kesinti ya da fasıla elyaf hızının 

lokal olarak çok yüksek değerlere (100 m/s e kadar) arttırılmasıyla 

fiziksel olarak gerçekleştirilir, böylece süreklilik 

eşitliğine göre kesit alanındaki lif sayısı öyle düşük bir 

değere indirgenir ki lifler birbirleriyle teması kaybeder. Bu 

sebeple de büküm sadece iplik ucunun döndürülmesi sonucu 

verilebilir ve bu da belirgin bir şekilde daha yüksek 

dönme hızlarına neden olur. Ancak elyaf akışındaki fasıla 

open end eğirmede çok önemli ve aynı zamanda gerçekleştirilmesi 

çok zor görevlere den birine de yol açar. Her bir 

lifin konumunun kontrolü, yüksek hızlardaki hava akımı, ve 

liflerin uzatılmış şekillerini bozmadan geri toplanması ki 

bu yeni lif tutamının eldesi için çok önemlidir. Open-end 

eğirmedeki bu hassas problem aşağıda belirtildiği üzere şematik 

olarak çözülebilir (bkz Şekil 1). Ayrıştırılmış bireysel 

liflerin sürekli dönen bir iplik ucuna akmasına izin verilir. 

Fırçaya benzer açık iplik ucu kendisi ile temas eden lifleri 

yakalamakta ve sürekli dönme hareketi ile ipliğe dahil 

etmektedir. Sürekli bir şekilde oluşan ipliğin çekilip bobinlere 

sarılması gerekir. Ayrılmış liflerin tekrar bir araya 

getirilmesi için kullanılan cihaza göre metotlar arasındaki 

aşağıdaki farklılıklar ortaya çıkmaktadır: 

• rotor iplikçiliği, 

• elektrostatik iplikçilik, 

• vorteks iplikçiliği, 

• friksiyon iplikçiliği ve 

• disk iplikçilik. 

Rotor iplikçiliği pazarda dünya çapında çok yaygın kullanılmaktadır 

ve bu sebeple bu önemli ve gelişmiş sistem ayrı bir 

bölüm halinde incelenmiştir. Diğer open-end eğirme sistemleri 

burada açıklanmaktadır. 

Lif besleme 

1 

İplik 

Şekil 1 – Open-end iplk oluşumu 

2.1.2. Elektrostatik iplikçilik 

2.1.2.1. Çalışma prensibi 

7 


2 

Açık iplik ucu 

Pek çok araştırma ekibi, bunlara zamanının Sovyetler Birliği 

de dahil, lif tutamlarının elektromanyetik alan kullanılarak 

elde edilmesi olanaklarını araştırmıştır. Ancak, sadece Battelle 

Enstitüsünün önerdiği proses belirli bir dereceye kadar 

başarılı olmuştur. Electrospin Firması (ABD) bu prensibe 

dayalı bir deneysel eğirme makinasını 1971 yılında ITMA 

Paris’te sergilemiştir. 

Şekil 2 – Elektro-eğirme prensibi 

3 

5 

4 

6 

8 

9 

15

16 


Ancak o zamandan bugüne kadar elektrostatik iplikçilikten 

çok az bahsedilmiştir. Battelle prensibine (Şekil 2) dayalı işlemde 

bir fitil (2) konvasiyonel çift apronlu çekim unitesine 

(3) girmektedir ve buna 80 kata kadar çekim uygulanmaktadır. 

Lifler ön silindirden serbestçe çıkmaktadır. Bu liflerin 

lif tutamı oluşturacak ve iplik haline bükülecek şekilde 

toplanması gerekmektedir. Bu işlemlerden ilki elektrostatik 

alan ile gerçekleştirilir ve büküm, büküm-sağlayıcı birim 

(6) tarafından verilir. Büküm işlemi ile ilgili bir sorun bulunmamaktadır. 

Bu metodun karmaşıklığı ön silindir ile büküm 

elemanı (6) arasında ön silindiri topraklayarak ve büküm 

elemanına yüksek voltaj (yaklaşık 30 000 35 000 V) uygulayarak 

gerekli elektrostatik alanın oluşturulmasındadır. Bu 

alan liflerin biçimini bozmadan onları iplik ucuna (5) doğru 

ivmelendirmeli ve yönlendirmelidir. Lifler bu alana girdikleri 

zaman yüklenirler ve dipol oluştururlar, yani bir uç pozitif 

fiğer uç negatif yüklenir. Bir açık iplik ucu (5) büküm elemanından 

alana doğru yöneltilir. Bu iplik negatif yüklüdür 

ve bu sebeple her zaman ön silindire doğru çekilir. Dipol yapı 

sebebiyle ön silindir ile büküm elemanı arasında liflerde 

yüksek miktarda düzleşme gerçekleşir. Her iki uçtaki yüklenme 

farklılıkları sebebiyle silindiri terk eden lifler ivmelenir 

ve ipliğin çekimine kapılırlar. Sürekli olarak ipliğe tutunurlar. 

İplik döndüğü için lifler bağlanır. Sürekli olarak iplik elde 

edilir ve çekim silindirlerince (8) çekilir ve alma tertibatı tarafından 

(9) çapraz bobine sarılır. 

Bu işlem ile ilgili problem ipliğin elektrostatik alanda elde 

edilmesidir, bu durum aşağıda belirtildiği gibi açıklanabilir: 

(a) Liflerin yüklenmesi, ve bundan dolayı eğirme bölgesindeki 

davranışları havanın nemine bağlıdır. Bu nedenle 

her lif tipine göre spesifik ve son derece üniform çevre 

koşullarının sağlanması gerekmektedir. Makinanın kondisyone 

edilmesi gerekebilir. 

(b) Her lifin üzerindeki yük ve dolayısıyla her lifin hareketi 

kütlesine bağlıdır. Bu nedenle düşük kütleli kısa lifler 

uzun liflere göre farklı davranacaktır. 

(c) Elektrostatik alandaki liflerin sayısına bir limit getirilmelidir 

çünkü aksi halde yüklenme ve dipol oluşumu esnasında 

karşılıklı olarak sorun yaratacaklardır. Dolayısıyla 

sadece ince iplikler üretilebilir. 

(d) Aynı etki yüksek hızlarda elyaf beslendiğinde de gözlenmektedir; 

üretim miktarında da bir limit bulunmaktadır. 

Bu problemler nedeniyle elektrostatik iplikçiliğin iplikhanelerde 

kullanılma şansı yoktur. 

2.1.2.2. Özellikler 

Bir makinadaki eğirme pozisyonu 

sayısı (1971) 20 (1 deney makinası) 

Çıkış hızı Max. 40 m/dak 

Hammadde Pamuk 

Numara aralığı Ne 20 – 40; 15 – 30 tex 

Beslenen materyal Fitil 

İplik çeşidi Konvansiyonel, tek iplik 

İplik özellikleri Düşük üretim hızlarında iyi 

iplik kalitesi, ring-iplik karakteri, 

ring ipliğe benzer yapı, 

sadece ince iplikler için 

Özel durumlar İplik kalitesi atmosferik çevre 

koşullarına bağlıdır 

Uyarılar Ozon oluşumu 

2.1.3. Vorteks İplikçilik 


Goetzfried ve Lord tarafından kapsamlı araştırmalar ve testler 

gerçekleştirilmiştir. Ancak proses sanayi seviyesine polonyalı 

Wifa-ma-Polmatex firması tarafından getirilmiştir. Bu 

tipteki çok sayıda makina Polonya’da deneysel olarak kullanılmaktadır 

ya da kullanılmıştır. Ancak bu eğirme sistemi 

gerçek anlamda bir sanayi başarısını hiçbir zaman sağlayamamıştır. 

Bu eğirme sisteminde (Şekil 3) iplik bir hava girdabıyla 

tüpün (1) içerisinde oluşturulmaktadır. Bu amaçla 

bir vakum kaynağıyla (6) hava tüpün içerisine teğetsel yarıklardan 

(2) emilmektedir. Giriş yapan bu hava spiral şekilli 

tüp duvarında yukarıya doğru hareket eder ve tüpün üst kapağına 

(3) ulaşır. Tüpün tepesi kapakla (3) kapalı olduğundan 

hava tüpün merkezine doğru döner ve tekrar vakum kaynağına 

doğru hareket eder. Böylece kapakta (3) sürekli aynı 

yönde dönen bir hava girdabı (vorteks) (5) oluşturulmuştur. 

Açılmış lif materyali teğetsel yarıklardan (4) bu sisteme girer. 

Yükselmekte olan hava akımı lifleri yakalar ve girdaba 

(5) doğru taşır. İplik elde etmek için açık iplik ucu üst kapaktaki 

(3) bir açıklıktan tüpün içine girer. Girdap iplik ucunu 

yakalar ve liflerle aynı yönde halkalar halinde büker. İpliğin 

üst kısmı çekme silindirlerince tutulduğu ve alt kısmı 

döndüğü için iplik ucunun girdaptaki her dönüşü ipliğe bir 

tur büküm verir. 

İplik oluşumu kendiliğinden meydana gelir çünkü ipliğin girdaptaki 

dönen ucuna sürekli dönen, yüzen lifler gelir ki bunlar 

iplik ucu tarafından yakalanır, bir araya getirilir ve sürekli 

olarak bükülür.

İplik oluşumu ile bir problem iyi lif konumlandırılmasının 

sağlanması, liflerin doğru ve düzgün biçimde birleştirilmesinin 

gerçekleştirilmesidir, yani iplikte yeterli mukavemetin 

sağlanmasıdır. Bu sebeple, sağlanabilir en yüksek düzgünlüğe 

sahip sentetik lifler kullanılmaktadır. İkinci bir kusur 

ise eğrilmiş iplikteki büküm varyasyonudur. Aslında girdaptaki 

(5) elyaf halkasının dönüş hızı bu halkadaki kütle varyasyonları 

sebebiyle sabit değildir. Bu sebeple, verilen bükümde 

zamana bağlı olarak farklılık göstermektedir. Diğer 

yandan işlemin büyük avantajı ise yüksek hızda dönen makina 

parçasının olmamasıdır. 

A-A 

Şekil 3 – Vorteks eğirme prensibi 

5 

A A 

6 

3 

2 

1 

4 



Bir makinadaki eğirme ünitesi 

sayısı 192 

Çıkış hızı (üretim hızı) 100 – 150 m/dak. 

Hammadde Sentetik lifler 40 – 50 mm 

Numara aralığı Ne 7.5 – 30; 20 – 80 tex 

Besleme materyali Cer şeridi 

İplik tipi Konvensiyonel, tek iplik 

İplik özellikleri Düşük mukavemet, büküm 

çeşitliliği, pürüzlü yüzey 

Kullanım alanı Basit dokuma ürünler 

Avantajlar Hızlı dönen parçaların 

olmaması, basit makina 

Özel durum Yetersiz iplik kalitesi sebebiyle 

pamuk işlenemez 

2.1.4. Friksiyon iplikçiliği 


İplik 

Şekil 4 – Friksiyon iplikçiliğinin prensibi 

Lifler 

Delikli silindirler 

Bu işlem open-end grubuna dahil edilmiştir çünkü lif tutamının 

(cer şeridi) tek bir life dek açılması ve daha sonra 

yeni bir demet (iplik) halinde birleştirilmesi gerekmektedir. 

Yeni bir demetin oluşması için emme işlemi, örneğin 

içsel vakuma sahip delikli silindirler, kullanılmaktadır, böylece 

her bir lif, ipliğin dönmekte olan açık ucuna ulaştırılabilmektedir. 

Liflerin birleştirilmesi ve mukavemetin sağlanması 

iki silindirin birbirine yaklaştığı bölgede sürekli 

dönmekte olan iplik ucunun hareketinden etkilenmektedir. 

İplik ucunun dönüşü iki silindirin dönme hareketiyle sağlanır 

ve silindir yüzeyindeki sürtünme teması ile oluşur. Yakınlaşma 

bölgesinde sürekli biriktirme ve birleştirme işlemi 

sonucunda elde edilen iplik sürekli olarak çekilip çapraz sarımlı 

olarak bobinlere aktarılır. 

17

18 


Elde edilen ipliğin inceliği birim zamanda beslenen elyaf miktarına 

ve ipliğin çekim hızına bağlıdır; tur adedi ise iplik dönüş 

sayısı ve sarma hızı arasındaki ilişkiyle belirlenir. İpliğe verilen 

büküm, ipliğin iki silindir arasında dönmesiyle sağlanabilecek 

olandan belirgin miktarda daha düşüktür. Bu durum, genelde 

kaymaya bağlanır, iplik oluşum işleminin çok karışık detayları 

sonucu ortaya çıkmaktadır. Friksiyon eğirme işleminin ve rotor 

iplikçiliğinin ekonomik ve teknolojik limitleri hemen hemen 

aynı numara aralığındadır. Pazarda birbirlerinin direkt rakibidirler. 

2.1.4.2. Sınıflandırma 

Eğirme işleminde gerçekleştirilmesi gereken operasyonlar 

rotor iplikçiliği ile aynıdır: 

• elyaf demetinin açılması; 

• liflerin ivmelendirilmesi; 

• liflerin yeni bir demet formunda toplanması; 

• bükümle mukavemet kazandırılması; 

• oluşan ipliğin çekilmesi; 

• çapraz sarımlı bir bobine sarılması. 

Açma işlemi rotor iplikçiliğinde bu amaçla kullanılan elemanlarca 

gerçekleştirilir. Liflerin toplanması/birikmesi dönen 

ya da sabit yüzeylerde gerçekleştirilebilir ve büküm 

bazı yüzeylerden kuvvet transferi ile verilebilir. Değişik tipte 

toplama prosedürleri ve değişik pek çok yüzey çeşitleri kullanılabilir. 

Dolayısıyla tek bir çeşit değil çok çeşitli friksiyon 

iplikçiliği vardır. Bunları birbirinden aşağıdaki parametreler 

ayırmaktadır: 

• besleme: 

(a) tek şerit besleme; 

(b) birden çok şerit besleme (Dref-2000 ve Dref-3000); 

• açma düzeneği: 

(a) tek bir açma birimi; 

(b) iki açma birimi ya da çekme donanımları (Dref-3000); 

• toplama ve bükme işlemlerinin ayrılması: 

(a) ayrılmış toplama ve sürtünme düzenekleri; 

(b) toplama düzeneği olarak da görev yapan sürtünme 

düzeneği; 

Lifler 

İplik 

a b c 

emiş Delikli 

emiş emiş 

silindirler 

Şekil 5 – Friksiyon iplikçiliğinde liflerin yönü 

• sürtünme yüzeylerinin sayısı: 

(a) tek bir sürtünme yüzeyi (Dref-1); 

(b) iki sürtünme yüzeyi; 

• sürtünme düzeneğinin tipi: 

(a) delikli silindir; 

(b) bir delikli silindir ve bir pürüzsüz silindir (kör silindir); 

(c) iki disk; 

(d) disk ve silindir kombinasyonu; 

(e) iki çaprazlanmış kayış. 

En geniş kullanıma sahip olanlar aşağıdaki karakteristiklere 

sahip olanlardır: 

• tek şerit besleme; 

• bir açıcı silindir; 

• toplama düzeneği olarak da görev yapan sürtünme düzeneği; 

• iki sürtünme yüzeyi; 

• iki delikli silindir ya da bir delikli ve bir kör silindir kombinasyonu. 

2.1.4.3. Teknolojik ilişkiler 

Besleme 

Çoklu şerit besleme düzgünsüzlüğü iyileştirmektedir ancak 

yüksek maliyetlere sebep olmaktadır ve yüksek derecede 

açma işlemini gerektirmektedir. 

Açma 

Açma işlemi rotor iplikçiliğindeki gibi gerçekleştirilmektedir. 

Burada ayrıca serbest kalan liflerin düzgünleştirilmesi 

ve boyuna oryantasyon derecesi problemlidir, ama iplik 

özelliklerine etkisi yüksektir. 

Elyaf transportu 

Liflerin toplama donanımına hareketi yönlendirme kanallı 

(Platt Saco Lowell Masterspinner) ya da kanalsız (Dref-2000) 

olarak serbest uçuş (hava akımıyla) ile sağlanır. Liflerin bir 

kanal olmadan yönlendirmesiz serbest uçuşlarında lif oryantasyonu 

bozulur, bu da sadece iplik özelliklerini olumsuz etkilemekle 

kalmaz ayrıca eğirme limitlerini de etkiler.

Lif toplama/biriktirme 

Lifler hava akımıyla emilerek toplama yüzeyine ve açık iplik 

ucuna doğru (Şekil 5 (a), (b) ve (c)) çekilir. Rotor iplikçiliğinde 

toplama esnasında lifler ilave olarak ivmelendirilir 

ve böylece düzleştirilir ama friksiyon eğirmede tam tersi 

gerçekleşir. Lifler bir yüzeye temas eder yani daha yavaş 

hareket ederler. Sonuç olarak lif burulması ve lif oryantasyonunda 

bozulma olur. Lifler iplikle ilmek yaparak bağlanır 

[1]; bu efekt elde edilen iplikte açıkca görülebilir ve daha 

uzun lifler söz konusu ise daha bariz olur. Friksiyon eğirme 

sonucu elde edilen ipliğin mukavemeti rotor ipliklerden 

daha düşüktür. Hareket yönü açısından lifler silindirlerle 

ve iplik çekme yönüne dik açıyla duran açık iplik ucuyla 

aynı yönde ya da tam tersi yöndedir. Luen-enschloss ve 

Brockmanns [2] tarafından tanımlanan sistemle uyumlu 

olarak, referans ileriye (Şekil 5 (b)) ya da geriye (Şekil 5 

(c)) eğirme şeklinde belirtilir. Genel olarak, lif kılavuzlama 

şu şekilde sınıflandırılabilir (bkz. Şekil 5): 

• dik açılı kılavuzlama (a); 

• ileri kılavuzlama (b); ve 

• geri kılavuzlama (c). 

Rotor iplikçiliğinde olduğu üzere friksiyon iplikçiliğinde de 

geri dublaj sağlanır, ama friksiyon iplikçiliğinde dublaj derecesi 

daha düşüktür. 

Büküm verme 

Büküm verme işlemi de toplama ve birleştirme kadar büyük 

problemlere neden olur. Gevşek liflerden oluşan bir tutamın 

silindirler üzerinde sürtünme aracılığıyla ancak silindirlerdeki 

yüksek temas basıncından faydalanmadan büküm alması 

gerekmektedir. İpliklerin dönerek taşınması sürtünme katsayısına 

ve temas basıncına bağlıdır; her iki değeri de eğirme 

pozisyonları arasında ve zamana karşı sabit tutmak çok 

zordur. Bariz olarak gerçekleşen kayma ise değişkendir. Bu 

sebeple friksiyon ipliklerinin önemli bir özelliği verilen büküm 

miktarındaki belirsizliktir. Yine de, teknik ve ekonomik 

açılardan, büküm vermede kullanılan bu metot kayda değer 

avantaj sağlar. Pratik olarak tüm diğer büküm donanımlarında 

büküm elemanının bir dönüşü ipliğe bir tur büküm vermektedir. 

Friksiyon iplikçiliğinde büküm elemanının bir dönüşü 

birkaç tur büküm verebilmektedir. Bunu sağlayan ise 

silindirlerin ve ipliğin çapları arasındaki büyük farklılıktır. 

1 

a 


Şekil 6 (a) ve (b) referans alınırsa, ipliğin bir tur dönmesi 

için silindirin (1) tam turun belirli bir oranını yapması gerekmektedir, 

yani silindirin tam bir turu ipliğin 100 ya da 

daha fazla tur yapması anlamına gelmektedir. Şekilde ayrıca 

kalın ipliklere kıyasla ince iplikler (daha küçük iplik çapına 

sahip) için aktarma oranı daha fazla olduğu görülmektedir. 

Böylece silindirin bir tam turunda, ince iplik kalın ipliğe 

kıyasla daha fazla büküm alır. Bu durum her ne kadar ince 

ipliğin silindir yüzeyine daha küçük olan temas alanı daha 

fazla kaymaya sebep olsa da geçerlidir. Sadece bu eğirme 

metodunda sevk hızı iplik numarasından bağımsızdır [1]. 

Aktarma oranının (maks. 200:1) başka avantajları da vardır; 

şöyle ki çap oranı düşünüldüğünde her ne kadar silindir 

turunun %15 – 40 ının iplikçe yapıldığı göz önüne alınsa 

da daha düşük silindir dönüşü de yeterli olabilmektedir [2]. 

Böylece sevk hızları daha yüksek olabilir. 500 m/dak ve 

daha yüksek eğirme hızlarına ulaşılabilmektedir. Maalesef 

pratikte eğirme hızları iplik kalitesi sebebiyle 200 m/dak 

ile sınırlıdır. Aslında beslenen elyaf miktarının artması iplik 

kalitesinde bozulmaya sebep olmaktadır. 

2 

Şekil 6 – Friksiyon iplikçiliğinde silindirlerin temas bölgesinde ince ve 

kalın iplikler 

Çekme ve sarma 

Diğer pek çok eğirme sisteminin tersine, oluşan iplik eğirme 

bölgesinden alınırken ipliğin gerginliği (dolayısıyla iplik 

kopuş sıklığı) çok düşüktür. Dolayısıyla gerginliğin eğirme 

limitlerine hiçbir etkisi yoktur. İplik çapraz sarımlı olarak 

bobinlere sarılır bunun sonucu konvansiyonel iplikçilikteki 

gibi aktarma işlemine gerek olmaz. 

1 

b 

2 

19

20 


2.1.4.4. Avantajlar ve dezavantajlar 

Avantajlar şunlardır: 

• yüksek çıkış (üretim) hızları; 

• düşük iplik maliyetleri (ring iplikçiliğinden daha düşük); 

• aktarma (yeniden bobinleme) işleminin olmaması; 

• iplik kopuşu oranının düşük olması; 

• ring ipliğine benzer iplik özellikleri; 

• sargı liflerinin olmaması; 

• optik olarak iyi kütle düzgünsüzlüğü (örme mamullere çok 

uygun); 

• rotor ipliklere kıyasla daha iyi ve yumuşak tuşe; 

• pürüzsüz iplik görünümü. 

Dezavantajlar şunlardır: 

• düşük iplik mukavemeti; 

• yüksek iplik kıvrılması eğilimi; 

• iplik kesit alanında çok sayıda life gerek olması; 

• eğirme şartlarının sabit tutulmasında zorluk; 

• yüksek miktarda hava tüketimi; 

• artan eğirme hızlarıyla düzgünsüzlüğün ve hataların 

artması ve sonrasında iplik mukavemetinde düşme. 

1 

Şekil 7 – Dref-2000 eğirme sistemi 

5 

2 

3 

4 4 

6 

7 

5 

2.1.4.5. Dref-2000 

Dr. E. Fehrer’in geliştirdiği (Şekil 7) bu yöntemde bir ya da 

daha fazla tarak şeridi çekim düzeneğinden (1) çıktıktan 

sonra ana açıcı silindirden (2) (testere dişi tellerle kaplı silindir) 

geçer. Çekim düzeneği sadece hafif bir çekim etkisi 

sağlarken testere dişli silindir elyaf demetini tek lif haline 

gelinceye kadar açar. Bu şekilde ayrılmış olan lifler bir 

üfleyici (3) tarafından silindirden kaldırılır ve bir demet (7) 

halini alır daha sonra bu lifler iki delikli silindire (4) doğru 

alçalır. Her bir silindirde emiş akımı (5) lifleri iki silindir arasındaki 

temas bölgesine çeker. İpliğin açık ucu (6) bu alana 

doğru yönelir ve delikli silidirlere doğru çekilir. Silindirler 

dönmekte olduğu için temas bölgesindeki iplik de döner. 

Yeni gelen lifler dönen iplikle temasa geçer ve böylece yakalanır 

ve bükülür. Temas bölgesine yeni gelen liflerin ipliğe 

bükülmesi için tek yapılması gereken ipliği sürekli olarak bu 

bölgeden çekip almaktır. 

Dref-2000 temel olarak kalın ipliklerin (orta uzundan uzun 

kesikli liflere kadar) ve geri kazanılmış ipliklerin üretilmesine 

uygundur. Bu pazar segmentlerinde, Dref-2000 sağlam 

bir yere sahiptir. 

2.1.4.6. Dref-2000’in özellikleri 


Sayısı 6 – 64 

Sevk hızı (üretim hızı) 250 m/dak 

Hammadde Yün, sak lifleri, sentetik 

lifler, ikincil lifler 

Numara aralığı Ne 0.3 – 14.5; 2 000 – 40 tex 

Besleme materyali Tarak şeridi 

İplik bobini Max. 8 kg 

İplik tipi Normal OE iplik 

İplik özellikleri Strayhgarn karakterde, yu- 

varlak, düzgün 

Kullanım alanı Ev tekstili, halılar, battani- 

ye, geri dönüştürülmüş ma- 

mul, teknik ürünler 

Avantajlar Atıkların eğrilmesi, işlem 

aşamalarının azaltılması 

Özel durumlar Geri dönüşüm, fantezi iplik 

üretimi, özlü iplik 

2.1.4.7. Platt Saco Lowell Masterspinner 

Şekil 8 ve Şekil 9 da gösterilmiştir. Normal olarak kısa lif iplikçliğinde 

üretilmiş bir cer şeridi (2) açma düzeneğine bir 

kovadan (1) beslenir. Bu düzenekte bir besleme silindiri (3) 

ve açıcı silindir (4) bulunur ve rotor iplikçiliğindeki gibi elyaf 

tutamını açar.

Şekil 8 – Masterspinner friksiyon eğirme makinası 

11 

10 

9 

8 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

7 

2 

4 


Şekil 9 – Masterspinner eğirme prensibi 

8 

5 

A-A kesit görünüşü 

6 7 

Açılmış lifler özel bir şekle sahip lif kanalından (5) geçer, 

emiş silindirinin (6) içindeki vakum tarafından oluşturulan 

hava akımıyla taşınarak iki sürtünme silindirinin arasındaki 

temas bölgesine ulaşır. Daha önce de bahsedildiği gibi 

bu silindirlerden birisi emiş silindiri (6) görevi yapabilmesi 

için deliklidir, ikinci silindir ise deliksizdir. Yukarıda açıklanan 

metotta da belirtildiği şekilde temas alanında bir iplik 

(8) elde edilir, çıkış (9) ve sarım (10) silindirleriyle çapraz 

sarımlı bobine (11) sevk edilir. 10 pozisyonlu belirli sayıdaki 

makina ile 144 eğirme pozisyonlu tam ölçekli bir makina 

1980li yıllarda iplikhanelere teslim edilmiştir. Ancak bu makinalar: 

• yetersiz iplik mukavemeti, yani lif özelliklerinden yetersiz 

yararlanma, ve 

• eğirme sonuçlarındaki tutarsızlık nedeniyle uzun süreli 

başarılı olamamıştır. 

Bu sebeplerle Masterspinner pazarda yok olup gitmiştir. 

A 

A 

21

22 


2.1.4.8. Masterspinner özellikleri 

Bir makinadaki eğirme 

pozisyonu sayısı 144 

Çıkış hızı (üretim hızı) 150 – 300 m/dak 

Hammadde Pamuk ve sentetik lifler 

(40 mmye dek); karışımları 

Numara aralığı 16 – 60 tex; Ne 10 – 36 


İplik tipi Gerçek büküme sahip 

open-end iplik (sargı lifleri 

olmadan) 

İplik özellikleri Düşük mukavemet, düşük 

düzgünsüzlük 

Kullanma alanı Örme ipliği, havlı iplik, 

bazı atkı iplikleri 

Avantajlar Düşük üretim maliyetleri, 

otomasyon imkânı, hızlı 

hareket eden parçaların 

olmaması 

Özel durumlar Kullanım alanı sınırlı, üre- 

tim hızı iplik numarasından 

bağımsız ancak iplik kalite- 

si ile sınırlı 

2.1.5. Manchester Üniversitesi Discspinner 

Şekil 10 [3] da da görülebileceği gibi pek çok open-end 

eğirme işleminde olduğu gibi tek bir cer şeridi (1) bir besleme 

düzeneğinden (2) elyaf demetini tek bir life kadar açan 

açıcı silindirlere (3) ulaşır. Bir fan, diskte (4) kısmı vakum 

(hava akımı 8) oluşturur ve açılmış lifleri delikli diskin 

(eğirme diski 4) toplama yüzeyine ulaştırır. Açık uçlu bu 

iplik (5) açıcı silindirin tam karşısında bulunan eğirme bölgesine 

emişle çekilir. İplik sürekli olarak harici büküm elemanı 

(6) tarafından bükülür, böylece ipliğin açık ucu sürekli 

olarak eğirme diskinin delikli yüzeyinde döner. 

7 

Şekil 10 – Disk eğirme presibi 

6 

5 

1 

2 

4 

3 

4 

3 

8 

Bu da ipliğe dahil olan liflerin de büküm almasını sağlar ve 

böylece sürekli iplik oluşumu open-end eğirme prensibine 

paralel gerçekleşmiş olur (Bölüm 2.1.1). Bu şekilde elde 

edilen iplik sarım silindirlerince (7) çekilip çapraz sarımlı 

bobinlere sarılmalıdır. 

Liflerin toplama ve büküm işlemlerinin ayrı olması bu işlemin 

ilginç bir özelliğidir. Her biri ayrı birer eleman tarafından 

gerçekleştirilir. Bu da değişik büküm elemanları 

kullanma olanağını sağlar. Böylece işlem esnek hale gelir. 

Ancak geliştirme aşamasından öteye geçememiştir. 

2.2. Büküm İplikçiliği 

Bir süredir bilinen ancak son yıllarda yeniden keşfedilen bir 

işlemdir. Günümüzde genelde kamgarn iplikçiliğinde kullanılmaktadır. 

İki sistem söz konusudur: 

• Duospun, Ems SA ve Huber ve Suhner AG tarafından; ve 

• Sirospun, Zinser Textilmaschinen GmbH tarafından geliştirilmiştir. 

İşlemin farkı ve patentlenebilir tek noktası çekim düzeneğini 

terk eden iki uçtan bir tanesinin kopması durumunda uygulanan 

prosedürdür. Duospin işleminde iki iplik neredeyse 

anında birleştirilirken Sirospun sistemi bu tek eğirme pozsiyonunda 

eğirme işlemini durdurur. 

İşlemin şekli [4] Şekil 11 ve Şekil 12 de görülebilmektedir. 

İki fitil genelde ring iplik makinalarındaki gibi konvansiyonel 

ama biraz geliştirilmiş çekim düzeneğinden geçer. Normal 

seviyede bir çekimle inceltilmiş olan elyaf tutamı sevk 

silindirlerini ayrı ayrı terk eder. Bu noktada her ikisi de sıradan 

iğ (kops) tarafından verilen bükümü almaktadır; bu 

yüzden eğirme üçgeni içerisinde her ikisi de iki ayrı iplik 

olarak bükülmüş haldedir ve bunlar kompozit iplik oluşturmak 

üzere birleştirilirler. Elyaf tutamlarından her biri ve 

elde edilen kompozit iplik bükülüdür ve hepsinde bükümün 

yönü aynıdır. Bu büküm-üzerine-büküm (ZZ ve ya SS) sonucunda 

farklı yöne bükümle elde edilmiş katlı ipliklere (ZS 

ve ya SZ) kıyasla daha sıkı, sıkıştırılmış merkezli, iplik elde 

edilir. Bu şekilde iplik üretebilmek için ring iplik makinasına 

sadece yardımcı belirli parçaların ilave edilmesi ve normalden 

iki katı kadar bobin taşıyacak genişletilmiş cağlık 

montajı gerekmektedir. 

Kamgarn iplikçiliğinde kullanılmakta olan bu eğirme işlemi 

özellikle ekonomik avantajlar sağlamaktadır çünkü, ring 

makinalarının ve bobin makinalarının üretimi ikiye katlanmaktadır 

(yaklaşık aynı hızlarda bir yerine iki iplik). Ayrıca 

katlama ve büküm işlemleri de yapılmamaktadır.

Dolayısıyla kamgarn iplikçiliğinde büküm iplikçiliği pazardan 

belirli bir payı garantilemiştir. Ancak değişik büküm 

yapısı sebebiyle konvansiyonel 2 katlı ipliklerin yerini tamamen 

alamaz. 

Şekil 11 – Büküm iplikçiliğinde iplk oluşumu 

Arka silindir 

Apron 

Ön silindir 

İplik kılavuzu 

Şekil 12 – Büküm iplikçiliği işlemi 


23

24 


2.3. Friksiyon (self-twist) metodu 

2.3.1. Teknolojik ilişkiler 

Bu eğirme sistemi Avustralya’da CSIRO araştırma merkezi 

tarafından geliştirilmiştir. Karşılıklı hareket eden ovalama 

silindirleri arasından geçen elyaf tutamı değişen yönlerde 

(kısa bir uzunlukta Z ve S yönlerinde) büküm almaktadır. 

Büküm verilmediği zamanlarda ise büküm turları açılmaktadır. 

Ancak eğer aynı yönde büküme sahip iki elyaf tutamı 

birbirine paralel ama birbirine iyice yakın bir şekilde geçerse 

bükümün açılması anı her bir iplik üzerine ayrı olarak etkiyemez; 

bu iki ipliği birbiri üzerinde bükecek şekilde etkili 

olur. Böylece 2 katlı ve sürekli değişen yönde büküme sahip 

iplik elde edilir: iplikte S büküm varken katlı iplikte Z büküm, 

ve iplikte Z büküm varken katlı iplikte S büküm (Şekil 

13) meydana gelir. 

Ancak, ovalama silindirlerinin strokunda geri dönüş noktaları 

bulunması sebebiyle her Z büküme sahip kısımla peşi 

sıra gelen S büküme sahip kısımların arasında her zaman 

kısa bir aralık kalmaktadır. Bu bölgede katlı iplikte de büküm 

bulunmamaktadır (Şekil 14). Böyle bir ipliğin mukavemeti 

yoktur. Bobine sarılamaz ya da her hangi başka bir işleme 

tabi tutulamaz. 

S 

Z 

Sürtme işlemi 

Paralel lifli bölge 

Ovalama silindirleri 

Bu bükümsüz bölgelere rağmen yeterli seviyede iplik dayanımı 

elde edebilmek için iki ipliğin birbirine paralel ilerlemesine 

izin verilmemelidir, bunun yerine belirli bir faz farkı 

ile ilerlemelidirler. Daha sonra sadece bir ipliğin Z büküme 

sahip olduğu (ikinci iplikte sıfır bükümle) ve ya her iki iplikte 

Z büküm olduğu kısımda katlı iplikte S büküm verilmelidir. 

Benzer şekilde sadece bir ipliğin S büküme sahip olduğu 

(ikinci iplikte sıfır bükümle) ve ya her iki iplikte S büküm 

olduğu kısımda katlı iplikte Z büküm verilmelidir. Eğer kaçınılmaz 

olarak S bükümlü iplik kısmı Z bükümlü bir kısımla 

birleşiyorsa torsiyon kuvvetleri katlı iplikte hiç büküm olmayacak 

şekilde iplikleri dengeye getirir. bu sebeple bu işlemle 

elde edilen iki katlı iplik her zaman üç bölgeden oluşur 

(Şekil. 15): 

Şekil 13 – Lif tutamının karşılıklı sürtmeye tabi tutulması Şekil 14 – Düzeltilmiş iki elyaf demetinin friksiyon ile birleştirilmesi 

Z 

S 

S 

Z

• z bükümlü iki iplikten oluşan S bükümlü katlı iplik, katlardan 

birisi kısa uzunlukta bükümsüz bölge içerir; 

• katlanmadan birbirine paralel iki iplikten oluşan kısım, 

ipliklerden birisi S ve diğeri Z büküm; 

• s bükümlü iki iplikten oluşan Z bükümlü katlı iplik, katlardan 

birisi kısa uzunlukta bükümsüz bölge içerir. 

Bir tane büyük zayıf nokta yerine (Şekil 14), üç tane daha 

küçük zayıf nokta yaratılmıştır. 2 katlı bir iplik sarım işlemine 

imkan verecek kadar mukavemete sahiptir ama bu 

mukavemet daha başka işlemler için yetersizdir. Bu yüzden 

tekrar bükülmesi gerekmektedir. Ancak katlı iplikte değişen 

yönlerde büküm bulunduğu için ilave katlama (2 ye 1 

büküm işlemi) işlemiyle sürekli değişen farklı büküme sahip 

bölgelerden oluşan katlı bir iplik elde edilir (Şekil 16). 

S+Z 

O+Z 

Z+Z 

Z+O 

Z+S 

O+S 

S+S 

S+O 

S+Z 

Şekil 15 – Faz farkına sahip iki elyaf tutamının birleştirilmesi 

S 

O 

Z 


2.3.2. Repco iplikçiliği 

(self-twist eğirme – Platt Saco Lowell) 

Platt Saco Lowell self twist eğirme metodunun lisansını CSIRO 

dan almıştır. Söz konusu makinaya Repco makinası denmektedir. 

Sekiz fitil (2) cağlıktan (1) gelerek çift apronlu çekim düzeneğine 

(3) girer, burada normal oranda çekim uygulanır 

(Şekil 17). Bir sürtme düzeneği (4) çekim düzeneğini takiben 

gelir ve karşılıklı iki tane friksiyon silindirinden oluşur. 

Bu düzenekten geçtikten sonra çekim düzeneğini terk eden 

elyaf tutamı değişken büküme maruz kalır. Büküm turları 

birbirini sıfırlamadan önce bileşenler her iki tutam arasında 

faz farkı olacak şekilde bir araya getirilir (Şekil 15). Bu şekilde 

daha önce bahsedilmiş olan self-twist (ST) katlı iplik 

elde edilir. Dört iplik sarım tertibatına (5) ulaşır ve çapraz 

sarımlı bobinler olarak sarılır. Bu işlem sadece uzun stapelli 

lifler için uygundur ve bu yüzden sadece kamgarn iplikçiliğinde 

kullanılır. 

Şekil 16 – İki katlı Repco ipliğin büküm yapısı 

25

26 


Şekil 17 – Repco eğirme makinası 

5 

1 

4 

2 

3

2.3.3. Repco makinasının özelllikleri 

Her bir makinadaki eğirme 

pozisyonu sayısı 4 (5) 

Cıkış hızı (üretim hızı) Max. 300 m/dak 

Hammadde Yün ve sentetik lifler 

Numara aralığı Ne 9/2 – 45/2; 13 – 65 tex x 2 

Besleme materyali Fitil 

İplik tipi Katlı iplik (2ye1) 

İplik özellikleri Tam, yuvarlak, büküm 

varyasyonları 

Kullanım alanı Dış giyim, süveter 

Avantajlar Düşük enerji tüketimi, az 

yer kaplar, düşük işçi 

gereksinimi düşük gürültü 

Özel karakteristikleri Hazırlık makinalarına ger- 

ek vardır 

Notlar Kamgarn sektörü 

1980lerde kamgarn sektöründe Repco iplikçilik özellikle 

önemli ekonomik avantajları yüzünden önemli yer tutmaktaydı. 

Ancak günümüzde mevcut Repco makinarı aşağıda 

belirtilen sebeplerden dolayı ortadan kaybolmuştur: 

• Platt Saco Lowell bu metot için geliştirme çalışmalarına 

devam etmemiştir (Platt Saco Lowell firması artık kapanmıştır); 

• Repco ipliğin yapısı klasik iki katlı iplik yapısından farklıdır; 

• büküm verme sürtünmeye bağlıdır ve dolayısıyla ayarlanması 

ve sabit tutabilmesi oldukça hassastır. 

2.4. “Sarmal=Wrap” İplikçilik 

2.4.1. Çalışma prensibi 

Bu sistem şekil 18 ve Şekil 19 da gösterilmiştir. Fitil ya da 

şerit (1) üç, dört ya da beş silindirli çekim düzeneğinde çekime 

tabi tutulur. Çıkan elyaf demeti gerçek büküm verilmeden 

oyuk iğe (3) sevk edilir. 

Demet dağılmadan belirli bir mukavemet kazandırmak için 

elyaf demeti çekim düzeneğinden çıkar çıkmaz bir filament 

iplikle (4) sarılır. Sürekli filament ipliği oyuk iğe monte edilmiş 

hızla dönen küçük bobinden (5) sağlanır. Çıkış silindirleri 

sarmal ipliğin üretilen sarmal ipliği sarım tertibatına 

yönlendirir. 

Sarmal (wrap) iplik iki bileşenden oluşmaktadır, iplik merkezinde 

bükümsüz kesikli elyaf (a) ve merkezin etrafına sarılmış 

filament ipliği (b). Bu metot pek çok üretici tarafından 

piyasaya sunulmuştur, örneğin, Leesona, Mackie, vb. 

bu sistemlerden en popüler olanı ise Suessen firmasının 

geliştirmiş olduğu ParafiL metodudur ve bu metot daha detaylı 

anlatılacaktır. 

1 

2 


Şekil 18 –“Sarmal yöntemle=Wrap”- eğirme prensibi 

5 

3 

a b 

Şekil 19 – Sarmal (Wrap) eğrilmiş iplik 

7 

6 

4 

27

28 


2.4.2. Suessen tarafından geliştirilen ParafiL sistemi 


Suessen iki makina tipi sunmuştur: PL 1000 orta büyüklükteki 

bobinlerle, 25 – 100 tex aralığındaki iplikler için ve 

PL 2000, büyük bobinlerle. 25 – 500 tex aralığındaki iplikler 

içindir. İşlenecek hammaddeye göre üç, dört ve ya beş silindirli 

çekim düzenekleri kullanılır. Oyuk iğin (Şekil 20) dönme hızı 

35 000 dev/dak. ile sınırlıdır ve yalancı-büküm düzeneği 

olarak tasarlanmıştır. Elyaf demeti (Fa) iğden dik şekilde doğrudan 

geçmez, bunun yerine iğe girdikten hemen sonra tekrar 

dışarı çıkar (1) ve iğ çapının dörtte birine denk gelecek şekilde 

tekrar iğ etrafında yol alır. Böylece iğ döndükçe demete delikli 

iğin başı ve çekim düzeneği arasında büküm verilmiş olur. Bükümle 

sağlanan bu turlar yalancı büküm prensibine göre iğin 

kafasında tekrar sıfırlanır. Bu yalancı büküm, demetin, etrafına 

filament ipliğinin (Fi) sarılmasından önce, dağılmasını önler. 

Besleme materyali olarak şeritler kullanılır; fitil kullanılmamaktadır. 

ParafiL ipliği (Suessen firması tarafından “Parallelyarn” 

olarak adlandırılır) ring ipliklere göre daha düzgündür. Kullanılan 

filament ipliği ve paralel lif oryantasyonunun yüksek olması 

sebebiyle iplik mukavemeti daha iyidir. Örtme gücü yüksektir 

ve tüylülüğü düşüktür. İplikler genel olarak aşağıda belirtilen 

alanlarda kullanılır: 

• örme ipliği; 

• velürler (ev ve otomotiv döşemelikleri); 

• dokuma mamuller (bay ve bayan giyimi); 

• halı iplikleri (temel olarak havlı halılar). 

Halen proses kısa stapelli liflerden çok uzun ştapel liflere uygundur, 

örneğin 60 mm üzerindeki liflere. ParafiL ipliklerinde 

filament ipliğin %2 – 5 ini oluşturur. 




Çıkış hızı (üretim hızı) 200 m/dak 

Hammadde Sentetik lifler 

60 – 220 mm + filament 

Numara aralığı 25 – 500 tex; Ne 1.2 – 24 


İplik tipi Flament-sarımlı, tek katlı iplik 

İplik özellikleri Yüksek mukavemet, yüksek 

düzgünlük, iki bileşenli iplik 

Kullanım alanı Halılar, ev tekstilleri, dış giyim 

Avantajlar Oldukça düşük üretim mali- 

yetleri 

Özel durumlar Filament bobinleri için ayrı 

bobin makinasına ihtiyaç 

vardır 

Fi 

Fa 

2 

1 1 

Şekil 20 – Suessen tarafından geliştirilen Parafil prosesindeki yalancı 

büküm cihazı 

2.4.3. Teknolojik ve ekonomik ilişkiler 

Filament yüzdesinin yüksek olması rahatsız edici bir etkiye 

sahiptir. Dolayısıyla bu tip iplikler genelde kaba ve bir 

dereceye kadar kaba-orta iplikler gurubunda değerlendirilmektedir. 

Orta incelikte ve ince iplikler için çok pahalı özel 

filamentlerin kullanılması gerekmektedir. Genelde kesikli 

liflere kıyasla filamentlerin pahalı olması maliyetler üzerine 

etkili olmaktadır. Bu metotla ince ipliklerin üretiminin 

ekonomik olması yüksek hammadde maliyetleri sebebiyle 

imkansızdır. Genelde 20 – 110 dtex numara aralığındaki 

çorap filamentleri kullanılmaktadır. 

Tüm tekstil polimerlerinden üretilmiş filamentler sarma elemanı 

olarak uygundur, en yaygın olanları mono ve multi filament 

olarak poliamid, poliester ve viskoz lifleridir. Eğer 

nihai iplik sadece kesikli elyaf içeriyorsa polivinilalkol filamentleri 

kullanılmalıdır; bunlar eğirme sonrası çözülerek 

kolayca iplikten uzaklaştırılabilir. Ring ipliklerine göre [5]: 

2

• düzgünlükleri daha iyidir; 

• kısmen filamentler ve kısmen de liflerin paralel yerleşimi 

ve birbirine tutunması sebebiyle, mukavemetleri daha 

yüksektir; 

• örtme faktörü daha iyidir; 

• tüylülük daha azdır; 

• katlama yapılması gerekmemektedir; 

• iplik kıvrılma eğilimi sıfırdır. 

Liflerin birlikte bağlanmış olması sayesinde iplikte hafif dalgalı 

bir karakter oluşur ve bu fantezi iplik seviyesinde arttırılabilir. 

Aktarma makinasında kopuşlarda bağlama işlemi 

sorunsuz yapılabilir ve dokuma fabrikalarında haşıllamaya 

ve katlamaya gerek yoktur. Metredeki sarım sayısı yaklaşık 

olarak normal büküm seviyesine denk gelir. Filamentler büyük 

sentetik iplik bobinlerinden daha küçük bobinlere (kops) 

aktarılmalıdır; bu özel bir aktarma makinasında yapılır. 

Metodun ekonomikliğine filament maliyetlerinin negatif etkileri 

sebebiyle bu eğirme sisteminin uygulama alanları oldukça 

sınırlıdır. Bu sebeple Suessen ParafiL makinalarının 

satışına devam etmemektedir. 

2.5. Yapıştırma işlemleri 

2.5.1. Özet 

Günümüzde kullanılan ipliklerin neredeyse tamamı mukavemetlerini 

demetteki bükümden sağlamaktadır. Ancak bu, kesikli 

lif ipliğinde mukavemeti sağlamak için kullanılabilecek 

yollardan sadece birisidir. Temelde liflerin birbirlerine bağlanması 

liflerin birleştirilmesiyle de sağlanabilir olmalıdır. 

Bu sebeple bu şekilde bir eğirme metodu geliştirme üzerine 

senelerdir yapılmakta olan çalışmaların varlığı şaşırtıcı değildir. 

Öncül çalışmalar: 

• Vezelinstitut TNO (Hollanda), Twilo işlemi, 

• Rieter (İsviçre), Pavena işlemi ve 

• Bobtex Firması (Kanada), Bobtex işlemi. 

İle yapılmıştır. 

Düşünce çok ilgi çekicidir, ama gercekleştirmede bazı zorluklarla 

karşılaşılmıştır, öyle ki günümüze kadar bu işlemler 

hala kabul görmemektedir. Paralel liflerden oluşan bir elyaf 

demetinin bir bütün oluşturacak şekilde birbirine bağlanması 

aşağıda belirtildiği şekilde sağlanabilir: 

• bağlayıcı bir madde ile (Pavena, Twilo yeni), 

• yapışkan lifler (Twilo), ya da 

• polimerle (Bobtex). 

Yapıştırıcı ve yapışkan lifler sadece işlem esnasında elyaf 

demetini bir arada tutmalıdır. Örme ya da dokuma mamul 

elde edildiğinde ise elyaf tutamındaki bütünlük (kohezyon) 

kumaş yapısından dolayı oluşan iplik bağlama noktalarınca 

sağlanmaktadır. Dolayısıyla bu aşamada bağlayıcı gereksiz 

olmaktadır ve terbiye esnasında yıkanıp uzaklaştırılır. 


Ancak Bobtex işleminde polimer ipliğin bir parçası olarak kalır. 

Twilo ve Pavena işlemleri sonucunda elde edilen mamullerin 

iyi karakteristikleri vardır çünkü elyaf tutamındaki 

liflerin birbirine paralellik derecesi yüksektir. Bu liflerin 

özelliklerinde (tutum, sertlik, esneklik, vb.) büküm işlemi 

nedeni ile bir kötüleşme olmamaktadır. Dahası örtme faktörleri 

yüksektir. İlave bir başka avantaj ise yüksek üretim hızlarıdır. 

Diğer yandan, dezavantaj ise iplikteki liflerin sıkı tutunamaması 

sebebiyle görece zayıf yıkama haslıklarıdır. 

Ancak yapıştırıcılı eğirme sistemlerinin tamamının ticari anlamda 

başarısız olmasının ana sebebi ekonomik olmamasıdır. 

Yumuşak ve ilgi çekici mamuller üretmek için dokuma 

ve örme işlemlerinden sonra yapıştırıcı maddenin yıkanarak 

uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu durum hammadde 

maliyetlerinde korkutucu artışa sebep olmaktadır. Buna ek 

olarak, yapışkan uygulanması ve/ve ya yapışkanın yıkanıp 

arındırılması maliyet ve enerji yüklü ısıl işlemleri gerektirmektedir. 

Bu sebeple yapıştırıcı eğirme işlemleri ekonomik 

açıdan uygulanamaz metotlardır. 

2.5.2. Twilo prosesi 


Şekil 21 – Twilo eğirme prensibi 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

29

30 


Hollanda’da Signaalapparaten tarafından yapılan makina 

üzerinde kullanılan bu metotta 3 pasajlı cer şeridi besleme 

materyali olarak kullanılmaktadır. İlk pasaj düşük oranda 

(%5 – 11) yapıştırıcı liflerin pamuk, sentetik elyaf ya da viskoz 

lifleri ile harmanlandığı cerde gerçekleştirilir. Yapıştırıcı 

elyaf olarak kullanılan polivinil alkol (PVA) lifleri yaklaşık 

70°C. lik su sıcaklığında ıslanıp aktive olmaktadır. Bu sebeple 

yapıştırma için su ilavesi önşarttır. 

Cer şeridi (1) ilk çekim bölgesi olan (2) dörtlü cekim düzeneğine 

girer ve kuru olarak 5 – 10 kat ön çekime maruz kalır. 

Ön çekim bölgesini (2) ıslatma pozisyonu (3) takip eder ki 

bu bölgede ayrıca yalancı büküm düzeneği de bulunmaktadır. 

Burada su jeti kullanımı tutamın bükülmesini (yalancı 

büküm) sağlar. Daha sonra, ikinci bir ikili çekim bölgesinde 

(4) 40 kadar çekim ile bükümsüz bir ortamda nihai inceltme 

gerçekleştirilir. Tutamın çekim bölgesinden (4) çı- 

Şekil 22 – Twilo iplik makinası 

kışında mümkün olduğunca ince ve sıkı olmasını sağlamak 

için çekim bölgesinden sonra ikinci bir yalancı büküm tertibatı 

(5) yerleştirilmiştir. Bu tertibat ayrıca ipliğin yaklaşık 

70°C’ye (7) ısıtılmasını da sağlar. Dolayısıyla burada bir buhar 

jeti kullanılmaktadır. 

PVA liflerinin tamamen çözülmesi henüz sağlanmamıştır. 

Bu yaklaşık 140°C sıcaklıktaki kurutma silindirinde (6) 

gerçekleşir. Islak lifler burada 80°C üzerine ısıtılır, böylece 

PVA liflerinin çözülmesi lifler kuruduktan sonraki ilk aşamada 

gerçekleşir. Böylece PVA lifleri mukavemeti sağlayan yapıştırıcıya 

dönüşmüştür. Son olarak, iplikler makinanın üzerindeki 

silindirik bobinlere çapraz sarımlı olarak alınır. Sig 

naalapparaten, yapıştırıcı liflerin yerine mukavemet sağlayıcı 

olarak ayrıca bir bağlayıcı madde de kullanmıştır.

2.5.2.2. Teknolojik veriler 

Hammadde 

Pamuk ve saf sentetik lifler ve karışımları işlenebilir. Lif numara 

aralığı 1.4 ve 6 dtex, ştapel uzunluğu 30 – 80 mm 

aralığındadır. Lifler inceldikçe daha fazla yapıştırıcı lif kullanılması 

gerekmektedir. Filametlerin numarası 1.7 dtex ve 

boyu 40 mmdir. 

İplik özellikleri 

İplik yuvarlak değil yassılaşmıştır ve bu sebeple örtme gücü 

fazla olan bir mamul sağlamaktadır. Bağlayıcı nedeniyle 

ipliğin uzaması düşüktür ve serttir. Düzgünsüzlük değerleri 

ring ipliği ile eşdeğerdir. Mukavemet kısmen çıkış hızına 

bağlıdır. 

İşlemin özellikleri aşağıda belirtildiği gibidir: 

• görece yüksek enerji tüketimi; 

• su tüketimi; 

• yapıştırıcı lifler ya da bağlayıcı maddelerin yıkanıp uzaklaştırılması 

gerekmektedir ve bu sebeple de atılmaları 

gerekmektedir; eğer uzaklaştırılamazlarsa mamul kullanılamaz; 

• çok fazla özgün teknik bilgi gereklidir. 


(yaklaşık 1975) 



Çıkış hızı (üretim hızı) 500 (600) m/dak. 

Hammadde Pamuk ve sentetik lifler 

(max. 80 mm) 



İplik tipi Bonded iplik 

İplik özellikleri Düz, yüksek örtme gücü, 

iyi düzgünlük 

Kullanım alanı Banyo havlusu, astar, ka- 

plama materyali 

Avantajları Bükümün olmaması 

Özel durumlar Su ve gaz gerektirir 

2.5.3. Bobtex prosesi 

a 

b 

c 

Şekil 23 – Bobtex ipliği 


3 

1 2 

Şekil 24 – Bobtex eğirme prensibi 

5 

4 

6 

5 

7 

31

32 



Bobtex eğirme makinasında („Bobtex“ ismi mucidinden gelmektedir, 

Bobkowicz) iki tane eğirme pozisyonu vardır ve 

aşağıda belirtilenlerden oluşan (Şekil 23) çoklu bileşenli iplik 

üretilmektedir: 

• ipliğin %10 – 60’ını oluşturan ve ayrıca iplik taşıyıcı 

görevi yapan mono ya da multifilament bir öz; 

• polimer ara tabaka (%20 – 50) (b); ve 

• örtme yüzeyi oluşturmak amacıyla ara tabaka içerisinde 

yerleştirilmiş ve %30 – 60 sini oluşturan kesikli lifler (c). 

Bu ipliğin üretimi esnasında, şekil 24’de gösterildiği gibi, filament 

(2) eriyik polimerle (1) kaplandıktan sonra (ki bu polimer 

filamentin içinde kalır) ekstrüderden (3) geçer. Bu polimer 

sertleşmeden önce örtücü bir tabaka oluşturan açılmış 

kesikli lifler eriyik materyal üzerine bastırılır (4). Bu birim 

(4) yandan beslenen iki cer ya da tarak şeridinin (5) inceltilmesi 

için açma birimini temsil eder. Bir yalancı büküm cihazı 

(6) kesikli liflerin sağlam bir şekilde birbirlerine tutunmasını 

sağlar. Elde edilen iplik makina tabanındaki geniş bobinlere 

(7) sarılır. 


(yaklaşık 1970) 


sayısı 2 

Çıkış hızı (üretim hızı) Yaklaşık 600 m/min 

Hammadde Flament/polimer/elyaf 


Besleme materyali Tarak şeridi 

İplik tipi Üç bileşenli iplik 

İplik özellikleri Yüksek örtme gücü, sert- 

lik, düzgünlük, yün iplik 

özellikleri 

Kullanım alanı Çuval, halı sırtı, sanayi do- 

kuma kumaşları 

Avantajlar Yüksek üretim, bobin 

kütlesi max. 50 kg 

Özel durumlar Yüksek enerji ve su tüketimi 

2.6. Yalancı büküm işlemi 

2.6.1. Yalancı büküm prensibi 

2.6.1.1. Yalancı bükümün elde edilmesi 

Eğer bir elyaf demeti aralıklı olarak konumlandırılmış iki 

çene K1 ve K2 tarafından sıkıca tutuluyorsa (Şekil 25 (A)) 

ve ortadan bir noktadan bükülüyorsa bu demet her zaman 

büküm elemanından (T) önceki ve sonraki kısımlarında eşit 

sayıda büküm alır. Ancak her iki kısımda birbirinin tersi yönde 

büküm oluşur ki bu durum Şekil 25 (A) da sağda Z ve 

solda S büküm olacak şekilde gösterilmiştir. Eğer çeneler 

dönen silindirlerle (Şekil 25 (B) Z1 ve Z2) değiştirilirse ve 

ipliğe büküm verilirken silindirler arasından geçmesine izin 

verilirse elde edilen sonuç yalancı bükümdür ve daha önce 

bahsedilmiş olan hareketsiz ipliğe göre farklı bir durumdur. 

Bölüm (b) ye giren hareketli bir iplik üzerinde bölüm (a) ‘da 

verilmiş olan büküm bulunmaktadır. (B) de verilmiş olan 

örnekte iplikte Z büküm bulunmaktadır. Büküm elemanı sol 

tarafta S yönünde büküm verdiğinden bunun basitçe anlamı, 

ilk bölümde (a) verilen her Z büküm ikinci bölümde (b) 

verilen her S büküm ile açılmaktadır, demektir. Bu sebeple 

büküm elemanı ve çıkış silindiri arasındaki kısımda elyaf 

tutamında büküm bulunmaz. Yalancı büküm düzeneğinde 

büküm sadece besleme silindiri ve büküm elemanı arasındaki 

kısımda bulunur. Bu prensip, örneğin, yalancı büküm 

tekstüresinde kullanılmıştır. 

K 2 T K 1 

Z 2 T Z 1 

Şekil 25 – Yalancı büküm prensibi 

b 

Z b 

a Z 2 1 

Şekil 26 – Yalancı büküm ile iplik eğirme 

a 

A 

B

2.6.1.2. Yalancı büküm yardımıyla iplik oluşumu 

Yukarıda da görülebileceği gibi, yalancı büküm düzeneğini 

terk eden elyaf tutamında paralel ve bükümsüz lifler bulunmaktadır. 

Bu prensip esasen demete mukavemet sağlama 

amacı açısından uygun değildir. Bunun yerine, bu prensipten 

yararlanılarak ipliklerin geliştirilmiş bir sistemle eğrilmesine 

çalışılmaktadır. Örneğin, Z1 silindirlerine beslenen 

elyaf demetinin çok geniş olarak yalancı büküm bölgesine 

(a) girmesine izin verilmektedir, böylece demetin geniş bir 

alana yayılarak büküm bölgesine girmesiyle daha az ya da 

fazla kenar lifinin büküm işleminden kaçması sağlanmaktadır. 

Daha önceki bölümde yapılan açıklamanın tersine, Şekil 

26’da, büküm elemanına giren elyaf demeti artık tam bükümlü 

değildir. Öz – dolayısıyla da liflerin büyük bir kısmı- 

bükümlüdür ama dış katman liflerinde ya hiç büküm bulunmamaktadır 

ya da çok az büküm vardır. Büküm elemanının 

tersi yöne yaptığı turlar özdeki liflerde var olan bu orijinal 

bükümü sıfırlar ve bükümü olmayan liflere, yani zarflayan 

liflere, ise büküm verir. Bu büküm alan lifler özdeki liflerin 

etrafına sarılır ve bohçalanmış iplik elde edilir (Şekil 27). 

Çevreye sarılmış yüzey lifleri 

Şekil 27 Yalancı büküm (birleşmiş) ipliği 

Paralel öz lifleri 

Bu prensiple çalışan işlemler arasında DuPont tarafından 

geliştirilen Rotofil (artık kullanılmamaktadır), Dr. Ernst Fehrer, 

Linz tarafından geliştirilen Dref-3000, ve Murata Jet 

Eğirme sistemi sayılabilir. Yalancı büküm prensibi ile daha 

önce öngörülemeyen iplik elde etme olasılıkları ortaya çıkmıştır. 

2.6.1.3. Eğirme elemanları 


Yalancı büküm iplikçiliğinde, open end iplikçiliğinin aksine, 

ana elyaf tutamı tek bir life kadar açılmamaktadır, besleme 

noktasından sarıma kadar bir bütün olarak kalmaktadır. Günümüzde 

inceltme için çekim tertibatları kullanılmaktadır. 

Büküm vermek için ise çeşitli düzenlemeler düşünülebilir: 

• pnömatik (bir ya da iki hava jeti); 

• hidrolik; 

• mekanik: 

• delikli silindirler; 

• çift disk; 

• çift kayış; 

• döner tüpler, vb. 

Mekanik büküm vericiler pmönatik sistemlere kıyasla daha 

yüksek eğirme gerginliklerine ihtiyaç duyarlar. 

33

34 


2.6.2. İki düzeli hava jeti iplikçiliği 


Şekil 28 – İki düzeli hava jeti eğirme prensibi (Murata MJS) 

1 

2 

2 

3 

5 

4 

7 

8 

6 

9

Şekil 28’de görüldüğü gibi, kovadan (1) beslenen bir cer şeridi 

çekim düzeneğine (2) geçer, burada 100 – 200 arasında 

çekime uğrar. Çıkan elyaf demeti daha sonra hemen çekim 

düzeneğini takiben yerleştirilmiş iki hava jetine (3 ve 4) 

doğru ilerler. İkinci jet (4) esas yalancı büküm elemanıdır. 

Bu jette 2 milyon dev/dak’dan daha fazla açısal hız ile oluşturulan 

hava girdabı elyafa büküm verir, elyaf demeti jetin içinde 

yaklaşık 250 000 dev/dak. hızlarına ulaşan dönme hızıyla 

vidaya benzer yol izler. Sıkıştırılmış hava, yalancı büküm elemanının 

ana kanalına girerken ses hızına ulaşır. Bu dönme 

hareketi esnasında eksenel kuvvetler çok düşük olduğundan 

iplikte sadece düşük bir gerginlik oluşur. 

Girdabın tork yaratma olasılığı o kadar yüksektir ki iplikteki 

büküm çekim düzeneğine kadar geri gelir. Bu sebeple pratikte 

elyaf tutamı ön silindirlerden çıkar çıkmaz tam dönme 

hızına ivmelendirilir. İpliği bir arada tutan kenar lifleri azınlıktadır. 

İşlemsel sebeplerle bu liflerin tüm iplik kütlesindeki 

oranı %5i geçmez. Bu kenar lifleri, yalancı büküme sahip 

özdeki liflerin büküm yönüyle aynı yönde görece çok düşük 

büküme, ya da hatta tam tersi yönde biraz büküme sahip 

olabilir. Bu, kısmen tutamın kıstırma noktasından yaygın bir 

formda geçmesiyle ama genelde birinci jette (3) ikinci jetteki 

(4) girdaba ters yönde girdap oluşturarak sağlanır. 

Aslında yoğunluk açısından birinci jetteki girdap ikincidekine 

göre daha zayıftır ve gerçekten özdeki lifleri etkileyemez 

ama kenardaki liflerin demetin bir ucundan dışarı çıkmasını 

engeller. Birinci girdap ikinci jetin dönüşüne ters yönde davrandığı 

için kenardaki liflerin ipliğin merkezine doğru bükülmesini 

engeller ve hatta özdeki liflerin etrafına aksi yönde 

bükebilir. Elyaf ikinci jetten geçerken aşağıda belirtilenler 

gerçekleşir. 

Jet (4) tarafından verilen büküm yalancı büküm kuralları çerçevesinde 

sıfırlanır. Merkezdeki liflerde, yani liflerin çoğunluğunda, 

hiç büküm yoktur; bu lifler paralel bir şekilde durmaktadır. 

Diğer yandan yalancı büküm kanunu çerçevesinde 

kenardaki lifler (ki bunlarda önceden hiç büküm yoktur, yada 

düşük hatta tersi yönde büküm vardır) jet’in (4) dönüş yönüyle 

aynı yönde büküm alır; bu sebeple bu lifler paralel elyaf 

demetinin etrafına sarılır. Lifleri birbirine bağlar ve kohezyonu 

sağlar. Dr. H. Stalder [1] tarafından hazırlanmış bir 

büküm diyagramında bu büküm işlemleri anlatılmaktadır 

(bkz Şekil 29). 


Büküm yönü 

Merkezde büküm 

S Z 

Şekil 29 – Hareket halindeki elyaf demetinde bükümün dağılımı 

Elde edilen kesikli lif ipliği önce emiş cihazından (7) ve sonra 

elektronik ipik temizleyiciden (8) geçerek sevk silindirleri 

(6) aracılığıyla çapraz bobine (9) sarılır (Şekil 28). 

İki düzeli hava jeti eğirme sistemi belirli bir başarıyla pratik 

çalışma ortamına aktarılabilmiş ilginç bir işlemdir. 

2.6.2.2. Hammadde gereklilikleri 

Yüzeyde büküm 

İşlem şimdiye kadar saf sentetik lifler, sentetik karışımları 

ve bunların pamukla karışımları ile sınırlı kalmıştır. Saf pamuk 

sadece taranmış halde işlenebilir ve genelde düşük mukavemetli 

ürünler (ring ipliğinin %50 – 70i oranında mukavemete 

sahip ve bu da %100 pamuk ipliğin iki düzeli hava 

jetli eğirme sisteminde üretilmesinin sanayi uygulamalarına 

pek uygun olmadığını gösterir) elde edilebilmektedir. Hammaddedeki 

kirlilik oranı rahatsız edici bir faktördür. Daha 

uzun ve ince liflerin kullanımıyla neredeyse tüm iplik özellikler 

iyileşmektedir. 

İplik kesitinde en az 80 lif olması gerekmektedir. 

Liflerin aşağıda belirtilen özelliklere sahip olması gerekmektedir: 

• yüksek mukavemet: 

• daha fazla lif-lif sürtünmesi; 

• düşük eğilme rijitliği; 

• büküme düşük direnç, ve 

• düşük oranda kısa elyaf. 

35

36 


2.6.2.3. İplik özellikleri 

İplik özellikleri ring ipliğinden biraz farklıdır. Bu sistemle 

elde edilen iplik: 

• daha zayıftır, 

• daha rijittir ve 

• daha serttir. 

Sertlik daha ince lifler kullanılarak ve mamüle yumuşatıcı 

(silikonla) uygulanarak giderilebilir. Ring ipliği ile yapılan 

ilave karşılaştırmalara göre; 

Pozitif: 

• iyi düzgünlük (ring iplikleri gibi), 

• yüksek aşınma mukavemeti, 

• düşük boncuklanma eğilimi, 

• düşük iplik kıvrılması eğilimi, 

• ring ipliklerine benzer çekme. 

Negatif: 

• eğilmeye karşı yüksek direnç, 

• daha düşük örtme gücü, 

• saran lifler iplik boyuna düzenli dağılım göstermez bazen 

yüzeyde daha fazla, bazen daha az. 

Artan sayıda sarım mukavemeti arttırır ama aynı zamanda 

sertliği de arttırır. Sentetik lif iplikleriyle en az %50 oranında 

sentetik lif içeren sentetik lif ve pamuk karışımları ile 

ring ipliklerine göre %80 veya daha fazla mukavemet sağlanabilmektedir. 

2.6.2.4. Eğirme teknolojisindeki ilişkiler 

Besleme materyali 

Cer şeridi besleme materyali olarak uygundur. İplikte yeterli 

seviyede paralellikte lif sağlayabilmek için en az üç pasaj 

cer gereklidir. Maksimum 200’e kadar çekim uygulanabildiğinden 

görece daha ince lifler gerekmektedir. Şerit kütlesi 

3 g/m (3 ktex) civarlarındadır. 

Çekim düzeneği 

65 – 200 çekime olanak tanıyan dörtlü çift apronlu çekim 

düzeneği kullanılır. Hem üstteki hem de alttaki apronlar 

kısadır. Elyaf demeti tek bir life dek açılmamıştır, sadece 

inceltilmiştir. Bunun avantajı liflerin tekrar birleştirilmesi 

gerekmeyecektir dolayısıyla elde edilen iplikte, örneğin 

open-end ipliklere göre daha fazla paralel lif bulunacaktır. 

Büküm jetleri 

İki düzeli hava jeti eğirme prensibinde ard arda gelen iki jet 

kullanılır. İplikteki büküm seviyesi elyaf besleme hızına ve jetlerdeki 

hava basıncına bağlıdır. Hava basıncı genelde 4 – 6 bar 

dolaylarındadır. Hava girdabı ise 1 – 2 milyon dev/dak arasında 

olabilir, birinci jetin hızı ikinciye kıyasla daha düşüktür. 

İplik bu girdap dönüşlerinin %6 – 12 sini büküm olarak alır. 

Liflerin bir arada tutulması 

İki düzeli hava jeti eğirme sisteminde kaba iplikler üretilemez. 

Bunun sebebi iplik yüzey alanı ve kesit alanı arasındaki 

geometrik orandır. İplik kalınlaştıkça bu oran düşer, yani yüzeydeki 

lifler için artan sayıdaki merkez liflerini sararak bir 

arada tutmak zorlaşır. 

Bir arada tutma işlemi, eğirme koşulları ve verimi aşağıdaki 

parametrelerden etkilenebilir: 

• hammadde, 

• çekim düzeneğini terk eden elyaf demetinin eni, 

• eğirme çekimi, 

• ön silindir ile sarım silindirleri arasındaki eğirme gerginliği 

(iplik gerginliği), 

• jetlerdeki hava basıncı; ve 

• birinci ve ikinci jetler arasındaki büküm ilişkisi. 

Bu parametreler limitler çerçevesinde ayarlanabilir. 

2.6.2.5. Ekonomi 

Murata’nın iki düzeli hava jetli eğirme makinesi (MJS) tam otomatiktir. 

Bu, ihtiyaç duyulan işgücünü azaltır ve dolayısıyla da 

pozitif bir durumdur. Otomasyon aşağıda belirtilen hususları 

kapsamaktadır: 

• otomatik ekleme, bir düğümleme tekniği ile, 

• otomatik takım değiştirme, 

• iplik temizleyici, 

• iplik uzunluk ölçüm tertibatı. 

Rotor iplikçiliğinde olduğu gibi jet eğirme işleminin ekonomik 

yanı fitil makinasının ve bobinleme işleminin olmamasıyla 

daha da iyileşmektedir. Dolayısıyla bu sistemde iplik üretim 

maliyeti ring iplikçiliğine kıyasla daha düşüktür.

2.6.2.6. MJS makinasının özellikleri 


pozisyonu sayısı Max. 72 (tek taraflı 

makina) 


Hammadde Sentetik lifler ve karışım- 

ları (taranmış pamuk) 

Numara aralığı 7.5 – 30 tex; Ne 20 – 80 


İplik tipi Bundled (bohçalanmış) 

tek katlı iplik 

İplik özellikleri Yeterli derecede mukave- 

met, düşük tüylülük, pü- 

rüzlü dış yüzey 

Kullanım alanı Bayan dış giyim, gömlek- 

lik materyal çarşaf 

Diğer Düşük üretim maliyetleri, 

düşük personel ihtiyacı, 

hızlı dönen parçaların 

olmaması, üç cer pasajı 

gerekmektedir 

Öz (core) 

şeritler 

Şeritler 

Şekil 31 – Dref-3000 eğirme birimi 

Çekim birimi 

1 

2 


2.6.2.7. MJS makinasının sanayi boyutu 

2000’li yıllara girerken, yaklaşık 220 000 MJS eğirme pozisyonu 

(yaklaşık 3 000 makina) iplik işletmelerine çalışır 

durumdaydı. Bu makinaların çoğunluğu (yaklaşık 2/3ü) 

ABD’de ve geri kalanı çoğunlukla Asya ülkelerinde kullanılmaktadır. 

Ancak, Avrupa işletmelerinde bu makinalardan 

hiç yoktur. Bu makinaların sınırlı başarılarının temel sebebi 

olarak %100 pamuk liflerinin bu makinalarda işlenemiyor 

olması gösterilebilir. Bu kusur işlemin iyi ekonomik yanları 

ve sentetik liflerle karışımları işlendiğinde elde edilen iyi 

iplik özellikleriyle tamamen dengelenememektedir. 

2.6.3. Dref-3000 işlemi 

Şekil 30 – Dref-3 eğirme prensibi 

Öz besleme 

3 

4 

5 

Tarak silindiri 

Toz çıkarma 

6 

Eğirme 

silndirleri 

7 

37

38 



Dref-3000 eğirme sistemi (Şekil 30 ve Şekil 31) Friksiyon 

iplikçiği prensibine göre bohçalanmış (bundled) iplik üretmektedir. 

Temel olarak, Dref-2000 işlemi eğirme silindirlerinden 

(4) önce çekim düzeneği (2) olacak şekilde geliştirilmiştir. 

2.5 – 3.5 ktex aralığında bir cer şeridi (1) bu çift apronlu 

üçlü çekim düzeneğinden (2) geçer. 100 – 150 oranında 

çekimden sonra elde edilen demet (3) çekim düzeneğinden 

çıkarak iki delikli silindir (4) arasındaki temas yüzeyine 

ulaşır. Bir çift sarım silindiri (7) temas bölgesinden geçen 

bu demeti eğirme bölgesinden alır. Bir arada duran lif tutamı 

sarım silindirleri (7) ve çekim düzeneği (2) tarafından 

kıstırılmıştır ve bu iki nokta arasında bir çift delikli silindir 

(4) tarafından döndürülmektedir. Bu sayede kıstırma noktaları 

arasında yalancı büküm verilmektedir. Bu da büküm 

turlarının sadece çekim düzeneği ile silindirler arasında olduğu 

ama silindirler ile sarım silindirleri arasında olmadığı 

anlamına gelmektedir. Eğer durum bu şekilde devam edecek 

olsaydı elyaf demeti dağılıp giderdi. Bu olmadan önce, 

serbest haldeki lifler üstten (5) silindirler arasındaki temas 

bölgesine beslenir. Delikli silindirlerin dönmesi nedeniyle 

gelen lifler yatayda hareket eden elyaf demetinin etrafına 

sarılır. Bohçalanmış (bundled) bir iplik elde edilir. 

Elyaf demeti (5) yukarıdan iki açıcı silindir ile çekim düzeneğine 

erişir. Bu düzenek 2.5 – 3.5 ktex inceliğinde 4 – 6 

cer şeridini besler. 

İplik sevk silindirlerinden (7) sarım ünitesine geçer. İplik 

makinayı çapraz sarımlı bobinler halinde terkeder. 

2.6.3.2. Kullanılan hammadde 

Hemen hemen her türlü hammadde bu proses ile eğrilebilmektedir. 

Aramid ve karbon lifleri bile kullanılabilmektedir. 

Poliester ve poliamid lifleri genelde özde kullanılırken pamuk 

kaplama (örtü), olarak kulllanılmaktadır. Öz ve saran 

liflerin farklı kaynaklardan beslenmesi nedeniyle kaplama 

liflerinin oranı %15 – 60 arasındadır. Öz ipliklerin üretimi 

için özde filament bile kullanılabilmektedir. Kullanılan liflerin 

numarası 0.6 – 6.7 dtex arasında değişmektedir. 



sayısı 3 – 24 

Çıkış hızı (üretim hızı) 250 m/dak 

Hammadde Pamuk/sentetik lifler 

Numara aralığı Ne 0.9 – 14.5; 40 – 700 tex 


İplik tipi Bohçalanmış iplik 

İplik özellikleri Birkaç kaplama lifi = 

ring iplik özellikleri; pek 

çok sayıda zarf lifi = rotor 

iplik özellikleri 

Kullanım alanı Ev tekstili, spor ve günlük 

kıyafetler, dış giyim, tek- 

nik ürünler 

Avantajlar İşlem aşamalarının 

azaltılması 

Diğer Basit üretim aşamaları 

2.6.3.4. Dref-3000'nin sanayi boyutu 

Dref-3000 aşağıda belirtilen özellikte iplikleri üretmek için 

tipik bir işlemdir: 

• nadir liflerden yapılmış iplikler, 

• öz/kaplama yapısına sahip kompozit iplikler, 

• özel karakteristiklere sahip iplikler (koruyucu tekstiller). 

Bu sebeple Dref-3000 seri üretim için uygun değildir ama 

özel ipliklerin gereksinim duyulduğu niş pazarlar için ilginç 

ve başarılı bir sistemdir. 

2.6.4. PLYfiL eğirme işlemi 

2.6.4.1. Katlı iplikler için geliştirilmiş pazar olasılıkları 

Katlı iplikler nadir olarak yeni eğirme sistemleriyle (Repco 

ve spin-twist işlemleri istisnadır) elde edilen ipliklerden yapılmaktadır. 

Pek çok katlı iplik ring iplikçiliği ile üretilmiş 

tek katlı ipliklerden yapılmaktadır. Bu sebeple katlama işlemi 

maliyet hassas bir işlemdir ve katlı iplik bariz bir şekilde 

tek katlı iplikten daha pahalıdır. Bu sebeplerle katlı ipliklerin 

kullanım alanları her geçen gün azalmıştır. Bu günlerde 

kısa lif iplikçiliğinde artan bir şekilde tek katlı iplikler kullanılmaktadır 

(her ne kadar sıklıkla katlı iplik kullanımı daha 

uygun olsa da). Suessen firmasınca geliştirilen PLYfiL işlemi 

görece daha ekonomik katlı iplik üretiminde yeni olanaklar 

sağlamaktadır, artık katlama işlemi kaybettiği konumu 

geri alma olasılığına sahiptir. Bu işlemle üretilen katlı iplik

konvansiyonel katlı ipliklere göre biraz farklılık göstermektedir; 

daha yumuşaktır, toktur ve ancak, PLYfiL ipliğin 

mukavemeti konvansiyonel katlı iplikle aynıdır ve daha düzgündür. 

PLYfiL işlemi özellikle orta ile ince kalınlıktaki katlı 

iplik üretimine uygundur ve bu sebeple ring iplikçiliğin ve 

büküm iplikçiliğinin (Siro) doğrudan rakibidir. 

Şekil 32 – PLYfiL eğirme sistemi 

C 

D 

A 

B 


Çalışma prensibi 

Besleme materyali olarak cer şeritleri kullanılmaktadır. 

Bunlar maks. 350 çekim uygulanan beşli çekim sisteminden 

geçer (Şekil 32, A). Çekim düzeneğini (A) mukavemet sağlayan 

bir birim (B) takip eder. Burada, aynı Murata yalancı 

büküm metodunda olduğu gibi, bir hava jeti kenar liflerini 

ve demetten çıkan lif uçlarını demetin etrafına dolar. Yine 

bu bölümde anlatıldığı üzere, merkezdeki liflerin birbirine 

paralel yerleştiği ve tek liflerden oluşan kaplamanın iplik 

gövdesine sarıldığı bohçalanmış bir iplik elde edilir. Aynı 

tipteki diğer tüm işlemlerin tersine burada ipliğe sadece bobine 

sarılmasına ve büküm verilmesine yetecek kadar mukavemet 

verilmektedir. Jetle eğrilmiş ipliklerde sözkonusu 

olan, iplikte oldukça sert bir tutuma sebep olan, bir arada 

tutma unsurları burada yoktur. 

32 numaralı resimde C ile gösterilen noktada bu tip iki iplik 

birleştirilmekte ve sarım silindirlerince (D) bölgeden 

uzaklaştırılmaktadır. İplik çapraz bobin formunda sarılmaktadır 

ve bu haliyle büküm (ring ya da tercihen 2ye1 büküm) 

işlemi için uygun besleme materyalidir; katlama işlemi işlem 

akışından çıkartılmıştır. 

Büküm işlemi esnasında sarıcı liflerin bükümü açılır; katlı 

iplikte tüm lifler birbirine paraleldir. İşlem klasik büküm işleminden 

farklıdır: yumuşak katlı ürün elde etmek için katları 

oluşturan ipliklerin bükümlerinin açılması gerekmemektedir. 

Bu sebeple büküm verme aşaması görece daha düşük 

büküm katsayılarıyla gerçekleştirilebilir, bu da daha yüksek 

hızlarda üretim imkanı sağlar. 

2.6.4.2. Kısa ştapel makinalarının özellikleri 


sayısı 20 – 100 

Sarım pozisyonu 10 – 50 


Hammadde Pamuk, sentetik lifler, 

karışımlar (max. 90 mm) 

Numara aralığı 8.3 – 25 tex x 2 

(2 x Nm 40 – 120) 

Besleme materyali Cer şeridi, 

2.5 – 5 ktex 

İplik tipi Düşük dayanımlı katlı, 

bohçalı iplik 

Katlı iplik özellikleri Düzgün, dayanıklı, katlı 

iplikte paralel lifler 

Kullanım alanı Gömleklik, iç giyim 

Avantajlar Çok ekonomik, fitil 

makinasına ve sarım 

birimlerine gerek yoktur 

39

40 


Uygulama alanı 

Suessen PLYfiL’in iki versiyonunu üretmektedir: 

• kısa elyaf işleyen iplik işletmeleri için PLYfiL 1000, 

• orta – uzun elyaf işleyen iplik işletmeleri için PLYfiL 2000. 

PLYfiL katlı iplikleri dokuma ve örme ürünler için uygundur. 

Kısa lifli katlı iplikler genellikle gömleklik kumaş, iç giysi 

vb. için uygundur. Uzun lifli iplikler ise bayan ve erkek dış 

giysileri için uygundur. 

PLYfil’in bazı cazip avantajlarına rağmen Suessen bu makinaların 

satışına devam etmemiştir. Özellikle kısa lif iplikçiliğinde 

katlı iplikler için Pazar oldukça sınırlıdır ve bu pazar 

PLYfil katlı ipliklerin yapısı nedeniyle daha da sınırlıdır. 

2.7. Hava jetli iplikçilik 

2.7.1. Gelişimi 

İki düzeli hava jetli iplikçilik sistemi (Bakınız bölüm “2.6.2. 

iki düzeli iplikçilik sistem”) birleştirlmiş bir iplik karakteri 

meydana getirir, diğer bir deyişle eğirme işlemi sırasında 

yalancı büküm ile bükümsüz bir öz ve bükümlü yüzeye veya 

sargı liflerine sahip bir yapı meydana getirilir. Ancak belirtilmesi 

gereken önemli bir husus yalancı bükümün bükümlü 

yüzey liflerini %5 gibi oldukça düşük bir seviyeye indirmesidir. 

Dolayısıyla iki düzeli hava jetli iplikçilik sistemi ile sentetik 

liflerin ve bu liflerin pamuk ile karışımlarının işlenme- 

Nispi iplik mukavemeti [%] 

130 

120 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

Pamuk telefi CO 1 1/16˝ 

karde 

Ortalama lif uzunluğu: 8 mm 

20 mm 

Şekil 33 – Nispi iplik mukavemeti 

si oldukça başarılıdır. Halbuki %100 pamuk liflerinin, diğer 

bir deyişle bir dereceye kadar kısa liflerin hava jetli sistem 

ile işlenmesi durumunda, iplikler yeterli mukavemeti göstermezler 

(Şekil 33). Bu nedenler, ABD’de – pamuk/polyester 

iplikler için büyük Pazar – oldukça çok sayıda hava jetli iplik 

makinası kullanılmaktadır. Öncelikli olarak pamuk lifinin işlendiği 

Avrupa ve Asya’da, hava jetli iplikçilik başarılı olmamıştır. 

Bu nedenle, Murata, birleştirilmiş (fasciated) iplikler için 

yeni bir eğirme prosesi geliştirmiştir. İlk patent 1980’li yıllarda 

yayınlanmıştır. O tarihte “hava girdabı” döner bir 

mekanik eleman ile birleştirilmiştir. O zamandan beri, Murata, 

Döner elemanı terk etmiş ve iplik oluşum bölgesinde 

hareketsiz bir mekanik parça ile sadece hava girdabını 

bırakmıştır. Murata bu yeni hava jetli eğirme sistemini 97 

Otemas fuarında ve daha sonra ITMA 99’da Murata Vortex 

iplikçilik sistemi (MVS) olarak tanıtmıştır (Şekil 34 a). İki 

düzeli iplikçilik sistemi olarak bu sistem cer şeritlerini işlemeye 

uygun bir çekim ünitesine sahiptir ve eğirme bölgesinde 

dönen hiçbir parça yoktur. Ancak iplik oluşumu için 

yalancı bükümü kullanmaz. 

2008 senesinde Rieter kendi hava jetli iplik makinası J 10’nu 

pazarda tanıtmıştır. İki taraflı, ayrı tahrikli ,100 eğirme pozisyonu 

ve 4 gezer robot içeren bu makina, hava jetli eğirme sistemini 

daha da ekonomik hale getirmiştir. (Şekil 34 b)). 

CO 1 1/8˝ 

penye 

25 mm 

CO 1 1/2˝ 

penye 

30 mm 

PES/CO 

67/33% 

33 mm 

Kompakt 

Ring iplikçiliği 

İki düzeli hava jetli iplikçilik 

Rotor iplikçiliği 

Friksiyon iplikçiliği 

PES/MMF 

36 mm

Ön silindir 

Düze 

İğ 

İplik temizleyici 

Bobin 

Şerit 


Bobin 

Parafinleme tertibatı 

İzleyici 

Çıkış silindiri 

İplik kalite sensörü 

Muhafazalı düze 

Ön silindiri 

Apron silindiri ve 

apron 

Orta silindir 

Besleme silindiri 

Şekil 34 a) – Murata’nın hava jetli iplik eğirme prensibi (MVS) Şekil 34 b) – Rieter’in hava jetli iplik eğirme sistemi (J 10 makinası) 

Şerit 

41

42 


Çekim ünitesi ve iplik oluşumu ile giriş noktası arasındaki 

sabit iğe, girişte, lifler birbirlerine paralel olarak taşınırlar 

(şekil 35) lif taşınması sırasında, belirli sayıdaki lif uçu 

ana elyaf grubundan ayrılır. Daha sonra ayrılan bu lifler hava 

girdabı ile oyuk iğe giriş sırasında iplik çekirdeği etrafında 

bükülürler. 

L 

Şekil 35 – Ön silindirden elyaf transportu (Murata MVS) 

Hava jetli iplikçilik sistemi ile karşılaştırıldığında, bu eğirme 

prosesi önemli ölçüde yüzey liflerinin artışına olanak 

vermektedir. Diğer bir deyişle sargı liflerinin oranı %15 – 

%30’dur. Bunun özellikle pamuk lifi işlenirken iplik mukavemeti 

üzerine pozitif etkisi vardır. Böylece hava jetli iplikçilik 

iki düzeli hava jetli iplikçilik sisteminin ana sorununu 

ortadan kaldırmıştır. 

2.7.2. Eğirme prensibi 

Hava jetli iplik eğirmeyi gerçekleştirebilmek için, çekim 

sistemi ve iğe giriş bölgesi arasında, oldukça güç 2 görevin 

yerine getirilmesi gerekmektedir. 

• serbest elyaf uçlarının ayrılması, 

• yalancı büküm oluşumunun önlenmesi. 

Elyaf besleme kanalının ve iğin etrafı bir muhafaza ile çevrilmiştir 

(Şekil 36). Hava girdabı iğ girişi yanında bu kanala 

doğru bir hava akışı ile sonuçlanan belli bir vakum oluşturur. 

Bu hava akımı elyafı çekim ünitesinden iğ girişine taşır. 

İğ 

İğne 

Ön 

silindir 

İğ 

Döner elyaf tacı 

Şekil 36 – Düze bölgesi (Rieter J 10) 

Basınçlı hava 

Elyaf besleme 

kanalı 

Serbest elyaf uçlarını oluşturmak için doğru L mesafesinin 

seçimi (Şekil 35) çok önemlidir. Bu mesafe işlenen elyafın 

ortalama uzunluğundan biraz daha kısa olmalıdır. Bu, elyaf 

besleme kanalındaki transport havasının elyaf uçlarını 

ana elyaf demetinden ayrılmasına olanak verir. L mesafesi 

ne kadar uzun olursa, o kadar fazla elyaf ucu hazır olacaktır. 

Bu nedenle L önemli bir proses parametresidir. Elyaf uçlarının 

ayrılması işlemi sırasında, tüm elyafın-genel olarak 

daha kısa-esas elyaf demetinden uzaklaştırılması da şüphesiz 

mümkündür. Bu liflerin ipliğe entegre olma şanşı yoktur. 

Bunlar iği by pas ederler ve kaybolurlar. Bu nedenle hava 

jetli iplikçilikte elyaf kaybı (göreceli olarak kısa lifler) oldukça 

yüksektir (%5 – 10). Şeritteki kısa elyaf ne kadar çok 

ise elyaf telefi oranı da o kadar fazla olur. 

Girdap hareketi ile, elyaf uçları er geç iğ ucu etrafında kıvrılırlar 

ve böylece bükümsüz iplik özü etrafında sarılırlar ve 

bükümlü bir iplik yüzeyine veya kaplama lifi haline dönüşürler. 

Bu iğ uçunda meydana gelir. Bu yüzey liflerinin bükümü 

meydana gelen iplikte belirli bir tork oluşturur. Bu 

tork elyaf demetini çekim ünitesi ve iğ arasında bükmeye 

yatkındır. Bu çeşit bir bükümün gerekli lif uçlarının oluşumu 

ile karışmamasına dikkat edilmelidir. Bu sorun büküm 

durdurucu ile çözülebilir. Bu nedenle Murata elyaf demetinin 

iğe girmeden önce etkin bir büküm durdurma hareketi 

yapan dolayısıyla bükümü geri alan bir iğne kullanmaktadır 

(Şekil 35). 

Önce iğin içinde iplik oluşum prosesi tamamlanır ve iplik 

bobine sarılır.

2.7.3. Hammadde gereksinimleri 

Sargı liflerinin nispi olarak oldukça yüksek yüzdeye sahip 

olmaları nedeniyle, hava jetli iplik eğirme prosesi 1˝ uzunluktan 

itibaren %100 oranında pamuk elyafını eğirmeye uygundur. 

İnce iplik numaraları için pamuk lifinin taranması gerekir, 

şüphesiz, sentetik elyaf (40 mm’ye kadar) ve pamuk/ 

sentetik elyaf karışımları da sorunsuz olarak işlenebilir. 

Ancak, ring iplikçiliğindeki gibi hemen hemen tüm iplik karakteristikleri 

daha ince ve daha uzun lifler kullanılarak iyileştirilir. 

Hava jetli iplik eğirme sisteminde, lifler oryantasyonlarını 

tüm eğirme prosesi süresince muhafaza ederler. Özellikle öz 

lifleri elyaf akış eksenine olan paralelliklerini mutlak korurlar. 

Bu nedenle, eğirme sonuçlarının optimizasyonu için, çok 

iyi bir şekilde paralelleştirilmiş şeritlerin işlenmesi tavsiye 

edilir. Bu, aynı zamanda çekim sisteminin performansının 

gelişmesine de yardımcı olur. Bunun anlamı tarama işleminden 

sonra üç pasaj cer işleminin yapılmasıdır. Hava jetli iplik 

makinalarında toplam çekim sınırlı olduğu için (180 – 220 kat, 

teknolojik açıdan) 2.5 ktex inceliğinde ve hatta daha ince iplik 

numaraları için daha da ince şeritlerin kullanılması gerekebilir. 

2.7.4. Çekim ünitesi 

İki düzeli hava jetli iplikçilikte olduğu gibi, hava jetli iplikçilikte 

de çekim ünitesi çok önemli bir elemandır. Çok yüksek 

üretim hızlarında, çok yüksek Çekimlerin çok düzgün 

elyaf akışı ve liflerin mükemmel oryantasyonu ile yapılması 

gerekir. Bu amaçları gerçekleştirmek için, gerek Rieter ve 

Çıkış 

silindiri 

Üst 

Alt 

Apron 

silindiri 

Şekil 37 – Çekim ünitesi (Murata MVS) 

Orta 

silindir 

49.0 A B 

44.5 C D 

Besleme 

silindiri 


gerekse Murata hava jetli iplik makinalarını 4 silindirli çekim 

sistemi ile dnatmıştır (şekil 37). Ön çekim bölgesinde 1.57 

– 2.10 arasında bir çekim vardır. B ve D mesafeleri stapel 

uzunluğuna göre ayarlanabilir. Bu birinci çekim bölgesindeki 

nihai çekim mesafesi işlenen elyafın maksimum lif uzunluğundan 

biraz daha fazla olmalıdır. 

Ön çekim bölgesindeki çekim oranı 1.2 – 2.4 arasında değişkendir. 

Burada aynı zamanda, A ve C mesafeleri de ön çekim 

bölgesinde olduğu gibi işlenen materyale uygun olarak 

ayarlanabilir. 

Ana çekim bölgesindeki elyaf kontrolü bir çift apron ile gerçekleştirilir. 

Optimum sonuçların alınabilmesi için, ana çekimin 

30’dan düşük ve 60’dan yüksek olmaması gerekir. 

Apronlar elyafın hızını etkin bir şekilde kontrol ettikleri 

için ana çekim bölgesindeki çekim mesafesi ayarlanamaz. 

Çekim silindirlerinin gerekli temizliği pnömatik olarak yapılır. 

2.7.5. Düze 

Düze temel olarak bir iplik oluşturma elemanıdır, diğer bir 

deyişle hava jetli iplik eğirme sisteminin kalbidir. 0.6 Mpa’ya 

kadar basınçlı hava 4 delikten fiili eğirme odacığına girer, ve 

burada çok güçlü bir hava girdabı oluşturur (bkz. Şekil 36). Deliklerin 

çıkışında, bu hava girdabının 1 000 000 dev/dak. ‘ya 

ulaşan dönüş hızları vardır. Girdap bu yüksek hızda aşağıda 

belirtilen iki fonksiyonu yerine getirir: 

• bir vakum oluşturur ve böylece elyaf besleme kanalına 

doğru bir hava akımı sağlanır, 

• serbest lif uçlarının iğ ucunun etrafında dönmesi sağlanır. 

Liflerin çekim sisteminin çıkış hattında tutulması ve emniyetli 

bir şekilde eğirme düzesinden sabit iğe doğru kılavuzlanması 

için vakum gereklidir. 

Çekim ünitesi ve iğ girişi arasında ana elyaf demetinden ayrılan 

lifler iğ ucu etrafında bir elyaf tacı formundadır (Şekil 

36). Bu lifleri sargı liflerine aktarmak için, hava girdabı 

ile döndürülürler. Bu esnada lifler 300 000 dev./dak.’lık bir 

dönüş hızına ulaşırlar. Bu çok yüksek bir hızdır, ancak, mekanik 

sürtünme nedeniyle şüphesiz girdap hızından daha 

düşüktür. 

43

44 


Büküm oluşturmanın yanı sıra, liflerin eksen etrafında dönmesi 

iplikte gerilim de oluşturur, diğer bir deyişle, düze ve silindirler 

arasındaki iplikte gerilim oluşur. Bu eğirme gerilimi 

Pspinn yaklaşık olarak hesaplanabilir (Şekil 38). İğ ucu ve düze 

muhafazası arasındaki liflerin şekli şüphesiz eğridir. Ancak 

merkezkaç kuvvetlerinin liflere olan etkisinden dolayı, bu liflerin, 

şekil 38’de gösterildiği gibi, radyal yönde olduğu farzedilebilir. 

Bu kabule göre, A noktasında liflere etkileyen PA 

kuvveti rotor iplikçiliğindeki eğirme gerilimi formülü ile hesaplanabilir. 

Diğer bir deyişle lifin veya ipliğin dönen kısmı 

santrifüj kuvvetlerine maruz kalır [15]. f lifinde A noktasındaki 

kuvvetin miktarı: 

R 

A 

P spinn 

Şekil 38 – Eğirme geriliminin hesaplanması (Rieter) 

PA = 1 Tfiber ωf 2 R 2 e µb 

2 

formülde: 

Tfiber = tex olarak lif numarası 

ωf = s-1 olarak açısal hız 

R = cm olarak muhafazanın çapı 

ß = elyaf sapma açısı 

Buradan da PAa hesaplanır: 

PAa 

PAa 

Lif f 

= PA sinb 

= 1 Tfiber ωf 2 R 2 e µb sinb 

2 

iplik 

Eğirme gerilimini hesaplamak için, eksenel elyaf kuvvetinin 

sargı liflerinin sayısı ile çarpılması gerekir: 

iğ 

düze muhafazası 

Pspinn = PAa n 

Buradan da aşağıdaki sonuca ulaşılır: 

Pspinn = 1 Tyarn W ωf 2 R 2 e µb sinb 

2 

Formülde: 

Tyarn = tex olarak iplik numarası 

W = sarılan liflerin oranı, 0 < W < 1 

Bu formül yardımı ile fiili eğirme verileri esas alınarak eğirme 

gerilimi hesaplandığında, gerilim değerinin 10cN’nin altında 

olduğu görülür. Bu sonuç eğirme geriliminin ölçülen değerleri 

ile çok iyi bir benzerlik gösterir. Bunun anlamı hava jetli 

iplikçilikte eğirme geriliminin, 5 – 15cN arasında ve ring iplikçilikten 

çok daha düşük olduğudur. Bu düşük gerilim iplik 

kopuşlarını etkiler. Ring iplikçiliğinden farklı olarak iplik kopuşları 

genellikle ipliğin zayıf noktalarında değil, iplik geriliminin 

düşük olduğu yerlerde meydana gelir. Eğer hava jetli 

iplikçilik sisteminde iplik kopuşları meydana gelirse, bu 

kopuşlar genellikle düzeye giren liflerdeki düzgünsüzlükten 

kaynaklanır. Bu çeşit düzgünsüzlükler beslenen şeritteki kalın 

yerlerin, çekim hatalarının, elyaf birikimlerinin, büyük çepel 

parçacıklarının, vb. sonucudur. 

2.7.6. Sarım 

Sarım sistemi, hava jetli eğirme makinalarının yüksek iplik 

üretim hızlarını karşılayablilecek bir özelliktedir. Diğer bir 

deyişle 450 m/dak.’lık bir hıza sahiptir. Murata MVS makinası, 

rotor iplik makinalarında olduğu gibi, tüm eğirme ünitelerinde 

ortak bir gezdirme (travers) sistemi ile donatılmıştır. 

Fakat hava jetli iplik makinasının üretim hızı rotor iplik 

makinasının üretim hızının en az iki katıdır. Bu, artan sayıda 

eğirme pozisyonu ve artan sarım hızları sonucu kütlesel kuvvetlerdeki 

büyük artışlar nedeniyle, makinanın taraflarındaki 

eğirme ünitesi sayısını sınırlandırır. Murata MVS makinası 

tek taraflı maksimum 80 eğirme pozisyonlu bir makinadır, 

buna karşın Rieter J 10 hava jetli iplik makinası çift taraflı bir 

makina olarak tasarlanmıştır ve başlangıç olarak pazara 100 

eğirme pozisyonlu olarak sunulmuş olmasına rağmen, tek 

tahrik tasarımı nedeniyle makinaya daha fazla eğirme pozisyonu 

eklenebilir. Hava jetli iplik makinasının bobinleri silindirik 

veya kısmen koniktir ve bu bobinler sonraki işlemlerde 

doğrudan kullanılabilir. Bu nedenle makinanın her bir pozisyonu, 

arzu edilmeyen hataların iplikten uzaklaştırılması için, 

bir iplik temizleyicisi ile donatılmıştır. 

2.7.7. Otomasyon 

Hava jetli iplikçilik verimi yüksek bir prosestir. Bu nedenle 

de hava jetli iplik makinaları tam otomatiktir. Otomasyon 

aşağıda belirtilen fonksiyonları kapsar:

• iplik kopuşlarının giderilmesi; 

• dolu bobinlerin çıkarılması; 

• boş masuraların yerleştirilmesi ve eğirmenin 

başlatılması. 

İplik kopuklarının bağlanması için makina, makina boyunca 

gidip gelen en fazla 3 araba (veya robot) ile donatılmıştır. 

Bir iplik kopuğu meydana geldiğinde, robotlardan birisi 

bobinde iplik kopuğunu arar, daha sonra eğirme işlemini 

tekrar başlatır ve son olarak bobinden gelen iplik uçu ile 

eğirme yeniden başladıktan sonra düzeden ayrılan lifler ile 

birleştirir. Ekleme veya düğümleme işlemi sırasında eğrilen 

iplik bir iplik depolama sistemi tarafından muhafaza edilir. 

Bu nedenle iplik kopuklarının giderilmesi rotor iplikçilikte 

olduğu gibi bir ekleme ile gerçekleştirilmez. 

Makinanın önünde özel bir araba, dolu bobinleri çıkarmak 

üzere makina boyunca gezer. Bu araba dolu bobinleri bobin 

tutucudan alıp taşıyıcı bant üzerine koyar ve boş masuraları 

bobin tutucuya yerleştirir. 

2.7.8. İplik yapısı 

Daha önce de belirtildiği gibi hava jetli iplikler birleştirilmiş 

(öz/kılıf) bir yapıya sahiptir. Aslında, hava jetli sistem 

ile eğrilmiş iplikler sargı lifleri ile bir araya getirilmiş bükümsüz 

paralel liflerden oluşmaktadır. Bu sargı lifleri öze 

baskı yaparak istenilen iplik mukavemetini oluşturmak 

üzere gerekli elyaf sürtünmesini sağlar. Hava jetli ipliklerindeki 

sargı lifleri toplam iplik kütlesinin %15 – 30’nu 

oluşturur, öz lifleri sargı lifleri tarafından tamamen sarılır, 

böylece hava jetli iplikler ring iplikleri gibi tam bükümlü ipliklere 

çok benzer. 

Hava jetli ipliklerin bu özel yapısı, hiç şüphesiz iplik özelliklerini 

etkiler. Bu özellikler özellikle iki parametre ile belirlenir: 

• sargı liflerinin yüzdesi, 

• sargı liflerinin büküm seviyesi. 

Sargı liflerinin oranı eğirme çekiminden ve L mesafesinden 

(Şekil 35) ile etkilenebilir ve aynı zamanda iplik numarasının 

bir fonksiyonudur. 

Çekim, alıcı silindir hızı ile çekim ünitesinin çıkış silindiri 

hızı arasındaki orandır. Bu oran genelikle 1’den biraz daha 

düşüktür. Bunun anlamı iplik sarım hızının çekim ünitesinden 

çıkış hızından biraz daha düşük olmasıdır. Eğer çekim 

azaltılırsa sargı liflerinin sayısı artar. 

500 

450 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 


L, çekim ünitesinin çıkış kıstırma ekseni ile iğ arasındaki 

mesafedir. L mesafesinin artması ile daha fazla lifin ana 

demetten ayrılma şansı olur ve böylece daha fazla sargı lifi 

oluşur. 

Denemeler, kalın iplik numaralarında sargı liflerinin sayısı 

arttığını, ancak bu artış oranının tex numarasındaki artış 

kadar olmadığını göstermiştir. Bu nedenle sargı liflerinin 

oranı iplikler kalınlıklaştıkça azalmaya eğilimlidir. İnce iplik 

numaraları sargı liflerinin %30 seviyesine ulaşırken, kalın 

ipliklerde bu oran %15 hatta daha düşük seviyeye düşer. 

İplik özellikleri için büyük önem taşıyan ikinci parametre 

sarım bükümüdür. Bu büküm eğirme hızından ve basınçlı 

havanın akış hızından etkilenebilir. 

Belirli düze koşulları için, elyaf tacı sabit hızla döner. Bu nedenle 

iplik çıkış hızındaki artış sargı büküm seviyesinde bir 

azalmaya sebep olur. Bu durum şekil 39’da gösterildiği gibidir. 

Büküm katsayısı [am] 

Pamuk, 20 tex 

0 50 100 150 200 250 300 350 400 

Eğirme hızı [m/dak.] 

Şekil 39 – Eğirme hızının fonksiyonu olarak iplik bükümü (Rieter) 

Ayrıca sarım büküm seviyesi basınçlı havanın bir fonksiyonudur. 

Bu akış hızı öncelikle hava basıncına püskürtme deliklerinin 

kesit çapına bağlıdır. Basınçlı havanın basıncı arttığında 

büküm seviyesi oransal olarak artar (Şekil 40). Benzer 

şekilde püskürtme deliklerinin kesit çapı ne kadar büyükse 

büküm o kadar fazla olur. 

Bu nedenle, hava jetli iplik eğirme sisteminde büküm seviyesinin 

hassas bir şekilde kolaylıkla kontrol edilmesi mümkündür. 

45

46 

Büküm katsayısı [αm] 


200 

180 

160 

140 

120 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

4.5 5.0 5.5 

Pamuk, 20 tex 

100 200 300 400 500 

Hava basıncı [bar] 

Şekil 40 – Hava basıncının fonksiyonu olarak iplik bükümü (Rieter) 

2.7.9. İplik özellikleri 

Bu bölüm, hava jetli üretim sistemi ile üretilmiş ipliklerin 

özelliklerini ve bu özelliklerin nasıl etkilenebileceği ile ilgili 

konuları içermektedir. 

2.7.9.1. İplik mukavemeti 

İplik mukavemeti büküme çok fazla bağlıdır (Şekil 41). Optimum 

iplik mukavemeti için büküm değeri 140 – 160 αm 

arasında olmalıdır. Daha düşük veya daha yüksek büküm 

ile, iplik mukavemeti azalır. Bu nedenle mukavemet/büküm 

oranı, ring ipliğinin mukavemet/büküm eğrisine çok benzer. 

Hemen belirtelim ki optimum iplik mukavemeti için, hava 

jetli iplikler ring ipliklere göre daha fazla büküm gerektirirler. 

İplik mukavemeti [cN/tex] 

Pamuk, 20 tex 

Şekil 41 – Bükümün fonksiyonu olarak iplik mukavemeti (Rieter) 

Sarma (sargı) 

bükümlü [αm] 

Hava jetli ipliklerin mukavemeti sargı liflerinin oranına daha 

az bağlıdır. Denemelerden elde edilen sonuçlara göre iyi bir 

mukavemet değeri sargı liflerinin oranı %15 veya daha fazla 

olması durumunda elde edilir. Eğer bu oran %15’in çok fazla 

altına düşecek olursa, iplik sargı lifleri ile kaplanmaz, iplik 

ekseni tirbüşon şeklini alır ve iplik mukavemeti düşer. 

Hava jetli ipliklerin üretim aralığında, iplik mukavemeti, 

ring ve rotor ipliklerin mukavemetleri arasında değişir. Kısa 

lifler için hava jetli ipliklerin mukavemeti rotor iplklerine 

yakındır, daha uzun stapelliler için ise iplik mukavemeti 

ring ipliklerine benzer (Şekil 42 ve Şekil 43). 

Mukavemet [cN/tex] 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

23 

21 

19 

17 

15 

13 

15.4 

13.2 

12.4 12.2 

19.33 

17.8 

21.4 

20.8 

19.24 

17.5 

14.1 

Ne 20 Ne 32 

17.2 

16.8 

OE Air-Jet Ring 

Şekil 42 – %100 karde pamuklarda iplik mukavemeti karşılaştırılması (Murata) 

Mukavemet [cN/tex] 

19.3 20.12 

Ne 20 Ne 30 

Ne 40 

OE Air-Jet Ring 

Şekil 43 – %50 polyester, %50 pamuk karde iplik mukavemeti karşılaştırılması 

(Murata) 

2.7.9.2. İplik düzgünlüğü, ince ve kalın yerler 

2.7.4 bölümünde açıklandığı gibi, çekim ünitesi çok önemli 

bir elemandır. Bu ünitenin ayarları işlenen materyale çok 

dikkatli bir şekilde uyarlanmalıdır. Bu varsayım altında, hava 

jetli iplikler, ring iplikleri ile karşılaştırıldığında, iyi bir düzgünlük 

gösterirler. Esasında çekim ünitesi hava jetli ipliklerin 

düzgünlük değerlerini etkileyen en önemli elemandır. 

2.7.9.3. Neps 

Hava jetli ipliklerde neps sayısı ince ve kalın yer sayısına 

bağlı değildir. Bu, özellikle %200 neps değeri için doğrudur. 

Eğirme sonuçları bazen sargı liflerinin veya elyaf demetlerinin 

neps olarak sayılabildiğini göstermiştir. Böyle bir durumun 

meydana gelme şansı büküm seviyelerinin artması ile 

artar.

Şekil 44’deki eğirme sonuçları eğirme hızının artması ile, 

diğer bir deyişle büküm sayısının artması ile, neps sayısının 

ciddi bir biçimde arttığı göstermektedir. 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

3 000 

2 500 

2 000 

1 500 

1 000 

500 

0 

320 350 380 410 440 470 500 530 

Şekil 44 – Eğirme hızının fonksiyonu olarak neps sayısı (Rieter) 

Bu nedenle neps sayısı iplik yapısında bazı belirtiler meydana 

getirir. Böyle olsa bile, hava jetli ipliklerin %200 neps 

sayısı ring ipliklerin neps sayısına benzer. Hava jetli ipliklere 

aşırı yüksek büküm verilmez. 

2.7.9.4. Tüylülük 

Hava jetli ipliklerin tüylülüğü ring ipliklerin tüylülüğüne göre 

belirgin biçimde daha düşüktür (Şekil. 45). Bu durum özellikle 

3 mm ve daha uzun tüylerde görülür. Düşük tüylülük özellikle 

hava jetli ipliklerin yapısından kaynaklanır. Öz lifleri fiili 

olarak iplik yüzeyine ulaşamazlar, bunlar ipliğin içindedirler. 

Bunun anlamı bu liflerin temelde iplik tüylülüğünü herhangi 

bir şekilde etkilemediğidir. Bu nedenle tüylülük sadece sargı 

lifleri tarafından oluşturulur ve toplam lif kütlesinin sadece 

küçük bir kısmını temsil eder. 

Zweigle S3 tüylülüğü 

Neps 

200% 

2 2512 318 

398 410 

Şekil 45 – Zweigle S3 tüylülüğü (Murata) 

Pamuk, 20 tex 

1 935 1 896 

Eğirme hızı 

[m/min] 

404 420 

20/1 Ne Ring 20/1 Ne Air-jet 30/1 Ne Ring 30/1 Ne Air-jet 

Eğirme sistemi 

Karde Penye 

6.7 

6 

5 

4 

3 

H 


Ring ipliklerinde olduğu gibi, hava jetli ipliklerde de iplik 

tüylülüğü büyük ölçüde büküme bağlıdır. Büküm ne kadar 

yüksek olursa tüylülük o kadar az olur (Şekil 46). Bu nedenle 

hava jetli ipliklerde tüylülük seviyesi büküm vasıtasıyla 

kolaylıkla etkilenebilir. 

50% 

Uster İstatistikleri 

Ring iplik 

140 160 180 200 220 240 260 280 

Şekil 46 – Sarım bükümünün bir fonksiyonu olarak Uster tüylülüğüt (Rieter) 

2.7.9.5. İplik aşınma direnci 

Pamuk, 37 tex 

Düşük tüylülük hava jetli ipliklerin aşınma direncini pozitif 

yönde etkiler. Hava jetli ipliklerin Staff-Test ile ölçülen 

aşınma dirençleri ring ipliklerine göre belirgin biçimde düşüktür. 

2.7.10. Sonraki işlemler ve son ürünler 

420 m/min 

510 m/min 

600 m/min 

Büküm katsayısı [αm] 

Hava jetli iplikler gerek dokuma ve gerekse örme işlem kademelerinde 

iyi bir performans gösterirler. Bu ipliklerin performansı 

genel olarak en az ring iplikler kadardır. Bir dereceye 

kadar düşük iplik mukavemeti; 

• düşük tüylülük, 

• iyi aşınma direnci, 

• daha az iplik hatası, gibi iplik özelliklerinin pozitif etkisiyle 

sonraki işlem proseslerinde dengeye getirilir. 

Tüylülük bakımından; belirgin biçimde daha az uzun tüyler 

içerdiği için hava jetli ipliklerin özellikle çözgü ipliği olarak 

kullanılması tercih edilir. 

Hava jetli ipliklerin iyi aşınma dirençleri önceki bölümlerde 

açıklanmıştı. şekil 47’deki sonuçlar bunu doğrulamaktadır. 

Bu durum dokuma ve örmede belirgin biçimde tozu ve 

uçuntuyu azaltmaktadır. 

47

48 

Dökülen tüy 

[mg/meter] 


40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

32.7 

25.2 

95% dmin = 5.0 

Karde 

2.4 1.9 

22.8 

16.9 

Penye 

95% dmin = 2.7 

2.9 3.2 

20/1 Ne Ring 20/1 Ne Air-jet 30/1 Ne Ring 30/1 Ne Air-jet 


Şekil 47 – Tüy dökülmesi (Murata) 

Hava jetli iplikler genellikle daha az büyük hata içerirler ve 

bu da ipliğin işlenmesine pozitif etki yapar. 

Hava jetli ipliklerin kalitesi şaşırtıcı derece iyidir. Bu ipliklerden 

üretilen kumaşların kalite değerleri tablo 48’de verilmiştir. 

Bu özet sonraki bölümde detaylı olarak ring ipliklerinden 

üretilmiş kumaşlarla karşılaştırılacaktır. Şüphesiz 

kopma mukavemeti daha düşüktür. 

Kopma mukavemeti 

Yırtılma mukavemeti 

Boncuklanma 

Aşınma 

Çekme 

Boyanabilirlik 

Hava geçirgenliği 

Buruşma 

Görünüş Düzgünlük 

Parlaklık 

Tutum Düzgünlük 

Yumuşaklık 

Hışırtı 

Kalınlık 

Şekil 48 – Hava jetli ipliklerden üretilmiş kumaşların kalitesinin standart kumaşlarla karşılaştırılması 

Boncuklanma direnci gerçekten mükemmeldir (Şekil 49), 

Bunun nedeni tamamen kaplanmış öz lifleridir. 

15 dakika sonunda boncuklanma direnci 

6.0 

5.0 

4.0 

3.0 

2.0 

1.0 

0.0 

1.7 1.7 

Single-Jersey 

Ring 

3.9 4.0 

Single-Jersey 

Air-jet 


1.0 1.0 

Interlock 

Ring 

Karde Penye 

Şekil 49 – 15 dakika sonundaki boncuklanma direnci 

3.6 3.6 

Interlock 

Air-jet 

Hava jetli iplikler çok iyi bir görünüşe sahiptirler. “Cotton Incorporated” 

tarafından yapılan testlerin sonuçlarına göre, 

Hava jetli ipliklerden üretilen kumaşlar genel olarak iyi bir 

yüzey görünüşüne sahiptirler ve biraz daha parlaktırlar. 

Hava jetli eğirme sistemine göre üretilen ipliklerden yapılan 

kumaşların tutumu, yumuşaklık bakımından, ring ipliklerinden 

üretilen kumaşlarla rotor ipliklerinden üretilen kumaşların 

arasındadır. 

Düşük kalite Ring Mükemmel kalite

Hava jetli ürünlerin özelliklerinin genel olarak iyi olması 

sebebiyle, hava jetli iplikler (hava jetli üretim sisteminin 

üretim aralığı olan (Ne 15-60)) çok çeşitli uygulamalarda 

kullanılırlar. Bu ipliklerden üretilen kumaşların kullanım 

alanları tablo 50’de gösterilmiştir. 

Şekil 50 – Hava jetli ipliklerde üretilen ürünler 

2.7.11. Ekonomi 

Ülkeden ülkeye, işletmeden işletmeye maliyet yapıları farklı 

olduğu için üretim maliyetlerinin karşılaştırılmasını yapmak 

son derece güçtür. Hava jetli iplik eğirmeyi ekonomik 

açıdan değerlendirmek için, tercihan öncelikle başlıca maliyet 

unusurlarının durumunu incelemek gerekir. Bu durum 

aşağıda ring iplikçiliği referans alınarak incelenmiştir. 

2.7.11.1. İş gücü 

Kişi 

Hava jetli ipliklerden üretilen ürünler 

Ev tekstilleri Giysi 

Çarşaflar 

Havlular 

Perdeler 

Yorgan 

Yatak 

Masa örtüleri 

18 

16 

14 

12 

10 

4.9 

8 

2.7 

6 

1.6 

4 

2 

0.9 

0 

3.4 7.9 5 11.5 

Air-Jet 

Ne 30 

Ring Air-Jet 

Ne 50 

Ring 

İşçi sayısı 

Bakım sayısı 

Şekil 51 – İşçi gücü tasarrufu (Rieter) 

Saten kumaşlar 

Jarse 

Baskılı kumaşlar 

İş giysileri 

Askeri giysiler 


Otomasyon ile fitil ve bobin makinalarının elimine edilmesi 

nedeniyle,hava jetli iplik işletmeleri belirgin biçimde daha 

az iş gücü gerektirir (Şekil 51). 

2.7.11.2. Yer ihtiyacı 

Hava jetli eğirme sistemine sahip işletmeler ring iplik işletmelerine 

göre belirgin biçimde daha az yer gerektirir. Yer 

gereksinimi klasik bir iplik işletmesine göre %50 oranında 

daha azdır. 

2.7.11.3. Enerji 

Hava jetli iplik makinasında kullanılan enerjinin büyük bir 

kısmı, şüphesiz, basınçlı hava oluşturmak için kullanılır. Diğer 

taraftan, işletmeler çok daha küçük olduğu için klima 

sistemi için daha az enerji gerekir. Ayrıca, mekanik tahrikler 

için gerekli enerji miktarı da göreceli olarak daha azdır. 

Dolayısıyla hava jetli iplik eğirme için gerekli toplam enerji 

miktarı, ring iplik eğirme için gerekli toplam enerji miktarına 

göre belirgin biçimde daha azdır. 

2.7.11.4. Telef 

Hava jetli iplik eğirme sisteminde yüksek miktardaki elyaf 

kaybı, kaçınılmaz bir şekilde yüksek telef maliyetlerine sebep 

olur. 

Genel maliyet ler hakkında bir fikir oluşturması amacıyla maliyetlerle 

ilgili olarak aşağıdaki tablolarda birkaç sayısal örnek 

verilmiştir (Şekil 52, Şekil 53, Şekil 54). Bu sonuçlara 

klima maliyetleri ilave edilmiş fakat, klima tesisi için gerekli 

yatırım maliyetleri dikkate alınmamıştır. Şekil 52’de Türkiye’deki 

bir işletmedeki Ne 30 (Viskoz) iplik üretimi için maliyet 

karşılaştırılması gösterilmektedir. Hava jetli iplik üretim 

maliyetleri rotor iplik eğirme maliyetleri ile aynı seviyede, 

fakat, ring iplik üretim maliyetlerine göre belirgin biçimde 

daha düşük düzeydedir. 50 Ne (sentetik elyaf) için yapılan 

bir maliyet karşılaştırması şekil 53’de gösterilmektedir. Bu 

iplik numarası hiç şüphesiz rotor eğirme sınırlarının dışındadır, 

ancak burada da hava jetli iplik eğirme maliyeti ring 

iplik üretim maliyetine göre çok daha düşüktür. Son olarak 

54 numaralı şekilde, Hindistan’da 30 Ne (viskoz) iplik üretiminde 

yapılan bir maliyet karşılaştırması sonuçları verilmiştir. 

Şaşırtıcı bir şekilde hava jetli iplik eğirme, ring iplik 

eğirmeye göre, ucuz işçilik giderlerine rağmen, hala daha 

ucuzdur. 

Özet olarak, hava jetli iplikçilik ekonomik olarak cazip bir 

eğirme prosesidir. 

49

50 


USD / kg 

1.2 

1.1 

1.0 

0.9 

0.8 

0.7 

0.6 

0.5 

0.4 

0.3 

0.2 

0.1 

0.0 

USD / kg 2.0 

1.8 

1.6 

1.4 

1.2 

1.0 

0.8 

0.6 

0.4 

0.2 

0.0 

USD / kg 

1.2 

1.1 

1.0 

0.9 

0.8 

0.7 

0.6 

0.5 

0.4 

0.3 

0.2 

0.1 

0.0 

Ne 30 (%100 CV), Türkiye 

117% 

120% 

112% 

84% 

103% 

Şekil 53 – Eğirme maliyetlerinin karşılaştırılması (Rieter) 

Ne 30 (%100 CV), Hindistan 

86% 


100% 

Ring Rotor 

Air-Jet 

Telef Enerji Sermaye maliyetleri 

işçilik Yardımcı malzeme 


Ne 50 (%100 sentetik elyaf), Türkiye 

100% 

Ring Rotor 

Air-Jet 

Telef Enerji Sermaye maliyetleri 

İşçilik Yardımcı malzemeler 

100% 

Ring Rotor 

Air-Jet 

Telef Enerji Semaye maliyetleri 

İşçilik Yardımcı malzemeler 

2.7.12. Pazar etkisi 

Hava jetli iplik eğirme çok yeni bir eğirme sistemi olmasına 

rağmen, 2004 yılı ortalarına kadar 32 000 hava jetli iplik 

eğirme ünitesi (yaklaşık olarak 600 000 ring iğine eşdeğer) 

tüm dünyadaki işletmelerde üretime alınmıştır. Bu makinalar 

Avrupa da dahil 15’den fazla ülkede tesis edilmiştir.

2.7.13 Hava jetli iplikçilik sistemlerinin karşılaştırılması 

Özellikler Murata MVS 861 Rieter J 10 hava jetli iplik makinası 

Makine tasarımı Tek taraflı makina İki tarafı birbirinden bağımsız iki taraflı makina 

Makina uzunluğu (ünite) 80 pozisyon 100 pozisyon 

Pozisyonlar arası mesafe (mm) 215 260 

Üretim hızı (m/dak) 450’ye kadar 450’ye kadar 

Otomatik prosesler 3 ekleyici (72 – 80 ünite), +1 – 2 takım çıkarıcı 4 robot 

Hava çıkışı Yuıkarıya, aşağıya doğru Yukarıya doğru 


Telef boşaltma Otomatik manual (opsiyonel: otomatik bir sisteme bağlanabilir) 

Kova boyutları (mm) Makinanın arkasında 500 x 1 200 (makinanın altında iki sıra) veya Cubicans 235 x 920 x 1 200 

Tablo 1 a) – Makina verileri 

Özellikleri Murata MVS 861 Rieter J 10 hava jetli iplik makinası 

İplik numarası (Ne/tex) 15 – 60 / 39 – 10 20 – 50 / 29.5 – 12 

Lif uzunluğu (mm) 38 mm’ye kadar 40 mm’ye kadar 

Şerit numarası (ktex) 2.5 – 5 2 – 4.5 

Toplam çekim (kat) 35 – 300 43 – 200 (mekanik 317) 

Sarım şekli Silindirik, 5°57 kadar konik silindirik 

Bobin çapı (mm) 300 mm’ye kadar 300 mm’ye kadar 

İplik bağlama splicer ekleyici 

İplik temizleme Muratec Spin Clearer (standard) Uster Quantum Clearer 

Table 1 b) – Teknolojik & teknik veriler 

51

52 


3. ÖZET VE GENEL GÖRÜNÜŞ 

3.1. Proses prensipleri 

3.1.1. İşlem tipi 

Besleme tipi: 

Şerit 

Fitil 

Besleme formu: 

Tek demet 

İki demet 

Grup 

Açıcı ve inceltici donanım: 

Çekim donanımı 

Open-end iplikçiliği 

Rotor Dref-2000 Master 

Spinner 

• • • 

Açıcı silindir • • • 

Elyaf kılavuzlama: 

Kılavuzlanmış 

Serbest hareket • • • 

Elyafın yaklaşması (demete): 

Öne doğru lineer 

Dik açı 

Öne doğru teğetsel 

Geriye doğru teğetsel 

Toplama donanımı: 

Gerekli değil 

Rotor 

Tambur 

Büküm ünitesi: 

Pnömatik 

Mekanik, rotor 

Mekanik. tambur 

Mekanik Sürtünme silindirleri 

Mekanik. iğ 

Sarım bobini: 

Kops 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• • 

• • 

Çapraz sarım bobini • • • 

Tablo 2 – Açıklanan çeşitli tipteki eğirme proseslerinin karşılaştırılması 

Büküm 

iplikçiliği 

Sirospun / 

Duospun 

Kendi 

kendine 

bükümlü 

Repco 

• • 

• 

Wrap 

ParafiL 


Yalancı büküm Yapıştırma 

Twilo 

İki düzeli 

Hava jetl 

Dref- 

3000 

Hava jetli 

Murata MVS 

Rieter J 10 

• • • • • 

• • • 

• • • • • 

• 

• • • • • 

• 

• • • • • 

• 

• • • • 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• • 

• • 

• • 

• • 

• • 

• • • • • • 

• 

53

54 


3.1.2. Büküm potansiyeli ve sistem limitleri 

Eğirme prosesi Büküm verme 

potansiyel/dak. 

1 

0.5 

1 000 

10 

6 

100 

20 

12 

50 

30 

18 

33 

40 

24 

25 

50 

30 

20 

60 

35 

17 

70 

40 

14 

80 

48 

12.5 

Verilen 

Büküm 

Ring 15 000 – 25 000 Evet Hayır 

90 

54 

11 

100 

60 

10 

120 

70 

8 

Sistem limitleri 

Çekim ve elyaf 

transportu 

Rotor 80 000 – 120 000 Evet Kısmen 

İki düzeli hava jetli iplik 150 000 – 250 000 Hayır Evet 

Air-jet 250 000 – 400 000 Hayır Evet 

Tablo 3 – Başlıca eğirme sistemlerinin büküm potansiyelleri ve limitleri nin karşılaştırılması [1] 

3.2. Kullanım alanı 

3.2.1. İplikhane prosesi 

Proses Kısa elyaf sektörü Kamgarn sektörü Kalın iplik sektörü Geri kazanım 

Open-end: Rotor 

Dref-2000 

• • • 

Büküm iplikçiliği: Duo / Siro (•) • 

Yalancı büküm: İki düzeli hava jetli iplikçilik 

Dref-3000 

Air-jet • 

Tablo 4 – Başlıca prosesleri kullanan sektörlere genel bakış 

3.2.2. İplik numara aralığı 

Air-jet 

Dref-3000 

İki düzeli hava jetli 

sistem 

Dref-2000 

Rotor 

Ring 

Nm 

Ne 

tex 

Şekil 55 – Endüstriyel eğirme sistemlerinin iplik numara aralığı 

• 

• 

140 

84 

7 

160 

95 

6 

• 

• 

180 

105 

5.5 

200 

120 

5

3.3. İplik karakteristikleri 

3.3.1. Kesitteki lif sayısı 

130 

120 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

Pamuk terlefi 

E 

D 

C 

A 

B 

1 000 

800 

600 

400 

200 

0 

8.5 

5 

120 

B 

A 

17 

10 

60 


Minimum Çoğunlukla daha fazla 

Ring ipliği: penye 35 60 

Ring-ipliği: karde 80 100 

Open-end rotor 90 120 

Filament sargılı 40 50 

İki düzeli hava jetli 80 100 

Air-jet 80 100 

Tablo 5 – Başlıca iplik tiplerinin iplik kesitinde gerekli lif sayısı 

3.3.2. Karakteristik iplik özellikleri 

Ring-ipliği Rotor-ipliği İki düzeli hava jetli iplik 

(Yalancı büküm) 

25 

15 

40 

34 

20 

30 

Hava jetli iplik 

• Kopma muk. değerleri iyi • Kopma mukavemeti değeri ring ipliğine göre daha düşük • Yüksek mukavemetli • Yüksek mukavemetli 

• İyi düzgünlük • İyi -çok iyi düzgünlük • İyi bir düzgünlük • İyi bir düzgünlük 

• Yüksek tüylülük • Ring ipliklerine göre daha sert • Kıvrılmaya daha az yatkın • Düşük tüylülük 

• Düşük sertlik • Kıvrılma eğilimi düşük • Çok sert • Ring ipliğine göre daha sert 

• Kıvrım almaya çok yatkın • Çekme özelliği çok fazla • Aşınma direnci yüksek 

Tablo 6 – Başlıca iplik tiplerinin karakteristik özellikleri [8] 

3.3.3. Mukavemette fark 

Nispi iplik mukavemeti [%] 

Ort. Lif uzunluğu: 8 mm 

CO 1 1/16˝ 

karde 

20 mm 

Rotor (B) 

İki düzeli hava 

jetli iplikçilik (D) 

CO 1 1/8˝ 

penye 

25 mm 

CO 1 1/2˝ 

penye 

30 mm 

Hava jetli iplikçilik (E) 

Ring (A) 

Şekil 56 – İpliklerin nispi mukavemet değerleri 

PES/CO PES/MMF 

67/33% 

33 mm 33 mm 

Com4® (C) 

3.4. Ekonomik açıdan karşılaştırma 

3.4.1. Prosesin verimliliği 

g/ Spi.h 

Nm 

Ne 

tex 

42 

25 

24 

C 

50 

30 

20 

D 

60 

35 

17 

70 

40 

15 

Şekil 57 – Farklı eğirme metodlarının üretim hızları [11]: 

A Ring iplikçiliği, B rotor iplikçiliği, C İki düzeli hava jetli iplikçilik, 

D Hava jetli iplikçilik 

76 

45 

13 

55

56 


3.5. Genel görünüş 

Günümüzdeki ve yakın gelecekteki kısa lif iplikçilik prosesleri 

olan, 

• ring iplikçiliği 

• kompakt iplikçilik 

• rotor iplikçiliği 

• hava jetli iplikçilik 

İplik yapıları, numara aralığı, otomasyon derecesi, maliyet 

yapısı, son ürünün görünüşü, vb açılardan oldukça farklı karakteristiklere 

sahiptirler. Güçlü ve zayıf yönleri de farklılık 

gösterir. 

Bu, farklı prosesler için özgün uygulama alanları ile sonuçlanır. 

Ring iplikçiliği ve giderek daha önemli hale gelen 

kompakt iplikçilik basitlik, iplik kalitesi ve üniversallik esasına 

göre uzun periyotta baskın eğirme prosesi olarak kalacaktır. 

Rotor iplikçiliği orta ve kalın iplik numara aralığında 

gücünü kesinlikle devam ettirecek ve pazar payını koruyacaktır. 

Hava jetli iplikçilik orta incelikteki numara aralığında 

ring ve rotor iplikçiliğine rağmen özgün uygulama alanları 

kazanacaktır. 

Bu nedenle gelecekte doğru bir proses, belirli bir üretim 

yeri ve öngörülen iplik uygulamasını, mevcut proseslerin 

farklı karakteristiklerinin optimum kullanımını gerçekleştirmekle 

mümkün olacak ve böylece isteğe uygun iplikler 

üretilebilecektir. 

İlerleme kesinlikle duraksamıyacaktır. Açıklanan tüm endüstriyel 

prosesler yoğun bir şekilde gelişecek ve mükemmel 

hale gelecektir. Bu şekilde, iplikçiler bu proseslerin gücünü 

daha iyi bir kullanım için ortaya koyabileceklerdir. 

Eğirme teknolojisi daima dinamik kalacaktır.

KAYNAKLAR 

[1] Dr. H. Stalder 

New spinning processes and their possible 

applications and development potential 

Lecture presented at meeting at ETH, 

Zurich, Switzerland 

[2] J. Luenenschloss and K. J. Brockmanns 

Melliand Textilberichte., 1982, 63,175, 261 

[3] C. A. Lawrence and R. K. Jiang. 

Text. Horiz., 1986, 6, No. 10, 40; 

Melliand Textilberichte, 1987, 68, 83 (E36) 

[4] W. Klein 

Chemiefasern/Textilindustrie, 1983, 33/85, 248; 

Textil-Praxis, 1983, 38, 205 (No. 3, X) 

[5] J. Fischer 

Textil-Praxis, 1985, 40, 1061 (No. 10, II) 

[6] T. H. M. Terwee 

Chemiefasern,Textilindustrie, 

1979, 29/81, 736 (E108) 


Textil-Praxis, 1983, 38, 208 (No. 3, XII) 

[8] J. Luenenschloss and K. J. Brockmanns. 

International Textile Bulletin, Yarn Forming, 

1985, 31, No. 3, 29 

[9] L. Schoeller. “Experience with friction spinning” 

Reutlinger OE-Kolloquium, 1985 

[10] H. W. Krause. 

J. Text. Inst., 1985, 76, 185 

[11] R. J. Gilmartin 

Textile Month, 1987, June, 33 


[12] P. Artzt, H. Dallman, and K. Ziegler 

Chemiefasern/ Textilindustrie, 

1985, 35/87, 876 (E104) 

[13] F. W. Schneiter 

Technology Course 

Maschinenfabrik Rieter AG, Winterthur, Switzerland 

[14] M. Frey and P. Toggweiler 

Technology Handbook of Rotor Spinning 

Maschinenfabrik Rieter AG, Winterthur, Switzerland 


Will rotor spinning supplement a replace the 

conventional process 

Annual Conference of The Textile Institute, 1972 

57

58 


TABLO VE ŞEKİLLER 

Tablo 1 – Çeşitli yeni iplikçilik metodlarının temel 

özelliklerinin özeti 12 

Şekil 1 – Open-end iplk oluşumu 15 

Şekil 2 – Elektro-eğirme prensibi 15 

Şekil 3 – Vorteks eğirme prensibi 17 

Şekil 4 – Friksiyon iplikçiliğinin prensibi 17 

Şekil 5 – Friksiyon iplikçiliğinde liflerin yönü 18 

Şekil 6 – Friksiyon iplikçiliğinde silindirlerin temas 

bölgesinde ince ve kalın iplikler 19 

Şekil 7 – Dref-2000 eğirme sistemi 20 

Şekil 8 – Masterspinner friksiyon eğirme makinası 21 

Şekil 9 – Masterspinner eğirme prensibi 21 

Şekil 10 – Disk eğirme presibi 22 

Şekil 11 – Büküm iplikçiliğinde iplk oluşumu 23 

Şekil 12 – Büküm iplikçiliği işlemi 23 

Şekil 13 – Lif tutamının karşılıklı sürtmeye tabi tutulması 24 

Şekil 14 – Düzeltilmiş iki elyaf demetinin friksiyon ile 

birleştirilmesi 24 

Şekil 15 – Faz farkına sahip iki elyaf tutamının 

birleştirilmesi 25 

Şekil 16 – İki katlı Repco ipliğin büküm yapısı 25 

Şekil 17 – Repco eğirme makinası 26 

Şekil 18 – “Sarmal yöntemle=Wrap”- eğirme prensibi 27 

Şekil 19 – Sarmal (Wrap) eğrilmiş iplik 27 

Şekil 20 – Suessen tarafından geliştirilen Parafil 

prosesindeki yalancı büküm cihazı 28 

Şekil 21 – Twilo eğirme prensibi 29 

Şekil 22 – Twilo iplik makinası 30 

Şekil 23 – Bobtex ipliği 31 

Şekil 24 – Bobtex eğirme prensibi 31 

Şekil 25 – Yalancı büküm prensibi 32 

Şekil 26 – Yalancı büküm ile iplik eğirme 32 

Şekil 27 – Yalancı büküm (birleşmiş) ipliği 33 

Şekil 28 – İki düzeli hava jeti eğirme prensibi 

(Murata MJS) 34 

Şekil 29 – Hareket halindeki elyaf demetinde bükümün 

dağılımı 35 

Şekil 30 – Dref-3 eğirme prensibi 37 

Şekil 31 – Dref-3000 eğirme birimi 37 

Şekil 32 – PLYfiL eğirme sistemi 39 

Şekil 33 – Nispi iplik mukavemeti 40 

Şekil 34 a) – Murata’nın hava jetli iplik eğirme 

prensibi (MVS) 41 

Şekil 34 b) – Rieter’in hava jetli iplik eğirme sistemi 

(J 10 makinası) 41 


Şekil 35 – Ön silindirden elyaf transportu (Murata MVS) 42 

Şekil 36 – Düze bölgesi (Rieter J 10) 42 

Şekil 37 – Çekim ünitesi (Murata MVS) 43 

Şekil 38 – Eğirme geriliminin hesaplanması (Rieter) 44 

Şekil 39 – Eğirme hızının fonksiyonu olarak iplik 

bükümü (Rieter) 45 

Şekil 40 – Hava basıncının fonksiyonu olarak iplik 

bükümü (Rieter) 46 

Şekil 41 – Bükümün fonksiyonu olarak iplik mukavemeti 

(Rieter) 46 

Şekil 42 – %100 karde pamuklarda iplik mukavemeti 

karşılaştırılması (Murata) 46 

Şekil 43 – %50 polyester, %50 pamuk karde iplik 

mukavemeti karşılaştırılması (Murata) 46 

Şekil 44 – Eğirme hızının fonksiyonu olarak neps sayısı 

(Rieter) 47 

Şekil 45 – Zweigle S3 tüylülüğü (Murata) 47 

Şekil 46 – Sarım bükümünün bir fonksiyonu olarak 

Uster tüylülüğüt (Rieter) 47 

Şekil 47 – Tüy dökülmesi (Murata) 48 

Şekil 48 – Hava jetli ipliklerden üretilmiş kumaşların 

kalitesinin standart kumaşlarla karşılaştırılması 48 

Şekil 49 – 15 dakika sonundaki boncuklanma direnci 48 

Şekil 50 – Hava jetli ipliklerde üretilen ürünler 49 

Şekil 51 – İşçi gücü tasarrufu (Rieter) 49 

Şekil 52 – Eğirme maliyetlerinin karşılaştırılması (Rieter) 50 



Tablo 1 a) – Makina verileri 51 

Table 1 b) – Teknolojik & teknik veriler 51 

Tablo 2 – Açıklanan çeşitli tipteki eğirme proseslerinin 

karşılaştırılması 53 

Tablo 3 – Başlıca eğirme sistemlerinin büküm potansiyelleri 

ve limitleri nin karşılaştırılması [1] 54 

Tablo 4 – Başlıca prosesleri kullanan sektörlere genel bakış 54 

Şekil 55 – Endüstriyel eğirme sistemlerinin iplik numara 

aralığı 54 

Tablo 5 – Başlıca iplik tiplerinin iplik kesitinde gerekli 

lif sayısı 55 

Tablo 6 – Başlıca iplik tiplerinin karakteristik özellikleri [8] 55 

Şekil 56 – İpliklerin nispi mukavemet değerleri 55 

Şekil 57 – Farklı eğirme metodlarının üretim hızları [11] 55 

59


Cilt 6 – Alternatif Eğirme sistemleri 

Alternatif eğirme sistemleri, ring eğirme standartlarından belirli derecede ayrılan bir kalitede iplik 

ve dolayısıyla son ürün üretmektedir. Alternatif eğirme sistemlerinin tüm avantajlarından yararlanmak 

icin, sistemlerin detaylı bir şekilde anlaşılması önemlidir. Bu cilt, bu amaca ulaşmak icin 

katkıda bulunacak şekilde oluşturulmuştur ve en önemli alternatif eğirme sistemlerini detaylı 

olarak açıklamaktadır. 

Rieter Machine Works Ltd. 

Klosterstrasse 20 

CH-8406 Winterthur 

T +41 52 208 7171 

F +41 52 208 8320 

sales.sys@rieter.com 

parts.sys@rieter.com 

www.rieter.com 

Rieter India Private Ltd. 

Gat No 134/1, Off Pune Nagar Road 

Koregaon Bhima 

Taluka Shirur, District Pune 

IN-Maharashtra 412207 

T +91 2137 253 071 

F +91 2137 253 075 

Rieter Textile Systems 

(Shanghai) Ltd. 

12/F, New Town Centre 

No. 83 Loushanguan Road 

CN-Shanghai 200336 

T +86 21 6236 8013 

F +86 21 6236 8012 

Bu broşürde verilen bilgiler, çizimler ve bunlarla ilgili 

tüm veriler basım tarihinden itibaren geçerlidir. Rieter 

daha önceden bilgi vermeksizin değişiklik yapma hakkına 

sahiptir. Rieter sistemleri ve Rieter yenilikleri birçok 

sanayi ülkesinde patentlerle korunmaktadır. 

1926-v1 tr 1203 Basım yeri CZ 

ISBN 3-9523173-6-5 

ISBN 978-3-9523173-6-5 

9 783952 317365

Rieter İplikçilik El Kitabı

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?