şırnak ili çevre durum raporu - çevresel etki değerlendirme planlama ...

T.C.ŞIRNAK VALİLİĞİİl Çevre ve Orman MüdürlüğüŞIRNAK İLİÇEVRE DURUM RAPORUŞIRNAK-2007- 1 -

- 2 -

ULUSAL ÇEVRE ANDIŞİMDİKİ VE GELECEK KUŞAKLARIN TEMİZVE SAĞLIKLI BİR ÇEVREDE YAŞAMAHAKKINA SAHİP OLDUĞU GERÇEĞİNDENHAREKETLE, ÇEVREYE DUYARLI BİRKALKINMADAN YANA OLDUĞUMUVURGULAYARAK; DOĞAL KAYNAKLARINEKONOMİK KALKINMANIN HEM KAYNAĞINIHEM SINIRINI OLUŞTURDUĞUNU BİLEREK,ÇEVRENİN KORUNMASI VEGELİŞTİRİLMESİNDE BİREYSEL KATKI VEKATILIMIN GEREĞİNE VE ÖNEMİNEİNANARAK; ÇEVRESEL DEĞERLERE SAHİPÇIKIP ZARAR VERENLERİ UYARACAĞIMA,DOĞAL KAYNAKLARDAN FAYDALANIRKENTUTUMLU DAVRANACAĞIMA,SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKELERİDOĞRULTUSUNDA HAREKET EDECEĞİME, BUYÖNDE İŞBİRLİĞİ VE DAYANIŞMAİÇERİSİNDE HAREKET EDEREK; ÇEVREKONUSUNDA HERKESE ÖRNEK OLACAĞIMASÖZ VERİRİM.- 3 -

HAZIRLAYANLARM.Derviş GÖNÜLERSedat AKINOrhan KALAYÇED-ÇY Şube MüdürüÇevre MühendisiMaden MühendisiBİLGİSAYARSedat AKINRESİMLERİl Kültür Müdürlüğü broşürleri ve Delt@chip Bilgisayar’dan alınmıştır.Bu raporun hazırlanışındaki katkılarından dolayı ilimizde bulunan tüm Kamu Kurum veKuruluşlarına teşekkür ederiz.- 4 -

TAKDİMHızla gelişen teknoloji ile beraber dünyamız da baş döndürücü bir şekilde gelişmiş,teknolojideki hızlı gelişim, dünya nüfusundaki artış, enerji ve hammaddeye olan ihtiyaçbüyük ölçüde artmıştır. Buna bağlı olarak doğal kaynaklar azalmaya hava, su, toprak gibi alıcıortamlar kirlenmeye başlamış, bu gelişmeler canlılar alemini tehdit eder duruma gelmiştir. Budurum ise koruma faaliyetlerini ön plana çıkarmış, kirletmeden korumak ve kullanmakülkelerin temel politikası haline gelmiştir.Ülkemizde ise hızlı gelişime paralel olarak çevre sorunları da kendini göstermeyebaşlamış hızlı nüfus artışı, hızlı kentleşme, eğitim, sağlık, yeni yerleşim alanlarının seçimi veplanlamasını güçleştirmiştir. Bu nedenlerden dolayı üretirken ve tüketirken canlı yaşamını vedoğal hayatı tehdit etmeyen tutum ve davranışlar tabiat ve insan ilişkilerinde hayati önemtaşımaktadır.Anayasamızın 56. maddesinde “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkınasahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirliliğini önlemek devletin vevatandaşların görevidir” denilmektedir. Buna göre, çevrenin korunması ve geliştirilmesisorumluluğu hepimize aittir. Dolayısıyla tüm toplumumuzun çevre konusundabilinçlendirilmesi, çevreye duyarlı ve kalıcı davranışların geliştirilmesi zorunludur.İlimiz Suriye ve Irak sınırlarında olup, bulunduğu konum itibariyle her zamanjeopolitik bir öneme sahip olmuştur. Ayrıca binlerce yıllık tarihi ile ilk olarak devlet kurankavimlerin ve medeniyetlerin beşiği olmuştur. Guti, Babil, Asur, Med, Pers, Sasani İslamİmparatorluğu Emiri, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlılara ait onlarca uygarlığı taşıyan ve bumedeniyetlerin mirasını günümüze taşıyan bir çok eser, ilimiz sınırları içinde yer almaktadır.Günümüze kadar gelen bu eserlerin korunması ve sonraki nesillere aktarılması için gerekliönemin verilmesi gereklidir.Sonuç olarak, Valiliğimizce hazırlanan Çevre Durum Raporu’nu değerli bir bilgikaynağı olarak yararlı olması dileğiyle hizmete sunuyoruz. Raporun hazırlanmasında emeğigeçenlere, özverili çalışmalarından dolayı teşekkür ederim.Ali YERLİKAYAŞırnak Valisi- 5 -

ÖNSÖZÇevre konusu, sadece insanları değil doğayı, tüm canlı ve cansız varlıkları ilgilendirenbir kavramdır. Çevre sorunları ise teknolojinin gelişmesi ve buna bağlı hızlı bir ekonomikkalkınma ile birlikte insan gereksinimlerinin çoğalması ve aşırı nüfus artışındankaynaklanmakta olup, günümüzde en çok tartışılan, çözüm yolları aranan, yeni kurumlaroluşmasına sebep olan, giderek kapsamı genişleyen, sanayileşme ve kentleşmenin ortayaçıkardığı ve acil çözüm bekleyen sorunların en önemlisidir. Bu önemini hiçbir zamankaybetmeyen ve kaybetmeyecek olan yoğun çevre sorunlarının özellikle son yıllarda baştainsan olmak üzere tüm bitki ve hayvan türlerinin nesillerini de ciddi bir şekilde tehdit ederhale geldiğini, bu nedenledir ki, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde beliren doğayı vedoğal kaynakları koruma fikri hızla yayılım göstermiştir.Geçmiş yüzyılda çevre konusunda yapılan hataların bu yüzyılda da, tekrar edilmemesive konuya ilişkin duyarlılığın, yasal düzenlemelerin ve kurumsal yapının çağdaş düzeyegetirilmesi en büyük arzumuzdur.Sunulan çalışmada Şırnak ilinin coğrafik konumu, kaynakları, hava, su, toprak, florafauna,atıklar, turizm, sanayi-teknoloji, tarım, enerji, ulaşım, nüfus, doğal afetler, sağlık, çevreeğitimi gibi çevre açısından önemli konulara ilişkin temel bilgilere değinilmiştir. Bu verilerhem bölgenin geleceğe yönelik planlamasında, hem de halkın ve yatırımcılarınbilgilendirilmesine yardımcı olabilecek düzeydedir.Temiz ve sağlıklı bir dünyada yaşamanın, ilk koşulu çevreyi korumaktır. Çevreninkorunması da insanları eğitmekle mümkün olacaktır. Bu düşüncelerle Çevre DurumRaporu’nun tüm faydalanıcılara katkı sağlamasını dilerim.Hasan SARUÇİl Çevre Ve Orman Müdürü- 6 -

İÇİNDEKİLERULUSAL ÇEVRE ANDI………………………………………………………………… IIIHAZIRLAYANLAR……………………………………………………………………... IVTAKDİM…………………………………………………………………………………. VÖNSÖZ…………………………………………………………………………………… VIİÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………… VII(A). COĞRAFİ KAPSAMA.1. Giriş………………………………………………………………………. 1A.2. İl ve İlçe Sınırları………………………………………………………… 2A.3. İlin Coğrafi Durumu…………………………………………………….. 6A.4 . İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu……………………………. 6A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi………………………………………………. 8A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma………………………………………………… 9A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya……………………………………………………… 9(B) DOĞAL KAYNAKLARB.1. Enerji Kaynakları………………………………………………………… 14B.1.1. Güneş……………………………………………………………………………… 14B.1.2. Su Gücü……………………………………………………………………………. 14B.1.3. Kömür……………………………………………………………………………… 14B.1.4. Doğalgaz………………………………………………………………………….. 14B.1.5. Rüzgar……………………………………………………………………………... 14B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun,Tezek)……………………………………………….. 15B.1.7. Petrol………………………………………………………………………………. 15B.1.8. Jeotermal Sahalar……………………………………………………………….. 15B.2. Flora ve Fauna…………………………………………………………... 16B.2.1. Ormanlar…………………………………………………………………………. 16B.2.2. Çayır ve Mera……………………………………………………………………. 16B.2.3. Sulak Alanlar…………………………………………………………………….. 16B.2.4. Endemik Bitkiler…………………………………………………………………. 17B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar…………………………………………………. 17B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları.. 17B.3. Toprak……………………………………………………………………. 17B.4 . Su Kaynakları……………………………………………………………. 18B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar……………………………………………. 18B.4.2. Yer altı Su Kaynakları…………………………………………………………… 21B.4.3. Akarsular…………………………………………………………………………. 24B.4.4. Göller ve Göletler……………………………………………………………….. 25B.5. Mineral Kaynaklar………………………………………………………. 26B.5.1 Sanayi Madenleri………………………………………………………………… 26- 7 -

B.5.2. Metalik Madenler……………………………………………………………….. 26B.5.3. Enerji Madenleri………………………………………………………………… 26B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler……………… 27(C).HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)C.1. İklim ve Hava……………………………………………………………. 28C.1.1. Doğal Değişkenler………………………………………………………………. 28C.1.1.1. Rüzgar…………………………………………………………………………….. 28C.1.1.2. Basınç…………………………………………………………………………….. 29C.1.1.3. Nem………………………………………………………………………………… 30C.1.1.4. Sıcaklık……………………………………………………………………………. 30C.1.1.5. Buharlaşma………………………………………………………………………. 32C.1.1.6. Yağışlar…………………………………………………………………………… 32C.1.1.6.1. Yağmur……………………………………………………………………………. 32C.1.1.6.2. Kar,Dolu, Sis ve Kırağı…………………………………………………………. 33C.1.1.7. Seller………………………………………………………………………………. 34C.1.1.8. Kuraklık…………………………………………………………………………… 34C.1.1.9. Mikroklima ……………………………………………………………………….. 34C.1.2. Yapay Etmenler………………………………………………………………….. 34C.1.2.1. Plansız Kentleşme……………………………………………………………….. 34C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması……………………………………………………….. 34C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar………………………………………………….. 34C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar…………………………………………………………. 35C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar…………………………………………… 35C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar…………………………………… 36C.3. Atmosferik Kirlilik………………………………………………………. 36C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri…………………………………. 36(D). SUD.1. Su Kaynaklarının Kullanımı…………………………………………….. 37D.1.1. Yeraltı Suları……………………………………………………………………… 37D.1.2. Akarsular…………………………………………………………………………. 37D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar……………………………………………… 38D.1.4. Deniz………………………………………………………………………………. 38D.2. Doğal Drenaj Sistemleri…………………………………………………. 38D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri………………………….. 39D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik……………………………………………………….. 39D.3.2. Akarsularda Kirlilik…………………………………………………………….. 39D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik…………………………………. 39D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar……………………………… 39D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri…………………………………….. 39- 8 -

(E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMIE.1. Genel Toprak Yapısı………………………………………………………42E.2. Toprak Kirliliği………………………………………………………….. 42E.2.1. Kimyasal Kirlenme………………………………………………………………. 42E.2.2.1. Atmosferik Kirlenme……………………………………………………………. 42E.2.1.2. Atıklarda Kirlenme……………………………………………………………… 43E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme……………………………………………………………. 43E.3. Arazi……………………………………………………………………… 43E.3.1. Arazi Varlığı……………………………………………………………………… 43E.3.1.1. Arazi Sınıfları…………………………………………………………………….. 43E.3.1.2. Kullanma Durumu………………………………………………………………. 43E.3.2. Arazi Problemleri……………………………………………………………….. 44(F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELERF.1. Ormanlar…………………………………………………………………. 45F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı……………………………………………………. 45F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri…………………………………………………….. 45F.1.3. Orman Varlığının Yararları……………………………………………………. 45F.2. Çayır ve Meralar…………………………………………………………. 46F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı………………………………………………………….. 46F.2.2. Kullanma Amaçları ve Yararları………………………………………………. 46F.3. Flora……………………………………………………………………… 46F.3.1. Türler ve Populasyonları……………………………………………………….. 46F.3.2. Habitat ve Topluluklar………………………………………………………….. 47F.4. Fauna……………………………………………………………………. 48F.4.1. Türler ve Populasyonları……………………………………………………….. 48F.4.1.1. Karasal Türler ve Populasyonları…………………………………………….. 48F.4.1.2. Aquatik Türler ve Populasyonları…………………………………………….. 52F.4.1.2.1 Kürklü Hayvanlar……………………………………………………………….. 52F.4.1.2.2. Balıklar…………………………………………………………………………… 53F.4.2. Habitat ve Topluluklar…………………………………………………………. 53F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları……………………………………………………….. 54F.4.3.1. Evcil Hayvanlar………………………………………………………………….. 54F.4.3.1.1. Sahipli Hayvanlar……………………………………………………………….. 54F.4.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar……………………………………………………………… 54F.4.3.1.3. Nesli Tehlike Altında Olan Ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar… 54F.4.3.2. Hayvan Hakları İhlalleri……………………………………………………….. 54F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği………………….. 54F.5.Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerinİsteneceği Alanlar………………………………………………………... 55F.5.1. Milli Parklar…………………………………………………………………….. 55F.5.2. Tabiat Parkları…………………………………………………………………… 55F.5.3. Tabiat Anıtı………………………………………………………………………. 55F.5.4. Tabiat Koruma Alanları……………………………………………………….. 55- 9 -

F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleri…………………………………………………… 55F.5.6. Sulak Alanlar…………………………………………………………………….. 55F.5.7 . Biyogenetik Rezerv Alanları…………………………………………………… 55F.5.8 . Biyosfer Rezerv Alanları……………………………………………………….. 55F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri…………………………………………………. 55(*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.5. Bölümündeki alanlar için İstenen Bilgiler1. Alanın Resmi Adı2. Coğrafi Konumu3. Alanı4. Alanın Açıklamalı Tanımı5. Yasal Konumu6. Toprak Envanteri İle İlgili Toprak Tasarruf Biçimine İlişkin Bilgiler7. İnsan Nüfusu8. Ulaşım ve Altyapı9. Fiziksel Özellikler9.1. Kara Özellikleri9.1.1. Jeoloji9.1.2. Topoğrafya9.1.3. Hidroloji9.1.4. İklim Özellikleri9.2. Deniz Özellikleri9.2.1. Jeoloji9.2.2. Topoğrafya9.2.3. Hidroloji9.2.4. Sedimantoloji10. Flora ve Fauna (özellikleri, endemik ve tehdit altındakiler)10.1. Karasal10.2. Deniz11. Kültürel/Tarihsel Özellikler12. Kullanım Amaçları13. Mevcut SorunlarHassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer AlanlarF.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları…………………………………. 55F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar……………………… 56F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar…………….. 56F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora – Faunanın Yaşama OrtamıF.5.14.Olan Alanlar……………………………………………………………………… 56Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve BeslenmeOrtamı Olan Alanlar……………………………………………………………. 56F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları……………… 56F.5.16. Sit Alanları……………………………………………………………………….. 56F.5.16.1. Kentsel Sit………………………………………………………………………… 56F.5.16.2. Tarihi Sit………………………………………………………………………….. 56F.5.16.3. Arkeolojik Sit…………………………………………………………………….. 57F.5.17.Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan“Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve DoğalAlanlar……………………………………………………………………………. 58F.5.17.1. Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar…………………………………… 58F.5.17.1.1. Anıtlar…………………………………………………………………………….. 58F.5.17.1.2 Yapı Toplulukları………………………………………………………………… 59F.5.17.1.3 Sitler……………..………………………………………………………………… 59- 10 -

F.5.17.2. Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar……………………………………….59(G). TURİZMG.1. Yörenin Turistik Değerleri………………………………………………. 60G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri……………………………………………………….. 60G.1.1.1. Konum……………………………………………………………………………... 60G.1.1.2. Fiziki Özellikleri…………………………………………………………………. 60G.1.2. Kültürel Değerler………………………………………………………………… 60G.2. Turizm Çeşitleri………………………………………………………….. 71G.3. Turistik Altyapı…………………………………………………………… 74G.4. Turist Sayısı………………………………………………………………. 75G.5. Turizm Ekonomisi……………………………………………………….. 76G.6. Turizm Çevre İlişkisi…………………………………………………….. 76(H). TARIM VE HAYVANCILIKH.1. Genel Tarımsal Yapı……………………………………………………... 78H.2. Tarımsal Üretim…………………………………………………………. 80H.2.1. Bitkisel Üretim…………………………………………………………………… 80H.2.1.1. Tarla Bitkileri……………………………………………………………………. 80H.2.1.1.1. Buğdaygiller……………………………………………………………………… 80H.2.1.1.2. Yem Bitkileri……………………………………………………………………… 81H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitkiler……………………………………………………………… 81H.2.1.1.4. Süs Bitkileri………………………………………………………………………. 81H.2.1.2. Bahçe Bitkileri…………………………………………………………………… 81H.2.1.2.1. Meyve Üretimi…………………………………………………………………… 81H.2.1.2.2. Sebze Üretimi…………………………………………………………………….. 82H.2.2. Hayvansal Üretim……………………………………………………………….. 83H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık………………………………………………………….. 83H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık………………………………………………………….. 84H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim)………………………………………… 84H.2.2.4. Su Ürünleri……………………………………………………………………….. 86H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı……………………………………………………………….. 86H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği…………………………………………… 86H.3. Organik Tarım…………………………………………………………… 86H.4. Tarımsal İşletmeler………………………………………………………. 86H.4.1. Kamu İşletmeleri………………………………………………………………… 86H.4.2. Özel İşletmeler…………………………………………………………………… 87H.5. Tarımsal Faaliyetler……………………………………………………… 87H.5.1. Pestisit Kullanımı………………………………………………………………… 87H.5.2. Gübre Kullanımı…………………………………………………………………. 87(I). MADENCİLİK- 11 -

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taşocakları Nizamnamesine TabiOlan Doğal Malzemeler………………………………………………….. 88I.1.1. Sanayi Madenleri………………………………………………………………… 88I.1.2. Metalik Madenler……………………………………………………………….. 88I.1.3. Enerji Madenleri………………………………………………………………… 88I.1.4. Taşocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler………………. 88I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri……………… 89I.3. Cevher Zenginleştirme……………………………………………………89I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri…………………….. 89I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla YapılanRehabilitasyon Çalışmaları……………………………………………… 89(J). ENERJİJ.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması………………………. 91J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları……………………………………………………… 91J.1.1.1. Güneş Enerjisi……………………………………………………………………. 91J.1.1.2. Rüzgar Enerjisi………………………………………………………………….. 91J.1.1.3. Su Enerjisi………………………………………………………………………… 91J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi………………………………………………………………….. 91J.1.1.5. Biyomas Enerjisi………………………………………………………………… 92J.1.1.6. Odun………………………………………………………………………………. 92J.1.1.7. Kömür……………………………………………………………………………… 92J.1.1.8. Petrol (Fuel-oil, motorin, asfalt, benzin, LPG)……………………………… 93J.1.1.9. Jeotermal Enerji…………………………………………………………………. 93J.1.1.10. Doğalgaz Enerjisi……………………………………………………………….. 93J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları……………………………………………………….. 93J.1.2.1. Termik Enerji……………………………………………………………………. 93J.1.2.2. Hidrolik Enerji…………………………………………………………………… 93J.1.2.3. Nükleer Enerji …………………………………………………………………… 93.J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı………………………….. 93J.2.1. Mesken…………………………………………………………………………… 93J.2.2. Ticaret……………………………………………………………………………. 93J.2.3. Sanayi…………………………………………………………………………….. 93J.2.4. Resmi Daire………………………………………………………………………. 93J.2.5. Diğer………………………………………………………………………………. 93J.3. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar…………………………. 93(K). SANAYİ VE TEKNOLOJİK.1 . İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu EtkileyenEtkenler…………………………………………………………………... 94K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması…………………………… 94K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı……………………………………….. 94K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu…………. 95K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı……… 95K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler………… 96- 12 -

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler…………………………………………………….. 111M.3.5. Endüstriyel Yapılar……………………………………………………………… 112M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar………………………………………………… 112M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar………………………………… 112M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar…………………………………………………………… 112M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma……………………………………………………….. 112M.3.10. Yerel Mimari Özellikler………………………………………………………… 113M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller………………………………. 113M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı……………………………………………………. 113M.4.1. Göçler…………………………………………………………………………….. 113M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik)…………………………………………………….. 114M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı ………………………………………….. 114M.4.4. Konut Yapım Süreçleri………………………………………………………….. 114M.4.5. Gecekondu İslah ve Önleme Bölgeleri……………………………………….. 114M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri……………………………………. 114M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu………………………………………………………. 114M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları………………… 114M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü………………………………………………….. 114M.5.4. Kentsel Atıklar……………………………………………………………………. 114M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı…………………………………………………………… 114M.6. Nüfus…………………………………………………………………….. 115M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi………………………………………………… 116M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı………………………... 116M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları……………………………………………… 118M.6.4. Nüfus Değişim Oranı……………………………………………………………. 118M.6.5. Yer Değiştirme Olayları………………………………………………………… 118M.6.6. Turizm ve Seyahat……………………………………………………………….. 118M.6.7. İşsizlik……………………………………………………………………………… 118(N). ATIKLARN.1. Evsel Katı Atıklar………………………………………………………… 120N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar………………………………………………. 120N.3. Özel Atıklar………………………………………………………………. 120N.3.1. Tıbbi Atıklar……………………………………………………………………… 120N.3.2. Atık Yağlar……………………………………………………………………….. 120N.3.3. Pil ve Aküler……………………………………………………………………… 120N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlardan Kaynaklanan Küller……………………. 120N.3.5. Tarama Çamurları………………………………………………………………. 120N.4. Diğer Atıklar……………………………………………………………… 120N.5. Atık Yönetimi……………………………………………………………... 121N.6. Katı Atıkların Miktar Ve Kompozisyonu………………………………… 121N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transferİstasyonları……………………………………………………………….. 121N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri…………………………………………… 121N.8.1. Katı Atıkların Depolanması……………………………………………………. 121N.8.2. Atıkların Yakılması……………………………………………………………… 121N.8.3. Kompost………………………………………………………………………….. 121N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi…………………………. 121- 14 -

N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri…………………………………….. 121(O). GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMO.1. Gürültü…………………………………………………………………… 123O.1.1. Gürültü Kaynakları …………………………………………………………….. 123O.1.1.1. Trafik Gürültüsü…………………………………………………………………. 123O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü………………………………………………………………. 123O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü…………………………………………………………………. 123O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler…………………………………….. 124O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültüler ……………………………. 124O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri……………………………………………. 124O.1.2.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Etkileri…………………………………………. 124O.1.2.2. Sosyal Çevreye Etkisi……………………………………………………………. 124O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkileri…………………………………………. 124O.1.3.1. Fiziksel Etkisi…………………………………………………………………….. 124O.1.3.2. Fizyolojik Etkisi………………………………………………………………….. 124O.1.3.3. Psikolojik Etkisi………………………………………………………………….. 125O.1.3.4. Performans Etkisi……………………………………………………………….. 125O.2. Titreşim…………………………………………………………………… 125(P). AFETLERP.1. Afet Olayları……………………………………………………………… 126P.1.1. Depremler………………………………………………………………………… 126P.1.2. Heyelan ve Çığlar……………………………………………………………….. 130P.1.3. Seller………………………………………………………………………………. 130P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları…………………………………………………….. 130P.1.5. Fırtınalar…………………………………………………………………………. 130P.2. Afetler ve Sağlık Zararları ………………………………………………. 130P.2.1. Radyoaktif Maddeler……………………………………………………………. 130P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar………………………….. 130P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler………………………………………………….. 130P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri………………………………….. 131(R). SAĞLIK VE ÇEVRER.1. Temel Sağlık Hizmetleri…………………………………………………. 135R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı…………………………………………………. 135R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar……………………………………………………………… 135R.1.2.1 İçme ve Kullanma Suları……………………………………………………….. 135R.1.2.2. Denizler…………………………………………………………………………… 137R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar……………………………………………………………… 137R.1.3. Gıda Hijyeni……………………………………………………………………… 138R.1.4. Aşılama Çalışmaları……………………………………………………………. 139R.1.5. Bebek Ölümleri…………………………………………………………………… 141R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı………………. 141- 15 -

R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları……………………………………………………. 141R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri……………….. 142R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri………………….. 142R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri……………………………….. 142R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri………………………………………. 142R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri…………………………………… 142R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri…………………………………... 143R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma………………………………………………. 143(S). ÇEVRE EĞİTİMİS.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri……………... 144S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri……………………... 144S.2.1. Çevre Vakıfları…………………………………………………………………… 144S.2.2. Çevre Dernekleri………………………………………………………………… 144S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar………………………………………………….. 144(T). ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMAT.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi…………………... 146T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,Korunması ve Geliştirilmesi……………………………………………… 147T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevresel TaşımaKapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması…………………………. 148T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması….. 148- 16 -

Tablo H.8. Küçükbaş hayvanların il bazında dağılımı…………………………………… 84Tablo H.9. Kanatlı hayvanların il bazında dağılımı……………………………………… 84Tablo H.10. Yıllık olarak elde edilen hayvansal ürünler (kg)…………………………….. 84Tablo H.11. Hayvansal üretime ait bilgiler…………………………………………………. 85Tablo H.12. Şırnak ilinde hayvan varlığı ve önemi………………………………………… 85Tablo H.13. İldeki mevcut kovan sayısı……………………………………………………… 86Tablo H.14. Şırnak ilinde pestisit kullanımı ile ilgili bilgiler (2001)……………………. 87Tablo H.15. İldeki gübre kullanımına ait veriler (2001)………………………………….. 87Tablo J.1. Şırnak ili rüzgar verileri……………………………………………………….. 91Tablo J.2. Şırnak ilindeki açık dökme kömürlerin analiz sonuçları (2001)………….. 92Tablo J.3. Şırnak ilindeki pres kömür analiz sonuçları (2001)………………………… 92Tablo K.1. İldeki mevcut sanayi tesislerinin durumu…………………………………….. 94Tablo K.2. İşletmede, tamamlanmış ancak işletmede olmayan, yarım kalmış ve kuruluşaşamasında olan sanayi kuruluşları………………………………………….. 95Tablo K.3. İnşaatı devam eden küçük sanayi siteleri…………………………………….. 95Tablo L.1. Şırnak il sınırları içerisinde bulunan 154 ve 380 KW enerji iletimhatları………………………………………………………………………………98Tablo L.2. Devlet ve il yolları üzerinde seyir ve taşımalar (trafik yükü-2001)………. 98Tablo L.3. Şırnak ili devlet yolları yıllık ortalama günlük trafik değerleri…………… 99Tablo L.4. Normal bakım ve kış programına göre uzunluklar………………………….. 99Tablo L.5. Yolcuların taşımasında kullanılan araç kapasiteleri ve türleri……………. 99Tablo L.6. Motorlu araçlara ait bilgiler…………………………………………………… 101Tablo L.7. Motorsuz araçlara ait bilgiler…………………………………………………. 102Tablo L.8. İl merkezi imar planı içerisinde kalan alanın kullanım durumu…………… 103Tablo M.1. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfus yoğunluğu……………………… 105Tablo M.2. İldeki ilköğretim okulları ve liselerin altyapı donanımı……………………. 106Tablo M.3. İlin meslek liseleri bilgi formu…………………………………………………. 107Tablo M.4.İldeki tüm öğretim kurumlarındaki öğrencilerin toplam sayısının çağnüfusuna göre dağılımı…………………………………………………………. 107Tablo M.5. İldeki mevcut öğrenci, derslik ve öğretmen sayıları………………………… 108Tablo M.6. İldeki okul sayıları………………………………………………………………. 109Tablo M.7. Şırnak Merkez ilköğretim okulları bilgi formu………………………………. 109Tablo M.8. Şırnak Merkez anaokulları bilgi formu……………………………………….. 110Tablo M.9. İldeki hastanelere ait veriler…………………………………………………… 110Tablo M.10. İldeki mevcut sağlık kuruluşları ile yatak kapasiteleri……………………… 110Tablo M.11. İlde kişi başına düşen sağlık personeli ortalaması…………………………. 111Tablo M.12. Sağlık ocağı ve sağlık evi durumu…………………………………………….. 111Tablo M.13. 1985-1990 yılları arasında içe göç, dışa göç, net göç ve net göç hızı……. 113Tablo M.14. 1990 yılı genel nüfus sayımı……………………………………………………. 115Tablo M.15. 1997 yılı genel nüfus sayımı……………………………………………………. 115Tablo M.16. 2000 yılı genel nüfus sayımı geçici sonucu………………………………….. 116Tablo M.17. Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus…………………………………………….. 116Tablo M.18. İl ve ilçelere göre şehir-köy nüfusu ve nüfus yoğunluğu…………………… 118Tablo N.1. İl merkezinde tıbbi atık üreten tesis adı ve miktarları……………………… 120Tablo O.1. İldeki taşıt sayısı ve gürültü düzeyleri………………………………………… 123Tablo O.2. Yerleşim bölgeleri gürültü sınır değerleri……………………………………. 124Tablo P.1. Bölgede meydana gelen depremlere ilişkin bilgiler (Kandilli kayıtları)….. 126Tablo R.1. Şırnak il merkezi ve ilçelere göre sağlık kurumlarının dağılımı…………… 135Tablo R.2. İldeki su kaynaklarına ait analiz sonuçları…………………………………… 137- 18 -

Tablo R.3. 1991-2001 yılları arasında il genelinde bildirilen, bildirimi zorunlu bulaşıcıhastalıkların vaka sayıları………………………………………………………. 138Tablo R.4. Gıda maddeleri kontrolü ve gıda imal yerleri……………………………….. 138Tablo R.5. 2001 yılı aşı sonuçları çizelgesi, yaş gruplarına göre yapılan doz sayısı… 139Tablo R.6. 2002 yılı ilk 5 aylık aşı sonuçları çizelgesi, yaş gruplarına göre yapılandoz sayısı…………………………………………………………………………. 140Tablo R.7. Ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması çalışmaları…………………………… 141ŞEKİL LİSTESİŞekil 1. Şırnak il ve ilçelerini gösterir harita………………………………………….. 3Şekil 2. Şırnak jeoloji haritası………………………………………………………….. 10-11Şekil 3. Güneydoğu Anadolu Bölgesine ait genelleştirilmiş dikme kesit…………… 12Şekil 4. Şırnak ili rüzgar gülü diyagramı………………………………………………. 29Şekil 5. Bölgenin karayolları haritası………………………………………………….. 100Şekil 6. Şırnak ili deprem bölgeleri haritası…………………………………………… 126Şekil 7.Kandilli kayıtlarına göre 1900-2000 yılları arası 4.0-9.0 şiddetindekidepremlerin episantr dağılımı…………………………………………………. 131Şekil 8. Bölgenin diri fay ve deprem bölgeleri haritası……………………………… 132Şekil 9. Bölgedeki aktif faylar ve seçili fayın 100 km etki alanı…………………….. 133Şekil 10. Sağlık ocaklarının personel durumuna göre yüzde dağılımı………………. 135Şekil 11. Şırnak’taki sağlık kurumlarının dağılımı…………………………………….. 136- 19 -

(A) . COĞRAFİ KAPSAMA.1.GirişÇok eski bir geçmişe sahip bulunan Şırnak ilinin tarihi, Katip Çelebi’nin 17. yüzyılda yazdığı‘’Seyahatname’’ ve tarihi rivayetlere göre Nuh Tufanı öncesine dayanır. Bu rivayetlere göreNuh’un gemisinin kalıntılarının Cudi Dağı’nın kuzeyinde Şehr-i Nuh adıyla kurulduğu,zamanla Şerneh ve daha sonraki yıllarda da Şırnak adını aldığı rivayet edilmektedir.Guti, Babil, Med, Asur, Pers, Sasani, Emevi, Abbasi, Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerindeCizre’ye bağlı bir yerleşim birimi iken Cumhuriyet döneminde 1913 yılında Siirt iline bağlıilçe durumuna geldikten sonra 18 Mayıs 1990 tarihinde 3647 sayılı yasa ile il statüsünekavuşmuştur.Şırnak’tan bir görünümHz.Nuh (AS) tarafından Tufan öncesi kurulduğu söylenen Cizre, ikinci kez Nuh ve oğullarıtarafından inşa edilirken Şırnak, yazlık ve yayla olarak inşa edilmiştir. Nuh ve oğulları yılıniki-üç ayını Cizre’nin kızgın sıcağından korunmak için Şırnak’ta geçirirlerdi. Şırnak kelimesibazı tarihlere göre “ŞEHRİ NUH” tan türetilmiştir. Guti, Babil, Med, Asur, Pers, Sasani İslamİmparatorluğu, Emevi, Abbasi dönemlerinde, Şırnak Cizre’ye bağlı iken Cumhuriyetdöneminde Siirt iline bağlı bir ilçe haline gelmiştir. Şırnak topraklarında bir çok uygarlıklarkurulmuş, bu topraklar buğdayın ilk kullanıldığı, tekerleğin, yazının bulunduğu ve kullanıldığımedeniyetleri içinde barındırmıştır.19.800 yıllık bir geçmişi olan Tufan olayı Şırnak ili sınırlarında bulunan Cudi dağındanoktalandığından bütün dünya insanlarının ikinci beşiği Şırnak ve Cizre olmaktadır. Hz.NuhPeygamber’in türbesinin Cizre’de oluşu, Cizre surlarının gemi şeklinde olması, Guti, Babil,Asur Kitabeleri ve kabartmaları bunu kanıtlamaktadır. Ayrıca yüce kitabımız Kur’an-ı- 20 -

Kerim’in Hud Suresinin 44.ayeti açıkça Tufan-Nuh gemisinin Cudi dağında durduğunuyazmaktadır.Şırnak ili tarihte bir çok önemli devletin başkentini kendi topraklarında barındırmıştır. BirinciBabil devletinin başkenti Babil (Kebeli Köyü) Cizre sınırları içindedir. Guti (Gudi)İmparatorluğunun başkenti olan Bajarkard, Silopi ilçesi topraklarındadır.A.2. İl ve İlçe Sınırlarıİlin il ve ilçe sınırlarını gösteren harita Şekil 1’de sunulmuş olup, ile bağlı ilçeler;Beytüşşebap, Cizre, Güçlükonak, İdil, Silopi ve Uludere’dir.Beytüşşebap İlçesi, oldukça eski bir yerleşim birimidir. İlçeye tarih içerisinde Hurriler,Mittaniler, Asurlular ve Urartular egemen olmuşlardır. İlçe, 1054 yılında Selçukluların, 1514yılında ise Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği altına girmiştir. 1855 yılında Erzurum,1865 yılında Van iline bağlanmıştır. 1887 yılında ilçe olan Beytüşşebap, 1926 yılında Siirt,1936 yılında Hakkari ve 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak iline bağlanmıştır.Beytüşşebap ilçesi, dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahip olup doğusunda Hakkari,batısında Siirt-Pervari, kuzeyinde Van-Çatak, güneyinde ise Hakkari-Çukurca ve Şırnak-Uludere yer almaktadır.İlçenin doğusunda yer alan Altın dağları ve batısında yer alan Tanin Dağları, ilçe sınırlarıiçerisinde kesişmektedir. Ayrıca, ilçede Kato Dağı mevcuttur. İlçenin en önemli akarsuyuHabur Çayı’dır. İlçenin rakımı 1650 metre olup en yüksek noktası 3300 metreyi bulan Altındağlarıdır. Dağlık bir araziye sahip olan ilçenin Merkez ve Mezraa olmak üzere 2 belediyesi,27 köyü bulunmaktadır.- 21 -

- 22 -

Cizre İlçesinin, Nuh Peygamber ve oğulları tarafından tufandan sonra kurulduğubilinmektedir. Tufandan sonra Hz. Nuh’un bulunduğu tepeciğe rağbet eden halk Diclenehrinden bir kol alarak şehri çevreleyecek bir şekilde akıtmış ve böylece Cizre bir yarımadagörünümüne girmiştir. İslamiyetin Cizre’ye girmesi ile birlikte şehre yarımada anlamına gelen(Cezire) adı verilmiş, Cumhuriyet Döneminde ise ismi Cizre olarak değiştirilmiştir.Cizre, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Şırnak iline bağlı ve ilden 45 km uzaklıkta bulunanbir ilçedir. Doğusunda Silopi, batısında İdil, kuzeyinde Şırnak, kuzeybatısında Eruh,güneyinde ise Suriye yer almaktadır.Cizre’nin deniz seviyesinden yüksekliği 400 m, yüzölçümü 460 km² dir. İlçenin kuzeydoğusunda 2089 metre yüksekliğindeki Cudi dağı, kuzeyinde Kara Dağı, kuzeybatısında DereDağı, ve batısında Akdağ bulunmaktadır. Cizre’nin güneyi ovalıktır. İlçenin arazisi Diclenehri çevresindeki alüvyonlu ovalarla ve ovanın doğu ve batısındaki yaylalardanoluşmaktadır.Cizre’den bir görünümGüçlükonak İlçesi, daha önce Eruh İlçesine bağlı bir köy iken 09.05.1990 tarih ve 3644 sayılıKanunla ilçe olmuş ve 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı Kanun ile İdari bağlılığı değiştirilmişve Şırnak iline bağlanmıştır.İlçe merkezi hariç diğer yerler genellikle engebeli bir yapıya sahiptir. En yüksek dağı FındıkBeldesinin kuzeyinde bulunan Kale dağıdır. Arazi bitki örtüsü bakımında zengin olmamaklaberaber arazinin bazı bölümleri ormanlıklardan oluşmakta ise de diğer bölümleri geneldeçıplak, küçük veya seyrek ormanlarla kaplıdır. Mevcut ormanlar genelde mazı ve meşeağaçlarından oluşmaktadır. İlçenin en büyük akarsuyu Dicle nehridir. Bu nehir Güçlükonak’ınDargeçit, İdil ve Cizre ilçeleri ile tabii sınırını oluşturmaktadır. İlçenin ikinci büyükakarsuyu Eruh ilçesine bağlı Dönerdöver köyü sınırları içerisinden çıkan Pillederköprüsünden Dicle nehrine karışan Ruyısur çayıdır.- 23 -

İlçeye bağlı bir Merkez ve Fındık Belediyesi olarak iki Belediye ile 26 köy ve 7 mezra olmaküzere toplam 35 yerleşim birimi mevcuttur. Bunlardan 13 köy ve 6 mezra boş durumdadır.Bağlı köyler genellikle dağınık ve engebeli yerlerde kurulmuş olduğundan nüfusları itibarıile küçük yerleşim birimleridir.İdil İlçesine 1393 – 1491 döneminde Türkmenlerin büyük ölçüde nüfuz ettikleri ve burayı1387 yılında Timur’un istila ettiği bilinmektedir. Timur’un ölümü ile Karakoyunlu devletinineline geçen İdil, o günden sonra Türklerin hakimiyeti altına geçmiştir. 1924 yılına kadar köyolan İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir bucak, 1937 yılında ise Mardin iline bağlı ilçeolmuştur. İdil’in ilk adı Zarih’dir. Bu kelime Arapça olup Türkçe anlamı “Ekici” dir. İdil, 18Mayıs 1990 tarih ve 20522 resmi gazetede yayınlanan 16 Mayıs 1990 tarih ve 3647 sayılıkanunla Şırnak iline bağlanmıştır.İdil ilçesi kuzeyde Dargeçit ilçesi ile 29 km, Güçlükonak ilçesi ile 23 km, mülki sınır, doğudaCizre ilçesi ile 40 km mülki sınır, güneyde Suriye ile 25 km ülke sınırı, batıda Nusaybin ilçesiile 26 km, Midyat ilçesi ile 18 km’lik mülki sınırları ile çevrilmiş olup, toplam 25 km ülkesınırı ve 136 km mülki sınıra sahiptir.İdil 1924 yılında bucak, 1937 yılında ilçe statüsüne geçmiş, 1937’den 1990’a kadar Mardinilinin ilçesi olmuş, 1990’dan itibaren ise Şırnak iline bağlı ilçe olmuştur. Şu anda 2 belediye64 köy ve 35 mezra ile beraber toplam 101 yerleşim birimi ile İdil, Şırnak ilinin en fazla idaribölünmeye sahip ilçesi konumundadır.Silopi’de M.Ö. çeşitli kavimlerin yaşadıkları ilçe ve çevresinde bulunan tarihi eserlerdenanlaşılmaktadır. Asurlular yönetiminden sonra Roma İmparatorluğunun yönetiminde uzunyıllar kalan Silopi İlçesinde, Romalılara ait kalıntılar mevcuttur. Silopi, Asurlular, Romalılarve Selçukluların yönetiminde uzun yıllar kaldıktan sonra Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferisırasında Cizre ilçesi ile birlikte Osmanlı İmparatorluğuna bağlanmıştır.Silopi ilçesinden bir görünüm- 24 -

Silopi ilçesinin kuzeyinde Şırnak ile 33 km, kuzeydoğusunda Uludere ile 11 km, doğu vegüneyde Irak ile 61 km, güneybatıda Suriye ile 20 km, batıda Cizre ile 11 km.lik mülki sınırıvardır. İlçenin yüzölçümü 790 km² dir. İlçemiz arazi yapısı bakımından dağlık ve ovalıktır.Güneydoğu Toroslarının uzantısı olan Cudi dağının yüksekliği 2.114 m’dir. Cudi Dağıeteklerinde küçüklü büyüklü yaylalar bulunmaktadır. Hezil ve Nerdüş Çayı ile Dicle Nehriilçemizden geçmektedirler.Cizre ilçesine 1931 yılında bucak olarak bağlanan ilçemiz, 1960 yılında Mardin’e bağlı birilçe olarak idari taksimatta yerini almıştır. 18 Mayıs 1990 gün ve 20522 Sayılı ResmiGazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile 16.05.1990 tarihinden itibaren Şırnak ilinebağlanmıştır.Uludere İlçesinin tarihi milattan önceki yıllara dayanır. Tarihi seyri içinde Urartular Medler,Persler, İskender, Roma, Arsaklılar ve Sasanilerin egemenliği görülür. 1054 yılından itibarenTürkmenlerin tarih sahnesine çıktığı bilinmektedir. 1142’de İmadetin Zengin’in ve 1260yılında Hulagu’nun Hakkari yöresini ele geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı, yörebeylerinin 1349’da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul etmeleri ile durulur. 1386’da Timur ve1502’den itibaren Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere, Kanuni Sultan Süleymandöneminde Osmanlı İmparatorluğuna bağlanarak bütün il beyleri gibi içişlerinde serbestbırakılır. Aşiret Beyleri kendi egemenlik haklarını korumak, Osmanlı toprak sisteminindışında bir sistemle yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla İmparatorluğunegemenliğinde Cumhuriyete kadar kalmışlardır.Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek Beytüşşebap ilçesine bağlananUludere, 27.06.1957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 Sayılı Kanunla ilçe haline getirilmiştir.16.05.1990 tarihinde çıkarılan 3647 Sayılı Kanunla yeni kurulan Şırnak iline bağlanmıştır.Yüzölçümü 825 km² dir. Uludere, Irak ile 54 km. sınırına sahiptir. Doğusunda Hakkari-Çukurca, batısında Şırnak-Silopi, kuzeyinde Beytüşşebap, güneyinde Irak topraklarıbulunmaktadır. Coğrafi yapı olarak dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Kuzeybatısında Kel Mehmet, kuzeyinde Tanin, güneyinde Gürvil, Düğün ve Genariş dağları yeralmaktadır. İlçe merkezinin rakımı 800 m.dir. Uludere’ nin yerleşim alanı 3 derin vadi ilebölünmüştür. Başlıca akarsuları Habur suyu, Hilal-Robozik, Mergeh ve Hezil çaylarıdır.Uludere ilçesinin Şırnak il merkezine uzaklığı 48 km.dir. İlçeye bağlı 3 kasaba, 12 köybulunmaktadır.A.3. İlin Coğrafi DurumuŞırnak ili, 37°31 kuzey enlemleri ve 42°28 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Şırnakİli topraklarının batı kesimi yüzölçümünün ¾’ü, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin DicleBölümünde yer alırken, geri kalan yüzölçümün ¼’ü ise Doğu Anadolu Bölgesi içinde kalır.İlin toplam alanı 7.172 km² dir. İl batıda Mardin, kuzeyde Siirt, kuzeydoğuda Hakkari illeriile güneyde Irak ve Suriye devletleriyle çevrilidir.A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik DurumuA.4.1. DağlarBatı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında, ilin büyük bölümü akarsular tarafındanderince yarılarak plato alanlarına dönüştürülmüştür. Dağlık kesimlerde Güneydoğu Toroslarsistemine bağlı yüksek kütleler vardır. İlin önemli dağları; Cudi, Gabar, Namaz ve Altındağlarıdır. Cizre , Silopi ve İdil ilçeleri geniş düzlükler halindedir.- 25 -

İlin güneyinde Suriye ve Irak sınırına yakın kesimleri hariç hemen hemen tamamı dağlarlakaplıdır. Hakkari dağları, Mardin dağları ve Siirt doğusu dağlarının kolları olan bu dağlar, ilalanının kuzeyden güneye, doğudan batıya havzalara parçalanmışlardır. Doğu torosların engüneyindeki üçüncü sırası olan dış doğu toroslar Amanos dağlarından başlayarak İran sınırınadek uzanmakta ve Hakkari dağlarını oluşturmaktadırlar.Hakkari dağlarının Dicle Vadisinin doğusundaki uzantısı olan Cudi dağı, Silopi ilçesininkuzeyinin tümünü kapsamaktadır. En yüksek noktası 2114 m.dir. Silopi ovasına hakim birkonumda olan Cudi dağı kalker kaplı olduğundan susuz ve çıplaktır.Siirt doğusu dağlarının ana gövdesini oluşturan Herekol dağı 2838 m. ve 2280 m. yükseltiliYassı dağı ilin Siirt ile sınırını oluşturmaktadır. 1990 m. yükseltili Namaz dağı bu dağsırasının il sınırları içindeki önemli doruklarındandır.A.4.2. Vadiler ve OvalarDicle vadisi, Güneydoğu Anadolu’nun Fırat’tan sonra en önemli vadisidir. Koçtepe yöresindeil sınırları içine giren Dicle vadisi İdil yöresinde genişlemeye başlar. Cizre’de Habur vadisi ilebirleştikten sonra Suriye topraklarına girer. Vadinin genişleyen bu kesiminde Cizre ve Silopiovaları yer almaktadır. Cizre-Silopi ovaları ilin önemli iki ovasıdır. Dicle nehri ve Habursuyunun taşıdığı alüvyonlarla kaplı olan bu ovalar çok verimlidir. Cizre ve Silopi ilçeleri ileSuriye sınırı arasında kalan toprakları kaplamaktadır. Akdeniz iklimine benzer özellik taşıyanbir iklimi vardır.Kızılsu vadisi: Yassı dağının güney eteklerinden başlayarak doğudan Dicle vadisineaçılmaktadır. Genellikle çok dar ve dik olan vadi orta kesimlerinden biraz genişlemekte ve bugenişleyen kesimlerde de tarım yapılmaktadır.Behram vadisi: Yazlıca dağlarının güneydoğu yamaçlarında çeşitli kollar halinde başlayanvadi çok dar ve diktir. Güneydoğudan güneybatıya genişçe bir yay çizen Behram vadisiTürkiye-Suriye sınırında Habur vadisine açılmaktadır.- 26 -

Habur vadisi: Nerdüş platosunun güney yamaçlarından başlayan ve çok derin olan vadi,Karacadağ, İncebel dağı, Tanin dağı, Türemiş dağı, Konak ve Altın dağları arasında kalansuya direnci az, şistler ve eosen kalkerleri üzerinde oluşmuştur. Beytüşşebap’tan sonra güneyyönünde uzanarak Irak topraklarına girmektedir. Vadinin il sınırları içerisinde kalan kesiminde, şerit halinde uzanan tarlalarda tarım yapılmaktadır. İlin doğusunda III. Zaman sonlarındaAvrupa ve Asya dağlarının birbirlerine yaklaşmasıyla yükselen kalkerli ana yapı iklim vesuyun etkisi ile parçalanarak geniş plato düzlüklerini oluşturmuştur. Bunlardan 2000 m.ninüstünde il sınırları içinde yer alan Faraşin platosunda hayvancılık yapılmaktadır.A.4.3. AkarsularBatı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında, ilin büyük bölümü akarsular tarafındanderince yarılarak plato alanlarına dönüştürülmüştür. İlimizin en önemli akarsuyu Kızılsu,Hezil ve Habur çaylarının beslediği Dicle nehridir.Tablo A.1. İl sınırlarındaki başlıca akarsularAkarsu AdıToplamUzunluğu(km)İl SınırlarıİçindekiUzunluğu(km)ToplamUzunluğaOranıDebisi(m³/s)İl Sınırları İçerisindekiBaşlangıç ve BitişNoktalarıDicle Nehri 530 77,5 14,6 537,3 Rezuk Deresi Civarı-Cizreİlçesinden Sonra SınırKızılsu 51,5 51,5 100 8,6 Mercimek Tepesi-DicleNehriNerdüş Çayı 61 61 100 4,9 Yayla Tepe Civarı-Dicle(Çağlayan)NehriHezil Çayı 67,5+52,5 48,5 40 18,6 Başlangıç üç kol şeklindeKavaldağı,Uğurtepe,Kayapınar Mevkii-Bağdat TepeCivarıHabur Çayı 70 70 100 - Büyük Refik Düzü Tepesi-Kıtır Tepe SınırKoluOlduğuNehirDicleNehriDicleNehriDicleNehriDicleNehriHezilSuyuA.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafiİlin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik dizilimi Paleozoikten Kuvaterneredoğru şu şekildedir. (Ketin. 1983);Ülke jeolojisinin belirlenmesi için MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) tarafından yapılmışolan 1/100.000 ölçekli jeolojik haritada Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisindekalan alanda yüzeylenen birimler yaşlarına göre Silüriyen, Devoniyen, Permokarbonifer,Tirias, Jura-Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Paleosen-Alt Eosen, Orta Eosen-Lütesien, ÜstMiosen, Pliosen (karasal), Neojen (kısmen karasal, kısmen denizel), Pleistosen (eski alüvyon),Holosen (yeni alüvyon) ile bazalt-dolerit püskürmesi ve serpantin sokulumu mevcuttur.(Şekil-2)Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde yer alan Paleozoik yaşlı istif; kireçtaşı,dolomitik kireçtaşı, kumtaşı ve şeyl litolojik birimlerinden (Tanin Formasyonu) oluşmaktaiken Trias yaşlı istif kireçtaşı, marn, şeyl-kireçtaşı, kumtaşı, killi ve oolitik kireçtaşı litolojikbirimlerinden (Goyan-Çiğli Formasyonu) oluşmaktadır. Trias yaşlı birimler üzerine uyumsuz- 27 -

olarak gelen Jura-Kretase yaşlı istif ise kumlu-dolomitik kireçtaşları ve dolomit ile kumlukireçtaşı litolojik birimlerinden (Mardin Formasyonu) oluşmaktadır.Bu birimlerin üzerine ise yine uyumsuz olarak Üst Kretase-Paleosen yaşlı istif ince-ortatabakalı killi kireçtaşı, kumtaşı-süttaşı ve şeyl, resifal kireçtaşı, kumtaşı-marn ara tabakalı şeylile iri tabakalı sert kireçtaşı litolojik birimlerinden (Germav Formasyonu) oluşan istif gelir. Buformasyonların üzerine Paleosen-Alt Eosen yaşlı şeyl-marn ara tabakalı kırmızı kumtaşı vekonglomera litolojik birimlerinden (Gercüş Formasyonu) oluşan çökel istifi yüzeylenir. Buistifi ise Orta Eosen-Lütesien yaşlı tebeşirli-çörtlü ve masif-dolomitik kireçtaşı litolojik birimi(Midyat Formasyonu) örter.Birimler Üst Miosen-Pliosen yaşlı kırmızı kaba konglomera kumtaşı ve marn, resifal kireçtaşı,şeyl-silttaşı, kumtaşı, şeylli-marn evaporit birimlerinden (Germik-Şelmo Formasyonu) oluşanistifçe izlenir. Konglomera, kaba kumtaşlarından (Lahti Formasyonu) kısmen karasal, kısmendenizel çökel karakterdeki istif Üst Mosen-Pliosen yaşlı istifi yüzeyler. Stratigrafik dizilim enüstte Pleistosen ve Holosen yaşlı alüvyonlar ile sonlanır. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğlidörtgeni içerisinde Kocapınar ve Cizre çevresinde bazalt-dolerit lav püskürmeleri ileBeytüşşebap-Kavalda arasında serpantin sokulumları bulunmaktadır.İl alanının güney ve batı kesimleri III. zaman yaşlı oluşumlarla kaplıdır. Aynı oluşumlar İranve Irak’ta da devam etmekte ve bol miktarda petrol içermektedir. Bu oluşumlarınTürkiye’deki uzantıları incedir ve III. zaman sonlarında tektonik hareketler sonucukıvrılmıştır. Bu kıvrımlama ilin güney kesiminde Cudi dağlarında daha fazla olmuş, yaşlıtortullar güneye doğru genç depolar üzerine itilmiştir. III. zaman yaşlı neolojen oluşumlarıbazalt ve bolaritten oluşan volkanik örtü ise ilin batısında bu alanlara yayılmıştır.A.5.1. Tektonik ve Paleocoğrafyaİlin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi jeolojik olarak kenar kıvrımları kuşağı olarakadlandırılan kuşak içinde yer alır. Eo-Kambriyenden başlayarak Pliyosen dahil, bütün devirlerboyunca devamlı bir sedimantasyon havzası olarak gelişmiştir. Kambriyenden itibaren bütünformasyonlar sığ deniz (kıta kenarı, şelf) fasiyesinde gelişmiş, metamorfizma ve magmatikintrüzyon etkisinde kalmıştır. Bölgede gelişen orojenik hareketler ise diğer birliklerde olduğugibi şiddetli geçmemiş ancak zaman zaman transgresyonlar, deniz aşmaları oluşmuştur.Bu gelişimler sonucunda kuşağın karakteristik özellikler şu şekilde sıralanabilir;1. Fazla yüksek olmayan tatlı bir röliyef,2. Fazla sıkışmaya maruz kalmayıp petrol rezervleri bulundurur,3. Geniş ondülasyonlu kıvrımlar içerir, fazla faylı değildir.Bölgede Alp orojenezi etkili olmuştur. Alpin orojenik hareketler Laramiyen safhası ilebaşlamış, Oligosende tekrarlanmış, fakat asıl şiddetli kıvrılma ve bindirme olaylarıMiyosenden sonra oluşmuştur. Miyosen ve Miyo-Pliyosen tabakalar genellikle dik ve çoğukez güneye devrik kıvrımlar sunmuşlardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik vetektonik özellikleri Mardin yakınındaki Derik yükseliminde, Hazro antiklinalinde ve doğudaBüyük Zap suyu vadisindeki kesitlerde gözlenir. Toroslar Birliği ile Güneydoğu AnadoluKenar Kıvrımları bölgesi arasındaki jeolojik sınır, doğuda Hakkari güneyinden başlayarakbatıda Amanos dağlarına kadar kavis şeklinde uzanan bir bindirme zonu ile belirlenir. Miyo-Pliyosen sırasında oluşmuş bindirme hareketi kuzeyden güneye doğru yer yer 15-20 km. likitilmeler sunar. Burası aynı zamanda Arabistan Levhasının Anadolu Levhası ile çarpıştığısütür zonudur. Bölgenin doğu ve batı kesimlerinin jeolojik-tektonik gelişimi de birbirindenfarklı şekilde gelişmiştir. Doğuda hemen hemen devam eden konkordan seriler bulunduğuhalde batı kısımda aşınmalar nedeniyle diskordanslar gelişmiştir. Bu iki kesimin sınırı iseyaklaşık olarak Diyarbakır-Mardin meridyeninden geçer. Batı tarafta ayrıca Pleistosen yaşlıbazalt akıntıları oldukça geniş alanlar kaplamıştır.- 28 -

- 29 -

Şekil 2. Şırnak ili jeoloji haritası- 30 -

Şekil 3. Güneydoğu Anadolu Bölgesine ait genelleştirilmiş dikme kesit- 31 -

Yararlanılan Kaynaklar- Altınlı, İ. E., Pamir, N. H., Erentöz, C., Türkiye Jeoloji Haritası/Cizre, Maden Tetkik veArama Enstitüsü Yayınları, 1963, Ankara.- Atabay, M. , Adım Adım Silopi, 2001.- İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, “Şırnak İli Envanter Çalışması-2001”- İl Kültür Müdürlüğü, Şırnak-2001 “İl Kültür Müdürlüğü Envanter Verileri”- İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, “Gürpet Akaryakıt Depolama veDolum Tesisi Çevresel Etki Değerlendirme Raporu” Aralık-2000- Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü, “Şiryan Kireçtaşı Ocağı ÇED Ön AraştırmaRaporu”Haziran-2002- Ozan Sungurlu, 1974, IV Kuzey Sahalarının Jeolojisi, TPJ dergisi.- PPM Kirlilik Önleme ve Yönetimi Dan. Müh. San. Tic. Ltd. Şti., “Habur AkaryakıtDepolama Tesisi, Ocak-2002”- 32 -

(B)-DOĞAL KAYNAKLARB.1. Enerji KaynaklarıB.1.1.GüneşŞırnak ili ve ilçelerinde güneşlenme süresi ile ilgili ölçüm yapılmamaktadır.B.1.2. Su Gücüİldeki mevcut su kaynakları, tarım ve sulama amaçlı kullanılmakta olup, il sınırlarıiçerisindeki uzunlukları ve debileri tabloda verilmiştir.Tablo B.1. İl sınırları içerisindeki akarsuların uzunlukları ve debileriAkarsu AdıToplamUzunluğu(km)İl SınırlarıİçindekiUzunluğu(km)ToplamUzunluğaOranıDebisi(m³/s)İl Sınırları İçerisindekiBaşlangıç ve BitişNoktalarıDicle Nehri 530 77,5 14,6 537,3 Rezuk Deresi Civarı-Cizreİlçesinden Sonra SınırKızılsu 51,5 51,5 100 8,6 Mercimek Tepesi-DicleNehriNerdüş Çayı 61 61 100 4,9 Yayla Tepe Civarı-Dicle(Çağlayan)NehriHezil Çayı 67,5+52,5 48,5 40 18,6 Başlangıç üç kol şeklindeKavaldağı,Uğurtepe,Kayapınar Mevkii-Bağdat TepeCivarıHabur Çayı 70 70 100 - Büyük Refik Düzü Tepesi-Kıtır Tepe SınırKoluOlduğuNehirDicleNehriDicleNehriDicleNehriDicleNehriHezilSuyuB.1.3. KömürŞırnak ilinde, tahmini (görünür + muhtemel + mümkün) 100 milyon ton asfaltit madenirezervi bulunmaktadır. Bu kömürün ısıl değeri 2800-6000 Kcal/kg arasında değişmektedir.Kırma-Eleme tesislerinde çeşitli boyutlarda üretilip satışa sunulmaktadır. Isınma ve sanayidekullanılmaktadır.B.1.4. Doğalgazİl sınırları içindeki doğalgaz rezervi hakkında bilgi bulunmamaktadır.B.1.5. RüzgarYıllık ortalama rüzgar hızı ile ilgili bilgiler Tabla B.2. de verilmiş olup, ilimizde rüzgarenerjisinden faydalanılmamaktadır.- 33 -

B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek)İl sınırları içerisinde biyogaz kullanımı bulunmamaktadır. Odun yakacak olarak kullanılmaktaolup, orman varlığından yıllık yaklaşık 20-25 bin ster yakacak odun elde edilmektedir. Kırsalkesimlerde ise kısmen tezek de yakacak olarak kullanılmaktadır.B.1.7. Petrolİl sınırları içindeki petrol rezervi bilinmemektedir.Tablo B. 2. Şırnak meteoroloji istasyonu rüzgar verileri analiziMeteorolojikElemanlarRasatYılı I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YıllıkOrtalama RüzgarHızı (bofor) 2007 1.0 1.3 1.4 1.5 1.4 1.1 1.1 1.3 1.2 1.3 1.3 1.2 1.3En Hızlı EsenRüzgarın Yönü2007 N N N N N N N N N N N N -B.1.8. Jeotermal SahalarHısta Kaplıcası: Güçlükonak ilçesi Düğünyurdu köyü yakınında, Dicle ırmağı kıyısındadır.Bölgenin en yüksek ısılı sıcak su kaynağı olup, sıcaklığı 67ºC dir. Kaplıca suyu kalsiyum vesülfit ihtiva etmektedir. Debisi 7 lt/sn, PH : 7.15 olarak belirlenmiştir. Mevcut debininarttırılabileceğini gösteren hidrojeolojik şartlar mevcuttur. Kaplıca banyosu romatizmalhastalıklar ile kadın hastalıklarında yararlı olmaktadır.Zümrüt Dağı Kaplıcası: Beytüşşebap ilçe merkezine 7 km uzaklıktaki Ilıcak köyündedir.Debisi 1 lt/sn olarak tahmin edilmekte olup, su sıcaklığı 39ºC dir. Kaplıca suyu tortuluolduğundan içilmez. Su banyosu ise cilt.böbrek ve romatizmal hastalıklara yararlı olmaktadır.Besta Kaplıcası : İl Merkezinin 30 km kuzeydoğusundadır. Biri çamur banyosu, diğeri subanyosu ve içme olarak yararlanılan iki kaplıca halindedir. Cilt, kadın hastalıkları veromatizmal hastalıkların şifa bulduğu bu kaplıcalara yaya veya binek hayvanlarlaulaşılabilmektedir.Nasfaran Kaplıcası: Merkez Kumçatı Beldesi’ne birkaç km uzaklıktaki bu kaplıcada biriçamur banyosu olarak, diğeri banyo ve içme olarak yararlanılan iki kaynak bulunmaktadır.Çamur banyosunun sivilce, egzama ve mantar hastalıklarını tedavi ettiği söylenmektedir.- 34 -

Güçlükonak Hısta KaplıcasıB.2. Flora ve FaunaB.2.1.OrmanlarŞırnak orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise fakir bir ilimizdir.Toplam orman varlığı 690.400 hektardır. Bu değer il yüzölçümünün %35’ine karşılıkgelmektedir.Şırnak orman varlığının, il yüzölçümünün %35’ini oluşturması ilk bakışta iyi bir göstergeolarak görünmesine rağmen, söz konusu alanları kaplayan ormanların niteliği dikkatealındığında, ormanların tamamı baltalık meşe ormanıdır (meşe, kavak, söğüt)Ayrıca Şırnak ilinde bağ-bahçe yetiştiriciliği önem arz etmektedir. Çeşitli ağaç türlerimevcuttur. Bölgede hali hazırda armut,elma,kayısı, antep fıstığı, ceviz ağaçları gibi ağaçlaryetiştirilmekte, bunların arazi dağılımları ise sırasıyla 272 da, 55 da, 23 da, 15 da, 635 da. dır.Orman varlığının 1.075 hektarı bozuk koru, 180.340 hektarı bozuk baltalık ve 76.626 hektarıise normal baltalık orman niteliğindedir. Ormanların niteliğinin yüksek olmaması sebebiyle,elde edilecek yakacak miktarı giderek azalmaktadır. Söz konusu orman varlığından yıldayaklaşık 20-25 bin ster yakacak odun elde edilmektedir.2005 yılı içerisinde tapulu kesimi yapılan alan 4 adet olup, toplam miktarı 1,3 Ha. dır. 6831sayılı Orman Kanunu’nun 16-17 ve 18. maddelerine göre izin verilen alan adedi 4 olup,toplam miktarı 3,5 Ha.dır.B.2.2. Çayır ve Meraİlde toplam arazinin %30’u olan 207.120 hektarlık alan çayır ve meradır. Hayvancılıktakullanılmaktadır.- 35 -

B.2.3. Sulak Alanlarİlde tescilli sulak alan bulunmamaktadır.B.2.4. Endemik BitkilerBölgedeki maki formasyonu, özellikle tektonik kökenli depresyonlar aracılığı ile DoğuAnadolu’ya kadar sokulur. Bölge ormanlarının tahrip edildiği sahalar çoğunlukla makilerlekaplanmıştır. Ancak tür itibarı ile önemli değişme görülür. Kuru dere yataklarında ve selbölgelerinde Platanus orientalis, Nerium oleander gibi bitkiler yaygındır. Doğu Anadolupalamut meşesi, mazı, meşe, çalı toplulukları, yabani incir, akcaağaç, badem, erguvan,mahlep, alıç, çitlenbik, antepfıstığı ağaçlarıdır.B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlarİlde bulunan fauna türleri; ak leylek, atmaca, kınalı keklik, kaya güvercini, kumru, ebabilkuşu, arı kuşu, tepele toygar, tarla kuşu, saka kuşu, leş kargası, saksağan, kırlangıç, kuyruksallayan, sinek kapan, taş serçesi, sarı gagalı serçe, kar ispinozu, sığırcık, kara tavuk, tilki,yaban tavşanı, çakal, yaban domuzu gibi türlerdir. Daha geniş bilgi için bknz. F.4.1.1B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları:İl sınırları içerisinde Milli Park, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Koruma alanlarıbulunmamaktadır.B.3. Toprakİlde geniş alanları kaplayan dört tip toprak grubu ile karşılaşılmaktadır. Bunlardan ilki,kestane rengi topraklardır. Kestane toprakların temel maddesi neojen dönemin yaşlı kalkerlieski oluşumlarıdır ve yüksek oranda kalsiyum karbonat içeren kayaçlardır. Kestane rengitoprakların yayılım alanı değişmektedir.Bu topraklar genellikle kültür bitkileri ve sanayibitkileri yetiştirmeye uygundur. Ancak Silopi’de bu toprakların bulunduğu bölgede kuru tarımyapılmaktadır.İlde bulunan ikinci tür toprak, kahverengi topraklardır. Bu toprakların ana yapısını 3. Zamanyaşlı marnlar ve marna kalkerler oluşturur. Bu toprakların bulunduğu sahada büyük ölçüdekuru tarım yapılırken, bir kısmında sulu tarım, bağcılık, bahçecilik yapılmaktadır.İlin genel sınırları içerisinde neojen yaşlı döneme ait, ana maddelerinin ayrıştırılması sonucugri ve kireçli yapıya sahip kahverengi orman toprakları da yer almaktadır. Bu topraklarınyayılma alanlarında şiddetli aşınma ve erozyon izleri görülmektedir. Genellikle eğimi fazlaolan Silopi’nin kuzey ve kuzeydoğu bölgelerinde yer alan kahverengi orman topraklarınınkalınlığı oldukça azdır.İlde yaygın olarak görülen son toprak türü, alüvyonlu topraklardır ki, bu toprakların anamaddesini kuvartenler ve yaşlı alüvyonlar oluşturur. Bu topraklarda sulu tarım yapılmaktadır.Alüvyonlu topraklar, akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan (A)Cprofilli genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojikperiyotlarda yer alan toprak gelişim sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine bağlı olupheterojendir. Profillerinde horizonlaşma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılıkdeğişik özellikte katlar görülür, çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir.Alüvyal topraklar bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devrelerine göresınıflandırılırlar. Bunlardan üst topraklar alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce bünyelive taban suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece- 36 -

zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgeme olay hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyidrene olduğundan yüzey katları çabuk kurur.Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültürbitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyal topraklar Dicle Nehri veBotan çayı boyunca uzanmaktadır.B.4. Su KaynaklarıB.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve BarajlarŞırnak il merkezine ilk içme suyu l955 yılında getirilmiştir. İçme suyu ek tesisleri, l987yılında, Toptepe 2. Kaptajı 2001 yılında işletmeye açılmıştır. Mevcut içme suyu sistemindeyer alan tesisler ve genel durum planı aşağıda verilmiştir.1- Sıresırge Kaptajı : İller Bankasınca 1955 yılında Sıresırge gözelerinden 3.00 lt/sn. su kapteedilerek 250 m. boyunda 75 mm font boru vasıtasıyla cazibeli olarak 100 m³ hacminde DM3deposuna iletilmiştir. Halen kaptaj tesisi ve iletim hattı faal olup, himaye sahası yoktur.2- Müşile Kaptajı : İller Bankasınca 1989 yılında 6 lt/sn su, Müşüle gözelerinden 250 mmçapında 910 m. uzunluğunda AÇP boru ile 1.000 m³ hacminde DM2 deposuna cazibe ile isaleedilmiştir. Kaptaj tesisi ve iletim hattı faal durumdadır.3- Toptepe Kaptajı : İller bankasınca 1990 yılında işletmeye açılan Toptepe Kaptajında 40-50lt/sn su kapte edilmekte olup, 37 lt./sn su bir terfi sistemi ile şehir merkezine ulaşmaktadır.Himaye sahası yoktur.4- Toptepe 2. Kaptajı : Şirgintaş A.Ş. tarafınca 2001 yılında işletmeye açılan Toptepe 2.kaptajında 200-240 lt/sn kapte edilmekte olup, 300 lt/sn su bir terfi sistemi ile l nolu terfimerkezine cazibe ile akmaktadırTerfi hattı sistemi, Kaptaj tesisindeki TM1 Terfi merkezinden DT1 toplama merkezi DT1toplama deposuna, 428 m. uzunluğunda 250 mm çaplı AÇB boru ile bağlanmaktadır. Bu depoçıkışında yer alan TM2 terfi merkezi DT2 deposuna 250 mm çapında 7860 m. uzunluğundaçelik 982 m. uzunluğunda AÇB boru ile bağlanmaktadır. Bu depo çıkışında TM3 terfimerkezi DM1 deposuna 250 mm çapında 1.646 m. uzunluğunda çelik 868 m. AÇB ilebağlanmıştırAyrıca DM1 ve DM 2 depoları arasında 250 mm çapında 760 m. uzunluğunda AÇP borudaninşa edilen depolar arası terfi hattı mevcutturMüşile kaptaj verimi DM2 deposu ihtiyacını aştığında kaptajdan cazibe ile isale edilen su aynıhat ters yönde kullanılarak DM1 deposuna aktarılmaktadırToptepe 2.terfi hattı sistemin kaptaj tesisindeki TM1, TM2 ve TM3 terfi merkezinde DT1toplama deposuna TM1’den 500 mm çelik TM2’den 250 mm AÇB ve TM3 250 mm AÇBborulardan toplama merkezine 600 mm çelik borularla 980 m. mesafe ile TM1 deposunacazibe ile akmaktadır.5- DT2 Toplama deposu : 500 m³ hacminde, gömme, betonarme olup TM3 terfi merkezinehizmet vermektedir. Faal durumdadır.- 37 -

Tablo B.3. İçme suyu kaynakları ve durumlarıSıra İlçe Köy-Mah. Durumu DüşüncelerNo1 Beytüşşebap Mağara CazibeliYamaç kaynağı olup, 4lt/sn su taşımaktadırÇığlıca KöyüYamaç kaynağı olup, 42 Beytüşşebap KaybaşıCazibeli lt/sn su taşımaktadırve Emek Mah.leri3 Beytüşşebap Ilıca Cazibeli 5 lt/sn su taşımaktadır.4 Beytüşşebap Dağaltı-Yukarı Mah. Cazibeli 3 lt/sn //5 Beytüşşebap Ortalı Cazibeli 4 lt/sn //6 Beytüşşebap Mutluca Cazibeli 4 lt/sn //7 Beytüşşebap Boğazören Cazibeli 3.5 lt/sn //8 Beytüşşebap Koyunoba Cazibeli 2 lt/sn //9 Beytüşşebap Bolağaç Cazibeli 6 lt/sn. //10 Beytüşşebap Aşağıdere Cazibeli 2 lt/sn. //11 Beytüşşebap Aşağıdere-Kar.Mah. Cazibeli 2.5 lt/sn //12 Beytüşşebap Aşağıdere-Hisarkapı Cazibeli 3 lt/sn //13 Beytüşşebap Pirinçli Cazibeli 4.5 lt/sn //14 Beytüşşebap Söğütçe-Yaşat Mah. Cazibeli 4 lt/sn //15 Beytüşşebap Çaman-Çiçek Mah. Cazibeli 2.5 lt/sn //16 Beytüşşebap Pınarbaşı Cazibeli 2 lt/sn //17 Beytüşşebap Çaman Cazibeli 5.5 lt/sn //18 Beytüşşebap Başaran Cazibeli 3 lt/sn. //19 Uludere Ortaköy-Harapaşur Cazibeli 2 lt/sn //20 Uludere Andaç-Aslanlı Mz. Cazibeli 3 lt/sn //21 Uludere Ortaköy Cazibeli 4 lt/sn //22 Uludere Dağdibi Cazibeli 6 lt/sn //23 Uludere Ballı Cazibeli 3.5 lt/sn //24 Uludere Yemişli Cazibeli 2.5 lt/sn //25 Uludere Ortasu Cazibeli 2.5 lt/sn //26 Uludere Habur II. Mz. Cazibeli 3 lt/sn //27 Uludere Gülyazı Cazibeli 7 lt/sn //28 Uludere Ortabağ Cazibeli 3.5 lt/sn //29 Uludere Taşdelen Cazibeli 2.5 lt/sn //Tablo B.4. 2000 yılında yapılan içmesuyu sondajlarıS.No İlçesi Ünite Adı Derinlik (M)Debi(Lt/Sn)1 İdil Varımlı 120 42 İdil Harbak 180 43 İdil Oyalı 1 350 44 İdil Oyalı 2 350 6- 38 -

5 İdil Köyceğiz 142 2,56 İdil Köyceğiz Jan.Krk. 135 27 İdil Kırca 350 68 İdil Kurtuluş 350 59 İdil Özbek 120 1,510 İdil Pınarbaşı 120 4,511 İdil Alakamış-Babet 111 112 İdil Tepecik 70 413 İdil Yörük 200 114 İdil Aşağı Yavşan 122 615 İdil Yukarıyavşan 120 2,516 Cizre Bozalan-İnci 220 3,517 Cizre Çavuşköy 200 618 Cizre Tepeönü 224 619 Cizre Uğur 96 420 Cizre Taşhöyük 172 2,521 Silopi Başköy-Kümes Mz. 172 4,522 Silopi Birlik Mz. 150 323 Silopi Çiftlik 150 524 Silopi Çardaklı-Çiçekli 150 525 Silopi Pınarönü 140 426 Güçlükonak Gümüşyazı 140 3,527 Silopi Kizir Mevkii 1 140 528 Silopi Kizir Mevkii 2 120 5Tablo B.5. 2001 yılında yapılan içme suyu sondajlarıS.No İlçesi Ünite Adı Derinlik (m) Debi (lt/sn)1 İdil Yüksekköy 132 12 İdil Köyceğiz 108 23 İdil Ortaköy 75 34 İdil Yağmurca 112 45 İdil Mizgeftok 120 2,56 İdil Sırtköy 180 1,57 İdil Okçu 94 38 İdil Çığır 100 49 İdil Çığır-Yeniköy Mz. 110 310 İdil Çığır-Gültepe Mz. 160 211 İdil Uğrak 95 2,512 İdil Uğrak-Telzip Mz. 125 3,513 İdil Kozluca 62 514 İdil Kozluca-Yeşilce Mz. 150 515 İdil Yüzsüren Sınır Krk. 160 2,516 İdil Yolaçan Sınır Krk. 90 417 İdil Aksoy-Hırbi Mz. 304 3- 39 -

18 Cizre Güçlü 155 519 Cizre Güçlü-Kolgezer Mz. 172 620 Cizre Erdem 150 421 Cizre Gürsu 162 5,522 Cizre Dicle 180 623 Cizre Esentepe Jan.Krk. 200 0,724 Cizre Kurumcu 200 825 Cizre Bozalan 1200 226 Cizre Bozalan-Kuriş Deneme Yapılmadı27 Cizre Bozalan-Grikova Deneme Yapılmadı28 Cizre Bozalan-Keruh Deneme Yapılmadı29 Cizre Yakacık 160 1,530 Cizre Varlık 210 631 Cizre Havuzlu(Birki) Deneme Yapılmadı32 Silopi Dolan Sınır Krk. 61 333 Silopi Altunbey Jandarma Krk. 115 534 Silopi Çardaklı-Sisli 170 735 Silopi Verimli 1 172 636 Silopi Verimli 2 151 1,537 Merkez Köy Hiz.İdari Bina Devam Ediyor38 Cizre Yalıntepe Devam Ediyor39 Cizre Merkez Mezarlık Devam Ediyor40 Silopi Pınarönü-Babındak M Devam Ediyor41 Silopi Kizir-1 155 642 Silopi Kizir-2 152 743 Silopi Kizir-3 152 5,544 Silopi Kizir-4 155 5,545 Silopi Kizir-5 160 646 Silopi Şehit Harun Bey Mh. 160 547 Silopi Başköy-1 155 348 Silopi Başköy-2 155 549 Silopi Cezaevi 150 550 Cizre Parke Taşı Fabrikası 98 151 İdil Deştedari 200 2,5B.4.2. Yer altı Su KaynaklarıŞırnak ilindeki en önemli yer altısuyu akiferi Silopi ovasında bulunmaktadır. Pliosenformasyonları önemli akifer durumdadır. Konglomera ve kum taşları yer altı suyu taşırlar. Yeryer kil bantları bulunmaktadır. Söz konusu akiferin rezervi 155x10 6 m 3 /yıl dır. Bu rezervinyaklaşık 100x10 6 m³/yıllık emniyetli verimidir. Yer altı su kalitesi yönünden bir sorunbulunmamaktadır.- 40 -

Tablo B.6. Yer altı su kaynaklarıSıraNo İlçesi Ünite Ası Derinlik(m) Debi(lt/sn)1 Cizre Bakımevi-2 115 52 Cizre Bozalan 1200 23 Cizre Bozalan-Grikova 150 14 Cizre Bozalan-İnci 220 3.55 Cizre Bozalan-Keruh 150 36 Cizre Çavuşköy 200 67 Cizre Dicle 180 68 Cizre Düzova 120 1.59 Cizre Erdem 150 410 Cizre Esentepe-Jan.Krk. 200 0.711 Cizre Güçlü 155 512 Cizre Güçlü-KolgezerMz 172 613 Cizre Gürsu 162 5.514 Cizre Kurumcu 200 815 Cizre Taşhöyük 172 2.516 Cizre Tepeönü 224 617 Cizre Uğur 96 418 Cizre Varlık 210 619 Cizre Yakacık 160 1.520 Güçlükonak AkçakuşakDüğünyurdu 406 621 G.konak Askeri Birlik 235 722 G.konak Boyuncuk 385 523 G.konak Damlabaşı 425 624 G.konak Merkez Askeri Bölük 385 525 G.konak Sağkol –Çobankazanı 252 5.526 G.konak Yağmurkuyusu 325 527 G.konak Gümüşyazı 140 3.528 İdil Akkoyunlu 340 529 İdil Aksoy 202 530 İdil Aksoy-Hırbi Mz. 304 331 İdil Aktepe 90 532 İdil Alakamış-Babet 111 133 İdil Alataş 100 534 İdil Aşağı Yavşan 122 635 İdil Bozburun 330 636 İdil Bozkır 240 637 İdil Çığır 100 438 İdil Çığır-GültepeMz. 160 239 İdil Çığır-Yeniköy Mz. 110 340 İdil Çınarlı 180 6- 41 -

41 İdil Dumanlı 240 542 İdil Girberaz 62 543 İdil Güzzelova 200 644 İdil Haberli 425 545 İdil Harbak 180 446 İdil Kaşıkçı 255 847 İdil Kayalı 340 648 İdil Kentli 140 4.549 İdil Kırca 350 650 İdil Kozluca 60 451 İdil Kozluca-Yeşilce Mz. 150 552 İdil KöyHiz.Bakım Evi 392 453 İdil Köyceğiz 142 2,554 İdil Köyceğiz Jan.Krk. 135 255 İdil Kurtuluş 350 556 İdil Kuyulu 300 4.557 İdil Kuyulu-Tepeli Mz. 143 3,558 İdil Merkez-Tabur 400 559 İdil Mizgeftok 120 2.560 İdil Ocaklısınır Krk. 100 361 İdil Okçu 94 362 İdil Ortaköy 75 363 İdil Oyalı-1 350 464 İdil Oyalı-2 350 665 İdil Oymak 240 366 İdil Özbek 120 1.567 İdil Pınarbaşı 120 4.568 İdil Sarıköy 430 869 İdil Sırtköy 180 1.570 İdil Tekeköy-1 110 3.571 İdil Tekeköy-2 133 4.572 İdil Tepecik 70 473 İdil Tepeköy 438 574 İdil Toklu 407 375 İdil Topraklı 255 776 İdil Topraklı-Dera Mz. 340 777 İdil Uçarlı 430 278 İdil Uğrak 95 2.579 İdil Uğrak-Telzip Mz. 125 3.580 İdil Varımlı 120 481 İdil Yağmurca 112 482 İdil Yayalar 254 583 İdil Yazman 354 584 İdil YİBO 280 685 İdil Yolaçan Sınır Krk-1 90 4- 42 -

86 İdil Yolaçan sıırKrk-2 48 387 İdil Yörük 200 188 İdil Yukarıyavşan 120 2.589 İdil Yüksekköy-1 132 190 İdil Yüksekköy-2 410 591 İdil Yüzsüren Sınır Krk 160 2.592 Silopi Altunbey Jandarma Krk 115 593 Silopi Aşağıbostancı 72 494 Silopi Başköy-KümesMz. 172 4.595 Silopi Birlik Mz. 150 396 Silopi Buğdaylı 128 697 Silopi Çardaklı-Çiçekli 150 598 Silopi Çardaklı-Sisli 170 799 Silopi Çiftlik-1 150 5100 Silopi Çiftlik-2 130 6101 Silopi Çukurca 120 6102 Silopi Dolan Sınır Krk 61 3103 Silopi Kavallı 120 4104 Silopi Ortaköy 110 4.5105 Silopi Pınarönü 140 4106 Silopi Sisli 152 5107 Silopi Surabiye 144 4108 Silopi Verimli Jan. Krk. 120 7109 Silopi Yamaç 148 6110 Silopi Yankale 80 5111 Silopi Yankale Jan. Krk. 80 4112 Silopi Yenibostancı 66 5B.4.3. AkarsularToplamUzunluğuAkarsu Adı (km)İl SınırlarıİçindekiUzunluğu(km)ToplamUzunluğaOranıDebisi(m³/s)İl Sınırları İçerisindekiBaşlangıç ve BitişNoktalarıDicle Nehri 530 77,5 14,6 537,3 Rezuk Deresi Civarı-Cizreİlçesinden Sonra SınırKızılsu 51,5 51,5 100 8,6 Mercimek Tepesi-DicleNehriNerdüş Çayı 61 61 100 4,9 Yayla Tepe Civarı-Dicle(Çağlayan)NehriHezil Çayı 67,5+52,5 48,5 40 18,6 Başlangıç üç kol şeklindeKavaldağı,Uğurtepe,Kayapınar Mevkii-Bağdat TepeCivarıHabur Çayı 70 70 100 - Büyük Refik Düzü Tepesi-Kıtır Tepe SınırKoluOlduğuNehirDicleNehriDicleNehriDicleNehriDicleNehriHezilSuyu- 43 -

Şırnak ili, Dicle havzası içerisinde kalmaktadır. Bununla birlikte Dicle havzasını besleyenHabur, Hezil, Kızılsu ve Nerdüş gibi akarsularda bu il sınırı içinde yer almaktadır. Sularındebileri mevsimlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Buna ilişkin veriler tablo olarakyukarıda verilmiştir. Su kalitesinde ise önemli bir sorun yaşanmamaktadır. Buradaki sukaynakları henüz kirlenmemiş durumdadır. Akarsuların geçtiği kısımlara yakın tarımarazilerinde sulama yapılarak sulu tarım yapılmaktadır. Nerdüş Çayı Üzerinde bulunanregülatör mevcut olup 2.740 ha. alan sulanmaktadır. Kızılsu çayı ve Dicle Nehri üzerindeKızılsu ve Cizre barajları sulama amaçlı olarak planlanmaktadır.B.4.4.Göller ve GöletlerŞırnak ilinde önemli bir doğal göl yoktur. DSİ tarafından tesis edilip, işletmeye açılan İdililçesinde Dirsekli göleti toplam 84 ha. lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır.Su kalitesi iyi olup 2,5 hm 3 yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Toplam 140 ha. alansulanmaktadır.İdil-Dirsekli GöletiTablo B.7. Hayvan içme suyu göletiTesisin Adı Yılı DepolamaBesleyenKaynak AçıklamalarHacmi (m 3 ) Yerleri1 İdil-Deştedari(Mz.) 1997 700 Yağmursuları Kazı Göleti2 İdil-Karalar 1995 600 // //3 İdil-Tepeköy 1997 500 // //- 44 -

4 İdil-Tekeköy 1998 500 // //5 İdilAlakamış(Mz.) 1998 600 // //6 İdilMizgeftok(Mz.) 1998 800 // //7 İdil-Pınarbaşı 1999 900 // //8 İdil-Ortaköy 1999 700 // //9 İdil-Özen 2000 700 // //10 İdil-Mağaraköy 2000 650 // //11 İdil-Sırtköy 2000 750 // //12 İdil-Oyalı 2000 625 // //13 İdil-Haberli 2000 585 // //14 İdil-Akkoyunlu 2000 600 // //15 İdil-Varımlı 2000 650 // //16 İdil-Alakamış 2000 550 // //17 İdil-Topraklı 2000 600 // //18 İdil-Okçu 2000 550 // //19 İdil-Koyulu 2000 620 // //20 İdil-Çığır 2002 800 // //21 İdil-Aksoy 2002 700 // //22 İdil-Özbek 2002 600 // //23 İdil-Kırca 2002 550 // //24 İdil-Yazman 2002 650 // //25 İdil-Yörük 2002 600 // //26 İdil-Güzelova 2002 550 // //27 İdil-Kurtuluş 2002 600 // //28 İdil-Tepecik 2002 650 // //29 İdil-Tepeli 2002 620 // //30 İdil-Üçok 2002 680 // //B.5.Mineral KaynaklarB.5.1.Sanayi Madenleriİlde sanayi madeni olarak; kil mineralleri ve kireçtaşı bulunmaktadır. Yerleri ve rezervmiktarları hakkında bilgi mevcut değildir.B.5.2.Metalik MadenlerŞırnak ilinde metalik madenler işletimi yapılmamakta olup ve rezervleri hakkında bilgibulunmamaktadır.B.5.3.Enerji Madenleriİlde enerji madeni olarak asfaltit madeni bulunmakta ve üretimi yapılmaktadır. M.T.A.Enstitüsü verilerine göre Şırnak yöresindeki asfaltit rezervleri şu şekilde tespitedilmiştir:1. Avgamasya filonu : 17.000.000 ton (görünür+muhtemel – 1300 m. derinliğe kadar)2. Milli filonu : 6.500.000 ton (gör. + muh. + mümkün – 200 m. ‘’ ‘’ )- 45 -

3. Karatepe filonu : 5.000.000 ton ( // // // // // )4. Seridahli filonu : 4.000.000 ton ( // // // // // )5. Nivekara filonu : 3.500.000 ton ( // // // // // )6. Segürük filonu : 2.000.000 ton ( // // // // // )7. Harbol filonu : 30.000.000 ton ( // // // 350 m. // )Yukarıdaki filonların dışında ayrıca bugüne kadar değerlendirilmeyen birkaç filon dahamevcuttur. Örneğin Anılmış-İspindoruk filonu, Silopi-Rutkekorat filonu , Uluderefilonu gibi. Tüm Şırnak asfaltitlerinin toplam rezervi (görünür + muhtemel + mümkün)yaklaşık 100.000.000 ton olarak tahmin edilmektedir.B.5.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal MalzemelerŞırnak ili, Eruh yolu 3. km Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü Taş Ocağı-Rezervi: 504.000 m 3Silopi ilçesi, Kavaközü köyü, Devlet Su İşleri X.Bölge Müdürlüğü Taşocağı-Rezervi yaklaşık144.000 m 3Silopi ilçesi, Hezil Çayı Tellioğlu Kum Ocağı-Rezervi: 14 00 m 3Cizre ilçesi, Çatalköy köyü Çetin Kalkan Kum Ocağı-Rezervi: 10.000 m 3Cizre ilçesi, Dirsekli köyü, Demirtaç Kum Ocağı-Rezervi: 12.000 m³Cizre ilçesi, Dirsekli köyü, Demirler Kum Ocağı-Rezervi: 5.824 m 3Silopi ilçesi, Ortaköy köyü, Mehmet Ökten Kum Ocağı-Rezervi: 22500 m³Cizre ilçesi, Dirsekli köyü, Abdurrahman Çiftçi Kum Ocağı-Rezervi:8287 m³Yararlanılan Kaynaklar- D.S.İ. X. Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır-2001- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, “İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak-2002-2005- İl Kültürve Turizm Müdürlüğü, “İl Gelişme Planı -2002”- İlhan, Ramazan., A.Ü.F.F. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Bitirme Ödevi, Şubat-1988- İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, “Gürpet Akaryakıt Depolama veDolum Tesisi Çevresel Etki Değerlendirme Raporu, Aralık-2000”- Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü, “Şiryan Kireçtaşı Ocağı ÇED Ön Araştırma Raporu”Haziran-2002.- Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü-2000-2001 “Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Envanter Verileri”Şırnak-2001-2005- Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır.- Orman İşletme Şefliği, Şırnak-2005 “Orman Müdürlüğü Envanter Verileri”- Şırnak Belediyesi, ”İl Gelişme Planı-2002”- T.K.İ. – G.A.L. İşletme Müdürlüğü, Cizre-2002- 46 -

(C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)C.1. İklim ve HavaŞırnak ilinin iklimini belirlerken, ilin bulunduğu bölgelere göre değerlendirme yapmakgerekir.-Doğu Anadolu Bölgesinde kalan kısmında kışlar serttir. Kuzeyden gelen soğuk havalar kışınbu yörenin sert ve karlı geçmesini sağlar. Karla örtülü gün sayısı, dolu ve sisli gün sayısıgüney bölgesine göre fazladır.-Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan kısmında kışlar daha ılık fakat yazları aşırısıcaktır.İklimin karasal olması doğal bitki örtüsü üzerinde etkili olmuştur. Mevsim içindeki yağışlarınaz olması, doğal bitki örtüsünün bozkır olmasına neden olmuştur. Yükseklerde, özellikleBeytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek yerlerinde alpin çayırları bulunur.İlde Doğu Anadolu ikliminin birbirine karşıt iki hava kütlesi etkisini gösterdiği görülür.Bunlardan birisi, bölgeyi özellikle kış aylarında etkisi altında bulunduran, buna karşılık yazaylarında kuzeye çekilen soğuk kuru hava kütlesidir.İl merkezi ve Cizre ilçesinde olmak üzere 2 adet meteoroloji ölçüm istasyonu mevcuttur.Tablo C.1. Aylık ortalama sıcaklık ve yağış miktarları (Şırnak)MeteorolojikElemanlarOrtalamaSıcaklıkAylık YağışMiktarı(mm)I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YıllıkOrt.1,8 3,6 6,2 8,6 20,0 25,5 28,5 28,9 25,2 18,3 9,0 3,4 14,939,0 97,5 98,5 181,5 33,5 0,5 6,2 - - 14,2 82,4 29,448,6C.1.1. Doğal DeğişkenlerC.1.1.1. RüzgarYıllık ortalama rüzgar hızı 1.1 bofor ve hakim rüzgar yönü 1. derecede 2369 esme sayısıylakuzeydir. Bunu 2290 esme sayısıyla kuzeydoğu rüzgarları takip etmektedir.Uzun yıllar ortalamasında en hızlı rüzgar, 8 boforla kuzeydoğu ile Ocak, Mart, Mayıs, Ekimve Kasım aylarında ölçülmüştür.Tablo C.2. Şırnak ili rüzgar verileri.MeteorolojikElemanlarOrtalama RüzgarHızı(saat:07)boforOrtalama RüzgarHızı(saat:14)boforRasatSüresi(yıl) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık13 1.8 1.7 1.6 1.6 1.7 1.5 1.3 1.5 1.5 1.6 1.7 1.7 1.613 1.9 2.0 2.0 2.1 2.1 1.9 1.9 2.0 2.1 2.1 2.0 1.8 2.0- 47 -

Ortalama RüzgarHızı(saat:21) 13 1.6 1.6 1.5 1.7 1.7 1.5 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.5 0.0boforOrtalama RüzgarHızı (bofor) 13 1.2 1.2 1.1 1.1 1.1 0.9 1.0 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 1.1En Hızlı EsenRüzgarın YönüEn Hızlı EsenRüzgarınHızı(bofor)Ort. Fırt. GünSay.(rüz.hız.>=8bofor)Ort. Kuv.Rüz.GünSay. (rüz.hız.6-7bofor)16 NE NE E E NE NE NE SE E NE NE NE NE16 8 7 8 7 8 7 7 7 7 8 8 7 87 0.4 0.3 0.3 0.2 1.27 1.6 1.7 2.7 2.5 3.0 1.0 1.3 1.3 2.3 2.3 1.0 1.6 23.0Şekil 4. Şırnak ili rüzgar gülü diyagramıC.1.1.2. BasınçCizre Meteoroloji istasyonundan 1980-2000 yılları arasında alınan ortalama, en yüksek ve endüşük basınç değerleri tabloda verilmiştir.- 48 -

Tablo C.3. Cizre ilçesi basınç verileri.RasatSüresi(Gün)Ortalama YerelBasınç (hPa)En Yüksek YerelBasınç (hPa)En Düşük YerelBasınç (hPa)Ocak 974.8 989.1 948.0Şubat 973.0 987.5 952.9Mart 971.0 985.6 955.5Nisan 969.6 981.8 949.9Mayıs 967.6 977.2 954.9Haziran 963.0 972.2 952.0Temmuz 959.7 971.7 951.1Ağustos 961.6 971.2 953.0Eylül 966.8 976.4 957.4Ekim 971.8 983.9 960.6Kasım 974.3 987.0 957.0Aralık 975.4 991.1 954.1YILLIK 969.1 991.1 948.0C.1.1.3. NemŞırnak ilinde aylık ortalama nisbi nem oranı %35’tir. Nem oranının az olduğu aylar %11 ileTemmuz ve Ağustos’tur. En çok nemli ay ise % 95 ile Şubat ayıdır. Cizre ilçesinde ise yıllıkortalama nem oranı %48’dir. Nem oranının az olduğu aylar %23 ile Temmuz ve %24 ileAğustos’tur.Tablo C.4. En yüksek, en düşük ve ortalama nem değerleri (Şırnak-2001)RasatSüresi(Gün)En YüksekNem (%)En DüşükNem (%)OrtalamaNisbi Nem (%)Ocak 88 19 51.6Şubat 95 20 63.9Mart 92 14 44.7Nisan 79 14 40.4Mayıs 79 13 31.1Haziran 33 11 21.2Temmuz 35 11 19.6Ağustos 33 11 21.6Eylül 33 12 21.7Ekim 48 12 25.1Kasım 63 14 31.2Aralık 68 18 42.5C.1.1.4. SıcaklıkBölgenin iklimi karasal iklim özellikleri gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise çok soğukve yağışlıdır.- 49 -

Cizre’nin rakımı 400 m. civarındadır. Bu nedenle, oldukça sıcak ve kurak bir iklim vardır.Şırnak’ta ise rakım 1380 m. olduğundan sıcaklık daha azdır. Cizre ve Şırnak Meteorolojiİstasyonlarından alınan verilere göre ortalama yıllık sıcaklık değerleri tabloda sunulmuştur.Tablo C.5. Yıllık sıcaklık değerleri (Şırnak, Cizre)Meteoroloji İstasyonuOrtalama Yıllık Sıcaklıkt (ºC)Maksimum Yıllık Sıcaklıkt (ºC)Şırnak ( 1380 m ) 13.7 18.3Cizre ( 400 m ) 19.0 25.8Şırnak için en yüksek sıcaklık 40.3º C derece ile Ağustos ayı, en düşük sıcaklık -12.2º C ileOcak ayıdır. Cizre için en yüksek sıcaklık 48.6º C ile Temmuz ayı, en düşük sıcaklık –9.3º Cile Şubat ayıdır. Cizre ve Şırnak’ın sıcaklık ve yağış değerleri incelendiğinde, Cizre’ninAkdeniz ikliminin; Şırnak’ın ise kara ikliminin etkisi altında olduğu görülmektedir.Tablo C.6. 1977-2001 yılları arası sıcaklık değerleri (Şırnak)Rasat Süresi(Gün)En YüksekSıcaklık (ºC)En DüşükSıcaklık (ºC)Ort. YüksekSıcaklık (ºC)Ort. DüşükSıcaklık (ºC)Ocak 16.2 -12.2 6.4 -1.0Şubat 17.0 -11.7 7.5 0.2Mart 21.0 -11.2 11.0 2.9Nisan 28.6 -4.7 16.2 7.4Mayıs 29.8 0.8 21.8 12.3Haziran 35.3 5.4 27.6 17.3Temmuz 39.7 10.0 33.2 21.2Ağustos 40.3 10.0 33.5 22.2Eylül 36.8 8.9 28.8 18.0Ekim 29.7 3.80 20.8 11.3Kasım 22.6 -4.8 13.6 5.5Aralık 16.0 -7.3 8.1 1.0YILLIK 40.3 -12.2 19.0 9.9Tablo C.7. 1977-2001 yılları arası sıcaklık değerleri (Cizre)Rasat Süresi(Gün)En YüksekSıcaklık (ºC)En DüşükSıcaklık (ºC)Ort. YüksekSıcaklık (ºC)Ort. DüşükSıcaklık (ºC)Ocak 21.4 -5.1 11.4 3.1Şubat 23.2 -9.3 13.1 3.8Mart 27.8 -4.8 17.1 7.2Nisan 34.0 2.0 23.4 11.7Mayıs 40.5 6.9 30.2 16.3Haziran 44.7 14.0 37.5 21.5- 50 -

Temmuz 48.6 18.0 42.0 24.8Ağustos 47.0 15.7 41.3 23.7Eylül 44.3 12.9 36.9 19.7Ekim 39.9 4.8 29.0 14.6Kasım 30.4 -1.5 19.8 8.9Aralık 22.6 -8.3 13.5 4.9YILLIK 48.6 -9.3 26.3 13.4C.1.1.5. BuharlaşmaBuharlaşma ile ilgili herhangi bir veri bulunmamaktadır.C.1.1.6. YağışlarC.1.1.6.1. YağmurŞırnak ilinde ortalama yıllık yağış miktarı 857.1 mm. dir. En az yağışlı ay Ağustos 1.4 mm.,en çok yağış alan ay ise Mart 143.3 mm.’dir. Günlük en çok yağış miktarı Nisan (95.8mm.’dir.) Yağışlar ≥ 10 mm. dolayında olup, yağış alan gün sayısı, ortalama 31.2 gündür.Cizre ilçesinde ortalama yıllık yağış miktarı 712.3 mm.’dir. En az yağışlı mevsim yazmevsimidir. Ağustos ayında hiç yağış almaz. Haziran’da 1.4 mm, Temmuz’da 0.2 mm,Ağustos’ta 0.0 mm, Eylül’de 0.8 mm. yağış alır. En çok yağış alan aylar ise Ocak ve Martaylarıdır. Ocak ayında 130.4 mm, Mart ayında 127.3 mm. yağış alır. Günlük en çok yağışmiktarı Ocak (95.5 mm.’dir.) Yağışlar ≥ 10 mm. dolayında olup, yağış alan gün sayısı,ortalama 25.5 gündür.Tablo C.8. Günlük maksimum yağış miktarları, mm (Şırnak, Cizre)I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YıllıkŞırnak 68.3 56.5 54.3 95.8 36.8 15.3 16.5 11.2 23.6 55.9 50.2 55.2 95.8Cizre 95.5 52.0 80.5 75.0 53.0 7.1 3.3 0.0 8.5 50.1 65.1 88.7 95.5Tablo C.9. Günlük ençok yağış ve aylık ortalama yağış miktarları (Şırnak-2001)Rasat Süresi(Gün)Günlük En Çok YağışMiktarı(mm)Ortalama Toplam YağışMiktarı (mm)Ocak 38.3 32.5Şubat 35.3 43.1Mart 41.1 44.2Nisan 38.4 38.0Mayıs 49.5 25.2Haziran 12.1 3.0- 51 -

Temmuz 38.4 4.3Ağustos 1.0 5.0Eylül 10.5 4.3Ekim 40.0 12.6Kasım 52.7 38.1Aralık 91.4 41.0YILLIK 91.4 21.5C.1.6.1.2. Kar, Dolu, Sis ve KırağıBölgede istasyonun çalışma süresi olan 1977-2001 yılları arasında kar örtülü günlerTabloC.10 da verilmiştir. Temmuz, Ağustos ayları hariç, dolu görülen ilde dolu olaylarınınOcak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında görüldüğüve yıllık dolulu günler sayısının 11.3 gün olduğu belirlenmiştir. Ortalama kırağılı günlersayısı 0 gündür. Yıllık orajlı günler sayısı ise 19’dur. Ortalama bulutluluk (0-10) 3.7’dir.Ortalama açık günler sayısı 161.3, ortalama bulutlu günler sayısı 125.6, ortalama kapalıgünler sayısı 70.3’tür.Tablo C.10. Ortalama kar yağışlı, karla örtülü günler sayısı ve en yüksek kar örtüsü kalınlığı.AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YıllıkŞırnakOrtalama kar yağışlıgünler sayısı14.515.27.31.5------3.98.350.7Ortalama karla örtülügünler sayısı12.812.55.20.5------0.84.936.6En yüksek kar örtüsükalınlığı(cm)1121079927------1646112CizreOrtalama kar yağışlıgünler sayısı0.60.1---------0.10.8Ortalama karla örtülügünler sayısı0.80.5--------0.00.01.4En yüksek kar örtüsüKalınlığı/cm)2550--------6150Tablo C.11. Ortalama sisli, dolulu ve kırağılı günler sayısıOrtalamaSisliGünler SayısıOrtalamaDoluluGünler SayısıOrtalamaKırağılıGünler SayısıOrtalamaOrajlıGünler SayısıRasat Süresi(Gün)Ocak - 1.2 - 1.0Şubat - 1.3 - 1.1Mart - 3.4 - 2.0Nisan - 1.5 - 3.3Mayıs - 1.5 - 5.0Haziran - 0.3 - 2.1- 52 -

Temmuz - - - 0.1Ağustos - - - 0.2Eylül - 0.2 - 0.6Ekim - 0.8 - 2.0Kasım - 0.3 - 0.8Aralık - 0.8 - 0.8YILLIK - 11.3 - 19.0C.1.1.7. SellerBilinçsiz orman kesimi, yangınlar ve bitki örtüsünün tahribata uğraması nedenlerinden dolayızaman zaman küçük çaplı sel olmaktadır.C.1.2. Yapay EtmenlerC.1.2.1. Plansız KentleşmeŞırnak ilinde genelde kırsal kesimden göç ile oluşan nüfus artışı ile birlikte görülen sağlıksızkentleşme ve sanayileşme, altyapısız ve plansız yapılaşmayı doğurmakta, bu durum çarpıkkentleşme ile beraberinde istenmeyen, ancak giderek boyutları büyüyen su, toprak, hava vekatı atık(çöp) kirliliği gibi çevre sorunlarını meydana getirerek doğal dengelerin bozulmasınayol açmaktadır.Şırnak ilinde hava kirliliği özellikle kış aylarında kirletici vasfı yüksek sanayi tesislerininolmaması nedeni ile sadece kalitesiz yakıtların ısıtmada kullanılmasından ve motorluaraçlardan kaynaklanmaktadır. Kırsal kesimde tüketilen ısınma amaçlı yakıtların yerinetezek, deri ve paçavraların yakılması bu sorunu daha ciddi bir hale getirmektedir. Bu da doğalolarak çevre havasında hava kirleticilerinin miktarının artmasını ve hava kalitesininbozulmasına neden olmaktadır.C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalmasıİl merkezinde imar planı içerisinde kalan ağaçlandırılacak alan %21, park-çocuk parkı ise %6oranındadır.C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlarİl genelinde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında yakıt olarak odun, kömür ve özel kaloriferyakıtı kullanılmaktadır. Kırsal kesimde ise tüketilen ısınma amaçlı yakıtların yerine kısmentezek, deri ve paçavralar yakılmaktadır.- 53 -

C.1.2.4. Endüstriyel EmisyonlarTablo C.13. İlde bulunan elektrik santrallerinin özellikleriFaaliyetin AdıKuruluBulunduğu YerKuruluGücüKaradeniz EnerjiYat. A.Ş. Şırnak-Silopi 128,9MWÜnite Sayısı veKapasitesi4X32,23 MWKullandığı YakıtTürü ve Miktarı6 nolu fuel-oil330 ton/günİdil Enerji San. veTic. A.Ş. Şırnak-İdil 11 MW 2X5,5 MW 6 nolu fuel-oilİdil İki Enerji San.Ve Tic. A.Ş. Şırnak-İdil 24 MW 4X6 MW 6 nolu fuel-oilC.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlarİldeki mevcut araç sayılarına L.2.1.5 bölümünde değinilmiştir. Bilindiği üzere motorlutaşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir yer tutmaktadır. Ekzoslardanyayılan CO (%70-90), NO (%40-70), Hidrokarbonlar (%50) ve Pb (%100) emisyonları, havakirliliğinin %40’ını oluşturmaktadır.C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve KaynaklarıHava kirlenmesi, havada yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojikdengeye zararlı olabilecek konsantrasyon ve sürede bulunması olarak tanımlanmaktadır. Butanımda en dikkat çeken “zararlı olabilecek” ifadesidir. Bu ifade zarar kavramının havakirlenmesine yeterli açıklık ve kesinlikle belirlenmemesinin bir sonucudur. Hava kirlenmesineetkilerin oluşmasında kirleticilere maruz kalma süresi büyük önem taşımaktadır. Bu tanımlarçerçevesinde havada bulunan kirleticiler gaz, sıvı ve katı halde bulunmalarının yanısıra, gazhali dışında olanlar aerosol halinde olup, bazıları sis, mist, duman gibi özel adlarla anılırlar.Hava kirleticilerin çeşitli özellikleri gözönüne alınarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırmafiziksel duruma göre gaz ve partikül madde şeklindedir. partikül maddeler de kendi içindeçeşitli gruplara ayrılır. Diğer bir sınıflandırma da kimyasal yapıya bağlı olarak yapılır. Bunagöre kirleticiler organik ve inorganik olarak ayrılıkları gibi her grupta kendi içinde yinekimyasal yapı ve özellikler dikkate alınarak sınıflandırılabilir. Özellikle organik kirleticilerinçok sayıda sınıfa ayrılması söz konusudur. Diğer bir sınıflandırma şekli kaynağa bağlıdır.Kirleticiler belirli bir kaynağı olan (primer-birincil) veya belirli bir kaynağı olmayıpatmosferde kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşan (sekonder-ikincil) kirleticiler olaraksınıflandırılmaktadır. Kirleticilerin kontrolü, konvansiyonel kirleticiler ve spesifik kirleticilerolarak iki sınıfa ayrılmaktadır.İlde kükürtdioksit(SO 2 ) konsantrasyonu ve duman, karbonmonoksit (CO), nitrojen oksitler(NO x ), hidrokarbon (HC) ve kurşun (Pb) emisyonları ile ilgili ölçüm sonuçları mevcutdeğildir.C.3. Atmosferik KirlilikKonu ile ilgili herhangi bir veri mevcut değildir.- 54 -

C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan EtkileriKonu ile ilgili herhangi bir veri mevcut değildir.Yararlanılan Kaynaklar- Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü, “Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü EnvanterVerileri”Şırnak-2002-2005- Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü, “Şiryan Kireçtaşı Ocağı ÇED Ön Araştırma Raporu”Haziran-2002.- Meteoroloji Bölge Müdürlüğü İstatistik Verileri-Diyarbakır- PPM Kirlilik Önleme ve Yönetimi Dan. Müh. San. Tic. Ltd. Şti., “Habur AkaryakıtDepolama Tesisi” Ocak-2002- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Envanter Verileri – 2002-2005(D). SUD.1. Su Kaynaklarının KullanımıŞırnak ilindeki su kaynakları; yüzey suları, yer altı suları ve kaynak suları şeklindedir. Kaynakve yeraltı suları içme, kullanma ve sulama amaçlı, yüzey suları ise sulama amaçlıkullanılmaktadır.D.1.1 Yer altı SularıŞırnak ilindeki en önemli yer altı suyu akiferi Silopi ovasında bulunmaktadır. Pliosenformasyonları önemli akifer durumdadır. Konglomera ve kum taşları yer altı suyu taşırlar. Yeryer kil bantları bulunmaktadır. Söz konusu akiferin rezervi 155. 10 6 m³/yıl’dır. Bu rezervinyaklaşık 100.10 6 m³/yıl yıllık emniyetli verimidir. Yer altı suyu kalitesi yönünden bir sorunbulunmamaktadır.D.1.2. Akarsular- 55 -

Şırnak ili, Dicle havzası içerisinde kalmaktadır. Bununla birlikte Dicle havzasını besleyenHabur, Hezil, Kızılsu ve Nerdüş gibi akarsular da bu il sınırı içerisinde yer almaktadır. Sularındebiler mevsimlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Buna ilişkin örnekleme Tablo daverilmiştir. Su kalitesinde ise önemli bir sorun yaşanmamakla birlikte buradaki su kaynaklarıhenüz kirlenmemiş durumdadır. Akarsuların geçtiği kısımlara yakın tarım arazilerinde buakarsulardan istifade ederek sulama yapılmaktadır. Nerdüş çayı üzerinde bir regülatör mevcutolup 2740 hektar alan sulanmaktadır. Kızılsu ve Dicle nehri üzerinde, sulama amaçlı Kızılsuve Cizre barajları planlanmıştır.Kızılsu, Çağlayan, ve Hezil’in beslediği Dicle nehrinden bir görünümD.1.3. Göller, Göletler ve RezervaurlarŞırnak ilinde önemli bir doğal göl yoktur. DSİ tarafından tesis edilip, işletmeye açılan İdil-Dirsekli göleti toplam 84 ha’lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Su kalitesiiyi olup, 2.5 hm³ yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Toplam 140 ha. alan sulanmaktadır.Bunun dışında Dicle nehri üzerinde yapılması düşünülen Ilısu ve Cizre barajı ile Kızılsuüzerinde Kızılsu ve Habur çayı üzerinde Zorova barajları su toplayacak yapılar olarakgörülmektedir.D.1.4. DenizŞırnak ili, Doğu Anadolu ile Güneydoğu Anadolu geçiş bölgesinde yer almakta olup, denizekıyısı bulunmamaktadır.D.2. Doğal drenaj sistemleriA. Akarsular için;- 56 -

Şırnak ilinin en büyük su kaynağı Dicle nehridir. Bu nehir dışındaki diğer akarsuların aylıktaşıdıkları su miktarları Tablo D.1 de verilmiştir. Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağıüzere bu akarsuların hiçbiri yıl içerisinde kurumamaktadır. Sürekli beslenen kaynaklardır.Tablo D.1. Şırnak ilindeki akarsuların ölçümleri10 6 (m³)AkarsuAdıI II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIÖlçümüYapanKurumDicle 484 1190 3307 2807 2039 637 301 210 193 356 648 557 Cizreİst.1991Hezil 58 73.2 217 437 202 89 39.5 17 10.6 13.2 23.8 118 EİE1938Kızılsu 25 50.6 79.9 65.8 31 7.1 2.5 1.4 1.3 3.6 24.5 16.6 DSİort.veriNerdüş 11.3 17.2 25.8 28.1 19.7 8.6 6.3 5.3 4.6 7.2 9.3 9.3 DSİB.Yer altı suları için;Silopi ovasındaki pliosen akiferinin drenaj ve ova alanı 950 km 2 dir.D.3. Su Kaynaklarının Kirliği ve Çevreye EtkileriD.3.1 Yeraltı suları ve KirlilikŞırnak ili ve çevresindeki yer altı suyuna sızan sıvı atıkları ve bunların oluşturduğu kirlilik ileilgili bir veri bulunmamaktadır.D.3.2 Akarsulardaki KirlilikŞırnak ili sınırları içerisinde bulunan büyük akarsuların kalitesini ölçmek için Dicle Nehrihariç diğerlerinde bir çalışma bugüne kadar yapılmamıştır. Dicle Nehrinde ise Cizre akımgözlem istasyonunda elde edilen ölçüm sonuçları Tablo D.2. de verilmiştir.Bu bölge akarsuları sanayiinin yeterince gelişmemiş ve bugüne kadar yoğun tarımuygulamalarının yaşanmamış olması sebebiyle önemli bir kirlenme belirtisigöstermemektedir. Ancak Dicle nehri memba da özellikle kaynaktaki Etibank Bakır İşletmesitesisleri atıkları ile devamında Diyarbakır ve Batman illerinden kaynaklanan evsel atık sularve sanayi atıkları ile kirlenme eğilimi göstermektedir.- 57 -

Şırnak, sınırları içerisinde nispeten daha temizdir. Ancak bu durum GAP uygulamalarınıngerçekleşmesi ile birlikte daha yoğun bir kirlilik meydana getirecektir. Bunun için öncedentedbir alınması gerekmektedir. Bu tehlikeler diğer akarsulardan çok ana havza konumundaolan Dicle nehri üzerinde yaşanacaktır.D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlardaki KirlilikMevcut durumda Şırnak ilinde önemli bir göl, gölet ya da rezervuar olmadığı için buna ilişkinbir kirlilikten bahsetmek mümkün değildir. Yalnızca DSİ tarafından işletmeye açılmış olanİdil-Dirsekli göleti mevcut olup, burasının da önemli bir kirlilik sorunu bulunmamaktadır.D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve PolitikalarıSu ve kıyı yönetimi ile ilgili faaliyet gösteren kurumlardan biri olan DSİ, yer altı ve yer üstüsularının korunmasından yararlanmak amacıyla kurulmuştur.DSİ, kıyı yönetimi ile ilgili olarak, Dicle nehrinin ve Hezil çayının sınırını oluşturankesimlerde (Cizre-Silopi-Hezil) 26 km mesafede kıyı tahkimatının büyük bir kısmını bitirmişve bir kısmının yapımına devam etmektedir. Su kaynaklarının korunması amacıyla ilgili tümyönetmeliklere uyulması bir zorunluluktur.D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik EtkenleriBu ana başlık altında verilen alt başlıklarda belirtilen parametrelerin ölçüm sıklığı yapılananaliz sonuçlarının verileri Tablo D.2.’de gösterilmiştir.- 58 -

- 59 -

Tablodan görüleceği üzere bütün parametrelerin analizleri bulunmamaktadır. Olanlar ise yılda4 defa ve yalnızca Dicle nehrinden (Cizre İstasyonu) alınmakta, diğer akarsulara ilişkinçalışmalar ise D.S.İ. tarafından yeni başlatılmış olup, önümüzdeki yıllarda sonuçlarverilebilecektir.Yararlanılan Kaynaklar- D.S.İ. Genel Müdürlüğü, D.S.İ. X. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri – Diyarbakır-2002- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Envanter Verileri – 2002-2005- 60 -

( E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMIE.1. Genel Toprak YapısıŞırnak ilinde arazi, genellikle lV. ve Vl. sınıf toprak kabiliyetinde olan arazilerdir. lV. sınıfarazilerde sınırlayıcı faktörler, kifayetsiz drenajla birlikte tuzluluk ve alkaliliktir. Bu zararlarıngiderilmesi için yapılacak masraflar diğer iki sınıfındakinden biraz daha fazla ve zordur. Fakatyapılması çok lüzumludur.Vl.sınıf arazilerde sınırlayıcı faktör, tuzluluk, alkalilik, fena drenaj, toprak bünyesinin fazlaince ve fazla kaba oluşu gibi çok ve giderilmesi güç olan özelliklerdir. Bu araziler havzadamera ve yem bitkileri yetiştirilmeye müsaittir. Sürülerek tarım yapmaya uygun değildir.Şırnak ilinde kestane rengi toprak bulunur ve bu toprakların temel maddesi neojen dönemininyaşlı kalkerli eski oluşumlarıdır. Bu topraklar yüksek oranda kalsiyum karbonat içerenkayaçlardır. Gri ve kireçli yapıya sahip kahverengi orman toprakları da yer almaktadır. Butoprakların yayılma alanlarında şiddetli aşınma ve erozyon izleri görülmektedir. Diğer birtoprak çeşidi ise alüvyonlu topraklardır. Bu topraklarda sulu tarım yapılmaktadır. İlin yüzeyşekilleri genelde engebeli, sarp yamaçlar, derin vadiler ve yüksek dağların ayırdığı plato veyaylalardan oluşmaktadır. Ancak, güneyde Cizre ve Silopi ilçelerinde geniş ovalar yeralmaktadır. Mevcut arazinin % 35 ‘inde tarım yapılmaktadır.E.2.Toprak KirliliğiTopraklar insan biyosferinin en önemli öğesidir. Topraklarda meydana gelecek tüm olumsuzdeğişmeler, insan yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarım topraklarının hatalıişlenmesi, mera ve çayırların bilinçsiz ve aşırı kullanılmaları, orman yangınları, rüzgar veyağışlarla hızlanan toprak erozyonu ve benzer sebepler, toprakların yok olmasına nedenolmaktadır.Ülkemizin ve dünyanın en büyük tarımsal projelerinden olan GAP ile, ilde sulamaolanaklarının artacağı düşünülmektedir. Ancak uzun yıllar kuru tarımın yapıldığı yerlerdehalkın sulu tarım tekniklerini bilmemesi, uygun olmayan tekniklerle sulama yapılması,toprağın fakirleşmesi ve verimsizleşmesine neden olmaktadır. Özellikle yaz aylarında artanbuharlaşmaya bağlı olarak toprağın üst katlarında tuz birikiminin artması sonucu toprağınçoraklaşması sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu durum verimin gittikçe düşmesine yolaçmaktadır.E.2.1. Kimyasal KirlenmeE.2.1.1.Atmosferik KirlenmeAtmosferik kirleticilerin bir çoğu önemli ölçülerde toprak özelliklerine zarar verebilmektedir.Bu kirleticilerden en önemlileri ise SO 2 , NO x , CO 2 , değişik türlerdeki partiküler maddeler veiçeriğinde ağır metal bulunduran gazlar olarak sıralanabilir. SO 2 , NO x , CO 2 gibi gazlarözellikle yağış dönemlerinde asit yağmurları şeklinde toprağa inmekte ve toprak pH’ınındeğişmesine neden olmaktadır. Bu değişim toprak üzerindeki bitkisel yaşamla birlikte toprakiçerisindeki canlı yaşamını da etkilemektedir. Ayrıca toprak içerisindeki kimyasal duraylılığınbozulmasına neden olup, bir çok kirleticiyi hareketli faza geçirmekte ve yer altı suyukirliliğine yol açmaktadır. Bununla birlikte toprağın yapısındaki Ca ve Mg gibi elementlerinyıkanmasına neden olarak toprağın zayıflamasına ve tarımsal verimin düşmesine nedenolmaktadır.- 61 -

Şırnak ilinde asit yağmurlarının ve endüstriyel faaliyetlerin toprak kirliliği üzerine etkilerihususunda yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.E.2.1.2. Atıklardan KirlenmeToprak kirliliğinin oluşmasında evsel, endüstriyel ve tarımsal faaliyetler sonucunda oluşankatı ve sıvı atıkların oldukça önemli bir yeri vardır. Katı atıklar çoğunlukla yerel yönetimlertarafından toplanarak bir depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Ancak bu atıklardanmeydana gelebilecek sızıntı suları yeterli koruyucu önlemler alınmazsa yer altı sularınıkirletmekte ve bu su da daha ileriki bölgelerde tarımsal amaçlı olarak kullanılamaz halegelmektedir. Ayrıca bu suların içinde bol miktarda bulunan özellikle Pb, Cd, Ni, Hg, gibi ağırmetallerden oluşan zehirli maddeler, besin zinciri vasıtasıyla topraktan veya sudan canlıbünyesine geçmekte ve değişik ekolojik sorunlara neden olmaktadır.Şırnak ilinde atıkların toprak üzerine etkileri hususunda yapılmış herhangi bir çalışmabulunmamaktadır.E.2.2.Mikrobiyal KirlenmeŞırnak ili çevresindeki yer altı suyuna sızan sıvı atıkları ve bunların oluşturduğu kirlilik ileilgili bir veri bulunmamaktadır.E-3. AraziE.3.1.Arazi VarlığıE.3.1.1.Arazi SınıflarıŞırnak ili, 690.400 hektar araziye sahiptir. Bu arazinin kullanış biçimi Tablo E.1. deverilmiştir. İlin arazi varlığının %35.8’i tarım alanı (bu alanın %8.6’sı sulu tarım alanı,%91.4’ü kuru tarım alanı), %35.9’u orman, %12.0’ı mera, %16.3’ü tarıma elverişiz alanolarak bulunmaktadır.E.3.1.2.Kullanım DurumuTablo E.1. İldeki arazilerin mevcut kullanım durumuMiktarı (hektar) %İlin Toplam Arazisi 690.400 100Tarım alanı 247.163 35.8Mera 82.848 12.0Tarıma Elverişsiz Alan 112.535 16.3Toplam 442.546 64.1- 62 -

Tablo E.2. Mevcut yerleşim birimleri için arazi kullanımıMerkez B.şebap Cizre G.Konak İdil Silopi Uludere Toplamİşletme sayısı 1840 1425 1046 2000 1500 2300 2818 12929Tarım Sulu(Devlet) 200 _ 800 _ _ 23568 _ 24568alanı Sulu (Halk) 800 760 31260 5000 14000 137594 5360 194774(dekar) Kuru 81446 4780 270380 125780 63000 230000 16540 1411926Toplam 82446 5540 302440 130780 697000 391162 21900 1631268Çayır Mera(da) 200000 430000 8500 150000 168000 54030 17800 1028330Orman(da) 1087270 275625 111180 156655 169285 360000 415990 2576005Tarıma elverişsiz 345284 1005875 37880 222565 189715 9808 125310 1936437Alan(da)Yüzölçümü(da) 1715000 1717000 460000 660000 1224000 815000 581000 7172000E.3.2.Arazi ProblemleriToprak sıklığı, taşlılık, kayalılık, drenaj, tuzluluk, sodiklik, erozyon gibi problemlere aitbilgiler mevcut değildir.Yararlanılan Kaynaklar- İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, “Şırnak İli Envanter Çalışması-2001-2005”- İl Tarım Müdürlüğü, Şırnak-2001-2005 “İl Tarım Müdürlüğü Envanter Verileri”- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Envanter Verileri – 2002-2005- 63 -

(F). FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELERF.1.OrmanlarF.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısıİl genelinde yeterli yağışın olmaması, aşırı yaz sıcakları nedeniyle ilde hakim bitki örtüsüsteptir. Ormanlar genelde dağlık olan kuzey kesimde dağların yağış alan yüksek yerlerindebulunur. Uludere, Beytüşşebap ilçelerinin yüksek dağlık kesiminde orman ağaçları ile kaplıalanlar bulunmaktadır.F.1.2. Bölgenin Orman EnvanteriŞırnak orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise fakir bir ilimizdir.Şırnak ilinde çeşitli ağaç türleri mevcuttur. Bu ağaç türleri içinde hakim ağaç türü meşedir.Meşe ağacı dışında badem, erguvan, yabani incir, karaçam, menengiç, mahlep, alıç, çitlenbik,Akçaağaç, fıstık, nadir olarakta zeytin ağaçlarına rastlanmaktadır. Bölgede hali hazırdaarmut,elma,kayısı,antep fıztığı,ceviz ağaçları gibi ağaçlar da yetiştirilmektedir.Orman varlığının 1.074 hektarı bozuk koru, 170.582 hektarı bozuk baltalık ve 77.177 hektarıise normal baltalık orman niteliğindedir. Ormanların niteliğinin yüksek olmaması sebebiyle,elde edilecek yakacak miktarı giderek azalmaktadır. Söz konusu orman varlığından yılda 20-25.000 ster yakacak odun elde edilmektedir.Tablo F.1. İlçelere göre orman alanları serveti ve yapılan çalışmalar (2000)Merkez Beytüşşebap Cizre Güçlükonak İdil Silopi UludereBozuk KoruOrmanı (ha) 1040 34BaltalıkOrman Alanı 25957 18495 500 1798 1994 1862 26571(ha)BaltalıkOrman 1171819 1091396 22360 124660 140000 31603 768800Serveti (ster)BozukBaltalık Alan(ha)81328 4617 10678 13833 9072 32282 18772F.1.3. Orman Varlığının YararlarıOrman alanları iklimi yumuşatarak, kışların daha ılık, yazların daha serin geçmesinisağlamakta, toprağı örterek, sellerle toprağın başka yerlere taşınmasına engel olup, çölleşmeyidurdurmakta, insanları dinlendirmesi ve gerginliği gidermesi nedeniyle ruh,beden ve fikiryönlerinden insanları güçlendirmekte, mobilya ve inşaat sektörü gibi bazı sektörlerin anamaddesini oluşturmaktadır. İklimi düzeltmesi ve suyu tutması ile tarıma destek olup, sebze,meyve ve tahıl verimliliğini arttırmaktadır.- 64 -

F.2. Çayır ve MeralarF.2.1. Çayır ve Meraların VarlığıTablo F.2. İldeki çayır ve meraların toplam arazideki payıMiktarı (dekar) %İlin toplam arazisi 7.172.040 100,0İldeki çayır ve mera alanı 1.028.330 14,4F.2.2. Kullanım Amaçları ve YararlarıÇayır ve meralar hayvanlara kaba yem sağlama yanında, toprak ve su muhafazası, su toplamahavzası, pınar ve memba sularına kaynak olması, tabii fauna ve av hayvanlarına barınakolması ve yeşil örtüsü ile çevreyi güzelleştirmesi gibi önemli fonksiyonları vardır. Çalıtoplulukları ve ormanlar aşırı tahrip edildiklerinden hızlı erozyona maruz kalmıştır.F.3. FloraF.3.1. Türler ve PopulasyonlarıFlora sisteminde kullanılan kısaltmalar:GdaO.N.Tr.GenişNB: Güney Doğu Anadolu Flora elementi: Orta batı: Türkiye: Bölge genelinde geniş yayılış gösteren: Nisbi bolluk1: Çok Nadir2: Nadir3: Nispeten bol4: Çok bolTablo F.3. İl sınırları içerisindeki flora türleri.Familia –Genus Habitat NB F1.BÖL. Yayl.Düğün çiçeğigiller(Ranunculaceae)3 2 Gda DoğuClamatis L.(Akasma)AnadoluKaranfilgiller3 3 Gda GenişGevişgen otu(Silenevulgaris)1-2 3 Gda GenişGıcı gıcı otu (Silene behen)Gıcı gıcı otu (silene5 3 Gda Genişdichotoma)End.ve UİCNrisk__Bernsöz.__- 65 -

Otsu çayır bitkisi(AlyssumstrigosumOtsu çayır bitkisi(Alyssumverna)Papatyagiller(Astereceae)Küçük pıtrak(Xanthiumspinosum)Papatya(AnthemistinktoriaÇayır bitkisi(LeontodontuberosisYapışkan otu(Inulaviscosa)Kara hindiba( Taraxacumserotinum)Iısrgangiller(Urtıcaceae)3144GdaGdaGenişGeniş2-3 4 Geniş _ _12224434GdaGdaGdaGdaGenişGenişGenişGenişIsırgan Urtica L. 2-3 3-4 Gda Geniş _ _Tırtıl(Trifolim globosum)Kaba Yonca(Medicagointertexta1144GdaGdaGenişGeniş____Hatmi(Alcea pallida 1-2 2 Gda Geniş _ _Zeytingiller(OlaeceaeZeytin(Olea europea 3 4 GdaDoğuAnadolu _ _Gelincikler(PapaveraceaeGelincik(Papever L. 1 4 GdaDoğuAnadolu _ _____________Baklagiller(Fabaseae)Fasulye(Phaceolusvulgaris)Yonca(Meticago sativa)2-32-33-43-4Gda.NGda.NGenişTr.____GramıneaeÇimbitkisi(Loliumrigidum)Buğday(Tritieummonococum)1144GdaGdaGenişGenişCevizgiller(Juglandaceae)Ceviz(Juglans regia) 2-3 3 O.N. Geniş LR _BoraginaceaeHavacivaotu(Alkannatinktoria)1 3 Gda Geniş,maki _ _____F. 3.2. Habitat ve TopluluklarKonu ile ilgili yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.- 66 -

F.4. FaunaF.4.1. Türler ve populasyonlarıF.4.1.1. Karasal Türler ve Populasyonlarıİnsan etkisi ile doğal alanlarda, hayvanların habitatları gitgide sınırlanmış, yaşama alanlarıdaraltılmıştır. Özellikle yerel memeli türleri ile diğer fauna elemanları daha uygun yaşamaortamlarına çekilmektedirler.Türlerin yaşama ortamları, Türkiye’de av hayvanı olup olmadıkları ve Red Data Book’a görerisk sınıfları belirtilmiştir. Fauna da sadece kuşlar için risk sınıfları mevcuttur. (Kiziroğlu,1993)A.1 :Nesli tükenmiş veya tükenme tehlikesi altında olan alanlarA.1.1. :Nesli tükenmiş olan türlerA.1.2. :Tüm Türkiye’deki birey sayısı 1-25 çift arasında olan çiftlerA.2. :Birey sayısı 26-50 çift altında kalan ve yayılış gösterdikleri bölgelerde büyük riskaltında olan türlerA.3. :Birey sayısı 51-200 çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmış türlerA.4. :Birey sayıları fazla olmakla birlikte belirli bölgelerde azalmış türlerB :Geçici olarak Türkiye’ye gelen ve biyotoplarının yok edilmesi ile risk altına girecektürlerB.1. :Anadolu’yu kışlak olarak kullanan ancak Anadolu’da üremeyen türlerB.2-B.3:Anadolu’dan transit olarak geçen veya Anadolu’yu kışlak olarak kullanan ve riskderecesi daha düşük olan türler.Kuşlar dışındaki fauna türleri için Kırmızı Kitap Risk Sınıfları İçin A.Demirsoy tarafındanhazırlanmış Türkiye Omurgalıları isimli yayınlarında belirtilen sınıflandırmaya bağlıkalınmıştır. Söz konusu kaynakta IUCN’nin eski kırmızı liste kategorileri kullanılmış olup,bunlar aşağıda verilmiştir.E :TehlikedeEx :Soyu TükenmişI :BilinmiyorK :Yetersiz bilinenlerNt :Yaygın ve bol olup,tehlikede olmayanlarO :Tehlike dışıR :NadirV :Tehdit Altında veya zarar görebilir.Liste I :Bern Sözleşmesine göre kesin olarak koruma altına alınan flora türleriListe II :Bern Sözleşmesine göre kesin koruma altına alınan fauna türleriListe III:Bern Sözleşmesine göre korunan fauna türleri- 67 -

Tablo F.4. Bölgesel fauna listesi.CLASİS :INSECTA (BÖCEKLER)Familia Genus sp. YaşamaOrtamıCoccinellidae(UğurBöcekleri)Diploptera(Eşek Arısı)Apininae(Bal Arıları)Pieridae(LahanaKelebekleri)Coccinellaseptempunctata(Uğur Böceği)Vespa crabro(Eşek Arısı)Apis mellifera(Bal Arısı)Pieris brassica(LahanaKelebeği)Mer.AvKom. KaRed DataBookBernSözleşmesiÇalılık Arazi - - -Çalılık AraziAraziArazi- - -- - -- - -CLASSİS:AMPHİBİA (KURBAĞALAR)YaşamaOrdo Familia Genus sp. OrtamıBufoviridisAnura Bufonidae (GeceKurbağası)Ranaridibunda(OvaKurbağasıMer.AvKom Ka.Red DataBookArazi,Sulu alan - -Arazi - -BernSözleşmesiEk ListeIIEk ListeIIICLASİS:REPTİLİA (SÜRÜNGENLER)Ordo Familia Genus spAgamaAgamidae Stellio(DikenliKeler)LacertatrilineataSauria Lacertidae (İri yeşilKertenkele)Ophisopselegans(tarlakertenkelesi)AblepharusScincidae kitaibeli (incekertenkele)ColuberOphidia Colubridae jugularisYaşamaOrtamıMer.Av.Kom.Ka.RedDataBookKayalık - -Çalılık,orman - -Tarla,bozkır - -Tarla,kaya veçalılık- -Çalılık,tarla - -BernSözleşmesiEk ListeIIIEk ListeIIIEk ListeIIIEk ListeIIIEk ListeIII- 68 -

Testudines Testudinidae(karayılan)Eirenismodestus (uysalyılan)Testudo graeca(adi tosbağa)Çalılık,tarla - -Tarla,yolkenarıEk ListeIII- - Ek ListeIIIVaranus Griseus (=Dev Kertenkele, Çöl Varanı)Bu sürüngenlerin dışında ilimizde görülen diğer bir sürüngen türü de Latince ismi Varanusgriseus (=dev kertenkele, =çöl varanı) olan bir kertenkele türüdür. Dünyada ise yayılışalanları, Kuzey Afrikadan başlayarak ülkemizin güneydoğu bölgesini de içine alacak şekildeSuriye, Filistin, Lübnan, Ürdün ve Irak’ta bulunur. Dev kertenkele türü ülkemizde Suriye veIrak sınırındaki Şanlıurfa ve Şırnak ili sınırlarında yayılmıştır. Şırnak ili Silopi ilçesinde,Kapılı, Çiçekli, Ortaköy, Çiftlik, Buğdaylı, Ovaköy, Aktepe ve Çardaklı köylerindegörülmektedir.Tüm dünyada geniş bir yayılış sahasına sahip olan Dev Kertenkele, sayılıarının hızla azalmasınedeniyle IUCN tarafından nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıkaya olan türlerin yer aldığı“Kırmızı Liste”de yeralmakta olup, durumu “Hassas” olarak tarif edilmiştir.Çölümsü ve step yerlerde yaşarlar, buralarda kum tepelerinin bulunduğu bölgeleri yaşam alanıolarak seçerler. Boyları yaklaşık olarak 1,5 m.ye kadar olabilmektedir.Şırnak İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Rehabilite Merkezinde gözlem altında tutulduktansonra tekrar doğaya salınan dev kertenkele- 69 -

CLASSİS : AVES (KUŞLAR)Ordo Familia Genus spYaşamaOrtamıRedDataBook BernSözleşmesiMerkez AvKomisynKararıCiconııformesCıconııdae(Leylekler)Cıconıa cıconıa*(Akleylek)YazGöçmeniYlnzgeçtsırasındaA3KesinKorumaAltında-Columbıformes Columbidae(Güvercinler)ColomboPalumbus*(TahtalıGüvercin)YazGöçmeniBölgelerdeÜrüyorA4 - -StreptopeliaDecaocta(Kumru)Yerli civarBölgelerdeÜrüyor - - -StreptopeliaTartur*(Üveyik)YazGöçmeniCivarBölgelerdeÜrüyorA2 -uygundönemlerdeavlanırCaracııformesCaracidae(kuzgungiller)Coracias garrulus(Kuzgun)Yerli civarBölgelerdeÜrüyor A2 -AvlanmasıSerbestUpupidae(Çavuşkuşugiller)Upupo epopsÇavuşkuşuYerliCivarBölgelerdeÜrüyorA2 - -- 70 -

PasseriformesMotocillidae(Kuyruksallayangiller)Motacilla flava(Sarıkuyruksallayan)YerliCivarBölgelerdeÜrüyor- - -Troglodytidae(Çit Kuşları)TroglodytesTroglodytes(Çit Kuşu)Yerli civarbölgelerdeürüyor A3 -UygunDönemdeAvlanırTurdidae(Ardıçkuşgiller)LusciniaMegarhynchos(Bülbül)YerliCivarBölgelerdeÜrüyorA3KorumaAltındaUygunDönemdeAvlanırOenantheOenanthe(Kuyrukkakan)YerliCivarBölgelerdeÜrüyorA3 - -Turdus merula(Karatavuk)YerliBölgedeürüyor- - UygunDönemdeavlanırParidae(Baştankaragagiller)Parus ater(Çambaştankarası)Yerli civarBölgelerdeürüyor - - UygunDönemdeavlanırParus majör(BüyükBaştankara)YerliCivarBölgelerdeürüyor- - UygunDönemdeavlanırPica pica(Saksağan)Yerli civarbölgelerdeürüyor - - -- 71 -

Sturnidae(Sığırcıkgiller)Sturnus vulgaris(Sığırcık)YerliCivarBölgelerdeürüyor- KorumaAltındaUygundönemdeavlanırPasseridae(Serçegiller)Passer domesticus(Ev Serçesi)YerliCivarbölgelerdeürüyor- KorumaAltında-Fringillidae(İspinozgiller)CarduelisCarduelis(Saka)Yerli civarbölgelerdeürüyor A4 - -CLASSİS: MAMMALİA (MEMELİLER)Ordo Familia Genus sp YaşamaOrtamlarıRodentia(Kemiriciler)Soricidae(Sivri fareler)Moridae(Uzunkuyruklufareler)Mustelidae(Sansarlar)CrociduraRussula(Ev sivrifaresi)Musmusculus(Evsıçanı)MustellaNivalis(Gelincik)Çayır,Kır,parkBataklık,otVe çalılıkTarlalarda,Bahçelerde,BinalardaÇalı içi, açıkaraziler,tarımarazileri,binalardakiuygun oluklarMerk.AvKoms.Kar.DemirsoyRiskSınıflarıBernSözleşmesi- Nt Liste III- Nt -- Nt ListeIIIF.4.1.2. Aquatik Türler ve PopulasyonlarıF.4.1.2.1. Kürklü HayvanlarYörede aquatik alanlar ve kıyı şeridi üzerinde yaşayan kürklü hayvan türleribulunmamaktadır.- 72 -

F.4.1.2.2. Balıklarİlde dikenli yılan balığı, dağ alabalığı, noktalı inci balığı, inci balığı, tatlı su balığı, ak balık,benekli sazan, yağlı balık, yapışkan balık, karaburun, sis balığı, bıyıklı balık, bizir, cero,gümüş balığı, kara balık, çöpçü balığı Dicle havzasında görülen tatlı su balıklarıdır.F.4.2. Habitat ve Topluluklarİlde sulak alan ve kıyı şeridi bulunmamaktadır, fauna toplukları ile ilgili genetik olarakyapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.Tablo F.5. Şırnak ilindeki mevcut balık türleriEkonomik Önemi EndemizmCYPRINODONTIFORMESCYPRINODONTIAEAphanius asquamatus = dişli sazancık - E1A.anatolial = dişli sazancık,yosun balığı -CYPRINNIFORMESCYPPRINIDAEAcanthobramamarmid=tahta balığı + -A. misabilis=tahta balığı + -Alburnoidus bipuncstatus=noktalı inci balığı + - E2A. heckeli= inci Balığı + -A. vorax = sis balığı +B. capito pectoralis = bıyıklı balık + -B. esocinus = cero + -B. plebejus kossugrigi = bıyıklı balık + - ElB. plebejus lacarta = bıyıklı balık + -B. rajanorum my staceus = sirink + -B. supquincuncinatus = bıyıklı balık + -B. xanthopterus = maya balığı + -Barilius mesopotamicus +C. capeota umbla = siraz -C. trutta = karabalık,çepiç,berat +Carassobarbus leteus =bizir + -C. mossulensis = gümüş balığı + -C. reginm = karaburun -Cyprinion macrostamus = benli balık + -C. tenuiradius +Cyprinus carpio = sazan +Garra rufa obtuso = yağlı balık -Garra variabilis = yapışkan balık -L. cephalus = tatlı su kefali +L. lepidus = ak balık +T. qrypus = bıyıklı balık + -- 73 -

F.5.Hassas YörelerUlusal mevzuat ve uluslararası antlaşmalarla koruma altına alınan alanların bulunduğubölgeler ile, planlanan bir faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında fiziksel, biyolojik, sosyal veekonomik çevre unsurlarının daha duyarlı olduğu bilim ve eğitim bakımından önemli seçkinörnekleri içeren mutlak korunması gerekli alanların bulunduğu bölgelere hassas yöreler denir.F.5.1. Milli Parklarİlde milli park bulunmamaktadır.F.5.2. Tabiat Parklarıİlde tabiat parkları bulunmamaktadır.F.5.3. Tabiat Anıtıİlde tabiat anıtı bulunmamaktadır.F.5.4. Tabiatı Koruma Alanlarıİlde tabiatı koruma alanı bulunmamaktadır.F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleriİlde orman içi dinlenme yerleri bulunmamaktadır.F.5.6. Sulak Alanlarİlde tescilli sulak alan bulunmamaktadır.F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanlarıİlde biyogenetik rezerv alanları bulunmamaktadır.F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanlarıİlde biyosfer rezerv alanları bulunmamaktadır.F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleriİlde özel çevre koruma bölgesi bulunmamaktadır.F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahalarıİlin orman kuşağına giren dağlık kesimleri kanatlı yaban hayvanları için elverişli barınaklaroluşturulmaktadır. En çok bulunan hayvanlar; tavşan, tilki, çulluk, keklik, ördek, kaz, turna vebıldırcındır. Yaban hayatı koruma sahası olarak ayrılmış bir alan mevcut değildir.- 75 -

F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahaları Çevresindeki Kıyılarİl genelinde avlanmanın tamamen yasaklandığı iç sular bulunmamaktadır.F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan AlanlarEndemik bitki ve hayvanların listesi ve yaşama alanları F.3. ve F.4. bölümlerinde verilmiştir.F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlarİlde koruma altına alınan yabani flora ve fauna türleri bulunmamaktadır.F.5.14. Akdeniz’e Has Nesli Tükenmekte Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve BeslenmeAlanlarıİlin denize kıyısı bulunmamaktadır.F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma AlanlarıG.Turizm bölümünde ayrıntılı olarak incelenmiştir.F.5.16. Sit AlanlarıF.5.16.1. Kentsel SitŞırnak ilindeki korunması gerekli (tescilli) kültür varlıkları:MerkezİdilCizreSilopi: Mehmet-i Ağa-İ Sor Kasrı: Meryem Ana Kilisesi: Kent SurlarıBelediye BinasıHamidiye Kışlası (Askeriye Alan İçinde)Kayseriye KapısıKöprüCizre Ulu CamiiMir Avdesi CamiiNuh Peygamber Türbesi ve İsmail Ebuliz El Cezeri yatırı(Kesikbaş yatırı)Abdaliye Medresesi ve Mem-u Zin TürbesiKırmızı Medrese: Yeşiltepe Mahallesi 176 ada, 1 nolu parseldeki HöyükF.5.16.2. Tarihi sitCudi Dağı: Bir söylenceye göre Şırnak’ın güneyindeki Cudi Dağı, Nuh’un Gemisinin karayaoturduğu yerdir. Şırnak’ın güneyindeki dağdan inen Nuh Peygamber ve oğulları buradayeniden yaşama başlamışlardır. Kuran’ı Kerimin Hud Suresi 44. Ayet’inde ve Tevratın Aremidilindeki eski tefsirlerinde, pek çok gezgin, tarihçi ve tefsircinin yapıtlarında Nuh’ungemisinin Cudi üzerinde durduğu yazılmaktadır. Nuh’un mezarının Cizre’de bulunması,Şırnak’a bir zamanlar Şehr-i Nuh denmesi, Cizre Surlarının gemi biçiminde olması da bunakanıt olarak gösterilmektedir.- 76 -

Zirvenin altında 500 m 2 lik bir düzlük Sefine(Gemi) adıyla anılmakta ve Nuh’un gemisininburada olduğuna inanılmaktadır. Bu durak yerinin etrafı bir-iki metrelik taş bir duvarlaçevrilidir. Çeşitli kaynaklarda buranın Nuh’un yaptırdığı bir ibadet yeri olduğu ve dahasonra Hıristiyanlığın yayılmasıyla burada Deyr-El Cudi diye anılan bir kilisenin bulunduğuyazılmaktadır.Sefine’den batıya doğru ilerlendiğinde iki taş örgü sarınç ve doğal kuyular görülmektedir.Sefine’nin güneydoğusuna gidildiğinde Çılmire adı verilen yerde çeşitli kabartmalar, taşheykeller ve Asur kralı Sanherib’e ait bir kitabe mevcuttur. Doruğa yakın noktadakimağarada at ve hayvan kabartmalarıyla yerli ve yabancıların ilgisini çekmektedir. Her yılCizre, İdil, Şırnak, Silopi, Uludere ve Eruh ile civar köylerden gelenler, haziran ve temmuzaylarında Cudi Dağı’na çıkıp ibadet etmektedirler.F.5.16.3. Arkeolojik SitYörenin tarih öncesi dönemlerine ilişkin bilgiler yetersizdir. 1963 yılında İstanbulÜniversitesi Prehistorya Kürsüsü ile Şikago Üniversitesi Doğa Bilimleri Üniversitesi’ninbirlikte yürüttüğü Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamındayörede 46 buluntu yeri saptanmış ve incelenmiştir. Buluntu yerlerinde Neolitik, Kalkolitik,Tunç ve Helenistik, Roma, Bizans, İslam ve yakınçağı kapsayan dönemlere ait çanakçömlekler ortaya çıkartılmıştır.Cizre’ye yakın bir noktada bulunan Damlarca ve eski yapı köyleri arasındaki Finik Ören Yeriİ.Ö.4000 yıllarına aittir. Dağlık bir bölgede yer alan kentte saray, zindan, sarnıç yerleri vebeyaz kalker taştan oyulmuş çok sayıda mağara ev bulunmaktadır. Finik Kalesinin kuzeyinde‘’Borzana Sitiya’’adı verilen yerde kayaya işlenmiş bir kadın kabartmasıyla, köyünkuzeydoğusunda yan yana duran bir kadın ve bir erkek kabartması bulunmaktadır. DicleNehrine inen gizli su yolu su sarnıcı bugün hala mevcuttur.Cizre’nin kuzeydoğusunda, Çağlayan köyündeki Şah Ören Yeri, Cudi Dağı’nın en sivrinoktasının eteğindedir. Yerleşmenin kuzeyi, doğusu ve batısı tamamen dağlıktır. Bu dağlıkkesimlerde Düşe, Çeko, Hırabe, Kayzer, Hırd Kale harabeleri yer almaktadır.Köyün kuzeyinde, güneye doğru inen kayalar oyularak görkemli bir su bendi yapılmıştır.Bugün de bu bentten su akmaktadır. Yörede pek çok tarihi eşya, para ve heykellerçıkmaktadır. Ayrıca köyün etrafında, kayalara oyulmuş birkaç mağara ev vardır.Cizre’nin 20 km Güneybatısında Suriye sınırı üzerindeki Kebeli Köyünde yer alan, BabilÖren yerinin çevresi dikdörtgen biçiminde surlarla çevrilidir. Dış kaleyi oluşturan bu surlardayaklaşık 30 adet burç vardır. İç Kale ise daire biçimindedir. Surlar yontulmamış bazaltkayalardan yapılar ise beyaz kalker taştan yapılmıştır. 1992 de yapılan bir kazıda bulunanAsur Hükümdarına ait heykel Ankara Arkeoloji Müzesinde korunmaktadır. Burada yapılacakkazılarda tarihi para, heykel ve tabletin bulunacağı söylenmektedir.Şırnak-Cizre kara yolunun 30.km si üzerinde yer alan Kasrik Ören yeri, Gutiler döneminde‘’Sarizka’’ olarak anılmaktaydı. Bir boğaz içinde yer alan yerleşmede tarihi subentleri,heykeller ve kent kalıntıları bulunmaktadır.Cizre ve Finik Beylerinin bu yöreyi yazlıkolarak kullandıkları bilinmektedir.Cizre’nin 2 km doğusunda Dicle Nehri kıyısında yer alan Bazebde Ören yeri, zamanla DicleNehri yatak değiştirdiği için Suriye topraklarında kalmıştır. İlk çağlara ait kent kalıntıları veünlü bir köprüsü vardır.Yörede ilginç buluntulardan biriside Dev evleridir. Dev evleri üçü dördü bir arada, birbirinikoruyabilecek yakınlıkta, yol üstünde kayalara oyulmuş, dev boyutlu yapılardır. BunlaraBeytüşşebap Feraşin yaylasında rastlanmaktadır. Bunların Asur saldırılarına karşı haberkuleleri ya da yaylaya çıkarılan sürüleri korumak ve yayla güvenliğini sağlamak için yapılmışsavunma kuleleri olduğu düşünülmektedir.- 77 -

Kültür Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu Kararına göre Şırnakilinde tescil edilen yapılar ve arkeolojik sit alanları şu şekilde belirtilmiştir.Adı Yeri Türü .Civanikan Köprüsü Siirt-Cizre yolu Sosyal YapıTek Yapı Cizre İlçe Merkez 3 Sosyal Yapı2 Dini yapı2 Askeri yapıKaya kabartmasıCizre Dirsekli KöyüBörücek Köprüsü ‘’ ‘’ ‘’ Sosyal yapıŞeyh Muhammed Harabesi Cizre Ulaş Köyü Arkeolojik EserEski Hendek Harabeleri İdil Hendek Köyü Arkeolojik EserF.5.17. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yer Alan KültürelMiras’’ ve ‘’Doğal Miras’’statüsü verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal AlanlarF.5.17.1. Kültürel Miras Kapsamına Giren AlanlarF.5.17.1.1. AnıtlarCizre’nin Damlarca ve eski yapı köyleri arasındaki Finik Ören yeri M.İ. 4.000 tarihlerineaittir. Finik Kalesinin kuzeyinde ‘’Borzana Sitiya’’adı verilen yerde kayaya işlenmiş bir kadınkabartmasıyla, köyün kuzeydoğusunda yan yana duran bir kadın ve bir erkek kabartmasıbulunmaktadır. Cizre’nin 6 km kuzeyinde; Şırnak yolu üzerinde Kasrik Ören Yeri ve Guti’lerdöneminden kalma at üstünde insan figürü bulunmaktadır.At üstünde insan figürü- 78 -

Cizre’nin doğusunda, Çağlayan Köyünde olan Şah Ören yeri Cudi Dağının en sivri noktasıolan Çeko’nun eteğindedir. Bu dağlık kesimde Duşe, Çeko, Keçi, Kayzen, Kırt ve Hırabekaleleri yer almaktadır. Kaylar Kalesine çıkan yolda aynı erkeğe ait olduğu söylenen altıheykel yer almaktadır.F.5.17.1.2. Yapı TopluluklarıCizre’i İbni Ömer Köprüsü, Cizre’nin doğusunda Bezabde antik kenti yakınlarındadır. Bugünise Suriye toprakları içindedir. 1164 de Artuklular tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Köprüüzerinde 8 gezegen ve 12 burcun kabartmaları bulunmaktadır. Siyah bazalt taştan yapılmışköprüde kabartmalar beyaz kalker taştan yapılmıştır. Bölgede en zengin süslemeye sahipköprünün yapım tarzı Malabadi ve Hasankeyf köprüleriyle benzerlik göstermektedir.F.5.17.1.3. SitlerF.5.16. bölümünde incelenmiştir.F.5.17.2. Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlarİlde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır.Yaralanılan Kaynaklar- Erdem O. (1995) Türkiye’nin Kuş Cennetleri- Ertan A., Kılıç A., Kasperek M. (1992) Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, İstanbul- Demirsoy A. (1997) Türkiye Omurgalı Faunasının Sistematik ve Biyolojik ÖzelliklerininAraştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması, Amfibiler, Çevre Bakanlığı DoğalKaynaklar Genel Müdürlüğü, Ankara- Demirsoy A. (1997) Türkiye Omurgalı Faunasının Sistematik ve Biyolojik ÖzelliklerininAraştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması, Memeliler, Çevre Bakanlığı DoğalKaynaklar Genel Müdürlüğü, Ankara- Demirsoy, A., 1997, Yaşamın Temel Kuralları/Omurgalılar/Amniyota, Cilt III/Kısım,Meteksan, Ankara- Demirsoy A. (1997) Türkiye Omurgalı Faunasının Sistematik ve Biyolojik ÖzelliklerininAraştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması, Reptiller, Çevre Bakanlığı DoğalKaynaklar Genel Müdürlüğü, Ankara- Demirsoy, A., Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası Ankara, 1996- Demirsoy A. (1997) Türkiye Omurgalılar, Sürüngenler, Ankara- Donner, J., Verbreitungskarten Zu P.H.DAVİS, Flora Of Turkey 1-9- İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, “Gürpet Akaryakıt Depolama veDolum Tesisi Çevresel Etki Değerlendirme Raporu” Aralık-2000- Kiziroğlu, İ., “The Birds Of Turkey”, 1989- KültürMüdürlüğü, Şırnak-2001 “Kültür Müdürlüğü EnvanterVerileri”- Orman Müdürlüğü, Şırnak-2002 “Orman Müdürlüğü EnvanterVerileri”- PPM Kirlilik Önleme ve Yönetimi Dan. Müh. San. Tic. Ltd. Şti., “Habur AkaryakıtDepolama Tesisi, Ocak-2002”- Türkiye Omurgalılar Tür Listesi 1996, “Türkiye Faunası Veritabanı Projesi”, DevletPlanlama Teşkilatı ve TÜBİTAK- 79 -

(G). TURİZMG.1. Yörenin Turistik DeğerleriG.1.1.Yörenin Doğal DeğerleriIII. Zamandan IV. Zamanın başlarına dek yoğun yükselme ve çökme hareketleri yaşayanyörede çok sayıda kaplıca ve içme vardır. Bunların bir bölümünden ulaşım eksikliği, tesisyokluğu nedeniyle faydalanılamamaktadır. Şırnak il sınırları içinde bulunanlardan enönemlileri; Hista, Bestemeremi ve Zümrüt Kaplıcalarıdır.1-Hista Kaplıcası: Düğün yurdu köyü yakınında, Dicle ırmağı kıyısındadır.Bölgenin enyüksek ısılı sıcak su kaynağı olup, sıcaklığı 67 o C dir. Kaplıca suyu kalsiyum ve sülfit ihtivaetmektedir. Debisi 71lt/sn, PH:7.15 olarak belirlenmiştir. Mevcut debinin arttırılmasınıgösteren hidrolojik şartlar mevcuttur. Kaplıca romatizmal hastalıklar ve kadın hastalıklarınayararlı olmaktadır. Hista suyu tortullu olduğundan içilmesi sakıncalıdır.Kaplıcadaki ilk tesis 4X8 m. boyutlarındaki üstü kapalı havuzdur ve gereksinimikarşılamaktan uzaktır. Bu nedenle İl Özel İdaresi tarafından modern bir tesis yapılarakhizmete sunulmuştur.2-Zümrüt kaplıcası: Beytüşşebap ilçesine 4 km. uzaklıkta Ilıcak köyünde yer alan kaplıcasuları romatizmal hastalıklar ve kalp yetmezliği hastalıklarına yararlı olmaktadır. Kaplıcasuları 36 o C sıcaklıkta ve kükürt bileşimlidir. Kaynağın yanında ikisi açık biri kapalı üçhavuzu bulunan bir motel bulunmaktadır.3-Besta Kaplıcası : İl merkezinin 30 km kuzeydoğusundadır. Biri çamur banyosu, diğeri subanyosu ve içme olarak yararlanılan iki kaplıca halindedir. Cilt, kadın hastalıkları veromatizmal hastalıkların şifa bulduğu bu kaplıcalara yaya veya binek hayvanıylaulaşılabilmektedir.4-Nasfaran Kaplıcası: Merkez Kumçatı Beldesi’ne birkaç km uzaklıktaki bu kaplıca da biriçamur banyosu olarak, diğeri banyo ve içme olarak yararlanılan iki kaynak bulunmaktadır.Çamur banyosunun sivilce, egzama ve mantar hastalıkları kesin tedavi ettiği söylenmektedir.G.1.2. Kültürel DeğerlerSiirt, Mardin, Hakkari yöresinden ortak bir kesit içeren Şırnak ilinde bulunan kültüreldeğerler şöyle sıralanabilir:Kaleler1-Cizre Kalesi : M.Ö.4000 yıllarında Guti İmparatorluğu tarafından Cizre Surları ile CizreKalesi yaptırılmıştır. Cizre Kalesi şehrin kuzeyinde Dicle Nehri kıyısındadır. 360 oda ve üçkatlı olarak yaptırılmıştır. Babil, Med ve Asurlular tarafından onarım gördüğü gibi, Abbasilerdöneminde Ömer oğlu Abdulaziz zamanında yıkılan yerler tekrar onarım görmüştür.Kale üzerinde Emir Seyfeddin İbn İzzeddin Bey tarafından Seyfiyye medresesi yaptırılmıştır.Şimdi hala kale üzerinde mihrabı bulunmaktadır. Cizre Kalesi, siyah bazalt taştan yaptırılmışolup, bey ve saray binaları ile lojman kısımları, Mescid ve medrese, zindan, divan ve askerikısımlardan oluşurdu. Cizre Beylerinden Emir Tacdin’in evi şu anda Taktik Alay Komutanlığı- 80 -

karargahı olarak kullanılmaktadır. Altında “Develer Hanı” bölümü bulunur ki; bey vekonuklarının develeri, atları için ahır olarak kullanılırdı. Cizre Kalesi’nin doğusunda DicleNehri içinde bulunan kayalar Cizre beylerinin Sadabad ve yazlık toplantı yeri idi. SarayburnuKapısından bir geçişi bulunurdu.2-Çağlayan Kalesi (Şah Kalesi): Cizre ilçesine bağlı Çağlayan köyünde başlı başına bir tarihyaşamaktadır. Cudi Dağının yamaçlarında bulunan Çağlayan’da Kayzer, kale harabeleribulunmaktadır. Kayzer Kalesi diye adlandırılan yerde 6 adet Asur Kralı Sanherib’e aitkabartma heykel bulunmaktadır.3-Said Bey Kalesi :1800 yıllarında Bedirhan Bey zamanında yapılmıştır. Bedirhan Bey’inamca oğlu Said Bey’in yaptırdığı söylenir. Said Bey Kalesi, beyaz kalker taştan yapılmış birsura sahiptir. Kapısı 2 m dir. İçinde bir köşk ve su sarnıcı bulunmaktadır.4-Finik Kalesi : Güçlükonak ilçesine bağlı Dicle Nehri kenarında Düzova ve İdil Hendekköyleri karşısında bulunur. Çok güzel bir suru olmakla birlikte Asur ve Gudi’lere ait kabartmaheykeller bulunur. Su sarnıçları, kayadan oyulmuş evler, gizli su merdivenleri en önemlieserlerdendir. Dünyaca ünlü şair ve mizahçı Fakı Teyran, bu kalenin medresesinde yüzlerceöğrenci yetiştirmiştir.5-Babil Kalesi : Cizre ilçesi sınırları içinde ve şimdi Kebeli diye adlandırılan yerde I.BabilDevletinin başkenti bulunmaktadır. Babilliler, Hitit ve Asur akınları, yüzünden kendibaşkentlerini şimdi Irak’ta bulunan Babilonyaya taşıdıklarında, kalelerinde bulunan bir çokkalıcı eserle birlikte Tanrı Marduk’un ünlü heykelini de taşıdılar. Daha sonra FransızlarınSuriye’yi işgalleri sırasında bir çok eseride onlar götürdüler. Geriye kalan eserlerin çoğu dabugüne kadar kaçırılmıştır. Babil Kalesi de zaman içinde yakılıp yıkılmıştır.6-Diğer Kaleler: Şırnak il merkezinin kuzey tarafından Namaz Dağı üzerinde hala kalıntılarımevcut olan bir kale bulunmaktadır. Kimin tarafından yaptırıldığı belli değildir.Cizre Beylerinden Emir İbrahim’in yaptırdığı sanılan, Siirt-Şırnak yolu üzerinde, KaymakamÇeşmesi yakınında, Şırnak’ın kuzey kısımlarında ve Herekol dağlarının üzerinde kalekalıntıları bulunmaktadır.Müzeler1-İsmail Ebul-iz El Cezeri Müzesi: Büyük Fizikçi ve 60 makine mucididir. Cizre’deyaşamıştır. Arkeolojik ve Etnografik eserlerin bulunduğu bir müzedir. Abdullah Yaşıntarafından 16 Mayıs 1996 tarihinde İsmail Ebul-iz El-Cezeri özel Müzesi, Ebul-iz İlköğretimokulunun bir odasında açılmıştır. İsmail Ebul-iz El-Cezeri Müzesi’nde şu ana kadar toplanan280 Arkeolojik ve Etnografik eser vardır. Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum,Arap, Emevi, Abbasi dönemlerine ait arkeolojik eserler bulunmaktadır. Resimlerde, müzededeğişik dönemlere ait eserler görülmektedir.Medreseler1-Kırmızı Medrese : Cizre Beyliği döneminde II.Han Şeref Bey tarafından XIV. yüzyıldayaptırılmıştır. Cizre Akkoyunluların eline 1475 yılında geçerken Cizre Emirleri sürgünedilmiştir. Emir Bedrettin oğlu II.Şeref (Hanşeref) Boti Aşireti ve çevre halkının yardımı ile1508 yılında Cizre’yi alırken duada bulunmuş. “Yarabbi ben tekrar Cizre’yi alabilsem sanabir Camii inşa edeceğim” demişti. Allah da bu duasını kabul buyurduğundan Kırmızı- 81 -

İsmail Ebul-iz El Cezeri Müzesi’nde değişik dönemlere ait eserler- 82 -

Medrese’yi inşa ettirmiştir. Cizre’de Dağkapı Mahallesinin Şah Mahallesi ile kesiştiği noktada sur üzerindedir. Güneyinde Mescit ile altında Şeyh Ahmed El-Cezeri adlı meşhur müfessir,yazar ve şairin türbesi ile, Cizre emirlerine ait aile mezarlığı da vardır. Medresenin içi avluluolup, doğusunda batısında ve kuzeyinde dershaneler, yemekhane ve öğretmen lojmanlarıbulunur. Bunların bir kısmı halen yıkık olup, restorasyona ihtiyacı vardır.Mihrabı beyaz taştan olup, 2.82x3.78 ölçülerindedir. Mihrab köşegeni 55 derecedir. Mihrabınçevresini iç bükey üçgenler sıralı bir dizi ters U şeklinde sararak, altlarda da, içe doğru döner.Mihrap boşluğu yarım daire planlıdır. Mihrabın üstü basık ve tuğla kubbe ile örtülüdür.Medresenin güney-batısında kare planlı bir oda bulunur ki,çok güzel motiflerle süslenmiştir.Bu oda Profesör ve Başmüderris odasıdır. Şair ve yazar Şeyh Ahmet El-Cezeri kullandığıgibi, Mütfü Molla Zade’nin dedelerinden Şeyh İbrahim Sori de bu odada görev yaptığındanburada gömülmüşlerdir.Medrese Cizre’ye özgü kırmızı tuğlalardan örüldüğü için Kırmızı Medrese denilir. Cizrelidilbilimci ve yazar Kamuran Ali Bedirhan medresenin 2 bin metrekare olduğunu yazar.2-Mir Abdal (Abdaliye) Medresesi : 1437 yılında Cizre beylerinden Emir Abdullah (Abdal)İbn Abdillah İbn Seyfeddin Boti tarafından yaptırılmıştır. Bu zat Mem-u Zin olayında geçenEmir Zeynuddin’in babasıdır. Medrese güneyde sağda büyük bir mescitten oluşmuş olup,güneyde solda dershaneler ile kuzeyde ve batıda öğrenci yemekhanesi, öğretmen ve öğrencilojmanları yer almakta idi. Batıda şimdi Nusaybin caddesi tarafına açılan kapıda iki oda bireyvan temelleri varken,son senelerde bilinçsiz düzenlemeyle bir şadırvan yapılmış, kuzeyi bircami haline getirilmiştir. Esas mescit yıkılmak üzeredir.Caminin tamamı siyah bazalt taştan yaptırıldığı halde, ikinci onarımlarda moloz taşlarkullanılmıştır. Mescid kısmının kapısı işlemeli beyaz mermerden yapılmıştır. Güneyde idareodalarının altında dünyaca meşhur aşk öykü sahipleri Mem-u Zin türbeleri bulunur. AbdaliyeMedresesi Cizre Dağkapı mahallesi ile mezarlık arasındadır.3-Süleymaniyye Medresesi (Medresetül Süleymaniyye) : Cizre beylerinden Emir Muhammedİbn-Emir Şah Alibeg, İbn Emir Bedrettin tarafından inşa edilmiştir. İlk ataları olan EmirSüleyman Bey’e izafeten Medresetül Süleymaniyye denilmiştir. 1573-1583 yılları arasındabeylik yapan bu zat bu medreseyi inşa ettirmiştir.1307(1891) rumi yılında Ş.Abdulhakim Derşevi tarafından tamir ettirilmiştir. 1972 yılındaCizre ve civar köylerin katkıları ile Ş.Ahmet Munis büyük onarıma almıştır. Şu andaMuhammet Nuri camii olarak adlandırılır.4-Mecdiyye Medresesi (Medresetül Mecdiyye) : Cizre beyi Emir Mecduddin Bey tarafındanyaptırılmıştır. Ş.Seyda tarafından büyük onarıma alındığı için, şu anda Ş.Seyda Camii olarakadlandırılır. Cizre Kale Mahallesindedir.5-Şazeh Medresesi : Cizre beylerinden Mecduddin İbn Emir Abdal tarafından Cizre’ninÇağlayan köyünde bir medrese yaptırılmıştır. Çağlayan köyünün içine girerken medrese soldakalır.Kasırlar1-Abdurrahman Ağa Kasrı : Şırnak ili Gazipaşa Mahallesinde bulunur. 19.yüzyılda 360 odalıolarak yapılmıştır.2-Ağayısor Kasrı : Şırnak ili İsmetpaşa Mahallesinde bulunur.100 odalı olarak yaptırılmıştır.- 83 -

3-Yusuf Ağa Kasrı : 20. yüzyılda yaptırılmıştır. Şırnak ilinde bulunmaktadır.4-Süleyman Ağa Kasrı : 20. yüzyılda yaptırılmıştır. 200 odalıdır. Şırnak’ta bulunmaktadır.5-Osman Ağa Kasrı : Şırnak, Gazipaşa Mahallesinde 60-70 odalı olarak yapılan bir kasırdır.Şırnak’taki bütün kasırların ortak bir özelliği vardır. Bütün odalar genelde birbirleri ilebağlantılıdır. Kapı üstleri kemerlidir.6-Mehmet Ağa Kasrı: Cizre, Dağkapı Mahallesi, Bayırağa sokakta bulunur. Bir kısmı siyahbazalt taştan, bir bölümü de beyaz kalker taştan yapılmıştır. Hamidiye Binbaşısı Fettah Ağatarafından yaptırılmıştır.Köprüler1-Yasef Köprüsü (Cizre Köprüsü): 1164 yılında Zengi Devleti’nin veziri Cemaleddin İsfehanitarafından ikinci kez onarılmıştır. Şu anda Cizre köprüsü olarak adlandırılan bu eser,yıkıldıktan sonra bu zat tarafından tekrar yaptırılmıştır.Köprü Cizre surlarının 2 km mesafede olmakla beraber o zamanki Cizre’nin bir mahallesiiçindedir. 12 adet burç üzerinde 8 gezegen kabartması bulunur. Dicle nehri solundan geçerseSuriye tarafında kalır. Şu anda su yönü Suriye tarafında kalmıştır. Köprünün üzerindeAshabikehf (Uyuyanyatırlar) adları yazılıdır. İnsan ve hayvan figürleri ile süslüdür. İlkelanlamda, güneş doğduğunda her ayın başında değişik bir burca ilk ışıklarını vurur. Çokmahirane bir şekilde yapılmıştır. Üstün bir hesap ile mühendislik kullanılmıştır.2-Akabin Köprüsü (Fevzi Çakmak Köprüsü): İmadettih Zengi nin oğlu Kutbeddin Mevduthan(1159-1170) tarafından yaptırılmıştır. İki tepe arasında bulunduğundan Arap dönemindeköprüye Akabin Köprüsü denilmiştir. Fevzi Çakmak Cizre’ye geldiğinde köprüyü büyükonarıma aldırttığından Fevzi Çakmak köprüsü olarak ta anılmaktadır. Üzerinde aslan ve oğlakfigürleri bulunmaktadır. Köprü dört kemer ve iki göz üzerine inşa edilmiştir. Cumhuriyetöncesi ve sonrası yapılan onarımlarda köprü, üç büyük kemer ve iki göze indirilmiştir.3-Cizre Köprüsü : Eski dönemlerde bir ayağı yeni köprünün yanında diğer ayağı Cizresurlarının içinde olmak üzere bir köprü bulunmakta idi. Köprü yıkıldıktan sonra, 1923 yılınakadar sallardan oluşan köprü kullanılıyordu. Bir çok sal ve sandal yan yana getirilip geçişsağlanıyordu. Bunlar, akşam düşmanlara karşı tedbir olarak çözülür, gündüz bağlanırdı. 1968yılında Cizre Köprüsü yeniden yapılmıştır.4-Kasrik Köprüsü : Şırnak iline bağlı belde olan ve Cizre’ye 15 km uzaklıkta bulunan Kasrik(Meşeiçi) köprüsü buradadır. Bu köprünün Cizre beyi Emir Muhammet tarafından ikince kezonarıldığı ve ilk temellerinin Gutilerden kaldığı söylenmektedir.5-Beyaz Köprü (Pıraspi): Uludere yolu üzerinde olup, yapılış tarihi bilinmemektedir.6-Nerdüş Köprüsü : Cizre Silopi yolu üzerinde Nerdüş Çayı’nın üstünde yapılmıştır. Yeni birköprüdür.7-Habur Köprüsü : Habur suyunun virajlı ve geçişli olması nedeniyle habur köprüsüdenilmiştir. Irak ile Türkiye geçişini sağlayan bir köprüdür. Habur sınır kapısının geçişnoktası olması sebebiyle önemli ve stratejik bir köprüdür.- 84 -

Surlar1-Cizre Surları : Cizre Surları Gudi İmparatorluğu döneminde yapılmıştır. Hz.Nuh (A.S)Tufanından sonra Nuh Peygamberin Cizre de yattığını ve Nuh Gemisinin Cudi Dağındadurduğunu ispat etmek üzere Cizre Surları “Gemi” şeklinde yaptırılmıştır. Nuh NebiCamii’nin 25 m batısında bulunan Tor Kapısı, Deşt Köprüsünün 25 m yakınındaki DeştKapısı geminin küreklerini gösterir.Surun tamamı siyah bazalt taştan yaptırılmıştır. Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve AnıtlarYüksek Kurulu Başkanlığınca Cizre surları tescil edilmiş olduklarından, onarıma peyderpeygeçilmiştir. Sur, zamanla savaşlarla yıkılmış Asurlular, Babilliler, Medler, Emevi veAbbasiler dönemlerinde onarılmıştır. İslam döneminde Kuran-ı Kerim’in tamamı surlarayazdırılmıştır.Sasani Hükümdarı Erdeşir Babekan (M.Ö..241-226) döneminde Cizre Sarayburnu kapısıyaptırılıp, aslanlar ve kitabe konulmuştur. Nehirden Şırnak ve yaylalara buradan gidilirdi.Surun üzerinde çok sayıda burç bulunmaktadır. Dikdörtgen şeklindeki Belek Burcunu CizreBeyi Şeref Bin Muhammed Bin Hanabdal yaptırmıştır.2-Babil Suru : Tarihi süreç boyunca sur tahrip olmuş şu anda Babil Surlarının temelleribellidir.3-Finik Suru : Güçlükonak ilçesinin Cizre ve Dicle tarafında kalan bir köyü olan Damlarcaköyünde bulunmaktadır. Dicle Nehri sahilinde doğal kalker taştan suru olduğu gibi diğerbölümlerde de sur izleri vardır. Surun içinde kale, zindan, oturma evleri, çeşitli bölümlervardır. Sur sınırları içinde bir bayan kabartma heykeli vardır.4-Said Bey Kalesi Suru : Silopi ilçesi Aktepe köyü civarında Said Bey Kalesi etrafınaçekilmiş surdur. Bir çok taşları çevre düşmanları tarafından tahrip edilmiş ve yuvarlanmıştır.Çeşmeler1-Timur Çeşmesi: İdil ilçe merkezinde olup, Timurleng tarafından yapıldığı rivayetedilmektedir. Tabiatına uygun olmayan bir restore çalışmasıyla günümüze kadar çeşme olarakkullanılmaktadır.Şırnak İli Arkeolojik Eserleri (Ören Yerleri)Yörenin tarih öncesi dönemlerine ilişkin bilgiler yetersizdir. 1963 yılında İstanbulÜniversitesi Prehistorya Kürsüsü ile Shikago Üniversitesi Doğa Bilimleri Üniversitesi’ninbirlikte yürüttüğü Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamındayörede 46 buluntu yeri saptanmış ve incelenmiştir. Buluntu yerlerinde Neolitik, Kalkolitik,Tunç, Helenistik, Roma, Bizans, İslam ve Yakınçağı kapsayan dönemlere ait çanak çömleklerortaya çıkartılmıştır.Cizre’ye yakın bir noktada bulunan Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasında Finik Ören Yeriİ.Ö. 4000 yıllarına aittir. Dağlık bir bölgede yer alan kentte saray, zindan, sarnıç yerleri vebeyaz kalker taştan oyulmuş çok sayıda mağara ev bulunmaktadır. Finik kalesinin kuzeyinde“Borzana Sitiya” adı verilen yerde kayaya işlenmiş bir kadın kabartmasıyla, köyünkuzeydoğusunda yanyana duran bir kadın ve bir erkek kabartması bulunmaktadır. DicleNehri’ne inen gizli su yolu su sarnıcı bu gün hala mevcuttur.- 85 -

Cizre’nin kuzeydoğusunda, Çağlayan köyündeki Şah Ören Yeri, Cudi Dağı’nın en sivrinoktasının eteğindedir. Yerleşmenin kuzeyi, doğusu ve batısı tamamiyle dağlıktır. Bu dağlıkkesimlerde Düşe, Çeko, Hırabe, Kayzer, Hırd Kale harabeleri yer almaktadır.Köyün kuzeyinde, güneye doğru inen kayalar oyularak görkemli bir su bendi yapılmıştır.Bugünde, bu bentten su akmaktadır. Yörede pek çok tarihi eşya, para ve heykellerçıkmaktadır. Ayrıca köyün etrafında, kayalara oyulmuş birkaç mağara ev vardır. Cizre’nin 20km. güneybatısında Suriye sınırı üzerindeki Kebeli Köyü’nde yer alan, Babil Ören Yerininçevresi dikdörtgen biçiminde surlarla çevrilidir. Dış kaleyi oluşturan bu surlarda yaklaşık 30adet burç vardır. İç kale ise daire biçimindedir. Surlar yontulmamış bazalt kayalardan yapılarise beyaz kalker taştan yapılmıştır.1992’de yapılan bir kazıda bulunan Asur Hükümdarına ait heykel Ankara ArkeolojiMüzesi’nde korunmaktadır. Burada yapılacak kazılarda tarihi para, heykel ve tabletinbulunacağı söylenmektedir.Şırnak-Cizre karayolunun 30 km’si üzerinde yer alan Kasrik Ören Yeri, Gutiler döneminde“Sazirka” olarak anılmaktaydı. Bir boğaz içinde yer alan yerleşmede, tarihi su bentleri,heykeller ve kent kalıntıları bulunmaktadır. Cizre ve Finik Beyleri’nin bu yöreyi yazlık olarakkullandıkları bilinmektedir.Cizre’nin 2 km doğusunda Dicle Nehri kıyısında yer alan Bazebde Ören Yeri zamanla Diclenehri yatak değiştirdiği için Suriye topraklarında kalmıştır. İlkçağlara ait kent kalıntıları veünlü bir köprüsü vardır.Yörede ilginç buluntulardan birisi de Dev Evleridir. Dev Evleri üçü dördü bir arada birbirinikoruyabilecek yakınlıkta, yol üstünde kayalara oyulmuş, dev boyutlu yapılardır. BunlaraBeytüşşebap Feraşin yaylasında rastlanmaktadır. Bunların Asur saldırılarına karşı haber almakuleleri, ya da yaylaya çıkarılan sürüleri korumak ve yayla güvenliğini sağlamak için yapılmışsavunma kuleleri olduğu düşünülmektedir.İlin mevcut tek müzesi Cizre ilçesinde bulunan İsmail Ebul-iz El Cezeri müzesidir. İsmailEbul-iz El Cezeri, büyük fizikçi ve 60 makine mucididir. Cizre’de yaşamıştır. Arkeolojik veEtnografik eserlerin bulunduğu bir müzedir. Abdullah Yaşın tarafından 16 Mayıs 1996tarihinde İsmail Ebul-iz El-Cezeri Özel Müzesi, Ebul-iz İlköğretim Okulunun bir odasındaaçılmıştır.İsmail Ebul-iz El-Cezeri Müzesi’nde şu ana kadar toplanan 280 Arkeolojik ve Etnografik eservardır. Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum, Arap, Emevi, Abbasi dönemlerineait arkeolojik eserler bulunmaktadır.Şırnak İlinin Tarihi ve Kültürel DurumuÇok eski bir geçmişi olan Şırnak ili, tarihte birçok devletin başkentini kendi topraklarındabarındırmıştır. İl, Suriye ve Irak sınırlarında olup, bulunduğu konum itibariyle her zamanjeopolitik bir öneme sahip olmuştur.Binlerce yıllık tarihi ile ilk olarak devlet kuran kavimlerin ve medeniyetlerin beşiği olmuştur.Yüzyıllardır insanların ve doğanın tahribine uğramasına rağmen, günümüze kadar varlığınıkorumuş, eski medeniyetlere ait çok sayıda kültürel eserlerimiz bulunmaktadır.Guti, Babil, Asur, Med, Pers, Sasani İslam İmparatorluğu Emiri, Abbasi, Selçuklu veOsmanlılara ait onlarca uygarlığı taşıyan ve bu medeniyetlerin mirasını günümüze taşıyan birçok eser, il sınırları içinde yer almaktadır. M.Ö.7000 yıllarına tarihlenen Beytüşşebap’takimağaraların iç çeperlerine işlenen insan ve hayvan figürleri, Güçlükonak’ın Finik Kalesiduvarlarındaki kaya kabartmaları, Kasrik boğazında Gutilerden kalma kaya kabartması, Şah(Çağlayan) köyünün kuzey yamaçlarında (Asur Kralı Sanherib’e ait olduğu sanılan 6 adetkaya kabartması) Güçlükonak Herazan, İdil’deki Ziving mağaraları ile Cizre surları Belek- 86 -

Burcu, Medreseler, Kasırlar ve daha bir çok arkeolojik, tarihi ve kültürel eserleri ile il, köklübir kültür varlığına sahiptir.İlin kapalı tarımsal yapısı durağan bir yaşam biçimini getirmektedir. Aşiret yaşamınınhakim olduğu Şırnak ilinde de töresel ve dinsel değerler güçlüdür ve geleneklerden,toplumsal ilişkilerine dek günlük yaşamı etkilemektedir.Üretim ilişkileri hayvancılığa dayanmakta et ve süt ürünleri, buğdaygiller beslenmenin anaöğelerini oluşturmaktadır. Hayvancılık ildeki giyim kuşamda ve el sanatlarında da etkindir.Erkekler kırsal kesimde şal-şepik (Şırnak şalı) ve rençberi denilen dokumadan elbiselergiymekte, kadın giyiminde ise toplumsal değerlerin paralelinde geleneksel özellikler devametmektedir. Çarşaf ve peçe hala kullanılmaktadır. Giysilerde parlak renkli, ipekli kumaşlarkullanılmakta, gösterişe önem verilmektedir. El örgüsü, yün çorapları, tozluklar, kuşaklaryöreye özgü desenlerle süslü geleneksel giyimin vazgeçilmez giyimidir.İldeki el sanatları da hayvancılıkla paralellik göstermektedir. Halı, kilim dokumacılığı,keçecilik ildeki el sanatlarının başında gelmektedir.İldeki kentleşmeyi ve mimariyi biçimlendiren en önemli etken iklim ve doğal yapıdır.Dağlık kesimde, doğal yapıya bağlı olarak kentin mahalleleri birbirinden uzak ve farklıyükseltidedir. Evler düz toprak damlı, kalın kerpiç ve taş duvarlı ve genellikle bir-ikikatlıdır. Günümüzde aynı mimari özellikleri taşıyan yapılar yaygındır.Şırnak İli ve Çevresi Yemek Çeşitleri1-Kutlık : Ufak bulgur ve ufak yarma (Çigköftelik) birbirine karıştırılır, hamur halinegetirilir.Kızartılmış soğanlı kıyma içine doldurulur. Kaynar suya atılıp pişirilir. Sudançıkarılıp yumurtaya bulandırılır.Yağda kızartılıp servis yapılır.2-Serbıdev: Yarma iyice pişirilir, büyük bir tabağa konulur. İçi açıldıktan sonra bu çukurakurut(Keşk-çortan) suyu ve yağ dökülür. Yarma üzerine kavurma parçaları dizilir ve servisyapılır.3-Perdepilav: Dibi yuvarlak tencereye yumurta ve yağla yoğrulmuş yufka haline getirilmişhamur yerleştiririz. Az pişirilen pilava tavuk eti, baharat ve badem karıştırılır ve bu hazırlananyufka haline getirilmiş hamurun içine konulur. Ağzı tekrar yağlı ve yumurtalı ince hamurlakapatılır. Üstü ve altı ateşte veya fırında pişirilir ve servis yapılır.4-Kipe : Koyunun bağırsakları iyice yıkanır, bezleri koparılır. Ters çevrilir yıkanır vetemizlenir. Pirinç ve kıyma pişirilmeden içine doldurulur. Sıcak suya atılıp kaynatılır.Piştikten sonra servis yapılır.5-Hekeheşandi: Pilav yağsız olarak yapılır. İçine kıyma katılır ve yoğurulur. Yumurta dibişekil verilerek yağda yumurtaya bulanmış şekilde kızartılır. Servis yapılır,6-Şımşıpe : Günümüzde dolma diye anılan yemeğin yöremizdeki adıdır. Soğan, patlıcandomates, kabaklar açılır ve oyulur. Pancar veya asma yaprakları hazırlanır. Pirinç ilekıyma yıkanıp karıştırılır, baharatlanır. Adı geçen sebzelere doldurulur. Tencereye dizilip,pişirilir. Servis yapılır.7-Meyre(Mehir): Ayran ve dövme ateşe bırakılır. Yumurta çırpılır içine bırakılır. Devamlıbir şekilde karıştırılır. Kaynayıncaya kadar devam edilir. Parçalanmış kabaklar ve pancaryaprakları içine katılır. Bir parça pişince ateşten indirilir. Soğuk servis yapılır.- 87 -

8-Bırınçzer : Şeker ile su karıştırılıp şerbet yapılır. Ateşe konulup kaynatılır. İçine pirinçatılıp pişirilir. Biraz tarçın ve sarı boya katılır. Ateşten indirilip soğuk olarak servis yapılır.9-Mahmılatık: İnce bulgur küpe bırakılır. Şalgam kaynadıktan sonra, soğutulur ve süzülerekküpe bırakılır. Biraz su ve biraz hamur üzerine katılır (mayalı hamur olmalıdır). Ağzınıkapatıp örttükten sonra çamurla kapatılır. Kırk gün bekletildikten sonra açılır ve turşu gibikullanılır.10-Fıreydin: Saç ekmeği ince açılır. Dövülmüş ceviz ile toz şeker karıştırılıp ekmek olacakhamurun üzerine serilir. Güzelce kıvrıldıktan sonra, simit gibi yuvarlak yapılıp dolanır.Fıreydin kızgın yağda kızartılır ve şıra dökülür. Soğuyunca servis yapılır.11-Suryaz : Suryaz otu kıyılır ve yıkanır. Suda kaynatılır. Sonra süzülüp sıkılır. Kızgın yağdaufaltılmış soğan kızdırılır. Üzerine suryaz otu eklenerek karıştırılır. İçine kavurma atılır.Karıştırılıp servis yapılır.Şırnak İlinde Giyim ve KuşamŞırnak il ve ilçelerinde genel olarak erkeklerin giysisi Şal-Şepik, kadınlarınki ise fistan(Entari)’dir. Ancak gün geçtikçe bu giysilerin yerini, takım elbiseler ile diğer kadın giysilerialmaktadır. Yaşlı erkekler ile orta yaşlılar daha çok şalvar ve ceket giyerler. Fakat yine deŞırnaklıların vazgeçemediği giysi Şal-Şepik tir. Şal-Şepik, çok ince tiftik ipliğinden, Şırnak veçevresindeki ustalarca dokunmakta ve özel bir stilde diktirilip giyilmektedir. Şal-Şepik, yelekve şelema olmak üzere dört parçadan oluşur. Ancak altta giyilen ve fanila yerine geçen kırastagiyilip bunun kol ucuna iliştirilmiş levendi denilen bir parçası daha bulunmaktadır. Şal, genişboru paçalı olup, pantolon yerine giyilir. Gömleğin üstüne şapik denilen parça giyilip, beleşeleme denilen geniş ve kalın bir kuşak bağlanır. Daha sonra yelek giyilerek kıras(Fanila)’nınkol ucuna bağlı levendi (Bilek Kuşağı) bilek üzerine sarılır, başa yada kefi veya şapka giyilir.Yöresel kıyafetleri ile halkoyunlarını sergileyen gençler- 88 -

Kadının genel giysisi ise fistan (Entari) olup, paçası ayak bileklerine kadar uzanır. Genelolarak kadife, çemçem denilen kumaş veya diğer değerli ithal kumaşlardan dikilir. Göğüskısmı hafif açık olup, alta giyilen ön kapama kısmı fistolu ve ucu nohut büyüklüğündebağlanmış rengarenk kumaş parçaları ile bezenmiş bir yelek giyilir.Yine alta giyilen ve kırasdenilen uzun alt eteğin koluna iliştirilmiş levendiler, fistan üzerinden kol bileklerine sarılır.Bele ise ince kumaş bağlanır. Kadınlar başlarına kıtan denilen uzunca bir tülbent bağlarlar.Kıtan denilen tülbentte boncuk ve fistolarla süslenir. Bundan başka göğüs üzerine çeşitli altınçerçeveli süs taşları takarlar. Kulaklarına bergahar denilen, boğazdan birbirine bağlı küpeler,tetreme veya semek denilen gerdanlık ve diğer ziynet eşyalarını takarlar. Burunlarına isehızma takarlar. Kadınların kullandığı hicol, serkezi, hırhal gibi diğer takılar da vardır.Şırnak İli El SanatlarıHer yörenin olduğu gibi, ilimizin de kendine has özellikleri bulunan güzel el sanatlarıbulunmaktadır. Bunlar; Şal-Şapik, kilim, keçe kilim, halı el yapısı yastık yüzleri, dantelçeşitleri, heybeler, sırt çantaları, buğday sapından yapılma tepsiler, sepet çeşitleri, tahtakaşıklar, seccadeler, battaniye ve perde gibi örnekler sayılabilir. Bunlardan Şal-Şapik kumaşdokumacılığı ve Şırnak kiliminin ünü, yurdumuzun birçok yerinde bilinmektedir.Şal-Şapik : Çok eski tarihlerden bu yana bölgemizde el tezgahlarında dokunan bir kumaştır.Kumaş ipi saf tiftik olup, evvela güzel yıkanıp, kuruduktan sonra yumak haline getirilir veyün tarakları ile homojen bir hale getirilir. Tekrar yumaklar haline getirilip, teşi denilen birnevi saplı topaçlarla çok ince pürüzsüz olarak kadınlar tarafından iplik haline getirilir. Buiplikler kollu dolaplara sarılır, daha sonra ayaklı çubuklar üzerine serilerek, sıtırhık denilenbitkisel yapışkan sürülür. Böylece dokumaya hazır hale gelen iplik çok ince ve maharetledokunur.Kilimcilik: Yine yöremize has desenleri ve dokunuş biçimi ile kendisini kabul ettirmiş bir elsanatıdır. Esas adı Jirki kilimi olup, özellikle ilimizin Uludere ve Beytüşşebap İlçelerindebayanların kendi evlerinde tezgahlarda dokudukları kilimlerdir. Her desenin ayrı bir öyküsüolan kilimlerimiz yüzyıllardan bu yana otantik yapısını muhafaza ederek günümüze kadargelmiştir. El sanatlarımızın seçkin örneklerinden olan bu kilimler, aynı zamanda birer kültürhazinesidir.Yöremizde dokunan kilimler hakkında çok kapsamlı bir araştırma yapılmamakla beraberadları öğrenilen başlıca kilim çeşitleri şunlardır:1-Yayla Gülü,2-Küpeli Gül,3-Sariya Gülü,4-Temiz Parmak,5-Rus Benzetmesi (Rusların işgalinden etkilenip yapılmış)6-Kurbağa,7-Dizili Yaprak,8-Goyani (Goyan Aşireti Benzetmesi),9-Bezarın Canı,10-Sinan,11-Kırkağaç Bastonu,12-Değiştirme Bastonu,13-Zilli Hamail,14-Zilli Emanet,- 89 -

15-Çakmak Taşı,16-Diziler,17-Bey Evleri,18-Sevgili,19-Kurt Ayağı,20-Kara Sütun,21-Güzel Topuk,22-Kanarya,23-Çatal Ağaç,24-Kırıkıçık (Serseri İnsan)25-Selik,26-Yıldız,27-Tarak,28-Bahar Merkebi,29-Zincirler,30-Eldivenli,31-Kepçecik,32-Gamezık (Bağlılığı ifadeeder)Bunlardan ilimizde 20’ye yakın desenidokunmaktadır.Değişik kilim desenleri- 90 -

G.2.Turizm Çeşitleriİnanç TurizmiTürbeler1-Nuh Peygamber Türbesi : Nuh Peygamber Tufanı ile Cizre’ye yerleşen Hz.Nuh (A.S)vefatından sonra, Dağkapı Mahallesinde gömülmüştür. Burası daha sonra havraya, sonrakiliseye ve 639 yılında da camiye çevrilmiştir. Dünyanın en eski türbelerinden biridir.Ünlü tarihçi Cizreli İbnülesin Firuzabadi, Evliya Çelebi, Katip Çelebi, Ebubekir Helevi veBabilli Berassus (Bersis) bu türbenin Nuh (A.S) a ait olduğunu yazarlar. Nuh Camiinin güneykısmında caminin bodrumunda mezarı şerifleri bulunur. Önce merdivenle inilirdi. Uzun vedar bir namazgahı geçtikten sonra türbeye varılırdı. Türbenin üzerinde bir de sandukabulunuyordu. ŞIRGEV Vakfı’nın maddi desteği ile Nuh Nebi Yaptırma Yaşatma Derneği’nce“Nuh Peygamber Külliyesi” restore edilmiştir.2-Mem-u Zin Türbeleri : Abdaliye Medresesi, Cizre Dağkapı Mahallesini mezarlığa bağlayanCizre Surunun üzerinde kuruludur. Mem-u Zin türbeleri ise bu medresenin idare odalarınınaltında güneydoğu bölümündeki bodrumdadır. İçerde üç adet mezar bulunmaktadır. Zin,Bekir ve Mem’e aittir. Mem-u Zin aşk olayı içinde ilahi bir aşk olan bir öyküdür. Bu aşkolayı Cizre Beyi Emir Zeynuddin döneminde Hicri: 854 (1450-1451) yılında meydanagelmiştir.Mem u Zin Türbesi3-Şeyh Ahmet El-Cezeri Türbesi: Cizre Kırmızı Medresede, güney bölümündeki mescidkısmına yapışık bir bodrum bölümündedir. Şeyh Ahmed El-Cezeri mutasavvıf, muhaddis, şairve yazardır. Mezar bölümüne hem dışardan hem de içerden varılabilir. Dışarıdan kapısı olup- 91 -

şu an kapalıdır. İçerden tavan kısmı delik olup, merdivenle inilmektedir. Mezarların anaduvarı çepeçevre siyah bazalt taştan yapılmıştır. Ancak tüm medrese kırmızı tuğladandır.Kubbede kırmızı tuğladan bu siyah taşın üstüne inşa edilmiştir.Türbede 7 kişi yatmaktadır. En güneyde Ş.Ahmet El-Cezeri bulunmaktadır. Cizre beylerindenSeyfeddin Bohti, Emir Şemseddin, Emir Hac Muhammed, Naz Susın ile emir ailesindenbaşka kişiler bulunmaktadır. Mezar taşları kaçırılan Ş.Ahmet El-Cezeri ile Hanşeref’inmezarlarında bir kitabe bulunmamaktadır.4-Bateyi Türbesi : Beytüşşesap ilçesi Güneyyaka Köyü sınırları içinde Mevlit yazarı ve şairyazarMella Hasan Bateyi ‘ye aittir.Camiler1-Cizre Ulucami : 639 yılında kiliseden camiye çevrilmiştir. Abbasi döneminde onarımaalınmıştır. 1160 yılında Cizre Emiri Baz Şah’ın oğlu Emir Ali Sencer tarafından büyükonarıma alınmış olup, minaresi 1156 yılında dört köşe şeklinde yapılmıştır.Cizre Ulucami, ortası delik büyük değirmen taşlarına benzer taşların üst üste konulup sütunyapılması ile üzerlerine kubbeler konulmak suretiyle yapılmıştır. Bu kubbeler demirköşebentlerle birbirlerine sütunlar bağlanarak sağlamlaştırılmıştır. Her kapının üzerindeKuran-ı Kerim ayet ve sureleri bulunur.Büyük demir kapısı şu anda Topkapı Sarayı Müzesi’nde 1983’ten beri muhafaza altınaalınmıştır. Üzerinde gümüş motifler,bakır şekiller, kufi yazılarbulunmaktadır.Cizre Ulucami kapı tokmaklarıdünyaca meşhur bir oymacılıksanatının en mühim şaheseridir. Fizikçive sanat adamı İsmail Ebul-iz ElCezeri bu tokmakları yapmıştır.Ulucami mescit kısmı Vakıflar GenelMüdürlüğünce restorasyona alınmıştır.2- Süleymaniye Camii: EmirMuhammet İbn Emir Şah Alibeg, İbnEmir Bedreddin tarafındanyaptırılmıştır. Bu zat 1573-1583 yıllarıarasında beylik yapmıştır.1307 Rumi (1891 Miladi) yılındaŞ.Abdulhakim Derşevi tamir ettirerekcami haline getirmiştir. Daha sonratorunu Muhammed Nuri tekrar onubüyük onarıma almıştır. 1972 yılıyazında Ş.Ahmet Munis onarımaalmıştır. Cami kısmı siyah bazalt taştanyaptırılmıştır.3-Sefine Camii: Şırnak ili merkezindeCumhuriyet Mahallesindedir. Tarihiçok eski olmakla birlikte elimizde yazılı bir kaynak yoktur.- 92 -

6-Mushafireş Camii : Cizre Dağkapı Mahallesinde Yeniçarşıda bir camidir. İçinde, 19l6 yılınakadar Hz.Osman tarafından Cizre’ye gönderilen bir Kur an-ı Kerim sağlam bir şekilde mevcutbulunmaktaydı. Daha sonra çıkan bir yangın sonucunda kısmen yanmıştır. Kalan kısmıkurtarılmıştır.2-Nuh Peygamber Camii: Tufan olayından bu yana insanlığın ikinci babası olan NuhPeygamber (A.S), kendi adıyla anılan camide yatmaktadır. Dağkapı mahallesinin tepenoktasında, Dicle nehrinin coşup ulaşamayacağı bir noktada yapılmıştır. Nuh Peygamberinmezarı alt bodrum katındadır. Eski kullanılan mihrab hala durmaktadır. Caminin ikinci katkısımları zamanla yıkıldığından halk tarafından onarımlar yapılmış, düz beton atılmış,aslından saptırılmıştır.Şırnak İli ve İlçelerini Geliştirme Vakfı (ŞIRGEV)’nın maddi desteği ile Nuh Nebig CamiYaptırma ve Yaşatma Derneğince türbe ve cami restore edilmiştir.3-Mecdiyye Camii (Ş.Seyda Camii): Cizre Beylerinden Emir Mecduddin tarafındanyaptırılmıştır. Ş.Seyda, Cizre’ye göç ettiğinde bunu halkın yardım ve desteği ile onarımaalmıştır. Son 43 yılda eklenen güzel şadırvan ile başka okuma bölümleri de bulunmaktadır.Cizre, Kale Mahallesinde sur üzerinde bulunur.7-Mir Abdal Camii : 1437 yılında Cizre Beyi Emir Abdullah (Abdal) İbn Abdullah İbnSeyfeddin Boti tarafından yaptırılmıştır. Güneyde sağda esas mescit bulunur. Üstü kubbelidir.Cizre surları üzerindedir. Bazalt siyah taştan yapılmıştır. Son onarımlarda moloz taşkullanılmıştır. Mescid kapısı işlemeli mermerden yapılmıştır. Diğer kısımları medrese olarakkullanılmıştır. Mem-u Zin türbeleri bu mescide yapışık bölümün alt kısmındadır. Sonradancaminin kuzey kısmında mescid betondan inşa edilmiştir.8-Ş. Said Merhum Camii : Cizre Dağkapı Mahallesinde Bayırağa sokakta bulunur. Çok büyükbir mescidi ve içinde Ş.Said Merhum’un türbesi bulunmaktadır. Camii, Bayramağa adında birCizreli tarafından yaptırılmıştır.9-Meydan Camii : Cizre Kale Mahallesinde Dörtyol mevkiinde Cizre Beyleri tarafındanyaptırılmıştır. Cadde açılması ile caddenin tamamı camiden alınmıştır. Büyük bir cami kısmıolup, minaresi bulunur. Kuzey kısmı Cizre Beylerine ait mezarlarla kaplıdır.10-Şırnak Ulucamii : 1960 yılında yaptırılmıştır. İsmetpaşa Mahallesinde bulunur. Güzel birminaresi vardır.11-Nuh Camii : Şırnak il merkezinde 1970 yılında yaptırılmıştır. Cudi’de geminin durması,Nuh Peygamber (A.S) un Cizre’de yatmasına binaen bu ad verilmiştir.12-Cudi Camii: Şırnak, Merkez, İsmetpaşa Mahallesinde olup kim tarafından yapıldığıbilinmemektedir.Kiliseler1-Meryem Ana Kilisesi : İdil’de bulunmaktadır. Suryani kilisesi olup, Suryani ailelerininçoğu ilçeyi terk ettiklerinden kilise faal değildir.2-Öğündük Kilisesi: İdil ilçesine bağlı Öğündük köyündedir. Diğer bir adı da Sabriyelkilisesidir. Köyün tamamı süryani olduklarından kilise tam faal durumdadır.- 93 -

3-Çağlayan Kilisesi: Cizre ilçesine bağlı Çağlayan köyünde olup, köy tamamen boşalmışolduğundan faal değildir.4-Dera Kilisesi : Şırnak Meşeiçi köyüne bağlı Dera mezrasında olup, mezranın tamamenboşalması nedeniyle faal değildir.G.3. Turistik Altyapıİlde Yer Alan Turistik Tesis Sayısının ve Yatak Kapasitesinin Kalite Sınıflarına GöreDağılımı ve Kapasite Kullanım OranlarıŞırnak ili, merkez ve bağlı ilçelerinde iki adet turizm belgeli ve beş adet belediye belgeli tesismevcuttur.Turizm belgeli olan tesisler:1-Şehri Nur Menekşe Oteli-ŞırnakTürü : Otel (tek yıldız)Sınıfı: 1.SınıfOda Sayısı: 23Yatak Sayısı: 502-Otel Kadoğlu –Cizre /ŞırnakTürü : Otel (Çift yıldız)Sınıfı: 1.SınıfOda Sayısı: 45Yatak Sayısı: 75- 94 -

Grand Hotel ONŞAR-Cizre/ŞırnakTürü: Turistik Otel (üç yıldız)Sınıfı: 1. sınıfOda sayısı: 64Yatak sayısı: 135Eğlence yeri kapasitesi: 120Belediye Belgeli Tesisler1-Murat Oteli –Şırnak2- İlkar Oteli – ŞırnakTürü : OtelTürü : OtelSınıfı: 2.SınıfSınıfı : 2. sınıfOda Sayısı: 14 Oda sayısı : 33Yatak Sayısı: 50 Yatak sayısı : 40Personel Sayısı : 3 Personel sayısı : 5G.4. Turist SayısıGiriş ve çıkış yoluna göre gelen ve giden vatandaşların sayısı, ülkelere ve seyahat amaçlarına(turizm, eğitim, konferans vb.) göre dağılımı:İle giriş yapanların sayısı ve bunların geliş amaçları ile ilgili kayıt tutulmamıştır, ancak HaburSınır Kapısı’ndan ile çeşitli amaçlarla giriş ve çıkış yapanlara ilişkin sayısal verilerbulunmaktadır.Tablo G.1. Giriş yollarına göre gelen yabancılar ve yurt dışına giden vatandaşlar, 1998TurizmŞIRNAKGelen Yabancılar 20689Hava yolu -Demir yolu -Kara yolu 20689Deniz yolu -Giden vatandaşlar 191348Hava yolu --Demir yolu -Kara yolu 191348Deniz yolu -Tablo G.2. 01/01/2000 ile 31/12/2000 tarihleri arası Habur Sınır Kapısından giriş-çıkış yapanyerli ve yabancı yolcu sayısıÇıkışGiriş2000 YılıTürk Yolcu YabancıTürk Yolcu YabancıToplamSayısı Yolcu SayısıSayısı Yolcu SayısıToplamOcak 4899 820 5719 4936 1206 6142Şubat 5102 870 5972 4076 1018 5094Mart 6619 887 7486 7765 1089 8854- 95 -

Nisan 10360 1803 12163 10057 1747 11804Mayıs 9625 1434 11059 9688 1964 11652Haziran 8877 2372 11249 8780 1824 10604Temmuz 8900 2845 11745 9463 2947 12410Ağustos 9163 1866 11029 11021 2547 14568Eylül 8947 1472 10419 9363 2147 11510Ekim 9175 1217 10392 9305 1244 10549Kasım 9948 925 10873 11239 1547 12786Aralık 9391 1442 10833 9120 1197 10317GenelToplam101006 17933 118939 104813 21477 126290Tablo G.3. 2001 yılında Habur Sınır Kapısından giriş-çıkış yapan yerli ve yabancı yolcusayısı.ÇıkışGiriş2001 YılıTürk Yolcu YabancıTürk Yolcu YabancıToplamSayısı Yolcu SSayısı Yolcu SayısıToplamOcak 10722 838 11560 10965 1495 12460Şubat 10348 1169 11517 10787 1125 11912Mart 9206 2082 11288 9322 1346 10668Nisan 5176 902 6078 5276 940 6216MayısHaziranTemmuzAğustosEylülEkimKasımAralıkGenelToplam35452 4991 40443 36350 4906 41256G.5.Turizm EkonomisiTurizm ekonomisi hakkında bilgi bulunmamaktadır.G.6.Turizm-Çevre ilişkisiTurizm-Çevre ilişkisinin geliştirilmesine yönelik olarak yapılan öneriler aşağıda verilmiştir:- Turizm ve Çevre birlikte alınırken, kültürel, tarihi ve ekolojik çevreye önem verilmeli,betonlaşma önlenmelidir.- Koruma ve kullanma dengesi tesis edilmelidir.- 96 -

- Düzen ve dengeleri bozulmuş bir çevrenin yararlı değil, ancak sorunlar yumağıolacağının bilinci ile turizm de dahil olmak üzere çeveyi koruyan bir kalkınmaanlayışı, her kesimden insan tarafından benimsenip, gereği yerine getirilmelidir.- Turizmcilerimizin, ekonomik kaynaklı turizm olgusunun gelişmesini sağlayabilmeninher şeyden önce tüm kullanımlarda kaynak görevi yapan “çevre değerlerinin” ya da “doğal çevrenin” korunmasını gerektirmekte olduğunu ve bozulmuş bir çevrenin eğertelafisi mümkün olabiliyor ise nedenini harcama gerektirebileceğini tercihini bugün deyapmak durumundadırlar.- 2634 sayılı turizmi teşfik yasasına çevresel boyut kazandıracak düzenlemeregidilmelidir.- Verimli tarım toprakları ile doğal ve fiziksel çevreyi plan otoritesi ile mutlakakorumak ve geliştirmek lazımdır. Bu kapsamda inşaat izni verilirken, inşaatların doğalve fiziksel çevre ile uyumlu olmasına da dikkat edilmeli ve çevreyi koruyan birkentleşme anlayışı benimsenmelidir.Yararlanılan Kaynaklar- Çevre Bakanlığı, 1991, 2000’li Yıllara Doğru Çevre, Ankara- İl Kültür Müdürlüğü, Şırnak, 2001, “Şırnak Kültür Müdürlüğü Envanter Verileri”- İl Turizm Müdürlüğü, Şırnak, 2001, “Şırnak Turizm Müdürlüğü Envanter Verileri”- 97 -

(H). TARIM VE HAYVANCILIKH.1.Genel tarımsal YapıŞırnak ilinde tarım, toprağa dayalı tarım ve hayvancılık olmak üzere iki kolla yapılmaktadır.Toprağa dayalı tarım, genellikle geniş ovalara sahip Silopi, Cizre ve İdil ilçelerinde yaygınolarak yapılmaktadır.Şırnak’ta tarım alanlarının hemen hemen tamamına yakın bir bölümü olan 3617.417 dekarıtarla tarımında kullanılmaktadır. 24482 dekarda sebze üretimi ve 52358 dekarda da meyveüretimi gerçekleşmektedir. Yaklaşık olarak işlenen tarım arazilerinin ¼’ü kadar tarım araziside (804532dekar) nadasa bırakılmaktadır.Hayvancılık dağlık kesimdeki Merkez, Güçlükonak, Uludere ve Beytüşşebap ilçelerindeyaygındır. Sığır, koyun ve keçilerde yerli ırklar yaygın olup bakım, beslenme ve barınakşartları yetersizdir. Hayvancılık tamamen mera sistemine dayanmaktadır. İlde zirai ilaç vehayvan ilacı kullanımı yeterli değildir. Çiftçilerimiz yeterli teknik bilgiye sahip değildir.Tarım geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Tarımın kullanabileceği teknoloji tam olarakkullanılamamaktadır. Bu da üretimin en üst seviyede olmasını engellemektedir.Tablo H.1. Şırnak ilinde tarım alanlarının kullanım durumlarına göre dağılımları (dekar)Toplam İşlenen Alan A 4.481.789B 433.360C 4.048.429Tarla A 3.600.417B 389.417C 3.211.000Sebze ve Çiçek Bahçeleri (Örtü altı dahil) A 24.482B 14.942C 9.540Meyve ve Diğer Uzun Ömürlü Bitkiler A 52.358B 29.001C 23.357Tarıma elverişli olup kullanılmayan arazi 270.730Daimi çayır ve otlak arazisi 434.180Koruluk ve orman arazisi 175.962Tarıma elverişsiz arazi 559.692Nadas 804.532Toplam işletme sayısı 18.747Toplam arazi 5.922.353A.Toplam araziB.Sulanan araziC.Sulanmayan araziTarımsal Mekanizasyon Durumuİl genelinde çiftçiler tarımsal mekanizasyona para ayırmak yerine geleneksel metotları tercihetmektedirler.- 98 -

Şırnak ilinde 1241 adet traktöre karşılık 177 adet mibzer, 570 adet kültivatör, 959 adet pullukmevcuttur.Cinsi : Miktarı:Traktör 1241T.Pulluğu 959Kültivatör 570Hububat Mibzeri 88Pamuk Mibzeri 145Gübre Dağıtıcısı 145Çapa Makinası 86Sırt Pulverizatör 74Motorlu Pulverizatör 31Tozlayıcı 5Motopomb 50Tohum, Fidan ve Fide Kullanım DurumuÇiftçiler, ilde tohum ve fidan üretme istasyonları bulunmadığından kendi imkanları ile bir yılönceden yetiştirdiği ürünlerden veya değişik yollardan tedarik ettiği sertifikasız tohumluklarıkullanmaktadır.Toprak YapısıKırmızı kahverengi toprak grubundan olup strüktür bakımından killi-kumlu-siltli, tekstürbakımından su geçirgenliği normal su tutma kapasitesi orta derecededir. Yıllık yağış azdır.Yağışın büyük bir kısmı kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir.Mevcut Sulama Alanlarıİlde 24.568 dekarı devlet, 194.774 dekarı halk tarafından olmak üzere toplam 219.342 dekartarım arazisinde sulu tarım yapılmakta olup, kullanılan sulama suyunun çoğu yöre halkınınkendi imkanları ile açtığı kuyulardan temin edilmektedir.Sulama RandımanıSulama, salma usulü ile yapıldığından gerekli randıman alınamamakta, gerek bitkiye verilensu gerekse de toprak yüzeyinden akan su toprak verimliliğinin düşmesine ve suyun bitkigövdesi ile direkt temas etmesi sonucunda çeşitli fungusal hastalıkların ortaya çıkmasınaneden olmaktadır.Erozyon Sorunu ve KontrolüYörede erozyon ciddi bir tehlike olarak gözükmese de mevcut orman alanlarının bilinçsizcekullanımı ve kesilen ağaçların yerine yeniden ağaçlandırma yapılmaması, tarıma yönelik biryeşillendirme çalışmasının gerek kurumlarca gerekse de çiftçilerimizce yapılmaması ilerideciddi erozyon tehlikelerinin yaşanmasına sebep olabilir. İlde arazilerin drenaj sorunu yoktur.- 99 -

Gübre Kullanım Düzeyiİl genelinde gübre kullanımı hala geleneksel uygulamalar çerçevesinde yapılmakta ve istenendüzeye erişememektedir. Toprak analizi yapılmadan gübrelemeye başvurulduğundan; yatoprakta zaten bulunan gübreler tekrar atılmakta ya da bitkinin ihtiyaç duymadığı gübrelertoprağa verildiğinden gübrelemeden hiçbir zaman istenen sonuç alınamamaktadır.Bitkisel ÜretimTarım ürünlerinin pazarlama sorunu bulunmamaktadır. İlde üretimin artması durumundatüketici anlamında yeterli potansiyel mevcuttur. Gerekli araştırmalar yapılmadığındantecrübeye dayalı, deneme yanılma yöntemiyle doğru ürün ekimi bulunmaya çalışılmaktadır.H.2.Tarımsal ÜretimTarımsal üretim, bitkisel üretim ve hayvansal üretim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Gerekbitkisel üretim ve gerekse hayvancılık teknikleri yeterli teknolojik seviyeyi yakalayamamışekstansif tekniklerdir. Suni gübre kullanımı ve zirai mücadele uygulamaları teknik seviyeninçok altındadır. Çiftlik gübresinin değeri bilinmemektedir. Yöre insanının bilgilenme düzeyinormalin altında kalmakta kentsel alanlarda bile alet makine kullanımı konusunda acemilikçekilmektedir.Şırnak’ta işlenen 4.481.789 dekar tarım arazisinin ancak 433.360 dekarı sulanmaktadır.Sulama, Köy Hizmetleri ve DSİ’ce mevcut hidroelektrik ve sulama amaçlı barajlardan vegöletlerden sağlanan sularla ve çiftçilerin kendi imkanları ile doğrudan akarsu ve göllerdenelde edilen sularla gerçekleştirilmektedir. Sulama, ilin nispeten engebesiz kısımlarınıoluşturan Cizre,İdil ve Silopi ilçelerinde yer alan tarım alanlarında gerçekleştirilebilmektedir.Sulamada Habur ve Kızılsu çayları ile Dicle ırmağından faydalanılmaktadır.H.2.1. Bitkisel ÜretimH.2.1.1. Tarla BitkileriŞırnak’ta tarımsal üretim denince akla tahıllar gelmektedir. Şırnak’ta tarım alanlarından eldeedilen tarımsal ürünlerin miktarları tablolar halinde aşağıda verilmiştir.Şırnak’ın toplam tarla ürünleri üretiminin Türkiye tarla ürünleri üretimi içindeki payı ancak%0.8 civarındadır ve yok denecek kadar küçüktür. Aynı şekilde tahıl üretimi, endüstriyelbitkiler üretimi ve yumru bitkiler üretimi de, Türkiye üretiminin ancak %0.6 sına karşılıkgelmektedir.Üretimin düşük olması, sulu tarımın yaygın olmamasından kaynaklanmaktadır. Tarla ürünleriiçerisinde tahılların ve yumru bitkilerin pazarlanma oranı yaklaşık %65 iken, endüstriyelbitkilerin tamamı pazarlanmaktadır.H.2.1.1.1.Buğdaygillerİlde ekimi yapılan üç buğdaygil bitkisinin ekim alanları, verimleri ve üretim miktarları tablohalinde verilmiştir.- 100 -

Tablo H.2. Şırnak ilinde yetişen buğdaygillerin ekim alanları, verimleri, üretim miktarlarıAdı Ekim Alanı(da) Verim(kg/da) Üretim(ton)Buğday 538.400 289.0 155.200Arpa 198.100 235.6 46.663Mısır 230 265.2 61Kaynak: Tarım Müdürlüğü -2002 ilk altı ay verileriH.2.1.1.2. Yem Bitkileriİl genelinde yem bitkilerinden yonca ve korunga, düzenli olarak ekilmektedir. Bu bitkilerinekim alanları, verimleri ve üretim miktarları aşağıda tablo halinde verilmiştir.Tablo H.3. Şırnak ilinde yetişen yem bitkilerinin ekim alanları, verimleri, üretim miktarlarıAdı Ekim Alanı(da) Verim(kg/da) Üretim(Ton)Yonca 4.700 409.6 1.925Korunga 1.900 607.9 1.155Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü -2002 ilk altı ay verileriH.2.1.1.3. Endüstriyel BitkilerŞırnak ili genelinde sanayi bitkilerinden pamuk ve susam ekilmektedir. Bunlarla ilgili bilgilertablo halinde verilmiştir.Tablo H.4. Şırnak ilinde yetişen endüstriyel bitkilerinin ekim alanları, verimleri, üretimmiktarlarıAdı Ekim Alanı(da) Verim(kg/da) Üretim(Ton)Pamuk 150.200 364.3 54.720Susam 580 67.2 39Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü-2001H.2.1.1.4. Süs Bitkileriİlde süs bitkileri ekimi ve süs bitkileri yetiştiriciliği mevcut değildir.H.2.1.2. Bahçe BitkileriH.2.1.2.1. Meyve ÜretimiŞırnak’ta tarımsal üretimde en son sırada yer alan meyve üretimi konusunda olumlu bir şeylersöylemek mümkün değildir. Yıllık meyve üretimi Türkiye meyve üretiminin %0.8’ine karşılıkgelmektedir.İlde üretimi yapılan meyveler il düzeyinde tüketilmekte olup, ağaç sayıları, ağaç başınaverimleri ve üretim miktarları tablo halinde aşağıda verilmiştir.- 101 -

Tablo H.5. İldeki meyve üretimine bağlı ağaç sayıları, verim, üretim miktarlarıAdı Ağaç sayısı Verim(kg/ağaç) Üretim(ton)Armut 16.620 23.2 385Ayva 2.700 38.1 103Elma 21.741 40.3 877Erik 11.980 19.8 237Kayısı 4.61 39.0 180Kiraz 202 24.8 5Şeftali 1.614 37.2 60Antep Fıstığı 41.150 5.2 215Ceviz 35.680 337 1.202Badem 8.300 23.3 193Dut 2.040 22.5 46İncir 5.230 39.6 207Nar 3.345 26.0 87Üzüm(Hektar) 437hektar 8.634.5(kg/ha) 3.775Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü -2001Tarımsal hasılanın bu denli düşük olmasında, tarımın verimli tarım alanlarında yapılmıyorolması ve sulanan arazilerin azlığı, tarımın hayvancılıktan sonraki iktisadi bir uğraş olmasıgibi sebepler sayılabilir.Tarımın modern araç ve gereçlerle yapılamıyor olması, gübre kullanımının düşüklüğü detarımsal hasılanın düşük olmasının diğer sebepleri arasındadır.H.2.1.2.2. Sebze ÜretimiŞırnak’ta üretilen sebze miktarı düşüktür ve Türkiye sebze üretiminin ancak % 0.1 ine karşılıkgelmektedir. Şırnak’ta sebzeler arasında üretim bakımından ilk sırayı meyvesi yenen sebzeleralırken, ikinci sırada ise yumru bitkiler yer almaktadır.İldeki sebze üreticiliği, bahçe sebzeciliği şeklinde olup il düzeyinde tüketilmektedir. Üretimiile ilgili bilgiler tabloda verilmiştir.Tablo H.6. İldeki sebze üretimine bağlı ekim alanları, verim, üretim miktarlarıAdı Ekim Alanı(da) Verim(kg/da) Üretim(ton)Kavun 4.240 1.430,7 6.066Karpuz 3.030 1.485,1 4.500Kabak 112 2.776,8 311Hıyar 342 1.918,1 656Patlıcan 362 1.947,5 705Domates 509 1.656,2 843Biber 309 1.025,9 317Soğan 424 1.165,1 494Fasulye 183 929.0 170Ispanak 80 1.000,0 80Marul 3 1.000,0 3- 102 -

Havuç 21Turp(bayır) 389Turp(kırm.) 28Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü -2001H.2.2. Hayvansal ÜretimŞırnak’ta hayvancılıkta tarım gibi yeterince gelişmiş sayılmaz. Bu yapının oluşmasında tarımauygun alanların sınırlı olması ve hayvancılığa elverişli yeterince çayır ve mera bulunmamasıda etkili olmaktadır Hayvancılık genellikle yaylalık kesimlerde yapılmakta ve küçükbaşhayvancılık önem arz etmektedir.Gerek hayvan ırklarının verimsizliği gerekse beslenme imkanları sebebiyle hayvansal ürünlerüretimi düşük olan Şırnak’ta, hayvancılıktan elde edilen gelir büyük oranda canlı hayvanticaretinden elde edilen gelire dayanmaktadır.Tablo H.7. Hayvansal ÜrünlerHayvansal Ürün Adıİnek SütüKoyun SütüKeçi SütüSığır EtiKoyun EtiKeçi EtiDeri-İnekDeri-KeçiDeri-KoyunYumurtaYapağıKeçi KılıBalBal MumuHAYVANSAL ÜRÜNLERÜretim (Kg.-Adet)19.727.768 Kg.5.541.888 Kg.8.284.350 Kg.27.260 Kg.57.036 Kg.46.112 Kg.318 Adet2.746 Adet2.949 Adet8.943.820 Adet67.584 Kg.13.583,5 Kg.53.826 Kg.2.100 Kg.H.2.2.1. Büyükbaş HayvancılıkŞırnak’ta üretilen hayvansal ürünler içinde süt, ilk sırayı almaktadır. Şırnak’ın yıllık sütüretimi 87.565 ton olup bu değer, Türkiye’nin yılık süt üretiminin %0.1 ine karşılıkgelmektedir. Şırnak’ın en önemli hayvansal ürün potansiyeli olan sütün pazarlanma oranıdüşüktür. Pazarlanan süt, Şırnak toplam süt üretiminin %19 u kadardır. Üretici, sütün büyükbölümünü kendi ihtiyaçlarını karşılamakta kullanmakta, kalanını ise peynir üretimindekullanılmak üzere pazarlamaktadır. Son yıllarda yaşanan göç olayları ve bir çok köyüngüvenlik nedeni ile boşaltılması sonucu hayvan potansiyelinde azalmalar meydana gelmiş, buise hayvansal ürünlerin azalmasına sebep olmuştur.Şırnak için diğer önemli bir hayvansal ürün ise 23.900 ton ile deri olmasına karşın Şırnak deripotansiyeli, Türkiye deri potansiyelinin ancak %1.9 una karşılık gelmektedir.- 103 -

İlimiz genelinde 28.266 adet büyükbaş, 283.648 adet küçükbaş, 69.095 adet kanatlı hayvanmevcuttur. Bu hayvanların il bazında türler üzerindeki dağılımı tablo olarak aşağıyaverilmiştir.Tablo H.8. Şırnak İli 2004 Yılı Hayvvan SayılarıYerli 23.675SIĞIRMelez 3525Kültür Irkı 1066Büyükbaş Hayvan Toplamı 28.266Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2005H.2.2. Küçükbaş HayvancılıkTablo H.8. Küçükbaş hayvanların il bazında dağılımıKOYUN 133.928KEÇİKıl Keçisi 148.320Tiftik Keçisi 1.400Küçükbaş Hayvan Toplamı 283.648Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2005H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim)Tablo H.9. Kanatlı hayvanların il bazında dağılımıTAVUK 50.470KAZ 4.010ÖRDEK 3.960HİNDİ 10.655Kanatlı Hayvanlar Toplamı 69.095Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2005Bölgenin en önemli geçim kaynağı olan hayvancılıktan et, süt, süt mamulleri, yapağı, deri,gübre, bal ve yumurta ürünleri elde edilmekte ve bunlardan faydalanılmaktadır.Şırnak’ta tarımsal hasılanın düşük olmasına karşın, hayvansal ürünler hasılası çok az birmiktar da olsa yüksektir. 1995 yılında canlı hayvan ticareti ve hayvansal ürünlerden eldeedilen hasıla 5.578.990 milyon TL olup, bu değer tarımsal hasılanın tam olarak 4.15 katıdır.Buna rağmen Şırnak’ın Türkiye hayvansal ürünler hasılası içindeki payı ancak % 0.8’lercivarındadır.- 104 -

Tablo H.10. Yıllık olarak elde edilen hayvansal ürünler(kg)ŞIRNAK İLİ 2004 YILIHAYVANSAL ÜRÜNLERİN ÜRETİM MİKTARLARISIRANO CİNSİ ADEDİYILLIKSÜT ÜRETİMİ(Kg)YILLIKYAPAĞI VERİMİ(Kg)YILLIKYUMURTA ÜRETİMİ(Adet)YILLIKBAL ÜRETİMİ(Kg)1 Sığır 28.266 7.200.0002 Koyun 133.928 6.750.000 267.8563 Keçi 149.720 9.000.0004 Tavuk 49.470 7.420.5005 Arı 8.311 72.288TOPLAM 369.695 22.950.000 7.420.500 72.288Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2004Bölgede özellikle kışın sert iklim şartlarına dayanıklı olan Doğu Anadolu Kırmızısı sığır ırkıyetiştirilmektedir. Pazar durumu, yemleme, bakım, mera ve diğer şartları iyi olmayanbölgemizdeki köylüler kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile hayvancılık yapmaktadır.Ayrıca iklim şartları, çiftçilerin bilinçsizliği ve imkansızlıkları nedeniyle, sütçü, etçi vekombine verimli saf kültür ırkı hayvanların yetiştirilmesi ve beslenmesi mümkün değildir.Ancak melezleme yolu ile yerli ırklarımızın bölgeye uygun boğalar tarafından tabi tohumlamametoduyla, bölge şartlarıyla adapte olabilecek ırklar elde etmek mümkün olabilecektir.Bölge halkının en önemli gelir kaynağı olan hayvancılığın başında küçükbaş hayvanyetiştiriciliği gelmektedir ve çiftçilerimiz genel olarak Karaman ırkı koyun yetiştirmektedir.Bu ırk, sert iklim koşullarına tamamen uyum sağlamıştır. Ortalama canlı ağırlık 38-40 kg.kadardır. 90-120 günlük sağım devresinde ortalama 30-32 kg. süt, kırkım ağırlığı ortalama 2-2.5 kg. kadardır. Karaman ırkı koyunun süt veriminin oldukça yüksek olmasına rağmenbölgedeki süt verimini yükseltmek amacıyla ivesi ırkı koyunların bölgeye adaptasyonusağlanmaya başlamış ve maksimum seviyede süt elde etmek hedeflenmiştir. İldehayvancılıkla ile ilgili sayısal bilgiler tablo halinde aşağıda verilmiştir.Tablo H.11. Hayvansal üretime ait bilgilerTürüSağmalHayvanSayısıDiğerYıllıkSütVerimi(kg)ToplamSütVerimi(kg)YapağıVerimi(1 baş)YapağıkgFiyatı1 LitreSütFiyatıToplamTutar(MilyarTL)Sığır 12511 8348 350 4378850 - - 200000 875770Koyun 63230 46444 123 7777290 1,5 kg 600000 200000 1654165Keçi 52438 47997 150 7865700 250 gr. 400000 200000 1583184Toplam 4113119- 105 -

ArıKovanıKovanSayısı1 KovanVerimi10393 15 kgYumurtaTavuğuSayısıToplamVerim155895kg1 TavuğunYıllık Yum.Verimi1 kg BalFiyatı5000000 779,5ToplamYum.VerimiToplam Tutar(Milyar TL)1 Yum.Satış FiyatıToplam Tutar(Milyon TL)Kümes106875071250 150Hayvanı040000 427500TOPLAM HAYVANCILIK GELİRİBüyük ve KüçükbaşHayvan 4.113.119.000.000Arı Kovanı 779.500.000Kümes Hayvanı 427.500.000.000Toplam 4.541.398.500.000GENEL TOPLAM: 68.455.138.500.000 TL / ÇİFTÇİ AİLE :12.929 = 5.294.697.076 TL.Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü-2001Tablo H.12. Şırnak ilinde hayvan varlığı ve önemiHayvan Türü Toplam (adet) Ortalama verimSIĞIR 20859Süt (Ton/Yıl) 4379 350 kg/yılEt (Ton/Yıl) 73MANDA -Süt (Ton/Yıl) -Et (Ton/Yıl) -KOYUN 109674Süt (Ton/Yıl) 7777 123 kg /YılEt (Ton/Yıl) 172Yapağı165 1,5 kg/başTon/YılKEÇİ 100435Süt (Ton/Yıl) 7866 150 kg/başEt (Ton/Yıl) 108Kıl(Ton/Yıl) 25 250 gram/başAT 1031EŞEK 1517KATIR 2458TAVUK 71250Et (Ton/Yıl) -Yum.(adet/yıl) 10687500HİNDİ 11500KAZ 9780ÖRDEK 8455ARICILIKKovan Sayısı 10393- 106 -

Ür.Bal(Ton/Yıl) 156 15 kg/kovanNOT:2000 yılında 7465 baş koyun, 5982 baş keçi ve 403 baş sığır kesimi yapılmıştır.Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü-2000H.2.2.4. Su Ürünleriİl merkezi, Cizre ve Uludere ilçelerinde toplam 7 adet alabalık tesisi bulunmaktadır. Bunlarıntüketimi il bazında olmaktadır.H.2.2.5.Kürk Hayvancılığıİl sınırları içerisinde kürk üretimi amacıyla hayvansal üretim yapan işletme mevcut değildir.H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliğiŞırnak ilindeki arıcılıkla ilgili olarak, kovan sayıları tablo olarak aşağıya çıkarılmıştır. İldeipekböcekçiliği yoktur.Tablo H.13. İlimizde mevcut kovan sayısıARI KOVANIYerli 2.045Fenni 6.266Arı Kovanı Toplamı 8.311Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2005H.3.Organik TarımOrganik tarım yapılmasına yönelik herhangi bir çalışma, planlama ve proje bulunmamaktadırH.4. Tarımsal İşletmelerH.4.1. Kamu İşletmeleriŞırnak ilinde kamuya ait tarımsal işletme bulunmamaktadır.H.4.2. Özel İşletmelerİlde bir adet süt sığırcılığı işletmesinde süt üretimi yapılmaktadır. Bir adet tavukçulukişletmesinde yumurta tavukçuluğu yapılmaktadır. Yedi adet alabalık tesisinde alabalık üretimiyapılmaktadır- 107 -

H.5. Tarımsal FaaliyetlerH.5.1. Pestisit KullanımıTablo H.14. Şırnak ilinde pestisit kullanımı ile ilgili bilgiler2002 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan zirai mücadele ilaçlarının yıllıktüketimiZirai Mücadele İlacının Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektar)Grup Adıİnsektisitler 8,5 10700Herbistler 75,8 55300Fungusitler 9,4 1110Rodentisitler 0,012 55Nematositler - -2003 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan zirai mücadele ilaçlarının yıllıktüketimiZirai Mücadele İlacının Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektar)Grup Adıİnsektisitler 8,5 10700Herbistler 75 55200Fungusitler 9,2 1095Rodentisitler 0,012 55Nematositler - -2004 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan zirai mücadele ilaçlarının yıllıktüketimiZirai Mücadele İlacının Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektar)Grup Adıİnsektisitler 8,6 10767Herbistler 76,1 55400Fungusitler 9,7 1131Rodentisitler 0,016 65Nematositler - -Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü-2005H.5.2. Gübre Kullanımıİldeki gübre kullanımı ile ilgili bilgiler tablo halinde aşağıya çıkarılmıştır. Potasyumlukimyevi gübre kullanılmamaktadır. Çiftlik gübresinin kullanımı ile ilgili bilgiler mevcutdeğildir.- 108 -

Tablo H.15. İlde gübre kullanımına ait veriler2002 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan ticari gübrelerin yıllık tüketimiTicari gübre cinsinin adı Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektarAzotlu (%21) 3126,2 65265Fosforlu (%17 P2O5) 1212,4 652652003 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan ticari gübrelerin yıllık tüketimiTicari gübre cinsinin adı Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektarAzotlu (%21) 3312,45 66249Fosforlu (%17 P2O5) 1291,856 662492004 yılı Şırnak sınırları içerisinde kullanılmakta olan ticari gübrelerin yıllık tüketimiTicari gübre cinsinin adı Kullanılan Miktarı (ton) Kullandığı alan (hektarAzotlu (%21) 3329 47749Fosforlu (%17 P2O5) 1293,38 47749Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü-2005Yaralanılan Kaynaklar- İl Tarım Müdürlüğü, “Şırnak İl Tarım Müdürlüğü Envanter Verileri”Şırnak, 2000-2005- 109 -

(I). MADENCİLİKI.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi OlanDoğal MalzemelerI.1.1. Sanayi MadenleriŞırnak ilinde sanayi madeni olarak, kireçtaşı ve kil rezervi bulunmaktadır. Kireçtaşı, yolmalzemesi yapımında, kil mineralleri ise tarafından tuğla üretiminde kullanılmaktadır.I.1.2. Metalik Madenleriİldeki metalik maden rezervi hakkında bilgi bulunmamaktadır.I.1.3. Enerji MadenleriŞırnak ilinde enerji madeni olarak asfaltit bulunmakta olup, üretimi yapılmaktadır.M.T.A. Enstitüsü verilerine göre Şırnak yöresindeki asfaltit rezervleri şu şekilde tespitedilmiştir:1. Avgamasya filonu : 17.000.000 ton (görünür+muhtemel – 1300 m. derinliğe kadar)2. Milli filonu : 6.500.000 ton (gör. + muh. + mümkün – 200 m. ‘’ ‘’ )3. Karatepe filonu : 5.000.000 ton ( // // // // // )4. Seridahli filonu : 4.000.000 ton ( // // // // // )5. Nivekara filonu : 3.500.000 ton ( // // // // // )6. Segürük filonu : 2.000.000 ton ( // // // // // )7. Harbol filonu : 30.000.000 ton ( // // // 350 m. // )Yukarıdaki filonların dışında ayrıca bugüne kadar değerlendirilmeyen birkaç filon dahamevcuttur. Örneğin Anılmış-İspindoruk filonu, Silopi-Rutkekorat filonu, Uludere filonugibi. Tüm Şırnak asfaltitlerinin toplam rezervi ( görünür + muhtemel + mümkün )yaklaşık 100.000.000 ton olarak tahmin edilmektedir.Özel firmalar tarafından çıkarılan asfaltit kömürlerin bir kısmı melas ve kireç karıştırılıp,preslenip torbalanarak piyasaya sürülmekte, diğer bir kısmı yine özel firmalar tarafından tozve çeşitli boyutlarda parça olarak sınıflara ayrıldıktan sonra satışa sunulmaktadır.Üretimi yapılan asfaltit madenlerinin tamamı açık ocak yöntemi ile çalıştırılmaktadır. Üretimesnasında patlayıcı madde kullanılmakta olup, kullanılan patlayıcı madde ve patlatmalar,patlayıcı madde tüzüğüne uygun olarak yapılmaktadır.I.1.4 .Taş ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal MalzemelerŞırnak İli Eruh yolu 3. km Karayolları Taş Ocağı Rezerv:504.000 m 3Silopi İlçesi. Hezil Çayı Tellioğlu Kum Ocağı Rezervi:14 00 m 3Cizre İlçesi ÇatalKöy Köyü Mevkii Çetin KALKAN Kum Ocağı Rezervi:10.000 m 3Silopi İlçesi,Kavaközü Köyü Mevkii Devlet su İşleri X.Bölge Müdürlüğü Taşocağı Rezervi:Yaklaşık 144.000 m 3Cizre İlçesi Dirsekli Köyü, Demirtaç Kum Ocağı Rezervi: 12.000m 3Cizre İlçesi Dirsekli Köyü,Demirler Kum Ocağı Rezerv:5.824 m 3- 110 -

Silopi İlçesi, Ortaköy Köyü, Mehmet ÖKTEN Kum Ocağı-Rezervi: 22500 m³Cizre İlçesi, Dirsekli Köyü, Abdurrahman ÇİFTÇİ Kum Ocağı-Rezervi:8287 m³1.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin ÖzellikleriJeolojik olarak bölgede görülen en eski kayaçlar özellikle Harbul’un doğusunda mostra verenDevoniyen yaşlı şüke formosyonudur. Bu formosyon başlıca kalkerli şeyl ve şistlerdenoluşmuştur. Daha üstte Permo karbonifere ithal edilen kalker kuvarsit, yeşilimtırak renklikalkerler ve ince tabakalı kuvarsitlerden meydana gelen harbul formosyonu görülür. Harbulfomosyonu dört kuvarslı kumtaşı bantı içermektedir. Harbul fomasyonu üstte triyas’a(verfeniyen) ait Goyan formasyonu izler. Bu formasyon ince katkılı kalkerler, kalkerli şistler,kırmızı-mor ve kırmızı kahverengi şistler ve üste doğru genellikle ince dolomit tabakalarıkatkılı;rengi, griden koyu griye kadar giden şistlerden ibarettir. Goyan formasyonun üstündeJura-Kretase yaşlı Cudi grubu vardır. Kalınlığı 1000 metreye yaklaşan bu grubun tabanındaOrta triyas, tavanın ise orta ve üst kretase olduğu kabul edilmektedir. Genellikle koyu renktepetit kalker, dolomit kalker ve dolomitlerden oluşmuştur ve Güneydoğu Anadolu petrollerininhane kayacıdır. Bu gubun ortasında,kalınlığı 10m'ye ulaşan siyah renkli bitümli şist ara katkısıgörülür. Bu horizon asfaltit madde damarlarının oluşumunda çok önemli bir rol oynar. Cudigrubunun üstüne kalınlığı 1600-2000 m. olan kampaniyen ve mestrichtiyen yaşlı Germavformasyonu gelmektedir. Germav formasyonu alttan üste doğru şu kısımlara ayrılmaktadır.Alt Şırnak formasyonu: Oldukça sert marnlı kalker ve yumuşak marn ardalanması(Kampaniyen),Orta Şırnak formasyonu: Çörtü marn ve yumuşak marn ardalanması (Mestrichtiyen),Üst Şırnak formasyonu:Kompakt, sert marnlı kalker ve mavi-gri yumuşak marn ardalanması,Alt Germav formasyonu:Yumuşak,yeşilimsi gri marnlar,Üst Germav formasyonu:Koyu gri, sert kumtaşı bankları içeren iyi tabakalanmış marnlar.Germav formasyonunun üstünde yer yer paleosen yaşlı mavimsi gri renkli Becirmankalkerleri görülür. Kalınlığı 20 ile 200m arasında değişen ve Harbon civarında bulunmayanbu kalkerleri paleosen-Alt Eosen’e atfedilen karasal karekterli kırmızı renkli, kalın tabakalıkonglomera, kumtaşı, şeyl ve marndan ibaret Gercüş formasyonu örter. Bu sonuncuformasyon 800-1300 m. kalınlığındadır. Daha üstte geniş yayılım gösteren ve denizelkalkerlerden oluşmuş Lutesiyen yaşlı Midyat formasyonu vardır. Neojen karasal veya denizelkökenli kumtaşı, kil, konglomera ve bazaltlarla temsil edilir. Plio-Kuvaterner formasyonlar isekumlu-topraklı çakılların oluşturduğu taraçalardan ibarettir. Bölgede oldukça geniş heyelansahaları vardır. Bu heyelan alanlarında ezilmiş kumtaşlarına, marnlara ve becirmankalkerlerinden kopmuş büyük bloklara rastlanır.1.3. Cevher Zenginleştirmeİlde bulanan asfaltit yatakları bir zenginleştirme işlemine tabi tutulmamaktadır. Ancak preskömür fabrikaları tarafından toz kömür yumurta boyutunda briketlenip satışa sunulmaktadır.I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre üzerine EtkileriMadencilik faaliyetleri sonucu toprak ve çevre bozulması iki kısma ayrılır:- Doğrudan bozulma; Maden ocakları çalışma sahalarındaki örtü ve atık yığınları ilemadencilik binalarının inşa edildiği diğer alanlardaki toprak ve bitki örtüsünün yok edilmesisonucu meydana gelir.- Dolaylı bozulma; Eski maden hafriyat yerleri, örtü ve atık yığınları maden binaları vemineral zenginleştirme tesislerinin bulunduğu yerlerde toprak yapısı, su ilişkileri, kimyasal- 111 -

özellikler, toprak ve bitki örtüsü, yerel iklim, insan ve hayvan sağlığının değişime uğramasıgibi olaylardır.Yararlanılan Kaynaklar- T.K.İ. – G.A.L. İşletme Müdürlüğü, Cizre-2002- İlhan, Ramazan., A.Ü.F.F. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Bitirme Ödevi, Şubat-1988- 112 -

(J) . ENERJİJ.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin SınıflandırılmasıJ.1.1. Birincil Enerji KaynaklarıJ.1.1.1. Güneş EnerjisiŞırnak ilinde güneş enerjisinden, binaların çatısına yerleştirilen paneller vasıtasıyla sıcak suelde edilmesi şekliyle yararlanılmaktadır.J.1.1.2. Rüzgar Enerjisiİldeki ortalama rüzgar hızı ile ilgili bilgiler tabloda verilmiştir. İlde rüzgar enerjisindenyararlanmaya yönelik çalışmalar mevcut değildir.Tablo J.1. Şırnak ili rüzgar verileri.MeteorolojikElemanlarRasatSüresi(yıl) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YıllıkOrtalama RüzgarHızı(saat:07) 13 1.8 1.7 1.6 1.6 1.7 1.5 1.3 1.5 1.5 1.6 1.7 1.7 1.6boforOrtalama RüzgarHızı(saat:14) 13 1.9 2.0 2.0 2.1 2.1 1.9 1.9 2.0 2.1 2.1 2.0 1.8 2.0boforOrtalama RüzgarHızı(saat:21) 13 1.6 1.6 1.5 1.7 1.7 1.5 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.5 0.0boforOrtalama RüzgarHızı (bofor) 13 1.2 1.2 1.1 1.1 1.1 0.9 1.0 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 1.1En Hızlı EsenRüzgarın YönüEn Hızlı EsenRüzgarınHızı(bofor)Ort. Fırt. GünSay.(rüz.hız.>=8bofor)Ort. Kuv.Rüz.GünSay. (rüz.hız.6-7bofor)16 NE NE E E NE NE NE SE E NE NE NE NE16 8 7 8 7 8 7 7 7 7 8 8 7 87 0.4 0.3 0.3 0.2 1.27 1.6 1.7 2.7 2.5 3.0 1.0 1.3 1.3 2.3 2.3 1.0 1.6 23.0J.1.1.3. Su Enerjisiİlin denize kıyısı bulunmamaktadır.J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi- 113 -

İlde biyogaz üretimi ve tüketimi mevcut değildir.J.1.1.5. Biyomas Enerjisiİlde biyomas üretimi ve tüketimi mevcut değildir.J.1.1.6. OdunOdun yakacak olarak kullanılmakta olup, orman varlığından yıllık yaklaşık 20-25 bin steryakacak odun elde edilmektedir.J.1.1.7. KömürŞırnak ilinde tahmini olarak (görünür+muhtemel+mümkün) 100 milyon ton asfaltit rezervibulunmaktadır. İlde üretimi yapılan asfaltit madenlerinin tamamı açık ocak yöntemi ileüretilmektedir. Bu kömürlerin çevreye etkileri, yıllık tüketilen kömür miktarı ve bu tüketimsonucunda havaya verilen emisyon değerleri hakkında bilgi bulunmamaktadır.İlde bulunan açık dökme kömür ve pres kömür analiz sonuçları tablolarda verilmiştir.Tablo J.2. Şırnak ilindeki açık dökme kömürlerin analiz sonuçları(2001)Analiz Tipleri % Orijinal Kömür Havada Kuru Kömür Kuru KömürNem 0,83 0,55 -Kül % 42,06 42,18 42,41Uçucu Madde % 35,55 35,65 35,85Bağıl Karbon % 21,56 21,62 21,74TOPLAM % 100 100 100Yanar Kükürt % ---- ---- ----Külde Kükürt % ---- ---- ----Toplam Kükürt % 4,44 4,45 4,47Alt Isıl Değer kcal/kg 4818 4833 4863Üst Isıl Değer kcal/kg 4992 5006 5034Tablo J.3. İldeki pres kömür analiz sonuçları(2001)Analiz Tipleri % Orijinal Kömür Havada Kuru Kömür Kuru KömürNem 1,41 1,16 -Kül % 35,46 35,55 35,97Uçucu Madde % 33,73 33,82 34,22Bağıl Karbon % 29,40 29,47 29,82TOPLAM % 100 100 100Yanar Kükürt % ---- ---- ----Külde Kükürt % ---- ---- ----Toplam Kükürt % 2,99 3,00 3,04Alt Isıl Değer kcal/kg 4894 4908 4973Üst Isıl Değer kcal/kg 5090 5103 5163- 114 -

J.1.1.8. Petrolİl sınırları içerisinde bilinen petrol rezervi bulunmamaktadır.J.1.1.9. Jeotermal Enerjiİldeki jeotermal kaynaklardan enerji üretimine yönelik herhangi bir çalışma yapılmamaktadır.J.1.1.10. Doğalgaz Enerjisiİl sınırları içersinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır.J.1.2. İkincil Enerji KaynaklarıJ.1.2.1.Termik Enerjiİle bağlı Silopi ilçesinde 1, İdil ilçesinde 2 adet termik santral bulunmaktadır. BunlardanSilopi’de bulunan Karadeniz Termik Santralinin kapasitesi 72MW, İdil’de bulunan İdil Itermik santrali 10MW, İdil II termik santrali ise 24MW kapasiteye sahip olup, bu santrallerfuel-oil ile çalışmaktadırlar.Yapılan ölçümler sonucunda Karadeniz Termik Santralinin H.K.K.Y.’nin belirlediği sınırdeğerlerinin üzerinde SO 2, NO X çevreye yaydığı anlaşılmış olup, ilgili santralden baca gazıarıtma sistemi yaptırmaları istenmiştir.J.1.2.2. Hidrolik Enerjiİlde hidrolik enerji santrali mevcut değildir.J.1.2.3. Nükleer Enerjiİlde radyoaktif kaynak rezervleri mevcut değildir.J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere DağılımıElektrik (Kwh)J.2.1. Mesken: 18.237.000J.2.2. Ticaret: 2.244.000J.2.3. Sanayi: 35.565.600J.2.4. Resmi Daire: 47.028.000J.2.5. Diğer: 1.813.000J.3. Enerji Tasarrufu ile ilgili Yapılan Çalışmalarİlde enerji tasarrufu konusunda; kaçakları önleme, kompanzasyon ve dijital sayaç kullanımıile ilgili çalışmalar yürütülmektedir.Yararlanılan Kaynaklar- Çevre Bakanlığı, Çevre Referans Laboratuarı analiz sonuçları, 2001- TEDAŞ Müessese Müdürlüğü, Şırnak- 115 -

(K) SANAYİ VE TEKNOLOJİK.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen EtkenlerGelişmiş ülkeler sanayileşme yoluyla kalkındıklarından kalkınma, sanayileşme ile eş anlamlıolarak algılanmaya başlanmıştır. Gelişmiş ülke denildiğinde, milli geliri içinde sanayinin payıilk sırada yer alan çalışanlarının çoğunluğu sanayi sektöründe istihdam edilen, ihracatında isesanayi ürünlerinin ağırlıklı olduğu bir yapı görülen ülke anlaşılmaktadır. Gerçek refah vebüyümenin sanayileşmeden geçtiği bilinen bir gerçektir.Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerin hızlandığı ve ekonomilerin küreselleşme sürecinegirdiği günümüzde gelişmeler, sanayimizin geleceğine yönelik gelişme dinamiklerininbelirlenmesine, sanayi politikalarının değerlendirilmesine ve yeni önerilerin geliştirilmesineolanak tanıyacak katılımcı yaklaşımları ve çalışmaları gerekli kılmaktadır.K.2. Genel Anlamda Sanayi GruplandırılmasıSanayinin sağlıklı ve çevreye zarar vermeksizin gelişmesi açısından, alt yapısını oluşturanKSS ve OSB yatırımları oldukça büyük önem arz etmektedir. Herhangi bir sınırlamaya tabiolmaksızın ilin değişik kesimlerinde yer alan küçük ve orta ölçekli işletmeleri bir arayagetiren OSB yatırımları açısından Şırnak ili aşağıda ele alınmıştır.Küçük Sanayi SiteleriKüçük sanayi siteleri, küçük ve orta ölçekli sanayici ve sanat erbabının alt yapısı mevcut,eğitim ve sosyal tesisleri bulunan sağlıklı iş yerlerinde çalışmalarını temin etmek üzere SanayiBakanlığının kredi desteği ile veya doğrudan müteşebbislerin öz kaynaklarıyla yapılmaktadır.Şırnak’ta biri merkez ilçede inşa safhasında, biri de Cizre ilçesinde plan safhasında olmaküzere iki adet KSS, ilerdeki yıllarda küçük esnaf ve sanatkarın hizmetine girecektir.Merkez ilçede inşa safhasında olan ‘’Şırnak Küçük Sanayi Sitesi’’, 50 işyeri kapasiteli olarakplanlanmış, işyeri sayısının yetersiz kalacağı düşüncesiyle önce 100 daha sonra 150 işyerikapasiteli olarak teklif verilmiştir. Şırnak KSS, Şırnak-Cizre karayolu üzerinde yeralmaktadır.Cizre ilçesinde faaliyete geçecek olan ‘’Cizre Küçük Sanayi Sitesi’’50 işyeri kapasiteliplanlanmıştır.Organize Sanayi BölgesiŞırnak’ta sanayinin gelişmemesi sebebiyle faaliyette bulunan herhangi bir OSBbulunmamaktadır.K.3. Sanayinin İlçelere Göre DağılımıTablo K.1. İldeki mevcut sanayi tesislerinin durumuTesisin adı Kuruluş kapasitesi İstihdamDurumu (kişi)Un Sanayi A.Ş.CİZRE 100 Ton/gün 17- 116 -

Nuh Tuğla İnş. San. Tic. Ltd.Şti.CİZREŞırnak Tavuk ÇiftliğiŞIRNAK120.000 adet/gün 6024.000 baştavuk.18.000 adet yumurta/gün 11Pres Kömür FabrikasıŞIRNAK 50 ton/gün 30K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam DurumuTablo K.2. İşletmede, tamamlanmış ancak işletmede olmayan, yarım kalmış ve kuruluşaşamasında olan sanayi kuruluşlarıFirma adı FaaliyetAlanıYatırımaBaşlamaTarihiÜretimeBaşlamaTarihiKuruluÜretimKapasitesiFiiliÜretimKapasitesiÇalışanişçisayısıNuhTuğlaLtd. Şti.CizreUnSanayiA.Ş.CizreSilopiÇırçırFabrikasıFırat Penİnş.Ltd.Şti.SilopiYeniHaburA.Ş.SilopiTuğlaimalatıUnkepeküretimiPamukçırçırPamukpreslemeUn-Kepek1997 1998 40.000Ad./gün 30000Ad./gün 601976 1992 150 ton/gün 50 ton/gün 172000 2000 43000 ton/gün 96 ton/gün 182000 2000 7000 ton/gün 2.800 ton/gün 102000 2001 300ton/gün 150 ton/gün 15K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji KullanımıTablo K.3. İnşaatı devam eden küçük sanayi siteleri2002yılında Bitmesiintikal eden için ihtiyaç Planlanan TahminiAdı Fiziki 2002 yılı ödenek duyulan işyeri istihdamGerçekleşme ödeneği miktarı ödenek sayısı kapasitesiŞırnakKüçükSanayi Sitesi%88 200.000- 200.000- 900.000- 150 1200- 117 -

YapıKooperatifiCizre Küçük %17 250.000- 250.000- 2.800.000- 100 500Sanayi SitesiNot: Ayrıca ihale aşamasında 50 işyeri ek proje ve arsa hazır ancak ihale emri beklemektedir.K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan ÖnlemlerK.6.1. Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliğiİle bağlı Silopi ve İdil ilçelerinde bulunan 3 adet mobil santralin düzenli olarak bacagazıölçümleri ve gerekli uyarılar yapılmaktadır.K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su KirliliğiKonuyla ilgili yapılmış çalışma bulunmamaktadır.K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak KirliliğiKonuyla ilgili yapılmış çalışma bulunmamaktadır.K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü KirliliğiKonuyla ilgili yapılmış çalışma bulunmamaktadır.K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan AtıklarKonuyla ilgili yapılmış çalışma bulunmamaktadır.Yararlanılan Kaynaklar- Şırnak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, 2001 “Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü EnvanterVerileri”- 118 -

(L). ALTYAPI ULAŞIM VE HABERLEŞMEL.1.AltyapıL.1.1. Su sistemiŞırnak il merkezinde mevcut içme suyu sisteminde yer alan tesisler ve genel durum planıaşağıda verilmiştir.1- Sıresırge Kaptajı : İller Bankasınca 1955 yılında Sıresırge gözelerinden 3.00 lt/sn. su kapteedilerek 250 m. boyunda 75 mm font boru vasıtasıyla cazibeli olarak 100 m³ hacminde DM3deposuna iletilmiştir. Halen kaptaj tesisi ve iletim hattı faal olup, himaye sahası yoktur.2- Müşile Kaptajı : İller Bankasınca 1989 yılında 6 lt/sn su, Müşüle gözelerinden 250 mmçapında 910 m. uzunluğunda AÇP boru ile 1.000 m³ hacminde DM2 deposuna cazibe ile isaleedilmiştir. Kaptaj tesisi ve iletim hattı faal durumdadır.3- Toptepe Kaptajı : İller bankasınca 1990 yılında işletmeye açılan Toptepe Kaptajında 40-50lt/sn su kapte edilmekte olup, 37 lt./sn su bir terfi sistemi ile şehir merkezine ulaşmaktadır.Himaye sahası yoktur.4- Toptepe 2. Kaptajı : Şirgintaş A.Ş. tarafınca 2001 yılında işletmeye açılan Toptepe 2.kaptajında 200-240 lt/sn kapte edilmekte olup, 300 lt/sn su bir terfi sistemi ile l nolu terfimerkezine cazibe ile akmaktadırTerfi hattı sistemi, kaptaj tesisindeki TM1 terfi merkezinden DT1 toplama merkezi DT1toplama deposuna, 428 m. uzunluğunda 250 mm çaplı AÇB boru ile bağlanmaktadır. Bu depoçıkışında yer alan TM2 terfi merkezi DT2 deposuna 250 mm çapında 7860 m. uzunluğundaçelik 982 m. uzunluğunda AÇB boru ile bağlanmaktadır. Bu depo çıkışında TM3 terfimerkezi DM1 deposuna 250 mm çapında 1.646 m. uzunluğunda çelik 868 m. AÇB ilebağlanmıştırAyrıca DM1 ve DM 2 depoları arasında 250 mm çapında 760 m. uzunluğunda AÇP borudaninşa edilen depolar arası terfi hattı mevcutturMüşile kaptaj verimi DM2 deposu ihtiyacını aştığında kaptajdan cazibe ile isale edilen su aynıhat ters yönde kullanılarak DM1 deposuna aktarılmaktadırToptepe 2.terfi hattı sistemin kaptaj tesisindeki TM1, TM2 ve TM3 terfi merkezinde DT1toplama deposuna TM1’den 500 mm çelik TM2’den 250 mm AÇB ve TM3 250 mm AÇBborulardan toplama merkezine 600 mm çelik borularla 980 m. mesafe ile TM1 deposunacazibe ile akmaktadır.5- DT2 Toplama Deposu : 500 m³ hacminde, gömme, betonarme olup TM3 terfi merkezinehizmet vermektedir. Faal durumdadır.L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma SistemleriŞırnak ili sınırları içerisinde bulunan büyük akarsuların kalitesini ölçmek için Dicle nehrihariç diğerlerinde bugüne kadar bir çalışma yapılmamıştır. Dicle nehrinde ise Cizre akımgözlem istasyonunda elde edilen ölçüm sonuçları Tablo D.2’de verilmiştir.- 119 -

Bu bölge akarsuları sanayinin yeterince gelişmemiş ve bugüne kadar yoğun tarımuygulamalarının yaşanmamış olması sebebiyle önemli bir kirlenme belirtisigöstermemektedir. Ancak Dicle nehri menbada, özellikle kaynaktaki Etibank Bakır İşletmesiTesisleri atıkları ile devamında Diyarbakır ve Batman illerinden kaynaklanan evsel atık sularve sanayi atıkları ile kirlenme eğilimi göstermektedir.L.1.3. Yeşil Alanlarİl merkezinde imar planı içerisinde kalan ağaçlandırılacak alan %21, park-çocuk parkı ise %6oranındadır.L.1.4. Elektrik İletim HatlarıTablo L.1. Şırnak il sınırları içerisinde bulunan 154 ve 380 Kv Enerji İletim HatlarıHattın Adı Direk Sayısı UzunluğuPS4,PS3A,PS3 (154 Kv) 219 75.507 kmPS3 Silopi (154 Kv) 211 69.186 kmPS3 Siirt (154 Kv) 142 50 kmIlısu-Cizre (154 Kv) 108 38.781 kmPS3 Zaho (380 Kv) 41 14.300 kmL.1.5. Doğalgaz Boru Hattıİlde doğalgaz kullanımı bulunmamaktadır.L.2. UlaşımL.2.1. KarayollarıL.2.1.1. Karayolları Genelİl sınırları içinden geçen devlet yollarının toplamı, bu yolların taşımacılıkta (insan ve yük)kullanılması ve yıllık hareket halindeki taşıt sayısı aşağıdaki tablolarda verilmiştir. İl sınırlarıiçerisinde çevre yolu ve otoban bulunmamaktadır. Bu faaliyetler sonucu tüketilen yakıtmiktarı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bölgenin karayolları haritası Şekil 5’te verilmiştir.Tablo L.2. 362-Devlet ve il yolları üzerinde seyir ve taşımalar (Trafik Yükü) 2001(bin)Devlet Yolu 222707İl YoluTaşıt-KmToplam 222707Devlet Yolu 564710Yolcu-Kmİl YoluToplam 564710- 120 -

Devlet Yolu 936322Yük-Kmİl YoluToplam 936322Not: İl yolları ile ilgili bilgi bulunmamaktadır.Tablo L.3. Şırnak ili devlet yolları yıllık ortalama günlük trafik değerleriK.K.NO DilimnoKM BölgenoOtomobil Otobüs Kamyon Treyler ToplamTaşıt- 121 -TreylerYüzdesi370-05 0 31 9 399 2 256 21 678 3 41380-03 1 31 9 1044 30 416 17 1507 1 29380-03 2 29 9 1044 30 416 17 1507 1 29400-31 1 56 9 1762 163 1596 256 3777 7 49400-31 2 10 9 918 30 523 27 1498 2 37400-32 1 35 9 918 30 523 27 1498 2 37400-32 2 43 9 124 7 42 0 173 0 24400-33 0 57 9 24 7 17 0 48 0 35430-01 1 31 9 2211 218 1906 222 4557 5 47430-01 2 15 9 2211 218 1906 222 4557 5 47430-02 0 15 9 0 0 0 0 0 0 0Tablo L.4. Normal bakım ve kış programına göre uzunluklarYoluncinsiAsfalt yollarBSK St.kap. Topl.Parke Stab. Toprak BakımTopl.Geçitver.Şebekeuzun.AğırtaşıtYüzdesiKış Prog.göreDaimi İmk.bul. Topl.Devlet 102 238 340 0 0 0 340 15 355 340 0 340İl 0 100 100 12 90 0 202 61 263 31 119 150Toplam 102 338 440 12 90 0 542 76 618 371 119 490L.2.1.2. Ulaşım PlanlamasıTablo L.5. Yolcuların taşınmasında kullanılan araç kapasiteleri ve türleriOtobüs Minibüs Otomobil51 513 2160L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleriİlde hafif metro, metro, banliyö, tramvay, vapur, minibüs ve helikopter gibi toplu taşımsistemleri mevcut değildir.L.2.1.4. Kent İçi YollarKonu ile ilgili bilgi mevcut değildir.

L.2.1.5. Araç SayılarıTablo L.6. Motorlu Araçlara Ait BilgilerAraçlarMotorsikletOtomobilNormalPlakalıAraçResmi 15Hususi 316Ticari 2Toplam 333Resmi 215Hususi 1572Ticari Taksi 373DolmuşToplam 2160Son DurumÖzelAraçPlakalıResmi 48Minibüs Hususi 57Ticari 408Toplam 513Resmi 16Otobüs Hususi 4Ticari 31Toplam 51Resmi 32Kamyonet Hususi 296Ticari 115Toplam 443Resmi 113Kamyon Hususi 446Ticari 17513Toplam 18072Resmi 40Traktör Hususi 1295Ticari 16Toplam 1351ÇekiciResmiHususiTicari 7247Toplam 7247Resmi 41ÖzelAmaçlıHususiTicari814- 122 -

Toplam 63Resmi 2Tanker HususiTicari 1570Toplam 1572Resmi 33Arazi Taşıtı Hususi 5TicariToplam 38Genel Toplam 31843Tablo L.7. Motorsuz Araçlara Ait BilgilerSon DurumRömork 270Yarı Römork 1866Genel Toplam 2136L.2.2. Demiryollarıİl sınırları içerisinde demiryolu taşımacılığı yapılamamaktadır.L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığıİlde bu tür taşımacılık yapılmamaktadır.L.2.4. Havayollarıİlde havaalanı bulunmadığından, havayolu ile taşımacılık yapılmamaktadır.L.3. Haberleşmeİl genelinde telefon hatları, % 40 yerüstü ve % 60 yeraltı şebeke sistemiyle abonelereulaştırılmaktadır. İlde, artan haberleşme ihtiyacının karşılanmasında, iletim (telefon, fax,internet) hatlarının binaların dışından taşınmalarından kaynaklanan görsel kirliliğin önlenmesiiçin çalışmalar sürdürülmektedir.L.4. İlin İmar DurumuŞırnak’ın ilk imar planı 1955 yılında yapılmıştır. Daha sonra l983 yılında imar planıyenilenmiştir. 1983 yılında yapılan imar planına göre l990 yılı nüfusu 26.130 kişi kabuledilmiştir. Bu imar planı brüt 127.85 ha’lık bir alanı kapsamaktadır. Bu imar planının ihtiyacıkarşılamaması üzerine GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığınca 05.04.1993 tarihindeonaylanan yeni bir imar planı yapılmıştır. Toplam 572.8 ha. alanda kabul edilen imar planıalanında 2005 yılı hedef nüfusu 46.184 kişi olarak kabul edilmiştir. Kent bütününde ortalamanet yoğunluk 282 ki/ha. brüt yoğunluk 82 ki/ha. olarak alınmıştır. Ancak 2000 yılında yapılannüfus sayımı 2005 yılında hedef alınan nüfusu yaklaşık olarak %20 geçmiştir. İmar planında118.675 ha bir alan ağaçlandırılacak alan olarak seçilmiştir. Bu alan hariç tutulduğunda brüt- 123 -

yoğunluk 103 ki/ha olmaktadır. İmar planı tasdikinden sonra Şırnak Belediyesince 2 adet imartadilatı yapılmıştır.Tablo L.8. İl merkezi imar planı içerisinde kalan alanın kullanım durumuAlan %Ağaçlandırılacak Alan %21Resmi Kurum Alanları %6Kara Yolu %8Kentiçi Yollar %18Park-çocuk parkı %6Konut Alanları %29Spor,su deposu, İlkokul Terminal vb. %12L.5. İldeki Baz İstasyonları SayısıŞırnak İl Mahalli Çevre Kurulu’nca 2004-2005 yılları içerisinde toplam 41 adet bazistasyonuna güvenlik sertifikası verilebilmesi için yer seçimi konusunda olumlu+olumsuzgörüş bildirilmiştir. İldeki toplam baz istasyonu sayısı hakkında bilgi mevcut değildir.Yararlanılan Kaynaklar- Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü, “Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri”,Diyarbakır,2001- Şırnak Belediye Başkanlığı, “Belediye Başkanlığı Envanter Verileri”, 2001- Şırnak Emniyet Müdürlüğü, “Emniyet Müdürlüğü Envanter Verileri”, 2001- Türk Telekomünikasyon A.Ş. , Türk Telekom Başmüdürlüğü, Şırnak, 2001- 124 -

(M). YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUSM.1. Kentsel ve Kırsal PlanlamaM.1.1. Kentsel AlanlarM.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna EtkileriŞırnak ili topraklarının batı kesimi yüzölçümünün ¾’ü, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Diclebölümünde yer alırken, geri kalan yüzölçümün ¼’ü ise Doğu Anadolu Bölgesi içinde kalır.İlin toplam alanı 7.172 km² dir. Batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında, ilin büyükbölümü akarsular tarafından derince yarılarak plato alanlarına dönüştürülmüştür. Dağlıkkesimlerde Güneydoğu Toroslar sistemine bağlı yüksek kütleler vardır. Şırnak ilinin DoğuAnadolu Bölgesinde kalan kısmında kışlar serttir. Kuzeyden gelen soğuk havalar kışın buyörenin sert ve karlı geçmesini sağlar. Karla örtülü gün sayısı, dolu ve sisli gün sayısı güneybölgesine göre fazladır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan kısmında kışlar daha ılıkfakat yazları aşırı sıcaktır.Şırnak ili, mevcut arazi varlığının %35’inde tarım yapılmaktadır. Bu araziler genellikle IV. veVI. sınıf toprak kabiliyetinde olan arazilerdir. İl merkezi çevresindeki araziler, genellikle ilinyüzey şekilleri engebeli, sarp yamaçlar, derin vadiler ve yüksek dağların ayırdığı plato veyaylalardan oluşmaktadır. Ancak güneyde, Cizre ve Silopi ilçelerinde geniş ovalar yeralmaktadır.Şırnak ili, Bakanlar Kurulu 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girenBayındırlık ve İskan Bakanlığı “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”nda gösterildiği gibibüyük oranda II. derece deprem bölgesi içinde kalmakla birlikte il içerisindeki Beytüşşebapve Uludere yerleşim alanları I. derece deprem kuşağında bulunmaktadır.M.1.1.2. Kentsel Büyüme DeseniŞırnak’ta arazi kullanım deseni ile ilgili olarak tarım sektörü, Şırnak ekonomisinde devlethizmetleri ve hayvancılık sektöründen sonra 3. sırada yer almaktadır. 5.922.353 da’lık ilyüzölçümünün 4.481.789 da.ı tarım alanlarından oluşmakla birlikte verimsizdir. Şırnak’tatarım alanlarının tamamına yakın bir bölümü (3.617.417 da)’ı tarla tarımındakullanılmaktadır. Şırnak’ta tarım sektöründe ileriye dönük olarak gerçekleştirilebilecek 3yatırım belirlenmiştir. Bunlar; seracılık, sebze ve kaba yem üreticiliğidir.Şırnak ili, orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise fakirdir. Toplamorman varlığı 258.040 ha’dır. Bu değer il yüzölçümünün %37.6’sına karşılık gelmektedir. İl,hayvancılıkta tarım gibi yeterince gelişmiş sayılmaz. Bu yapının oluşmasında tarıma uygunalanların sınırlı olması ve hayvancılığa elverişli yeterince çayır ve meraların bulunmamasıetkili olmaktadır. Hayvancılık genellikle yaylalık kesimde yapılmakta ve küçükbaşhayvancılık önem arz etmektedir. İlde hayvancılıktan elde edilen gelir büyük oranda canlıhayvan ticaretine dayanmaktadır. Şırnak ilinde hayvancılık sektöründe ileriye dönükyapılacak yatırımlar; et, süt ve küçükbaş hayvan besiciliğidir.Şırnak ekonomisinde ticaret; tarım, ulaştırma, haberleşme ve gelişmemiş olan sanayisektöründen sonra gelmektedir. Şırnak’ta her türlü tüketim mallarının alışverişi yapılmaklabirlikte, tarımsal ve hayvansal ürünler, inşaat malzemeleri ve ev araç gereçlerinin ticareti ilksırada yer almaktadır.- 125 -

M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanlarıİl genelinde planlı bir kentsel gelişme gözlenmemektedir.M.1.1.4. Kentsel Alanlarda YoğunlukTablo M.1. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfus yoğunluğuİlçeler Toplam MerkezNüfusuBucak veKöy NüfusuYüzölçümü( km 2 )NüfusYoğunluğuToplam 262.006 125.264 136.742 7.172 37Merkez İlçe 47.154 25.059 22.095 1.715 27Beytüşşebap 22.409 4.253 18.156 1.717 13Cizre 63.626 50.023 13.603 460 138Güçlükonak 12.878 3.305 9.573 660 20İdil 44.064 12.905 31.159 1.224 36Silopi 46.946 23.430 23.516 815 58Uludere 24.929 6.289 18.640 581 43M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlarıİlde eski kent dokusunun yenilenmesine yönelik yenileme imar planları bulunmamaktadır.M.1.1.6. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli AlanlarKent içinde yer alan tarihi, kültürel, arkeolojik ve turizm açısından değerli olan yerler, BölümF.5.15’te anlatılmıştır. Buralarda yapılan restorasyon ve yenileme çalışmalarıbulunmamaktadır.M.1.2. Kırsal AlanlarM1.2.1. Kırsal yerleşme DeseniŞırnak ili yerleşim alanı içerisinde mevcut durum itibariyle 6 ilçe ve bu ilçelere bağlı 235 köyve 6 bucak ile yerleşim deseni temel yapısını oluşturmaktadır.M.1.2.2. Arazi MülkiyetiŞırnak ilinin toplam arazi varlığı 7.172.040 hektardır. Bu arazi varlığının 1.631.268 hektarıtarım alanı, 1.028.330 hektarı mera, 1.936.437 hektarı tarıma elverişsiz alan oluşturmaktadır.M.2. Altyapıİl genelinde kanalizasyon sorunu tümüyle cözümlenmemiştir. Merkez ilçede kanalizasyonşebekesi l0.000 nüfusluk bir ilçe için projelendirilmiş, Şırnak’ın il olması ve yoğun göç almasısonucu artan nüfus ile birlikte yetersiz kalmaktadır.Kanalizasyonun deşarjı 500 Ø’lük, kollektör hatları 400 Ø’lük, merkez içi ana hatlar ise 200 Ølük döşendiği için merkez ihtiyacını karşılamadığı gibi tıkanmalar sık sık görülmektedir.- 126 -

Şırnak il merkezinde, yüzey suyu drenajı ile ilgili bir problem bulunmamaktadır. İnşa edilmişherhangi bir drenaj tesisi de mevcut değildir.Şırnak il merkezinin topoğrafyası mevcut kuru dere yatakları, kent içinde oluşacak yüzeysuyunu yaya araç trafiğine sakınca yaratmadan uzaklaştırmaya yeterli bulunmuştur.M.3. Binalar ve Yapı ÇeşitleriM.3.1. Kamu BinalarıKent merkezi içerisinde yer alan kamu kurum ve kuruluşlarına ait binalar, kent merkezi imarplanında toplu olmayıp merkezi yerleşimin değişik muhitlerine dağılmış durumdadır.Valilikbinası; Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü, Sivil Savunma Müdürlüğü Yazı İşleri Müdürlüğü,Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, Mahalliİdareler Müdürlüklerini bünyesinde içermektedir. Kentin 2. önemli yapısı Belediye Binasıolup bünyesinde Defterdarlık binasını da barındırmaktadır. Ayrıca Emniyet Müdürlüğü,Tekel, Müftülük Sosyal Hizmetler, Gençlik ve Spor, Kadastro, Tapu sicil, Köy Hizmetleri,Özel İdare, Milli Eğitim, Bayındırlık, Sağlık, PTT, Telekom, Tarım, Orman, Bağkur, SSK,Türkiye İş Kurumu, Sanayi ve Ticaret, Tedaş, Kültür, Turizm, Çevre Müdürlüklerinin binalarıayrı olup Betonarme tipi yapılardır.M.3.2. OkullarTablo M.2. İldeki ilköğretim okulları ve liselerin altyapı donanımı (Öğrenci başına bilgisayar,sınıf mevcudu, sosyal ve sportif tesislerin sayısı, kütüphanedeki kitap sayısı vb.)İLDEKİ İLKÖĞRETİM VE LİSELERİN ALTYAPI DONANIMI VE KULLANIMDURUMUOKUL ADIŞUBE.SFENBİL.LAB.BİLSAYARLBR.SKÜTÜPHANE S.İDARİİŞ.OD.S.İŞLİKDES.S.SINIF MEV.KİŞİBAŞINABLGS.S.KİTAP S.REH.OD.SDİĞERANASINIFİÇİNKOL.OD.S.MERKEZ 188 9 2 7 33 5 5 5 3KÖY 82 1 1 4 12 9SİLOPİ 150 3 7 5 32 1 5 4 5KÖY 70 1 2 29İDİL 73 3 4 5 14 2 2 11 2KÖY 101ULUDERE 16 1 2 9KÖY 77 1 1 34CİZRE 190 7 8 9 43 2 1 5 3KÖY 53 1 2 23 1 1 9BEYTÜŞ 38 3 3 2 15 1 1 1 1ŞEBAPKÖY 45 13GÜÇLÜ 22 2 2 2 1 1KONAKKÖY 21 1 1TOPLAM 1126 32 26 42 259 13 16 44 14LİSE VE DENGİ OKULLAR- 127 -

OKUL ADIŞUBE S.FEN BİL.LAB.FİZİK-KİMYALBR.BİLGİSA.LBR.MÜZİKOD.LBR.KÜTÜPHANEİD.İŞ.OD.S.İŞLİKOD.DERSHANEMERKEZ 56 1 1 4 1 1 14 5 1 8 6 1 3SİLOPİ 16 1 2 7 1 1 4 1İDİL 16 1 1 4 10ULUDER 9 1 3 1 2 1ECİZRE 54 1 4 2 2 4 13 1 2 9 1 1BEYTÜŞ- 10 1 2 2 1ŞEBAPGÜÇLÜ- 2KONAKTOPLAM 163 2 5 8 3 10 43 16 3 13 21 2 3REHBERLİKDİĞERATÖLYEANA SINIFİÇİN KUL.ODDAKTİYOGRAF OD.Tablo M.3. İlin meslek liseleri bilgi formuSN.İL-İLÇEMES. LİS.SAYISIÖĞRENCİSAYISIÖĞRETMENSAYISIÖZEL OK.ULSAYISISON EĞİTİM YILIMEZUN SAYISI1 MERKEZ 3 243 20 - 462 SİLOPİ 1 124 6 -3 İDİL -4 ULUDERE -5 CİZRE 1 152 27 - 486 BEYTÜŞŞEBAP -7 GÜÇLÜKONAK -TOPLAM 5 519 53 - 0İlde Dicle Üniversitesine bağlı bir Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır. Yüksekokul, Makine,Elektrik ve Bilgisayarlı Muhasebe bölümleri olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.Yüksekokulda mevcut 8 öğretim elemanı, 1999-2000 öğretim yılı toplam mezun öğrencisayısı 19, halen kayıtlı öğrenci sayısı 62’dir.Tablo M.4. İl’deki tüm öğretim kurumlarındaki öğrencilerin toplam sayısının çağ nüfusunagöre dağılımıİL –İLÇE1995VESON.1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 19851984VEÖN.TOPLAMMERKEZ 117 1509 1627 1815 1594 1404 1521 1153 751 284 67 50 11892SİLOPİ 274 1753 2031 2198 2256 1991 1766 1312 902 692 166 64 15405- 128 -

İDİL 178 1515 1875 1987 1788 1714 1598 722 468 126 11 13 11995ULUDERE 205 750 919 937 796 686 579 451 284 164 65 20 5856CİZRE 200 2355 2527 2510 2516 2483 2104 1668 994 298 60 39 17754BEYTÜŞ 125 378 592 558 620 553 351 213 163 61 10 9 3633ŞEBAPGÜÇLÜ 9 115 185 241 291 215 118 69 66 20 3 1332KONAKTOPLAM 1108 8375 9756 10246 9861 9046 8037 5588 3628 1645 382 195 67867Tablo M.5. İldeki mevcut öğrenci, derslik, öğretmen sayılarıSN. İL İLÇEİLKÖĞRETİM OKULLARIÖĞRENCİS.DERSLİK S.ÖĞRETMENS.ÖĞRENCİ S.LİSE VE DENGİOKULLARIDERSLİK S.ÖĞRETMENS.ANAOKULLARIÖĞRENCİ S.DERSLİK S.ÖĞRETMENS.1 ŞIRNAKMERKEZ7948 171 250 1021 56 69 148 8 91 // KÖY 3273 82 1042 ŞIRNAKSİLOPİ 11461 150 207 761 16 252 // KÖY 4119 70 873 ŞIRNAKCİZRE 14167 190 1062 54 553 // KÖY 2213 53 574 ŞIRNAKİDİL 4008 73 85 314 16 11 36 2 34 // KÖY 7133 101 1305 ŞIRNAKULUDERE1344 16 26 129 9 135 // KÖY 4477 77 1086 ŞIRNAKBEYTŞŞEBAP1903 38 47 192 10 96 // KÖY 2033 45 557 ŞIRNAKGÜÇLÜKONK 916 22 18 11 2 47 // KÖY 417 21 28TOPLAM: 65412 1109 2264 2482 164 131 184 10 12- 129 -

Tablo M.6. İldeki okul sayılarıİLÇE ANAOKULU 5 YILLIK 8 YILLIK LİSE MESLEK YÜKSEKİ.Ö.İ.Ö.LİSE OKULMERKEZ 2 11 3 2 1KÖY 12SİLOPİ 11 1 1KÖY 24İDİL 1 5 1KÖY 63ULUDERE 2 1KÖY 19CİZRE 10 3 1KÖY 22BEYTÜŞŞEBAP 4 1KÖY 19GÜÇLÜ-2 1KONAKKÖY 13TOPLAM 3 217 11 4 1Tablo M.7. Şırnak Merkez İlköğretim Okulları Bilgi Formu.NO123456789012OKULUN ADI1SINIF2.SINIF3.SINIF4.SINIF5.SINIF6.SINIF7.SINIF8.SINIFTOPLAMDRS.SYSÖĞRETMENSAYISIAtatürk İ.Ö.Ok. 183 129 139 105 79 77 64 776 12 19İstiklal İ.Ö.Ok. 136 144 132Mehmetçik İ.Ö.O 119 98 128Cumhuriyet İ.Ö.O 108 106 94Gazipaşa İ.Ö.Ok. 194 163 187İsmetpaşa İ.Ö.Ok. 102 83 87Orhan UYSAL İÖ. 122 79 65S.Ç.Oğlu İ.Ö.Ok. 105 94 80TG.Ömer KG.İÖO 87 75 88Rekabet Kur.İÖO. 206 186 134Mer.Kız YİBO. 35 65 69GENEL TOPLAM : 1397 1222 120310394611478490676119367107293 11184 8075 67124 19676 7052 4862 5847138 11370 65900 80898636610565525441885476360 877 22 2441 707 16 2057 634 18 2167 1183 25 4356 623 12 2232 540 17 2234 554 12 2223 422 13 13126 1184 27 3023 448 14 14583 7948 188 250- 130 -

Tablo M.8. Şırnak Merkez Anaokulları Bilgi Formu.NO12TOPLAMOKULUN ADISema KüçüksözAnaOkulu75.YılAnaokulu1.SINIF2.SINIF3.SINIF4.SINIF5.SINIF6.SINIF7.SINIF8.SINIFTOPLAMDRS.SYSÖĞRETMENSAYISI65 65 5 419 14 18 13 19 83 5 484 14 18 13 19 148 10 8M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleriİlde Merkez, Cizre, Silopi, İdil ilçelerinde olmak üzere 4 Devlet Hastanesi, Uludere veBeytüşşebap’ta ise birer Sağlık Merkezi bulunmaktadır. İlde özel hastane yoktur.İl genelinde 373 sağlık personeli bulunmaktadır. 4’ü kamu kuruluşlarında görevli toplam 7 dişhekimi bulunmakta, 2 İç Hastalıkları, 3 Genel Cerrahi, 2 Kadın Doğum, 3 Çocuk Hastalıkları,1 Ortopedi, 1 Kulak Burun Boğaz, 1 Göz, 1 Üroloji, 1 Kardiyoloji, 1 Beyin Cerrahi, 2 Ailehekimi olmak üzere toplam 18 uzman hekim görev yapmaktadır. Sadece özel çalışan uzmanhekim yoktur. 65 adet pratisyen hekimimiz vardır. 2000 yılı geçici nüfusa göre (367.474)4.427 kişiye 1 hekim düşmektedir.Tablo M.9. İldeki hastanelere ait verilerTESİSİN ADIBULUNDUĞU YERYATAKSAYISI2000 YATAKKULLANIMSAYISI- 131 -UZMANDOKTORPRATİSYENDOKTORDİŞHEKİMİSAYISI2000 YILIPOLİKLİNİKHİZMETİSUNULAN HASTASAYISICizre Devlet Hast. Cizre 75 3202 3 8 2 51.916Şırnak Devlet Hast. Merkez 50 1976 8 6 2 49.142Silopi Devlet Hast. Silopi 30 288 4 5 1 26.959İdil Devlet Hast. İdil 30 118 3 14.813Beytüşşebap Sağlık Merk. Beytüşşeba 4 3 14.987pUludere Sağlık Merk. Uludere 2 20.870TOPLAM 189 5584 15 27 5 178.687İlde toplam 34 eczane faaliyet göstermektedir. 25’i hizmete açık toplam 30 Sağlık Ocağı, 3’ühizmete açık toplam 35 Sağlık Evi bulunmaktadır. İkisi 112’ye ait olmak üzere 21 ambulansbulunmaktadır. Acil durumlarda 23. Jandarma Sınır Tümeni’nin helikopter imkanlarındanfaydalanılabilmektedir.Tablo M.10. İldeki mevcut sağlık kuruluşları ile yatak kapasiteleriDevlet Hastanesi SSK Hastanesi Sağlık Merkeziİlçesi Adet YatakKapasitesiAdet YatakKapasitesiAdet YatakKapasitesiSağlıkOcağıSağlıkEviMerkez 1 50 7 8Beytüşşebap 1 15 2 5

Cizre 1 75 4 4Güçlükonak 2 2İdil 1 30 4 5Silopi 1 30 5 9Uludere 6 2TOPLAM 4 185 1 15 30 35Tablo M.11.İlde kişi başına düşen sağlık personeli ortalamasıŞırnakHekim başına düşen ortalama nüfus 5181Diş tabibi başına düşen ortalama nüfus 68400Ebe başına düşen ortalama nüfus 4120Hemşire başına düşen ortalama nüfus 3081Sağlık Memuru başına düşen ortalama nüfus 3800Tablo M.12. Sağlık Ocağı ve Sağlık Evi durumuSağlık Ocağı SayısıSağlık Evi SayısıİlçesiAçık Kapalı Toplam Açık Kapalı ToplamMerkez 7 7 1 7 8Beytüşşebap 2 2 5 5Cizre 3 1 4 1 3 4Güçlükonak 1 1 2 2 2İdil 3 1 4 5 5Silopi 5 5 2 7 9Uludere 4 2 6 2 2Toplam 25 5 30 4 31 35M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesislerİldeki Tiyatrolar, Sinemalar, Müzeler, Galeriler, Kütüphaneler, KitapevleriŞırnak ilinde resmi ve özel hiçbir tiyatro, sinema, galeri, kitapevleri bulunmamaktadır. Cizreilçesinde ise İsmail EBUL-İZ müzesi bulunmaktadır. İlimiz Merkez, Cizre, Silopi ve İdil’debirer halk kütüphanesi mevcut olup, Silopi ve İdil Halk Kütüphaneleri, mülkiyeti Milli EğitimBakanlığına bağlı liselerin bir bölümünde, Cizre Halk Kütüphanesi ise mülkiyeti Belediyeyeait binada hizmet vermektedir. İl Halk Kütüphanesinde 1 müdür 1 kütüphaneci ve 1 memur,Cizre İlçe Halk Kütüphanesinde 1 memur ve 2 geçici memur, İdil’de 1 memur ve Silopi’de de1 geçici memur görev yapmaktadır. İl Halk Kütüphanesinde 9383, Cizre’de 6008, İdil’de3165 ve Silopi’de de 5051 kitap bulunmaktadır.- 132 -

Şırnak ilinde Kongre, Toplantı ve Kültür Merkezi bulunmamaktadır. Bu tür faaliyetler ŞırnakBelediye Başkanlığı Düğün Salonu ile Sanayi ve Ticaret Odası Başkanlığına ait salonlardagerçekleştirilmektedir.İldeki Mevcut Taşınmaz Kültür ve Doğa Varlıklarıİl merkezinde; Mehmet-i Ağa-i Sor Kasrı, Kasrik Boğazında kaya oyularak yapılan at üstündeinsan figürü, Dara Mezrasında Kilise harabeleri, Kasrik KöprüsüCizre’de; Babil Suru (Kebeli Köyünde) bulunmaktadır. Cizre kalesi, Çağlayan Kalesi, SaidBey Kalesi, Çeko Kalesi, Finik Kalesi, Kırmızı Medrese, Mirabdal Medresesi, SüleymaniyeMedresesi, Mecidiye Medresesi, Şezeh Medresesi, İsmail Ebul-İz Müzesi, Ulu cami, NuhCami, Mecidiye Cami, Süleymaniye Cami, Mushafıres Cami, Mirabdal Cami, Yafes Köprüsü,Akabin Köprüsü, Mem-u zin Türbesi, Hazreti Nuh (As) TürbesiSilopi’de; Çağlayan Köyü Surları, Eski CamiGüçlükonak’ta; Finik Suru (Damlarca Köyü) kayaya oyulmuş heykel, kaya kabartmalarıİdil’de; Meryem Ana (Mor Gabriyel) Kilisesi, Timur Çeşmesi, Öğündük Kilisesi, ÇağlayanBoğazı KilisesiUludere’de; Beyaz Köprü.Beytüşşebap’ta; Kaya oymaları içinde insan ve hayvan figürleri bulunmaktadır.M.3.5. Endüstriyel YapılarSanayi ve Teknoloji bölümünde incelenmiştir.M.3.6. Göçer ve hareketli barınaklarKonu ile ilgili bilgi mevcut değildir.M.3.7. Otel- Motel ve Turizm Amaçlı Diğer TesislerMerkez ve bağlı ilçelerinde iki adet turizm belgeli ve beş adet belediye belgeli tesismevcuttur. Bu tesislerde kullanılan yapı malzemeleri ve çevreyle uyumu hakkında yapılmışbir çalışma bulunmamaktadır.M.3.8. Bürolar ve Dükkanlarİlde önemli sayılabilecek büyüklükte ticaret merkezi bulunmamaktadır. Kurulu bulunanşirketlerin tamamına yakını birden fazla amaç için kurulduklarından bu firmaların sektöreldağılımı sağlıklı bir şekilde yapılamamıştır. Ancak ilde gıda, petrol, nakliyat, turizm, tekstil,inşaat, elektrik, elektrik, iletişim, oto yedek parçası alanlarında faaliyet gösteren 1034 LimitedŞirket, 37 Anonim Şirket bulunmaktadır.M.3.9. Kırsal Alanda YapılaşmaKırsal alandaki yerleşim şekli köy ve mezra biçimindedir. Kırsal kesimdeki yapılar Kargir,yarı yığma şeklinde olup müstakil yapılaşma mevcuttur.Yapılarda kullanılan malzemeler; doğal taş, çimento ve kumdur. Ancak son zamanlarda köyedönüş projesi ile uygulamaya konulan plan çerçevesinde yeni modern iki katlı karkas yapışeklinde köy evleri mevcuttur.- 133 -

M.3.10. Yerel Mimari Özelliklerİlde özellikle Cizre ilçesinde eski tarihi binalar kendine özgü mimari özellik taşımaktadır. Butarihi binalarda yerel yapı taşları kullanılmıştır. (Cizre Ulu cami, İdil Meryem Ana Kilisesi,Cizre Surları)M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyallerİlçelere Göre İnşaat Sektörü Ham Madde Kaynaklarının Nereden Temin EdildiğiCizre İlçesi: İlçede yapılan inşaatlarda kullanılan hammadde kaynakları olarak, ÇimentoMardin Çimento Fabrikasından, Demir İskenderun Demir Çelik Fabrikasından, Kum-Çakıl,Dicle Nehri kenarında faaliyet gösteren kum-çakıl ocaklarından, Tuğla, ilçede faaliyetgösteren tuğla fabrikası ile Diyarbakır ve Batman illerinde bulunan tuğla fabrikalarındantemin edilmektedir.Silopi İlçesi: İlçede inşaatlar kişilerin bireysel çabalarıyla yapılmakta olup inşaatlar içinlüzumlu ham maddelerin büyük bir bölümü il sınırları dışında diğer illerden teminedilmektedir. Kum ihtiyacı, Dicle nehrinden nehri kenarında faaliyet gösteren kumocaklarından temin edilmektedir. Çimento, Mardin ve Urfa’daki çimento fabrikasından teminedilmektedir.İdil İlçesi: İnşaatların ham maddeleri Mardin, İskenderun, Cizre, Batman ve Diyarbakır’dantemin edilmektedir.Güçlükonak İlçesi: Çimento, demir ve diğer inşaat malzemeleri Cizre ilçesinden, kum ilçedengeçen Dicle nehrinden temin edilmektedir.Uludere: Şırnak ili Cizre ve Silopi ilçelerinden temin etmektedirler.Beytüşşebap: İlçenin inşaat sektörü hammadde kaynak ihtiyaçları, İskenderun, Gaziantep,Mardin, Diyarbakır, Cizre ve Şırnak’tan karşılanmaktadır.M.4. Sosyo-Ekonomik yapıM.4.1. Göçlerİlde, tarımsal ve hayvansal ürünlerden elde edilen katma değerin düşük olması, ayrıcasanayileşmenin gerçekleşmemesi, milli gelirden alınan payın çok az olması ve güvenlik gibinedenlerle, özellikle kırsal kesimden ilçe merkezlerine ve diğer illere göç söz konusudur.Tablo M.13.1985-1990 arasında içegöç, dışa göç, net göç ve net göç hızı (DİE Şırnak verileri)Nüfus TÜRKİYE G. DOĞU A. ŞIRNAKİçe göç 4 065 173 211 653 9 368..Toplam göç içindeki pay, ‰ 1 000 52 2..1990 nüfusu içindeki pay, ‰ 80 49 44Dışa göç 4 065 173 355 819 14 533..Toplam göç içindeki pay, ‰ 1 000 88 4..1990 nüfusu içindeki pay, ‰ 80 82 68Net göç (1) - -144 166 -5 165Net göç hızı, ‰ (2) - -33 -24- 134 -

(1) Türkiye toplamında iç göç dış göçe eşittir.(2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıştır.M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik)Göçebe işçiler ve ikamet yerleri hakkında bilgi bulunmamaktadır.M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet DağılımıBu konu ile ilgili bilgilere M.1.2.2. de değinilmiştirM.4.4. Konut Yapım Süreçleriİlin Konut İhtiyacı (İlçelere Göre)Cizre İlçesi: İlçenin dışarıdan aldığı büyük göç ile birlikte nüfus yoğunluğu artmış ve ciddi birkonut sorununu da beraberinde getirmiştir. İlçe merkezi genelinde son zamanlarda çok katlıbinalar yapılmaya başlanmıştır. Özellikle dışardan gelen devlet memurlarının konut sorununugidermek için kooperatiflerde artış gözlenmektedir.Silopi İlçesi: Silopi ilçe merkezi gelişmesini sürdürmekte olan bir şehir merkezi olup bugelişmeye paralel olarak ta konut ihtiyacı artmaktadır. 15.000 olduğu tahmin edilen mevcutkonut sayısına ilaveten her yıl % 10 bir konut ihtiyacı olabileceği düşünülmektedir.Bununla beraber İdil, Güçlükonak, Uludere ve Beytüşşebap ilçelerinde de konutlaşmagelişimi, ihtiyacı karşılayacak derecede değildir.M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleriİlde gecekondulaşma gözlenmemektedir.M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel EtkileriM.5.1. Binalarda Ses İzolasyonuBu konuda herhangi bir bilgi mevcut değildir.M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonlarıİlde havaalanı bulunmamaktadır.M.5.3. Ticari ve Endüstriyel GürültüBu alanda herhangi bir çalışma mevcut değildir.M.5.4. Kentsel AtıklarKonu ile ilgili bilgilere N.7 kısmında değinilmiştir.M.5.5. Binalarda Isı YalıtımıHerhangi bir bilgi mevcut değildir.- 135 -

M.6. NüfusM.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğişimiTablo M.14. 1990 yılı genel nüfus sayımı300.000250.000200.000150.000100.00050.0000Şehir Merkezi Köyler ToplamMerkezBeytüşşebapCizreGüçlükonakİdilSilopiUludereGENEL TOPLAMİlçenin Adı İlçe Merkezi Köy ToplamNüfusuMerkez 25.059 22.095 47.154Beytüşşebap 4.253 18.156 22.409Cizre 50.023 13.603 63.626Güçlükonak 3.305 9.573 12.878İdil 12.905 31.159 44.064Silopi 23.430 23.516 46.946Uludere 6.289 18.640 24.929Genel Toplam 125.264 136.742 262.06Yıllıknüfusartışı:%4.3km²’yedüşennüfus:37Tablo M.15. 1997 yılı genel nüfus sayımıŞehirMerkezi350.000300.000250.000200.000150.000100.00050.0000KöylerToplamŞehir Merkezi Köyler ToplamYıllık nüfusartışı: %4.2Merkezkm²’ye düşennüfusBeytüşşebap: 45CizreGüçlükonakİdilSilopiUludereGENEL TOPLAMİlçenin İsmi- 136 -

Merkez 51.129 17.024 68.153Beytüşşebap 5.550 13.071 18.621Cizre 63.344 11.508 74.852Güçlükonak - 6.594 6.594İdil 22.116 33.942 55.058Silopi 39.749 23.279 63.028Uludere 6.144 24.086 30.230Genel Toplam 187.032 129.504 316.536Tablo M.16.2000 yılı genel nüfus sayımı geçici sonucu400.000350.000300.000250.000200.000150.000100.00050.0000Şehir Merkezi Köyler ToplamMerkezBeytüşşebapCizreGüçlükonakİdilSilopiUludereGENEL TOPLAMİlçenin Merkezi Şehir Merkezi Köyler ToplamMerkez 53.404 17.891 71.955Beytüşşebap 6.364 14.332 20.696Cizre 72.312 12.440 84.752Güçlükonak 3.844 2.515 6.359İdil 20.597 49.041 69.638Silopi 54.164 24.629 78.793Uludere 8.196 27.745 35.941Genel Toplam 218.881 148.593 367.4742000 Yılı Genel Nüfus Sayımı geçici sonuçlarıdır.Yıllık nüfusartışı: %5.4km²’ye düşennüfus : 52M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre DeğişimiTablo M.17. Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus (1990)Nüfus TÜRKİYE G.DOĞU A. ŞIRNAKToplam 56 473 035 5 158 013 1 001 455.....Erkek 28 607 047 2 633 151 515 980.....Kadın 27 865 988 2 524 862 485 475.......Yaş grubu..........0-04 5 954 744 816 978 161 881...............Erkek 3 052 255 422 542 83 909...............Kadın 2 902 489 394 436 77 972..........05-09 6 899 209 869 892 173 558...............Erkek 3 541 409 453 073 91 105- 137 -

...............Kadın 3 357 800 416 819 82 453..........10-14 6 891 399 745 505 144 690...............Erkek 3 560 900 393 692 77 139...............Kadın 3 330 499 351 813 67 551..........15-19 6 216 469 584 293 113 329...............Erkek 3 165 061 295 327 58 809...............Kadın 3 051 408 288 966 54 520..........20-24 5 095 504 448 858 85 935...............Erkek 2 581 153 229 925 43 034...............Kadın 2 514 351 218 933 42 901..........25-29 4 813 127 370 570 73 038...............Erkek 2 435 765 187 856 37 650...............Kadın 2 377 362 182 714 35 388..........30-34 4 086 309 275 856 54 158...............Erkek 2 096 899 138 785 27 399...............Kadın 1 989 410 137 071 26 759..........35-39 3 490 064 233 971 45 485...............Erkek 1 784 121 115 293 22 931...............Kadın 1 705 943 118 678 22 554..........40-44 2 788 424 186 242 36 227...............Erkek 1 418 784 89 928 17 891...............Kadın 1 369 640 96 314 18 336..........45-49 2 201 159 146 023 27 381...............Erkek 1 111 113 73 296 13 757...............Kadın 1 090 046 72 727 13 624..........50-54 2 018 968 135 190 25 473...............Erkek 980 115 64 086 12 407...............Kadın 1 038 853 71 104 13 066..........55-59 1 940 521 109 919 19 186...............Erkek 993 402 57 639 10 014...............Kadın 947 119 52 280 9 172..........60-64 1 615 293 96 350 17 664...............Erkek 768 547 46 063 8 573...............Kadın 846 746 50 287 9 091..........65-69 993 087 56 262 9 021...............Erkek 471 479 27 024 4 355...............Kadın 521 608 29 238 4 666..........70-74 546 091 34 332 6 335...............Erkek 242 572 15 229 2 923...............Kadın 303 519 19 103 3 412..........75-79 440 924 17 438 2 916...............Erkek 204 665 8 559 1 454...............Kadın 236 259 8 879 1 462..........80-84 262 324 15 146 2 626...............Erkek 105 386 6 892 1 289...............Kadın 156 938 8 254 1 337- 138 -

..........85+ 174 937 11 758 2 014...............Erkek 67 040 5 773 1 015...............Kadın 107 897 5 985 999..........Bilinmeyen 44 482 3 430 538...............Erkek 26 381 2 169 326...............Kadın 18 101 1 261 212M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus YoğunluklarıTablo M.18. İl’de ilçelere göre şehir ve köy nüfusu ve nüfus yoğunluğuToplamŞehirKöyKöy Nüfusu Şehir NüfusuNüfusuNüfusuT T TToplam 367.474 218.881 148.593 % 59.57 % 40.43Merkez İlçe 71.295 53.404 17.891 % 74.90 % 25.20Cizre 84.752 72.312 12.440 % 85.32 % 14.68Silopi 78.793 54.164 24.629 % 68.74 % 31.26İdil 69.638 20.597 49.041 % 29.57 % 70.43Uludere 35.941 8.196 27.745 % 22.80 % 77.20Beytüşşebap 20.696 6.364 14.333 % 30.30 % 69.70Güçlükonak 6.359 3.844 2.515 % 60.44 % 39.56Not: 2000 yılı geçici nüfus sayımına göre düzenlenmiştirM.6.4. Nüfus Değişim OranıNüfus artışının en büyük nedeni doğum oranının Türkiye ortalamasının üstünde olmasıdır.Yıllara göre nüfus artış oranları M.6.1’de açıklanmıştırM.6.5. Yer Değiştirme OlaylarıMevcut bilgiler M.4.1’de belirtilmiştir.M.6.6. Turizm ve SeyahatHerhangi bir bilgi mevcut değildir.M.6.7. İşsizlik1998 yılı itibariyle İş ve İşçi Bulma Kurumuna yapılan başvurular ve işe yerleştirilenlerinsayısıERKEKKADINYıl içinde yapılan başvuru 87 -Yıl içinde alınan açık işçi 7 -Yıl içinde işverene yapılan takdim 80 -Yıl içinde işe yerleştirme 2 -1996’ya devreden işgücü 1105 62Devreden işgücünden işsizler 1105 62- 139 -

Yararlanılan Kaynaklar- Belediye Başkanlığı, Şırnak, “İl Gelişme Planı-2001”- Devlet İstatistik Enstitüsü Şırnak Verileri- İl Kültür Müdürlüğü ,” İl Kültür Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak, 2001- İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, “Şırnak İli Envanter Çalışması” 2001- İl Sağlık Müdürlüğü ,” İl Sağlık Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak, 2001- İş ve İşçi Bulma Kurumu Envanter Verileri- Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü ,” Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü EnvanterVerileri”, Şırnak, 2001- Milli Eğitim Müdürlüğü ,” Milli Eğitim Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak, 2001- 140 -

(N) ATIKLARN.1. Evsel Katı AtıklarŞırnak ilinde kişi başına düşen katı atık 0.75 kg olup günlük olarak merkezde 40 ton atıkoluşabilmektedir. Oluşan atıkların cinslerine göre miktarları hakkında bilgi bulunmamaktadır.Oluştuğu kaynaklara göre % 60’ı hayvansal atık % 40’ı evsel atıktan oluşmaktadır.İlimiz merkezi için ise Şırnak-Cizre Karayolu üzeri Küçük Sanayi Sitesi 1,5 kmkuzeybatısında bulunan 8.4 ha’lık alan üzerinde; T.C. Başbakanlık Güneydoğu Anadoluprojesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından hazırlanan Katı atık Düzenli Depolamatesisi ÇED Ön Araştırma Raporu için ÇED Gerekli Değildir kararı verilmiştir.N.2. Tehlikeli ve Zararlı AtıklarŞırnak ilinde sanayi gelişmediğinden tehlikeli ve zararlı atıklar oluşmamaktadır.N.3. Özel AtıklarN.3.1. Tıbbı AtıklarTablo N.1. İl merkezinde tıbbi atık üreten tesis adı ve miktarlarıTıbbı Atık Üreten Tesis AdıMiktarıŞırnak Devlet Hastanesi6 Torba/günAna Çocuk Sağlığı Merkezi1 Torba/gün1Nolu Sağlık Ocağı1 Torba/gün2 Nolu Sağlık Ocağı 1 Torba/günOluşan atıklar, evsel atıklarla birlikte toplanıp çöp alanına dökülmektedir.N.3.2. Atık YağlarŞırnak ilinde Karadeniz Enerji, İdil Enerji ve İdil-II Enerji San. ve Tic. A.Ş. Mobil ElektrikSantrallerinde oluşan atık yağların tekrar geri dönüşümü yapılmaktadır.N.3.3. Pil ve Akülerİl genelinde bu tür atıklar ayrı toplanmamaktadır. Geri kazanımı bulunmamaktadır. Belediyetarafından evsel atıklar ile toplanıp atılmaktadır.N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan KüllerŞırnak ili sınırları içerisinde cips ve diğer yakma fırınları bulunmamaktadır.N.3.5. Tarama ÇamurlarıŞırnak ilinde bu tür atıkları oluşturan işletmeler bulunmamaktadır.N.4.Diğer Atıklar- 141 -

Şırnak ilinde hayvan kadavraları ve radyoaktif atık oluşturan tesisler bulunmamaktadır. Ancakmezbahanelerde oluşan az miktarda atıklar Belediye vasıtasıyla çöp sahasına taşınmaktadır.N.5. Atık YönetimiN.6. Katı Atıkların Miktar ve KompozisyonuN.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonlarıŞırnak il merkezinde biriktirilen katı atıklar günlük olarak 6 adet açık kasalı ve 1.50 tonkapasiteli traktör ve 2 adet 8 ton kapasiteli çöp araçlarıyla toplanıp, il merkezine 5 kmuzaklıktaki Segürük mevkiine boşaltılmaktadır. Kişi başına toplanabilen günlük çöp miktarı0.75 kg civarındadır. Şırnak il merkezinde katı atık yaklaşık %60 hayvan dışkısı, %40 evselatıktan oluşmaktadır. Çöp noktası değiştirilerek mevcut biriktirme noktasından 2 km.uzaklığa dökülmesi sağlanmıştır.Biriktirme merkezlerinde görüntü ve koku sorunları bulunmaktadır.N.8. Atıkların Bertaraf YöntemleriN.8.1. Katı Atıkların Depolanmasıİl ve ilçelerde oluşan katı atıklar, belediyeler tarafından toplanarak depo alanlarındadüzensiz depolanmaktadır.N.8.2. Atıkların YakılmasıKonu ile ilgili veri mevcut değildir.N.8.3. KompostKonu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve DeğerlendirmesiŞırnak ili genelinde atıkların geri kazanımı için, ayıklama ve geri kazanım tesisibulunmamaktadır.N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileriİlde atık depolama tesisinde ayıklama, yakma, kompostlaştırma vb. sistemlerbulunmamaktadır.Şırnak genelinde katı atıklar düzensiz bir şekilde toplanıp depolanmaktadır. İlde artan nüfusile birlikte toplam atık miktarı da büyük boyutlara ulaşmaktadır. İlde, Belediyelerin yeterikadar temizlik araç gerecine sahip olmaması, çöp varillerinin eksikliği, açık çöp alanlarınınoluşmasına neden olmaktadır. Birer hastalık yuvası olan bu yerler toplumun sağlığını olumsuzyönde etkilemektedir. Ayrıca bu açık çöp alanları, küçük yaşta çocukların oyun oynadığı veyadönüşümü olabilecek çöpleri topladıkları yerler olmuştur. Bunlara ek olarak özelliklebüyükbaş hayvanların bu alanlardan beslenmesi sonucu önemli sağlık sorunlarıoluşabilmektedir.- 142 -

Çöplerin türlerine göre ayrıldığı çöp varillerinin olmayışı, geri dönüşümü olabilecek atıklarınkaybına neden olmakta ve ülke ekonomisi açısından kayıp oluşturmaktadır.Yararlanılan Kaynaklar- Belediye Başkanlığı, Şırnak, “İl Gelişme Planı-2001”- 143 -

(O). GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMO.1. Gürültüİnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere gürültü denir. Gürültükirliliğine zemin oluşturan faktörler arasında; sanayileşme, plansız kentleşme, hızlı nüfusartışı, bu konuda yeterli eğitimin verilmemesi ve ekonomik imkansızlıklar sayılabilir. Kentgürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin yersiz ve zamansızklakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkangürültüler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler,zamansız yapılan bakım-onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanan gürültüler, insanlarınişitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesinibozmakta, iş verimini azaltmaktadır.O.1.1. Gürültü KaynaklarıO.1.1.1. Trafik GürültüsüTrafik insanı olumsuz etkileyen en önemli gürültü kaynaklarından birisidir. İlde taşıt sayısı ilegürültü düzeyleri Tablo O.1.’de verilmiştir.Tablo O.1. İldeki taşıt sayısı ve gürültü düzeyleriAraçlarAraçSayısıGürültüDüzeyleri dBAMotorsiklet Toplam 333 80Otomobil Toplam 2160 75Minibüs Toplam 513 85Otobüs Toplam 51 85Kamyonet Toplam 443 85Kamyon Toplam 18072 85Traktör Toplam 1351 120Çekici Toplam 7247 85Tanker Toplam 1572 85Arazi Taşıtı Toplam 38 85O.1.1.2. Endüstri GürültüsüEndüstri faaliyetlerinden kaynaklanan gürültü, daha çok o işyerinde çalışanları rahatsızetmektedir.O.1.1.3. İnşaat Gürültüsüİnşaat gürültüsü, diğer gürültü kaynaklarına göre süreklilik göstermez, fakat olduğu zaman daönemli derecede rahatsız edicidir.- 144 -

O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan GürültülerGürültü Kontrol Yönetmeliği’ne göre, gürültüye duyarlı alanlar ve gelecekte yapılacakplanlamalar için temel kriter 35 dBA alınmıştır.Tablo O.2. Yerleşim bölgeleri gürültü sınır değerleriBölge TanımıTemel Kriter leq: 35dBA – 45 dBA1.Bölge: Şehir dışı konut(Trafikten uzak) 02.Bölge: Şehir konutları-Şehir konut alanı+5(Trafik akımına 100 m. uz.)+10Şehir konut alanı, anayol, işyerleri+153.Bölge: Şehir merkezi konut alanıAnayollar, işyerleri (Trafik akımına 20 m. uz.) +204.Bölge: Endüstri bölgesi veya ağır vasıta veotobüsün geçtiği anayollar +25Kaynak: Gürültü Kontrol YönetmeliğiO.1.2. Gürültünün Çevreye Olan EtkileriO.1.2.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye EtkileriKonu ile ilgili bilgi mevcut değildir.O.1.2.2. Sosyal Çevreye EtkisiKonu ile ilgili bilgi mevcut değildir.O.1.3. Gürültünün insanlar Üzerine EtkileriO.1.3.1. Fiziksel EtkisiGürültünün işletme sistemine etkileri geçici ve kalıcı olarak iki ayrı bölümde incelenebilir.Geçici etkilerin en çok karşılaşılanı geçici işitme eşiği kayması veya duyma yorulması olarakbilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıptır.Etkileşimin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmadan tekrargürültüden etkilendiği durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır. Kalıcı işitme kaybıbaşlangıçta 4000 Hz.-6000 Hz. arasında oluşur, ilerleme halinde ise bu aralık dışındaki hemalçak hem de yüksek frekanslara da yayılır.İşitme kaybının kalıcı ya da geçici olması ve kaybın derecesi, etkisinde kalınan gürültünündüzeylerine, frekans içeriklerine ve etkilenim süresine bağlı olarak hesaplanabilen yaşlanmaile oluşan işitme kaybı için düzeltme yapıldıktan sonra gerçek değerlendirme yapılabilir.O.1.3.2. Fizyolojik Etkisi- 145 -

Gürültü, kişilerde en önemli stres kaynaklarından biridir. Ani olarak duyulan gürültüdüzeyleri kişilerin kalp atışlarında, solunum hızında, kan basıncında, metabolizmasında,görme keskinliğinde ve hatta derisinin elektrik direncinde değişiklikler oluşturmaktadır.Yüksek düzeyde gürültünün etkisinde kalan kişilerde, yüksek kan basıncı oluştuğu ve budurumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış durumdadır. Uykusuzluk, gürültününneden olduğu rahatsızlıkların en önemlilerindendir. Ek olarak; gürültünün migren, ülser, kalpkrizi, dolaşım bozuklukları türünden rahatsızlıklara neden olabileceği ileri sürülmekle birlikte,kulakta yaptığı tahribat dışında bu tür hastalıklarla doğrudan ilişkisi kanıtlanmış değildir.O.1.3.3. Psikolojik EtkiBulunan ortamda, fonksiyonlar için belirlenmiş gürültü düzeylerini aşan gürültünün etkisindekalan kişiler rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta, tedirginlik ve sinirlilik hali gürültünün etkisikalktıktan sonra devam edebilmektedir. Belirlenen düzeylerin aşıldığı durumlarda yorgunlukve zihinsel etkinliklerde yavaşlama gözlenmektedir. Ani olarak yükselen gürültü düzeyleriinsanlarda korku yaratabilmekte, gürültüden etkilenim sürse bile daha sonra normale dönüşolmaktadır.O.1.3.4. Performans Etkisiİş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin engellenmesi gibi etkişeklindedir. Etkisinde kalınan gürültü nedeniyle belli bir frekans aralığında oluşan kalıcıişitme kaybı diğer frekanslardaki seslerin duyulmasını ve algılanmasını engellemez, ancak birtakım fonksiyonların engellenmesine neden olabilir.Gürültünün iş verimliliği ve üretkenlik ile ilgili etkileri konusunda yapılan araştırmalar,karmaşık işlerin yapıldığı ortamların sessiz, basit işlerin yapıldığı ortamların ise birazgürültülü olması gerektiğini göstermiştir.O.2. TitreşimKonu ile ilgili bilgi mevcut değildir.Yararlanılan Kaynaklar- T.C. Çevre Bakanlığı, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 11.12.1986 tarih ve 19308 sayılı ResmiGazete- T.C. Çevre Bakanlığı, Türkiye Çevre Atlası-96, Ankara-1997- 146 -

P.AFETLERP.1.Afet OlaylarıP.1.1. DepremlerGüneydoğu Anadolu Bölgesi içindeki fayların bir çoğunun geçmişte ve günümüzde aktifolduğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki bir çok yerleşim alanında önemli hasarlara yolaçan depremler oluşturduğu bilinmektedir.Şırnak ili, Bakanlar Kurulu’nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girenBayındırlık ve İskan Bakanlığı “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası” nda gösterildiği gibibüyük oranda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmakla birlikte, il içerisindeki Beytüşşebapve Uludere yerleşim alanları 1. Derece Deprem Kuşağında bulunmaktadır.İl sınırları içerisinde ise son yüzyılda şiddetli, büyük ve zararlı bir deprem olmamıştır. Ancakufak çaplı yer sarsıntıları olmaktadır.Şekil 6. Şırnak İli Deprem Bölgeleri HaritasıTablo P.1. Bölgede meydana gelen depremlere ilişkin bilgiler (Kandilli Kayıtları)Tarih Saat Şiddeti29.03.1907 10:00 38.40 42.10 0 4.928.09.1908 06:28 38.00 44.00 0 6.027.01.1913 19:38 38.38 42.23 10 5.4- 147 -

28.02.1915 12:47 37.70 43.10 0 5.325.07.1924 21:39 38.00 43.00 0 4.915.10.1929 04:45 38.00 42.00 0 4.916.04.1930 21:25 38.06 43.66 20 4.506.05.1930 07:03 37.21 44.57 10 5.506.05.1930 22:34 37.98 44.48 70 7.607.05.1930 04:58 37.98 44.48 0 4.307.05.1930 05:42 37.98 44.48 0 4.207.05.1930 09:29 37.98 44.48 0 4.507.05.1930 13:47 37.98 44.48 0 4.908.05.1930 05:29 37.98 44.48 0 4.808.05.1930 14:23 37.98 44.48 0 5.108.05.1930 15:05 37.98 44.48 0 5.409.05.1930 01:43 37.98 44.48 0 4.609.05.1930 08:00 37.98 44.48 0 4.409.05.1930 21:08 37.98 44.48 0 4.510.05.1930 21:43 37.55 44.25 10 4.910.05.1930 23:59 37.98 44.48 0 4.214.05.1930 02:59 37.98 44.48 0 4.321.05.1930 13:50 37.98 44.48 0 4.823.05.1930 09:48 37.98 44.48 0 5.229.05.1930 17:15 37.98 44.48 0 5.509.07.1930 04:35 37.98 44.48 0 4.921.08.1930 06:55 37.98 44.48 0 4.724.12.1931 23:00 37.39 44.79 40 4.821.03.1932 19:53 36.56 41.65 40 4.212.11.1934 07:19 38.54 41.00 50 5.702.11.1935 18:18 36.50 42.50 0 4.817.03.1940 09:08 38.22 42.83 10 4.823.09.1940 13:14 37.00 43.00 0 4.902.12.1941 05:02 37.50 41.00 0 5.029.11.1943 18:45 38.25. 41.54 0 4.817.02.1944 18:36 37.30 42.00 0 4.621.07.1945 01:03 38.41 43.76 60 4.929.07.1945 08:56 38.00 43.00 0 4.919.04.1947 17:39 37.80 43.31 40 5.012.10.1948 12:57 38.50 41.50 0 4.613.10.1949 10:26 36.75 44.47 70 5.125.11.1950 17:18 37.07 42.48 60 4.915.03.1951 10:01 38.40 44.00 0 4.826.10.1958 12:40 37.39 44.58 50 4.729.08.1950 10:40 38.55 41.29 50 4.820.02.1960 14:40 38.56 41.58 70 4.421.02.1960 09:29 38.49 41.52 40 4.824.02.1960 18:55 38.38 41.67 10 4.219.03.1960 14:53 36.64 41.27 10 4.5- 148 -

19.04.1961 14:20 38.30 44.90 20 4.527.04.1966 19:48 38.14 42.52 28 5.102.05.1966 13:55 38.10 42.61 55 4.502.05.1966 20:40 38.10 42.75 49 4.202.05.1966 23:12 38.10 42.50 50 4.803.05.1966 20:34 38.01 42.80 76 4.109.05.1966 04:31 38.30 42.30 92 4.709.05.1966 04:34 38.27 42.34 33 4.714.06.1966 02:45 38.16 42.86 39 4.419.08.1966 21:38 38.40 41.20 72 4.519.09.1966 02:03 38.30 42.52 35 5.211.06.1968 06:09 38.15 42.85 53 5.110.08.1968 04:28 37.00 43.13 42 5.117.10.1969 14:39 36.68 43.64 40 4.101.07.1971 12:13 36.36 43.46 45 5.016.07.1972 02:46 38.23 43.36 46 4.930.01.1973 07:52 38.13 42.38 19 4.130.08.1973 07:36 37.96 42.75 45 4.705.11.1973 20:12 38.01 43.07 69 4.406.01.1974 21:37 38.28 42.92 28 4.318.02.1974 18.23 37.50 43.40 24 4.017.11.1974 03:25 36.63 42.71 57 4.106.09.1975 09:20 38.51 40.77 32 7.806.09.1975 10:11 38.60 40.80 66 4.406.09.1975 10:13 38.55 40.58 47 4.906.09.1975 10:31 38.55 40.50 48 4.206.09.1975 10:52 38.46 40.82 47 5.106.09.1975 12:10 38.33 40.56 2 4.806.09.1975 12:24 38.44 40.48 44 4.406.09.1975 13:20 38.42 40.90 31 4.206.09.1975 22:42 38.38 40.42 32 4.310.09.1975 05:42 38.40 40.30 33 4.211.09.1975 09:40 38.40 40.30 53 5.212.09.1975 00:41 38.43 40.55 25 4.616.09.1975 12:51 38.51 40.64 35 4.317.09.1975 00:14 38.64 40.83 29 4.217.09.1975 11:21 38.41 40.47 38 4.621.09.1975 20:06 38.39 40.63 18 4.503.10.1975 14:58 38.45 40.66 50 4.608.11.1975 12:54 38.50 40.40 51 4.314.11.1975 12:32 38.65 40.75 45 4.715.11.1975 06:45 38.49 40.63 50 4.730.12.1975 14:36 38.62 40.50 28 4.530.12.1975 16:00 38.47 40.28 40 4.513.01.1976 20:58 38.60 40.70 68 4.309.07.1976 09:34 38.29 40.41 10 4.4- 149 -

22.08.1976 03:04 38.58 40.55 44 4.205.09.1976 22:07 38.51 40.94 17 5.008.10.1976 17:11 38.52 40.59 27 4.830.12.1979 10:56 38.40 42.60 33 4.411.07.1980 12:33 38.54 40.83 53 5.102.09.1981 20:30 36.33 44.30 33 4.101.01.1982 19:30 37.24 42.61 10 4.828.01.1982 09:36 37.24 43.60 33 4.309.12.1982 22:31 38.42 40.61 41 4.911.12.1982 16:25 38.43 40.58 33 4.303.10.1983 11:15 37.16 43.64 48 4.702.04.1984 21:59 37.62 42.88 43 4.423.09.1984 11:32 36.35 44.70 54 4.603.12.1984 07:38 37.94 43.18 55 4.808.12.1984 03:19 37.97 43.20 51 4.520.02.1985 16:34 38.04 43.09 40 4.719.05.1986 17:36 37.90 43.10 10 4.222.02.1987 06:51 38.42 40.50 10 5.007.12.1987 00:07 37.95 42.95 33 4.808.07.1988 16:56 36.77 44.05 56 4.909.07.1988 01:31 36.89 44.01 33 4.016.10.1988 23:35 38.00 44.76 33 4.509.04.1989 02:54 36.61 42.21 33 4.505.03.1990 02:59 38.20 40.56 26 4.230.01.1991 19:42 37.11 42.65 28 4.702.02.1991 06:54 37.20 42.56 26 4.702.02.1991 09:09 37.17 42.59 21 4.924.07.1991 09:45 36.52 44.04 46 5.424.07.1991 10:08 36.54 43.46 47 4.715.01.1993 12:15 36.49 43.67 33 4.717.03.1993 23:59 38.21 44.85 26 4.417.09.1994 02:24 37.88 41.48 33 4.914.02.1995 11:13 37.75 42.96 0 5.429.03.1996 12:22 36.53 41.61 0 4.303.07.1996 15:05 38.11 42.46 12 4.725.02.1996 22:48 38.59 40.70 0 4.315.02.1997 01:40 38.35 40.59 23 4.320.04.1997 21:08 36.81 42.67 0 4.720.04.1997 21:17 36.88 42.65 0 4.303.11.1997 08:47 38.60 41.02 12 4.105.11.1997 03:15 38.38 42.95 0 4.009.12.1997 03:16 36.89 42.71 2 4.528.04.1998 03:51 38.64 40.43 0 4.307.08.1998 01:36 37.91 43.24 0 4.401.03.1999 14:53 38.17 41.13 6 4.318.12.1999 00:00 37.27 42.84 1 4.3- 150 -

19.01.2000 14:15 37.54 41.90 34 4.026.02.2000 00:43 36.88 44.69 38 4.426.02.2000 08:18 36.81 44.77 42 5.026.02.2000 09:29 36.83 44.75 38 4.026.02.2000 10:41 37.06 44.40 31 4.228.03.2000 19:27 38.51 41.52 14 4.031.07.2000 23:34 38.01 44.37 5 4.015.11.2000 11:05 36.93 44.51 10 5.5P.1.2. Heyelan ve Çığlarİlin coğrafik yapı itibariyle %85’nin dağlık olması nedeniyle bilinçsiz orman kesimi ve 15yıllık süreç boyunca devam eden terör olayları nedeniyle ormanların yakılması ve bitkiörtüsünün tahribata uğraması zaman zaman can ve mal kaybına sebep olan çığ felaketinioluşturmuştur. 1992 yılında Beytüşşebap Boğazören ve Çalıca köylerinde, ilin ilçe merkezinebağlı Seslice ve Görmeç köylerinde çığ felaketi olmuştur. Kayıtlara geçmemiş yüzlerce çığfelaketi her geçen sene sayı itibariyle artarak devam etmektedir.P.1.3. SellerYine bilinçsiz orman kesimi, yangınlar ve bitki örtüsünün tahribata uğraması nedenlerindendolayı zaman zaman küçük çaplı sel felaketleri yaşanmaktadır. Buna, Silopi Görümlü veBalıkaya örnekleri verilebilir.P.1.4. Orman ve Otlak YangınlarıŞırnak ili genelinde yaklaşık 15 yıl boyunca devam eden terör olayları nedeniyle orman veotlak yangınları görülmüştür. Bu yangınlara maruz kalan alanların büyüklük ve ekonomikdeğerleri ile yanan ağaç türleri hakkında bilgi mevcut değildir.P.1.5. FırtınalarSon yüzyıldaki fırtınalar, etki alanları ve verdiği zararlar hakkında bilgi mevcut değildir.P.2. Afetler ve Sağlık ZararlarıP.2.1. Radyoaktif Maddelerİlde komşu ülkelerden radyoaktif madde kullanım sonucu oluşan zararlar görülmemiştir.P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklarİlin denize kıyısı bulunmamaktadır.P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli MaddelerTehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması, taşınması, kullanımı sırasında oluşan halksağlığına zarar verecek derecedeki olaylara rastlanmamıştır.P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım TedbirleriAfetlerin etkileri ve olası afetlere karşı alınacak tedbirler hakkında bilgi bulunmamaktadır.- 151 -

Yararlanılan Kaynaklar- Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü, Şırnak, “Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü EnvanterVerileri”, 2001- İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, “Gürpet Akaryakıt Depolama veDolum Tesisi Çevresel Etki Değerlendirme Raporu” Aralık-2000- PPM Kirlilik Önleme ve Yönetimi Dan. Müh. San. Tic. Ltd. Şti., “Habur AkaryakıtDepolama Tesisi, Ocak-2002”- 152 -

(R). SAĞLIK VE ÇEVRER.1. Temel Sağlık HizmetleriR.1.1. Sağlık Kurumlarının DağılımıTablo R.1. Şırnak il merkezi ve ilçelere göre sağlık kurumlarının dağılımıYerleşim Yeri Devlet Sağlık Sağlık Ocağı Açs/Ap DispanserHastanesi MerkeziMerkeziŞırnak 1 - 7 1 1Cizre 1 - 4 - 1İdil 1 - 5 - -Silopi 1 - 6 - -Uludere - 1 5 - -Beytüşşebap - 1 1 - -Güçlükonak - 1 1 - -Not: Şırnak Merkez 1, İdil 2, Cizre 1, Silopi 1 ve Güçlükonak’ta 1 olmak üzere toplam 6sağlık ocağı, personel yetersizliğinden kapalı bulunmaktadır. Bu sağlık ocakları yukarıdakisütunlara dahil edilmiştir.%90%80%70%60%50%40%30%20%10%0%80AçıkSağlık Ocağı%33Doktoru OlmayanSağlık Ocağı%20Hemşiresi ve EbesiOlmayan SağlıkOcağı%10Sadece 1 HemşireveyaEbesi Olan SağlıkOcağıŞekil 10. Sağlık Ocaklarının Personel Durumuna Göre Yüzde DağılımıR.1.2. Bulaşıcı HastalıklarR.1.2.1. İçme ve Kullanma Suları- 153 -

İçme ve kullanma sularına ait bilgiler D-Su Bölümünde ayrıntılı olarak verilmiştir. TabloR.2’de, ildeki su kaynaklarına ait analiz sayıları verilmiştir.- 154 -

Şekil 11. Şırnak’taki sağlık kurumlarının dağılımı- 155 -

Tablo R.2. İldeki su kaynaklarına ait analiz sayılarıKimyasalFizikselBakteriyolojikKlorNot: 2002 Yılı İlk 6 Ayı VerileriR.1.2.2. DenizlerİçmeKullanma(ŞebekeSuyu)Kaynak Kuyu SarnıçNehirDereSuHavuzuRezervuarıGölDeniz TOPLAMSayısı 1694 97 2479 7 17 4294ÖrnekSayısı 66Uygun6Değil 6Örnek12 12 78Sayısı 54Uygun6Değil 6Muayene5Sayısı 5Uygun5Değil 5Klorlama20Sayısı 20Kontrol10Sayısı 10Yeterli 10 10Yetersiz 10 10İlin denize kıyısı bulunmamaktadır.R.1.2.3. Zoonoz HastalıklarıBaşlıca zoonoz hastalıkları;1-Kuduz2-Kala-azar3-Sıtma4-Trahom5-Brucella6-ŞarbonZoonoz hastalıklardan olan Kala-azar, ilde görülmemiştir. Sıtma vakalarında ise geçen yıllaragöre büyük bir azalma gözlenmektedir. Diğer hastalıklarda ise durum biraz daha farklıolmakla beraber vakalar halen görülmektedir. Sebep olarak ilin diğer ülkelerle sınır olmasısebebiyle sınırdan giren hayvanlardan, hastalık bulaşmaktadır. İl genelinde yapılacak olandenetimlerin sıklaştırılması, hastalıkların azalmasına sebep olacaktır.- 156 -

Tablo R.3. 1991-2001 yılları arasında il genelinde bildirilen bildirimi zorunlu bulaşıcıhastalıkların vaka sayılarıBulaşıcıHastalıklar19911992199319941995199619979 Aylık1998199920002001Aşı ileKorunulabilirHastalıklarSu ve BesinlerleBulaşan HastalıklarDiğerBulaşıcıHst.lar1 Boğmaca 2 1 47 5 1 1 7 19 102 Difteri 2 22 6 4 13 Tetanoz 1 4 14 Kızamık 426 398 438 86 321 1057 15 71 447 363 12815 Poliomyelit 2 136 Tüberküloz 58 58 45 9 7 5 10 75 26 22 187 Hepatit-B 9 3 1 2 4 2 7 4 5 5 61 Hepatit-A 61 55 10 1 8 8 10 39 19 18 122 A.Dizanteri 138 151 22 20 38 21 10 64 39 115 13 B.Dizanteri 79 82 119 78 66 15 20 39 38 14 5774 Tifo 351 1415 1672 1022 158 405 124 294 3465 Paratifo 9 17 35 53 36 736 272 57 418 391 7866 Menenjit 1 8 12 4 9 1 107 Kızıl 11 8 14 56 9 26 24 3 548 Brusella 82 447 376 171 179 256 79 290 183 433 7639 Şarbon 26 15 9 1 16 1 4 13 51 Sıtma 3716 4553 4797 2443 1204 545 361 168 164 3152 Trahom 1 10 3 1 22 11 293KuduzŞüpheli24 17 32 2 12 18 4 35 107 106 844 Kuduz 1R.1.3. Gıda HijyeniTablo R.4.Gıda maddeleri kontrolü ve gıda imal yerleriMuayeneSayısıBakteriyolojik TahlilÖrnekSayısıUygunDeğilKimyasal TahlilÖrnekSayısıUygunDeğilSayısıKontrolEdilenUygunDeğilEtler EtliMaddelerYağlarSütler SütÜrünleriUnlar UnluMaddeler17 575ŞekerlerŞekerliMaddeler 1121 2Et, Balık veMamülleriBitk. VeHayv. Yağ.Sütler SütÜrünleriUnlar UnluMaddeler16 109 76 524 15ŞekerlerŞekerliMaddeler 4 1- 157 -

Alkollü veAlkolsüzİçkiler 8AmbalajMaddeleriEşyaLevazım veTem. Mad.10 2Alkollü veAlkolsüzİçkiler 11 11KonservelerDiğer20 2012 10TOPLAM102 79Diğer3TOPLAM82 9Not: 2002 yılı ilk altı aylık veriler.R.1.4. Aşılama ÇalışmalarıAşılama çalışmaları ekli listede belirtilmiş olup, aşılar, Sağlık Ocakları, AÇS/AP Merkezi veVerem Savaş Dispanserlerinde yapılmaktadır.Tablo R.5. 2001 yılı aşı sonuçları çizelgesi, yaş gruplarına göre yapılan doz sayısıAŞIDİFTERİBOĞMACATETANOZUygulama0 Yaş(0-11 Ay)1-4 Yaş(12-59 Ay) 6-9 Yaş 10-14 Yaş16 YaşÜzeriTOPLAMI 5769 3154 8923II 3685 1623 5308III 2886 1442 4328AŞISI R 2153 2153Toplam DBT 12340 8372 20712POLİOAŞISII 4947 2864 5 0 0 7816II 3685 1623 0 0 0 5308III 2886 1447 0 0 0 4333R 2148 6533 0 0 8681Toplam Polio 11518 8082 6538 0 0 26138KIZAMIK I 3163 9048 229 0 0 12440AŞISI R 783 6608 0 0 7391Toplam Kızamık 3163 9831 6837 0 0 19831PPD 29 344 232 53 285 943BCG I 4647 320 22 0 0 4989AŞISI R 63 1 0 0 64Toplam BCG 4647 383 23 0 0 5053HEPATİT I 4059 1272 0 0 8 5339B II 3136 750 0 0 28 3914AŞISI III 1554 615 0 0 1 2170Toplam Hep.-B 8749 2637 0 0 37 11423Td AŞISI 6678 5109 11787TT (Okul) 38 38- 158 -

DİĞ. TETANOZ1 65 219 348 693 1326GEBEGEBE DEĞİL15-49 YAŞ TT 1 745 240 985KADIN TT 2 323 13 336TETANOZ TT 3 14 5 19AŞISI TT 4 1 0 1TT 5 0 0 0TOPLAM TT 1083 258 2705Tablo R.6. 2002 yılı ilk 5 aylık aşı sonuçları çizelgesi yaş gruplarına göre yapılan doz sayısıAŞIDİFTERİBOĞMACATETANOZUygulama0 Yaş(0-11 Ay)1-4 Yaş(12-59 Ay) 6-9 Yaş 10-14 Yaş16 YaşÜzeriTOPLAMI 2365 1373 3738II 2034 1105 3139III 1649 1077 2726AŞISI R 1017 1017Toplam DBT 6048 4572 10620POLİOAŞISII 2365 1372 3737II 2034 1103 3137III 1646 1075 2721R 990 3661 4651Toplam Polio 6045 4540 3661 14246KIZAMIK I 1561 1195 219 2975AŞISI R 222 4267 4489Toplam Kızamık 1561 1417 4486 7464PPD 7 66 142 306 175 696BCG I 2213 469 211 79 4 2976AŞISI R 182 182Toplam BCG 2213 469 393 79 4 3158HEPATİT I 2284 324 16 2624B II 1686 237 1 22 1946AŞISI III 1057 331 1 17 1406Toplam Hep.-B 5027 892 2 55 5976Td AŞISI 4287 3605 7892TT (Okul)DİĞ. TETANOZ8 108 174 349 639GEBEGEBE DEĞİL15-49 YAŞ TT 1 332 77 409KADIN TT 2 158 1 159TETANOZ TT 3 2 2AŞISI TT 4 2 2TT 5 0TOPLAM TT 494 78 1211- 159 -

R.1.5. Bebek ÖlümleriBebek Ölüm Hızı1997 yılı ölüm hızı binde 32.771998 yılı ölüm hızı binde 24.531999 yılı ölüm hızı binde 24.432000 yılı ölüm hızı binde 34.892001 yılı ölüm hızı binde 10.952002 ilk 5 aylık ölüm hızı binde 29.66İl genelinde genellikle nüfus kayıtları okul yaşına kadar yapılmamaktadır. Nüfus kaydıolmayan ölümler bildirilmemektedir. Ancak hastane ortamında ölen yada nüfus cüzdanı olupdefin ruhsatı talep etme durumlarında kayıtlara geçirilmektedir.2001 yılı ve 2002 (İlk 6 Aylık) yılı bebek ölümleri sayısıYaş Grupları 0-7 Gün 8-28 Gün 29-364 GünCinsiyet Erkek Kız Erkek Kız Erkek KızSayı (2001) 1 - 1 3 3 2Sayı (2002) 2 4 2 1 6 2R.1.6. Ölümlerin hastalık, yaş ve cins gruplarına göre dağılımıYaş Grup 0-7 gün 8-28 gün 29-364 gün 1-4 yaş 5-9 yaş 10-14 yaş 15-24 yaş 25-44 yaş 45-49 yaş 50-64 yaş 65 +Cinsiyet 1/0 1/3 3/2 6/7 2/2 4/1 1/0 0/0 0/2 16/6 22/21(E/K)Not: 2001 yılı verileriR.1.7. Aile Planlaması ÇalışmalarıTablo R.7. Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Çalışmaları01.01.2001 – 31.12.2001 01.01.2002 – 31.05.2002Etkili AP Yöntemi KullananKişi Sayısı 4744 2583Takip Edilen 15-49 YaşKadın Sayısı 25562Tetanoz Aşısı Yapılan GebeSayısı 625 335Fenilketonüri Kan ÖrneğiAlınan Bebek Sayısı 267 135- 160 -

AP,Kadın ve Çocuk SağlığıEğitimi Yapılan Kişi Sayısı 14654 17164Muayene Edilen Gebe Sayısı 1104 719Muayene Edilen LoğusaSayısı 294 370Muayene Edilen 0-5 YaşÇocuk Sayısı 11751 4902ORS Dağıtılan Kişi Sayısı 679 193R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık RiskleriR.2.1 Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriHava Kirliliği genellikle yakıtların ısınmada kullanıldığı konutlar, atmosferik şartlar, motorlutaşıtlardan kaynaklanmaktadır. Bunların sonucunda ise atmosfere SO 2 , Partikül Maddeler, CONO X , HC, Kurşun gibi bileşikler verilmektedir. Bunlardan CO gazı kapalı ortamda zehirleyiciolup, hatta öldürebilir niteliktedir. Havada binde 3 sınır değerinde öldürücüdür. NO xgazlarının solunumunda ise akciğer dokusu hasara uğrar. HC’ların ise bazıları mukozadatahrişe yol açar, bazıları ise kanserojendir. Kurşun bileşikleri ise kan, kemik, sinir sistemleriiçin zararlıdır.R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriSu Kirliliğinin insan sağlığı üzerine etkileri çeşitlilik göstermektedir. Bunlardan sularınhijyenik açıdan kirlenmesine neden olan bakteriler, Virüsler, diğer hastalık yapıcı canlılargenellikle hastalık veya partör (hastalık taşıyıcı) olan hayvan ve insanların dışkı veidrarlarından kaynaklanır. Bulaşıcı etki, ya bu atıklarla doğrudan temasla veya atıklarınkarıştığı sulardan dolayı olarak gerçekleşir. İçme suyu temini açısından burada sözü edilenhijyenik kirlenme önemli bir sorun oluşturmaktadır.R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriKonu, atıklar bölümünde ele alınmıştır.R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriGürültünün insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini 4 ana başlık altında incelemekmümkündür.1) Fiziksel Etkileri: Geçici ve kalıcı olarak 2 ayrı bölümde incelenebilir. Geçici etkilerinen çok karşılaşılanı geçici işitme eşiği kayması veya duyma duyma yorulması olarakbilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıptır.Etkilenimin çok fazla olduğu ve işitmesisteminin eski özelliklerine kavuşmadan tekrar gürültüden etkilendiği durumlardaişitme kaybı kalıcı olmaktadır.2) Fizyolojik Etkileri: Başlıca Etkileri kas gerilmesi, stres, kan basıncında artış, kalpatışlarının ve kan dolaşımının değişmesi, gözbebeği büyümesi ve uykusuzluktur.3) Psikolojik Etkileri: Psikolojik etkilerin başında ise; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık,tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde yavaşlama gelmektedir.- 161 -

4) Performans Etkileri: Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerinanlaşılmaması gibi görülen etkileridir.R.2.5.Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriPestisitlerin üretimi veya kullanılışı sırasında meydana gelen iş kazaları, ilaçların insansağlığına karşı olumsuz etkilerini derhal göstermektedir.Kazalar ve yanlış ilaç kullanımı hariç tutulursa, pestisitler ile insanların teması; ilaç üretimi,taşıma, depolama kullanma ve ilaç kalıntısı içeren ürünlerin tüketimi sırasında olmaktadır. Buetkileşim sonunda pestisit insan vücuduna ağız, deri,veya solunum yolu ile girmektedir.R.2.6. İyonize Radyasyondan KorunmaŞırnak ilinde insan sağlığını etkileyecek herhangi bir iyonize radyasyon problemibulunmamaktadır.Yararlanılan Kaynaklar- İl Sağlık Müdürlüğü, “İl Sağlık Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak, 2001-2002- 162 -

(S). ÇEVRE EĞİTİMİS.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili FaaliyetleriŞırnak İl Çevre Müdürlüğüİlde Çevre Müdürlüğü’nün 2001 yılında kurulması nedeni ile, halkın bilinçlendirilmesi, çevredeğerlerinin tanıtılması, duyarlılığın artırılarak çevre sorunlarına dikkat çekilmesi amacıyla İlMilli Eğitim Müdürlüğü’nün katkılarıyla 5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinlikleri, ilk kez busene (2002) yapılmıştır.5 Haziran 2007 Dünya Çevre Günü Kutlama ProgramıEtkinlik yapılamamıştır.S.2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleriİl genelinde çevre ile ilgili gönüllü kuruluş bulunmamaktadır.S.2.1. Çevre VakıflarıŞırnak’da çevre konusunda faaliyet gösteren kuruluş olarak Şırnak Valiliği Çevre KorumaVakfı bulunmaktadır. Bu vakıf Şırnak Noterliğinde düzenlenen, 13.09.1990 tarih ve 1763yevmiye nolu vakıf senedine istinaden kurulmuş olup, Şırnak Asliye Hukuk Mahkemesi’nin12.10.1990 tarih ve 1990/120 esas, 1990/134 karar ilamı ile hükmi şahsiyet kazanmıştır.Vakfın kuruluş amaçları ise; İnsanın, insan sağlığının, çevrenin korunması ve iyileştirilmesi,kırsal ve kentsel alanda arazinin tabii kaynakların en uygun şekilde kullanılması vekorunması, her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi, ülkenin doğal bitki ve hayvan varlığı iletabii ve tarihi zenginliklerinin korunması için maddi ve manevi katkıda bulunmak ve buamaçla yeni kaynaklar sağlamaktır.S.2.2. Çevre Dernekleriİlde bu alanda faaliyet gösteren dernek mevcut değildirS.2.3. Çevreyle İlgili FederasyonlarŞırnak ilinde çevre ile ilgili herhangi bir federasyon bulunmamaktadır.Yararlanılan Kaynaklar- İl Çevre Müdürlüğü “İl Çevre Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak-2002- Şırnak Valiliği Çevre Koruma Vakfı Başkanlığı- 163 -

(T). ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMAT.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın ÖnlenmesiŞırnak ilinde genelde kırsal kesimden göç ile oluşan nüfus artışı ile birlikte görülen sağlıksızkentleşme ve sanayileşme, altyapısız ve plansız yapılaşmayı doğurmakta, bu durum çarpıkkentleşme ile beraberinde istenmeyen, ancak giderek boyutları büyüyen su, toprak, hava vekatı atık(çöp) kirliliği gibi çevre sorunlarını meydana getirerek doğal dengelerin bozulmasınayol açmaktadır.Su kirliliği, evsel ve endüstriyel sıvı atıkların, arıtılmaksızın su ortamlarına boşaltılmaları vetarımda verimi arttırmak için kullanılan gübreler ile zirai mücadele amacıyla kullanılanilaçların, su ortamlarına taşınmaları gibi sebeplerle meydana gelmektedir.Şırnak ilinde artan nüfus ile birlikte toplam atık miktarı da büyük boyutlara ulaşmaktadır. İlmerkezinde ulaşım sorunları yüzünden bu daha belirgindir.Şırnak il genlinde Belediyelerin yeteri kadar temizlik araç gerecine sahip olmaması, çöpvarillerinin eksikliği, açık çöp alanlarının oluşmasına neden olmaktadır. Birer hastalık yuvasıolan bu yerler toplumun sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir.Hastane atıklarının çok yüksek bir yüzdesi evsel atık türünden olup, yalnız geri kalan küçükbir kısmı enfekte, kesici, delici ve radyoaktif olup tehlikeli atık sınıfına girmektedir. Tehlikeliatıklar genelde ayrı toplanmayıp, diğer çöplerle karıştırılarak uzaklaştırıldığından tüm hastaneçöpleri tehlikeli atığa dönüşmektedir. Çöplerin türlerine göre ayrıldığı çöp varillerininolmayışı, geri dönüşümü olabilecek atıkların kaybına neden olmakta ve ülke ekonomisiaçısından kayıp oluşturmaktadır. İl genelinde düzenli depolamaya geçme çalışmaları devametmektedir.Topraklar insan biyosferinin en önemli öğesidir. Topraklarda meydana gelecek tüm olumsuzdeğişmeler, insan yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarım topraklarının hatalıişlenmesi, mera ve çayırların bilinçsiz ve aşırı kullanılmaları, orman yangınları, rüzgar veyağışlarla hızlanan toprak erozyonu ve benzer sebepler, toprakların yok olmasına nedenolmaktadır. Ülkemizin ve dünyanın en büyük tarımsal projelerinden olan GAP ile ilimizdesulama olanaklarının artacağı düşünülmektedir.Hava kirliliği, havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlıhayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferdebulunmasıdır. Hava kirliliği, kalitesiz yakıtların ısıtmada kullanıldığı konutlardan, çeşitliendüstriyel tesislerden, motorlu araçlardan ve atmosferik şartlardan kaynaklanmaktadır.Şırnak ilinde hava kirliliği özellikle kış aylarında kirletici vasfı yüksek sanayi tesislerininolmaması nedeni ile sadece kalitesiz yakıtların ısıtmada kullanılmasından ve motorluaraçlardan kaynaklanmaktadır. Kırsal kesimde tüketilen ısınma amaçlı yakıtların yerine tezek,deri ve paçavraların yakılması bu sorunu daha ciddi bir hale getirmektedir. Bu da doğal olarakçevre havasında hava kirleticilerinin miktarının artmasını ve hava kalitesinin bozulmasınaneden olmaktadır.Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Yapılan Çalışmalar1. Şırnak merkezinde Katı Atık Depolama Tesisi yapılması planlanmaktadır. Bu tesis,Şırnak ilindeki katı atık sorununa önemli ölçüde çözüm getirecektir.2. Cizre ilçesinde kanalizasyon ve içme suyu şebekesi yapım çalışmaları devametmektedir. Bu çalışmalar ile Şırnak ilinin en büyük ilçesi ve bölgenin ticaret bölgesiolan Cizre’nin çevre sorunlarının giderilmesi hedeflenmektedir.- 164 -

3. Şırnak ili, Silopi ilçesinde Silopi Belediyesi tarafından evsel atıksuların arıtılacağıAtıksu Arıtma Tesisi yapılmıştır.4. Hızlı nüfus artışının önüne geçmek ve aile planlaması için sağlık ekiplerininçalışmaları bütün hızıyla devam etmektedir.5. Ekzoz emisyon ölçümlerinin sağlıklı bir şekilde yapılması amacıyla, 1 adet benzinli ve1 adet dizel olmak üzere 2 adet ekzoz emisyon ölçüm cihazı ile motorlu taşıtlarınoluşturduğu hava kirliliğini azaltacak ölçümler yapılmaktadır.6. İlin görsel güzelliğine katkıda bulunmak amacıyla İl Çevre Müdürlüğü tarafındanŞırnak Valiliği Çevre Koruma Vakfı Başkanlığı geliriyle bir park yapılmıştır.Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Alınması Gerekli Tedbirler- Enerji tasarrufu sağlayabilmek ve enerji tüketimini en aza indirmek için binayenilemelerine ağırlık verilmeli ve bu yenileme çalışmaları yerel yönetimler vehükümetlerce teşfik edilmelidir.- Isınmada kullanılan kömürlerin kalitesinin iyileştirilmesine gidilmelidir.- Konutlar için yakıt standart değerleri konmalı, yakma sistemleri ve yakıcılariyileştirilmeli, emisyon tip belgesi işlerliğe kavuşturulmalıdır.- Kömür dışı enerji kaynaklarını belirleyecek çalışmalar yapılmalıdır.- Mevcut yeşil alan korunmalı ve kentlerde yeşil alanlar çoğaltılmalıdır.- Enerjinin üretimi, dağıtımı, kullanımda tasarruf için ciddi çalışmalar yapılmalı,tasarruf önlemleri titizlikle uygulanmalıdır.- Motorlu araçlardan kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılması için gerekli çalışmalar birplan dahilinde uygulamaya konulmalıdır.Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Giderilmesine Yönelik Alınması Gerekli Tedbirler- Göl ve nehirlerde hidrolojik dengeyi bozacak şekilde sulama yapılmasının önlenmesiamacıyla yasal düzenlemeler getirilmelidir.- Çevre Bakanlığı; yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği içindeolunmalıdır.- İçme suyu temin edilen yüzeysel ve yer altı su kaynaklarının havzalarında Su KirliliğiKontrolü Yönetmeliği’nin yapılaşma ile ilgili hükümlerinin uygulanması sağlanmalı,mümkün olan yerlerde mutlak koruma alanları ve mümkün olduğu takdirde kısamesafeli alanlar kamulaştırılarak uygun ağaç türleri ile ağaçlandırılmalıdır.Toprak Kirliliğini Önlenme ve Kontrol Önerileri- Tarmsal girdilerden gübreler, tarımsal mücadele ilaçları, hormanlar ve toprakdüzenleyicilerin kullanımları kontrol altına alınmalı ve izlenmelidir.- Tarım topraklarının amaç dışı kullanımı yasaklanmalı ve kullanımı önleyici tedbirler,yasal zorunluluklar getirilmelidir.- Pestisitlerin yanlış kullanımı önlenmelidir.- Kirlenmiş sularla sulama yapılması önlenmelidir.- Erozyon ve çölleşmenin önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,Korunması ve GeliştirilmesiGünümüzde doğal kaynakların en verimli, çevreye en az zarar verecek şekilde ve ekolojikdenge gözönünde bulundurularak kullanılması için önemli tedbirler alınmakta ve toplum- 165 -

ilinçlendirilmektedir. Bu doğal kaynakların da bir gün tükeneceği yok edilen kaynaklarınyenilenemeyeceği, bu durumun doğuracağı zararların yine biz insanlara olacağı bilinci kişilertarafından kabul edilmektedir.İlde önemli doğal kaynaklarımızdan olan güneş enerjisinden yeterince faydalanılmamaktadır.Ekonomik ve tükenmeyen bir doğal kaynak olan güneş enerjisinden daha fazla faydalanılmasıgerekmektedir.T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma KapasitesiniAşmayacak Biçimde PlanlanmasıPlanlı bir kalkınma ve ekonomik büyümeyi gerçekleştirirken insan faaliyetleri ve doğalçevrenin birleşenleri arasında olumlu ilişkiler kurulmalıdır. Bu bağlamda İl ÇevreMüdürlüğümüzce Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu hazırlanması hususunda titizçalışmalar yapılmaktadır.T.4. Çevrenin İnsan/Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumlu SağlanmasıÇevre Kirliliği, sosyal ve teknolojik boyutlara sahiptir. Genellikle fiziksel ağırlıklı olarak elealınmaktadır. İnsan çevre etkilenmesinin bir diğer yönü de psikolojik boyuttur. İnsan çevreilişkisine yeni bir boyut kazandırarak görsel kirlilik ortaya çıkmıştır. Görsel kirlilik; çevreseltüm çirkinlikleri içine alan özellikle kentlerdeki mimari eserlerin insan ile uyumsuzluğundanyeşil alanların standart kentsel yeşilliğinin altında kalmaktadır.Hızlı göçler ile nüfus artışının getirdiği kentleşme karşısında kentimizde planlı bir mimariyapılaşma bulunmamaktadır.ÇED GEREKLİDİR/GEREKLİ DEĞİLDİR KARARI VERİLEN FAALİYETLERİNLİSTESİSektör FaaliyetinMevkiiVarsaKoordinatlarıFaaliyetSahibiFaaliyetinKonusuKararTarihiMaden İkizce köyü - Tatarlar Kömür 13.05.2005Merkez/ŞırnakMadencilikMaden Yenimahalle - Karayolları9. Kiteçtaşı 21.11.2003İdil/ŞırnakBöl. Müd.Maden Konak Mh. - Rauf Kum- 10.04.2003Cizre/ŞırnakATAĞ ÇakılMaden Dirsekli köyü - Nuh Betontaş Kum- 04.03.2003Cizre/ŞırnakÇakılMaden Konak Mh. - Ali KARTAL Kum- 25.04.2003Cizre/ŞırnakÇakılMaden Bahçelievler Mah. - Barınç Mad. Kum- 21.04.2003Merkez/ŞırnakÇakılMaden Maden mevkii - Nuh Elmas Kum- 08.05.2003Merkez/ŞırnakMad. ÇakılMaden Kurtuluş Köyü - Dicle Beton Hazır 01.10.2004Cizre/ŞırnakBetonSantraliAtıksu NehrivanMevkii - Silopi Atıksu 21.04.2003KararNo- 166 -

Arıtma Silopi/ŞırnakMaden Dirsekli KöyüCizre/ŞırnakMaden Çeman KöyüBeytüşşebap/ŞırnakMaden Ulaş KöyüCizre/ŞırnakMaden Kumçatı BeldesiMerkez/ŞırnakMaden Ortaköy KöyüSilopi/ŞırnakKatı Küçük SanayiAtık Sitesi ÇıkışıMaden Damlarca KöyüG.konak/ŞırnakMaden Çatalköy KöyüCizre/ŞırnakMaden Çardaklı KöyüSilopi/ŞırnakMaden Bahcelievle Mah.Merkez/ŞırnakMaden YenimahalleMerkez/ŞırnakMaden Ortasu köyüUludere/ŞırnakBelediyesi- Abdurrrahman Kum- 12.04.2001ÇİFTÇİ Çakıl- Karayolları Kireçtaşı 29.04.20049.Bölge Müd Ocağı- Mehmet Kum 12.04.2001KAÇAR Ocağı- Alfasan Kömür 15.07.2005Kömür- Mehmet Kum 12.07.2001ÖKTEN OcağıGAP İdaresi Katı atık 30.04.2003Başk. sahası- İşgören İnş. Kum 23.09.2003ocağı- Çetin Kum 29.10.2001KALKAN Ocağı- Tellioğlu Kum 14.05.2002Mad. Ocağı- MBM Kömür 06.10.2004Madencilik Ocağı- Acar Mad. Kömür 06.10.2004Ocağı- Mustafa Kömür 06.06.2003ENCÜ OcağıMaden Balveren Beldesi - Mehmet Kömür 25.08.2005BEDİRMaden Bahçeliveler mah. - Branş Mad. Kömür 09.08.2005Merkez/ŞırnakOcağıEnerji Serebiye Köyü. - Karadeniz Enerji 26.01.2004Silopi/ŞırnakEnerjiTurizm Yeşilyurt Mah. - Toplu Konut Konut 26.04.2004Merkez/ŞırnakİdaresiEnerji Verimli Köyü. - TPICAkarkayıt Enerji 09.07.2002Silopi/ŞırnakdepolamaEnerji Şırnak TM. - Türkiye Enerji 28.06.2005Elektrik İletimA.Ş.hattıMaden Varimiregi mevkii - Karayolları Kireçtaşı 02.10.2002ŞIRNAK9.Bölge Müd.Maden Bozalan Köyü - Asker ABAY Kömür 25.01.200Cizre/ŞIRNAKMaden Kavaközü köyü - DSİ 10.Bölge Taşocağı 29.01.2003Silopi/ŞIRNAKMüd.Maden İkizce köyü - Karayolları Ariyet 19.08.2005MadenŞIRNAKGürsuköyüCizre/ŞIRNAK9.Bölge Müd.- Karayolları9.Bölge Müd.- 167 -OcağıTerasOcağı08.09.2005

MadenMadenMadenMadenMadenMadenMadenMadenMadenMadenYukarıyavşan köyüİdil/ŞIRNAKKöyceğiz köyüİdil/ŞIRNAKKurtuluş köyüİdil/ŞIRNAKGörümlü köyüSilopi/ŞIRNAKMansuri köyüCizre/ŞIRNAKYenimahalleGermovak MevkiiŞIRNAKMaden MevkiiŞIRNAKKumçatı BeldesiŞIRNAKGüzeler köyüCizre/ŞIRNAKGeçitboyuköyüŞIRNAK- Karayolları9.Bölge Müd.- Karayolları9.Bölge Müd.- Karayolları9.Bölge Müd.- GüneydoğuMad.A.Ş.Müd.- Karayolları9.Bölge Müd.- ÖzkarMad.Ltd.Şti.Curuf 06.09.2005OcağıCuruf 06.09.2005OcağıAriyet 06.09.2005OcağıKömür 30.03.2004Kum-ÇakılOcağıKömürOcağı- Geliş Mad. KömürOcağı- Ahmet KömürÇAKIR. Ocağı- Temer ATAĞ Kum-ÇakılOcağı- Melkan KömürUYSAL Ocağı12.01.200425.11.200527.08.200311.12.200310.10.200331.12.2003MadenMadenMadenMadenMadenMadenDirsekli köyüCizre/ŞIRNAKKurtuluş köyüCizre/ŞIRNAKÇavuş köyüCizre/ŞIRNAKHatipler mevkiiMerkez/ŞIRNAKÇatalköy köyüCizre/ŞIRNAKKumçatı köyü-KızılsuCizre/ŞIRNAK- Demirler Mad.Ltd. Şti- Demirtaş İnş.Ltd. Şti- Karayolları IX.BölgeMüdürlüğü- Karayolları IX.BölgeMüdürlüğü- Karayolları IX.BölgeMüdürlüğü- Karayolları IX.BölgeMüdürlüğüKumOcağıKum-ÇakılOcağıAriyetOcağıAriyetOcağıAriyetOcağıAriyetOcağı27.01.200321.10.200209.10.200709.10.200719.11.200723.11.2007- 168 -

ÇED OLUMLU/OLUMSUZ KARARI VERİLEN FAALİYETLERİN LİSTESİEnerji Çalışkan BeldesiSilopi/ŞIRNAK- Silopi ElektrikÜretim A.Ş.Enerji İdil-Cizre-Silop - TürkiyeElektrikÜretim A.Ş.Yararlanılan KaynaklarTermikSantralEnerjiİletimHattı21.07.200518.02.2005- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü “İl Çevre Müdürlüğü Envanter Verileri”, Şırnak-2005- 169 -