artvin 05 - çevresel etki değerlendirme planlama genel müdürlüğü

ARTVİN VALİLİĞİİL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ2005 YILIARTVİNİL ÇEVRE DURUM RAPORUARTVİN-2006

İÇİNDEKİLERSayfaA. COĞRAFİ KAPSAM.............................................................................................. 1B. DOĞAL KAYNAKLAR......................................................................................... 21C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM )....................................................................... 49D. SU............................................................................................................................. 68E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI................................................................... 74F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER........................................................ 85G. TURİZM.................................................................................................................. 125H. TARIM VE HAYVANCILIK ................................................................................ 165I. MADENCİLİK ....................................................................................................... 185J. ENERJİ..................................................................................................................... 186K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ ............................................... ..................................... 188L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME.. ....................................................... 194M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS.................................................................... 199N. ATIKLAR.................................................................................................................. 217O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM.................................................................................... 222P. AFETLER............................................................................................................... 224R. SAĞLIK VE ÇEVRE............................................................................................. 227S. ÇEVRE EĞİTİMİ.................................................................................................. 233T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA................................................................ 234

(A).COĞRAFİ KAPSAMA.1. Giriş:Artvin ve çevresi tarih öncesi devirleri cilalı taş devrindenbaşlayarak bakır-tunç demir devri olarak sırası ile yaşamıştır. MÖ 10bin ile 8 bin yıllarından kalma cilalı taş çağına ait insan izleriArtvin’de de bu çağlarda insanların yaşamış olduğu izleniminivermektedir. Bulunan madeni eşyalar ise tarih öncesi devirlerin sırasıile yaşandığını belgelemektedir.Artvin’de İlk Devletler ve İstilalarArtvin’e egemen ilk Kavim Türklerin ataları olarak kabul gören Hurrilerdir. MÖ 2000tarihinden başlayarak Huriler Artvin ve çevresinde site devletleri kurmuşlardır. Hitit kralı II.Murşit MÖ 1360’ten itibaren 20 yıl sürdüğü seferler ile Artvin’i ele geçirmiştir.Hurrilerin soyundan gelen Urartular, başkenti Van olan, geliritarım-hayvancılık-ticarete dayalı doğru Anadolu merkezli bir devletkurmuşlardır. Kuzey sınırlarını Artvin’e kadar genişlettiler. Ancakdoğudan büyük göçlerle gelen İskitlerin baskısına dayanamadılar veyıkıldılar. Artvin bu kez Kafkasya merkezli İskit devletinin batısınırında yer aldı.Eski Yunan tarihçisi Heredot’un İskit diye nitelendirdiği bu devlet çağının öncüsüydü.Tekerleği icat eden, atı evcilleştiren, tarihte ilk beyin ameliyatını gerçekleştiren İskitler,Artvin’i ele geçirerek bu alanı askeri üs olarak kullanmaya başlamışlardır.İskitler sonrası Arsaklar adı verilen sülale Artvin’e egemen oldu. Şamanist dini öğretiyeinanan bu sülale MS 350’li yıllarda Bizans etkisinde kalarak İsevi dini kabul ettiler. Daha sonrada Bizans’ın tahakkümü altına girdiler. 575 yılında İran Kralı I. Darivs Bizans’a saldırıncabundan istifade eden Hazar Türküleri (11) Çoruh boylarına egemen oldular.Hz.Osman döneminde İslam orduları kumandana MeslemeOğlu Habib Bizans’ı yenerek Şavşat-Ardanuç-Artvin’i ele geçirdi.Hazar denizine ilerlemek istese de Musevi yeti kabul eden Hazarlartarafından durduruldular. Emeviler döneminde Hazarlar ile birleşenArtvin halkı İslam ordularına karşı direndi. 786’da Abbasi HalifesiHarun Reşit Çoruh bölgesini başkenti Bağdat’a bağladı.853–1023 Artvin Bagratlar ve Sac adlı Abbasilere bağlı ikibeylik kuruldu. Sac emirliği yıkılınca Artvin tekrar Bizans’ın elinegeçti. Bu esnada İran Merkezli kurulan Selçuklu Devletinin reisiTuğrul Bey Anadolu nun keşfi için 1018’de kardeşi Çağrı Bey’ibatıya gönderdi. 1040 Dandanakan Savaşında Gaznelileri yenip devletstatüsüne çıkan Selçuklular 1048 Pasinler savaşı ile Artvin sınırınakadar geldiler.1

Alparslan 1064’te Gürcistan seferine çıkarak Çoruh boylarını ele geçirir. Alparslan’ınölümü üzerine Bizans’tan yardım alan Gürcü Kralı Gorgi Artvin’i tekrar ele geçirdi. Fakat1081’de Melik şah’a yenilince Melik şah’ın desteği ile Çoruhu’da içine alan Erzurum-Bayburt–Kars merkezli Saltukoğlu beyliği kuruldu. Türk nüfusunun Artvin’e yayılması hızlandır.Büyük Selçuklu Devletinin yıkılışı sonrası Artvin Azerbaycan merkezli İldeniz oğluAtabeyliğine bağlandı. 1263’te Kubilay Artvin’i ele geçirerek bu yöreyi İlhanlı topraklarınakattı. 1265’te Kıpçak Türkü olan Sark is bu yörede Çıldır Atabeyliğini kurdu.1458–1463–1466 yılları arasında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Çoruh boylarınaüç sefer düzenlese de Osmanlı hükümdarı II. Mehmet’e Otlukbeli savaşında yenilincezayıflama süresince girerek Safevilerin 1502’de eline geçmiştir.Osmanlı Serhat Şehri ArtvinArtvin İlinin Osmanlı yönetimine geçtiği evrelere aitbelgeler yeterli değildir. Bununla beraber II. Mehmet’in TrabzonRum Devletini yıkarak Karadeniz bölgesinin sahil kıyısını Artvinİlinin kıyı kesiminden itibaren ele geçirdiği bilinmektedir. Buesnada Artvin-Yusufeli-Ardanuç-Borçka Çıldır Atabeyliğininelinde bulunuyordu.I. Selim Trabzon valisiyken Gürcistan’a yaptığı seferde Batum’ungüneybatısında bulunan Güney Kalesini ele geçirmiştir. Bu kalenin adı ilesancak kuran I. Selim sancağa Borçka-Hopa ve Artvin’i bağlamıştır. Çaldıranseferinden 20 yıl sonra Erzurum Beylerbeyi Mehmet Han Yusufeli civarınaakınlar yapmıştı. Ardanuç Atabeyi II. Keykavus ayaklanınca I. Selim’in oğlupadişah I.Süleyman ikinci veziri Kara Ahmet Paşayı isyanı bastırmaklagörevlendirmiştir. Kara Ahmet Paşanın İkinci seferi ile Pert-Eğekte adlı ilkLivane Sancağı kuruldu. 1549–51 yılları arasında Şavşat-Yusufeli arasındakiArdanuç bölgesi iki yıl kadar II. Keykavus’un elinde kaldı. 13 Haziran 1551günü Ardanuç Kalesini de fetheden Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa bubölgeyi de Osmanlı ülkesine kattı. II. Keykavus kaçarak İran’a sığındı.1627’de Osmanlı topraklarına katılan Acaristan’ın önemli bir merkezi olan Batum şehriise III. Ahmet dönemi vezirlerinden Hasan Paşa tarafından 1703’te kurulmuştur.Artvin ve çevresi Çıldır eyaleti ile birlikte yaklaşık 250 yıl Osmanlı Devletininegemenliğinde kalmıştır. 1828 Osmanlı Rus savaşı ve savaş sonucu imzalanan EdirneAnlaşması ile Ahıska Osmanlı elinden çıkınca Çıldır eyalet teşkilatı bozuldu. Anlaşma gereğiÇıldır eyaletinin bir kısmını Osmanlı kaybetti. Buna karşılık Artvin-Borçka-Ardanuç-Şavşat-Yusufeli Osmanlı elinde kaldı.1854–56 Kırım Savaşında Osmanlı Devleti İngiltere’den aldığı destek ile Batumyakınlarındaki Şevket-İl kalesine saldırdı. Savaş başlayınca 600 kadar Artvinli gönüllü Karssavunmasında başarılı savaşlar verdiler.Rusların güneye inme ve dünya imparatorluğu yaratma planı ile 1877–78 (93 Harbi)Osmanlı-Rus savaşı çıktı. Bu savaş Artvin yöresi halkına pahalıya mal oldu. 24 Nisan RusyaKars-Ardahan-Batum’u işgal ettikten sonra Türk topraklarına doğru ilerlemeye başladı. 2Mayıs 1877’de 800’den fazla askerimizi şehit ettiler. Ardahan dolayını ele geçiren Ruslarakarşı Artvin halkı Ardanuç ve Şavşat’a doğu göç etmeye başladılar.2

Şıpka geçidinde hatalı hatlar kuran Süleyman Paşa yüzünden Ruslar bu hatları delerekDoğu Anadolu içlerine kadar ilerlediler. Osmanlı barış teklifinde bulunmak zorunda kaldı.3 Mart 1878’de Osmanlı ile Rusya arasında 29 maddeden oluşan Ayestefanos barışıimzalandı.19. maddesinde yer alan 245.207.301 altın tazminatını ödemeyen Osmanlı, Kars-Ardahan-Batum topraklarını Rusya’ya tazminat karşılığı vermek zorunda kalmıştır. Bu barışAvrupalı devletlerin çıkarına aykırı düşünce 23 Aralık 1978’de Berlin Barışı imzalandı. Bubarış ile Elvire-i Selase denen Kars-Ardahan-Batum Rusya eline geçti.8 Şubat 1879’da Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan büyük Muhaide anlaşması ileKars-Ardahan-Batum’da yaşayan Türkler batıya doğru göç etmeye başlamışlardır. GerçekFransız Devriminin getirdiği ulusalcılık ilkesi gerekse de Rusların güneye inmek içinuyguladığı, politikalar sonucu bir Türklerin yüzyıllar boyu beraber yaşadığı, sadık millet diyeadlandırdığı Ermeniler I. Dünya savaşına kadar en kanlı savaşları yaptığımız milletlerden birolmuştur.Milli Mücadele Döneminde Artvin1917 Ekiminde Bolşevikler Rusya’da yönetimini ele geçirerekRamonov hanedanlığını devirince yeni kurulan Sovyet Rusya I.Dünya savaşından çekilerek 18 Aralık 1917’de Artvin ve Şavşat’tançekildi. Sovyet Rusya 3 Mart1918’de I. Dünya savaşına katılandevletlerle imzalandığı Bresk-Litovsk Anlaşması hükmünce Kars-Ardahan-Batum’u Osmanlıya bıraktı. 15 Kolordunun başında bulunKazım Karabekir Erzurum-Erzincan-Erivan bölgesine girdi. 18Haziran 1918’de Osmanlı Hükümeti Gürcistan Milli hükümeti ileanlaşarak Kars-Ardahan-Batum illerinde hak iddia etmeleriniengelledi.I. Dünya savaşından yenik ayrılan Osmanlı Devleti adına 30 Ekim 1918’de BahriyeNazırı Rauf ORBAY Mondros Ateşkes Anlaşmasını imzaladı. Bu ateşkesten 1 ay sonra 17Aralık 1918’de İngiltere Batum’u işgal etti. 1878–1918 arası 40 yıl süren Rus işgali sonrasıİngiliz işgali başlıyordu. Mondros’un 5.Maddesi gereği işgale karşı direnen Milislerin elindensilahları alındı. İngiliz generali Ravtenson Kazım Karabekir’e çektiği telgraf ile ordusunu terhisetmesini istese de Karabekir bunu kabul etmedi. 19 Mayıs 1919’da Ulu Önder Mustafa KemalAtatürk Türk yurdunun düşman işgalinin kurtuluşu için Samsun’da ele aldığı meseleyi Havzave Amasya Genelgeleri ile tutuşturdu. Doğu Anadolu’da 23 Temmuz’da topladığı ErzurumKongresi ile yöre halkını emperyalist İngilizler ve piyonu Ermenilerin niyetlerine karşıbirleştirdi.1920 başında Gürcistan’da bulunan Gürcü İslamaiyesi adlı cemiyet Batum ve ArtvinliGürcistan’a katarak istiyordu. Bu olayı haber alan Kazım Karabekir olayı önledi. 28 Ocak1920’de son Osmanlı Mebuslar Meclisinde alınan Misak-ı Milli kararları ile Kars-Ardahan-Batum’da halkoylamasına gidileceği kararı alındı. Bu kararın alınmasının temel nedeni butopraklarda Türk nüfusunun fazla olmasından kaynaklanıyordu. İngiliz işgal kuvvetlerininBatum’dan çekilmesi üzerine Gürcistan hükümeti 1 Temmuz 1920’da Batum’u işgal etti.Bu işgal sırasında TBMM’nin Batum Milletvekillerinden M. Edip DİNÇ ve Ahmet AkitBeyler 1129 kişilik Milli olayları ile işgale karşı üstün gayretler sergilemişlerdir. TBMM’ninEylül-Aralık 1920’de üç ay süren Ermeni savaşında başarılı olması sonrası M. KemalATATÜRK Gürcü hükümeti ile temaslara başlamıştır.3

Artvin’in KurtuluşuGürcistan sefiri Siman MİDİVANI 17 Ocak 1921’de Ankara’ya gelerek itimatnamesiniM. Kemal ATATÜRK’E iletir. M. Kemal ATATÜRK Gürcü sefaretinden derhal işgal ettikleritoprakları boşaltmalarını ister. Sefir geçen günler boyunca TBBM Hükümetini oyalamayısürdürünce Hariciye Nazırı Bekir Sami Bey Gürcistan’a sert bir nota verdi. 23 Şubat 1921’deTBMM ve Gürcü hükümetleri arasında Batum anlaşması imzalandı.Bu tarihten itibaren Artvin-Ardanuç-Borçka ve Şavşat’tan Gürcü kuvvetleri çekildi. 45yıllık esaret sona erdi. Diğer yandan Trabzon’dan Artvin’e kuvvetleri ile hareket eden MiralayŞükrü Bey Oruçlu köyünden Kamil Beyi Kaymakam vekili tayin ederek kendisi Batum’a geçti.7 Mart 1921’den itibaren Artvin’de Türk bayrağı dalgalanmaya başladı.Cumhuriyet Döneminde Artvin1878–1918 ve 1918–1921 arası Rusya-Ermeni-İngiliz-Gürcü idaresinde kalan Artvin-Borçka Şavşat kazaları 7 Mart 1921’den itibaren 4 aykadar Ardahan kazasına bağlanmıştır.Yeni Türk devletinin ilk Anayasası olan 20Ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye’de 24 Nisan1924’te yapılan değişikler ile Liva-Sancak teşkilatıkaldırılınca Artvin vilayet haline geldi.1926 Haziranında 877 sayılı kanunla Yusufelikazası Erzurum vilayetinden alınarak Artvin’ebağlandı. 1928’de 1282 sayılı kanunla Borçka kazası nahiye haline getirilerek Artvin’ebağlandı. Dokuz yıl Artvin vilayeti teşkilatı ile yönetilen bu yerler 1 Haziran 1933’te 2197sayılı kanunun ikinci maddesine göre merkezi Rize olmak üzere Artvin ve Rize birleştirilerekÇoruh vilayeti teşkil edilmiştir.Arazi şartlarının zorluğu, Artvin veçevresinin vilayet merkezine olan uzaklığı birtakımsorunlara yol açmıştır. Dönemin Başbakanı İsmetİNÖNÜ’NÜN 25 Temmuz 1935 tarihindeki Artvin’iziyaretinde durum kendisine iletilmiştir. Bununüzerine hükümet 4 Kasım 1936’da kabul edilen 2885sayılı kanun ile merkezi Rize olan Çoruh vilayetikaldırıldı. Artvin Merkez, Hopa, Borçka, Şavşatkazaları ile evvelce Erzurum’a verilmiş YusufeliKazasını da alarak Artvin olan Çoruh İli teşkilatıkabul edildi.20 yıl süreyle kullanılan Çoruh İli adı 1956 yılında “ARTVİN” İli adına çevrilmiştir.4

A.2. İl ve İlçe Sınırları:Merkez, Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa, Şavşat, Murgul ve Yusufeli olmak üzere 8İlçesi, Merkez bucakları hariç 13 bucağı ve 310 köyü vardır.Şekil A.1. Artvin İlçeleri ve Beldeleri.Kaynak: Karayolları 10. Bölge MüdürlüğüA.3. İlin Coğrafi Durumu:İlimiz 40,35 ile 41,32 Kuzey enlemleri ve 41,07 ile 42,00 Doğu boylamları arasında yeralan,7.436 km 2 genişliğinde, Doğu Karadeniz Bölgesinin bir ilidir.Doğusunda Ardahan, Batısında Rize, Kuzeyinde Gürcistan, Güneyinde Erzurum ilekomşudur. Kuzey batısında Karadeniz vardır. Kıyı uzunluğu 34 km’dir.İlimizin genişliği Türkiye yüzölçümünün (783.577 km 2 ) % 0,9 ‘u kadardır.5

A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu:Genelde Doğu Karadeniz Bölgesi, özelde Artvin yöresi, morfolojik yöndenincelendiğinde üç ana bölümün varlığı gözlenmektedir. Bunlardan birincisi doğu-batı yönündeuzanan ve yükseklikleri 3500–4000 m.ye varan dağ silsilesinin (Kaçkar Dağları) oluşturduğudağlık kesimdir. İkinci bölüm, deniz ve derelerin şekillendirdiği kıyı kesimidir. Üçüncü bölümise, bu iki ana ünite arasında kalan plato alanıdır. Plato alanı, drenaj alanları çok geniş olmayansık dereler, derin ve çok eğimli vadilerle yarılmıştır.Bu nedenle dereler 25–30 km. gibi mesafede 2500–3000 m. Kot farkı oluşturan, eğimlive dik bir vadi içinde akmaktadırlar. Bu durum akış hızına ve taşınan malzemelerin fazlalığınaetki etmektedir. Hatta çoğu zaman, özellikle de sağanak yağışlardan sonra dereler adeta çamurakmaktadır. Taşkın olaylarında tahribatın en etkili olduğu bölge, kıyı bölgesidir. Buralardavadiler düzleşmiş ve genişlemiştir. Yerleşimin en yaygın olduğu yörelerde buralardır.Vadiler:Artvin ili yüzey şekilleri, genellikle yeraltı kırılmaları ve volkanik faaliyetler sonucundameydana gelmiştir. Vadilerin bir bölümü ise bu tektonik kırılmalar sonucunda meydana gelenfay ve çizgilerine uyarak oluşmuş dağ sıralarını birbirinden ayıran, dağlara paralel çizgilerhalindedir. İlde bulunan vadileri iki ana kısma incelemek mümkündür;1 – Asıl Çoruh Vadisi2 – Çoruh ırmağı kollarının meydana getirdiği vadiler.Çoruh Vadisi:Çoruh ırmağının il sınırına girdiği yerden başlayıp Muratlı Bucağında il sınırını terkettiği yere kadar uzanan 150 km uzunluğunda bir vadidir. Genellikle çok dar ve derin “V” ve“U” şeklinde boğazlar halinde uzanır. Zeytinlik –Yusufeli ve Zeytinlik Muratlı arası olmaküzere iki bölümden meydana gelir.a)Ardanuç Deresi Vadileri: Vadi tabanı Ardanuç ilçesinde nispeten geniştir. İlçemerkezinin 7 km kuzeybatısında bulunan Cehennem Dere’si tipik bir kanyon vadidir. 500 muzunluğunda 70 m. Genişliğinde ve 6 m derinliğindedir. Ardanuç suyuna açılır. Dünyadasayılı kanyon vadileri yer alır.b)Ortaköy Vadisi: Şavşat ilçesinin sularını boşaltan irili ufaklı çayların meydanagetirmiş olduğu bu vadi zengin bitki örtüsüyle kaplıdır.c)Altıparmak Vadisi: Barhal Deresini takip eder. En geniş yeri 3 m’dir.Murgul Vadisi:Murgul Deresinin meydana getirdiği bu vadinin tabanı diğer vadi tabanlarına göre dahageniştir.6

Dağlar:Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Doğu Karadeniz Dağları’nın il sınırlarıiçindeki uzantıları; Kaçkar, Altıparmak, Kükürtlü, İskaristi Dağları adıyla sınıra kadaruzanmaktadır. Bu dağ sırasının üzerinde çok sayıda dağ ve yüksek tepeler yer alır.Karadeniz kıyısını takip ederek batıdan doğuya doğru iki sıra halinde uzanan 3937 m.Yüksekliğindeki Kaçkar Dağı Karadeniz Dağları’nın en yüksek noktasını oluşturur. Bu dağınsu bölüm çizgileri; Artvin, Rize, Erzurum il sınırlarını belirler. Şavşat ve Borçka ilçeleriarasında yer alan, Çoruh ve Berta vadileri ile Gürcistan sınırına kadar uzanan Karçal Dağı 3428m. Yüksekliği ile ilin diğer önemli bir dağıdır.İlimizin Diğer Önemli Dağları ve Yükseltileri:Kaçkar dağı -3937 m., Mihrap dağı-2950 m.,Karçal dağı-3428 m., Sahara dağı-2799 m.,Kükürttepe dağı-3348 m., Karyan dağı - 2790 m.,Arsiyan dağı - 3164 m., Kara dağ - 2300 m., Çadırdağı - 3050 m., Büyük Yurt dağı - 2250 m.,Kürdevan dağı - 3050 m., Genya dağı - 1850 m.,Kartal dağı - 3000 m.Yaylalar:İl topraklarının yaklaşık % 51’ini kaplar.Artvin’in başlıca yaylaları;Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaköy Derelerininoluşturduğu çizginin güneydoğusundaki bölgedebulunan Meşeli, Kurudere, Düzenli, Kireçli, Yığılı,Kapik, Irmaklar, Bülbülan, Çamlıca, Hanlıköy, Ballıve Yoncalı yaylaları,Muratlı-Borçka, Artvin-Ortaköy Deresi ileGürcistan arasında kalan bölgedeki, Taşköprü,Meydancık, Mısırlı, Oba, yaylaları,Merkez İlçe–Zeytinlik-Yusufeli İlçesiçizgisinin kuzey ve kuzeybatısında kalan bölgedekiKeş oğlu, Çamlık, Mağara, İnekli, Kocakarılı, Dikmeve Taşkınlık yaylaları sayılabilir.7

Göller:Artvin’de, irili ufaklı çok sayıda gölvardır. Bunların çoğu buzul vadilerinindiplerinde oluşmuştur ve genellikle Karagöladıyla anılır.Önleri moren yığınıyla dolu olan bugöller derindir.Çoğunda bol alabalık bulunan vedoğa harikası olan bu göllerin en önemlileri,Şavşat ve Borçka’da bulunan ve Karagöladıyla anılan göllerdir.A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi:Anadolu’nun tektonik birliklerinden Pontidlerin doğu bölümünde yer alan Artvin ilisınırları içinde Paleozoyik’ten günümüze kadar değişik zamanlarda oluşmuş metamorfik,intrüzif, volkanik ve sedimanter kayalar yüzeylenir.Bölgenin en eski kayaları; Artvin-Yusufeli arasında, Çoruh Nehri vadisi boyunca ortayaçıkan gnays, mikaşist ve amfibollü gnayslardan oluşan metamorfik topluluk ile gabro vediyabazlarla temsil edilen yan kayayı kesen, değişik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik, dasitik,diyabazik karakterli dayk ve damarların oluşturduğu bir magmatik kompleks ve Artvingüneydoğusundaki granodiyoritlerdir.Doğu Pontidlerin güney kesiminde gelişmiş kuzeye bindirmeli yapılar arasındabağımsız tektonik dilimler halinde yüzeye çıkan bu eski temellerden granodiyoritler; güneydeÇoruh vadisinde düşük dereceli metamorfizma etkileri taşıyan çakıltaşı, kumtaşı bazik volkanikve çört katkılı silttaşından oluşan, Liyas (Alt Jura) yaşlı meta çökeller tarafından kuşkulu biruyumsuzlukla üstlenir.Kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle tabanı gözlenemeyen metamorfizma geçirmemişsığ denizel çakıltaşı, kumtaşı ve silttaşları belirli zonlarda yoğunlaşmış bitki kalıntılıdır. Yer yergranit, dasit ve diyabaz damarları ile kesilmiş meta çökeller üste doğru piroklastik ve çörtarakatkılı spilit ve bazaltlara geçer. Yersel yastık yapılı siyahımsı koyu yeşil renkli volkanikkayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yaşlı bir yay magmatizmasının kalkalkalen-toleyitikkarakterli ürünleri olarak kabul edilir.Orta Jura sonlarında bölge yükselerek kara durumuna geçmiştir. Üst Jura istifi bukarasallaşmaya ve hızlı aşınma-taşınmaya işaret eden bol volkanik kaya, çört daha azgranitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireçtaşı ve metamorfik kaya parçalarından yapılmış, kırmızıgrirenkli, yelpaze deltası karakterli, karasal çakıl taşları ile volkanik kayalar üzerinde uyumsuzolarak oturur.8

Transgresif özellikli bu istifte, üste doğru, Üst Jura ve Alt Kretase yaşlı, sığ denizelkireçtaşı resiflerine geçilir. İstifin üst bölümünde yersel kumtaşı ve epiklastik ara katkılı lav vepiroklastikler bulunur.Alt Kretase sonlarında yeni bir yükselim geçiren bölgede Üst Jura-Alt Kretase kayalarıTuroniyen yaşlı, kızıl renkli, karasal-sığ denizel çakıltaşı, kumlu-killi kireçtaşı merceklikumtaşı ile başlayan Üst Kretase istifi tarafından transgresif olarak örtülür.Bölgenin kuzey bölümünde (Yusufeli-Artvin çizgisinin kuzeyi) Turoniyen-Koniyasiyen-Santoniyen evrelerinde gelişen ada yayı volkanizmasının ürünü, yaygın andezit,bazaltik andezit, bazalt, spilitik bazalt lav ve volkanoklastiklerinin çökellerle ardalanmasısonucu, Doğu Pontidlerde geniş alanlar kaplayan, kalın volkano-tortul istif oluşur.Volkanizmanın asitik karakterli son evresinde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bilinensülfit cevherleri ile sıkı ilişkili dasitler, riyodasitler ve granitoyitik kayalar irili-ufaklı domlarveya subvolkanik damarlar şeklinde volkano tortullar içine sokulmuştur.Volkanik ve volkano-tortul kayalar Kampaniyen-Paleosen yaşlı bir çökel istifle üstlenir.Tabanda bol volkanik çakıllı konglomera ve epiklastik kumtaşları ile başlayan bu istiftetürbiditik yapılı epiklastik kumtaşı, silttaşı, marn ardalanmasına ve mikrotürbidit yapılı incekumtaşı, kiltaşı, kalsitürbidit ara katkılı, ince tabakalı, sık kayma kıvrımcıklı, killi mikritleregeçilir.Çökel istifin üst seviyelerinde yer alan kırmızı renkli çamurtaşları üzerine Alt Eosenyaşta yeşilimsi gri, sarı renkli çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşları açısal uyumsuzlukla gelir. Bukarasal-sığ denizel fasiyesleri geçişli olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmalı bazaltikandezitik,dasitik lavların oluşturduğu üst volkano-tortul istif ise Orta Eosen yaşındadır.Çok sayıda tektono-stratigrafi birimine ayrılan bölgenin, Üst Kretase yayvolkanizmasının daha az etkin olduğu, güney bölümünde, volkanik katkılı Turoniyen-Santoniyen birimleri üzerine ince bir kırıntılı seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosenyaşlı sığ denizel kireçtaşları Orta-Üst Paleosen yaşlı silttaşı ve marnlara geçer.Bunları uyumsuz olarak üstleyen Eosen yaşlı sığ denizel çökeller ve volkanitler Oligo-Miyosen’in kalın çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı, ve kiltaşları ile yine uyumsuz olaraküstlenir. Yer yer jips veya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, Üst Miyosen andezit,bazalt, aglomera ve tüfleri ile örtülür.9

Stratigrafi:Şekil A.2. İlimiz Stratigrafik Sütun KesitiKaynak: MTA Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü10

Metamorfik Temelİnceleme alanının kuzeyinde ve Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesi içerisinde yer alanmetamorfitler (gnays, mikaşist ), gabro-meta gabro-meta diyorit-metadiyabaz ve granitlerMesozoyik istiflerin temelini teşkil etmesi dolayısı ile Paleozoik yaşlı olarak kabuledilmektedirler.Metamorfitler (Gnays, Mikaşist) (Pms)Yusufeli ilçesinin güneydoğusundaki Karadağ civarında ve Demirkent beldesinin KD‘sunda izlenir. Çoğunlukla gnays ve mikaşistlerden oluşur. Hamurkesen formasyonu ile olandokanakları tektoniktir. Metamorfitler gabrolarca kesilir. Bu sebeple Paleozoik temele ait eneski birim olarak belirlenmişlerdir.Gabro- Metagabro- Metadiyorit- Metadiyabaz (

Hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilçesinin KD ‘sundaki Narlık beldesi civarında,Yusufeli-Aşpişen köyü civarında ve Kılıçkaya beldesi güney yörelerinde, Kaçkar dağları,Altıparmak dağları, Marsis tepe ve Güngörmez dağları yörelerinde yaygın olarak izlenir.Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarının kumtaşı,çamurtaşı,silttaşı,radolarit veşeyl ara tabakalarıyla birlikte ardalanmasından oluşur. Birim volkano-tortul yapısı ve esmerrengi ile tipik bir görünüm sergiler.Bazalt lavlarında yastık yapılarına sıkça rastlanır. En güzel yastık lav yapıları Tortumçayı ve Oltu çayı Su kavuşumu yakınlarında Yusufeli-Oltu karayolunda gözlenir.Hamurkesen formasyonu dokunaklarının çoğunlukla tektonik olması nedeniyle tabanınıizleme olanağı son derece sınırlı olup, ancak Yusufeli- Narlık beldesinin GB kesimindegörülebilir. Formasyon burada temele ait açık pembe renkli gıranitlar üzerinemikrokonglomeratik bir kumtaşı ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir.Hamurkesen formasyonu kuzey zon alt ünitesinde tortul içerikleri itibariile güney zonaoranla daha derin denizel bir ortamı yansıtır.Doğu pontid kuzey zon ünitesi içerisinde yer alanbindirmeler kuzey-güney alt ünitelerini ayıran büyük bindirme hattı üzerinde birbiriyle kesilşenmekik şekilde bir bindirmeler zinciri oluşturur.Mekik şekilli bindirmelerin etki alanı üzerindeyaygın olarak dinamometamorfizma etkileri görülür.Paleozoyik temele ait olduğu kabul edilen gabrolarda meta-gabro oluşumu,Hamurkesenformasyonu içerisinde yer alan şeyl araseviyelerinde meta-şeyl ve bazalt lavlarında da metabazalt oluşumları bindirme hatları üzerinde dinamometamorfizma olaylarına bağlı olarakgelişen metamorfitlere tipik örnekler teşkil eder .İnceleme alanının kuzey zon alt ünitesinde Hamurkesen formasyonu genellikle kömüriçeren sığ denizel çökellerden oluşan ve GÜVEN-1993 tarafindan madenler formasyonu olaraktanımlanan birim ile uyumlu olarak üstlenir.Kırmızı-mor rengi ile dikkat çekici olan Madenler formasyonu güney zondagörülmez. Buna eşdeğer olabilecek esmer renkli Oltu taşlı seviyeler izlenir. Ancak bu tortulseviyeler haritalaşamamıştır. Bu sebeple güney zonda Hamurkesen formasyonu yaygınolarak pelajik karbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak örtülür.Hamurkesen formasyonunun dokunakları çoğunlukla tektonik olduğundanFormasyonun gerçek kalınlığını saptayabilme olanağı yoktur. Ancak görülebildiği kadarı ile1400 m.yi aşan bir kalınlıktan bahsedilebilir.Formasyonun yaşına ilişkin olarak özellikle şeyl ara seviyeleri içinde yer yermakrofosil kalıpları (Brakiopodlar, bozulmuş ammonitler, hegzagonal kesitli krinoid sapları, çok küçük yaprak kalıpları ) tespit edilmiş , ancak bu fosillerin bozulmuş olması vesağlıklı sonuç vermemesi dolayısıyla kesin bir yaş verilememiştir.Buna rağmen BAYDAR - 1969 tarafından birimin yaşı Liyas olarak benimsenmiştir.Dogger yaşı veren Madenler formasyonu ile Malm- Alt Kretase yaşı veren Berdigaformasyonunun bu volkano – tortul birim üzerinde uyumlu olarak izlenmesi , ayrıcaBayburt civarında AĞAR - 1977 tarafından Liyas yaşlı olarak belirlenen litolojik istifle .litolojik ve stratigrafik benzerlikleri dolayısıyla GÜVEN-1993 tarafından da Liyas yaşlıolarak kabullenilmiştir.12

Çataksu Formasyonu (Jdç )Formasyon, Erzurum ili Olur ilçesi Çataksu beldesi civarında tipik olarak izlendiğindenGÜVEN - 1993 tarafından Çataksu formasyonu olarak tanımlanmıştır. Çalışma alanındaYusufeli ilçesine bağlı Morkaya ve Darıca beldeleri yörelerinde yüzeyledir.Formasyon siyah sleytler , kumlu - killi türbiditlerle karakteristiktir.Tektonizmadan etkilenen bölümlerde , düşük dereceli metamorfizma izlenir. Birimiçerisinde yer yer altere volkanitler ve volkano – klastik kırıntıların eşlik ettiği toleyitikkarakterli bazaltlar izlenmektedir. Birim, volkano-tortul karakterli Hamurkesenformasyonunun üzerine uyumlu olarak gelmekte ve genellikle mor renkli konglomera, kumtaşılitolojilerinden oluşmuş Madenler formasyonu ile yanal geçişlidir. Formasyon sığ denizelkarbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu tarafından uyumlu olarak üstlenir. Birimin kalınlığıyaklaşık 200 m.olup, kapsadığı mikrofosillere dayanılarak GÜVEN-1993 tarafından yaşıDogger olarak saptanmıştır.Madenler Formasyonu (Jdm )Madenler formasyonu inceleme alanında Aşağı Madenler köyü civarında tipikyüzeylenmeleri izlendiğinden GÜVEN-1993 tarafından bu isimle tanımlanmıştır. Doğu Pontidkuzey zonu alt ünitesi içerisinde bulunan Madenler formasyonuna ait yüzeylenmeler; Artvin ilibatısı, Zeytinlik köyü batısı, Yusufeli-Öğdem-Morkaya-Aşpişen köyü GD’ su (Tortum yoluüzeri ) ve Demirkent beldesinin KD’sunda Erenler köyü civarında izlenir.Madenler formasyonu çeşitli kalınlıklarda ( 0.3 – 50 m. arasında ) resifal kireçtaşı aratabakalarıyla yer yer bazalt lav ve proklastları da içeren çoğunlukla kırmızı-mor renklikonglomera ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon volkano-tortul bir istif yapısından oluşanHamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak oturur. Kırmızı kongloromeralar üzerindeyapılan incelemelerde, çakılların çoğunlukla yuvarlanmış, elipsoidal ve köşeli şekilli olduğu veçoğunlukla da granit, dasit, bazalt ve metamorfitlerden oluştuğu görülmektedir. Ayrıca daha azoranda gri-beyaz renkli köşeli kireçtaşı çakılları da izlenir. Çakıllar 1-2 cm. ile 10-15cm.arasında değişen çaplarda olup, kırmızı-morumsu renkli bir çimento malzemesi ile sıkıcatutturulmuştur. Madenler köyü ve Erenler köyü arasında bu konglomeralar içerisinde GGB-KKD doğrultulu ve D ya eğimli gri-beyaz renkli resifal kireçtaşları izlenir. Bu ara tabakalargenel istiflenmeye uygundur. Ayrıca bazalt lav akıntıları ve aglomeralar da izlenmiştir.Madenler formasyonunun Yusufeli-Kömürlü köyü ve Yusufeli-Karadağ yöresindekiyüzeylenmeleri içinde kömür oluşumları mevcuttur. Bu zuhurlar küçük mercekler şeklindeolup, genellikle konglomeraların taban kesiminde yer alırlar. Madenler formasyonunun bulitolojik özellikleri irdelendiğinde; inceleme alanının Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesindeHamurkesen formasyonunu takiben denizin sığlaştığı, zaman zaman kısa süreli ve sınırlıkaralaşma dönemleri geçirdiği söylenebilir. Formasyon gri-beyaz renkli resifal kireçtaşlarındanoluşan, Malm-Alt Kretase yaşlı Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak üstlenir. Kalınlıkdeğişken olup, azami 200 m. kadardır. Madenler formasyonunda kesin bir yaş verebilecekpaleontolojik veriler saptanamamıştır. Derlenen bazı kireçtaşı örneklerinde ;-Ammobaculites sp.-Reophax sp.-Litoulidae sp.-Pseudocylammina sp.Fosilleri saptanmış ve formasyon için muhtemelen Dogger yaşı önerilmiştir.13

Berdiga Formasyonu ( JKr )Giresun-Alurca ilçesinin güneyindeki Berdiga dağlarında izlenen Üst Jura-Alt Kretaseyaşlı kireçtaşları, ilk olarak PELİN-1977 tarafından Berdiga formasyonu olarak tanımlanmıştır.Doğu Pontidlerin gerek güney ve gerekse kuzey zonunda birçok yerde yüzeylenen Üst Jura- AltKretase kireçtaşları çok az fasiyes faklılıkları göstermekle beraber belli bir stratigrafikhorizonda izlenmeleri nedeniyle bölge genelinde bu isim altında toplanmışlardır. Bu nedenleçalışma alanında izlenen Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları Berdiga formasyonu olarakisimlendirilmiştir.Berdiga formasyonu inceleme alanının çoğunlukla güney zonunda; Artvin-Narlıkbeldesi doğusu, Tortum gölü civarı, Yusufeli-Aşpişen köyü ( Oltu yolu ) Yusufeli-GünyaylaGB’sı, Yusufeli-Morkaya köyü GD’sunda yüzeylenir. Formasyon gri-beyaz ve krem renkliresifal kireçtaşları, orta kalınlıkta tabakalanmalı killi kireçtaşı ve sileks yumrulukireçtaşlarından oluşur.Berdiga formasyonu, esmer renkli bazik volkano-tortul bir istif yapısından oluşanHamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelir. Doğu Pontid kuzey-güney zonu altünitelerini ayıran GB-KD doğrultulu büyük bindirme hattının yakın çevresinde kompresyonkuvvetlerinin etkisiyle bu formasyon içinde çok güzel kıvrımlı yapılar gözlenir. Örneğin;Yusufeli-Aşpişen sapağından itibaren Tortum yolu üzerinde bu ender rastlanabilecek güzelliktekıvrımları izlemek mümkündür.Berdiga formasyonu inceleme alanının Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesinde bazikvolkano-tortul bir istiften oluşan Türoniyen-Santoniyen yaşlı Çatak formasyonu ile, buna karşıngüney zonu alt ünitesinde ise fliş karakterli tortullardan oluşan Üst Kretase –Paleosen yaşlıMescitli formasyonu ile uyumlu olarak izlenir. Ayrıca inceleme alanının güney kesimindeofiyolitik melanj ile tektonik bir dokunak oluşturur. Formasyonun kalınlığı; inceleme alanının (Kuzey zon alt ünitesi ) 100–300 m. arasında olduğu halde, güney zon alt ünitesinde 900 m.kadardır.Çatak Formasyonu ( Krü 1 )Trabzon ili Maçka ilçesinin Çatak mevkiinde izlenen Üst Kretase (Türoniyen-Santaniyen ) yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN-1993 tarafından Çatakformasyonu olarak tanımlanmıştır.Çatak formasyonu Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Jura-Alt Kretase yaşlı resifalkireçtaşlarının üzerine gelen Üst Kretase yaşlı volkano-tortul istiflerin alt horizonunu teşkileden bazik volkano-tortul karakterli bir birim olarak da tarif edilebilir. İnceleme alanının KB veKD kesimlerinde Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşı horizonunun üzerinde izlenen bazikvolkano-tortul istif litostratigrafik özellikleri bakımından Çatak formasyonu ile deneştirilmiş veaynı formasyon adı verilmiştir.Çatak formasyonu Yusufeli – Sarıgöl yol güzergâhı ile Yusufeli - İspir yol güzergâhıüzerinde Çoruh vadisi boyunca ve ayrıca Artvin – Aşağı Madenler ( Hot ) civarında, Narlıkbeldesi doğusunda, Artvin – Murgul ilçesi güney yöreleri, Artvin ili Ortaköy yöresi ile güneyyöreleri, Yusufeli ilçesi batı, kuzey ve güney yöreleri, Artvin – Şavşat yolu üzerinde Pırnallıköyünün batı ve güneydoğusunda yüzeyleşir.14

Çatak formasyonu gri – yeşil renkli andezit, andezitik bazalt lav vepiroklastları ile ara tabakalı bulunan kırmızı – bordo renkli çamurtaşı , silttaşı , gri renklimarn ve kumtaşlarından oluşur . Formasyon tortul ara seviyeler içermesi nedeniyletabakalı bir yapı görünümü sergiler. Bazalt lavların yer yer yastık yapıları görülür.Çatak formasyonu Malm – Alt Kretase yaşlı kireçtaşlarının ( Berdigaformasyonu ) üzerine uyumlu olarak bulunur ve riyodasit – dasitik lav vepiroklastlarından oluşan Kızılkaya formasyonu ile de uyumlu olarak üstlenir. Formasyonunkalınlığı yaklaşık 1400 m. kadardır.Kızılkaya Formasyonu ( Krü 2 )Giresun ili Espiye ilçesinin güneyinde yer alan Kızılkaya yöresinde tipik olarakyüzeylenen riyodasit-dasitik lav ve proklastları ilk olarak GÜVEN–1993 tarafından Kızılkayaformasyonu olarak tanımlanmıştır. Doğu Karadeniz Bölgesinin 1 / 250 000 ölçeklikompilasyonunda ilk olarak bu formasyon adlandırılması uygulanmıştır.Kızılkaya formasyonu Aşağı Madenler ’in doğusunda ve yaklaşık K-G doğrultusuboyunca izlenir. Formasyon gri beyaz renkli riyodasitik-dasitik karakterli lav veproklastlarından oluşur. Lavlarda yer yer kolonlu yapılar ve yer yer de akıntılı (flüvdal) yapılargözlenir. Hidrotermal gelimler sonucu sülfürlü mineralizasyon oluşumları ve buna bağlı olarakda yan kayaçlarda yer yer hidrotermal ayrışmalar (silisleşme,serizitleşme ve killeşme )mevcuttur.Kızılkaya formasyonu bazik volkano-tortul karakterli Çatak formasyonunun üzerineuyumlu olup, yine bazik volkano-tortul karakterli Çağlayan formasyonu ile de uyumlu olaraküstlenir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 400 m. kadardır. Formasyonun içinde fosil içerir tortulseviye bulunmadığından formasyonun yaşı göreceli olarak belirlenmeye çalışılmıştır.Kızılkaya formasyonu Türoniyen –Santoniyen yaşlı Çatak formasyonunun üzerindeuyumlu ve Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı Çağlayan formasyonu ile de uyumlu olaraküstlendiğinden yaşı göreceli olarak Santoniyen-Kampaniyen olarak önerilmiştir. Artvin ilikuzeyi, batısı GD ve GB yöreleri ile Orta köyün kuzeyinde, Zeytinlik beldesiGd ‘sunda, Narlıkbeldesi GD’ sunda, Murgul ilçesinin doğu, GD ve GB yörelerinde, Pırnallı köyünün KB ve GDyörelerinde izlenir.Çağlayan Formasyonu ( Krü 3 )Trabzon ili merkezine bağlı Çağlayan beldesi civarında tipik yüzeylemeleri izlenenKampaniyen-Mestriştiyen yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN–1993tarafından Çağlayan formasyonu olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanında da benzerlitostratigrafik özellikler gösteren bazik volkano - tortul istif Çağlayan formasyonu iledeneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir.Çağlayan formasyonu, inceleme alanının KD kesiminde Yukarı Madenköy civarındayaygındır. Formasyon genellikle gri - yeşil renkli andezitik bazalt, bazalt lav ve piroklastlarıile birlikte ara tabakalı olarak bulunan kırmızı – bordo renkli çamurtaşı , gri renkli marn vekumtaşlarından oluşur. Formasyon içindeki tabakalarda güney dokunaktaki bindirmeninetkisiyle gelişmiş, dalgalı kıvrım yapıları görülür. Bazaltlarda yastık lav yapıları gelişmiştir.15

Çağlayan formasyonu riyodasit – dasitik lav ve piroklastlarından oluşan Kızılkayaformasyonu üzerinde uyumlu olarak bulunur.Formasyonun inceleme alanı içerisinde izlenebilen kalınlığının yaklaşık 1000 m .olduğu söylenebilir.Formasyon Artvin ili batı, GD ve GB yörelerinde, Murgul ilçesi B , D ve GDyöreleri , Arhavi ilçesinde G ve GD yörelerinde , Hopa ilçesi GD ve GB yörelerinde ,Ardanuç ilçesinin G ve GD yöreleri , Ardanuç ilçesi Aşağı ırmaklar bucağı ile Şavşat ilçesiMeydancık beldesi arasındaki alanda görülür.Çayır bağı Formasyonu ( Krü 4b )Trabzon ili Düz köy ilçesi Çayır bağı bucağı yöresinde görüldüğü için GÜVEN-1993tarafından Çayır bağı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu birim fazla yaygın olmayan fiyolitve riyodasitik karakterli lav ve piroklastlarından meydana gelmiştir.Volkanojenik dom yapıları iyi gelişmiştir. Lavlarda prizmatik kolon yapıları ve akışkan( flüvdal ) yapılar görülür.Çayır bağı formasyonunun üzerinde birbirleriyle yanal geçişli olarak Bakırköy veAğıllar formasyonları uyumlu olarak bulunurlar.Çayır bağı formasyonu, Tirebolu-Espiye arasında trakiandezitik lav ve piroklastlarınadönüşüm gösterir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 400 m. kadardır.Çayır bağı formasyonunun içinde yaş verebilecek tortul seviyeler mevcut değildir.Ancak, Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumluolarak yer alması ve Mestriştiyen-Paleosen yaşlı Ağıllar ve Bakırköy formasyonları ile deuyumlu olarak örtülmesi dolayısıyla formasyonun yaşı Mestriştiyen olarak kabul edilmiştir.Bakırköy Formasyonu ( Krü 5a )Artvin ilinin Bakırköy ( Kuvarshan ) yöresinde izlenen Mestriştiyen-Paleosen yaşlıtürbiditik karakterli bir istif GÜVEN-1993 tarafından Bakırköy formasyonu olaraktanımlanmıştır.İnceleme alanında; Hopa ilçesi D ve GD yöreleri, Artvin ili Bakırköy yöresi, Murgulilçesi KD ve GB yöreleri, Borçka ilçesi Cankurtaran geçidi yörelerinde izlenen türbiditikkarakterli birim de Bakırköy formasyonu ile benzer litoloji ve stratigrafik konuma sahipbulunmaktadır. Bu nedenle birime Bakırköy formasyonu adı verilmiştir.Formasyon genellikle killi kireçtaşı, şeyl ve az oranda da kumtaşlarından oluşmuştur.Bu formasyon Trabzon-Tonya ilçesi yöresinde kumlu kireçtaşı ve resifal kireçtaşlarındanoluşan Ağıllar formasyonu ile yanal geçişlidir.Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m. kadardır. Yaşı ise Mestriştiyen-Paleosen olarakbelirlenmiştir.16

Ağıllar Formasyonu ( Krü 5b )Artvin ili Zeytinlik (Sirya) beldesinin güneydoğusunda izlenen bazik volkano-tortulkarakterli Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumlu olarak bulunan Mestriştiyen-Paleosenyaşlı kumlu ve resifal karakterdeki kireçtaşları Ağıllar köyü civarında en iyi şekildeizlendiğinden GÜVEN–1993 tarafından Ağıllar formasyonu olarak isimlendirilmiştir.İnceleme alanında, Artvin ili Ağıllar köyü yöresinde, Murgul ilçesi GD ‘sunda, Ardanuçilçesi GD yörelerinde, Şavşat ilçesi Okçular köyü, Meydancık beldesi GB ‘sında izlenen benzerlitolojik konuma sahip bulunan kireçtaşlarına Ağıllar formasyonu ile korele edilerek aynı isimverilmiştir.Birim gri-beyaz renkli kumlu ve resifal kireçtaşlarından oluşur.Bakırköy formasyonu ileaynı stratigrafik konumda yer alan Ağıllar formasyonu, Tonya ilçesinin GD ‘sunda birbiriyleyanal geçişli olarak izlenmektedir.Formasyonun kalınlığı 200 m. olup yaşı, Mestriştiyen-Paleosen olarak saptanmıştır.Mescitli Formasyonu (Krüt )Bu formasyon Doğu Pontid güney zonunda Üst Kretase dönemini temsil eden flişkarakterli bir formasyondur.Malm-Alt Kretase-Senomaniyen yaşlı kireçtaşlarının (Berdigaformasyonu ) üzerinde uyumlu olarak bulunur. Birim kırmızı-bordo renkli killi kireçtaşlarıylabaşlayıp, gri renkli marn, şeyl, killi kireçtaşı ve kumtaşı ardalanması ile devam eden bir istifoluşturur.Mescitli formasyonu, Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Kretase dönemini kapsayan;Çatak, Kızılkaya, Çağlayan, Çayırbağı, Bakırköy / Ağıllar formasyonlarına karşılıkgelmektedir. Birimin kalınlığı 600 m. kadardır.Yaşı ise Türoniyen-Kampaniyen-Mestriştiyen-Paleosen zaman aralığı olarakbelirlenmiştir.Kızılcık Formasyonu ( Paf )Çalışma alanında Ardanuç ilçesi Kızılcık köyü ‘nün kuzey ve kuzeybatı yörelerindeyüzeylenir. Ardanuç yöresindeki Eosen yaşlı kırıntılı kayaçlar ÖZSAYAR-1980 tarafındanKızılcık formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Fakat YILMAZ ve Diğ.-1998 Karçal dağları veArdanuç ilçesi yöresinde izledikleri aynı kırıntılı kayaçların yaşını Paleosen ve erken Eosenolarak saptamışlardır.Formasyon; yeşilimsi ve gri renkli, orta-ince tabakalı karasal kırıntılı kayaçlar, kumtaşıve marnlardan oluşmuştur. Alt seviyelerde kiltaşı ve marnlar, orta seviyelerde epiklastikvolkanik kayaçlar, üst seviyelerde kumtaşı ve konglomeralardan oluşan regresif bir sekansizlenmektedir.Kızılcık formasyonu, Paleosen-Alt Eosen yaşlı Bakırköy ve Ağıllar formasyonunuuyumlu olarak üstler ve Kaba köy formasyonu tarafından da uyumsuz olarak üstlenir.Birimin kalınlığı yaklaşık 600 m. civarında olup, yaşı Paleosen-Alt Eosen olarak saptanmıştır.17

Porfiri Andezit ( Ap )Çalışma alanında Artvin il merkezinin KD ‘sunda yüzeylenir. Andezitik kayaçlar gribeyazrenkli az çatlaklıdır.Makroskobik olarak çubukumsu iri hornblend ve plajioklas kristalleri gözlenmektedir.Yer yer iri taneler halinde kuvars kristalleri de izlenebilir.Artvin ili Fıstıklı köyü yöresinde porfiri özellikte olup, Mo mineralleri ve saçınımlıhalde pirit kristalleri içerir. Burada yer yer yoğun silişleşmeler de izlenmektedir.Porfiri andezitler Paleosen yaşlı birimleri kestiğinden Alt Eosen yaşlı olarak kabuledilebilir.Kaçkar Granitoyidleri I, II ( Y2, Y3 )Kaçkar granitoyidleri çalışma alanı içinde yer alan Kaçkar Dağları civarında tipik olarakizlenir. Bu nedenle Kaçkar Granitoyidleri olarak tanımlandırılmıştır.(GÜVEN 1993)Kaçkar Granitoyidleri faklı mağmasal evrelerde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı volkanotortulistiflere sokulum yapmıştır.Liyas volkanitleri ( Hamurkesen for.) ile Üst Kretase volkanitlerinin (Çatak for.) içinesokulum yapan granitoyidler Kaçkar Granitoyidi I (Y2), Eosen volkanitlerinin (Kabaköy for.)içine sokulum yapan granitoyidler ise Kaçkar Granitoyidi II (Y3) olarak adlandırılmaktadır.Kaçkar Granitoyidi I (Y2) inceleme alanında yaygın şekilde izlenmektedir. Hamurkesenve Çatak formasyonları ile olan dokanakları boyunca kontakt metamorfizma etkileri görülür.Kaçkar Granitoyidi II (Y3), Ardanuç ilçesine bağlı Hamurlu köyü doğusunda ÜstKretase ve Eosen yaşlı birimleri kesmiş olarak izlenmektedir.İnceleme alanında ortaya çıkan Granitoyidlerin Jura öncesi (muhtemelen Paleozoyik ?),Üst Kretase-Paleosen ve Eosen dönemlerinde olmak üzere üç mağmasal evrede yerleştiklerianlaşılmaktadır.Kaçkar Granitoyidleri yöredeki birçok cevherleşmelere vücut vermiş olması bakımındanönem arz eder.Bu kapsamda; Yusufeli-Sarıgöl GB ‘sında Kaçkar Granitoyidi I (Y2) içinde önemliolabilecek porfiri tipte Cu-Mo mineralizasyonları bulunmaktadır.Şavşat ilçesi yöresindeki damar tip Cu-Pb-Zn mineralizasyonları ile yine Yusufeli-Çamkerten yöresindeki Cu-Pb-Zn damarları ve Epitermal altın mineralizasyonları bu kayaçlarile ilintili cevherleşmelerdir.18

Kaba köy Formasyonu ( Ev )Gümüşhane ilinin GD ‘sunda yer alan Kabaköy çevresinde tipik olarak yüzeylenenEosen yaşlı ve andezitik karakterli volkano-tortul birim GÜVEN-1993 tarafından Kabaköyformasyonu olarak tanımlanmıştır.Doğu Pontidlerde çok etkin ve belirgin bir stratigrafik horizon teşkil eden Eosenvolkanitleri, özellikle kuzey zon ardında ve güney sınırı boyunca Niksar-Şebinkarahisar-Alurca-Gümüşhane-İspir ve Yusufeli (Kılıçkaya) hattı üzerinde ve yaklaşık D-B doğrultusundailginç bir kuşak oluşturur.Çalışma alanında ; Hopa ilçesi, Kemalpaşa, Borçka yöresi ve Muratlı-Camili yöreleri, Şavşat ilçesi Meydancık ve Veliköy yöreleri ile Ardanuç ilçesi Aşağıırmaklaryöreleri ve Yusufeli Kılıçkaya beldesi ile Avcılar köyü yörelerinde yüzeylenir.Kabaköy formasyonu bazik volkano-tortul bir seriden oluşan Çağlayan formasyonununüzerine transgresif diskordan olarak gelmektedir. Formasyon kırmızı bir çimento matriksi iletutturulmuş iri çakıllı konglomera seviyesi ile başlar. Çakıllar çoğunlukla bazalt, dasit vegranitten oluşur. Konglomera seviyesinin üzerine kumtaşı ve bol nummilitli kireçtaşları gelir.Toplam olarak 20-30 m. kadar bir kalınlık gösteren bu taban seviyesi üzerinde kumtaşı, kumlukireçtaşı ve marn aratabakalı andezit lav ve piroklastları yer alır.Kabaköy formasyonunun güney dokanağı tektonik olup, Liyas volkanitleri(Hamurkesen for.) bu formasyona bindirmişlerdir. Formasyonun inceleme alanındaki görünenkalınlığı yaklaşık 1000 m. kadardır. Yaşı ise Alt ve Orta Eosen dir.Şebinkarahisar Formasyonu ( Olgmj )Doğu Pontidlerin güneyinde yüzeylenen Oligo-Miyosen yaşlı jipsli serilerden bazılarıYILMAZ-1985 tarafından Şebinkarahisar formasyonu olarak tanımlanmıştır.Bu formasyona aityüzeylenmeler inceleme alanında Şavşat ilçesi Veliköy beldesinin kuzey yörelerindeizlenmektedir. ( YILMAZ ve Diğ.-1992 )Şebinkarahisar formasyonu Orta Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu ile bu formasyonukesen Kaçkar Granitoyidi II ( Y3) stoku üzerine açısal uyumsuzlukla oturur. Formasyongenellikle kızıl renkli konglomera, jipsli kumtaşı, çamurtaşı, silttaşı ve kömürlü şeyllerdenoluşur. Konglomeralar içinde bol miktarda granitoyid çakılları görülür. Kırmızı kumtaşları vejips oluşumu evaporitik bir ortama işarettir.Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m. kadardır. Formasyon içinde yaş verebilecek fosilsaptanamamıştır. YILMAZ-1985 tarafından önerilen Oligo-Miyosen yaşı aynenbenimsenmiştir.Bülbülan Yayla Volkanitleri (Plv)Çalışma alanında Bülbülan Yayla kuzeyi, Çatalköprü ve Şavşat-Veliköy yörelerindeyüzeylenmektedir. Formasyon Şebinkarahisar ve Kabaköy formasyonları üzerine açısaluyumsuzlukla oturmaktadır.Karasal volkanizma ürünü olan bu birim iki seviyeden oluşmaktadır. İstifin alt seviyeleriAKTİMUR ve Diğ.-1992 tarafından “Kura volkanitleri” olarak tanımlanmıştır. Bu volkanitlerfarklı tüf ardalanmaları ile tüf-breş ve yer yer konglomeralardan oluşmaktadır.19

Birimin üst seviyeleri ise aynı çalışmacılar tarafından “Dumanlıdağ volkanitleri” olarakisimlendirilmişlerdir. Bu volkanitler ise bantlı ve yer yer laminalaşmış dasit ve andezit lavlarıile daha üstte yer alan bazaltik lavlar ve volkanoklastiklerden oluşmaktadır. Çalışmacılarformasyonun alt seviyelerinin yaşını üst miyosen olarak yorumlamışlardır. Üst seviyeleri isepliyosen yaşlı olarak ayırtlamışlardır.Formasyonun toplam kalınlığı yaklaşık 700 m. kadardır.Alüvyonlar (Aly)Kaçkar Dağlarının kuzey eteklerinde Hopa ve Kabisre çayı vadilerinde güneyeteklerinde KD – GB yönünde Karadeniz ‘e akan Çoruh nehri vadisinin genişliğinde düzlükalanlarda kum ve çakıl yığınlardan oluşan güncel oluşuklardır. Bu oluşuklar daha güneydeYusufeli ilçesi ile Kılıçkaya arasındaki Çamkerten yöresinde de izlenmektedir. Bu oluşuklardanstabilize ve inşaat malzemesi olarak yararlanılmaktadır.A.5.1. Metamorfizma ve MağmatizmaA.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafyaİnceleme alanı Doğu Pontid tektonik birliği içerisinde yer alır. Etüt sahasındaki kayaçbirimleri Alp Orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bu Orojenik faaliyetlere bağlı olarak ÜstKimmerik, Anadolu, Pireneik ve Attik fazları etkili olmuştur. Adı geçen dağ oluşum hareketlerisonucunda yörede; uyumsuzluklar (diskordanslar ), kıvrımlı ve kırıklı yapılar, blok faylanmalarve bindirmeler ( ters faylar ) oluşmuştur. Paleozoyik ile Jura, Jura ile Üst Kretase, Paleosen ileEosen, Eosen ile Miyosen, Miyosen ile Pliyosen arasında diskordans ( uyumsuzluk ) vardır.İnceleme sahasında etkili olan Alp Orojenezi nedeniyle, kıvrım ve kırık tektoniği iyigelişmiştir. Sahada kıvrımlı yapılar Paleosen yaşlı flişlerde ve Eosen yaşlı volkano-tortulkayaçlarda belirgin olarak izlenmektedir. Yine aynı kuvvetlerin etkisiyle formasyonlar kırılmışve faylanmışlardır. İnceleme alanında bazı yörelerde izlenen bindiemeler ( düşük eğimli tersfaylar ) bölgenin bir sıkışma etkisi altında kaldığını göstermektedir.Çalışma alanında gözlenen bindirmeler; Artvin ili kuzeyi ile güneyinden geçen veYusufeli ilçesi doğusundan Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Ardanuç ilçesinden GB ‘ye doğruYusufeli, Demirkent ve Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Şavşat ilçesi GB’ ya doğru Yusufeli-Kılıçkaya güneyine uzanan büyük bindirmeler şeklinde olup doğrultuları genellikle KB-GB dir.Etüt alanında kırılmaların daha çok yaygın olduğu hemen her tür kayaçta kırık ve çatlaklarıngelişmesi ile belirgindir. Bu kırık ve çatlakların genel doğrultusu KB-GD ve D-B dır. Ayrıcadaha az olarak KD-GB ve K-G doğrultusunda gelişmiş kırıklar da izlenmektedir.Sahada mevcut tüm cevherli damarlar genellikle KB-GD ve daha az olarak KD-GB ileD-B yönündeki kırıklarda gelişmişlerdir. (YILMAZ ve Diğ.-1992 )Tabakalaşmalar tortul kayaçlarda ve özellikle flişlerde belirgindir. Bunların doğrultu veeğimleri belli yönlerle sınırlı değildir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse; doğrultularınKB-GD ve KD-GB yönlerinde, eğimlerin ise 20–60 derece arasında K-G yönünde olduğusöylenebilir.20

(B). DOĞAL KAYNAKLARB.1.Enerji Kaynakları:B.1.1. Güneş:İlimizde güneş enerjisi su ısıtmada kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan konutlardagün ısı denilen ve günlük ihtiyaç için sıcak su elde etmekte kullanılan ısıtma sitemi vardır.İlimiz merkezinde güneşlenme süreleri ile ilgili ölçümler yapılmaktadır. İlimizin aylıkortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ayında 7,28 saat, en az ise Şubat ayında 1,58saat olarak tespit edilmiştir.Tablo B.1 İlimiz Güneşlenme Süresi Aylık Ortalaması (Saat, Dakika)İstasyon 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 YıllıkARTVİN 3,07 1,58 4,09 6,02 4,52 7,00 7,28 6,51 6,37 5,24 3,06 2,01 4,53Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyon MüdürlüğüTablo B.2 İlimiz Güneşlenme Işınım Şiddetinin Aylık Ortalaması ( cal / cm 2 .dak.)İstasyon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran YILLIK147.27 162.26 300.17 385.22 381.55 488.06 303.80ARTVİN Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık490.52 412.39 358.40 248.73 151.82 119.21Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyon MüdürlüğüB.1.2. Su Gücü:İlimizde su enerjisinden Hidroelektrik enerji olarak faydalanılmaktadır. Çoruh Nehri,DSİ 26. Bölge Müdürlüğü sınırları içinde yer alan akarsu havzasını oluşturur. Havzanınyüzölçümü ile DSİ 26. Bölge Müdürlüğü sınırından ayrıldığı yerdeki yıllık ortalama akımı iseşöyledir:HAVZA ADI YÜZÖLÇÜMÜ (km 2 ) YILLIK ORTALAMA AKIM( milyon m 3 )ÇORUH 10.140 6.300(Yaklaşık 5.000 km 2 si Artvin ilinde)Artvin İlimizle özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, yıllık ortalama 6,3 Milyar m 3 lük akışhacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluğu 431 km. dir. Çoruh Nehri’ nin 410 km. lik kısmıÜlkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Bayburtİlindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan’ ın Batum İlinden Karadeniz’e dökülen ÇoruhNehri, yılda 5,8 milyon m 3 rusubat taşımaktadır. Türkiye’ de en fazla erozyona maruz kalanhavzalardan biridir.Enerji üretilebilecek toplam düşü 1.420 m. olup, Ülkemizin en hızlı akan Nehridir.Türkiye’ nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan “ÇORUH VADİSİ” anakolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu, 10 adet Barajve yan kollar üzerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri İnşaatı planlanmış olup,toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar KWh yıllık enerji üretimi gerçekleştirilecektir. Buda Türkiye’ de üretilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7’ si, Hidroelektrik enerjininise (2004 yılı üretimi 47 Milyar KWh) % 22’ sidir.21

Artvin ili sınırları içerisinde, Çoruh Nehri ana kolu üzerinde 5 adet baraj projesi olup,mansaptan membaa doğru Muratlı, Borçka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.Tesisleridir. Berta çayı kolu üzerinde ise Bayram ve Bağlık Barajları yer almaktadır. Yatırımve uygulama programında yer alan 6 adet barajın bitirilmesi sonucunda üretilecek olan enerji5,81 Milyar KWh tir. Bu da Çoruh havzasında üretilecek enerjinin % 56’ sı, Türkiye’deüretilen Hidroelektrik enerjinin % 12’ si, toplam enerjinin ise % 4’ üdür.B.1.3. Kömür:İlimiz sınırları içinde kömür rezervleri Yusufeli ve Ardanuç yörelerinde ekonomikyönden önem taşımayan zuhurlar olarak bulunmaktadır.Yapılan çalışmalar sonucu 12 adet kömür zuhuru tespit edilmiştir. Kömür zuhurlarıYusufeli ilçesinin güneyi ile Ardanuç ilçesi çevresinde yer almaktadır.Bu kömür zuhurları için bir rezerv hesabı yapılmamıştır. Küçük boyutlu olan bukömürlerin bir kısmı eski yıllarda işletilmiştir. İki tanesinde zaman zaman üretimyapılmaktadır.B.1.4. Doğal gaz:İlimiz sınırları içerisinde doğal gaz rezervleri bulunmamaktadır.B.1.5. Rüzgar:Tablo B.3 İlimizin Rüzgâr (Hız, Yön, Gün) Aylık Ortalaması ( m/s )Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 YıllıkOrtalama 1.8 1.8 2.3 1.5 2.1 2.4 2.7 2.5 2.0 1.7 1.8 1.2 2.0RüzgârHız.En NE ENE WSW SW SW SW SW W W SE E WSW EKuvvetliRüzgârYön.En 14.3 11.9 17.8 13.1 12.6 15.6 15.7 15.9 15.6 15.2 18.2 11.1 18.2KuvvetliRüzgârHız.En 8.0 3.0 9.0 5.0 6.0 13.0 22.0 19.0 8.0 5.0 4.0 1.0 103.0KuvvetliRüzgârGün.Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyon MüdürlüğüB.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek)B.1.7. Petrol:İlimiz sınırları içerisinde Biyogaz-Biyomas enerjisi üretimi yoktur.İlimiz sınırları içerisinde petrol rezervleri bulunmamaktadır.22

B.1.8. Jeotermal Sahalar:Tablo B.4 İlimizin Jeotermal Su Kaynakları ve Kullanım Amaçları.TERMAL KAYNAĞIN BULUNDUĞUYERKULLANIM AMAÇI(HANGİ HASTALIĞA İYİ GELDİĞİ)Artvin KafkasörRomatizmal HastalıklarArtvin Genya YaylasıBilinmiyorArtvin Zeytinlik Sant MevkiiMide ŞikâyetleriArtvin Merkez Şehitlik KöyüHemoroit –Romatizmal HastalıklarArdanuç Güleş KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Ballı KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Bulanık KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Tepe Düzü KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Torbalı KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Sakarya KöyüRomatizma AğrılarıArdanuç Kapı KöyüMide AğrılarıBorçka Karşı Köy MevkiiBöbrek ve Mide ŞikâyetleriBorçka Balcı KöyüKarın AğrılarıBorçka Otingo ÇermiğiRomatizmaMurgul Korucular KöyüMide ve Böbrek AğrılarıŞavşat Maden KöyüBilinmiyorŞavşat Çermik Köyü Goriyet Mevkii Romatizma AğrılarıŞavşat Koca Bey Köyü Laşet Mevkii Romatizma AğrılarıŞavşat Meşeli Köyü Agara MevkiiRomatizma AğrılarıŞavşat Cirit Düzü Köyü Beleşet Mevkii Eklem AğrılarıŞavşat Yavuz Köyü Cerma MevkiiProstat ve Böbrek AğrılarıŞavşat Ilıca Köyü Sakat MevkiiEgzama AğrılarıŞavşat Ilıca Köyü Karapınar Mevkii Bel AğrılarıŞavşat Veli Köy Çiçinet MevkiiKaşıntıŞavşat Karaağaç Köyü Civlik Mevkii KaşıntıŞavşat Tepe Köy Jejeta MevkiiRomatizma AğrılarıŞavşat Şen Köy Kargabazar Mevkii Göz HastalıklarıŞavşat Kirazlı Köyü Köprü MevkiiRomatizma AğrılarıŞavşat Çamlıca Köyü Handeresi Mevkii Romatizma AğrılarıYusufeli Sarı Göl Sarısular MevkiiRomatizma ve Mide AğrılarıKaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Sağlık Müdürlüğü )23

B.2. Biyolojik Çeşitlilik:B.2.1. Ormanlar:İlimiz dağlık ve çok engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Bu alan genellikle ormanlarlakaplıdır. Orman alanları 390 471 Ha. lık bir alanı kaplar. Bu toplam alanın % 54,8 ‘inioluşturur. Açıklık alanlar ise, 322 442 Ha. olup, toplam alanın %45.2 ‘sini kapsar. Ormanların% 33.6’ sı normal koru, % 37.3 ‘ü bozuk koru, % 1.7 ‘si normal baltalık, % 27.4 ‘ü ise bozukbaltalık vasfındadır.İlimizdeki ormanların serveti toplam 41 276 504 m 3 olup, bunun 27 820 399 m 3 ‘üibreli, 12 006 054 m 3 ’ü yapraklı, 1 450 051 m 3 ’ü de karışık ormandır. Ayrıca 14 910 423 sterde baltalık orman serveti mevcuttur.1985 yılında yenilenen Amenajman Planı verilerine göre Artvin ili ormanlarının yıllıkortalama ETA’sı 297 580 m3 ibreli, 106 975 m3 yapraklı ve 10 198 m3 karışık olmak üzeretoplam 414 753 m3’tür. Her ne kadar plan verisi bu ise de, ormanların ancak bu miktarın %40’ının alınmasına tahammülü vardır. Yıllık ortalama cari artım ise 775 482 m3’tür.İlimiz ormanları; ladin, köknar, sarıçam, kayın, meşe, gürgen, kızılağaç, ıhlamur,kestane, akağaç, dişbudak, kayacık, fıstıkçamı, karaağaç, huş, ardıç, şimşir, sandal, taksus(porsuk), orman gülü gibi türlerle kaplıdır.Doğu Karadeniz Bölgesinde ağaçlandırmaya konu orman alanları orman bölgemüdürlükleri itibarıyla Giresun’da 268015 Ha, Trabzon’da 381849 Ha, Artvin’de 153915 Haolup toplam miktarı 803779 hektardır.Tablo B.5 İlimizin Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Çalışma Alanlarının DağılımıAGM Mühendisliği Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Çalışma AlanlarıHa %Merkez 40499.0 26.3Ardanuç 19990.5 13.0Arhavi 11727.0 7.6Borçka 6569.5 4.3Murgul 11708.5 7.6Şavşat 27584.5 17.9Yusufeli 35836.0 23.3Toplam 153915.0 100.0Kaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2004 )24

25B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları:B.2.2. Çayır ve Mera:İlimizin toplam kültür arazisinin % 17.01’i Çayır (280.292 da), % 62.39’u Mera(1.027.823 da), % 3.55’i Hububat (58.505 da), % 1.81’i Yem bitkileri (29.857 da), % 1.60’ıBahçe (26366,52 da), % 1.27’si Sebze (20905,2 da), % 0,40’ı Bağ (6511,8 da), % 5.38’i Çay(88663,182 da), %0.26’sı Zeytin (4.240 da), % 2.19’u Fındık (36208,7 da ), % 2.97’si Tarlaürünleri (48942 da),% 1.11’i Vasıfsız çayırlar ( 18295,5 da) ve % 0.05 ‘i Nadas (720 da)alanlarıdır.Tablo B.7 İlimizin Kültür Arazisi Dağılımı (Dekar, %)Kültür Arazisi Alan ( Dekar ) %Çayır 280.292 17.01Mera 1.027.823 62.39Hububat 58.505 3.55Yem Bitkileri 29.857 1.81Bahçe 26366.52 1.60Sebze 20905.2 1.27Bağ 6511.8 0.40Çay 88663.182 5.38Zeytin 4.240 0.26Fındık 36208.7 2.20Tarla Ürünleri 48942 2.97Vasıfsız Çayırlar 18295.5 1.11Nadas Alanları 720 0.05TOPLAM 1.647.330Kaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Çevre ve Orman Müdürlüğü )B.2.3. Sulak Alanlar:İlimiz sınırları içerisinde sulak alan bulunmamaktadır.B.2.4. Flora ( Endemik Bitkiler ):İlimiz Floristik liste içeriğinde taksonların familyaları, Türkçe isimleri, habitatözellikleri verilmiş, Endemik olanlar belirtilmiştir. Ayrıca Endemik taksonlar IUCN(Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) tehlike kategorilerine ayrılarak tablohalinde belirtilmiştir. İlimizde toplam 91 adet endemik takson saptanmıştır.EXEWCRENVULRLR (cd)LR (nt)LR (lc)DDNE: Extinct (Tükenmiş): Extinct In The Wild (Doğada Tükenmiş): Critically Endangered (Çok Tehlikede): Endangered (Tehlikede): Vulnerable (Zarar Görebilir): Lower Risk (Az Tehdit Altında): Conservation Dependent (Koruma Önlemi Gerektiren): Near Threatened (Tehdit Altına Girebilir): Least Concern (En Az Endişe Verici): Data Deficient (Veri Yetersiz): Not Evaluated (Değerlendirilemeyen)

26Tablo B.8 İlimiz Endemik bitki durumu.IUCNKategorileriCR EN VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DDKategorileriBelirlenmemişToplamEndemik 2 14 19 3 3 28 14 8 91Kaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Çevre ve Orman Müdürlüğü )B.2.5. Fauna ( Endemik Hayvanlar ):I. TAKIM: INSECTIVORA =BÖCEKÇİLLERI. ALT TAK1M: INSECTIVORAFam.: Erinaceidae = Kirpiler1. Erinaceus europaeus = KirpiFam: Sorcidae = Sivri farelerAlt fam.: Soricinae2. Sorex cauasicus = Kafkasya Sivri burunlu Faresi3. Neomys fodiens = Sivri burunlu Su faresiAlt fam.: Croccidurinae4. Crocidura lasia = Sivri burunlu Büyük TarlafaresiFam.: Talpidae = Köstebekler5. Talpa caucasica = Kafkas KöstebeğiII. TAKIM CHIROPTERA = YARASALARALT TAKIM MICROCHIROPTERA = BOCEK YİYEN YARASALARFam.: Rhinolophidae = Nal burunlu Yarasalar6. Rhinolophus hipposiderus = Küçük Nal burunlu YarasaFam.: Vespertilinonidae = Düz burunlu Yarasalar7. Myotis nattereri = Saçaklı yarasa8. Myotis bechsteini9. Eptesicus serotinos = Genişkanatlı Yarasa10. Pipistrelluss (=Hypsugo) savii11. Barbastella barbastellus = Sakallı Yarasa12. Miniopterus schreibersi = Uzunkanatlı YarasaFam.: Molossidae Kuyruklu Yarasalar13. Tadarida teniotisIII. TAKIM: LAGOMORPHA = TAVŞANLARFam: Leporidae = Tavşanlar14. Leptis europaeus (= Lepus capensis) = Yabani Tavşan27

IV. TAKIM: RODENTIA = KEMİRİCİLERALT TAKIM: SCIUROMORPHA = SİNCAPLARFam.: Sciuridae = Sincaplar15. Sciurus vulgaris = SincapALT TAKIM: MYOMORPHA = FARE BENZERI SİNCAPLARFam.: Muridae = Fareler + Sıçanlar16. Apomes sylvaticus = Ormanfaresi17. Mus musculus = EvfaresiV. TAKIM: CARNIVORA = YIRTICI MEMELIFam.: Canidae = Köpekler18. Canis lupus = Gri Kurt19. Canis aureus = Çakal20. Vulpes vulpes = Kızıl TilkiFam. : Mustalidae = Sansarlar21. Mustela nivalis = Gelincik22. Mustela erminea = Büyük Gelincik = Kakım23. Mustela putorius = Kokarca24. Martes martes = Ağaç Sansarı25. Martes foina = Kaya Sansarı26. Meles meles = Porsuk27. Lutra lutra = Su Samuru = Su İti KunduzFam.: Ursidae = Ayılar28. Ursus arctos = Boz Ayı = Anadolu AyısıFam.: Felidae = Kediler29. Felis lynix (=Lynix lynix) = Vaşak = Öşek30. Felis silvestris = YabankedisiVI. TAK1M: ARTIODACTYLA = ÇİFTTOYNAKLILARALT TAKIM: NONRUMINANTIA = GEVİŞ GETİRMEYENLERFam.: Suidae = Eski Dünya Domuzları31. Sus scrofa = YabanidomuzALT TAK1M: RUMINATJTRA GEVIS GETİRENLERFam.: Cervidae = Geyikler32. Cervus elaphus = Geyik = Ulugeyik33. Capreolus capreolus = Karaca = EIikFam.: Bovidae = KoyunlarAlt Fam.: Caprinae = Keçiler34. Capra aegagrus = Yabankeçisi = Kızılkeçi = Bezeor Keçisi35. Rupicapra rupicapra = Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi

KUŞ TÜRLERİ28I. TAKIM: CICONIIFORMES LEYLEKGILLERFam.: Ardeidae = Balıkçıllar1. Ixobrycus minutus = Cüce Balaban2. Botaurus stellaris = BalabanFam.: Ciconidae = Leylekler3. Ciconia ciconia = Beyaz LeylekII. TAKIM: ANSERIFORMES = ÖRDEKLERFam.: Anatidae = Ördekler4. Anas plathyrhynchos piathyrhynchos = Yeşilbaş ÖrdekIII. TAKIM: GUIFORMES = TURNALARFam.: Rallidae = Yelveler5. Rallus aquaticus aquaticus = Su Tavuğu, Su YelvesiIV. TAKIM: CHARADRIIFORMES = YAĞMUR KUŞLARIFam.: Chamadridae = Yağmurkuşları6. Vanellus vanellus = KızkuşuFam.: Scolopacidae = Çulluklar7. Scolopax rusticola rusticola = ÇullukV. TAKIM: GALLIFORMES = TAVUKGİLLERFam.: Phasianidae = Sülünler8. Alectoris chukar = Kınalı KekIik9. Coturnix coturnix = Bıldırcın10. Lyrurus mlokosiewiczi = Dağ Horozu, Orman Tavuğu, Huş Horozu11.Tetraogallus caspius = Urkeklik12.Tetraogallus caucasicus Kafkas UrkekliğiVI. TAKIM: FALCONIFORMES = GÜNDÜZ YIRTICI KUŞLARIFam.: Accipitridae = Atmacalar13. Milvus migrans migrans = Kara Çaylak14. Circaetus gallicus = Yılan Kartalı15. Accipiter nisus nisus = Doğu Atmacası16.Buteo buteo buteo = Şahin17. Buteo rufinus rufinus = Kızıl Şahin18. Aquila heliaca heliaca = İmparator Kartal20. Gyps fulvus fulvus = Kızıl Akbaba21. Circus cyaneus cyaneus = Mavi Doğan, Gök Delice29

VII. TAKIM: CUCULIFORMES = GUGUKKUŞLARIFam.: Cuculidae = Guguklar22.Cuculus canorus canorus = Guguk KuşuVIII. TAKIM: COLUMBIFORMES = GÜVERCİNLERFam.: Columbidae = Güvercinler23.Columba palumbus = Tahtalı24.Colornba oenas oenas = Gökçe Güvercin25.Streptopelia turtur turtur = ÜveyikIX. TAKIM: STRIGIFORMES = GECE YIRTICILARIFam.: Strigidae = Baykuşlar26.Bubo bubo = Puhu Kuşu27.Athene noctua = BaykuşX. TAKIM: CAPRIMULGIFORMES = ÇOBAN ALDATANLARFam.: Caprimulgidae = Çoban Aldatanlar28.Capnirnulgus europaeus meridionalis = Çoban AldatanXI. TAKIM: APODIFORMES = EBABİLLER, SAĞANLARFam.: Apodidae = Ebabiller, SağanIar29. Apus apus apus = Ebabil Kuşu, Kara SağanXII. TAKIM: CORACIFORMES = KUZGUNLAR, KARGALARFam.: Alecedinidae = Yalıçapkınları30. Alcedo atthis atthis = YalıçapkınıFam.: Coraciidae = Mavikuzgunlar31. Coracias garrulus garrulus = KuzgunFam.: Meropidae = Arıkuşları32. Merops apiaster = ArıkuşuFam.: Upupidae = Çavuşkuşları, Hüthütler33. Upupa epops epops = İbibik, Çavuşkuçu, HüthütXIII. TAKIM: PICIFORMES = AGAÇKAKANLARFam.: Picidae = Ağaçkakanlar34. Dendrocopus major = Büyük Ağaçkakan35. Piscus vinidis = Yeşil Ağaçkakan

30XIV. TAKIM: PASSERIFORMES = ÖTÜCÜ KUŞLARFam.: Aludiae = Tarlakuşları36. Lulula arborea = Orman Toygarı37. Galerida cristata = Tepeli Toygar, Tepeli Tarlakuşu, PiypiyFam.: Hirundinidae = Kırlangıçlar38. Ptyonoprone rupestris rupestris = Kaya Kırlangıcı39. Riparia riparia riparia = Kum KırlangıcıFam.: Turdidae = Karatavuklar40. Tardus merula aterrima = Karatavuk41. Turdus philosmelas philosmelas = Sarkıcı Ardıçkuşu42. Luscinia megarhynchos megarhynchos = Bülbül43. Phoenicurus phoenicurus phoenicuras = Bahçe Kızılkuyruğu44. Erithacus rubecula = Nar Bülbülü45. Oenanthe oenanthe oenanthe = Kuyrukkakan46. Monticola saxatilis = Taş kızılı, Kaya ArdıcıFam.: Sylviidae = Ötleğenler47. Hippolais pallida = Akmuktalit48. Regulus regulus regulus = ÇalıkuşuFam.: Prunellidae = Serçemsiler, Bozboğazlar49. Prunella modularis = Çit Serçesi, Dağ BülbülüFam.: Motacillidae = Kuyruksallayanlar50. Anthus trivialis trivialis = Ağaç İncirkuşu51. Anthus campestnis campestris = Kır İncirkuşu52. Motacilla alba alba = Ak Kuyruksallayan53. Motacilla cinerea cinerea = Dağ Kuyruksallayanı54. Motacilla flava flava = Sarı KuyruksallayanFam. : Corvidae = Kargalar55. Garrulus galndarius = Kestane Kargası56. Pica pica = Saksağan57. Corvus frugilegus fragilegus = Ekin Kargası58. Corvus conix = Leş KargasıFam.: Oriolidae = Sarıasmalar59. 0irolus oriolus oriolus = SarıasmaFam.: Sturnidae = Sığırcıklar66. Sturnus vulgaris vulgaris = Sığırcık61. Sturnus roseus = Pembe Sığırcık31

Fam.: Fringillidae = İspinozIar62. Fringilla coelebs coelebs = Ispinoz63. Carduelis carduelis = Saka Kuşu64. Carduelis spinus = İskete65. Carduelis chloris mühlei = Florya66. Pyrrhula pyrrhula coccinea = Şakrak Kuşu67. Loxia curvirosta = ÇaprazgagaFam.: Passeridae = Serçeler68. Passer domesticus = Serçe, Adi Serçe, Ev Serçesi69. Passer montanus = Dağ SerçesiB.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları:Karagöl-Sahara Milli ParkıKaragöl Sahara Milli Parkı Karagöl ve Sahara Yaylası olmak üzere iki ayrı sahadanoluşmaktadır. Karagöl ve çevresinde genel olarak paleojen ve neojen arazileri yer alır.Karagöl kayan kütlenin gerisindeki çanakta biriken suların meydana getirdiği bir heyelangölüdür. Göl çevresi ladin ve çamların meydana getirdiği yoğun ormanlarla kaplı endermanzara güzelliklerine sahiptir. Sahara yaylası ise; yörede eğim değerlerinin oldukça yüksekolduğu arazide, 1700–1800 m.lerde yer alan sınırlı düzlüklerden biridir. Jeolojik formasyonyönünden ilginç yapıya sahiptir. İç turizm açısından Sahara Pancar Şenlikleriyle ekonomikkatkı sağlamaktadır. Sahanın 3766 hektarlık kısmı 1994 yılında Milli Park kapsamınaalınmıştır.Artvin-Hatila Vadisi Milli ParkıMilli Park, Çoruh nehrinin ana kollarından birisi olan Hatila Vadisi ve birçok yanderelerini içermektedir. Hatila Vadisinin genel karakteri; V tipi, dar tabanlı, genç vadiözelliğindedir. Vadi boyunca litolojik farklılıklardan kaynaklanan eğim kırıkları ortayaçıkmıştır. Bu eğim kırıkları akarsuda şelalelerin oluşumunu sağlamıştır. Vadi yatağının derineaşınmasının, yana doğru açılımında daha kuvvetli olmasından dolayı vadi yamaçlarının eğimi%80 hatta bazı kesimlerde %100’e ulaşmıştır. Yamaçların gerek fiziksel parçalanma ve kütlehareketleri gerekse yan dere ve heyelanlarla işlenmesi sonucu vadide, çok haşin birtopografya ortaya çıkmıştır. Bu topografya, vadinin orta kesimlerinde kanyon ve boğazoluşumunu sağlamıştır. Vadinin orta ve yukarı ağzında çok zengin ve yoğun olan vejetatiförtü; bünyesinde çok çeşitli bitki türlerini barındırmaktadır. Bu türler içerisinde dikkati çekenbelirgin özellik bitki örtüsü aşağı vadide genel olarak Akdeniz iklim karakterini yansıtmasıdır.Dolayısıyla buradaki bitki örtüsü relikt bir özellik göstermektedir. Hatila Vadisi zengin birfauna da içermektedir. Hatila Vadisinin gerek ilginç jeolojik ve jeomorfolojik yapısı vegerekse özgün bitki toplulukları yöreye ülkemizde nadir rastlanan bir alan özelliğivermektedir.32

Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı,Sarıçamın deniz kıyısına indiği nadir yerlerden biridir. Ayrıca kuzeyden gelen göçmenkuşların Doğu Karadeniz dağlarına ulaştığı ilk yerdir.Macahel Gorgit- Efeler Tabiatı Koruma Alanı,Borçka ilçesinden yöreye ulaşımın 30 km'si asfalt, 20 km'si stabilize olmak üzere 50km'lik bir karayolu ile sağlanmaktadır. Ormanları, sadece Türkiye'nin değil neredeyseAvrupa'nın insan eli değmemiş ve her biri anıt özelliğine sahip ağaçlardan oluşmuş orman ekosistemidir. Camili havzası yırtıcı kuşların göç yolları üzerinde bulunması sebebiyle uygun kuşgözetleme alanlarına sahiptir. Yöre, derelerindeki kırmızı pullu alabalığı ve saf kafkasarılarıyla üretilen Macahel balı ile de ilgi çekmektedir. Camili havzasının bir bölümü "Gorgitve Efeler Tabiatı Koruma Alanı" olarak koruma altına alınmıştır.Doğal yaşlı ormanı, her biri anıt olma özelliğine sahip ağaçları bünyesinde barındıranve dünya doğal koruma kriterlerinden son derece önemli parametre olan Doğal EskiOrmanlardandır. 3200mm. Yıllık yağış ve sürekli yüksek bağıl nemin egemenliği altındaderin vadiler boyunca yükselen bakir bitki örtüsü ile bir Yağmur Ormanı Ekosistemiözelliğine sahiptir.Kafkasör Orman İçi Dinlenme Yeri,Çam ormanları ile kaplı olan bu mesire yerinin Artvin İl merkezine uzaklığı 8 km.dir.Burada her yıl Haziran ayında Kafkasör Festivali düzenlenmektir. Bu festivalde; gelenekselboğa güreşleri ve karakucak güreşleri yapılmaktadır.Balıklı-Maden Yaban Hayatı Koruma Sahası,Bu saha Merkez Av komisyonunca “Yaban Horozu”nun korunması ve üretilmesiamacıyla korunmaya alınmıştır.Ayrıca, Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Sahası ve Ağa çayırı Orman İçiDinlenme Yeri ilgi çekici yerlerdendir.33

Şekil B.1. İlimiz Mili Park, Tabiat Parkı, Turistik Yöre ve Diğer Hassas Yöreleri.Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ÇED Şube Müdürlüğü34

B.3. Toprak :İlimizdeki toprak grupları genel olarak Bazaltik topraklar, Kırmızı-Sarı topraklar,Kahverengi Orman toprakları ve Kalkersiz Kahverengi Orman topraklarından oluşmaktadır.Toplam arazi varlığı 7.436.000 dekar olup, mevcut arazinin % 24.72'si olan 1.838.179dekarı Kültür dışı arazi % 52,45'i olan 3.900.182 dekarı, orman arazisi ve % 22.83'ü olan1.697.639 dekarı da kültür arazisidir. Kültür arazilerinin 340.000 dekarı sulanabilir arazidir.Toplam kültür arazisinin % 15'i Çayır (256.334 da.), % 60'ı Mera (1.027.813 da.),% 9'u Hububat (154.100 da.), % 1.58'i Yem bitkileri (26.940 da.), % 3.1'de Bahçe(52.970 da.), % 0.42'si Bağ (7.190 da.), % 5'i Çay (85.927 da.), % 2.18'i Fındık (37.084 da.),% 0.28'i Zeytin (4.900 da) ve %2.6'sı (44.381 da.) Sebze alanıdır.İlimiz topraklarının genel problemleri; Dik eğim, Erozyon, Toprak sığlığı, Taşlılık,Drenaj yetersizliği, Tuzluluk ve Sodikliktir.B.4. Su Kaynakları :B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar :İlimizle özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, Türkiye'deki Nehir havzaları içerisinde yıllıkortalama 6,3 Milyar m3 akış hacmine sahip olup, nehrin toplam uzunluğu 431 km'dir. ÇoruhHavzasında Çoruh Nehri üzerinde enerji amaçlı barajlar yapılanmaktadır.Çoruh Nehri'nin 410 km'lik kısmı ülkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı iseGürcistan sınırları içerisindedir.Bayburt ilindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan'ın Batum ilinden Karadeniz'edökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m3 rusubat taşımaktadır. Türkiye'de en fazla erozyonamaruz kalan havzalardan biridir.Enerji üretilebilecek toplam düşü 1.420 m. olup, Ülkemizdeki en hızlı akan Nehirunvanı taşımaktadır.Türkiye'nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan "ÇORUH VADİSİ"ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu 10 adetBaraj ve yan kollar üzerinde 17 adet baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri inşaatı planlanmışolup, toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 milyar kWh yıllık enerji üretimi gerçekleştirilecektir.Bu da Türkiye'de üretilen toplam enerjinin ( 127 milyar kWh ) %8'ini, hidroelektrikenerjinin ise ( 1998 yılı üretimi 42 milyar kWh ) %25 ' dir.Artvin ili sınırları içerisinde, Çoruh Nehri ana kolu üzerinde 5 adet baraj projesi olup,mansaptan menbaya doğru Muratlı, Borçka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.Tesisleridir. Berta Çayı kolu üzerinde ise Bayram ve Bağlık Barajları yer almaktadır.Yatırım ve uygulama programında yer alan 7 adet barajın bitirilmesi sonucundaüretilecek olan enerji 6,3 milyar kWh tir. Bu da Çoruh havzasında üretilecek enerjinin %61'i,Türkiye'de üretilen Hidroelektrik enerjinin %15'i, toplam enerjinin ise %5'i dir. Buprojelerden Muratlı, Borçka ve Deriner Barajlarının inşaatlarına başlanmış olup, yapımçalışmaları hızla devam etmektedir.35

Yusufeli Barajı HES İnşaatının kredi görüşmelerinin 2003 yılı içinde tamamlanmasıbeklenmekte olup, aynı yıl inşaatına başlanması planlanmaktadır. Artvin Barajı sözleşmegörüşmeleri de sürmektedir.Ayrıca Bayram ve Bağlık Barajlarının Sözleşme ve kredi görüşmeleri devam etmekteolup, 2003 yılı içinde bu görüşmelerin sonuçlandırılması beklenmektedir.MURATLI BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALI İNŞAATIPROJENİN YERİ: Muratlı köyünün 2 km. menbasında, Borçka ilçesinin 17 km.menbasında bulunmakta olup, Artvin ilinin takriben 44 km. kuzeybatısındadır.PROJENİN AMACI: Enerji ( 115 MW, 444 GWh/yıl )PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ:Tipi: Ön yüzü asfalt kaplamalıKret kotu : 100 m.Kret uzunluğu : 240 m.Yüksekliği (talvegden) : 44 m.Toplam dolgu hacmi : 1,98 hm3Derivasyon tüneli T1 : 244,50 m.Derivasyon tüneli T2 : 326 m.Derivasyon kapasitesi : 1.725 m3/sDolu savak tipi: Üstten aşmalı kontrollüDolu savak kapasitesi : 10.961 m3/sYağış alanı: 19.748 km2Yıllık ortalama su : 6.000 hm3Maksimum su seviyesi : 96 m.Toplam göl hacmi : 74,8hm301.09.1999 tarihinde yer teslimi yapılarak inşaatına başlanılan Muratlı Barajı ve HESTesisleri inşaatının bitim tarihi 01.06.2005 olup, (toplam 69 ay) sözleşme bedeli, 216 milyonUSD'dır. Çoruh Nehri üzerinde Türkiye sınırları içerisindeki en son proje olan Muratlı Barajı,Türkiye'deki ön yüzü asfalt kaplama olan ilk baraj özelliğini taşımaktadır.Talvegden yüksekliği 44m. olan barajın toplam gövde dolgu hacmi 1.98 milyon m3olup, geçirimsizliği, ön yüzeyinde kaplı olan asfalt ve 70 m. derinliğindeki alüvyon içerisindeyapılacak olan geçirimsiz beton duvar (cut-off wall) ile sağlanacaktır.İki adet derivasyon tünelinin sağ sahile yerleştirildiği projede diğer yapılar sol sahildebulunmaktadır. Muratlı Barajı ve HES Tesisleri inşaatı yapım süresi toplam 69 aydır. 12.746m'lik Borçka - Karşı köy yolunun kazı çalışmaları tamamlanmış olup, teras man çalışmalarıdevam etmektedir. 4.345 m'lik Karşı köy - Muratlı 3.800 m'lik kısmının kazısıtamamlanmıştır. Sanat yapılarındaki çalışmalar devam etmektedir.1. ve 2. Kısa yol tünelçalışmaları tamamlanmıştır. Menba, Mansap ve Karşı köy köprüleri tamamlanmıştır. Nehirderivasyonu 09.01.2003 tarihinde yapılmıştır. Baraj gövdesi kazı ve dolgu çalışmaları22.07.2002 tarihinde başlamıştır. Batar donun yaklaşık %35'lik kısmı tamamlanmıştır. Barajgövde dolgusunda filtre ve kaya dolguda 71,50 m kotuna ulaşılmıştır. Toplam 416.000 m3'lüknehir yatağı kazısının 220.000 m3'lük kısmı tamamlanmıştır. Menba batar dosununbitirilmesinde sonra devam edilecek olan geçirimsizlik duvarı inşaatının 50 m'lik kısmıtamamlanmıştır.36

Enerji su alma yapısının kazı çalışmaları tamamlanmıştır. Beton dökümleribaşlamıştır. Toplam cebri boru imalatı 999.676 ton olup, kesilmesi gereken 918 tonunun %85'lik kısmı kesilerek kaynak ağzı açılmış, %61'i bükülmüş ve genel olarak %52'sinin imalatıtamamlanmıştır. Toplam 4.000.000 m3 olan dolu savak yapısının kazısı tamamlanmış olup,beton çalışmaları devam etmektedir. Santral ve kontrol binasının toplam 320.000 m3 olankazısı tamamlanmış olup, beton döküm çalışmaları devam etmektedir. Şalt sahası dolguçalışmaları devam etmektedir. Muratlı Barajı ve HES Tesisleri inşaatı fiziki gerçekleşme,Ocak 2003 itibarı ile yaklaşık % 52'dir.BORÇKA BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALI İNŞAATIPROJENİN YERİ : Borçka ilçesine 2,5 km. mesafededir.PROJENİN AMACI : Enerji ( 300 MW, 1.039 GWh/yıl )PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ:Tipi: Kil çekirdekli zonlu doku.Kret kotu : 189 m.Kret uzunluğu : 557 m.Yüksekliği (talvegden) : 86 m.Yüksekliği (temelden) : 146 m. 86+60)Toplam dolgu hacmi : 7,79 hm3Derivasyo tüneli T1 : 355 m.Derivasyon tüneli T2 : 351 m.Derivasyon kapasitesi : 1.820 m3/sDolu savak tipi: Radyal kapaklıDolu savak kapasitesi : 10.639 m3/sYağış alanı: 19.255 km2Yıllık ortalama su : 5.644,62 hm3Maksimum işletme kotu : 185 m.Toplam göl hacmi : 418,98 hm301.09.1999 tarihinde yer teslimi yapılarak inşaatına başlanılan Borçka Barajı ve HESTesisleri inşaatının bitim tarihi 01.06.2005 olup, (toplam 69 aydır.) sözleşme bedeli 332milyon USD'dır.Talvegden yüksekliği 86 m. olan barajın geçirimsizliği, dolgu içerisinde kil ve 60 m.derinliğindeki alüvyonda, geçirimsiz beton duvar (cut-off wal) ile sağlanacaktır.Bütün yapıları sol sahilde yer alan projede iki adet derivasyonu tüneli bulunmaktadır.Dört açıklıklı radyal kapaklı dolu savak, enerji kırıcı havuzludur. İki bölmeli enerji su almayapısı ile alınan su, açıkta yer alan cebri borularla santrala iletilip, 89 m. brüt düşü ile enerjiüretilecektir.Borçka barajı ve HES Tesisleri inşaatı yapım süresi toplam 69 aydır. Çalışmalara01.09.1999 tarihinde başlanmıştır. Şantiye Site tesisleri tamamlanmış ve hizmete açılmışdurumdadır. 955 m. uzunluğundaki Borçka - Murgul yol tüneli tamamlanmıştır. 7220 m.uzunluğundaki Borçka - Murgul yolunun kamulaştırılması yapılabilen 2500 m. lik kısmıtamamlanmıştır.9624 m. uzunluğundaki Borçka - Artvin yolu tamamlanarak trafiğe açılmıştır.Baraj sahasından geçmekte olan Borçka Belediyesi içme suyu hattı relokasyonutamamlanmıştır.37

2.029.000 m3'lük nehir taramasının 1.000.000 m3'lük kısmı, menba batardosu, barajgövde dolgusu kilde 113 m, kaya dolguda 118 m. kotuna kadar ve tüm enjeksiyonçalışmalarının %85'i tamamlanmıştır.Santral binası kazı çalışmaları tamamlanmış, beton dökümü devam etmektedir. BorçkaBarajı ve HES tesisleri inşaatı fiziki gerçekleşme, Ocak 2003 itibari ile yaklaşık %50 dir.DERİNER BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALI İNŞAATIPROJENİN YERİ : Artvin ilinin 5 km. menbasında Çoruh nehri üzerinde.PROJENİN AMACI : Enerji ( 670 MW, 2.118 GWh/yıl )PROJENİN KARAKTERİSTİKLERİ:Tipi: İki eğrilikli ince beton kemer.Kret kotu : 397m.Kret uzunluğu : 720 m.Yüksekliği (talvegden) : 207 m.Yüksekliği (temelden) : 252 m.Toplam dolgu hacmi : 3,5 hm3Derivasyo tüneli : 937 m.Derivasyon kapasitesi : 1.804 m3/sKret genişliği: 18.00 (barajın orta kısmında anahtarda)Taban genişliği: 49.00 m.(barajın en derin kısmında)Dolu savak tipi: Üstten aşmalı dolu savak (iki adet)Dolu savak kapasitesi : 9.250 m3/s(2.250+7.000)Dip savak kapasitesi : 7000 m3/sYağış alanı: 18.389 km2Yıllık ortalama su : 4.847 hm3Maksimum su seviyesi : 395 m.Toplam göl hacmi : 1.969 hm3Temel geçirimsizlik perdesi : Perde enjeksiyonu08.01.1998 tarihinde yapımına başlanılan Deriner barajı ve HES tesisleri inşaatı28.08.2006 tarihinde bitirilecektir. Sözleşme bedeli 711 milyon USD olup, %30 keşif artışıoluru ile toplam yapım bedeli 924 milyon USD'dır. Şantiye içerisinden geçmekte olan Artvin -Erzurum ve Artvin - Kars - Ardahan karayolu trafiğini şantiye dışına taşıyan 23.5 km.uzunluğundaki By-Pass yolu inşaatı 2000 yılı ekim ayında tamamlanarak hizmete açılmış,Mart 2002 de Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından geçici kabulü yapılmıştır. Şantiye içiulaşım yollarının büyük bir kısmı tamamlanmıştır. Nehrin derivasyonu 06.11.2001 tarihinde,menba batardosu 31.12.2001 tarihinde tamamlanmıştır.Nehir tarama çalışması 20.05.2001 tarihinde başlamış, 01.08.2001 tarihinde Çoruhnehri geçici derivasyonu kanalına alınmış ve tarama, şevlerin tahkimat işi 06.11.2001 günütamamlanmıştır.Enerji santralı kazıları tamamlanmış olup, beton imalatına 2003 Şubat ayındabaşlanması planlanmaktadır. Baraj sağ ve sol sahil gövde kazısı %80 oranında bitirilmiş olup,iş programına göre 2003 Nisan ayında temel seviyesine kadar kazının tamamlanmasıplanlanmaktadır. Baraj sağ ve sol sahil gövde kazısı bitiminde baraj gövdesi temel kazısınabaşlanılacaktır. Baraj gövde temel kazısının yaklaşık 6 ay içerisinde bitirilmesiplanlanmaktadır. Bu çalışmayı müteakip ise baraj gövde betonunun dökümüne başlanılacaktır.Bu çalışma süresi yaklaşık 3 yıl sürecektir.38

Şekil B.2. İlimizde Bulunan Barajların Yapım Aşamasındaki Çalışmaları.Kaynak: D.S.İ Çoruh Projeleri 26. Bölge MüdürlüğüB.4.2. Yer altı Su Kaynakları:B.4.3. Akarsular:ÇORUH NEHRİ: İlimizin en büyük akarsuyu olan Çoruh Nehri, Mescit Dağları’ndankaynağını alarak, Bayburt’u geçtikten sonra Yusufeli ilçesinin Yokuşlu Köyünün mevkiinde ilsınırına girer. Su kavuşumu denilen yerde Oltu suyu ile birleşir. Yusufeli yakınlarında Barhalderesiyle birleşen Çoruh Nehri kuzeybatı yönüne girer. Artvin yakınlarında Orta köy suyunu,Borçka’da Murgul suyunu - İç kale suyunu ve Kaynarca suyunu alarak Muratlı Bucağınıgeçerek, Batum’un güneybatısında Karadeniz’e dökülür. Çoruh Nehri’nin uzunluğu 376 kmolup, 354 km’si sınırlarımız içerisindedir.OLTU ve TORTUM ÇAYI : Karga pazarı Dağları’ndan kaynaklarını alırlar. Tortumçayı adını aldığı Tortum Gölü'ne girip çıktıktan sonra Oltu çayı ile Yusufeli yakınlarındabirleşerek Gür alp kayası denilen yerde Çoruh Irmağına kavuşur.BARHAL ÇAYI : Kaçkar Dağları’ndan kaynağını alır. Erzincan, Yüncüler, Çevrelive Dört Kilise derelerini alarak Çoruh Nehri’ne karışır.ŞAVŞAT SUYU : Şavşat, irili ufaklı 13 deresi bulunması ile su zenginliğine sahip birilçemizdir. Şavşat deresi Orta köy deresinin kaynağı olup Ardanuç deresiyle birleşerek ÇoruhNehri’ne kavuşur. Kaynağını Sahara dağlarından alarak Şavşat suyuna birleşir.39

B.4.4. Göller ve Göletler:Tablo B.9 İlimiz Gölleri.Sıra Göl Adı Bulunduğu Yüzölçümü İl İçinde Kalan Kısmının DerinliğiNoİlçe (Km 2 ) Yüzölçümü (Km 2 ) (M)1 Ak göl ŞAVŞAT 0.06 0.06 ----2 Başkaya Gölü ŞAVŞAT 0.01 0.10 ----3 Büyük Agora Gölü ŞAVŞAT 0.01 0.01 ----4 Büyük Göl YUSUFELİ 0.03 0.03 ----5 Büyük Hevenk Gölü YUSUFELİ 0.02 0.02 ----6 Deniz Gölü YUSUFELİ 0.10 0.10 ----7 Kara Göl YUSUFELİ 0.01 0.01 ----8 Kara Göl YUSUFELİ 0.02 0.02 ----9 Kara Göl YUSUFELİ 0.03 0.03 ----10 Kara Göl ARDANUÇ 0.12 0.12 ----11 Kara Göl ŞAVŞAT 0.04 0.04 ----12 Kara Göl MURGUL 0.03 0.03 ----13 Kara Göl (Ardanuç) ARDANUÇ 0.05 0.05 ----14 Kara Göller BORÇKA 0.17 0.17 ----15 Kazan Gölleri ARDANUÇ 0.01 0.01 ----16 Kız Gölü ŞAVŞAT 0.01 0.01 ----17 Kötü Göl ŞAVŞAT 0.01 0.01 ----18 Libler Gölü YUSUFELİ 0.02 0.02 ----19 Öküz Gölü YUSUFELİ 0.02 0.02 ----20 Yeşil Göller YUSUFELİ 0.01 0.01 ----21 Yıldız Gölü BORÇKA 0.05 0.05 ----TOPLAM 0.83 0.92 ----Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ÇED Şube MüdürlüğüB.5. Mineral Kaynaklar :B.5.1. Sanayi Madenleri :İlimiz endüstriyel hammadde açısından önemli bir potansiyele sahip değildir. Sadeceçimento ve kireç hammaddesi olarak kireçtaşı ile granit-mermer yatak ve zuhurları önemlirezervler oluştururlar. MTA ‘nın bugüne kadar yaptığı arama çalışmaları sonucunda, 2 adetSeramik sanayiinde, 6 adet İnşaat sanayiinde ve 1 adet Kimya sanayiinde kullanılabilecektoplam 9 adet yatak ve zuhur saptanmıştır.Seramik sanayii hammaddelerinden feldispat ve kil yatağı Artvin çevresinde yer alır.İnşaat sanayii hammaddelerinden kireçtaşı yatakları; Hopa-Cankurtaran ve Ardanuççevresinde, mermer ve granit-mermer yatakları ise; Şavşat-Karçaldere ve Yusufeli-Sarıgölyöresindedir.Kimya sanayii hammaddelerinden grafit ise; Artvin-Narlık yöresinde yer alır.40

İlimizde yer alan seramik sanayii hammaddelerinden feldispat yatağında milyonlarcaton rezerv mevcuttur. Kil yatağının rezervi ise 875.000 ton (Muhtemel) ‘dur. Buhammaddelerden feldispatlar karo-fayans yapımında, kil ise renkli karo-fayans yapımındakullanılabilir niteliktedir.İlimizde yer alan inşaat sanayii hammaddelerinden mermerlerin toplam rezervi625.000 m 3 (Muhtemel) dolayındadır. Ayrıca milyonlarca ton kireçtaşı ve milyonlarca m 3granit-mermer rezervi mevcuttur. Bu hammaddelerden mermerler mozaik yapımı için,kireçtaşları ise kireç ve çimento hammaddesi olarak kullanılabilir niteliktedir.Artvin-Narlık grafit yatağında ise 1200 ton (Muhtemel) rezerv tespit edilmiştir. Bugrafitler, ancak zenginleştirildikten sonra dökümcülükte kullanılabilir niteliktedir.B.5.2. Metalik Madenler:İlimizin doğal kaynakları; metalik madenler, endüstriyel hammaddeler ve enerjihammaddeleri başlıkları altında incelenmiştir. İl özellikle metalik madenler yönündenzengindir. Bu bölümdeki bilgiler MTA Genel Müdürlüğünün çalışmalarından derlenmiştir.Doğu Karadeniz Metalojenik provensinin doğusunda yer alan Artvin ili metalik madenleraçısından 1. derecede öneme sahiptir.MTA ve Özel kuruluşların bugüne kadar İlimiz sınırları içinde yapmış oldukları çeşitlijeoloji ve madencilik çalışmaları sonucunda kayda değer 44 adet bakır-kurşun-çinko, 1 adetdemir, 17 adet manganez, 5 adet bakır-molibden ve 5 adet altın yatak ve zuhuru olmak üzeretoplam 72 adet metalik maden yatak ve zuhuru belirlenmiştir. Bunların dışında bir çokönemsiz zuhur vardır. Bunlar yapılan detay çalışmalarda belirtilmiştir. Metalik madenler,oluştukları yatak tipine göre alt gruplara ayrılabilir. Bunlardan masif tip bakır-kurşun-çinkoyatak ve zuhurları; Hopa-Arhavi-Borçka-Artvin yörelerinde, damar tip yatak ve zuhurları;Şavşat ilçesi KB’sında, Yusufeli yöresinde yer alır. Yusufeli Pohrenk mezrası demir zuhurubu tipe tek örnektir. Manganez yatak ve zuhurları; Murgul-Borçka, Ardanuç-Şavşatyörelerinde yoğunlaşmıştır. Porfiri tip bakır-molibden zuhurları Yusufeli ilçesinin kuzeyindeyer alır. Altın yatak ve zuhurları ise; Yusufeli yöresi ve Artvin ili Cerattepe’de yer alır.İlde yer alan 16 adet masif sülfid yatağından 13 âdetinde rezerv hesaplamalarıyapılmış ve işletilebilir tenörde, 68.689.712 ton (görünür+muhtemel) rezerv saptanmıştır. Buyatakların büyük çoğunluğunda faydalı element bakırdır.Bu yataklardan Murgul-Ana yatak ve Çakmak kaya yatakları Karadeniz Bakırİşletmeleri (KBİ) tarafından işletilmektedir. Artvin-Kafkasör-Cerattepe bakır-altın yatağı iseCominco A.Ş. tarafından işletmeye hazırlanmaktadır. Yusufeli-Taş başı kurşun yatağı özel birşirket tarafından zaman zaman işletilmektedir.İlde yer alan 28 adet damar tip bakır-kurşun-çinko yatak ve zuhurlarından 10 âdetinderezerv hesaplamaları yapılmış ve işletilebilir tenörde toplam 282.422 ton (görünür+muhtemel)rezerv saptanmıştır. Bunlar dışında Şavşat-Meydancık-Dere içi yörelerinde birçok zuhurvardır. Bu yöredeki damar tip yataklardan bir kısmı 1970 ‘li yıllarda BAMAŞ şirketitarafından işletilmiştir.41

İlde yer alan 17 adet manganez yatak ve zuhurundan 12 âdetinde rezerv hesaplamasıyapılmış ve toplam 270 000 ton (görünür+muhtemel) rezerv tespit edilmiştir. Bu yataklarınbirçoğunda eski yıllarda işletildiklerine dair izler belirlenmiştir. Yörede belirlenenlerindışında yer alan önemsiz manganez zuhurlarından detay etütlerde bahsedilmiştir. Porfiri tipbakır-molibden zuhurlarında bakır ve molibden tenörlerinin düşük olması nedeniyle rezervhesaplamaları yapılmamıştır.Altın yataklarından iki âdetinde (Cerattepe, Gümüşhane köy) rezerv hesaplamalarıyapılmış ve 81 milyon ton (görünür+muhtemel) rezerv saptanmıştır. Özel sektör tarafındanaraştırılan Yusufeli-Çevreli-Çamkerten-Tekkale zuhurlarına ait rezerv ve tenörlerbilinmemektedir.Artvin eskiden olduğu gibi günümüzde de önemli bir madencilik potansiyelinesahiptir. Yörede özellikle MTA ve gerekse yerli ve yabancı özel madencilik şirketleri aramaçalışmalarına devam etmektedir. Yöre, masif tip bakır-kurşun-çinko ve altın aramalarıyönünden öncelik arz etmektedir.İlimizde bulunan Karadeniz Bakır İşletmeleri Murgul İşletme Müdürlüğünün ÜretimProsesi; İşletmede üretim şu aşamalarda oluşmaktadır.1- Delme patlatma-ara taşıma-kırma2- Öğütme ve boyut sınıflandırma3- Flotasyon (Yüzdürme)3.1- Bulk Flotasyon (Toplu yüzdürme)3.2- Bakır Flotasyonu (Selektif flotasyon)3.3- Konsantrelerin Hopa tesislerine nakliTesiste; halen K.B.İ. Murgul İşletme Müdürlüğü Ruhsat sahası sınırları içinde olanDamar, Çakmak kaya ve Çark başı maden sahalarında açık işletme yöntemiyle cevher üretimiyapılmaktadır. Yapılan dekupajla üzeri açılan Kalkopiritli cevher, üretim konusunu teşkileder.Basamak yükseklikleri dekupajda 15 m. Cevherde ise 12 m.dir. Hazırlana atımgruplarının patlatılmasıyla elde edilen cevher yığını halatlı ekskavatörler ve 988 loderler ile35 ton taşıma kapasiteli kaya kamyonlarına yüklenir. Kamyonlar taşıdıkları cevheri her biri640 ton/saat diğeri 430 ton/saat kapasiteli olan kırıcıların silolarına boşaltır. Tek kademekırma işlemi yapılan çeneli kırıcılarda –30 cm. boyutunda kırılan cevher bant konveyörlervasıtasıyla yaklaşık 100.000 ton kapasiteli stok sahasına dökülür. Böylece cevher konsantratörtesisine beslenir hale getirilmiş olur.Rezerv durumu ve türleri: İşletme bu güne kadar yaklaşık olarak 66.000.000 toncevher üretimi gerçekleştirmiş buna karşılık ta 50.000.000 m 3 dekupaj yapmıştır. 01.01.2003tarihi itibarıyla yeniden yapılan rezerv hesaplarına göre bakiye işletilebilir rezerv miktarı%1,050 Cu tenörlü 2.089.126 ton olarak hesaplanmıştır.Bu miktar cevheri üretebilmek için yapılması gereken dekapaj miktarı ise 1.067.093m 3 tür. İşletmede Bakır ve Pirit konsantre üretimi yapılmakta olup her iki nihai ürünün dehammaddesi yukarıda rezerv miktarı belirtilen Kalkopiritli (CuFeS2) cevherdir.42

Çalışan İşçi ve Ruhsat Durumu: 01.01.2003 tarihi itibariyle işletme mevcudumuz; 42kapsam dışı, 32 güvenlik görevlisi, 6 devlet memuru (657 sayılı yasaya tabi) ve 613 sendikalıpersonel olmak üzere toplam 693 kişidir. İşletme üretim faaliyeti yaptığı tüm sahaları MadenDairesi’nden aldığı İR 5154 nolu ruhsat ile tek ruhsat altında birleştirmiştir.Bakır Konsantre : 21,191,378,857,140 TLPirit Konsantre : 148,792,748,342 TLSilis Kumu : 23.291.468.856 TLElektrik Enerjisi : 632,457,371,657 TLTablo B.10 İlimiz Metalik Maden Yatak ve Zuhurları.OluşumTipiSKARNTİPM A N G A N E ZPORFİRİ TİPALTINHarita Madenin Bulunduğu Yer Tenör % Rezerv İşletmeNo CinsiDurumu1 Fe Yusufeli-Pohrenk 41.90 Fe 22.74 SiO2 --------- ---------1 Mn Ardanuç-Kontromtaş 38.59 Mn 1.38 SiO2 9.400 G+M ----------2 Mn Ardanuç-Kapı köy 27.56 Mn 8.72 SiO2 6.000 G+M ----------3 Mn Ardanuç-Paşalık Yay. 20.89 Mn 19.04 SiO2 8.000 G+M ----------4 Mn Ardanuç-Demirci 20-25 Mn 200 G+M ----------5 Mn Ardanuç-Ustalar 35 Mn 1.000 G+M ----------6 Mn Ardanuç-Tütünlü 53.17 Mn 1.83 SiO2 -------- ----------7 Mn Şavşat-Çavdarlı 31.78 Mn 10.28 SiO2 30.000 G+M ----------8 Mn Şavşat-Cevizli 23.50 Mn 30.10 SiO2 57.600 G+M ----------9 Mn Şavşat-Çatal kaya 35.24 Mn 8.67 SiO2 --------- ----------10 Mn Artvin-Seyitler --------- --------- ----------11 Mn Artvin-Zorlu köy 25.79 Mn 25 SiO2 -------- ----------12 Mn Artvin-Sarı budak 24.29 Mn 23.57 SiO2 25.000 G+M ----------13 Mn Borçka-Tütüncüler 28.01 Mn 40.35 SiO2 45.000 G+M ----------14 Mn Borçka-Seçkıyat 34.69 Mn 21.51 SiO2 28.800 G+M ----------15 Mn Borçka-Korucular 22.89 Mn 42.80 SiO2 39.000 G+M ----------16 Mn Borçka-Balcı 41.17 Mn 9.98 SiO2 20.000 G+M ----------17 Mn Hopa-Çamlı köy ---------- ----------1 Cu-Mo Yusufeli-Balcılı Eşdeğer Cu 0.04 --------- --------2 Cu-Mo Yusufeli-Altıparmak 0.1 Cu 0.004 Mo ---------- ---------3 Cu-Mo Yusufeli-Taş kıran 0.1 Cu 0.006 Mo --------- ---------4 Cu-Mo Yusufeli-Pohrenk 0.1 Cu 0.006 Mo --------- ---------5 Cu-Mo Arhavi-Yolgeçen 0.3 Cu (Max) --------- ---------1 Au Artvin-Cerattepe 3 gr/tAu 150 gr/tAg 1.000.000 G ---------2 Au Artvin-0.5 gr/tAu+Cu 80.000.000 G+M ---------Gümüşhaneköy3 Au Yusufeli-Çevreli ---------- ---------- ---------4 Au Yusufeli-Çam kerten --------- --------- ---------5 Au Yusufeli-Tek kale --------- --------- ---------G (Görünür), M (Muhtemel), Mm (Mümkün), P (Potansiyel)Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü43

Tablo B.11 İlimiz Metalik Maden Yatak ve Zuhurları.Tipi HaritaNoMadeninCinsiBulunduğu Yer Tenör % Rezerv İşletmeDurumu1 Cu-Au Artvin-Cerattepe 10 Cu,1.200.000 G İH2.1 Cu3 gr/t Au 150 gr/tAg3.300.000 G1.000.000 G2 Cu-Zn Artvin-Seyitler 1.68 Cu 1.749.110 G+M -----2.51 Zn 1.064.264 G+M3 Cu-Zn Artvin-Erenler 0.63 Cu 4.7 Zn 1.99 Pb 658.688 G+M -----4 Cu Artvin-Kuvars han 4.5 Cu 350 000 M -----5 Cu Artvin-Beş ağıl ---------- ------------ -----6 Cu Artvin-Sinkot 0.39 Cu 5.100.000 G+M -----7 Cu Murgul-Ana yatak 1.594 Cu 18.000.000 G İ8 Cu Murgul-Çakmak kaya 0.994 Cu 31.671.650 G İ9 Cu Murgul-Çark başı 0.35 Cu 1.289.365 G+M -----10 Cu Murgul-Kızıl kaya 1.09 Cu 1.894.664 G+M -----11 Cu Murgul-Akar şen 4 Cu 662.043 G+M -----12 Cu Murgul-Hahursırtı 2.5 Cu 236.250 G+M -----13 Cu Murgul-Çamurlu yayla ---------- ---------- -----14 Cu-Zn Hopa-Peronit 1.4 Cu 0.38 Pb 1.6 Zn 1.012.500 M -----15 Cu-Zn Arhavi-Kutunit 3 Cu 14 Zn 0.8 Pb 1.360 G+M -----16 Cu Hopa-Sivri kaya 3.56 Cu 7.93 Zn ---------- -----1 Cu-Zn Artvin-Melo 4 gr/t Au 66 gr/t Ag ----------- -----2 Cu Artvin-Hotmaden --------------- ------------ -----3 Cu-Pb-Zn Artvin-Berta 1-65 gr/tAu 44-36 gr/tAg ------------ -----4 Cu-Zn Murgul-Baş köy 3.18 Cu 1.24 Zn 83.500 G+M -----5 Cu Murgul-Kilise tepe ------------ -------------- -----6 Pb-Zn-Cu Yusufeli-Çam kerten 4.77 Cu 0.07 Pb 9.7 Zn ------------- -----7 Cu-Pb-Zn Yusufeli-Çevreli ------------ ------------- -----8 Cu-Pb-Zn Yusufeli-Tek kale ----------- -------------- -----9 Cu-Zn Yusufeli-Esen dal ----------- -------------- -----10 Pb Yusufeli-Taş başı 40 Pb 10.000 G+M İ11 Cu Ardanuç-Anaçlı ---------- ----------- -----12 Cu-Pb-Zn Şavşat-Taş ucu ---------- ----------- -----13 Cu-Pb-Zn Şavşat-Üzümlü yayla 16 Zn 5 Cu 5.000 G+M -----14 Cu-Pb-Zn Şavşat-Maden köy 2.7 Cu 28 Pb 3.000 G+M -----15 Cu-Pb Şavşat-Çukur dere ----------- ---------- -----16 Cu-Pb-Zn Şavşat-Okçular ----------- ------------ -----17 Cu Şavşat-Köpek dere ---------- ------------ -----M A S İ F T İ PD A M A R T İ P18 Cu-Pb-Zn Şavşat-Gaziler ----------- ------------ -----19 Cu-Zn Şavşat-Talatın Madeni 2.68 Zn 0.37 Pb 0.15 Cu 10.000 G+M İ20 Cu-Zn Şavşat-Muzoocağı ---------- --------- -----21 Cu-Zn Şavşat-Yeni açması 2 Cu 10.000 G+M -----22 Cu-Zn Şavşat-Kayanın Madeni 3.28 Cu 0.34 Zn 0.04 Pb 103.400 G+M -----23 Cu-Zn Şavşat-Binektaşı 1.2 Cu 4.48 Zn 0.44 Pb 21.005 G+M -----24 Cu-Zn Şavşat-Fikrinin Madeni 0.3 Cu 15 Zn 0.4 Pb 25.717 G+M -----25 Cu-Zn Şavşat-Hasan Açması 2 Cu 1 Zn 10.000 G+M -----26 Cu-Zn Arhavi-Konaklı 0.53 Cu 5.08 Zn ---------- -----27 Cu-Zn Arhavi-Güneşli-1 7.80 Zn 1.40 Cu --------- -----28 Cu-Zn Arhavi-Güneşi-2 1.1 Cu 0.5 Zn --------- -----G (Görünür),M (Muhtemel), Mm (Mümkün), P (Potansiyel), İ (İşletiliyor), İH (İşletmeye Hazırlanıyor)Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü44

Tablo B.12 İlimiz Endüstriyel Hammadde Yatak ve Zuhurları.HammaddegrubuHaritanoHammadde cinsi Bulunduğu yer Tenör (%) kalite Rezerv(ton) İşletmedurumuSERAMİK 1 Feldispat Şavşat-Karçaldere Karo-Fayans Milyon. Ton ------2 Kil Artvin-Derin köy Karo-Fayans 875.000 M ------1 Kireçtaşı Hopa-Cankurtaran 75CaCO3 20Sio2 Milyon. Ton ------Çimento hammaddesi2 Kireçtaşı Artvin-Ardanuç Çimento-Kireç Milyon. Ton ------hammaddesi3 Kireçtaşı-Mermer Artvin-Oruçlu Mozaik taşı 250 000 M ------4 Kireçtaşı-Mermer Artvin Mermer hammaddesi 375 000 M ------Gümüşhane köy5 Granit-Mermer Şavşat-Karçaldere Mermer hammaddesi Milyon. m 3 -------6 Granit-Mermer Yusufeli-Sarıgöl Mermer hammaddesi -------- -------K İ M Y A 1 Grafit Artvin-Narlık 40 C 1.200 M -------G (Görünür), M (Muhtemel), Mm (Mümkün), P (Potansiyel)Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğüİ N Ş A A TB.5.3. Enerji Madenleri :Artvin ilinin jeolojik yapısı genellikle volkanik ve intrüzif kayaçlardan oluşmuştur. Bunedenle enerji hammaddelerinin oluşumu yönünden uygun ortam oluşturmaz. SadeceYusufeli ve Ardanuç yörelerinde ekonomik yönden önem taşımayan kömür zuhurları vardır.Yapılan çalışmalar sonucu 12 adet kömür zuhuru, 1 adet radyoaktif mineral (uranyum)zuhuru, 2 adet sıcak su ve 9 adet maden suyu kaynağı tespit edilmiştir.Kömür zuhurları Yusufeli ilçesinin güneyi ile Ardanuç çevresinde, Uranyum zuhuruise Şavşat ilçesinin Güney Doğusunda Pınarlı yayla yöresinde yer alır. Artvin ilinde yer alankömür zuhurları için bir rezerv hesabı yapılmamıştır. Küçük boyutlu olan bu kömürlerin birkısmı eski yıllarda küçük çapta işletilmiştir. Halen iki tanesinde zaman zaman üretimyapılmaktadır.Tablo B.13 İlimiz Enerji Hammadde Yatak ve Zuhurları.Maden GrubuK Ö M Ü RRADYOAKTİFMİNERALLERHaritaNoMadenincinsiBulunduğu yer Tenör(%)Rezerv(ton)İşletmedurumu1 Kömür Yusufeli-Kömürlü ------ ------ ------2 Kömür Yusufeli-Öğdem ------ ------ ------3 Kömür Yusufeli-Başkaratyayla ------ ------ ------4 Kömür Yusufeli-Büyükcingarayayla ------ ------ ------5 Kömür Yusufeli-Küçükcingarayayla ------ ------ ------6 Kömür Yusufeli-Köprügören ------ ------ ------7 Kömür Yusufeli-Muzratyayla ------ ------ ------8 Kömür Yusufeli-Yokuşlu ------ ------ ------9 Kömür Ardanuç-Aydın ------ ------ ------10 Kömür Ardanuç-Aşağıırmaklar ------ ------ ------11 Kömür Ardanuç-Beratlı ------ ------ ------12 Kömür Şavşat-Kurudere ------ ------ ------1 Uranyum Şavşat-Pınarlı ------ ------ ------Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü45

Sıcak su ve maden suyu kaynaklarından ise bugün işletilen yoktur.Tablo B.14 İlimiz Sıcak su ve Madensuyu Kaynakları.No Cinsi İlçe Köy Mevkii Sıcak Debi Diğer Özellikler(C) (L/sn)1 M.S Merkez ---- Kafkasör 8 0.03 Maden suyu tadında. Demir çökeltisivar. Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz.2 M.S Merkez Zeytinlik Çermik Mah. 15 0.1 Çok az demirli,madensuyu tadında,etrafta demir çökeltisi var. Tesis vekaptaj yok.3 M.S Merkez Oruçlu Havat AlanıÇermik Dere6 1 Çok az demirli ve az maden suyuözelliğinde, etrafta demir çökeltisi4 S:S Borçka Balcı Otingo Mah.Çermik Dere5 M.S Murgul KorucularKıvabikarMah.Kokolet Dere6 M.S Şavşat Koca bey Laşet KapıDere İçi7 M.S Şavşat Meşeli Çakırlı Mah.Dere İçi8 M.S Şavşat CiritdüzüKöy YoluAltında9 S.S Şavşat Çoraklı Beş kaya Mah.Çermik Dereİçi10 M.S Şavşat Çoraklı Beş kaya Mah.Çermik11 M.S Şavşat Ilıca köy Nakşit MevkiiTonela Y. Et.var. Tesis ve kaptaj yok.32 1 Renksiz,kokusuz, içme suyu tadında,borularla ilkel hamamataşınmaktadır. Geliştirilmelidir.13 0.3 Renksiz,kokusuz, kuvvetlimadensuyu özelliğinde,demirliolduğundan kaynakta içilmelidir.11 0.07 Demirli, çok az madensuyuözelliğinde, demir çökeltisi var.Tesis ve kaptaj yok. Önemsiz.12Demirli ve demir çökeltili. AzÇ.a madensuyu özelliği var. Tesis vekaptaj yok. Önemsiz.14 0.03 Madensuyu tadında çok az demirçökeltili ve çürük yumurta kokulu.Tesis ve kaptaj yok.36Sıcak su kaynağının üzerinde ilkelÖ.y bir hamam tesisi olduğundan debiölçülemedi. Etrafta traverstenoluşuşumu var. Yüksek değerlimadensuyu tadında.15 0.03 Tortusuz hafif madensuyu tadında.Tesis ve kaptaj yok. Muhtemelen sukarışımı mevcut.19Ç.aM.S ( Maden suyu ), S.S ( Sıcak su ), Ç.a ( Çok az ), Ö.y ( Ölçüm yok )Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge MüdürlüğüB.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler :Kaynağın çıkış yeri çok kirli, pis vebalçık kaplı. Tesis ve kaptaj yok.Önemsiz.İlimizde 11 adet mevcut kum-çakıl ocağı bulunmaktadır. Ancak diğer Karadeniz illerigibi kum ve çakıl malzemesi açısından oldukça yetersiz alanlara sahiptir.Yapılan araştırmalar çerçevesinde Yusufeli, Şavşat ve Merkez ilçede 1'er adet,Borçka’da 2 olmak üzere toplam 5 adet potansiyel kum-çakıl ocağı tespit edilmiştir.Tespit edilen kum-çakıl ocaklarının görünür rezervi 4.200.000 m 3 iken mümkünrezervi 5.050.000 m 3 ’tür. Söz konusu ocakların çevreye zarar verilmeden işletilmesi halinde2.900.000 m 3 malzeme alınabilecektir.46

Bu ocakların toplam görünür rezervi 5.085.600 m 3 , mümkün rezervi 6.089.500 m 3 veçevreye zarar vermeden işletilebilecek rezerv miktarı 3.438.000 m 3 ’tür. Konut için ihtiyaçduyulan malzeme miktarı 1.764.000 m 3 , kamu yatırımları için ihtiyaç duyulan malzememiktarı ise 22.000.000 m 3 ’tür. Dolayısıyla kum-çakıl miktarı talebi karşılayamamaktadır.İlimiz genelinde toplam 5 adet potansiyel taş ocağı tespit edilmiş olup, bunlar Arhavi,Borçka, Ardanuç, Şavşat ve Yusufeli ilçelerinde 1’er adet olarak tespit edilmiştir.Bu taş ocaklarının görünür rezervi 2.504.000.000 m 3 iken mümkün rezervi2.750.000.000 m 3 ’tür.Söz konusu ocakların çevreye zarar verilmeden işletilmesi halinde1.200.000.000 m 3 malzeme alınabilecektir. İlimizde 5 adet potansiyel taş ocağının yanı sıra3 adet mevcut taş ocağı bulunmaktadır.İlimizde Kum-Çakıl ve Taş Ocaklarının mevcut ve potansiyel rezerv değerleri toplamıaşağıda verilmiştir.Tablo B.15 İlimiz Potansiyel Kum-Çakıl Ocakları.SAHANIN YERİ MALZEME ÖZELLİĞİ MALZEMENİN REZERVİ (m 3 )İlçeYusufeliBorçkaMerkezBorçkaŞavşatKöy-Mevkii KullanımÖzelliğiTortum-Oltu Kum-Su kavuşum ÇakılErenlerSümbüllüMuratlıŞertülOcağıKum-ÇakılOcağıKum-ÇakılOcağıKum-ÇakılOcağıKum-ÇakılOcağıCinsi Kullanım Yeri G Mm MÇev. ZararVerilmedenİşlt. Rezerv.Kum Beton agregasıÇakıl ve dolgu malz. 480.000 500.000 600.000 400.000KumÇakılKumÇakılKumÇakılKumÇakılG ( Görünür ), M ( Muhtemel ), Mm ( Mümkün )Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge MüdürlüğüTablo B.16 İlimiz Kum-Çakıl Ocakları Miktarı ve Rezervi.Beton agregasıve dolgu malz. 1.500.000 1.750.000 2.000.000 1.000.000Beton agregasıve dolgu malz. 1.200.000 1.500.000 2.000.000 500.000Beton agregasıve dolgu malz. 600.000 800.000 1.000.000 600.000Beton agregasıve dolgu malz. 420.000 500.000 600.000 400.000REZERV DURUMU (m 3 )Çev.Zarar.DURUMU OCAK SAYISI G Mm Verilmedenİşlt.Rezerv.Mevcut Kum-Çakıl Ocağı 11 885.600 1.039.500 538.000Potansiyel Kum-Çakıl Ocağı 5 4.200.000 5.050.000 2.900.000Toplam 16 5.085.600 6.089.500 3.438.000G ( Görünür ), Mm ( Mümkün )Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü47

Tablo B.17 İlimiz Potansiyel Taş Ocakları.SAHANIN YERİ MALZEME ÖZELLİĞİ MALZEMENİN REZERVİ (m 3 )Köy Kullanımİlçe Mevkii Özelliği CinsiBorçkaİbrikliKöyüTaş OcağıBazaltŞavşat Küplüce Taş Ocağı Kalker-BazaltYusufeli Elçi Taş Ocağı Granit-GranodioritArdanuçHarmansırtıTaş OcağıArhavi Gürgencik Taş OcağıKalkerBazaltKullanımYeri G Mm MAlt-ÜstTemel,AsfaltyapımıAlt-ÜstTemel,AsfaltyapımıBetonAgregasıAlt-ÜstTemel,AsfaltyapımıBetonAgregasıAlt-ÜstTemel,AsfaltyapımıBetonAgregasıAlt-ÜstTemel,AsfaltyapımıBetonAgregasıG ( Görünür ), M ( Muhtemel ), Mm ( Mümkün )Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge MüdürlüğüTablo B.18 İlimiz Taş Ocakları Miktar ve Rezervi.Çev. ZararVerilmeden.İşlt. Rezerv.562.000.000 600.000.000 750.000.000 250.000.000462.000.000 500.000.000 600.000.000 200.000.000400.000.000 450.000.000 500.000.000 150.000.000900.000.000 1.000.000.0001.750.000.000500.000.000180.000.000 200.000.000 220.000.000 100.000.000REZERV DURUMU (m 3 )Çev.ZararDURUMU OCAK SAYISI G Mm Verilmeden.İşlt. Rezerv.Mevcut Taş Ocağı 3 54.400.000 64.750.000 11.750.000Potansiyel Taş Ocağı 5 2.504.000.000 2.750.000.000 1.200.000.000Toplam 8 2.556.400.000 2.814.750.000 1.211.750.000G ( Görünür ), Mm ( Mümkün )Kaynak: M.T.A Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü48

(C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)C.1 İklim ve Hava :İlimizin iklim özelliklerinin belirlenmesinde Artvin Meteoroloji İstasyonunun uzunsüreli gözlem değerleri kullanılmıştır. Artvin, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölümüsınırları içerisinde yer almaktadır. İklimin karakteristiği, kışların ılık, yazların sıcak ve çokyüksek yağışların sıkça görülmesidir. Çoruh Nehri ve Cankurtaran Geçidinden gelen nemlihava ile hem Karadeniz’in etkisi altında bulunmakta hem de yüksek bir arazi yapısına sahipolduğu için sık sık yağış görülmekte ve sis oluşmaktadır. Yıllık ortalama sıcaklık 12.3 ○ C, yıllıkortalama yüksek sıcaklık 32.0 ○ C, yıllık ortalama düşük sıcaklık - 2.48 ○ C’dır. Yılın en sıcakayı 43 ○ C ile Ağustos ayı, yılın en soğuk ayı ise -16.1 ○ C ile Ocak ayıdır. Yıllık ortalama yağış689.4 mm olup, yılın en yağışlı ayı 99.7 mm ile Ocak ayı, yılın en kurak ayı ise 27.1 mm ileAğustos ayıdır. Mevsimler itibariyle yağış rejimi İlkbahardan Yaza doğru hızla azalmaktadır.En yağışlı mevsim Kış, en kurak mevsim Yazdır.Tablo C.1 İlimize Ait Meteorolojik Ölçüm Değerleri.MeteorolojikA Y L A RYıllıkElemanlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12OrtalamaSıcaklık ( 0 C)2.7 3.7 7.1 12.1 16 18.6 20.5 20.7 17.8 14.5 9.1 4.6 12.3Ortalama YüksekSıcaklık ( 0 C)18.9 21.2 28.4 34.4 36.4 39 42 43 38.4 33.9 27.9 20.9 32.3Ortalama DüşükSıcaklık ( 0 C)-16.1 -11.1 -8.5 -4.3 2.7 3.7 9.7 10 4.2 -1.3 -8.2 -10.6 -2.48OrtalamaYağış (mm)99.7 73.2 56.3 54.1 52.3 47.9 27.2 27.1 35.1 57.5 70.1 88.9 689.4Ortalama Bağıl Nem(%)64 64 62 60 64 68 71 70 69 66 64 64 65En Düşük Bağıl Nem(%)16 17 8 6 10 17 14 17 12 16 19 19 6Ort. Bulutluluk(0-10)6.4 6.3 6.4 6.2 5.8 5.4 6 5.3 5 5 5.7 5.9 5.8Ort. Açık Gün Say.(0-1.9)4.2 4.2 3.7 3.9 3.5 4.5 3.8 6 7 8 4.9 5 58.7Ort. Bulutlu Gün Say.14.6 12.8 15.3 15.4 19.4 18.6 18.3 17.5 16.1 15.8 16.1 16 195.9(2.0-8.0)Ort. Kapalı GünlerSayısı (8.1-10.0)12.2 11.2 12 10.7 8.1 6.9 8.9 7.4 6.8 7.2 9 10 110.4Ort. Kar Yağışlı GünSayısı5.6 6.5 5 0.5 1.1 0.8 0.8 0.5 1.1 0.2 1.1 2.3 21.1Ortalama Karla Örtülü11.8 12Gün Sayısı4 0.3 1.1 0.8 0.8 0.5 1.1 0.2 1.6 6.4 36.3Ortalama Sisli GünSayısı1.8 1.5 1.3 1.1 1.6 0.6 0.9 1.2 1.1 1.4 1.3 1.7 15.6En Hızlı Rüzgar Yönü NW W NW NW W NW NW NW NW NW SN SE NWEn Hızlı Rüzgar Hızı15.6 14.4 21.8 15.3 18.7 14.4 17.8 15.2 15.2 13.2 13.7 17.6 21.8(m/sec)Yükselti : 597 m. Enlem : 41 0 10’ KE. Boylam : 41 0 49‘ DBKaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü49

Tablo C.2. İlimizdeki Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı.İlkbahar Yaz Sonbahar KışYağış (mm) 209.9 131.9 209.9 337.7Yağış (%) 30.45 19.13 30.45 48.99Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu MüdürlüğüArtvin Meteoroloji İstasyonu ölçüm değerlerinden yararlanılarak alanın iklim tipiThornthwaite yöntemine göre incelenmiştir. Thornthwaite, yağış etkenliği ile birlikte toprağınnemlilik derecesi, yüzeysel akış ve su ihtiyacı gibi çok önemli hususları ortaya koymaktadır.Thornthwaite yöntemine göre araştırma alanının su bilançosu tablosu düzenlenerek grafiğiçizilmiştir.Tablo C.3. Thornthwaite Yöntemine Göre İlimizin Su Bilançosu.BilançoA Y L A RYıllıkElemanları 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ortl.Sıcaklık (C 0 ) 2.7 3.7 7.1 12.1 16.0 18.6 20.5 20.7 17.8 14.5 9.1 4.6 12.3Sıcaklık İndisi 0.39 0.63 1.7 3.8 5.8 7.3 8.4 8.59 6.8 5.01 2.4 0.8 51.9Düzeltilmemiş PE 6.8 12.5 22.5 47.5 75 92.8 107.6 109.2 82.2 67.8 32.1 14 ----Düzeltilmiş PE 5.64 10.38 23.18 52.7 93.8 117.2 136.7 129.9 85.4 65.0 26.3 11.2 757.6Yağış (mm) 99.7 73.2 56.3 54.1 52.3 47.9 27.2 27.1 35.1 57.5 70.1 88.9 689.4Depo Değişikliği 0 0 0 0 41.4 69.1 9.3 0 0 0 43.4 76.2 ----Depolama 120 120 120 120 78.4 9.3 0 0 0 0 43.7 120 ----Gerçek Ev-Tr 5.64 10.38 23.18 52.7 93.8 117 36.5 27.1 35.1 57.5 26.3 11.2 496.6Su Açığı 0 0 0 0 0 0 100.2 102.8 50.4 7.5 0 0 261.1Su Fazlası 94.06 62.82 33.12 1.3 0 0 0 0 0 0 0 1.4 192.8Yüzeysel Akış 47.4 55.11 44.12 22.7 11.3 5.6 2.8 1.4 0.71 0.3 0.2 0.7 192.6Nemlilik Oranı 16.68 6.05 1.43 0.02 -0.4 -0.6 -0.8 -0.8 -0.6 -0.1 1.7 0.7 ----Yükselti : 597 m. Enlem : 41° 10’ Boylam : 41° 49‘ DBBu yönteme göre yapılan hesaplama sonucunda, araştırma alanında BC 2 ’b 2 ’r simgeleriile tanımlanan, nemli, düşük sıcaklıkta, temmuz, ağustos ve eylül aylarında su açığı olan veyapek az olan ve kısmen deniz etkisi altında bir iklim tipi hakimdir.Yağış (mm)120100806040200Su AçığıDepodan Harcanan SuSu FazlasıDepolanan Su1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12AYLAR160140120100806040200PE (mm)Şekil C.1. Thornthwaite Yöntemine Göre İlimizin Su Bilançosu Grafiği.50

Yağış (mm)120100806040200Yağış (mm)Yüzeysel Akış (mm)1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12AYLAR6050403020100Yüzeysel Akış (mm)Şekil C.2. Thornthwaite Yöntemine Göre İlimizin Yağış -Yüzeysel AkışDeğerlerinin Aylara Göre Değişimi.Tablo C.4. İlimize Bağlı İstasyonlar.İstasyon Adı İstasyon No Kuruluş Tarihi Enlem BoylamİstasyonTipiORTACALAR 1016 01/02/89 41.17 41.23 KDIKYAMAC 1017 01/02/55 41.16 41.2 YMURGUL 1019 28/07/82 41.15 41.35 YASAGI IRMAKLAR 1025 01/11/87 41.11 42.11 KSAVSAT 1026 01/07/64 41.15 42.22 KARDANUC 1166 01/05/64 41.08 42.03 KZEYTINLIK 1322 01/04/87 41.07 41.52 KOGDEM 1488 01/11/87 40.55 41.38 KYUSUFELI 1645 01/01/64 40.49 41.33 KDEMIRKENT 1647 01/03/65 40.53 41.44 YHOPA 17042 01/01/38 41.24 41.26 S2ARTVIN 17045 01/01/29 41.11 41.49 S3KILICKAYA 1813 01/08/65 40.43 41.3 YKEMALPASA ARTVIN 818 01/11/84 41.29 41.32 KMARADIT MURATLI 820 01/06/61 41.29 41.43 KCAMILI 822 01/08/65 41.3 41.55 YMEYDANCIK 825 01/01/63 41.25 42.15 YARHAVI 907 01/10/83 41.21 41.19 KBORCKA 911 01/04/87 41.22 41.41 KVELIKOY 918 01/01/69 41.19 29.53 YKaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü51

Şekil C.3. Ay deniz Metoduna Göre Uzun Yıllık Verilerle Yapılan Sınıflandırmada Niğde,Karaman, Şanlıurfa ve Iğdır’ın Çok Kurak, Karadeniz Kıyılarının İse Nemli OlduğunuGörülmektedir.Şekil C.4. Erinç Metodu Gece ile Gündüz Arasındaki Sıcaklık Farklarını ve GüneşlenmeyiDikkate Almadığı için Orta Anadolu’yu Olduğundan Nemli Göstermektedir.52

Şekil C.5.Şekil C.6. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, dağların uzanışı ve yeryüzüşekillerinin çeşitlilik göstermesi, farklı özellikte iklim tiplerinin doğmasına yol açmıştır.Yurdumuzun kıyı bölgelerinde denizlerin etkisiyle daha ılıman iklim özellikleri görülür. KuzeyAnadolu Dağları ile Toros Sıradağları, deniz etkilerinin iç kesimlere girmesini engeller. Buyüzden yurdumuzun iç kesimlerinde karasal iklim özellikleri görülür.53

Şekil C.7. İlimizde iklim aşırı engebelilikten dolayı çok farklılık göstermektedir.Çoruh vadisi boyunca içerlere doğru gidildikçe iklim denizelden karasala dönüşmekteve giderek kuraklaşmaktadır. Aynı farklılık kıyıdan içeri doğruda görülmektedir. Sahilkesiminde Arhavi, Hopa ilçelerinde ılıman iklim gözlenir. Kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak veyağışlıdır. Yusufeli ve Ardanuç İlçelerinde iklim karasal iklime yakındır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçer. İl merkezi ve ara bölgede kalan ilçelerde kalan bu iklim arasında tedricigeçiş izlenir. İl genelinde yinede ılıman iklimin egemen olduğu söylenebilir.Yıllık ortalama sıcaklık Artvin’de 12,7 0 C, Hopa’da 14,8 0 C, Ardanuç’ta 13,0 0 C,Şavşat’ta 16,2 0 C, Yusufeli’nde 15,0 0 C ve Muratlı’da 19,2 0 C’dir. Ortalama sıcaklık Yaz ve Kışarasında yerine göre 15-40 0 C gibi bir farklılık göstermektedir.Yaz ortalama sıcaklığı Artvin’de 24,6-26,6 0 C, Ardanuç’ta 20,7-23,3 0 C, Hopa’da 20,0-22,0 0 C, Şavşat’ta 17,1-20,2 0 C, Yusufeli’nde 23,4-26,3 ve Muratlı’da 25,2-26,5 0 C arasındadeğişirken , Kış ortalaması sırasıyla (-)16,1-(-)8,7 0 C, 1,9-3,6 0 C, 8,4-9,4 0 C, 0,3-1,4 0 C, 3,8-5,2 0 Cve 10,8-11,7 0 C arasında seyretmektedir.Ortalama yüksek sıcaklık en fazla Ağustos veya Temmuz aylarında görülmektedir.Yazın en yüksek sıcaklık Artvin’de ve Ağustos ayında 43,0 0 C ve Kışın en düşük sıcaklıkArdanuç’ta ve Şubat ayında (-)19,5 0 C olmuştur.Ortalama toprak sıcaklığı Artvin’de 5cm’de 13,4 0 C, 10cm’de 13,1 0 C, 20cm’de 13,2 0 Cve 50cm’de 13,7 0 C’dir. Hopa’da ise bu sıcaklık 5cm’de 16,1 0 C, 10cm’de 16,1 0 C ve 20cm’de15,6 0 C olmaktadır.54

C.1.1. Doğal Değişkenler :C.1.1.1. Rüzgar :Havanın bütün gazlar gibi genleşme ve akma kabiliyeti vardır. Yatay yönde yerdeğiştiren bir hava kütlesinin hareketine rüzgar denir. Yeryüzü çeşitli nedenlerle farklı ısınır.Böylece ısınan hava kütlesi genleşerek yükselir. Komşu bölgedeki soğuk hava bu bölgeyedoğru akmasıyla ve rüzgar meydana gelir. Rüzgarın hangi yönden, ne kadar süreyle ve ne kadarsıklıkla estiğinin bilinmesi gerekir.UzunYıllarNormali(50 yıl)Şekil C.8. Rüzgarlar Artvin de en fazla kuzeybatı, batı ve güneydoğudan; Ardanuç’takuzeybatı ve kuzeyden; Şavşat’ta kuzeydoğu, kuzey, güneybatı ve güneydoğudan; Yusufeli’ndegüney ve güneydoğudan ve Muratlı’da güneydoğu ve kuzeydoğudan esmektedir.Tablo C.5. İlimize Ait Ortalama Meteorolojik Veriler.Ortalm.Sıcaklık( 0 C)EnYüksekSıcaklık( 0 C)EnDüşükSıcaklık( 0 C )Ortalm.NispiNem %YağışlıgünsayısıYağışToplamAylık(mm)AçıkGünSayısıBulutluGünSayısıKapalıGünSayısıOrtalm.Rüzgar(m/sec)KuvvetliRüzgarHızı/YönüOcak 2.7 18.9 -16.1 64 13 85.1 4.4 14.6 12.0 1.0 21.9 SEŞubat 3.8 21.2 -11.9 64 12 71.4 4.1 13.4 10.7 1.2 22.1 SSEMart 7.1 28.4 -9.8 62 13 55.6 3.9 15.9 11.2 1.5 21.8 NWNisan 12.0 34.4 -4.3 61 12 53.1 3.8 15.6 10.7 1.4 21.1 NNWMayıs 15.9 36.4 2.0 65 14 50.3 3.5 19.1 8.4 1.2 18.8 NWHaziran 18.6 39.0 3.7 66 12 46.8 5.0 17.9 7.1 1.5 21.3 SSWTemmuz 20.5 42.0 9.7 72 8 27.0 4.1 17.0 9.9 1.8 17.8 NWAğustos 20.6 43.0 9.5 71 7 25.8 5.6 17.3 8.1 1.7 16.0 WNWEylül 17.9 38.4 4.2 70 8 35.1 7.3 16.2 6.5 1.4 17.5 NWEkim 13.8 33.9 -1.6 66 11 55.6 7.8 15.5 7.6 0.9 15.2 SWKasım 9.2 27.9 -8.2 65 11 70.0 5.0 15.9 9.1 0.8 24.2 NWAralık 4.6 20.9 -10.8 65 12 87.1 5.4 15.4 10.2 0.9 23.0 SEToplam 12.2 - - 65 131 662.9 59.9 193.8 111.5 1.3 -Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü55

Tablo C.6. İlimize Ait Gerçek Buharlaşma-Terleme Hesabı(Thoen Whıte )Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ToplamPotansiyelbuharlaşma 5,7 8,8 24,5 53 89,6 106 124,6 115,7 84,2 54,8 27,6 10,9 705,4terleme(etp)mmYağış p 85,1 71,4 55,6 53,1 50,3 46,8 27,0 25,8 35,6 55,6 70,0 87,1 662,9(mm)Topraktakisu rezervi - - - - 39,3 59,2 1,5 - - 0,8 42,4 56,8 -değişimiFaydalı su 100 100 100 100 60,7 1,5 0 0 0 0,8 43,2 100 -rezerviGerçekbuharlaşma 5,7 8,8 24,5 53 89,6 106 28,5 25,8 35,6 54,8 27,6 10,9 -terleme etr(mm)Açık - - - - - - 97,6 89,9 48,6 - - - 236,1Fazlalık 79,4 62,6 31,1 0,1 - - - - - - - 76,2 249,4Akış 58 60 45 23 11 6 3 2 1 1 1 38 249C.1.1.2. Basınç :Atmosferdeki gazların temas ettikleri yüzeylere uyguladığı kuvvete hava basıncıdenmektedir. Hava sıcaklığına bağlı olarak yoğunluktaki artma ve azalmalar sebebiyle basınçtadeğişiklikler görülür. Bunun yanı sıra hava basıncı, mevsimler, yükseklik, yerçekimi, cephe vebasınç sistemlerine bağlı olarak değişmektedir.Tablo C.7. İlimize Ait Meteorolojik Basınç Verileri.METEOROLOJİKELEMANLAROrtalama YerelBasınç (hPa)En Yüksek YerelBasınç (hPa)En Düşük YerelBasınç (hPa)Ortalama BuharBasıncı (hPa)RASATSÜRESİ(YIL)AYLARI II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK15 9464 9450 9430 9418 9420 9409 9398 9409 9432 9460 9462 9459 943.415 9590 9602 9639 9528 9511 9511 9481 9478 9534 9561 9579 9577 963.015 9280 9245 9269 9293 9301 9298 9273 9328 9324 9356 9298 9322 924.015 4.6 4.5 5.4 7.6 10.2 13.5 16.7 16.8 12.7 9.8 6.7 5.4 9.5Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü56

C.1.1.4. Sıcaklık :Tablo C.9. İlimize Ait Meteorolojik Sıcaklık Verileri.METEOROLOJİKELEMANLARRASATSÜRESİ(YIL)AYLARI II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIKSaat 7’dekiOrtalama Sıcaklık(C)Saat 14’dekiOrtalama Sıcaklık(C)Saat 21’dekiOrtalama Sıcaklık(C)Ortalama Sıcaklık(C)Ortalama Sıcaklık>=5 C Old. GünlerSayısıOrtalama Sıcaklık>=10 C Old.Günler SayısıOrtalama YüksekSıcaklıkOrtalama DüşükSıcaklık15 0.4 0.4 3.6 9.2 13.1 16.6 19.0 18.7 15.2 11.4 6.1 2.7 9.715 4.1 5.3 9.8 16.0 19.1 21.6 23.8 24.0 21.8 17.6 11.1 6.2 15.015 2.1 2.9 6.2 11.7 14.6 17.6 20.0 20.0 17.0 13.4 8.2 4.3 11.515 2.2 2.9 6.4 12.1 15.4 18.4 20.7 20.7 17.7 14.0 8.4 4.4 11.915 7.5 9.2 18.2 28.2 30.9 30.0 31.0 31.0 30.0 30.7 23.3 14.8 284.815 0.3 1.4 8.3 20.0 27.7 29.9 31.0 31.0 29.7 26.0 12.7 1.9 219.915 5.4 7.1 11.7 17.9 21.1 23.4 25.4 25.6 23.4 19.2 12.6 7.4 16.715 0.8 0.7 2.1 7.1 10.6 13.7 16.8 16.9 13.6 10.1 4.9 1.5 8.0Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu MüdürlüğüC.1.1.5. Buharlaşma :Tablo C.10. İlimize Ait Meteorolojik Buharlaşma Verileri.MeteorolojikElemanlarGünlük EnÇokBuharlaşma(mm)Günlük Ort.GüneşlenmeSüresi(saat,dakika)Günlük Ort.GüneşlenmeŞiddeti(cal/cm 2 .dak.)Aylık EnYük.sekGüneşlenmeŞiddeti(cal/cm 2 .dak.)RasatAYLARSüresi(Yıl) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık15 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.015 02:22 03:34 04:49 05:30 06:40 07:18 06:39 06:34 06:34 04:46 03:12 02:03 04:5915 136.45215.92313.60395.06469.47512.7415 1.07 1.23 1.51 1.80 1.84 1.87 1.70 1.65 1.66 1.34 1.06 0.88 1.87Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü58474.90432.59366.77247.38158.00115.56319.87

C.1.1.6.2.Kar, Dolu,Sis ve KırağıTablo C.12. İlimize Ait Meteorolojik Kar, Dolu,Sis ve Kırağı Verileri.MeteorolojikElemanlarOrtalama KarÖrtülü GünlerSayısıEn YüksekKar ÖrtüsüKalınlığı (cm)Ortalama SisliGünler SayısıOrtalamaDolulu GünlerSayısıOrtalamaKırağılıGünler SayısıRASATAYLARSÜRESİ(YIL) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK15 16.4 19.2 9.2 0.3 - - - - - - 2.4 8.8 56.315151515125.0 142.0 84.0 12.0 - - - - - - 44.0 67.0 142.0Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü1.0 0.2 0.6 0.3 0.3 1.5 0.2 0.9 0.3 0.8 1.1 0.4 7.6- - - 0.1 0.1 - - 0.1 - - - - 0.31.0 0.2 0.6 0.3 0.3 1.5 0.2 0.9 0.3 0.8 1.1 0.4 7.6C.1.1.7.SellerArtvin İli sahil kesimi yurdumuzun en fazla yağış alan bölgesidir. Yağışların büyük birbölümünün yüzeysel akışa geçmesi de sel olaylarına zemin hazırlayan önemli etmenlerin başındagelir. Bu nedenle 20-30 yıl gibi sık tekrarlanan periyotlarla sel olayları ve bunlarla birlikte çoğuzaman toprak akması ve heyelanlar yaşanmaktadır.Artvin İlinde iç kesimlerle sellerle birlikte vadiler boyunca moloz akıntıları meydanagelmekte, bu durum yolların kapanmasına ve tahribatlara sebep olmaktadır.C.1.1.8.KuraklıkArtvin ili ve ilçelerinin ortalama basınç Tablo C.7’de, maksimum sıcaklık, minimumsıcaklık, ortalama sıcaklık, toprak üstü minimum sıcaklık Tablo C.9’da ve nispi nem değeriTablo C. 8’de verilmiştir.C.1.1.9.Mikro klimaİlimiz sınırları içerisinde tespit edilmiş olan mikro klima alanı bulunmamaktadır.60

C.1.2.Yapay EtmenlerC.1.2.1. Plansız KentleşmeArtvin şehir merkezi kırık arazi üzerine kurulmuştur. Bu nedenle şehir, düzenli ve planlıyapılaşmaya sahip değildir. İl merkezi, mevcut yapısı ile toplu konut alanı üretimi açısındansınırlı imkanlar sunmaktadır. Baraj inşaatlarından etkilenecek yerleşim birimlerinin nedenolabileceği yeni konut ihtiyacının karşılanabilmesine yönelik olarak şehir merkezi imar planındayapılan tadilatla toplu konut alanları açılmıştır. Isınma tesislerinin yetersiz oluşu havakirlenmesini olumsuz yönde etkilemektedir, kış aylarında hava kirliliği artmaktadır.C.1.2.2. Yeşil AlanlarYeşil alanlar kentlerin doğallıktan uzaklaşan iklimini bir dereceye kadar normale getirenaraçlardan biridir. Diğer önemli bir nokta yeşilliklerin tozu önleme ve miktarını azaltmaetkisidir. Yeşil örtüler kirli hava için filtre ve adsorbant görevi yaparlar. Bir kente eklenen heryapı hacmi kadar havanın yerini işgal edeceğine göre şehircilik standartlarına uygun olarakmiktar ve dağılışları tespit edilmiş alanlar hem hava temizleyicisi olarak rol oynar hem de havakirlenmesi için üretim kaynağı olan yapıların sayısını ve yoğunlaşmasını azaltırlar.Artvin Merkez ilçe içerisinde kişi başına düşen aktif yeşil alan miktarı yaklaşık 10 m 2’ dir.Merkez ilçedeki toplam yeşil alan miktarı yaklaşık 300.000 m 2 ‘ dir. Merkez ilçe sınırları dışındakalan alanların büyük bir bölümü ormanlık alanlardır.C.1.2.3. Isınmada Kullanılan YakıtlarIsınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinin 28. Maddesiçerçevesinde yapılan İl ve İlçelerin Kirlilik derecelendirmesine göre İlimiz; “Sınır DeğerlerinAşılmadığı İl ve İlçeler” (EK-II)’de yani II. Grup kirli iller sınıfında olup; 2005-2006 yılı Kışsezonunda İlimiz sınırları dahilinde uygulanacak yakıt programı yeniden düzenlenerek aşağıdakikararlar alınmıştır.a) İlimiz sınırları dahilinde petrokok yakıtının kullanılması, satılması ve depolanmasınınyasaklanmasına,b) Sanayi amaçlı ve Isınma amaçlı İthal Kömür ve Yerli Kömür Analiz değerleri, IsınmadanKaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğindeki Analiz değerlerini sağlamalı,c) Sanayicilerin tesislerinde kullanacakları kömürün özelliklerini Valiliğimize bildirmelerine,tozumayı önleyici her türlü tedbirin kömürü satan, taşıyan ve sanayi tesisi sahibi tarafından ilgilimevzuata göre alınması koşulu ile sanayi amaçlı tüketiciler yerli ve ithal kömürlerintorbalanmamasında bir sakınca olmayacağına,d) TÜPRAŞ tarafından üretilen yüksek kükürt içeren 6 nolu fuel-oilin, kükürtdioksit emisyonunuEndüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerleri uygunolarak arıtan baca arıtım tesisine / teknolojisine sahip sanayi tesislerinde kullanılmasına kararverilmiştir.61

C.1.2.4.Endüstriyel Emisyonlarİlimizde sanayi tesislerinin sayısının az olması, bacalı sanayiden kaynaklanan gaz ve tozemisyonlarının önemli boyuta ulaşmadan kontrolünde kolaylıklar sağlamaktadır. Ayrıca 2 Kasım1986 tarih 19269 sayılı Hava Kalitesi Korunması Yönetmeliği gaz ve toz emisyonlar yayan vehava kalitesinin korunması için önem arz eden tesislerin “Emisyon İzin Belgesi” almasızorunluluğu getirilmiş olup bu durum sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonların ilgilistandartlara uyulmasını sağlaması açısından kontrolleri etkili hale getirmiştir.C.1.2.5.Trafikten Kaynaklanan EmisyonlarMotorlu kara taşıtları motorları benzin ve dizel olmak üzere iki yakıt tipinde elealınabilir. Benzinli motorlar genel olarak yanma sonucunda CO, HC ve NO x , Dizel motorları iseHC, NO x ve PM gibi emisyonları üretirler. Emisyonların belirli bir miktarın üzerinde olmasıatmosferdeki dönüşüm için daha uzun bir zaman gerektirmektedir. Taşıtlarda emisyonoluşumunun aşırı artışı genelde motor ayarı ve periyodik bakımın zamanında yapılmamasındankaynaklanmaktadır. Ayrıca çevre şartları, motor tipi, yakıt tipi ve kalitesi, taşıt hızı ve motorunperformansı da emisyonu artıran faktörlerdir. Trafikten kaynaklanan hava kirliliğininönlenebilmesi için İlimiz sınırları içerisinde araçların egzoz emisyonlarının ölçümleri esnasındaölçüm sonuçları standartların üzerinde çıkan araçlara egzoz pulu verilmemekte, araçsahiplerinden araçlarının gereken bakımı yaptırmaları istenmektedir. İlimiz Çevre Koruma Vakfıtarafından 2002 yılı itibarıyla Artvin İli ve İlçelerinde toplam 33517 aracın egzoz emisyonölçümü yapılmıştır. (Tablo C.13.)Tablo C.13.Ölçüm Yapılan EGZOZ GAZI ÖLÇÜMÜ YAPILAN ARAÇ SAYISI Toplamİl/İlçe 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002Artvin Merkez 4520 4058 4020 4851 4194 3760 3594 28979Ardanuç - - - - 83 213 194 490Arhavi ve Hopa - - - - 603 611 532 1746Borçka - - - - 35 24 44 103Murgul - - - - 168 174 175 517Şavşat - - - - 168 241 357 766Yusufeli - - - - 199 275 442 916Toplam 5440 5298 5338 33517Kaynak: Artvin Çevre Koruma VakfıC.2 Havayı Kirletici Gazlar ve KaynaklarC.2.1.Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve DumanHava kirleticilerinin en yaygın olanı kükürtdioksittir. Her yıl tonlarca SO 2 çeşitlikaynaklardan yayılarak atmosfere karışmaktadır. Bu emisyonların en önemli bölümü elektriküretmek amacı ile çok büyük miktarda kükürtlü katı ve sıvı yakıtlar yakan termik santrallerdenmeydana gelmektedir.Dünya Sağlık Örgütü (WHO) üye ülkelere insan sağlığı için yıllıkortalama olarak geçmişte 80mg/m 3 sınırını önerdiği halde, günümüzde 60mg/m 3 sınırınınaşılmamasını önermektedir.62

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde Mahalli Çevre Birimlerine uzun vadelimaksimum SO 2 sınır değerlerini,Yıllık Ortalama : 60 mg/m 3Kış mevsimi ortalama :120 mg/m 31 saatlik ortalama :450 mg/m 3 olarak belirtmektedir. İlimizde hava kalitesi ölçümleriyapılmamaktadır.C.2.2.Partikül Madde (PM) Emisyonlarıİlimizde Partikül Madde (PM) Emisyonları ölçümleri yapılmamaktadır.C.2.3.Karbonmonoksit Emisyonlarıİlimizde atmosferik CO ölçüm çalışmaları yapılmamıştır. Ancak Çevre Koruma Vakfıtarafından egzoz emisyon gazı ölçümlerinde CO ölçümü yapılmaktadır.C.2.4. Nitrojen Oksitler Emisyonlarıİlimizde Nitrojenoksit ölçüm çalışmaları yapılmamıştır.C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonlarıİlimizde Karbonmonoksit , Nitrojenoksitleri, Hidrokarbon ve Kurşun emisyonları ölçümçalışmaları yapılmamaktadır.C.3.Atmosferik KirlilikC.3.1 Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileriİnsanlık tarihinde teknoloji ilerledikçe doğal tahribat sonucu hava kirliliği de giderekartmaktadır. Bunun sonucu olarak doğal kaynaklar da azalmakta ve insanlar bu kirlilikiçerisinde boğulmaktadırlar. Bu tarihi süreç ve çevrenin hoyratça kullanılması sonucunda yatayve dikey istikametlerde kirlenen hava, doğal konsantrasyonunu yitirdiğinden ozon tabakasınındelinmesi olayını gündeme getirmiştir. Konu ile ilgilenen uluslararası bilim çevreleri ozontabakasının korunması ömrünün arttırılması için bir dizi tedbir alınması yönünde ilkelerbelirleyip önermişlerdir. Konunun asıl sebebinin Cloro Floro Carbonun (CFC) disiplin vekontrol altına alınmasını ön çare olarak kabul etmişlerdir. Bu nedenle ilgili sanayi kuruluşlarıüzerinde baskı kurularak planlı olarak üretimin azaltılmasını, bu hususta bir limit oluşturulmasıyönünde yaptırıma gidilmesini tavsiye etmişlerdir.Artvin ilinde gerek resmi kurumlarda gerekse özel kurumlarda ozon tabakasınınincelmesi ile ilgili ciddi bir çalışma yapılmamaktadır. Ozon tabakasının incelmesi konusu ileilgili dünyada ve ülkemizde kabul edilmiş olan kurallar ilde uygulanmaktadır. İlde ozontabakasının incelmesine bağlı olarak insan ve çevre sağlığının etkilenmesi konusunda herhangibir çalışma yapılmamıştır.63

C.3.2 Asit Yağmurlarının EtkileriToprak kirliliğinde en önemli faktör, toprak reaksiyonunun asitleşmesidir.Asitleşmeye neden olan faktörler:Hava kirliliğinden meydana gelen asit yağmurlarıSis, kar vb yağış türleriSO 2 , NO X , Cl, F hava kirliliğinde, dolayısıyla asit yağmurlarının oluşmasında etkilidir.SO 2 gazının havadaki su buharı veya yağmurlarla birleştiğinde birincil, ikincil (primersekonder)reaksiyonlara girmek suretiyle sülfuroz asit ve duruma göre sülfirik asite dönüştüğübilinmektedir.SO 2 ‘ nin asıl kaynağı kömür madeninin (kömür ocaklarının) bulunduğu katmanla, bakır, sülfürtesislerinin bulunduğu vb bir çok sanayinin işletme bütünüdür.Kükürde bağlı olarak oluşan sülfuroz asit ve sülfürik asit yakıcı ve tahrip edicidir.Bulunduğu sanayi ortamından havaya kansan gazlar rüzgar ve hava hareketleri ile çokuzun mesafelere ulaşır. Buna uzun menzilli hava kirliliği denir. Geçtiği yerlerdeki yeşil alanlarıkurutur.Yağış etkisi ile ormanlık alanlarda ağaçların yapraklan üzerine çok miktardaki parçacıkyapışarak, kimyasal özelliği nedeni ile yapraklan yakar. Yapraklar işlevini yerine getiremez veözümleme yapılamaz. Dolayısıyla hayatını devam ettiremeyerek kurur. Konu ile ilgili olarak,Kuzey rüzgarları ile sürüklenen asit yağmurlarının Belgrat ormanları üzerinde yaptığıtahribatı önemli bir örnek olarak hatırlamamız mümkündür. İlimiz genelinde ve çevresindefazla miktarda sanayi kuruluşu olmadığından, önemli derecede asit yağmurlarından sözedilemez.C.3.3 Sera EtkisiCO 2 gibi atmosferik gazlar sera etkisi yaratırlar. Buna bağlı olarak ısı artışı meydana gelirSera etkisinin oluşmasının nedeni sanayileşme ve fosil yakıt kullanımıdır. Sera olayının enönemi etkisi iklim değişiklikleridir. Sera gazı birikmesinin Türkiye'de beklenen etkilerişunlardır:Tarımsal üretim potansiyelinde değişim.Sıcak ve kurak devrenin uzaması ve yangınların artması.Sıcak ve kurak bir iklim kuşağının oluşması buna bağlı olarak flora ve faunanın yok olması.Zararlılar ve hastalıklardaki artış sonucu, doğal karasal ekosistemde, tarımsal üretimde azalmaolması.Hassas yörelerde insan baskısının artması.Çölleşme, tuzlama ve erozyonun desteklenmesi.64

C.4.Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan EtkileriC.4.1 Doğal Çevreye Olan EtkileriC.4.1.1. Su Üzerindeki EtkileriHava kirleticileri, yağmur suyu ile birlikte yer yüzüne inmekte ve kirlilik yükünde büyükbir artış meydana getirmektedir. Su kirliliğinin artmasındaki en büyük etkenler evsel veendüstriyel atıkların arıtılmadan alıcı ortama verilmesi, bilinçsizce kullanılan zirai ilaçlar, açıkalana bırakılan çöplerdir. Deterjan gibi biyolojik olarak parçalanmaya dayanıklı bileşikler, yeraltısuyuna karışarak özellikle içme suyunda büyük sorun yaratmaktadır. İlde önemli ölçüdehava kirliliği oluşmadığından hava kirleticilerin su kirliliğine etkisinden söz etmek mümkündeğildir.C.4.1.2. Toprak Üzerine EtkileriHava kirleticilerinin toprak üzerine olan etkileri konusuna “C.3.2 Asit YağmurlarınınEtkileri” başlığı altında değinilmiştir.C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki EtkileriKirleticilerin Floraya Etkileri:Hava kirleticileri Flora üzerine genel olarak üç şekilde tesir eder:1)Yaprak dokularının harap olması2) Yaprak dokularının sararması veya başka renklere değişerek yeşilliğini kaybetmesi.3) Büyümenin yavaşlaması.Hava kirlenmesinden yem bitkileri, süs bitkileri ve yenilebilen sebzeler büyük ölçüdeetkilenebilir. Büyüme yavaşlar, meyveler küçülür ve besin değeri düşer, çiçekler tahrip edilir.Bitkiler üzerinde en tehlikeli etki civardaki fabrikalardan atmosfere verilen kükürtdioksittarafından meydana getirilir. Civardaki maden işletmelerindeki kükürtdioksit:2 CuS+3O 2 2CuO+2SO 2 denklemine göre açığa çıkar.Kükürtdioksit, yonca, pamuk, buğday ve elma türlerine çok tesir eder. 0,3 ppmkonsantrasyonuna 8 saat maruz kalan bu bitkiler büyük hasar görürüler. Çayır ve çam kozalarına,florurler çok tesir etmektedir. Ozon 0,15 ppm konsantrasyonunda domates, patates, tütün beneklifasulye ve ıspanak gibi bitkilere zarar vermektedir. PAN sebze yapraklarını bronzlaştırmaktadır.0,01 ppm konsantrasyonunda PAN'a 6 saat maruz kalan lahana ve benekli fasulye büyük hasarauğrar.Kirleticilerin Fauna Üzerindeki Etkileri:Bilindiği gibi,hava kirlenmesi insanların yanı sıra hayvanlarında sağlığına tesir etmektedir.Geçmişte meydana gelen büyük hava kirlenmeleri kirleticilerin hayvanları öldüreceğinidoğrulamıştır. Kronik zehirlenmeler genel olarak yem bitkilerinde adsorbe edilen kirleticilerdenileri gelmektedir. Bu tip zehirlenmelere sebep olan ağır metaller, arsenik. kurşun, vemolibdendir. Çiftlik hayvanlarına en çok tesir eden ve öteden beri bilinen bir diğer kirleticideflorürlerdir. Çiftlik hayvanlarından özellikle sığırlar ve koyunlar florürlerden çoketkilenmektedir. Bu etki hayvanlarda özellikle diş hastalıkları şeklinde görülmektedir.65

C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki EtkileriPartikül Halindeki Kirleticiler:Partiküllerin solunum organlarındaki birikme yerleri ve buradaki kalma süreleri bir takımfiziksel faktörlere ve bilhassa zerreciklerin büyüklüğüne bağlıdır. Kirleticilerin, akciğerlerin"Alvoellerin" (hava torbalarının bulunduğu bölge) bölgesinde ki birikmesi özellikle önemlidir.Çünkü bu bölgede partikülleri uzaklaştırmaya yarayan ve "Titrek tüyler" adı verilen tüycüklermevcut değildir. Bunun için zerrecikler bu bölgede izafi olarak uzun süre kalabilir. 0.1mikrondan daha küçük çaplı olan zerrecikler, Brownian hareketi sayesinde akciğerlerin havatorbacıklarına kadar gitmekte ve buradaki "Alveoli" denilen çukurlara yerleşmektedir. İrizerrecikler ancak teneffüs yollarında ki tüycükler tarafından yakalanmadıkları takdirdeakciğerlerin bu bölgelerine kadar gelebilir. Genel olarak 1 mikrondan büyük zerrecikler bubölgeye ulaşmadan tutulur.Zerreciklerin akciğerlerde birikme miktarını etkileyen diğer faktörler, nefes alma sıkılığıve nefes alıp verme esnasında akciğerlerin hacminde meydana gelen değişmenin büyüklüğüdür.Düşük nefes alma sıkılığı neticesinde birikme yüzdesi hayli yüksek olmaktadır. Bunun sebebidüşük nefes alma sıklığında partiküllerin kalma süresinin artmış olmasıdır. Nefes alma sırasındaciğer hacminde ki değişikliğin büyük olması, çok miktarda havanın içeri çekilmesiningerektirdiğinden hava ile birlikte içeri giren zerreciklerin miktarı da çok olmakta ve birikmeyüzdesi artmaktadır.Partiküllerin akciğerlerde birikmesinden sonra bunların dışa atılması değişik yollarlaolabilir. Bunlardan biri "Titrek tüylerin" faaliyetleri ile parçacıkların balgamla birlikte teneffüsyollarından dışarı atılmasıdır. Bir diğer yol aksırmak ve öksürmek suretiyle zerreciklerinvücudu terk etmesidir. Bu arada akciğere kadar gitmiş olan zerreciklerden çözünebilir karakterdeolanların kana karıştığı unutulmamalıdır.Kirlenmiş havada insanlar için en tehlikeli olan zerreciklerden biri sülfirik asittir (H 2 SO 4 ).Sülfirik asidin tesiri esas itibari ile bileşiminde ki kükürtdioksitin, üst teneffüs yollarının vebalgam çıkarmaya yarayan dokuların tahriş edilmesi ve bronşların daraltılması şeklindeolmaktadır. Esas ilgi çekici olan husus, sülfirik asit ile kükürtdioksit, molekül-molekülkarşılaştığı zaman sülfirik asidin fizyolojik etkisinin 4-20 misli daha büyük olmasıdır.Hava kirleticileri arasında en çok bilinen bir diğer partikülde kurşun zerrecikleridir.Atmosferde ki kurşun zerrecikleri esas olarak benzine ilave edilen kurşundan ileri gelmektedir.Araştırmalar, kurşun zerreciklerinin kırmızı kan hücrelerinin gelişmesi ve olgunlaşmasına tesirettiğini göstermiştir. Kurşun zerrecikleri kanda idrarda birikmektedir.Araştırmalar, şehirlerde yaşayan kimselerin kan ve idrardaki kurşun miktarının, kıryerleşimlerine nazaran daha yüksek olduğunu göstermiştir. Ayrıca sigara tiryakilerindeki kurşunmiktarın sigara içmeyenlere nazaran yüksek olduğu görülmüştür. Ancak, insan vücudundakikurşunun sadece atmosferden değil içilen su ve alman gıda ile de vücuda gireceği akıldatutulmalıdır.Diğer bir kirleticide Berilyum elementidir. 0.1 mg/m 3 konsantrasyonunda zehirli olduğugörülmüştür. Gazların akciğerlerden kana karışmasını kolaylaştırır. Belirtileri, hastanın kilokaybetmesi, nefes darlığı, öksürük ve bazen de kemik dokularında değişiklik yapmasıdır.Berilyuma kanda idrarda rastlanabilir.66

Gaz Halindeki Kirleticiler:Kükürtdioksit (SO2), suda ve dolayısıyla vücut sıvısında(kanda) büyük ölçüde çözülebilen birgazdır. Bunun en önemli tesiri üst teneffüs yollarının cidarlarını zedeleyerek neticede havaakışına olan mukavemetini azaltmasıdır. Araştırmalar kükürtdioksitin, sodyum klorur gibiaerosol (gaz ortamda askı halinde bulunan çok küçük zerrecikler) ile birlikte bulunması halindeçok daha tehlikeli olduğunu göstermiştir. SCVnin tesiri kronik olmaktan ziyade akut olarakmeydana gelmektedir. Kükürtdioksit aynı zamanda solunum sisteminin koruyucusu olantüycüklere de zarar vermektedir. Akciğerlere tesir eden bir diğer kirleticide NCVdir. Kanamalarasebep olur. Azotdioksitler hemoglobin ile birleşerek kararlı bir formda azotdioksit-hemoglobinyapmakta ise de zararlı bir tesiri müşahede edilmemiştir. Ozon ciğerlerde kanama vetıkanmalara yol açar. Karbonmonoksit (CO) kandaki hemoglobin (Hb) ile birleşerekkarboksihemoglobin (COHb) yapar. İnsan kanında ki hemoglobin CO ile birleşmeye karşı,oksijene nazaran 210 defa daha fazla ilgi duyduğundan, kanda oksijen taşınması sekteye uğrar.Karboksihemoglobin teşekkülü hücrelere O2 taşıyan hemoglobini büyük ölçüde azaltır veoksijen eksikliğinden ölümler meydana gelir. Ayrıca CO, oksihemoglobin teşekkülünügeciktirerek oksijenin kanda ki çözünürlüğünü azaltır. Karbosihemoglobin iki yönlü reaksiyonauğrayabildiği için, kandan temizlenmesi için birkaç saatlik açık havada kalmak kafi gelebilir.Tablo C.14. Karbonmonoksit (CO ) Miktarları TesirleriCO KONSANTRASYONU (PPM)TESİRLERİ50 Fiziksel tesirlerin seçilmemesi100 Kalp ve akciğer fonksiyonlarında değişme250 Şuurun kaybolması750 ÖlümTablo C.15. Hava Kirleticilerin Sağlığa Etkileri.KİRLETİCİso 2DumanFAZLA ÖLÜM VEHASTANEYEMÜR.ACAAT500 mg/m J (günlükort.)500 mg/m J (günlükort.)AKCİĞER HAST. İLESAĞLIK BOZULMASI250-500 mg/nr*(günlük ort.)250 mg/nr*(günlük ort.)SOLUNUMSİSTEMİBOZUKLUĞU100 mg/m J(yıl A ort.)100 mg/nr*(yıl A ort.)Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ÇED Şube MüdürlüğüC.4.2 Yapay Çevreye Olan EtkileriC.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine EtkileriİNSANLARI RAHATSIZEDİCİ DUMANLAR80 mg/m J(yıl .geo. ort.)80 mg/m J(yıl .geo. ort.)Hava kirlenmesinin eşyalar üzerinde ki en çok bilinen etkisi bina cephelerinde, kumaş vediğer eşyalar üzerinde lekeler meydana gelmektedir. Yüzeyler üzerine 0.3 mikronbüyüklüğündeki smoglann birikmesi neticesi söz konusu bozulmalar ve lekeler meydanagelmektedir. Zamanla bu birikme, yüzeyi tahrip ederek rengini değiştirerek kendini bellieder. Hava kirlenmesinin malzemelere olan bir diğer tesiri korozyonu hızlandırmaktır. Ozonkauçuk ve lastik malzeme üzerine son derece zararlı tesir yapmaktadır. Nemli havalardakurşunla reaksiyona girerek kurşun sülfür yapmaktadır. Hava kirleticileri aynı zamanda görüşmesafesini azaltırlar. Çaplan 0.3-0.6 mikron arası olan partiküller görüşü son derecegüçleştirmektedir.67

(D). SUD.1.Su Kaynaklarının KullanımıArtvin İlimizle özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, yıllık ortalama 6,3 Milyar m 3 lük akışhacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluğu 431 km. dir.Çoruh Nehri’ nin 410 km. lik kısmı Ülkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı iseGürcistan sınırları içerisindedir.Bayburt İlindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan’ ın Batum İlinden Karadeniz’edökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m 3 rusubat taşımaktadır. Türkiye’ de en fazlaerozyona maruz kalan havzalardan biridir.Enerji üretilebilecek toplam düşü 1.420 m. olup, Ülkemizin en hızlı akan Nehridir.Türkiye’ nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan “ÇORUH VADİSİ”ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu, 10 adetBaraj ve yan kollar üzerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri İnşaatı planlanmışolup, toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar KWh yıllık enerji üretimigerçekleştirilecektir. Bu da Türkiye’ de üretilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7’ si,Hidroelektrik enerjinin ise (2004 yılı üretimi 47 Milyar KWh) % 22’ sidir.Artvin ili sınırları içerisinde, Çoruh Nehri ana kolu üzerinde 5 adet baraj projesi olup,mansaptan membaya doğru Muratlı, Borçka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.Tesisleridir. Berta çayı kolu üzerinde ise Bayram ve Bağlık Barajları yer almaktadır.Yatırım ve uygulama programında yer alan 6 adet barajın bitirilmesi sonucundaüretilecek olan enerji 5,81 Milyar KWh tir. Bu da Çoruh havzasında üretilecek enerjinin %56’ sı, Türkiye’de üretilen Hidroelektrik enerjinin % 12’ si, toplam enerjinin ise % 4’ üdür.D.1.1.Yeraltı SularıTablo D.1. İlimizdeki Yeraltı Su RezerviYeraltı Suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 25,00 hm 3 /yılKaynak: D.S.İ Çoruh Projeleri 26. Bölge MüdürlüğüD.1.2.Jeotermal Kaynaklarİlimiz sınırları içerisinde Jeotermal Kaynaklara ait bilgiler B.1.8. Jeotermal Sahalarbaşlığı altında Tablo B.4’de verilmiştir.68

D.1.3.Akarsularİlimiz sınırında bulunan Çoruh Nehri ve kollarından SKKY Tablo-1’e göre analiz içinnumune alınmamaktadır.Çoruh Nehri bugün Türkiye’de rafting ve kano sporlarının yapıldığı nehirlerinen önemlisidir. Çoruh Nehri, 3255 m. yükseklikte bulunan Mescit Dağlarındankaynağını alarak, Bayburt, Yusufeli, Artvin ve Borçka İlçelerinden geçerek, Gürcistanüzerinden Batum’da Karadeniz’e dökülmektedir. Uzunluğu 376 km. olup 345 km.siTürkiye sınırları içerisinde yer almaktadır. Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden olup,1993 yılında Dünya Rafting Şampiyonası bu nehir üzerinde yapılmıştır. Nehrin akışınagöre zorluk dereceleri 1 ila 6 arasında değişkenlik göstermektedir.Çoruh nehrini barındıran Artvin ilinin topraklarının büyük bir bölümünü sarp vegeçit vermeyen dağlar kaplamıştır. Çoruh nehri, bu dağlık bölgelerin arasındangeçerek Karadeniz'e ulaşmaktadır. Çoruh'un Artvin sınırları içerisindeki uzunluğuyaklaşık 150 kilometreyi bulur. Yöre, her yıl dünyanın her tarafından gelen, rafting,kano ve nehir kayağı gibi akarsu sporlarını yapan yerli ve yabancı sporcularıağırlamaktadır.İlimizde su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır. Mevcutkaynak suları, Çoruh Nehrini besleyen Barhal Çayı, Şavşat Suyu ve bu dereleri besleyen iriliufaklı kaliteli ve yeterli akarsular tatlı su balıkçılığının geliştirilmesinde olumlu etkiyapmaktadır. Ayrıca Çoruh Nehri üzerinde şu anda yapımı devam eden ve yapılacak olanbarajların tamamlanması da kafes balıkçılığı için iyi bir potansiyel doğuracaktır. İlimizde faaldurumda toplam 25 adet alabalık üretim çiftliği bulunmakta olup, pazarlama sorunu ve girditeminindeki güçlükler nedeniyle bu işletmelerimiz tam kapasite çalışamamaktadır. Halen faalolan 25 işletmenin 2005 yılı üretim miktarı 403 ton’dur.Tablo D.2. İlimizde Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri ÜretimiYILLARİlde Avcılık Yoluyla EldeEdilen Üretim ( Ton / Yıl )İlde Yetiştiricilik YoluylaElde Edilen Üretim (Ton/ Yıl)2001 503 4752002 9272 2792003 2150 3152004 692 3202005 * 403Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü* Yılsonu itibariyle rakam kesinleşmediğinden boş bırakılmıştır.Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi avcılık yoluyla yapılan üretimde sürekli birdalgalanma mevcut olup yetiştiricilik yoluyla elde edilen üretimde bir artış gözlenmektedir.Son yıllardaki üretim artışının bir nedeni de üretime yapılan desteklemeler olmuştur. Üreticialdığı bu desteği tesise harcayarak işletme giderleri için daha az para harcamış ve tamkapasiteyle üretim gerçekleştirmiştir.69

Tablo D.3. İlimizdeki Akarsuların Feyezan DebileriSıra Akarsuyun Adı Akarsuyun YeriAkarsu DebileriNoQ10 (m3/sn) Q 100 (m3/sn) Q 500 (m3/sn)1 Çoruh Nehri Yusufeli 640 847,52 Oltu Çayı Yusufeli 450 635 9073 Tortum Çayı Yusufeli 161 316 4374 Barhal Çayı Yusufeli 199,5 285,6 3975 Çorgens Deresi Yusufeli 23,4 46,1 61,76 Alanbaşı Deresi Yusufeli 34,5 51 62,37 Dokumacılar Deresi Yusufeli 15,7 46,3 67,58 Tekkale Deresi Yusufeli Veriler Bulunmamaktadır.9 Arcıvan Deresi Yusufeli 62,7 89,2 107,410 Taşkıran Deresi Yusufeli 18 35 4711 Darıca Deresi Yusufeli 38 93 13112 Vanat (Esenyaka) D. Yusufeli 6,6 13,5 25,413 Erenköy Deresi Yusufeli 32 50 7114 Haviskar (Narlık) D. Yusufeli 16 42 6015 Maden (Hod) Deresi Artvin 23 36 4516 Melo (Sarıbudak) D. Artvin Veriler Bulunmamaktadır17 Berta (Ortaköy) D. Artvin 31 53 6818 Şehiriçi (Artvin) D. Artvin 4,1 7,9 10,519 Hatila (Taşlıca) D. Artvin Veriler Bulunmamaktadır20 Bulanık Deresi Ardanuç 57 150 21421 Şavşat Çayı Şavşat 62,5 109 191,422 Meydancık Çayı Şavşat 47,3 113,2 158,423 Veliköy Deresi Şavşat 31,2 66,9 91,424 Mansurat Deresi Şavşat 45,5 86,1 11425 Karçal Suyu Şavşat Veriler Bulunmamaktadır26 Murgul Deresi Murgul Veriler Bulunmamaktadır27 Deviskel Deresi Borçka 108,9 230 312,628 Chala (İçkale) Dere Borçka 75,2 126,9 185,129 Karşıköy Deresi Borçka 56,5 103,2 135,430 Güreşen Deresi Borçka 68,2 130,9 17431 Sugören Deresi Hopa 21 48 66,632 Boluca (Muratlı) D. Borçka 30,1 66,1 90,833 Sundura Deresi Hopa 107 200 255,634 Balıklı Deresi Hopa 63 115 15135 Karaosmaniye Dere Hopa 57 120 16436 Çam Deresi Hopa 76 159 21737 Kapistre Deresi Arhavi 480 757 94738 Sidere (Konaklı) D. Arhavi 185,5 304,4 385,9Kaynak: D.S.İ Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüğü70

D.1.4.Göller, Göletler ve Rezervuarlarİlimizde bulunan Göl ve Göletler, B.4.4. Göller ve Göletler başlığı altındaTablo B.9’da belirtilmiştir.D.1.5.DenizlerTablo D.4. İlimiz Arhavi ve Hopa İlçelerinde 2005 Yılı itibarıyla yapılan Deniz suyu tahlilsonuçları.Suyun Alındığı YerAlındığı Toplam Fekal Fekal DiğerTarih Koliform Koliform StreptekokOrman Kampı-Hopa 13.06.2005 1000 0 - -Tünel Mevkii-Arhavi 13.06.2005 1000 0 - -Kopmuş Mevkii-Hopa 13.06.2005 900 0 - -Orman Kampı-Hopa 20.07.2005 1500 0 - -Tünel Mevkii-Arhavi 20.07.2005 1500 0 - -Kopmuş Mevkii-Hopa 20.07.2005 1500 0 - -Orman Kampı-Hopa 06.07.2005 1000 0 - -Tünel Mevkii-Arhavi 06.07.2005 1000 0 - -Kopmuş Mevkii-Hopa 06.07.2005 900 0 - -Orman Kampı-Hopa 09.08.2005 1000 0 - -Tünel Mevkii-Arhavi 09.08.2005 1000 0 - -Tünel Mevkii-Arhavi 09.08.2005 1000 0 - -Orman Kampı-Hopa 09.08.2005 1200 0 - -Liman Mevkii-Arhavi 24.08.2005 1100 0 - -İl Sınırı-Arhavi 24.08.2005 1000 0 - -Orman Kampı-Hopa 24.08.2005 1200 4 - -Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüKaradeniz sahil kesiminde bulunan Arhavi ve Hopa ilçelerimizde balıkçılık önemli birgeçim kaynağıdır.Tablo D.5. İlimiz Arhavi ve Hopa İlçelerinde Karadeniz’den elde edilen su ürünleri miktarı(Yıl/Kg)Ürün Cinsi 2001 2002 2003 2004 2005*Hamsi 336.500 9.015.500 1.986.600 613.350 248.000İzmarit 2.000 1.500 5.880 2.750 17.000Mezgit 121.800 199.450 66.950 31.250 6.750Barbunya 500 6.500 280 4.400 0Zargana 3.700 7.600 2.450 3.000 0Çinekop 9.100 500 550 0 0Kefal 16.000 7.500 0 0 0İstavrit 11.050 30.500 9.880 29.490 0Levrek 50 100 0 0 0Palamut 850 500 75.500 6.000 0Toplam 503.851 9.272.152 2.150.093 692.244 271.750* 2005 yılı verileri ilk üç aylık döneme aittir.Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü71

D.2.D.3.D.3.1.Doğal Drenaj SistemleriSu Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye EtkileriYer altı Suları ve KirlilikSu Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine göre yeraltı suları numune alma noktalarınınsınıflandırılmasında, yalnızca üç sınıf göz önüne alınır.—Sınıf Yas I : Yüksek kaliteli yeraltı suları—Sınıf Yas II : Orta kaliteli yeraltı suları—Sınıf Yas III : Düşük kaliteli yeraltı sularıSınıf Yas I suları, içme suyunda ve gıda sanayinde kullanılabilen yeraltı sularıdır. YasII suları ise bir arıtma işleminden sonra içme suyu olarak kullanılabilecek sulardır. Bu sınıfagiren sular tarımsal su ve hayvan sulama suyu veya sanayide soğutma suyu olarak arıtmaişlemi görmeden kullanılabilir. Artvin ilinde yeraltı suyundan elde edilen sular klorlama hariçhiçbir arıtım yapılmadan kullanılmaktadır.D.3.2.Akarsularda KirlilikArtvin ili su kaynakları bakımından oldukça zengindir. İlde debileri çok yüksekolmamakla birlikte, çok sayıda kaynak ve yaz-kış kurumayan akarsular vardır. BunlardanMurgul yöresinde en fazla kirlenme Damar derede olup, bu kirlenme Çoruh nehrine kadarizlenebilmektedir. Kirlilik konsantre tesislerinin ve Kumlu tepede yer alan tumbadankaynaklanan malzemelerin Damar dereye bırakılmasından ileri gelmektedir. Kirlilik,çözünmüş ağır elementler ve süspansiyon halinde taşınan malzemeye bağlıdır. Damar dereiçerisinden alınan su örneklerinde yaklaşık %30 oranında çoğunluğu piritten oluşan askıdatortu bulunmaktadır. Bu tortu suyun PH alkalen koşullarda olmaktadır. Oysa kirliliğinolmadığı dere suları, kaynak suları ve şebeke sularından alınan su örneklerinde PH:7–8arasında ölçülmüştür.Murgul çevresinden toplanan su örneklerinde yapılan kimyasal analizler sonucunda;bakırın 0.001–0.15 mg/lt, kurşunun 0.02–4.37 mg/lt, çinkonun 0.03–4.76 mg/lt, kadmiyumun2–89 mg/lt, demirin 0.01–0.90 mg/lt oranlarında değiştiği belirlenmiştir. Bu ölçümler temiz suörnekleri ile karşılaştırıldığında, kirlenme sonucu; bakır 300 kat, kurşun 200 kat, çinko 400kat ve kadmiyum 45 kat artmıştır. Ancak içme amaçlı kullanılan suları temiz olduğubelirlenmiştir.D.3.3.D.3.4.Göller, Göletler ve Rezervuarlar da KirlilikDenizlerde KirlilikKaradeniz de kirlenme daha ziyade hızlı kentleşme ve sanayileşmenin görüldüğübölgeler etrafında yoğunlaşmaktadır. Bölgede bulunan sanayi tesisleri ve belediyeler atıklarınıarıtma yapmaksızın denize vermektedirler. Hatta katı atıklarını dahi denize dökmektedirler.Ayrıca tarımsal ilaçlar yağmur suları ile derelere ve oradan denize taşınmaktadır.72

D.4.Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve PolitikalarArtvin ili kıyı yönetiminde etkin rolü Karadeniz kıyısı boyunca yer alan ilçe ve beldebelediyeleri oynamaktadır. Bu alanlarda yetki ve sorumluluk belediye başkanlarında olduğuhalde, kıyı kanununa rağmen kıyılarda hızlı bir yapılaşma olmuştur. Mevcut yerleşimyerlerinde ise hiçbir arıtma yapılmadan evsel atıkların en yakın alıcı ortamı olan denizebırakılması sahilde önemli kirlenmelere neden olmaktadır.İlde karşılaşılan diğer bir problem, 1993 yılında çıkan ÇED Yönetmeliğinden önceuygulamaya konulan deniz dolgu sahalarıdır. Yeterli tahkimat yapılmadan bu alanlaraboşaltılan hafriyat atıkları ve topraklar, suyun ve dalgaların etkisiyle denizde bulanıklığasebep olmakta ve deniz ekolojisini kötü yönde etkilemektedir. Bu yanlış uygulama aynızamanda küçük balıkçı barınaklarının dolmasına da neden olmaktadır.Yörenin çok yağış alması ve arazinin yüksek eğimi nedeni ile yapılan suni gübrelemeçok kolay bir şekilde yıkanarak hem milli servet kaybına neden olmakta, hem de akarsu,yeraltı suyu ve deniz kirliliğine sebep olmaktadır. Bu sebepten dolayı yöre çiftçilerinin ziraigübreleme ve ilaçlamanın zaman ve miktarı açısından çok iyi bilinçlendirilmesigerekmektedir.Yukarıda değinilen ve kirliliğe sebep olan olumsuzluklar ancak kamuoyununeğitilmesi ve bilinçlendirilmesi, mevcut yasaların eksiksiz ve kurumlar arası koordinasyoniçinde uygulanması, kirletici faaliyetlere teknolojik olarak en uygun ve ekonomik alternatifiverecek teknik sektörün varlığı, etkin kontrol ve denetlemeler ile mümkündür. Özellikle kıyışeridinde bulunan belediyelerin ve bunların mücavir alanları ve bunların dışında kalan, mülkiamire ait olan tüm kıyı kuşağında aynı uygulamanın gerçekleşmesini sağlayacak yerel kıyıyönetim stratejilerinin oluşturulması gerekmektedir.D.5.Su Kaynaklarında Kirlilik EtkenleriBu bölüm ile ilgili alt başlıklarda belirtilen parametreler için bir analiz sonucubulunmamaktadır.D.5.1. TuzlulukD.5.2. Zehirli GazlarD.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı KirlilikD.5.4. Ağır Metaller ve İz ElementlerD.5.5. Zehirli Organik BileşiklerD.5.5.1. SiyanürlerD.5.5.2. Petrol ve TürevleriD.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve BifenillerD.5.5.4. Pestisitler ve Su KirliliğiD.5.5.5. Gübreler ve Su KirliliğiD.5.5.6. Deterjanlar ve Su KirliliğiD.5.6. Çözünmüş Organik MaddelerD.5.7. PatojenlerD.5.8. Askıda Katı MaddelerD.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği73

(E).TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMIE.1. Genel Toprak YapısıArtvin, Kuzey Anadolu orojenik kuşağı dahilinde yer almaktadır. Bölgenin en eski arazisinimeydana getiren metamorfik seri, Çoruh Nehrinin aşağı kesimlerinden başlayarak Sirya üzerindenkuzeydoğuya doğru yayılmaktadır. Seri içerisinde kuvars, piritli siyah şist, metamorfoze olmuşlavlar, mikaşistler, kloritli, biyotitli ve feldspatlı şistler, kloritli ve biyotitli gnayslar ve bunlarıniçine sokulmuş iri taneli, pembe renkli granit ve granodioritler bulunmaktadır. Metamorfik serininüstüne gelen Jura alt kretase serisi gelmektedir. Bu seri alt kısımlarında koyu renkli diabaz,serpantin, andezit, marnlı ve tüflü kalkerlerden meydana gelmektedir. Artvin İl merkezinde görülenkırmızı renkli tabakalar bu seriye aittir. Serideki konglomeralar üst kısımlarda kırmızı ve incetaneli gre haline dönüşmektedir. Konglomeranın çakılları arasında, koyu renkli bazik lavlar,kırmızı radyolarit marn parçaları ve gri renkli kalkerler yer almaktadır. Artvin ve yöresinin enbüyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkano-sedimanter serisidir. Bu seri, asit venötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden, bunlar arasında ince yataklar halinde yer alan veçoğunluğu kırmızı renkli olan marn ve kalker tabakalarından meydana gelmektedir. Lav serisiiçerisinde dasit, andezit, kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktadır. Artvin İlinde yayılan topraklar altıgrupta toplanmaktadır. Bunlar, kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman toprağı, kırmızı topraklar,sarı podzolik topraklar, yüksek dağ çayır toprakları, alüviyal ve koluviyal topraklardır.Tablo E.1 İlimiz Genel Toprak Yapısı Dağılımı.Toprak Grupları Yüzölçümü (hektar) %Kahverengi Orman Toprakları 131263 17,7Kireçsiz Kahverengi Orman316980 42,6TopraklarıKırmızı sarı Podzolik130346 17,5TopraklarYüksek Dağ çayır Toprakları 91268 12,3Alüvyal Topraklar 2275 0,3Kolüvyal Topraklar 353 0,0Çeşitli Araziler ve Su71159 9,6YüzeyleriKaynak: İl Tarım MüdürlüğüKahverengi Orman Toprakları:Toprak profili içerisinde horizonların dağılımı A-B-C şeklindedir. Bazı durumlarda profiliçerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. Genellikle A horizonu iyi gelişmiş, koyu kahve renkli vekırıntılı bir yapıdadır. Horizonlar arasındaki geçiş tedricidir. B horizonu açık kahve renkli, bazenkırmızımtırak kahverenginde yuvarlak veya köşeli blok yapıdadır. B horizonunun alt kısımlarındakısmen kireç birikmelerine rastlanabilir. Bu topraklar genel olarak yapraklı ağaçlarında altındagelişir. Toprak tepkimesi hafif asit veya nötr özelliktedir. İldeki toprakların % 17.7 (131263 ha)kahverengi orman toprağıdır (Şekil E.1).74

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprağı:Toprak profili içerisinde horizonların dağılımı A-B-C şeklindedir. Bazı durumlarda profiliçerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun gelişimi oldukça iyidir. A horizonugözenekli ve kırıntılı bir yapıdadır. B horizonundaki gelişim A horizonu kadar belirgin değildir vezayıf bir gelişim gösterir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azdır veya hiçolmayabilir. Horizonlar arasındaki geçiş tedricidir.Genel olarak bu topraklar yapraklı orman ağaçlarının altında gelişir. İldeki toprakların %42,6’sı (316980 ha) kireçsiz kahverengi orman topraklarından oluşmaktadır. (Şekil E.1)Şekil E.1. İlimiz Topraklarının Alansal Dağılımı (%)Artvin İlindeki Toprakların Alansal Dağılımı (% )Alan (%)454035302520151050KireçsizKahverengiKahverengiOrmanKırmızı SarıPodzolikYüksek Dağ-ÇayırÇeşitliAraziler ve SuYüzAlüviyalTopraklarKolluviyalTopraklarBüyük Toprak TipleriAlüviyal Topraklar:Havza içindeki akarsuların taşıyarak mansaba yakın yerde depoladıkları materyal üzerindeoluşan, nadiren A-C horizonlarına sahip genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasınınlitolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki taşınma ve birikmedönemlerine bağlı olup, heterojen bir yapıya sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt toprağabelirsiz olarak geçiş yapar. İnce tekstürlü ve taban suyu yüksek alanlarda düşey yöndekigeçirgenlik oranı az, yüzeyi nemli ve organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyidrene olduklarından yüzeyi çabuk kurumaktadır. Toprakların üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklimebağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli üretkentopraklardır. İldeki toprakların % 0.3’ ü (2275 ha) alüviyal topraklardır (Şekil E.1).Koluviyal Topraklar:Çoğunlukla dik eğimli yamaçların etek kısımlarında veya vadinin mansaba yakınkısımlarında bulunurlar. Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan dereler vasıtasıylataşınarak etek kısımlarda biriken materyaller üzerinde oluşurlar. A-C horizonlarına sahip gençtopraklardır. Profil kesiti boyunca, yüzeysel akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre farklıbüyüklükteki parçaları içeren katlara rastlanmaktadır. Bu katlar alüviyal topraklardaki gibibirbirine paralel olmayıp düzensiz dağılımlıdır. İldeki toprakların 353 hektarı (% 0,0001) koluviyaltopraklardır (Şekil E.1).75

Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar:Toprak profili boyunca A-B ve C horizonlarına sahip oldukları için zonal topraklar olarakadlandırılırlar. A 1 horizonu nispeten ince olup koyu renklidir. Karakteristik özelliği, B horizonununkoyu kırmızıdan-koyu sarıya doğru değişen renkte ve yuvarlak köşeli ve blok yapıda olmasıdır.Renklenmedeki bu değişiklik demirin oksitlenmesi ve hidratlanmasından meydana gelmektedir.Profil içerisinde A 2 ve B horizonu arasındaki sınır belirgindir. A horizonundan yıkanarak gelen kil,demir, alüminyum ve organik madde B horizonunda birikir. Profilin alt kısımlarında renklekelenmeleri ve demir konkresyonlarına rastlanabilir. İldeki toprakların % 17.5’i (130346 ha)kırmızı-sarı podzolik topraklardır (Şekil E.1).Yüksek Dağ–Çayır Toprakları:Genel olarak yüksek rakımlarda ve orman sınırının daha yukarı kısımlarındaki sahalardayer alan bu topraklar, yıl içindeki toprak oluşum süresinin kısa olması sebebiyle profil oluşumugelişmemiş, çoğu kez A-C horizonlarına sahip olan intrazonal topraklardır. Bu toprak tipinde. üsttoprak koyu kahverengi veya grimsi kahverenginden siyaha kadar değişmektedir. Çoğunlukla sığve taşlı olan bu topraklarda, bazen alt toprak mevcut olup, bunların içinde sarı pas veya gri renklidüzensiz çizgiler veya lekeler bulunmaktadır.Organik madde ayrışması, parçalanması yeter derecede olmadığından, topraklar organikmadde yönünden zengindir. İldeki toprakların % 12,3’ü (91268 ha) yüksek dağ-çayır toprakları ilekaplıdır.Arazi kabiliyet sınıflandırmasında göre yüksek dağ-çayır toprakları başta olmak üzereyöredeki toprakların çok büyük bir bölümü V, VI ve VII. sınıf araziler üzerindedir. (Şekil E.2).Şekil E.2. İlimizde Arazi Kabiliyet Sınıflarının Dağılımı (%)706050Alan (%)403020100I II III IV VI VII VIII(%) 0,1 0,211 0,254 3,3 19,34 63,48 13,41Arazi Kabiliyet Sınıfları76

E.2 Toprak KirliliğiToprak kirliliği, başlıca; sanayi, tarımsal ilaçlama ve gübre kullanımı sonucunda ortayaçıkmaktadır. Ancak bazen yağış ile akarsu taşıması ve aşındırma sonucu kayaçların ayrışması ilede doğal kirlenme söz konusu olmaktadır.Artvin ilinde Murgul Bakır İşletmesi dışında kirlilik yapabilecek büyük bir kuruluş yoktur.Bu nedenle toprak kirliliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır.Murgul yöresindeki toprak kirliliği, yörenin bitki örtüsünün yok oluşu ile belirgindir.Oluşan asit yağmurları Murgul ilçesinin de yer aldığı vadide bitki örtüsünün tamamen tahripolmasına neden olmuştur.Artvin il merkezinin batısında Kafkasör Orman içi dinlenme alanı içinde kalan Cerattepealtınlı bakır yatağının işletmeye açılması durumunda, işletmenin oluşturabileceği kirliliğinsaptanabilmesi için ilksel konumun bilinmesi çok önemlidir. Bu nedenle toprak ve su örneklerialınarak detay bir çalışmayla ilksel durum belirlenmelidir.E.2.1 Kimyasal Kirlenmeİlimizde toprakların kimyasal olarak kirlenmesine neden olan en önemli kaynaklar, evsel veendüstriyel atık suların arıtılmadan alıcı ortama verilmesi ve/veya tarımsal sulamada kullanılması,pestisitler, aşırı gübre kullanımı mevzuata uygun olmadan bertaraf edilen atıklar (tehlikeli atık,tıbbi atık, v.s.) ve karayollarında seyreden taşıtların meydana getirdiği ağır metal kirliliğidir.İl sınırları içerisinde topraktaki pestisit birikimini tespit etmek amacıyla analizyapılamamıştır. Ticari gübrelerin yanlış kullanımı sonucu toprak kalitesinde bozulma olupolmadığı konusunda bir çalışma yapılmamıştır.E.2.1.1.Atmosferik KirlenmeBu konuda Artvin İlinde yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadırE.2.1.2.Atıklardan KirlenmeBu konuda Artvin İlinde yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.E.2.2.Mikrobiyal KirlenmeBu konu ile ilgili bir araştırma yapılmamıştır.77

E.3.E.3.1.AraziArazi VarlığıArtvin İlinde orman arazisi olarak nitelendirilen ve ilin %59,1’ini oluşturan 439803hektarlık araziler kereste ve diğer orman ürünleri üretimine elverişli ağaçların sık veya seyrekolarak bulunduğu alanlardır.Kereste üretimine elverişli olmayan, ancak bodur ağaç ve çalılardan ibaret olan ve fundalıkolarak nitelendirilen araziler ise 40447 hektarlık alanları ile il yüzölçümünün %5,4’ünü teşkiletmektedir. Böylece orman ve fundalıklar ilin %64,5’ini, yani yaklaşık 2/3’üoluşturmaktadır.(Tablo E.2 )İl içinde meraların yüzölçümü 102393 hektar ve oranı %13,8’dir. Çayır hemen hemen hiçyoktur. (sadece 87 ha.) Çıplak kaya ve molozlar ve ırmak taşkın yatakları gibi toprak örtüsününbulunmadığı hali araziler 68871 hektar alan ile %9,3’lük bir oran teşkil etmektedir. Oranı %0,3olan yerleşim alanlarının yüzölçümü 2376 hektardır. Göl ve akarsu gibi açık su yüzeylerininyüzölçümü sadece 95 hektardır.İlde çeşitli tarım uygulaması yapılan arazi 89659 hektar tutmakta ve %12,1’lik bir oranteşkil etmektedir ki bu oran Hakkâri’den sonra en düşük tarım arazisi oranıdır. Bu arazilerin ilyüzölçümünün 56,0’sını teşkil eden 44486 hektarlık kısmı kuru tarıma ayrılmıştır.Sulanan araziler 16375 hektar ile %2,2’lik bir orana sahiptir. 8852 hektar tutan bağ vebahçeler %1,2’lik bir oran teşkil etmektedir. Çay zeytin ve fındık alanları olarak ilin %2,7’sinioluşturmaktadır.Tablo E.2. İlimiz Arazi Varlığı ve Arazi Kullanma Durumu.Arazi kullanma durumu Alanı (hektar) %Orman 439803 59,1Çayır-mera 102393 13,8Hali arazi 68871 9,3Kuru tarım 44486 6,0Fundalık 40447 5,4Özel ürün 19946 2,7Sulu tarım 16375 2,2Bağ-bahçe 8852 1,2Yerleşim alanı 2376 0,3Su yüzeyleri 95 0,0Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü78

E.3.1.1.Arazi SınıflarıŞekil E.3. İlimizde Arazi Kabiliyetleri Sınıfları ve Dağılımı (Da)Arazi Sın ıfları64,98%20,85%3,66%9,55%0,64%0,01%0,01% 0,29%ı ıı ııı ıv vı vıı vııı su yüzeyiSINIF I:Artvin İlinde I. Sınıf araziler sadece 83 hektarlık yüzölçümüne sahiptir ki bu miktar iltoplamının %0,01’i kadardır ve bunun hepsi Borçka ilçesinde tespit edilmiştir. Bu sınıf arazilerinhepsini Alüvyal topraklar oluşturmaktadır. Bu topraklar düz ve derindir. Fındık, çay ve çeşitli tarlabitkileri üretiminde kullanılmaktadır.(Tablo E.4. , E.5, E,6)SINIF II:Artvin İlinde II. Sınıf araziler 2138 hektarlık yüzölçümleri ile %0,3’lük bir oran teşkiletmektedir. Bu arazilerin %50’den fazlası Yusufeli çevresinde görülmektedir. Bu sınıfın %97,8’iniAlüvyal ve kalanını Kolüvyal topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin %97.8 inde eğim %0-2 vetoprak derindir. Kalanı %2-6 eğimli, orta derin ve erozyondan orta derecede etkilenmiştir. II. Sınıfarazilerin 5 hektarı köy yerleşim yeridir. Kalanın tamamı tarımda kullanılmakta ve büyükçoğunluğu sulanmaktadır. Bu arazilerde bahçe kullanımı ağırlıklıdır.SINIF III:III. Sınıf araziler ilde %0,6 oranında bulunmaktadır ve yüzölçümü 4768 hektardır. ÇoğuŞavşat ve Ardanuç ilçelerinde ve birazda Yusufeli ve Merkez ilçelerinde görülen III. Sınıfarazilerin %95,9’unu Kahverengi orman toprakları kalanını yarı yarıya Alüvyal ve Kolüvyaltopraklar oluşturmaktadır. III. Sınıf arazilerin % 97.9 u orta eğimli ve orta derin topraklar geriyekalan kısmı ise düz ve derindir. Toprakların büyük çoğunluğu erozyondan etkilenmiştir. Buarazilerin 931 ha (%19.5) ı kuru tarımda, 3580 ha (%75.1) sulu tarımda ve 2570 ha (%5.4) sulubahçe olarak kullanılmaktadır.79

SINIF IV:Artvin İlinde IV. Sınıf araziler 27222 hektar yüzölçümüne ve %3,7’lik bir orana sahiptir.Bu araziler en çok Şavşat ilçesinde, daha az miktarda Ardanuç ve Yusufeli ilçelerinde ve birazdadiğer ilçelerde görülmektedir. Bu sınıfın %89,5’ini Kahverengi orman toprakları teşkil etmektedir.Kırmızı-Sarı Podzolik topraklar %7,3, Kireçsiz-Kahverengi Orman toprakları %2,3 ve Kolüvyaller%0,8’lik bir orana sahiptir.Bu sınıf arazilerin %99.2 sinde eğim %12 nin üzerindedir ve sadece %0.8 de eğim %2-6arasıdır. Toprakların %97,2 si orta derin %2.5 i sığ ve %0.4 ü derindir. Bu toprakların büyükçoğunluğu erozyondan orta derecede etkilenmiştir.Bu arazilerin %38,3 ünde nadas uygulamasız kuru tarım %39,7 sinde sulu tarla tarımı ve%2,5 inde çay tarımı yapılmaktadır. Arazilerin %15,5 inde bahçe %1,9 unda fındıklık ve %0,1 indebağ tesis edilmiştir. Bahçelerin çok büyük bir kısmı ve bağlar sulanmaktadır. bu sınıfın %2.0 ıormanlık alandır.SINIF V:SINIF VI:Artvin ilinde V. Sınıf arazi tespit edilememiştir.Artvin ilinde 155089 hektar ile %20,9’luk bir orana sahip olan VI. Sınıf araziler bütünilçelerde görülmekle birlikte en çok Şavşat Yusufeli ve Ardanuç’ta bulunmaktadır. Bu arazilerin%58,8’ini Yüksek Dağ Çayır, %19,0’unu Kahverengi Orman, %0,9’unu Kireçsiz KahverengiOrman toprakları ve %13,2’sini Kırmızı-Sarı Podzolik topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin93249 ha (%60.2) ı mera örtüsü ile kaplıdır. Çayır sadece 87 hektardır. Tarımda kullanılan 43999hektarın çoğunda nadaslı kuru tarım yapılmakta geriye kalan 17124 hektarda değişik tarımuygulanmakta ve bir kısım arazi sulanmaktadır. Orman ve fundalıkların oranı %11.4 tür ve bununiçinde fundalıkların payı azdır. Köy yerleşim yerleri 146 hektardır.SINIF VII:VII. Sınıf araziler İlde %65,0’lik bir orana sahip ve 483185 hektarlık yüzölçümüne sahiptir.En çok bulundukları ilçeler sırasıyla Yusufeli, Borçka, Merkez ve Şavşat’tır. Bu sınıfın %62,6’sınıKireçsiz Kahverengi Orman, %15,1’ini Kahverengi Orman toprakları ve %22,3’ünü Kırmızı- SarıPodzolik topraklar oluşturmaktadır. VII. Sınıf arazilerin %1.2 si nadassız kuru tarım, %0.5 i çay,%0.8 i fındık, %1.9’ u mera, %87.6 sı orman, %8 i fundalık ve 980 dekarı nadaslı kuru tarım alanıolarak kullanılmakta ve 32 hektarı köy yerleşim yeridir.SINIF VIII:VIII. Sınıf araziler ilde 71064 hektar yüzölçümü ve %9,6’lık bir oran teşkil etmektedir. Enfazla yayılımı Yusufeli’nde, daha az olarak Şavşat, Borçka, Merkez ve Ardanuç’ta ve en az Arhavive Hopa da görülen bu arazilerin 68871 hektarı hali arazidir ki bunun 67886 hektarı çıplak kayalıkve 985 hektarı ırmak taşkın yatağı şeklindedir. Geriye kalan 2193 hektar yoğun yerleşim yeridir.Bütün bu arazilerin dışında Artvin İlinde 95 hektar su yüzeyi bulunmaktadır.80

E.3.1.2.Kullanım DurumuArtvin ilinin yüzölçümü 736.700 ha. olup, mevcut arazinin 390.018 hektarı orman, 181.949hektarı kültür dışı, 100.533 hektarı çayır-mera ve 64.200 hektarı da tarım arazisidir.İl yüzölçümünün % 9’ü tarım arazileri, %13’ü de çayır-mera arazilerinden oluşmaktadır.Tablo E.3. İlimiz Arazi Kullanma Durumu.Cinsi Miktarı ( ha) %Orman 390.018 53Kültür Dışı 181.949 25Çayır-Mera 100.533 13Tarım 64.200 9Toplam 736.700 100Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüŞekil E.4. Arazi mülkiyeti metrekarelerle ifade edilen İlimizdeİşletme büyüklüklerine göre (da) olarak arazi dağılımı8000700060005000400030002000100006.5957.0587.2255.000768540_56_1011_2021_5051_100100

E.3.2.1. ErozyonErozyon Artvin ilinde ciddi bir problemdir. Su erozyonu, taban araziler hariç, hemen heryerde az veya çok kendini göstermektedir. İl içinde çıplak kayalıklar, ırmak taşkın yatakları, yoğunyerleşim yerleri ve su yüzeylerinin dışında kalan alanlardaki (672485 hektar) toprakların sadece2275 hektarı erozyona maruz kalmamıştır. Bunlar düz ve derin topraklardır. Hafif erozyonauğramış 364 hektarda eğim dik ve toprak orta derindir. Erozyona uğramamış veya hafif aşınmıştopraklar, 5 hektar hariç, çeşitli tarım şekillerinde kullanılmaktadır. Orta derecede erozyonauğramış topraklar 186373 hektar ile %2,7’lik bir oran teşkil etmektedir. Bu derecede erozyonamaruz kalmış kuru tarım alanlarının miktarı 38093 hektardır. Bunlar daha çok IV. ve VI. Sınıflardayer alan arazilerdir. Sulu tarım alanlarının 15704 hektarı orta erozyondan etkilenmiştir. Bağ bahçeve fındıklıkların çoğunda etkili olan bu derece erozyon zeytinliklerin tümünü etkilemiştir.Orta derecede erozyona maruz kalmış diğer araziler mera, orman, fundalık ve yerleşimyerleridir. İlde toprakların %70,0’ini oluşturan 473190 hektarlık kısımda şiddetli erozyon tespitedilmiştir. Şiddetli erozyona uğramış kuru tarım arazilerinin miktarı 6074 hektardır.Şiddetli erozyona uğramış olarak haritalanan çay ve fındık arazilerinin miktarı 6205,meralarınki 2845, orman ve fundalıklarınki 454667 ve diğer kullanımlardaki 32 hektardır. Doğalörtünün iyice tahrip olduğu mera, orman ve fundalıklarda erozyon çok şiddetlidir. Bu kısımlar10283 hektar ile toprakların %1,5’ini teşkil etmektedir. Bunların hepsi VII. Sınıftır.E.3.2.2. Toprak SığlığıTopraklarda bitki köklerinin geliştiği ve besin maddelerini temin ettiği bölgenin derinliğiönemlidir. Bu bölge derin olursa, toprakların bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültürbitkisini yetiştirmek mümkün olur. Hâlbuki İl topraklarının %84,0ü böyle bir derinliktenyoksundur.Artvin ilimde toprakların sadece %0,4’ü (2371 Hektar) 90 cm.den daha fazla bir derinliğesahiptir. Bu topraklar I. II. Veya III. Sınıftır ve pek çoğu tarımda kullanılmaktadır. Yüzölçümü105132 hektar olan orta derin topraklar %15,6’lık bir oran oluşturmakta olup ortadan sarpa kadareğimlerde bulunmaktadır. Bu topraklar çeşitli şekillerde kullanılmakta ve daha çok IV. Ve VI.Sınıflarda yer almaktadır. İl içinde 270943 hektar ile %40,3’lük bir yayılım gösteren sığ topraklarhafif eğimde görülmekte ise de asıl dik ve yukarı eğimlerde bulunmaktadır.Kuru tarım alanlarının %17,6’sı, sulu tarım alanlarının %2,0’si, çay ve fındık alanlarının%2,9’u, meraların %21,7’si, orman ve fundalıkların %48,9’u sığ topraklardır. Arazi Sınıfı IV. VI.veya VII.’dir. %43,7’lik orana sahip çok sığ topraklar genellikle sarp eğimlerde yer almaktadır veçoğunlukla şiddetli erozyona uğramıştır. Arazi Sınıfı VI. veya VII.’dir. Tarımda kullanılan çok sığtoprak çok azdır. Kullanım büyük çoğunlukla orman ve fundalık, daha az olarak da meradır.Topraklardaki bu sığlığın nedenleri, fazla eğim ve şiddetli erozyondur.82

E.3.2.3. Taşlılık –KayalılıkArtvin İlinde toprak işleme ve bitki gelişmesine zarar verecek derecede taşlılık veyakayalılık ihtiva eden topraklar 389649 hektar tutmaktadır. Bu miktar toprakların %57,9’u demektir.İl içinde kayalılık sadece sarp eğimlerde görülürken, taşlılık en çok sarp eğimde ve çok daha azolarak hafif, dik ve çok dik eğimlerde bulunmaktadır. Derin topraklarda bu problem yoktur. Ortaderin toprakların %4,6’sı taşlıdır. Sığ topraklarda %12,0 taşlı ve %35,2 kayalıdır. Çok sığtopraklarda bu oranlar sırasıyla %19,0 ve %68,4’tür.E.3.2.4. DrenajArtvin’de 2030 hektar toprakta drenaj bozukluğu tespit edilmiştir. Bunların hepsi Alüvyaltopraktır ve yetersiz drenajlıdır. Çoğunlukla ince bünyeli olan bu topraklar derindir. 5 hektarlıkyerleşim alanı hariç, bu toprakların hepsi tarımda kullanılmaktadır. Drenaj problemli topraklardataban suyu, daha yukarıdaki arazilerden sızma sonucu yükselerek tarımı etkilemektedir.Tablo E.4. Arazi Varlığı (Arazi Kullanma Şekillerinin Kabiliyet Sınıflarına Dağılımı )KullanmaArazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları (Hektar)şekli I II III IV Toplam V VI VII Toplam VIII ToplamTarım 83 2133 4768 26685 33669 - 43999 11991 55590 - 89659ArazileriKuru T. - - - - - - - 98 98 - 98(nadaslı)Kuru T. 16 181 931 10438 11566 - 26875 5947 32822 44388(nadassız)Sulu tarım 569 3580 10798 14947 - 1428 - 1428 16375Bağ(sulu) 18 18 38 38 - 56Bahçe (kuru) 34 34 34Bahçe (sulu) 1123 257 4191 5571 3191 3191 8762Çay 17 117 679 813 6928 2318 9246 10059Zeytin 40 40 40Fındık 50 143 527 720 5499 3628 9127 9847Çayır-mera 93336 9057 102393 102393Çayır arazisi 87 87 87Mera arazisi 93249 9057 102306 102306Orman537 537 17608 462105 479713 480250fundaOrman537 537 15981 423285 439266 439803ArazisiFundalık1627 38820 40447 40447AraziTarım Dışı5 5 146 32 178 2193 2376AraziYerleşim(yo2193 2193ğun)Yerleşim (az 5 5 146 32 178 183Yoğun)Hali araziler 68871 6871Su Yüzeyi 95 95Toplam 83 2138 4768 27222 34211 - 155089 483185 638274 71159 743644Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü83

Tablo E.5. Arazi Sınıfları Kullanma Kabiliyeti Sınıflarına Göre Kabiliyet Alt SınıflarıSınıflarAlt Sınıflar (hektar)Toplame es s se sw w -I 83 83II 48 162 1928 2138III 4666 102 4768IV 26450 560 212 27222VVI 59723 4098 91268 155089VII 472902 10283 483185VIII 71064 71064Toplam 90887 477560 162 10495 91370 1928 71147 743549e:Erozyon zararı w:Yaşlık s:Bitki kök Bölgesindeki Toprak SınırlandırmalarKaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo E.6. Artvin Merkez ve İlçelere Göre Arazi Kullanma Şekillerinin DağılımıİLÇELERKullanma şekli Merkez Ardanuç Arhavi Borçka Hopa Şavşat Yusufeli ToplamKuru T. (nadaslı) - - - - - - 98 98Kuru T. (nadassız) 2440 7130 1347 8913 2104 15473 6981 44388Sulu tarım 888 5751 102 322 8131 1181 16375Bağ(sulu) 38 18 56Bahçe (kuru) 34 34Bahçe (sulu) 1453 263 1518 5528 8762Çay 3323 1826 4910 10059Zeytin 40 40Fındık 3675 2223 3949 9847Çayır 87 87Mera 7656 18426 3350 5809 1270 31154 34641 102306Orman 83532 42594 20148 89887 17207 70728 115707 439803Fundalık 6029 4617 1358 3770 24673 40447Yerleşim (Yoğun) 434 349 147 309 242 261 451 2193Yerleşim21 48 95 14 5 183(Az Yoğun)Hali araziler 4354 4382 5030 238 10942 43925 68871Su Yüzeyi 3 10 21 35 26 95Toplam 106824 83570 32048 115573 30256 142012 233361 743644Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü84

(F).FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELERF.1. Ekosistem TipleriF.1.1.OrmanlarArtvin ili dağlık ve çok engebeli bir arazi yapısına sahiptir.Bu alan genellikleormanlarla kaplıdır. Orman alanları 390471 Ha.’lık bir alanı kaplar. Bu toplam alanın%54,8’ini oluşturur. Açıklık alanlar ise 322442 Ha. olup toplam alanın %45,2’sini kapsar.Ormanların %33,6’sı normal koru, %37,3’ü bozuk koru, %1,7 ‘si normal baltalık, %27,4’ü isebozuk baltalık vasfındadır.Artvin İlindeki ormanların serveti toplam 41276504 m 3 olup, bunun 27820399 m 3 ‘üibreli, 12006054 m 3 ‘ü yapraklı, 1450051 m 3 ‘ü de karışık ormandır. Ayrıca 14910423 ster debaltalık orman serveti mevcuttur.1985 yılında yenilenen Amenajman Planı verilerine göre Artvin İli ormanlarının yıllıkortalama ETA ‘sı 297580 m 3 ibreli, 106975 m 3 yapraklı ve 10198 m 3 karışık olmak üzeretoplam 414753 m 3 ‘tür. Her ne kadar plan veisi bu ise de ormanların ancak bu miktarın%40’ının alınmasına tahammülü vardır. Yıllık ortalama cari artım ise 775482 m 3 ‘tür.1992-1998 yılları arasında Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğünce942 Ha. orman içi ağaçlandırma, 6544 Ha. sahada da erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır.Orman Genel Müdürlüğünce ise 3512 Ha. sahada orman içi ağaçlandırma, 1899 Ha. sahadaise erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır. Ayrıca 591 Ha. saha tabi yolla, 3641 Ha. sahadasuni yolla gençleştirilmiştir.Artvin ormanları; ladin, göknar, sarıçam, kayın, meşe, gürgen, kızılağaç, ıhlamur,kestane, akağaç, dişbudak, kayacık, fıstıkçamı, karaağaç, huş, ardıç, şimşir, sandal, taksus(porsuk), orman gülü gibi türlerle kaplıdır.F.1.1.1. Ormanların Ekolojik YapısıDoğal kaynaklar içinde özel bir yeri olan ormanların, bütün dünyada artan bir hızlaazaldığı hepimiz tarafından bilinmektedir. Öte yandan, sayılamayacak kadar çok yönlüyararlar sağlayan bu doğal varlığın önemi anlatıla anlatıla bitirilememekte, hakkında ciltlerdolusu kitaplar yazılmış bulunmaktadır. Hiç kuşkusuz 6000 çeşit kullanma yeri olduğusöylenen odun hammaddesi büyük değer taşımaktadır. Fakat çevre sorunları artıp, busorunların çözümünde ormanların fonksiyonel değerinin çok önemli rol oynadığı anlaşılınca“orman” kavramında anlayış değişikliği olmuştur. Bulunduğumuz yüzyıl içerisinde birçokteknolojik olanak insanlığın hizmetine sunulmakla birlikte, sanayileşme, şehirleşme, aşırınüfus artışı ve bunun sonucu olarak birim alandan fazla ürün almak için organik maddelerinbilinçsiz şekilde kullanılması ve çevrenin bazı yerlerde yaşanamayacak kadar çok kirlenmişolması, birtakım uluslararası anlaşmalara rağmen, henüz halledilmiş değildir. Bu sebepleinsanlığın geleceği büyük tehlike altında bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsü, özellikle ormanekosistemi, uzun yıllar boyunca bulunduğu yerde oluşturduğu denge ile erozyona karşıtoprağı en iyi koruyan ve su rejimini düzenleyen en iyi araçtır. Ormanlar yok edildiğindeyağış hiçbir engelle karşılaşmaksızın doğrudan toprağa ulaşmakta, erozyon ve sellere nedenolmaktadır .85

Ormanlar, odun hammaddesinin ve birtakım yan ürünlerin kaynağı olarak ekonomiknitelikte faydalar sağladıkları gibi, bunun yanı sıra toprağı korumak, akarsuların rejiminidüzenlemek, iklim ve sağlık üzerinde olumlu etkiler yapmak, iş olanakları yaratmak, estetik,turistik ve stratejik yönlerden rol oynamak suretiyle sosyal ve kültürel hizmetler de görürler.Yeteri kadar ormana sahip bulunmayan veya mevcut ormanları çeşitli nedenlerle (yangın,hayvan otlatması, silvikültür tekniğine ve yasalara aykırı usulsüz kesimler vs.) tahrip edilmiş,çıplaklaşmış ve verimsiz hale gelmiş ülkeler, orman alanlarını genişletmek ve doğal yollaverimli hale getirilmeleri güçleşmiş veya tamamen olanaksızlaşmış olan orman alanlarınıyeniden imar ve ıslah etmek için çok eski tarihlerden beri geniş ölçüde ağaçlandırmaçalışmalarına girişmişlerdir .Bugün Türkiye'de var olan 20.7 milyon ha orman alanının % 51.9'u (10.7 milyon ha)son derece verimsiz, ilk planda ağaçlandırmalarla verimli hale sokulmayı bekleyen bozukorman alanı durumundadır . Yapılan hesaplamalara göre, bir ülkede toplumun ormandan olanbeklentilerinin sağlıklı bir şekilde karşılanabilmesi için, o ülkenin en az % 30'unun verimliormanlarla kaplı olması gerekmektedir .Türkiye ormanları uzun süreler boyunca yangınlar, aşırı hayvan otlatmaları, tarlaaçmaları, usulsüz ve aşırı kesimler sebebiyle tahrip edilmiş ve yer yer de orman örtüsünükaybederek çıplaklaşmıştır. Dağlık ve ormanlık bölgelerde yaşayan halk, geçim sıkıntısınıhafifletmek için ormanlara çeşitli müdahalelerde bulunmaktadır . Doğu Karadeniz Bölgesindedağınık yerleşim nedeniyle halk-orman iç içe yaşamaktadır. Bu durum da orman tahribinihızlandırmaktadır .Bu çalışmada, Doğu Karadeniz Bölgesinin doğusunda yer alan Artvin Yöresi, iklim,jeolojik yapı, toprak özellikleri bakımından genel olarak tanıtılmış, ormanlar ve yapılanormancılık çalışmaları kısaca değerlendirilmiştir. Böylesine güzel bir doğal yapıya sahipArtvin Yöresi ormanlarının, sürdürülebilir ormancılık anlayışından hareketle, odunüretiminden çok fonksiyonel değerlerinin ön plana çıkarılabilmesi için bazı önerilerdebulunulmuştur.F.1.1.2. İlin Orman EnvanteriArtvin yöresindeki ormanlar Doğu Karadeniz İklim Kuşağı ile Doğu Anadolu İklimKuşağı olmak üzere iki farklı zonda yayılmaktadır. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü390483 ha ormanlık alana sahiptir. Toplam arazinin % 54.7’si ormanlarla kaplıdır. Ormanalanlarının % 70.91’i koru ormanı, % 29.09’u baltalık ormanlarla kaplıdır (Tablo F.1, ŞekilF.1, Şekil F.2 ).Orman alanlarındaki toplam servet 41276504 m 3 , 14910423 sterdir. Ormanlardakigenel artım 775483 m 3 ve 21027 ster; genel ortalama yıllık eta ise 274824m 3 ve 4325 sterdir(Tablo 5, 6). Artvin ormanları Karadeniz Bölgesi ormanlarının % 7.92 ve ülke ormanlarının% 1.88’ini oluşturmaktadır.Yıllık ortalama cari artım itibariyle Artvin ormanları ülkemiz ormanlarının % 2.28 veeta itibariyle % 0.76’sını oluşturmaktadır.86

Tablo F.1. Artvin’deki Orman Varlığının Orman İşletme Müdürlüklerine Göre Dağılımı.İşletmeMüdürlüğüKoru Ormanı(ha)Baltalık(ha)OrmanlıkAlan (ha)OrmanlıkAlan (%)ToplamAlan (ha)Normal Bozuk Normal BozukArtvin 35178 15203 4026 25909 80316 74.00 108537Ardanuç 14295 7004 2462 14529 38290 50.02 76548Arhavi 66040 20270 ------- 686 27560 56.21 49029Borçka 26512 24831 248 3248 54839 68.81 79700Murgul 9118 15518 ------- 433 25069 62.69 39991Şavşat 19444 26959 ------- 13025 59428 44.24 134336Yusufeli 20171 35780 ------- 49018 104969 46.70 224772Genel 131322 145565 6736 106848 390471 54.77 712913ToplamKaynak: İl Çevre ve Orman MüdürlüğüAlan (ha)700006000050000400003000020000100000Artvin Ardanuç Arhavi Borçka Murgul Şavşat YusufeliOrman İşletme MüdürlükleriNormal KoruBozuk KoruŞekil F.1. Artvin Orman Bölge Müdürlüğündeki Normal ve Bozuk Koru OrmanlarınınOrman İşletme Müdürlüklerine Göre Dağılımı250000Orman Serveti (m3)200000150000100000500000Artvin Ardanuç Arhavi Borçka Murgul Şavşat Yusufeliİşletme Müdürlükleriİbreli (m3)Yapraklı (m3)Karışık (m3)Şekil F.2. Artvin’deki Normal ve Bozuk Koru Ormanların Servet İtibariyleOrman İşletme Müdürlüklerine Göre Dağılımı87

F.1.1.3. Orman Varlığının YararlarıArtvin Yöresinin iklim özellikleri ve arazi yapısı dikkate alındığında, yöredekiormanların pek çoğunda odun üretiminin asli amaç olmaması gerektiği hemen görülecektir.Arazi koşullarının elverişsizliği, çoğu yerde dik, sarp ve pek sarp eğimli olması nedeniyleüretim masrafları artmakta ve piyasaya sunulan tomruk maliyetinin yüksek çıkmasına nedenolmaktadır. Alınan etanın bir kısmı üretim, nakliye ve depolama sırasında zarar görmekte vepiyasaya arz edilen üründe kalite kaybı olmaktadır.Artvin İlindeki toprak tiplerinin alansal dağılımına bakıldığında kireçsiz kahverengiorman toprakları ve kahverengi orman topraklarının çoğunlukta olduğu görülmektedir.Arazi kabiliyet sınıflarının dağılımı incelendiğinde V, VI ve VII. sınıf araziler, genel alanın %96.23’ünü oluşturmaktadır.Artvin yöresinin arazi yapısı, floristik ve faunistik zenginliği ve diğer kültürel mirasıbirleştirildiğinde, karşımıza ormancılık aktivitelerinin diğer bir sosyal boyutu olan eko-turizmkavramı çıkmaktadır.Ayrıca Artvin Yöresinde biyolojik çeşitlilik bakımından çok önemli alanlar (CamiliYöresi, Karçal Dağları, Hatila Vadisi Milli Parkı ve Şavşat Karagöl-Sahara Milli Parkı)bulunmaktadır.F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konularıİlimiz, İlçe Orman İşletme Müdürlüklerinde konu itibarıyla;Arhavi Orman İşletme Müdürlüğümüze bağlı Arhavi ve Hopa İlçelerimizde 2005 yılıiçerisinde Çamlıköy ve Sugören köyleri olmak üzere 2 adet köyde orman kadastro çalışmasıyapılması planlanmış olup çalışmaların % 90’ı bitirilmiş durumdadır.Yıl içerisinde 2/B ileorman sınırı dışına çıkarılan orman alanı yoktur.Şimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan orman alanı yoktur. Tesciliyapılmış ve tahsise alınan orman alanı miktarı 862,28 ha.’dır. Yıl içerisinde tapulu kesim için11 adet başvuru yapılmış olup 9 adetine olumlu cevap verilmiştir. Özel ormanbulunmamaktadır. 6831 Sayılı Kanunun 16,17 ve 18. maddelere göre ormanlık sahalardan 29adet izin verilmiş olup alan olarak 2,21 ha’dır.Borçka Orman İşletme Müdürlüğümüze bağlı Borçka İlçemizde 1 köyününtamamından 3402’ ye göre kadastro yapılmıştır. 9 adet köyde ise 3402 ye göre kısmi kadastroyapılmıştır. 1 adet köyde ise 766 ya göre kadastro yapılmıştır. Bu kadastro yapılan alanlardaorman alanı olarak 484,59 hektarının tescili yapılmıştır. 2/B ye göre de tescili yapılan alanbulunmamaktadır.Murgul ilçesinde ise 5 adet köyde 6831 sayılı kanuna göre orman kadastrosugeçmiştir.11 adet köyde ise 766 ya göre kadastro çalışması yapılmıştır. Bu kadastro çalışmasıyapılan alanlardan orman alanı olarak 566,13 hektarının tesçili yapılmış, 11.902,21 hektarınıntescili yapılmamıştır. 2/B’ ye göre de 23,75 hektar tescil yapılmayan alan bulunmamaktadır.88

Ardanuç Orman İşletme Müdürlüğümüze bağlı Ardanuç İlçemizde 3402 sayılı kanunagöre kadastrosu tamamlanmış 300 ha saha vardır. 2B olarak orman dışına çıkarılan sahayoktur. İzin Sahaları adedi ve alanıİşletme Müdürlüğü İzin Adedi İzin Alanı (M2)Ardanuç 27 687,340.00Şavşat Orman İşletme Müdürlüğümüze bağlı Şavşat İlçemizdeYap.Tap.Kes.Mik.:1620 m2, Kadastrosu Yapılan Alan:5288,34 Ha, 2/B Alanı:3,94 Ha, 6831Sayılı Kanunun 18. Maddeye:109 Adet izin verilmiştir. Yol İzni 26 adet 944.891 M2, EnerjiHattı 4 adet 776 039 m2, Balık Tesisi 2 adet 2350 m2, Sulama Kanalı 2 Adet 6000 m2’dir.Yusufeli Orman İşletme Müdürlüğümüz Bağlı Yusufeli İlçemizde 2005 yılında, dahaönceden programa alınmış köylerden bazılarında çalışmalar başlamış olup bu köylerinbazılarında ise sona yaklaşılmıştır.2005 yılında çalışma yapılan köyler şunlardır: Bahçeli, Taşkıran, Tekkale, Dereiçi,Çeltikdüzü, Çıralı, Demirkent, Tarakçılar, Esenyaka, Havuzlu ve Öğdem Köyleridir.2005 yılına kadar kadastro çalışması yapılarak orman alanı olarak belirlenen alanınbüyüklüğü 12693.5 ha olup, 2/B ile orman dışına çıkarılan alan bulunmamaktadır.Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim muamelesi 4 adet olup 148.666 M3 dikili hacimdeağacın(tamamı ceviz ağacı) kesimine izin verilmiştir.6831 sayılı Orman Kanununun 16. ve 17. maddelerine göre ormanlık sahalardanverilen izin adedi 53 olup toplam 1,281,316.67 m2 alanda izin verilmiştir.F.1.2. Çayır ve Meralarİlimiz Merkez, Ardanuç, Arhavi, Hopa, Şavşat ve Yusufeli ilçelerinde 4342 sayılımera kanunu ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığının talimatları doğrultusunda 1999 yılındanitibaren toplam 114 köyde tespit işlemi tamamlanmış ve bu köylerin 93’ünde 45.298 haalanda tespit edilmiştir. Tahdit işlemleri ise 32 köyde 13.640 ha alanda tamamlanmıştır.2005 yılı içerisinde 3 köyde 1824.407 da alanda Mera Islahı ve Amenajmanı projesiuygulanacaktır.Proje kapsamında 3 adet çoban barınağı, 3 adet basit hayvan barınağı, 12 adet sıvat, 12adet tuzluk meranın çeşitli yerlerine otlatmayı düzenlemek amacıyla yapılmıştır.Gübreleme ve yem bitkileri üretimi yapmak amacıyla; 25 ton TSP gübresi, 30 tonAmonyum nitrat alınacaktır.Ayrıca geçen yıl ıslah çalışmalarının uygulandığı Yamaçüstü meralarında kullanılmaküzere 24 ton TSP gübresi, 15 ton Amonyum nitrat, 3 ton yem bitkisi tohumu alınacaktır.89

Tablo F.2. İlimiz Merkez ve İlçelerindeki Mera Kanunu uygulamaları.İlçe Adı Toplam KöySayısıTespit YapılanKöy SayısıTespit YapılanAlan ( ha)Tahdit YapılanAlan (ha)Merkez 36 16 3.319 -Ardanuç 49 19 9.228 7.691Arhavi 30 15 3.424 -Borçka 35 11 7.544 -Hopa 29 3 0 -Murgul 10 2 2.270 -Şavşat 62 11 5.644 2.436Yusufeli 59 16 13.869 3.513Toplam 310 93 45.298 13.640Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo F.3. İlimiz Merkez ve İlçelerinde Yıllar itibariyle Yapılan Mera Tespit ve TahditÇalışmalarıYıllar Tespiti YapılanKöy SayısıTespit EdilenAlanTahdidi YapılanKöy SayısıTahdidi YapılanAlan2001 18 6.421 18 6.6692002 14 8.227 14 6.9712003 33 17.506 0 02004 28 13.144 0 02005 21 * 0 0Toplam 114 45.298 32 13.640* Alanlar henüz tespit edilmemiştir.Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüF.1.3. Sulak Alanlarİlimiz sınırları içerisinde Sulak Alan bulunmamaktadır.F.1.4. Diğer Alanlar ( Stepler vb. )İlimiz sınırları içerisinde Stepler vb. diğer alanlar bulunmamaktadır.90

F.2.FloraF.2.1. Habitat ve TopluluklarıKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.2.2. Türler ve PopulasyonlarıKonu ile ilgili bilgi B.2.4. Flora başlığı altında ve Tablo B.8’de verilmiştir.Resim F.1. Artvin İlinde bulunan bazı Flora türleri.91

Resim F.2. Artvin İlinde bulunan bazı Flora türleri.92

Resim F.3. Artvin İlinde bulunan bazı Flora türleri.93

Resim F.4. Artvin İlinde bulunan bazı Flora türleri.Resimler Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ÇED Şube Müdürlüğü

94F.3.FaunaF.3.1. Habitat ve TopluluklarıKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.3.2.Türler ve PopulasyonlarıI. TAKIM: INSECTIVORA =BÖCEKÇİLLERI. ALT TAK1M: INSECTIVORA ( Fam: Familya, Alt Fam: Alt Familya )Fam.: Erinaceidae = KirpilerErinaceus europaeus = KirpiFam: Sorcidae = Sivri farelerAlt fam.: SoricinaeSorex cauasicus = Kafkasya Sivri burunlu FaresiNeomys fodiens = Sivri burunlu Su faresiAlt fam.: CroccidurinaeCrocidura lasia = Sivri burunlu Büyük TarlafaresiFam.: Talpidae = KöstebeklerTalpa caucasica = Kafkas KöstebeğiII. TAKIM CHIROPTERA = YARASALARALT TAKIM MICROCHIROPTERA = BOCEK YİYEN YARASALARFam.: Rhinolophidae = Nal burunlu YarasalarRhinolophus hipposiderus = Küçük Nal burunlu YarasaFam.: Vespertilinonidae = Düz burunlu YarasalarMyotis nattereri = Saçaklı YarasaMyotis bechsteiniEptesicus serotinos = Genişkanatlı YarasaPipistrelluss (=Hypsugo) saviiBarbastella barbastellus = Sakallı YarasaMiniopterus schreibersi = Uzunkanatlı YarasaFam.: Molossidae Kuyruklu YarasalarTadarida teniotis

95III. TAKIM: LAGOMORPHA = TAVŞANLARFam: Leporidae = TavşanlarLeptis europaeus (= Lepus capensis) = Yabani TavşanIV. TAKIM: RODENTIA = KEMİRİCİLERALT TAKIM: SCIUROMORPHA = SİNCAPLARFam.: Sciuridae = SincaplarSciurus vulgaris = SincapResim F.5. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Sincap- Sciurus vulgaris )ALT TAKIM: MYOMORPHA = FARE BENZERI SİNCAPLARFam.: Muridae = Fareler + SıçanlarApomes sylvaticus = Orman faresiMus musculus = Ev faresi

96V. TAKIM: CARNIVORA = YIRTICI MEMELIFam.: Canidae = KöpeklerCanis lupus = Gri KurtCanis aureus = ÇakalCanis vulpes = Kızıl TilkiResim F.6. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Gri Kurt-Canis lupus )Resim F.7. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Kızıl Tilki-Canis vulpes )

Fam. : Mustalidae = SansarlarMustela nivalis = GelincikMustela erminea = Büyük Gelincik = KakımMustela putorius = KokarcaMustela martes = Ağaç SansarıMartes foina = Kaya SansarıMeles meles = PorsukLutra lutra = Su Samuru = Su İti Kunduz97Resim F.8. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Gelincik-Mustela nivalis,Porsuk-Melesmeles,Su Samuru-Lutra lutra,Ağaç Sansarı-Mustela martes )

98Fam.: Ursidae = AyılarUrsus arctos = Boz Ayı = Anadolu AyısıResim F.9. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Boz Ayı,Esmer Ayı-Ursus arctos )Fam.: Felidae = KedilerFelis lynix (=Lynix lynix) = Vaşak = ÖşekFelis silvestris = YabankedisiResim F.10. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Vaşak-Lynix lynix )

99VI. TAK1M: ARTIODACTYLA = ÇİFTTOYNAKLILARALT TAKIM: NONRUMINANTIA = GEVİŞ GETİRMEYENLERFam.: Suidae = Eski Dünya DomuzlarıSus scrofa = Yaban domuzuResim F.11. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Yaban Domuzu-Sus scrofa )ALT TAK1M: RUMINATJTRA GEVIS GETİRENLERFam.: Cervidae = GeyiklerCervus elaphus = Geyik = UlugeyikCapreolus capreolus = Karaca = EIikFam.: Bovidae = KoyunlarAlt Fam.: Caprinae = KeçilerCapra aegagrus = Yabankeçisi = Kızılkeçi = Bezeor KeçisiRupicapra rupicapra = Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi

100Resim F.12. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri ( Kızıl Geyik-Cervus elaphus,Karaca-Capreolus capreolus,Bezeor Keçisi-Capra aegagrus,Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi-Rupicaprarupicapra )

101KUŞ TÜRLERİI. TAKIM: CICONIIFORMES LEYLEKGILLERFam.: Ardeidae = BalıkçıllarIxobrycus minutus = Cüce BalabanBotaurus stellaris = BalabanFam.: Ciconidae = LeyleklerCiconia ciconia = Beyaz LeylekResim F.13. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Cüce Balaban-Ixobrycus,Balaban-Botaurus stellaris)

102II. TAKIM: ANSERIFORMES = ÖRDEKLERFam.: Anatidae = ÖrdeklerAnas plathyrhynchos piathyrhynchos = Yeşilbaş ÖrdekIII. TAKIM: GUIFORMES = TURNALARFam.: Rallidae = YelvelerRallus aquaticus aquaticus = Su Tavuğu, Su YelvesiIV. TAKIM: CHARADRIIFORMES = YAĞMUR KUŞLARIFam.: Chamadridae = YağmurkuşlarıVanellus vanellus = KızkuşuFam.: Scolopacidae = ÇulluklarScolopax rusticola = ÇullukResim F.14. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Çulluk-Scolopak rusticola )

103V. TAKIM: GALLIFORMES = TAVUKGİLLERFam.: Phasianidae = SülünlerAlectoris chukar = Kınalı KekIikCoturnix coturnix = BıldırcınLyrurus mlokosiewiczi = Dağ Horozu, Orman Tavuğu, Huş HorozuTetraogallus caspius = UrkeklikTetraogallus caucasicus = Kafkas UrkekliğiVI. TAKIM: FALCONIFORMES = GÜNDÜZ YIRTICI KUŞLARIFam.: Accipitridae = AtmacalarMilvus migrans = Kara ÇaylakCircaetus gallicus = Yılan KartalıAccipiter nisus = Doğu AtmacasıButeo buteo buteo = ŞahinButeo rufinus = Kızıl ŞahinAquila heliaca = İmparator KartalıGyps fulvus = Kızıl AkbabaCircus cyancus = Mavi Doğan, Gök DeliceResim F.15. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (İmparator Kartalı-Aguila heliaca )

104Resim F.16. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Mavi Doğan-Circus cyancus )VII. TAKIM: CUCULIFORMES = GUGUKKUŞLARIFam.: Cuculidae = GuguklarCuculus canorus canorus = Guguk KuşuVIII. TAKIM: COLUMBIFORMES = GÜVERCİNLERFam.: Columbidae = GüvercinlerColumba palumbus = TahtalıColornba oenas oenas = Gökçe GüvercinStreptopelia turtur turtur = ÜveyikResim F.17. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Tahtalı Güvercin-Columba palumbus )

105IX. TAKIM: STRIGIFORMES = GECE YIRTICILARIFam.: Strigidae = BaykuşlarBubo bubo = Puhu KuşuAthene noctua = BaykuşResim F.18. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Peçeli Baykuş-Tyto alba subs.guttata )X. TAKIM: CAPRIMULGIFORMES = ÇOBAN ALDATANLARFam.: Caprimulgidae = Çoban AldatanlarCapnirnulgus europaeus meridionalis = Çoban AldatanXI. TAKIM: APODIFORMES = EBABİLLER, SAĞANLARFam.: Apodidae = Ebabiller, SağanIarApus apus apus = Ebabil Kuşu, Kara SağanXII. TAKIM: CORACIFORMES = KUZGUNLAR, KARGALARFam.: Alecedinidae = YalıçapkınlarıAlcedo atthis atthis = YalıçapkınıFam.: Coraciidae = MavikuzgunlarCoracias garrulus garrulus = KuzgunFam.: Meropidae = ArıkuşlarıMerops apiaster = ArıkuşuFam.: Upupidae = Çavuşkuşları, HüthütlerUpupa epops epops = İbibik, Çavuşkuşu, Hüthüt

106XIII. TAKIM: PICIFORMES = AGAÇKAKANLARFam.: Picidae = AğaçkakanlarDendrocopus major = Büyük AğaçkakanPiscus vinidis = Yeşil AğaçkakanXIV. TAKIM: PASSERIFORMES = ÖTÜCÜ KUŞLARFam.: Aludiae = TarlakuşlarıLulula arborea = Orman ToygarıGalerida cristata = Tepeli Toygar, Tepeli Tarlakuşu, PiypiyFam.: Hirundinidae = KırlangıçlarPtyonoprone rupestris rupestris = Kaya KırlangıcıRiparia riparia riparia = Kum KırlangıcıFam.: Turdidae = KaratavuklarTardus merula aterrima = KaratavukTurdus philosmelas philosmelas = Sarkıcı ArdıçkuşuLuscinia megarhynchos megarhynchos = BülbülPhoenicurus phoenicurus phoenicuras = Bahçe KızılkuyruğuErithacus rubecula = Nar BülbülüOenanthe oenanthe oenanthe = KuyrukkakanMonticola saxatilis = Taş kızılı, Kaya ArdıcıFam.: Sylviidae = ÖtleğenlerHippolais pallida = AkmuktalitRegulus regulus regulus = ÇalıkuşuFam.: Prunellidae = Serçemsiler, BozboğazlarPrunella modularis = Çit Serçesi, Dağ BülbülüFam.: Motacillidae = KuyruksallayanlarAnthus trivialis trivialis = Ağaç İncirkuşuAnthus campestnis campestris = Kır İncirkuşuMotacilla alba alba = Ak KuyruksallayanMotacilla cinerea cinerea = Dağ KuyruksallayanıMotacilla flava flava = Sarı KuyruksallayanFam. : Corvidae = KargalarGarrulus galndarius = Kestane KargasıPica pica = SaksağanCorvus frugilegus fragilegus = Ekin KargasıCorvus conix = Leş Kargası

107Fam.: Oriolidae = Sarıasmalar0irolus oriolus = SarıasmaResim F.19. Artvin İlinde bulunan bazı Fauna türleri (Sarı Asma-Oriolus oriolus )Resimler Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ÇED Şube MüdürlüğüFam.: Sturnidae = SığırcıklarSturnus vulgaris = SığırcıkSturnus roseus = Pembe SığırcıkFam.: Fringillidae = İspinozIarFringilla coelebs = IspinozCarduelis carduelis = Saka KuşuCarduelis spinus = İsketeCarduelis chloris mühlei = FloryaPyrrhula pyrrhula coccinea = Şakrak KuşuLoxia curvirosta = ÇaprazgagaFam.: Passeridae = SerçelerPasser domesticus = Serçe, Adi Serçe, Ev SerçesiPasser montanus = Dağ Serçesi

108F.3.3. Hayvan Yaşama HaklarıF.3.3.1. Evcil HayvanlarF.3.3.1.1. Sahipli HayvanlarKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.3.3.1.2. Sahipsiz HayvanlarKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban HayvanlarKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleriKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliğiKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.F.4.Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki bilgilerin isteneceği AlanlarF.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli AlanlarF.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve BuKanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar, Tabiat Parkları, TabiatAnıtları ve Tabiat Koruma Alanları”MİLLİ PARKLARAlanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : HATİLA VADİSİ MİLLİ PARKICoğrafi Konumu: 41 03’00’’/ 41 14’00’’Kuzey enlemleri ve 41 31’30’’/41’47’00’’Doğuboylamları arasında yer almaktadır.Alanı : 17.104.0Ha.Toplam Alan (km) : 171 Km 2 .Kara Yüzeyi (km) : 171 Km 2 .Su Yüzeyi (km) : -

109Kıyı Yüksekliği (km) : En Yüksek 3224m, En Düşük 170m.Yasal Konum : Alan 31 Ağustos 1994 tarih ve 22037 Sayılı Resmi Gazetede yayınlananBakanlar Kurulunun 94/5841 Sayılı Kararı ile 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununa göre MilliPark olarak ilan edilmiştir.İnsan Nüfusu: Milli Park içinde sadece bir Taşlıca köyü bulunmaktadır.Ulaşım ve Altyapı: Alanın Artvin Şehir merkezine uzaklığı 10 Km’dir.Yol Stabilizedir. Suşebekesi vardır, Kanalizasyon şebekesi yoktur.Flora ve fauna: Sahada relik ve endemik karakterdeki bitki örtüsü,ilginç Jeolojik veJeomorfolojik yapısı, eşsiz peyzaj güzellikleri, zengin faunası ve rekreasyonel potansiyelimevcuttur. Sahada 530 çeşit bitki türü mevcuttur. Bunlardan 85 adedi relik-endemik türdür.Bitki türlerinden 50 civarındaki türler ilaç sanayinde kullanılan bitkilerdir.Sahada bulunan bitki türlerinden bazıları, ağaç olarak; Ladin, Göknar, Sarıçam, Kayın,Gürgen, Kızılağaç, Meşe, Alıç, Karaağaç, Akçaağaç, Kavak, Kestane, Porsuk ve Ihlamur,Ağaççık olarak; Orman Gülü, Fındık, Şimşir, Kara yemiş, Üvez, Çalı Olarak ; YabanGülü,Böğürtlen,Ayı üzümü, Otsu Bitkiler Olarak da ; Çoban Püskülü, Çilek, Eğrelti otu,Kekik, Mürver ve ısırgan türleri bulunmaktadır.Hayvan Türleri Olarak ; Memeli hayvanlardan; Dağ Keçisi, Sincap, Sansar, Ayı,Domuz, Kurt, Tilki, Tavşan, Çakal, Ceylan, Kuş Türlerinden ; Keklik, Serçe, Ağaçkakan,Karatavuk, Atmaca, Bıldırcın, Doğan; Balık Türlerinden ; Alabalık ve Sürüngenlerden ;Kertenkele, Yılan ve Kaplumbağa türleri bulunmaktadır.Alanın Kullanım Amaçları: Rekrasyon, Turizm ve araştırma amaçlı değerlendirilebilir.Mevcut Sorunlar: Ladin ağaçlarına zarar veren kabuk böcekleri büyük sorunoluşturmaktadır, ayrıca master Plan yapılmadığı için çeşitli sorunlar yaşanmaktadır.Alanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı :KARAGÖL-SAHARA MİLLİ PARKICoğrafi Konumu: 41 11’00’’/ 42 20’00’’ Kuzey enlemleri ile 42 25’00’’/42 30’00’’ Doğuboylamları arasında yer almaktadır.Alanı : 3700Ha.Toplam Alan (km) : 37 Km 2Kara Yüzeyi (km) : 36,945 Km 2Su Yüzeyi (km) : 0.055 Km 2

110Kıyı Yüksekliği (km) : En Yüksek: 2616m. En Düşük: 1140m.Yasal Konum : Alan 31 Ağustos 1994 tarih ve 22037 Sayılı Resmi Gazetede yayınlananBakanlar kurulunun 94/5841 Sayılı Kararları ile 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununa göreMilli Park olarak ilan edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Şavşat’a Sahara Bölümü 8 Km, Karagöl Bölümü 19 Km.dir. Artvin’e 80Km. Ardahan’a 45 Km.dir.Flora ve fauna: Ender manzara güzellikleri, kültürel, rekreaksyonel ve turistik potansiyeliolan sahada Bitki türlerinden; Ağaç olarak; Ladin sarıçam, Ahlat, Ağaççık olarak; Ormangülü, Kızılcık, Fındık, Çalı olarak; Orman Çileği, Böğürtlen ve Otsu Bitkiler olarakta; Eğreltive Çayır otları bulunmaktadır.Hayvan Türlerinden; Memeli Hayvanlardan; Ayı, Kurt, Tavşan, Domuz, Porsuk, Tilki,Sincap, Vaşak, Kuşlardan; Keklik, Doğan, Yabani Güvercin, Karga, Saksağan, Sığırcık,Alakarga, Balıklardan; Alabalık ve Sazan, Sürüngenlerden ise Yılan, Kertenkele veKaplumbağa bulunmaktadır.Alanın Kullanım Amaçları: Rekreasyon, eğitim ve araştırma amaçlı kullanılabilir. Sahada15 Yatak kapasiteli bir konaklama tesisi bulunmaktadır. Sahada manzara seyri bulunan bir gölbulunmaktadır.Mevcut Sorunlar: Master planı ve kadastro yapılamadığı için kaçak yapılaşma mevcut.TABİAT PARKLARIAlanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı :BORÇKA-KARAGÖL TABİAT PARKICoğrafi Konumu: -Alanı : 368 Ha.Toplam Alan (km) : 3,68 Km 2Kara Yüzeyi (km) : 3,28 Km 2Su Yüzeyi (km) : 0,4 Km 2Kıyı Yüksekliği (km) : 1570-2203 m.Yasal Konum : Artvin ili Borçka ilçesi sınırları dahilinde bulunan 368 Ha’lik bölümBakanlık Makamının 14/08/2002 tarih ve 438 sayılı Olur’ları ile Borçka-Karagöl Tabiat Parkıolarak koruma altına alınmıştır.

111İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Alanın Artvin Şehir merkezine uzaklığı 62 Km’dir.Yol Stabilizedir.Flora ve fauna: -Alanın Kullanım Amaçları: Rekreasyon, eğitim amaçlı.Mevcut Sorunlar: Erozyon nedeniyle göl dolma tehlıkesiyle karşı karşıyadır.TABİAT ANITLARIKonu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.TABİATI KORUMA ALANLARIAlanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : ÇAMBURNU TABİATI KORUMA ALANICoğrafik Konumu : 41 21’ 30’’-41 22’30’’ Kuzey enlemleri ve 41 20’ 00’’-4122’ 00’’ Doğu boylamları arasıAlanı : 191.0 HaToplam Alan (km) : 19 Km 2Kara Yüzeyi (km) : -Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : En düşük : 0 m., En yüksek : 470 m.Yasal Konum : Genel Müdürlüğümüzün 31.12.1993 tarih ve MPG.MP.2. ÇB.01-126 sayılıemirleri ile 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunun 3’üncü Maddesi 2’inci Paragrafına istinadenTabiatı Koruma Alanı olarak tefrik ve tesis edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Arhavi ilçesine 3 km. uzaklıktadır. Artvin-Hopa- Arhavi Devlet Karayoluile ulaşılmaktadır.

112Flora ve fauna: Sahanın en belirgin özelliği, sarıçamın deniz kıyısına indiği nadir yerlerdenbiridir. Ayrıca Kuzeyden gelen göçmen kuşların Doğu Karadeniz kıyılarına ulaştığı ilk yerdir.Sahada bitki türlerinden Ağaç olarak; Sarıçam, Kızılağaç, Ladin, Kayın, Akçaağaç, Gürgen veKaraağaç, Ağaççık olarak; Orman gülü, Şimşir, Karayemiş, Muşmula, Kızılcık, Fındık veÜvez, Çalı olarak; Yaban gülü, Karaçalı, Böğürtlen ve Ateş dikeni, Otsu Bitkiler-den de ;Yonca, Eğrelti, Sütleğen,Isırgan, Hanımeli ve Çoban püsgülü türleri bulunmaktadır.Hayvan türlerinden; Memeli hayvanlardan; Ayı ,Yaban Domuzu,Tilki, Tavşan veKurt, Kuşlardan; Atmaca, Martı ve Serçegiller ve Sürüngenlerden Yılan ve Kertenkelebulunmaktadır.Alanın Kullanım Amaçları: Eğitim ve araştırma.Mevcut Sorunlar: Sahanın içinde herhangi bir tesis yoktur.Alanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : CAMİLİ GORGİT TABİATI KORUMA ALANICoğrafi Konumu : 41 25’00’’Kuzey,41 56’30’’DoğuAlanı : 490 HaToplam Alan (km) : 4,9Km 2Kara Yüzeyi (km) : -Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : En Yüksek; 2083 m. En Düşük; 980m.Alanın Açıklamalı Tanıtımı:Yasal Konum : 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi, 2.Paragrafına istinadenBakanlık Makamının 24.03.1998 tarih ve 148 sayılı Olur’ları ile “Camili-Gorgit TabiatıKoruma alanı’’ olarak ilan edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: -Flora ve fauna: Her biri anıt olma özelliğine sahip ağaçları bünyesinde bulunduran ve dünyadoğa koruma kriterlerinde son derece önemli parametre olan “Doğal Eski Yaşlı Orman”lardır.Alanın Kullanım Amaçları: Eğitim araştırma.Mevcut Sorunlar: -

113Alanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : CAMİLİ EFELER TABİATI KORUMA ALANICoğrafik Konumu : 41 25’00’ Kuzey, 41 56’30’’DoğuAlanı: 1453.0 HaToplam Alan (km) : 14,5Km 2Kara Yüzeyi (km) : 14,5Km 2Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : En Yüksek : 3094 m. En Düşük: 850 m.Yasal Konum : 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi 2. Paragrafına istinadenBakanlık Makamının 24.03.1998 tarih ve 273 sayılı Olur’ları ile Camili Efeler TabiatıKoruma Alanı olarak ilan edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Borçka ilçesine 53 km mesafede olup, yolun 27 km.si asfalt 26 km.sistabilizedir.Flora ve fauna: 3200 mm/ yıl’lık yağış ve sürekli yüksek bağıl nemin egemenliği altındaderin vadiler boyunca yükselen bakir bitki örtüsü ile bir “Yağmur Ormanı” ekosistemiözelliğine sahiptir.Alanın Kullanım Amaçları: -Mevcut Sorunlar: -F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’ncaBelirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları”YABAN HAYATI KORUMA SAHALARIAlanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : ÇORUH VADİSİ YABAN HAYATI KORUMA SAHASICoğrafik Konumu : 40 46’09’’/40 52’00’’ Kuzey enlemleri 41 34’08’’/41 42’59’’Doğuboylamları arasındadır.Alanı : 21.821 HaToplam Alan (km) : 218 Km 2

114Kara Yüzeyi (km) : -Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : 245-2354 m.Yasal Konum : 25.11.2002 tarih ve MPGAYDH.2 /Olur-246 sayılı Bakanlık oluru ile tesciledildi.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: -Flora ve fauna: Yaban Keçisinin Artvin’de en optimum yaşama alanı olması nedeni ile busahada bu yaban hayvanının üremesi ve çoğalması amacıyla Yaban Hayatı Koruma Sahasıolarak ilan edilmiştir.Alanın Kullanım Amaçları: Araştırma, eğitim ve av turizmi amaçlı.Mevcut Sorunlar: Kaçak avlanma.Alanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : BALIKLI MADEN YABAN HAYATI KORUMA SAHASICoğrafik Konumu : -Alanı : 3491.5 HaToplam Alan (km) : 350 Km 2Kara Yüzeyi (km) : 247,7Km 2Su Yüzeyi (km) : 2.3 Km 2Kıyı Yüksekliği (km) : -Yasal Konum : Önerildi, onaylanmadı.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Şavşat İlçesine 45 Km uzaklıktadır.Flora ve fauna: Alanda nesli tehlike altında olan yaban horozu yaşamaktadır. Bu nedenlekoruma statüsü verilmiştir.Alanın Kullanım Amaçları: -Mevcut Sorunlar: -

F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin“a-Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları” , “TabiatVarlıkları” , “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle 3386Sayılı Kanunu’nun ( 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nunBazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi HakkındaKanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar115Tablo F.4. İlimizin Tescilli Kültür VarlıklarıPafta-Ada-Parsel Tescilli Eser Hakk. Yeri Tescil Tarihi27-30 R/C-55-1 Konut Çarşı Mah. 17.7.87-351227-30 R/C-57-1 Konut Tescil Kaydının Devamına Dik Sok. No: 8 17.8.91-114927-30 R/C-58-1 Konut Proje doğrultusunda onarımı Dik Sok. No: 9 17.7.87-3512Hk. 21.6.89-33827-30 R/C-65-10 Konut Dik Sok. No: 12 17.7.87-351227-30 R/C-70-1 Konut Tescilinin devamı ve röleve Yavuz Sok. No: 3 17.7.87-3512doğrultusunda onarımı Hk.23.11.85-229527-30 R/C-81-8 Konut Yurt Sok. No:24 17.7.87-351227-30 R/C-80-15 Konut AdliyeSok. 17.7.87-3512No:3127-30 R/C-75-2 Konut Projeye uygun olarak Adliye Sok. No: 17.7.87-3512onarımı Hk. 23.7.90-791827-30 R/C-90-16 Konut Tescilinin devamı Hk. Konak Sok. No: 17.7.87-351217.8.81-1146827-30 R/C-92-12 Konut Kız Meslek Lisesi Konak Sok. 17.7.87-351227-30 R/C-157-2 Konut 1.11.02-4591 rölevesinin Çarşı Mah.No: 30 17.7.87-3512çıkarılarak aynı tavan alanı, gabarive orijinal malkzeme kullanılarakyapılması Hk.27-30 R/C-42-1 Konut Akçay Sok. 17.7.87-3512No: 13Konut Halitpaşa Cad. 17.7.87-3512No: 27Konut Ahmet Çavuş 17.7.87-351227-30 R/C-59-9 Konut Askerlik Şubesi 1.7.91-1147sayılı kararla Kültür ve TurizmBakanlığına devri yapıldı. 4.6.97-584Sok. No: 1HürriyetNo:22Sok.17.7.87-351227-30 V-B-85-7 Konut Tekel Sok. No: 9 17.7.87-351227-30 V-B-85-10 Konut Tekel Sok. No:10 17.7.87-351227-30 R/C-59-7 Konut röleve projesine göre işlem Türkocağı Sok. 17.7.87-3512görecek. 15.7.97-2888No: 27Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Tablo F.5. İlimizin Tescilli Kültür Varlıkları116Pafta-Ada-Parsel Tescilli Eser Hakk. Yeri Tescil Tarihi27-30R/C-326-1-2 Konut rölevesine göre tesciline Hürriyet Sok. 17.7.87-3512karar verildi. 29.5.97-2841 Parsel No: 171’in tescil kaydının devamına kararverildi. 13.11.03-4832 Parsel 2’ninhazırlanacak projenin kurulasunulmasındansonradeğerlendirileceğine karar verildi.13.11.03-483227-30R/C-65-11 Konut Dik Sok. No: 17.7.87-35121527-30 R/C-81-7 Konut Yurt Sok No: 6 17.7.87-351227-30 R/C-220-1 Konut Orta Mah. 17.8.91-114527-30 R/C-70-2 Konut Çarşı Mah. 23.11.95-229527-30 R/C-70-8 70 Ada 1.2. ve 8 nolu Parseldeki Çarşı Mah. 23.11.95-2295Taşınmazın rölevesine göreyapılması Hk. 12.1.97-284127-30 R/C-75-31 Konut Uygulama projesi isteniyor. Çarşı Mah. 15.7.97-3512Adliye Sok.27-30 R/C-292-2 Konut Tescilinin devamı Hk. Halitpaşa Cad. 17.7.97-3512No: 2727-30 R/C-295-12 Konut Tescilinin devamı Hk. Ahmet Çavuş 17.7.97-3512Sok. No: 127-30 R/C-264-13 Konut Tescilinin devamı Hk. Dere Mah. 6.2.82-3301Balcıoğlu Sok.27-30 R/C- Adliye binası yanındaki ek adliye Adliye Sok. 27.10.88-18475/3,4,5,67 Parsel binasının yapımı Hk.27-30 R/C-56-3,4 Konut projeye uygun olarak yapımı. Çarşı Mah. 6.3.96-2358264 Ada-13 Parsel Kurulca oluşturulacak komisyonun Dere Mah. 13.11.03-4857yerinde incelenmesinden sonra Orhansonuca karar verildi.SOYSAL Evi27-30 R/C- Yeni yapılanma isteğinin reddine, Çarşı Mah. 26.12.03-491625 Ada,11 Parsel Hamamın ve çevresindeki dokunun Hamam Sok.kütle,garabi,yapı oturumalanı,cephe özelliğinin ve Hamamınrestorasyonu sonrasında adadaortaya çıkacak dokunun göz önündebulundurulduğu ve vaziyetplanınında işlendiği projeninhazırlanması durumunda yenidendeğerlendirileceği Hk.2863 Sayılı Kanuna göre Tescil Dere Mah. 6.2.82-3301edildi.Balcıoğlu Sok.Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

117Tablo F.6. İlimizin Kültür ve Tabiat VarlıklarıİLÇELERKONUTCAMİRESMİ BİNAÇEŞMEHAMAMKALEYEŞİL ALANŞEHİTLİKESERİN CİNSİMEZARLIKKORUMA ALANITÜRBEKİLİSEANIT AĞAÇŞATOMANASTIRKÖPRÜMAĞARAMAHSENTOPLAMMERKEZ 26 5 4 2 1 2 1 1 1 1 2 1 1 48ARDANUÇ 4 1 1 5 9 3 3 1 2 1 30ARHAVİ 2 4 6BORÇKA 3 2 1 2 6 14HOPA 2 1 1 2 6MURGUL 1 1 2ŞAVŞAT 1 3 4 1 1 3 1 1 1 1 17YUSUFELİ 2 5 3 1 1 12TOPLAM 27 22 5 3 1 16 1 3 12 4 4 12 3 1 1 17 2 1 135Kaynak: İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüF.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal veÜreme Sahaları2005 yılı rakamları itibariyle ilimizde su ürünleri avcılığı yapan ruhsatlı gerçek kişisayısı 894 ve tekne sayısı 217 adet olup Karadeniz açıklarında avlanmaktadırlar. İlimizde 2adet Su Ürünleri Kooperatifi bulunmakta olup bunların üye sayısı 229 dur. Mevcutkooperatifler ve üyeleri deniz balıkçılığı üzerine faaliyet göstermektedir.İç sularda yetiştiricilik yoluyla üretim yapan üreticiler herhangi bir yapı altında biraraya gelmemiştir. Ancak İl Tarım Müdürlüğümüz üreticilerle bire bir görüşerek birlik çatısıaltında toplanma konusunda çalışmalarını sürdürmektedir. İlimizde iç sularda ticari anlamdasu ürünleri avcılığı yapılmamaktadır.İlimiz su ürünleri yetiştiriciliği açısından çok büyük potansiyellere sahiptir. Bunlarınen başında kirlenme unsurunun olmadığı temiz akarsular ve kaynak suları yer almaktadır.Ayrıca ilimizde yapılan barajlarda 85.487da yüzey alanıyla geleceğe yönelik büyük birüretim potansiyelini bünyesinde barındırmaktadır. Bu da ilimizde olmayan kafes balıkçılığıüretiminin bundan sonraki yıllarda gerçekleşebileceğini göstermektedir.

118Tablo F.7. İlimizde bulunan Kültür Balıkçılığı Üretim TesisleriTesisin Adı Tesis Sahibi Adres BalıkTürüProje(Kapasite)Üretim(Ton)Kameni * Tuncer MERTTÜRK Düz Köy-Borçka G-A 10 20Pınarlı * Cahit DURAK Pınarlı Köyü-Şavşat G-A 10 5İhtiyaroğlu* Muammer İHTİYAROĞLU Küplüce Köyü-Yusufeli G-A 10 10Taşlıca * O.Nuri ÖMEROĞLU Taşlıca Köyü G-A 13 13Papila -2 * Ay-Pa Makina Ortacalar Köyü-Arhavi G-A 125 125Maviay * Bekir HACIİBRAHİMOĞLU Düz Köy-Borçka G-A 59 45Karçal * Cengiz ÖZDEMİR Alabalık Köyü G-A 40 40Çağlayan -1* Hayrettin EMİNOĞLU Çağlayan Köyü-Borçka G-A 10 10Çağlayan -2* Hayrettin EMİNOĞLU Akantaş Köyü-Murgul G-A 15 15Gültekin * Fatih GÜLTEKİN Varlık Köyü G-A 10 10Papila -1 * Ay-Pa Makina Esenkıyı Köyü-Hopa G-A 20 20Pınar * İsa ERKAN Kavak Köyü-Arhavi G-A 30 30Sidere * Günay VURAL Derecik Köyü-Arhavi G-A 3 3Kurt * Hasan KURT Bostancı Köyü-Yusufeli G-A 20 20Ykr. Maden* Mehmet YARIM Yukarı Maden Köyü G-A 9 9Dereboyu * Şahamettin ASLANER Dere Mah. G-A 3 3Gezer * İbrahim GEZER Kaynarca Köyü-Borçka G-A 3 3Küçük * A.Kemal KÜÇÜK Esenkıyı Köyü-Hopa G-A 3 2Balta * Fethi BALTA Yüncüler Köyü-Yusufeli G-A 3 3Şabanoğlu * Erol ŞABANOĞLU Damar-Murgul G-A 3 3Laşet * Metecem ÇELİK Kocabey Köyü-Şavşat G-A 3 3Kaçmaz * Mehmet KAÇMAZ Tekkale Köyü-Yusufeli G-A 3 3Soysal * Necmi SOYSAL Dere Mah. G-A 3 3Beşli * Asım BEŞLİ Değirmendere Mah- G-A 3 3HopaCengiz * Hasan CENGİZ Kavak Köyü-Arhavi G-A 3 3* Alabalık Tesisi / G-A Gökkuşağı AlabalığıKaynak: İl Tarım MüdürlüğüF.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su KirliliğiKontrol Yönetmeliği’nin 17’nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete’deYayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan AlanlarKonu ile ilgili bir çalışma bulunmamaktadır.F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan HavaKalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas KirlenmeBölgeleri”Konu ile ilgili bir çalışma bulunmamaktadır.F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar KuruluTarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlarİlimizde Özel Çevre Koruma Bölgeleri vb. Alanlar bulunmamaktadır.

119F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlarİlimizde 2960 Sayılı Kanuna göre Koruma Altına Alınmış Alanlar bulunmamaktadır.F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan YerlerKonuyla İlgili Ayrıntılı Bilgi F.1.1.2. ve F.1.1.4. Başlıkları Altında Verilmiştir.F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlarİlimizde 3621 Sayılı Kanuna göre Yapı Yasağı Getirilmiş Alanlar bulunmamaktadır.F.4.1.11 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması HakkındaKanunda Belirtilen Alanlarİlimizde 3573 Sayılı Kanunda Belirtilen Alanlar bulunmamaktadır.F.4.1.12 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen AlanlarKonuyla İlgili Ayrıntılı Bilgi F.1.2. Başlığı Altında Verilmiştir.F.4.1.13 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlarİlimizde Sulak Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2 Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslar arası Sözleşmeler Uyarınca KorunmasıGerekli Alanlarİlimizde Konuyla İlgili Korunması Gerekli Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERNSözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli Deniz KaplumbağasıÜreme Alanları”nda Belirtilen I. Ve II. Koruma Bölgeleri.”Akdeniz Foku Yaşama veÜreme Alanları”İlimizde Konuyla İlgili Korunma Altına Alınmış Alanlar bulunmamaktadır.

120F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren“Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) UyarıncaKorumaya Alınan Alanlarİlimizde Konuyla İlgili Korunma Altına Alınmış Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’deÖzel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde “Özel KorumaAlanı” Olarak Belirlenmiş Alanlarİlimizde Konuyla İlgili Belirlenmiş Özel Koruma Alanları bulunmamaktadır.F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler ÇevreProgramı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 KıyısalTarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlarİlimizde Konuyla İlgili Belirlenmiş Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdenize Has NesliTehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlarİlimizde Bahse Konu Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı OlarakBelirlenmiş Kıyısal Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. MaddeleirGereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan “KültürelMiras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlarİlimizde Kültürel ve Doğal Miras Statüsü Verilmiş Alanlar bulunmamaktadır.F.4.2.4. 17/5/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslar arası Öneme Sahip SulakAlanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma AltınaAlınmış Alanlarİlimiz Sınırları İçerisinde Sulak Alanlar bulunmamaktadır.

121F.4.3. Korunması Gereken AlanlarF.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan OlarakTespit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar ( Tabii Karakteri Korunacak Alan,Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb. )İlimize ait Onaylı Çevre Düzeni Planı bulunmamaktadır.F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün veArazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III, IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı TarımdaKullanılan I. Ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamıİlimizde Konularla İlgili Ayrıntılı Bilgiler E.3.1. Arazi Varlığı, E.3.1.1. AraziSınıfları, E.3.1.2. Kullanım Durumu Başlıkları Altında Verilmiştir.F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal ve Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veyaAkıntılı, Tatlı, Acı, veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere CanlılarınYaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık, Sazlık ve Turbiyeler İleBu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik AçıdanSulak Alan Kalan Yerlerİlimiz Sınırları İçerisinde Sulak Alanlar bulunmamaktadır.F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltı Suyu İşletme Sahalarıİlimizde Konularla İlgili Ayrıntılı Bilgiler Göller B.4.4., Akarsular B.4.3., Yeraltı Suİşletme Sahaları Tablo B.14. Başlıkları Altında Verilmiştir.F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve /veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veyaDüşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar,Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz ÖzelliklerdekiJeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlarİlimizde Konuyla İlgili Belirlenmiş Alanlar bulunmamaktadır.

122F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda HalıknRekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine NedenOlmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan AlanlarORMAN İÇİ DİNLENME YERLERİAlanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı :KAFKASÖR ORMAN İÇİ DİNLENME YERİCoğrafi Konumu: Artvin Merkeze bağlı Kafkasör mevkiindeAlanı : 10Ha.Toplam Alan (km) : 0.1 Km.2Kara Yüzeyi (km) : -Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : -Yasal Konum : Genel Müdürlüğümüzün 05.10.1995 tarih ve 1.ART-03/509/3056 Sayılıemirleri ile (B) tipi Orman İçi Dinlenme Yeri olarak tescil edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Saha Artvin Şehir Merkezine 7 Km. uzaklıkta olup, yolu tamamenasfalttır.Flora ve fauna: (B) tipi Orman İçi Dinlenme Yeri olup, sahada hayvan türü yoktur. Ağaçtürlerinden, ladin, Göknar ve Sarıçam mevcuttur.Alanın Kullanım Amaçları: Saha Turistik ve günübirlik kullanım amaçlı olduğu için sahadakamelyalar, satış büfesi, çadır, kamp yeri ve manzara seyir terasları bulunmaktadır.Mevcut Sorunlar: -

123Alanın Bulunduğu İl: ARTVİNAlanın Resmi Adı : AĞAÇAYIRI ORMAN İÇİ DİNLENME YERİCoğrafik Konumu : Artvin İli Merkez Köylerinden Ahlat Köyü mülki sınırları içindeAlanı : 5.0 HaToplam Alan (km) : 0,5 Km 2Kara Yüzeyi (km) : -Su Yüzeyi (km) : -Kıyı Yüksekliği (km) : 1,250 Km.Yasal Konum : Genel Müdürlüğümüz tarafından 06.19.1996 tarihinde (B) tipi Orman İçiDinlenme Yeri olarak tescil edilmiştir.İnsan Nüfusu: -Ulaşım ve Altyapı: Artvin Şehir Merkezine 19 Km. uzaklıktadır. Yolun 8 Km’si asfalt, 11Km’si sabilizedir.Flora ve fauna: 5.0 Ha büyüklüğündeki sahada Ağaç türü olarak Ladin ve Göknar ağaçlarımevcut olup, hayvan türü yoktur.Alanın Kullanım Amaçları: Saha günübirlik kullanıma uygun olduğu düşünülmekte olup,yöre insanı rekreasyon ihtiyacını sahada piknik ve kısa mesafeli doğa yürüyüşü yaparakgiderilebilir. Sahanın manzara seyir potansiyeli vardır.Mevcut Sorunlar: Sahanın içinde mevcut tesis yoktur.

124

G. TURİZMG.1. Yörenin Turistik DeğerleriG.1.1. Yörenin Doğal DeğerleriBorçka Karagöller: Borçka Camili Karayolu üzerinde olup Borçka ilçesine 27 kmuzaklıktadır.1800’lü yıllarda bugünkü Kılaskur Yaylasının yakınında bulunan bir tepenintoprak kayması sonucu Kılaskur Deresinin önünü kapatması ile oluşmuş göllerdir. Zenginorman örtüsü ve flora çeşitliliği ile ilgi çekmekte olup kamp turizmi için elimizdeki sayılıyerlerdendir. Ayrıca yöre halkı tarafından mesire yeri olarak da kullanılmaktadır.Şavşat Karagöl: Şavşat ilçesine 25 km uzaklıkta olup Sahara Karagöl Milli Parkı içindedir.Kamp ve karavan turizmi için İlimizdeki en uygun yerlerdendir. Göl kenarında özel sektörtarafından işletilen 20 kişilik konaklama tesisi bulunmaktadır.125

Borçka Camili (Macahel) Havzası: Yörenin orman ve yaylalardaki endemik florazenginliği, anıt ağaçları, derelerindeki kırmızı pullu alabalığı, saf kafkas arıları ile üretilenkara kovan Macahel balı gibi çeşitli özellikleri vardır. Bu özelliklerinden dolayı CamiliHavzasının bir bölümü tabiat koruma alanı ilan edilerek yöre koruma altına alınmıştır.126

Çoruh Vadisi: Zengin Fıstık Çamı ve diğer Akdeniz İkliminde yetişen bitki örtüsünü içindebarındıran vadi ilgi çekici doğal yapısı ve değişik iklim özellikleri ile görülmeye değeryerlerdendir.Kafkasör: Artvin İl Merkezine 8 km uzaklıkta olup her yıl Haziran ayının 4. HaftasındaKafkasör Kültür ve Sanat Festivali bu yaylada düzenlenmektedir. Ayrıca yöre halkı tarafındanmesire yeri olarak kullanılmaktadır.127

Şavşat Kocabey Kışlası: Şavşat ilçesine 15 km uzaklıkta olup Sahara Karagöl Milli Parkısınırları içerisinde bulunmaktadır. Kocabey Kışla Evleri kendine özgü ahşap mimariözellikleri ile ilgi çekmektedir. Bu yörede her yıl Temmuz ayının 4. Haftasında SaharaPancarcı Festivali düzenlenmektedir. Kışları kamp ve karavan turizmi yapılabilmektedir.128

Kaçkar ve Altıparmak Dağları: Doğu Karadeniz Bölgesinin en yüksek sıradağlarından olanbu dağlarda Haziran Ekim ayları arasında doğa yürüyüşleri yapılmaktadır. Kaçkar Dağlarınıneteklerinde bulunan Yaylalar Köyü ve Altıparmak Köylerinde köylüler tarafından işletilenpansiyonlar bulunmaktadır.Karçal Dağları: Türkiye ile Gürcistan arasında yer alan bu dağlar geçit kuşlarının göç yollarıüzerinde bulunması endemik bitki çeşitliliği ve uygun trekking parkurları ile İlimizdekigörülebilecek yerlerdendir.129

130

131

Cehennem Deresi Kanyonu: Artvin-Ardanuç karayolunun 25. Km sinde yer alan ArdanuçKanyonu ilgi çekici doğal yapısı ile İlimizdeki görülmeye değer yerlerdendir.132

Güngörmez Suyu: Yusufeli İlçesi Güngörmez Dağlarında bulunmaktadır. Akşamkaranlığında suyun akmaya başlaması ve gün açıldığında da suyun kesilmesi ile ünlüdür.Karçal Yaylaları:a) Beyaz su Yaylası b) Gorgit Yaylası c) Kalaskur Yaylası133

Şavşat Yaylaları:a) Sahara Yaylası b) Sateve Yaylası c) Arsiyan Yaylaları d) Birbilan Yaylaları134

Ardanuç Yaylaları:a) Curispil Yaylası b) Danzot Yaylası135

Yusufeli Yaylaları:a) Kaçkar Yaylası b) Salikvan Yaylası c) Döbe Yaylası d) Aros Yaylası e) Yaylalar KöyüHatila Vadisi Milli Parkı: Relik ve endemik karakterlerdeki bitki örtüsü ilginç jeolojik vejeomorfolojik yapısı eşsiz peyzaj güzellikleri, zengin faunasıyla rekreasyonel potansiyelesahiptir. Artvin merkeze 10 km mesafede bulunmaktadır.136

Şavşat Karagöl-Sahara Milli Parkı: Ender manzara güzellikleri kültürel rekreasyonel veturistik potansiyele sahiptir.Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı: Sarıçamın deniz kıyısına indiği nadir yerlerden biridir.Ayrıca kuzeyden gelen göçmen kuşların doğu Karadeniz Dağlarına ulaştığı ilk yerdir.Macahel-Gorgit Tabiatı Koruma Alanı: Doğal yaşlı ormanı, her biri anıt olma özelliğinesahip ağaçları bünyesinde barındıran ve Dünya Doğal Koruma Kriterlerinden son dereceönemli parametre olan doğal eski ormanlardandır.137

Macahel-Efeler Tabiatı Koruma Alanı: 3200 mm yıllık yağış ve sürekli yüksek bağlı neminegemenliği altında derin vadiler boyunca yükselen bakir bitki örtüsü ile bir yağmur ormanıekosistemi özelliğine sahiptir.Kafkasör Orman İçi Dinlenme Yeri: Çam ormanları ile kaplı olan bu mesire yerinin Artvinil merkezine uzaklığı 8 km dir. Burada her yıl Haziran ayında Kafkasör Festivalidüzenlenmektedir. Bu festivalde geleneksel boğa güreşleri ve karakucak güreşleriyapılmaktadır.Balıklı Maden Yaban Hayatı Koruma Sahası: Bu saha Merkez Av Komisyonunca yabanhorozunun korunması ve üretilmesi amacıyla korunmaya alınmıştır.G.1.1.1. KonumŞekil G.1. İlimiz Turizm DeğerleriG.1.1.2. Fiziki Özellikleriİlimiz Fiziki Özellikleri İle İlgili Ayrıntılı Bilgiler B. Doğal Kaynaklar Ana BaşlığıAltında Verilmiştir.138

G.1.2. Kültürel DeğerlerBarhal Kilisesi: Yusufeli ilçesi Sarıgöl Bucağı Altıparmak Köyündedir. Yapı dıştan28.40x18.65 m boyutlarında 3 nefli bazilikaldir. Yusufeli ilçesine 30 km lik yollagidilmektedir.İşhan Manastır Kilisesi: Yusufeli İlçesine bağlı İşhan Köyü içerisindedir. Kiliseye Oltugüzergâhı üzerinden Artvin-Erzurum bağlantılı Devlet Karayolunun 92. Km sinden Kuzeyyönüne ayrılan 7 km lik yol ile gidilmektedir.35 m uzunluğunda 20.75 cm genişliğinde olanyapı kubbeli bazilikal plan tipindedir.139

Dört Kilise: Yusufeli ilçesinin 4. Km güneybatısında Tekkale Köyünde olup köyden 7 kmsonra mezra yolu üzerinde bulunmaktadır. Manastır, Çam Kulesi, Yemekhane, Seminer Odasıve Şapelden oluşmaktadır. Kilise plan açısından Barhal Kilisesine benzemektedir.140

Dolishana Kilisesi: Merkez ilçeye bağlı Hamamlı Köyünde bulunmaktadır. Artvin-ŞavşatKarayolunun Berta Köprüsü mevkiinden kuzeybatı yönüne doğru 6 km lik yol ilegidilmektedir.Porta Manastır Kilisesi: Artvin Merkez ilçeye bağlı Pırnallı Köyünün Bağırlı mevkiindebulunmaktadır. Bir çan kulesi, bir şapel ve bir çeşmeden oluşmaktadır.141

Tibeti Kilisesi: Şavşat ilçesi Cevizli Köyünde olup ilçe merkezine 14 km uzaklıktadır.Günümüze ulaşan bir kitabesi bulunmamaktadır. Ancak yazılı kaynaklarda Kilise 899-914Yılları arasında bölgede egemen olan Bagratlı Prenslerinden Aşot KOUKHİ tarafındanyaptırılmıştır.Yeni Rabat Kilisesi: Ardanuç ilçesine bağlı 17 km mesafedeki Bulanık Köyü Çamlık (Rabat)Mahallesinde bulunmaktadır.İbrika Şapeli: Borçka ilçesine 20 km mesafedeki İbrikli Köyündedir. 4.50x4.40 boyutlarındakubbeli bir yapıdır.142

Arhavi Ortacalar Çifte Köprü: Arhavi ilçesi Ortacalar Bucağına 25 km kala Arılı ve KüçükKöy yol ayrımında bulunmaktadır. Birbirine dik denecek şekilde planlanan 2 köprüdenmeydana gelmektedir.Berta Köprüsü: Eski Ardanuç-Şavşat yol ayrımında bulunmaktadır. Osmanlılar tarafındanyaptırılmış olup uzunluğu 64 m dir.3 gözlü ve yolunun düz olduğu körüler sınıfındadır.Günümüze sağlam olarak gelmiştir.143

Ardanuç Gevhernik Kalesi: Ardanuç ilçesi Adakale mevkiinde yer almaktadır. Yöredeki enönemli kalelerden birisi olup iç kalesi ve etrafı surlarla çevrili şehir yapısı ile tek örnektir.İskender paşa Camii ve Türbeleri: Ardanuç ilçesi Adakale mevkiinde bulunmaktadır.Yanında Osmanlı dönemine ait Hatice Hanım, Ali Paşa ve Süleyman Paşaya ait türbelerbulunmaktadır.Bu tarihi yapılardan başka Artvin İl ve İlçelerinde birçok eser bulunmaktadır. Artvin LivaneKalesi, Şavşat Satlel Kalesi, Ardanuç Ferhatlı Kalesi, Hopa Ciha Kalesi, Artvin Merkez SalihBey Camii, Arhavi Ortacalar Camii, Borçka Muratlı Camii, Hopa Sugören Camii, ZeytinlikTürbeleri bunlardan önde gelenleridir.144

Artvin Kalesi (Livane):Kalenin herhangi bir kitabesi bulunmamaktadır. Hangi tarihte inşaedildiği bilinmemektedir.Şavşat Kalesi: IX. Yy’da kurulmuş olduğu söylenebilir. XVII. Yy’ın ortasında bölgeyidolaşan ünlü seyyahımız Evliya Çelebi “ Ocaklık olarak idare edilir. Şavşadistan içinde sarpbir yerdir.” diye bahsetmiştir.145

Ardanuç Ferhatlı Kalesi: Kalenin kitabesi bulunmamaktadır. Ardanuç Kalesi ile aynı tarihteIberya Kralı Vahtang GORGASAL tarafından V.Yy’da onarılarak günümüze ulaşmasısağlanmıştır.Çala Köprüsü (Demirciler Köyü): Köprünün kitabesi bulunmamaktadır. Aslen aynı köydenolup, Köstence’de Valilik yapmış “Osman Paşa tarafından XVIII. Yy’da yaptırılmıştır.146

Düzköy Merkez Camii: Caminin kitabesi bulunmamasına rağmen, sonradan yapılan tespitlersonucu Kuzey cephesine asılan levhasına göre yapı Hicri 1266 (M S.1850) tarihinde,köylülerce inşa edilmiştir. Geçici onarımlarla günümüze ulaşan cami, ibadete açıkbulunmaktadır.Halk Oyunları: Artvin'de doğa ile girişilen mücadele her zaman için zor olmuştur. Yöreinsanı mücadeleci, çevik, çalışkan ve içten bir karakter taşır. Bununla birlikte Artvin, stratejikkonumu itibarı ile de kültür sirkülâsyonunun yaşandığı bir ildir. Artvin yöresi halk oyunları;Karadeniz, Kafkas ve Doğu Anadolu' ya has oyun karakteri gösteren bir özelliktedir. Artvinve yöresinde oynanan oyunların doğa, aşk ve bütün bölgelerde olduğu gibi insanların gruplarhalinde, duygularını kalıplar içerisinde özdeşleştirmiştir. Dik yamaçlı dağlarla ve dağlarınyöreyi çember biçiminde çevrelemesinden oluşan yüzey şekillerine benzetilmesi, ayrıca Azerikaynaklı oyunların ferdi olarak oynanması, Kafkas ve savaş dansı olan Horon ve Gürcüoyunlarından Acara Horonu, bu yörede halkın çeşitli kültürel iletişimle yaşayış tarzınauğramış, Artvin oyunları adı altında çeşitli halk oyunları meydana çıkmıştır.Artvin horonlarında, genellikle erkek oyunlarında sertlik ve tatlı sertlik gözle görülürtemalardır. Oyunların sertlik ve çabukluk biçiminde oynanması yörenin coğrafi konumu ilebağdaşlaştırılır. Kadın oyunlarında ise, genelde bolluk, bereket, zarafet, nezaket ve beceri gibitemaları konu alır.Belli başlı Artvin Halk Oyunları; Artvin Barı (Ata Barı), Deli Horon, Ağır Bar,Hemşin Horonu, Arhavi canlısı, Borçka Horonu, Deli Kız, Cilveloy, Karabağ, Kobak, Koçari,Livane, Sarı Çiçek, Tavuk Barı, Teşi. Ondörtlü vb. sayılabilir.147

Ata barı: 1936–1937 yıllarında Artvin oyun ekibi, Büyük Ata’nın isteği ile BalkanFestivaline çağrılır. Artvin'’en yola çıkan ekip 20 günde Tophane’ye ulaşır. Artvin oyun ekibio geceki programın sunucusudur. Sıra Artvin Barına gelince salon çınladı. Atamız, bu durumkarşısında heyecanlanarak oyuncuların arasına girdi, normal süresi 5 dakika olan gösteriAta’nın katılımıyla 20 dakika sürdü ve bu oyunu çok sevdiğini ifade etti. Daha sonra ArtvinBarı’nın Ata’ya atfen “Ata barı” olması için teklifte bulunulmuş ve Atamız tarafından“Muvafıktır” yanıtı alınarak o günden sonra Artvin Barı “Ata barı” adıyla oynanmaya başladı.Düğün Adetleri: Her ailenin önem verdiği bir gelenektir. Bilhassa köylerde baba ve anneoğullar isteyecek kızları seçerler. Son zamanlarda kız ve erkek, birbirini beğenip, anlaşıpondan sonra ailesine söylerler. Böylece, kız seçimi yapıldıktan sonra, soyu, ailesinin nasılolduğu, özellikle annesinin becerikli olup olmadığına dikkat edilir. “Allah’ın emri” ile kızıbabasından isteyecek olan “elçi” çevreye göre nüfuzlu, hatırı sayılır bir kişi olması gerekir.Elçi gitmeden önce kız evine hangi amaçla, kimlerin misafirliğe geleceği haber verilir.Verilecek cevaba göre hazırlık yapılır. İlk gidişte hemen cevap verilmez; müddeti istenir. Buarada kıza sorulur. Erkek hakkında araştırma yapılır. (Eğer erkek tanıdık birisi ise buna gerekyoktur.)Elçinin ikinci gidişinde “evet” denirse, kız babasının rızası ile yüzükler takılır. Buküçük nişan sayılır. Bu nişanı nikâh ve düğün takip eder. Fakat nişandan sonra yapılan “gelingörme” âdeti hala devam etmektedir. Gelin görmeye, damat tarafından kadınlar gider. Gelinhazırlanır, gelinlik giydirilir, eğlenilir. Türküler söylenerek oyunlar oynanır. Gelin, baştakaynana ve büyükler olmak üzere herkesle tokalaşır, ellerini öper. Hediyeler verilir. Tepsidolandırılır, herkes gönlünden ne koparsa, durumu neyi elveriyorsa, tepsiye atar. Bunlar. Para,tülbent, tencere vb... eşyalardır.148

İki taraf geline yapılacak takı ve eşyalar üzerinde anlaşır. Düğün günü kararlaştırılır.Düğün genellikle üç gün sürer. Cuma günü öğlede (yani ilk gün) başlar. Damat evinde davulzurnaçalınır, kız tarafına, gelin almaya gidecek “makar’ın” toplanması beklenir. Makarı’n enönemli kişileri, damat babası tarafından görevlendirilen sağdıç ve oğlan yengesidir. Bunlarındüğünde büyük rolü vardır. Kız tarafı için erkek tarafının aldığı hediyeler “yolluk”, kızınannesi için alınana “süt hakkı” denir. Düğünün başından sonuna kadar damadı temsil edenkadına “oğlan yengesi”, gelini temsil eden kadına “kız yengesi” denir. Kaynatayı, damadı,yani erkek tarafını ise, “sağdıç” temsil eder. Bunlar, düğünü idare edecek kişilerdir.Düğün alayı kızı alma için yola çıkar. Kız evine yaklaşıldığında, geline, makardanbirkaç kişi sayması söylenir. (çocuklarının çok olması için). Kız tarafı, oğlan tarafına hizmetetmekle yükümlüdür. Bir müddet dinlenip tatlılık şerbeti içildikten sonra, düğünün kızevindeki bölümü başlar, buna “kına gecesi” denir. Bir tarafta kadınlar, bir tarafta erkeklereğlenir. Gelin, kimseye görünmeden odasında yakın arkadaşı ile oturur.Bu arada, yeme için uzun bir masa hazırlanmıştır. Bu masada, sıra ile herkese yemekverilir. Yemekten sonra oğlan yengesi gelini ister. Gelin için getirdiklerini verir. Gelini enyakın arkadaşları ya da özel bir kişi bezetir. Bu sırada kınası ezilir. Geline kahkül kesmek içinmakas istenir. Makas kesmiyor diye yengeden bahşiş alınır. Bu işleri oğlan yengesikarşılamak zorundadır. Nihayet gelin hazırlanır. Önde oynayan birkaç kişi pasta ve çerezegöre üç tepsi etrafında mumlar yanmak suretiyle, biri gelinin önünde, diğerleri yanında vearkasında olmak üzere üç arkadaşı tarafından başları üstünde taşınır. Ortadaki tepsi gelininbaşı üstünde tutulur. Gelin, yengenin yanına çıkarılır. Yenge ve diğer misafirlerle gelingörüşür. Tepsilerde olan çerez ve pasta, orada bulunanlara dağıtılır. Mumlar bir kenarayanmaya bırakılır. İki mum ise, özel bir yerde, bitene kadar yakılır. Bunlar, gelin ve damatolarak tasavvur edilir. Hangisi erken söner ya da biterse, onun, diğerinden erken öleceğineinanılır. Kına gecesi, geç saatlere kadar sürer, kına yakılırken türküler söylenir. Davul, zurnave türkülü oyunlardan sonra kına gecesi sona erer. Sabah yine kız evinde, bir süre oyunlaroynanır. Bu sırada gelinde hazırlanır. Gelinin eşyası sayılır. Muhtar ve İki şahıs huzurunda birtutanak tutulur. Daha sonra davul zurna eşliğinde gelin, damat evine götürülmek üzere,evinden çıkarılır. Gelinin evden çıktığını haber alan damat, evine haber getiren kişiye “papah”denir. Damat, gelini bacadan silah atarak karşılar. Gelinin başına ve çevresindekilere çeker veçerez atılır. Erkek tarafı da, gelin tarafından gelenlere yiyecek., şerbet ve kahve ikram edilir.Evlendirme Adetleri: Eskiden uygulanan ve şimdiden birçok köyde kısmen yaşanan düğün,adet ve gelenekleri kısaca şöyledir:Her delikanlı ve genç kız, evlenme arzularını çeşitli şekillerde ve dolaylı olarak ortayakoyarlar. Evin delikanlısı, sofrada pilavın ortasına kaşık saplamışsa, iştahsız ve dalgıngörünüyorsa veya aksine uykusuzluk ve sinirlilik alametleri, ya da dış kapının eşiğine eski birayakkabı çakılmışsa, bu demektir ki, delikanlı evlenmeyi arzu ediyor. Delikanlının kendisiaile büyükleri tarafından görülüp beğenilen kız, önce araştırılır. Buna “Kız Saraflama” denir.Kızın beğenilmesi durumunda, sıra ailesinden istemeye gelmiştir. Kızı istemek için en az 4–5kişi kız evine gider. Kız evi, önceden haberdar edildiği için, hazırdır. Söz hemen açılmaz,havadan sudan bahsedilir. Sonra Allah’ın emri, Peygamberin kavli ile kız, istenir. Kız evi nazevi olduğu için, Kız, babasının da razılığı olsa bile, birinci defa verilmez. Bizimde eşimiz,dostumuz var, onlara danışalım, Allah’ın emri var ise olur, diyerek misafirleri geri çevirirler.İkinci defa kesin söz verilir veya vaktinizi tazeleyin, denilerek, üçüncü ziyarette kesin sözverilir. Şayet kız verilmek istenmiyorsa, “kaybınızı başka yerde arayın, her halde Allah’ınnasibi yoktur “ diyerek hoşça yolcu edilir. Genellikle ziyaretçilere kahve ikram edilmesi,ikrardan sayılır.149

Yöresel Mutfak: Artvin yöresinde, mutfak geleneği çok zengindir.Süt ve süt ürünlerinden yapılan yemekler; peynir kuymağı ve kaymak kuymağı.Sebzelerden ve kır otlarından yapılan yemekler; dağ pancarı, kuş yemeği, gımı, yabansemizotu, ebegümeci bazı otlardan yemek yapılmaktadır. Taze asma yaprağı ve lahanadansarma ve yemekler örnek verilebilir. Taze fasulyenin kurutulmuşundan yapılan “Puçuko” özelsebze yemeğidir.Hamur işleri; Laz Böreği, katmer, erişte, hinkal, silor, çergebaz, bişi, lokum, hamurişlerindendir.Etli Yemekler; Kışlık kavurma, ağaç şişlerde yapılan kebaplar etli yemeklerin yöreyeözgülerindendir.Tanelilerden Yapılan Yemekler; Keşkek, gendima, herisa, ve şilav gibi yemeklertanelilerden yapılan yemeklerdendir.Tatlılar; Hasuta, kaysefe, zurbiyet ve ballı lokum tatlılardandır.Çorbalar; Purşuk çorbası, ayran çorbası, tutmaç çorbası, soğan harşosu, çinçar çorbasıyöreye özgün çorbalardandır.BAZI MAHALLİ YEMEK TARİFLERİPuçuko: Kurutulan taze fasulye, kırılıp haşlanır. Sonra süzülerek bir kaba alınır. Tenceredesoğan, yağ ve domates kızartılır. Üzerine haşlanan fasulye eklenerek güzelce harmanlanır.Yeterince sıcak su ilave edilerek, üzerine bulgur konur. Bulgur konulduktan sonra kaynamayabırakılır. Yiyecek duruma gelinceye kadar pişirilerek, üzerine bol maydanoz eklenerek servisehazır olur.Şalgam Yemeği: Bu yemek; etli ya da etsiz olarak yapılabilir. Şalgamı küp şeklinde doğranıpkavrulur. Et başka bir kapta haşlanarak, 1,5 yemek kaşığı salça ilave edilir. Daha öncekavrulan şalgamlar ve et, ilave edilip karıştırılır. Daha sonra bulgur ilave edilerek yeteriderecede su konup, pişmeye bırakılır. Pişme işi tamlandıktan sonra servise hazır olur.Çinçar (Isırgan) Çorbası: Toplanan çinçar (ısırgan otu) , yıkandıktan sonra, ince ince kıyılır.Daha sonra tekrar yıkanarak haşlanır. Haşlanmış cincara, un katılarak terbiye edilir. Terbiyeedilmiş malzemeye yeter miktarda su ilave edilip 10–15 dakika orta ateşte kaynatılarakhazırlanır.Kavut Çorbası: Kavut dediğimiz karışıma ( Lorun süzülmüş hali) süt ilave edilir. İlaveedilen sütün içerisine ağır ağır un dökülerek ( unun bir arada toplanmaması için) , süreklikepçe ile karıştırılır. 10–15 dakika kaynatılmak suretiyle hazır hale gelir.Laz Böreği: 2 adet yumurta, 3 yemek kaşığı yoğurt, 600 gr. Un ve 1 su bardağı süt,karıştırılarak hazırlanır. 12 adet ince yufka açılır. 1 tatlı kaşığı karabiber ile 2 kg süt,tencereye konarak hafif ateşte, koyulaşıncaya kadar kaynatılır. Kaynatıldıktan sonra 5 dakikakarıştırılarak soğumaya bırakılır. 1 su bardağı şeker ile 1 su bardağı su, koyulaşıncaya kadarateşte kaynatılır. Hazırlanan yufkalardan 6 tanesi orta boy tepsiye döşenir. Hazırlananmuhallebi, üzerine dökülür. Kalan 6 yufka, muhallebinin üzerine serilir. Kareler şeklindekesilip, üzerine 250 gr eritilmiş tereyağı dökülerek, fırına verilir. Piştikten sonra şurup üzerinedökülür. Tepsideki tatlı, arzuya göre, sıcak veya soğuk olarak yenilebilir.Zeytin Yağlı Asma Yaprağı: Bir tencereye yağ konup, içerisine doğranmış soğan ilaveedilerek, pembeleşinceye kadar kızartılır. İçerisine salça, pirinç, su ve bütün malzemelerinkarışımı ilave edilerek bir müddet ateşin üzerinde bekletilir. Sonra indirilerek, 10–15 dakikabekletip, asma yaprağına sarılır. Tencereye dizip, üzerine 1 bardak su konup, yarım saatkaynatılmak suretiyle hazırlanır.150

HALK OYUNLARINDA ERKEK GİYSİLERİ: Genellikle Artvin ve civarlarındaerkeklerin giymiş oldukları giysiler, halk çetelerinin giymiş oldukları giysilerdir. Giysilerdehâkim renk siyahtır. Siyah rengin tercih edilmesi ise askeri açıdan “ Kamufle “ yani korumaamacıyla tercih edildiği gözlenmektedir. Bu giysilerin üzerinde, genellikle üste giyilen cepkenyörenin coğrafi konumunu tanımlayan, sarı sim sırmalarla şekiller çizili olup, ayrıca çetekıyafeti olduğu için ön sağ ve sol göğsünde fişeklik yerleri vardır. Kol boylarında ise mermiçizmeleri bulunmaktadır.KABALAK (Başa giyilen) : Başa çeşitli biçimlerde bağlanan siyah renkte olup, etrafı sarısırma işlemelidir. Bu gün giyilmekte olan bir nevi kaşkol görevini üstlenen bir çeşit başlıktır.Giysilerin bir parçası olarak, zaman, zaman boyuna bağlanarak aksesuar olarak takullanılmaktadır.GÖMLEK-KÖYNEK ( İçe giyilen) : Beyaz renkli olup, hâkim yakalı, uzun kollu, yakalarıve kol manşetleri siyah sırma ile işlenmiş bugünkü gömlekle aynı işleri üstlenen bir giysidir.CEPKEN-ÇAKA-COKA (Üste giyilen): Siyah kumaştan dikilen, yakalıksız, düz olarakbelli iple sarılı, bir nevi cekettir. Cepleri fişeklik; kol uçları, kol boyları ve arka kısmı sarısırma ile yörenin coğrafi çizgilerini yansıtan ve süvari tipinde dikilen çok amaçlı kullanılangiysidir.ŞALTUMAN-POTUR (Alta giyilen): Beli uçkurlu, büzmeli arka tarafı geniş, potur şeklindebüzgülü olup, bacak kısımları ise dar ve yan dikişleri sırmalıdır. Geniş, rahat bir nevipantolondur. Ayrıca bu yörede “ İngiliz Kilot “ denilen üstten yanlara geniş, önden fileli,paçaları dar ve yırtmaçlı olan bu tür pantolonlarda giyilmektedir.SAKO-ABA (En üste giyilen): Kışın mevcut elbiselerin üstüne giyilen el tezgâhlarındagenellikle yün veya kıldan dokunan, bugünkü palto görevi yapan kuşamdır.(Oyun giysisiolarak kullanılamaz).ÇORAP: Yünden örülü, düz veya işlemeli olur. Ayağa çizme giyildiğinde, kısa boğazlıçoraplar giyilir. Ayağa çarık giyildiğinde ise diz boyuna kadar uzanan tozluklar giyilir.ÇİZME: Genellikle Çizme, kösele ve deriden yapılar. Dizlere kadar uzanan boyları vardır.Boğaz kısımları düz olan çeşitleri ile ayrıca boğaz kısımlarının körüklü olan çeşitleri devardır. Renk olarak kesinlikle siyahtır. Yapılmış biçimleri ise, boğazdan düz boyuna kadardüz olduğu gibi önden veya yandan bağcıklı olanları da kullanılmaktadır. Bu gibi çeşitliliktaşıyan çizmeler, kişilerin varlık durumuna göre giyilebilir.KEMER: Kalın meşin ve deriden yapılar. Çeşitli süslemeleri olup, sağ ve sol yandansaçaklıdır. Delik kısımları ve saçakları gümüş gibi süslemelerle süslenir. Kılıç, kama gibisilahların kemere tutturulup taşınmasını sağlar.FİŞEKLİK-KÜTÜKLÜK (Üste giyilen takı): Deri ve meşinden yapılır. Omuzdan omuza,bele çapraz, arkadan bağlanacak şekilde olur. Ayrıca bele de sarılarak, tamamen vücudukavrayıp her birine en az yirmi mermi olacak şekilde mermilikler yapılır. Fişeklerin, yanimermilerin daha rahat taşınabilmesi ve kullanılması için giyilir. Yörede erkek giysilerindesiyah renk hâkimiyeti olup, çoğunlukla el tezgâhlarında örülmüş yün kumaşlardan yapılır.Özellikle kuzu yününden yapılanlar tercih edilir. Daha varlıklı olanlar ise “Çuha “ diye tabiredilen kumaşlardan yapılmış elbise giyerler.151

HALK OYUNLARINDA KADIN GİYSİLERİ: Artvin ve civarlarında kadın giysiler,bölgesel olarak bol çeşitlilik arz etmektedir. Sahil ve iç kesimler, yöredeki yaşayan değişikkültür özelliklerinden etkilenmiş, kadın giysilerimizde farklılıkları ortaya çıkmıştır. AyrıcaArtvin ve çevresinde kadın giysilerinde, giyim ve kuşamdaki yöre kadının sosyal yaşantısı vebulunduğu ortamı simgeleyen birkaç örnekleri vardır. Bunlar dul kadın, genç kız ve bunlargibi, yine bölgemizde birçok örneklerine rastlamak mümkündür. Kadın giysilerimizde,yörenin coğrafi ve iklim şartlarına göre, mevsimlik, iş, düğün, bayram gibi günlerde de giyilir.Konumlarına göre renklerde de farklılık gösterir. Yöremiz kadınlarında giyim kuşam bütünalanlarda ailenin varlık durumuna göre de farklılık arz eder. Günümüzde, daha çok halkoyunları topluluklarında giyilen elbiseler ise, varlıklı bir ailenin genç kız giysidir. Giysilerdegöz alıcı renkler hâkim olup, genelde kırmızı, beyaz ve yeşil kaçınılmazdır. Giyim kuşamdakikumaşlar ise kadife, saten, ipek dokuma, yün dokuma, pamuklu dokuma gibi kumaşlar, yerve mevsimlere göre kullanılmaktadır.BAŞLIK: Kadınlarımızda başa yazma, leçek, mermeş, eşarp, ehram, çit gibi isimlerleadlandırılan giysiler giyilir. Bunlar düz, beyaz, renkli, işlemeli, oyalı ve desenli de olabilir.Yöredeki kadınlarımız başa giydiklerini bağlanış biçimleri ile yaşlarını ve yaslarını ifade ederşekilde giyerler. Bir de başa giyilenlerin üstüne başı şerit olarak sara bilen “ Poşu “ ilesararlar. Bu da renkleri ile kadının içinde bulunduğu ortamı ifade eder. Varlıklı aile ve gençkızlarımızda veya belli kesimlerde başa, tepesi düz kırmızı fes giyerler. Bunun üzerine renkliyazma örterler; yine fesi tepeden şerit gibi saran renge renk poşu ile bağlarlar. Fesin alttarafına, ön kısmına genç kadınlar “Mahmudiye” denen para takarlar.İÇ ETEK-FİSTAN ( İçe giyilen):Bu giysi, omuzdan diz altına kadar inen yakasız, yakalı,uzun entaridir. Beli lastikli, alt etekleri ise fırfırlı ve düz olanları vardır. Genelde beyaz olankumaşlardan dikilir. Şalvarın üzerine giyilir.ÜÇ ETEK ( Üste giyilen): Entarinin üzerine giyilen, genelde kırmızı olan üç etek, desenliveya düz kumaşlardan dikilir. Düz kumaşlardan dikilenlere, etek kısımlarına ve sırtına çeşitlimotifler işlenir. Üç etek, boğazdan topuk boyuna kadar inene elbisedir. Belden yukarı olankısmı kapalı; kollar uzun, yakalar hâkim ve düz olanları da olur. Ön kısmı bele kadar açık,belden aşağı ise arka bir bütün, yanlardan da iki parça olmak üzere üç parçadan oluşur.Genelde düz kumaşlardan yapılanların üç etek kısımlarının etrafı sırmalarla işlenir.SIKMA-CEPKEN ( Üste giyilen): Genellikle Sıkma, üç etek üzerine giyilen bir nevi yelekolarak kullanılan giysidir. Sıkma, daha çok soğuk havalarda, kış günlerinde giyilir. Bu giysi,uzun kollu, belden yukarı giyilen, kol boyları ve arkasında ön göğüs kısımlarında çeşitlimotiflerle işlenmiş olan genellikle kadifeden ve benzeri kumaşlardan yapılan giysidir. Renkolarak, genelde siyah hâkimiyeti olup, kırmızı, yeşil ve bordo renkler kullanılır. Sıkma; uzunkollu, yakasız, önü açık, vücudu tam sararak, ön alt kısmında sadece düğme veya agraflatutturulur.ŞALVAR-DİZLİK ( Alta Giyilen): Şalvar, belden topuğa kadar inen, geniş, beli lastikli,paçaları lastikli veya ayak topuğundan manşetli olup, her iki türde de dikilip giyilebilir.Genellikle ince dokuma kumaşlardan yapılır. Mevsimler veya iş günlerine göre, renge renk,çok çeşitli desenli veya sade kumaşlardan yapılır.152

KEMER ( Bele takılan):Genç kadınlarımızda bele gümüş kemer takılır, ailelerin varlıkdurumlarına göre gümüş kemerin yerini, buna benzer pirinç ve benzeri kemerler almaktadır.İşte, güçte yani iş günlerinde genelde belde “ Peştamal” denilen belden bağcıklı, ön taraftantek parça olan, meyve ve sebzelerin kucağa toplanmasında kullanılan, ayrıca iç elbiseyikoruma amacıyla da bele takılan giysidir. Genellikle yaşlı kadılar ise bele kuşak sararlar.Buna göre, düğün ve bayram günlerinde kadınlarımızda bele kemer veya pirinç kemer gibitakılar takılıp iş günlerinde ise, kadınlarımızın daha çok işle güce yarayan giysi ve takılarınıgiymeleri görülmektedir.ÇORAP: Genellikle yünden yapılan, beyaz ve çeşitli motiflerle işlenmiş, siyah ve kahverengirenkleri bulunan bir giysidir. Çorap; diz boyu, topuk boyu, ayrıca patik şeklinde de örülüpgiyilmektedir. Kuzu yününden olanlar tercih edilir.ÇARIK-ÇAPULA-YEMENİ ( ayağa giyilen): Çarık ve çapula, işlenmiş hayvan derisindenyapılan topuksuz ve yumuşak hâsıl edilmiş ayakkabıdır. Çarık, önden bağcıklı olup,bağcıkları diz boyuna kadar, çorabında üstünden sarılarak tutturulur. Çapula, daha çok ev vecivarlarında giyilen mest türünde olan ayakkabıdır. Yemeni ise, daha çok görkemli günlerdegiyilen üstü deri, altı kösele, zarafetli bir ayakkabıdır.PENEZ ( boyuna takılan): Altın veya gümüş liraların sıra ile dizilip, kurdeleye bağlanıpboyuna takılan, ayrıca bazen de ortasında en büyüğü olan ( Beşi birli) beşi bir yerde adı iletakılan, takıdır. Çift sıra olanları da vardır. Genellikle yünden yapılan, beyaz ve çeşitlimotiflerle işlenmiş, siyah ve kahverengi renkleri bulunan bir giysidir. Çorap, diz boyu, topukboyu, ayrıca patik şeklinde de örülüp giyilmektedir. Kuzu yününden olanlar tercih edilir.EL SANATLARI: İlimizin, ormanlarla kaplı bulunması, ağaç işçiliğine dayalı el sanatlarınıngelişmesinde en büyük etken olmuştur. Tarımdan dokumaya; kızaktan, masa ve beşiğe kadarher alanda yapılan ağaç işleri, yörede kullanıldığı gibi çevre illerde de satılmaktadır. Bualanda sele, sepet, çatan, gidela, gelberi, kalbur, şedre, taş güzen gibi ağaç ellyaf, filiz dal vekabuğundan örülen araçlar, bölgede önemli yer tutar. Ancak, hayvan sırtında kullanılansemer, eher, heybe, tarım tarım alanında ise çift, çubuk ve boyunduruk yapımı gibi el sanatlarımevcuttur. Yöremizde hasat alımında yine ağaç işi olarak yaba, tırmık, el değirmeni, çıkrık vegünlük kullanımlar için çatal, kaşık, kepçe, kevgir, külek kolopa, ağaç işinden yapılan elsanatlarımızdır. Toprak işinden (Seramik) çanak, çömlek, küp, güveç ve pileki gibi eşyalaryapılmakta olup, yine “kuy” denilen yerli tezgâhlarda dokunan çeşitli yün giysiler, kumaş,kilim, halı, seccade, aba, sako, çorap, tozluk, papak, kaşkol, eldiven, keçe ve cecimler, eltezgâhlarında dokunup yöre özelliğini taşımaktadır. Eskiden günümüze kadar gelen, tamamenkökten elde edilen boyalar ise, el tezgâhlarında dokunan kumaşlarımızda halenkullanılmaktadır. Kıldan dokunan ip (Urgan), çuval ve sergilerde “Maznan” denilensanatkârlar tarafından dokunur. Sergiler, çadırcılıkta kullanılmakta ve çok sağlam olması iledikkat çekmektedir. Bölgede eskiden yaygın olarak kullanılan çapula, yemeni, körüklü çizmedikilmesine rağmen, günümüzde pek az kullanılmakta ve rastlanmaktadır.Gerek çevrenin folklorik öğelerini ve gerekse iş gücünü değerlendirmek amacı ile bazıkurum ve kuruluşların el sanatlarının kaybolmaması ve yaygınlaştırılması amacıyla açmışoldukları, beceri ve geliştirme kurslarında önemli mesafeler alınmış olup, yöresel elsanatlarımızı koruma durumundadır.Ahşap; bir orman yurdu olan Artvin'de ahşap işleri çok gelişmiştir. Yöredeki,geleneksel mimari, tarımsal ve günlük işlerde kullanılan araç/gereçler de ahşaptandır.153

Dokumacılık: Yörede "şal" dokumacılığı başta olmak üzere, ehram ve kilim dokumacılığıyapılmaktadır. Bu dokumada kullanılan yünün, kuzu yünü olması gerekir. Kuzu yünü, inceolması sebebiyle tercih edilmektedir. Yün, yıkanıp kurutulduktan sonra, yün tarama tarağındataranır, iğ ile çok ince bir şekilde eğrilip, iplik haline getirilir. Eğrilen ipler, daha sağlamolması için, çıkrık denilen bir aletle bükülür. Ehram ne kadar olacaksa, o uzunlukta uzatılarak,tarağa ( kuji) alınır. Daha sonra “kuy” denilen dokuma tezgâhlarında, düz veya desenli olarakdokunur. Çok önceleri dokunmasına rağmen, günümüzde kırk-elli yaş grubu kadınlarınsandıklarında bir veya iki adet bulunmaktadır. Yörede “hanımeli çar” olarak bilinmektedir.Genelde kadınlar tarafından, özel günlerde örtü olarak kullanıldığından, örtünün güzelliği,örtünen insana bir statü ve de saygınlık sağlamakta, bu da, işçiliğinin daha bir itinalı olmasınısağlamaktadır.154

Festivaller ve Yerel Etkinlikler:Tablo G.1. İlimiz Festivalleri ve Yerel Etkinlikleri.Festivallerin veEtkinliklerin AdıYeri Tarihi DüzenleyenKuruluşKafkasör Festivali Merkez Kafkasör Temmuz Ayı Artvin Belediye2. Hafta Sonu BaşkanlığıMurgul Boğa MurgulMayıs Ayı Murgul BelediyeGüreşleri1. Hafta Sonu BaşkanlığıSöğütözü Yayla Ardanuç Temmuz Ayı Ardanuç-AydınŞenlikleriAydın Köyü 1. Hafta Sonu Köyü MuhtarlığıArhavi Festivali Arhavi Ağustos Ayı Arhavi Belediye3. Hafta Sonu BaşkanlığıEfkari Aşıklar- Ardanuç Temmuz Ayı Ardanuç BelediyeÇurisbil Şenlikleri3. Hafta Sonu BaşkanlığıSahara Pancarcı ŞavşatTemmuz Ayı Şavşat BelediyeFestivali4. Hafta Sonu BaşkanlığıSatave Gevrek Şavşat-Ağustos Ayı MeydancıkŞenliğiMeydancık 1. Hafta Sonu Belediye Başk.Macahel Kafkas BorçkaAğustos Ayı Camili ÇevreArı Turizm Şenliği3. Hafta Sonu Koruma DerneğiYusufeliYusufeli 26–27 Nisan Alan başı KöyKarakucak ve Boğa Alan başı KöyüMuhtarlığıGüreşleri30 Ağustos Kaçkar Yusufeli 27 Ağustos Yusufeli RaftingDostluk Yürüyüşü2 Eylül Dağcılık DerneğiHopa Festivali Hopa 1–5 Temmuz Hopa BelediyeBaşkanlığıKarÜstü Karakucak Şavşat-Veli Köy Şubat Ayı Şavşat-Veli KöyGüreşleri3. Hafta Sonu MuhtarlığıMarant Boğa Yusufeli 24–25 Mayıs KılıçkayaGüreşleriKılıçkayaBelediye Başk.Karakucak Yusufeli-Tekkale 19 Temmuz Tekkale KöyüGüreşleriMuhtarlığıDalağet Yayla Ardanuç Ağustos Ayı Bereket KöyüŞenlikleriBereket Köyü 1. Hafta Sonu MuhtarlığıAros Yayla Yusufeli 18–19–20 KılıçkayaFestivaliKılıçkaya Temmuz Kül.Yar.Day.Dern.Salikvan Yayla Yusufeli Ağustos Ayı YusufeliŞenlikleri1. Hafta Sonu Dağ.Tur.Şen.Dern.Sidere Şenliği Arhavi Ağustos Ayı Derecik Köyü2. Hafta Sonu MuhtarlığıArtvin-Batum Artvin-Batum Haziran Ayı Yusufeli RaftingTelefon(Kod: 0466)212.37.11731.50.35671.10.08312.45.29611.21.79517.14.81597.64.93415.40.40821.23.09811.31.51811.23.65351.40.20537.40.37822.60.03-09811.27.19631.73.35822.60.03-09824.43.76331.22.20811.31.51811.23.65Rafting Şenliği3. Hafta Sonu Dağcılık DerneğiNOT: Festival ve Etkinliklerin tarihleri festival komiteleri tarafından değiştirilebilmektedir.Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü155

G.2. Turizm ÇeşitleriDoğa Yürüyüşü (Trekking): İlimiz eşsiz doğal güzellikleri, jeolojik ve jeomorfolojiközellikleri ile doğa turizmi için önemli potansiyele sahiptir. Günümüz turizm anlayışında, birdoğa sporu veya hobi faaliyeti olarak adlandırılmaktadır. Dağcılığın bir alt branşı olarakbilinmekte olup bir bölgenin dağlık kesimlerinde dağcılık tekniği gerektirmeden, zor ve sarpyerlere girmeden küçük patikaların takip edildiği, belirli zorluklar ve özellikler gösteren doğakoşullarında, çeşitli yaş gruplarına uygun ve zamanla sınırlı veya sınırsız olarak düzenlenenuzun süreli yürüyüşler olarak adlandırılmaktadır. İlimizde Kaçkar Dağlar, Altıparmak Dağlarıve Borçka Karçal Dağlarında çeşitli yürüyüş yolları bulunmaktadır.TAS Faaliyetleri Yönetmeliği gereği belirlenen trekking parkur alanları;1- Yaylalar Köyü-Dilberdüzü-Kaçkar Dağı Zirve(Dağ Tırmanışı) Trekking2- Yaylalar Köyü-Döbe Yaylası-Yukarı Kavron Yaylası(Çamlıhemşin) Trekking3- Yüksekoba Köyü-Salikvan Yaylası-Çamlık Yaylası-Çatak-Gürcüdüzü (Fındıklı)Trekking4- Altıpaarmak Köyü-Sarıbulut-Başyayla-Aveçör Yaylası-Ayder Trekking5- Hatila Vadisi Milli Parkı Trekking6- Borçka Karagöl-Klaskur Yaylası-İbrikli Yaylası-Karçal Dağı Zirve (Dağ Tırmanışı)Trekking7- Otingo Yaylası-Balcı-Kaynarca-İbrikli Yaylaları-Gorgit YaylasıCamili (Macahel)Trekking8- Cankurtaran-Sultanselim-Kemalpaşa Trekking9- Meydancık Papart-Merata Yaylası-Sitolop Yaylası-Fındıklı Yaylası-CamiliTrekking156

Dağcılık: Rize ve Hopa arasında yer alan yıl boyunda gözlenebilen keskin buzulları, masmavigölleri, yeşilin her tonuna sahip ormanları, coşkulu dereleri, bin bir çeşit bitkileri vehayvanları ile doğal bir park görünümünde olan Kaçkar sıradağlarının en yüksek tepeleriAltıparmak (3480 m.), Kavran (3932 m.) ve Verçenik (3710 m.) dir. Güney rotasından çıkışıkolay olan Kaçkarları her yıl yüzlerce dağcı dağı ziyaret etmektedir.157

Eğer sis yoksa Doğu Karadeniz dağlarının muhteşem görüntüsünü izleyebilirsiniz.Kuzey rotasını ise daha çok deneyimli dağcılar tercih ederler ve kuzeyden zirve yapmanınbaşka bir avantajı geri dönüşte Ayder yaylasında kaplıcalara uğrayabilmenizdir. Dağa yazaylarında tırmanmak ne kadar kolay ise kış aylarında tırmanmak o kadar zordur. Kış aylarındakar vadileri doldurur, yaylaları örter ve evler yok olur. Ayrıca buzulların eğimi her zaman çığdüşmesine uygundur.Yayla Turizmi: Bilindiği gibi doğal alanlara yapılmakta olan turizm çeşitleri arasında yaylaturizmi en fazla ilgi gören destinasyonlardan biridir. Artvin İlinde bulunan yaylalar doğalgüzellikleri yanında, etnolojik, folklorik ve yöre insanı için sosyal yaşamın bir parçasıdır.Artvin ilçelerinde bulunan yaylaların mimari yapı örneklerini, ülkemizin başka bir bölgesindegörme imkânı bulunmamaktadır. Tamamen ahşap malzemeden imal edilerek, başka hiçbiryalıtım malzemesi kullanılmadan iki yüz seneden fazla kullanılabilmektedir. Yayla evleribölgenin özgün mimari yapılarının başında yer almaktadır.Artvin Halk kültüründe yaylacılığın önemli bir yeri vardır. Ülkemizde yeni gelişmekteolan bu turizm çeşidi için, ilimizin ilçelerinde, değişik kültür ve flora yönünden oldukçaçeşitli yaylalar bulunmaktadır. Haziran-Eylül aylarında, ekonomik ve sosyal nedenlerdendolayı, yaylacılık “yaylaya çıkmak” geleneği, bütün canlılığı ile halen devam etmektedir.Artvin yaylaları ormanlarla kaplı dağlar üzerinde, gür su kaynaklarına sahip, yemyeşildüzlüklere yayılmıştır. Bu yaylaların tümünde çadır/kamp imkânları mevcut iken bazılarındada pansiyonlar bulunmaktadır.Artvin Yaylaları:Karcal Yaylaları:a) Beyazsu Yaylası b)Gorgit Yaylası c)Klaskur Yaylası.Şavşat Yaylaları:a)Sahara Yaylası b) Sateve Yaylası c)Arsiyan Yaylaları d)Bilbilan Yaylaları.Ardanuç Yaylaları:a)Çurusbil Yaylası b)Danzot Yaylası.Yusufeli Yaylaları:a)Salikvan Yaylası, b)Döbe Yaylası, c)Aros Yaylası, d)Yaylalar Köyü.Kafkasör Turizm Merkezi (Kafkasör Yaylası):Ulaşım: Artvin'in güney-batısındaki yaylaya 10 km. toprak yolla ulaşılmaktadır.Özellikler: 1.250 m. yükseklikteki yayla görülmeye değer güzelliktedir. Alt yapı hizmetigötürülmüş olan yaylada belediye tarafından yaptırılan 10 adet 80 yatak kapasitelibungalovlar bulunmaktadır. Her yıl Haziran ayının son haftasında düzenlenen ve 3 gün sürenboğa güreşleri etkinlikleri, yöre halkı tarafından yoğun ilgi görmekte, festival havasındageçmektedir. Yaylada Cıskaro, Yalnızhasan ve Acısu diye adlandırılan şifalı sularbulunmaktadır.Konaklama: Konaklama için, önceden rezervasyon yaptırmak kaydıyla yayladakibungalovlardan faydalanılabilir. Temel ihtiyaç malzemeleri getirilmelidir. Boğa güreşlerietkinliklerinde günübirlik satış yerleri kurulmaktadır.158

Borçka-Karagöl:Ulaşım: İlk 7 kilometresi asfalt olan Borçka-Camili yolunun 27 kilometresinden doğuyaayrılan toprak yoldan 20 km. giderek Karagöl'e ulaşılır.Özellikler: Göl çevresi ormanlarda, vaşak, boz ayı, çengel boynuzlu dağ keçisi, dağ tavuğu,yırtıcı kuşlar izlenebilir, gölde alabalık avlamak mümkündür. Henüz bütün altyapı sorunlarıgiderilmemiştir. Göl çevresinde WC, piknik masaları, çeşme, Orman İşletmesi'ninmisafirhanesi bulunmaktadır.Konaklama: Konaklama için kamp malzemeleri ve temel ihtiyaç malzemeleri getirilmelidir.Şavşat- Karagöl:Ulaşım: Şavşat ilçesinin kuzey doğusunda 8–10 hektar büyüklükteki Karagöl'e 30 km. toprakyolla, özel veya kiralanacak araçlarla ulaşılabilir.Özellikler: Karagöl'de elektrik, çeşme, WC, Orman Bölge Müdürlüğü'nün dinlenme binası vetelsizi hizmet vermektedir. Şavşat ve civarında Borçka Karagöl'de de olduğu gibi yabanhayvanları yaşamaktadır.Konaklama: Konaklama için kamp malzemeleri ve temel ihtiyaç malzemeleri getirilmelidir.Ardanuç-Bilbilan Yaylası:Ulaşım: Ardanuç ilçesinden doğuya 51 km. ham toprak yolla ulaşmak mümkündür.Özellikler: Yol ve su hariç altyapı hizmetleri bulunmayan yaylada her hafta cumartesi günleripazar kurulmaktadır. Kurulan bu pazarda hayvanlarını satanlar, gıda ve ihtiyaç maddelerisatın almakta ve canlı hayvan borsası ve panayırı andıran görünümler oluşturmaktadır.Konaklama: Konaklama için kamp malzemeleri ve temel ihtiyaç malzemeleri getirilmelidir.Cumartesi ve pazar günleri yayladan yiyecek satın alınabilir.Av Turizmi: İl Topraklarının %53’ ünün ormanlarla kaplı olması yanında, coğrafi yapısı vebitki örtüsünden kaynaklanan çeşitlilikten dolayı av turizminin gelişimine elverişli bir ortambulunmaktadır. Bu avlaklar arasında; ayı, dağ keçisi, yaban domuzu, kurt, tilki, çakal, keklik,bıldırcın ve doğal alabalık gibi av hayvanları önemli bir potansiyel teşkil etmektedir.Sağlık Turizmi: Artvin yöresi sağlık turizmi açısından ideal alanlardan biridir. 800–2000 marası yükseltiler "sağlıklı iklim kuşağı" kabul edilir. Artvin'de köyler, mezralar ve yaylalaradeta bu özellik hesaplanarak düzenlenmiştir. İl’de bulunan termal kaynaklarda önemli yertutmaktadır.159

Sportif Amaçlı Turizm:Rafting ve Kano Turizmi:TAS Faaliyetleri Yönetmeliği gereği belirlenen rafting parkur alanları;PARKUR İSMİ: BAŞLANGIÇ NOKTASI: BİTİŞ NOKTASI: FAALİYET TÜRÜ:Barhal Çayı Sarıgöl Yusufeli Rafting-KanoÇoruh I Çamlı Kaya Alanbaşı Rafting-Katamara-KanoÇoruh II Alanbaşı Çevreli “ “ “Çoruh III Çevreli Tekkale “ “ “Çoruh IV Tekkale Yusufeli “ “ “Çoruh V Yusufeli Sebzeciler “ “ “Çoruh VI Sebzeciler Zeytinlik “ “ “Çoruh VII Zeytinlik Oruçlu “ “ “Çoruh VIII Oruçlu Artvin “ “ “Çoruh Nehri: Bu gün Türkiye’de rafting ve kano sporlarının yapıldığı nehirlerin enönemlisidir. Çoruh Nehri, 3255 m. yükseklikte bulunan Mescit Dağlarından kaynağını alarak,Bayburt, Yusufeli, Artvin ve Borçka İlçelerinden geçerek, Gürcistan üzerinden Batum’daKaradeniz’e dökülmektedir. Uzunluğu 376 km. olup 345 km.si Türkiye sınırları içerisinde yeralmaktadır. Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden olup, 1993 yılında Dünya RaftingŞampiyonası bu nehir üzerinde yapılmıştır. Nehrin akışına göre zorluk dereceleri 1 ila 6arasında değişkenlik göstermektedir. Çoruh nehrini barındıran Artvin ilinin topraklarınınbüyük bir bölümünü sarp ve geçit vermeyen dağlar kaplamıştır. Çoruh nehri, bu dağlıkbölgelerin arasından geçerek Karadeniz'e ulaşmaktadır. Çoruh'un Artvin sınırları içerisindekiuzunluğu yaklaşık 150 kilometreyi bulur. Yöre, her yıl dünyanın her tarafından gelen, rafting,kano ve nehir kayağı gibi akarsu sporlarını yapan yerli ve yabancı sporcuları ağırlamaktadır.160

Sportif Olta Balıkçılığı: İl genelinde yer alan akarsu ve göllerde özellikle Barhal çayı'nda,Hatila deresi'nde, Borçka Camili derelerinde ve Arhavi Ortacalar deresinde; ayrıca yüksekkesimlerde yer alan göllerde olta balıkçılığı yapılmaktadır.Atlı Doğa Yürüyüşü: Başta Şavşat, Ardanuç ve Yusufeli köyleri olmak üzere; Kaçkar veKarçal Dağlarının eteklerindeki yaylalarda "atlı doğa yürüyüşü" için ideal alanlar mevcuttur.Kamp Turizmi: İlimiz sahil şeridinde bulunan plajlarda, orman içi dinlenme yerlerinde, MilliParklarda kamp ve karavan turizmi için uygun alanlar mevcuttur. Bu kamp yerlerinin çoğundaalt yapı sorunları yoktur. Ayrıca Yusufeli ilçesi Çevreli Köyünde Rafting Kamp Alanıbulunmaktadır. Kamp ve Karavan Turizmi için uygun yerler; Kemalpaşa plajı ve çevresi,Kafkasör Orman içi dinlenme Yeri, Borçka Karagöl, Şavşat Karagöl, Hatila Vadisi, SaharaYaylası, Çurusbil Yaylası, Kılıçkaya Aros Yaylası, Yusufeli Kaçkar Turizm Merkezi veYusufeli Çevreli Köyü Rafting Kamp Merkezidir.Jeep-Safari Turizmi: Hopa İlçesinde alt yapısı tamamlanan 67 km’lik Jeep Safari Parkuruaynı zamanda 2 günlük bisiklet yolu, 3 günlük doğa yürüyüş parkuru olarak da planlanmıştır.Eşsiz doğal güzellikleriyle Artvin ve civarı Jeep Safari meraklıları için uygun alan veparkurlara sahiptir.Foto Safari: Artvin İl sınırları içerisinde bulunan nehir, dağlar, krater gölleri ve diğer doğalgüzelliklerinden dolayı olağanüstü güzellikler sunmaktadır. Ülkemizdeki fotoğraf sanatçılarıve çeşitli bu konumdaki dernekler Artvin’e gelerek buradaki doğal güzellikleri ulusal veuluslar arası alanlara taşımaktadırlar.Kanyon Turizmi: (Ardanuç Cehennem Deresi Kanyonu) Çoruh Nehrinin kollarından olanArdanuç suyunun açtığı dar ve derin vadi olan Ardanuç Cehennem Deresinin yamaç eğimi 90dereceyi bulur. Dik bir duvarı andıran ve 200 metreyi aşan yükseltisiyle oldukça dikkat çekerve birkaç kilometre boyunca özelliğini korur. Ardanuç Cehennem deresi içerisinde bulunan veArtvin-Ardanuç karayolunun 25 nci km. sinde yer alan Kanyon, ilgi çekici doğal yapısı ileilimizdeki görülmeye değer yerlerdendir.Deniz Turizmi: 35 KM. kıyı bandı bulunan Arhavi ve Hopa ilçelerinde, yazın deniz turizmiyoğun bir şekilde yaşanmaktadır. Özellikle 2 km.lik plajı bulunan Hopa/KemalpaşaBeldesinin, Doğu Karadeniz Bölgesinin en güzel plajlarına sahip olması nedeniyle, bir çekimmerkezi konumundadır.161

G.3. Turistik AltyapıKonaklama Tesisleri:Tablo G.2. İlimizdeki Kültür ve Turizm Bakanlığından Belgeli Konaklama Tesisleri.Tesisin Adı Sınıfı Oda Sayısı Yatak Sayısı Bulunduğu YerOtel AĞASIN ** 20 29 MerkezOtel TERZİOĞLU ** 128 268 HopaOtel PERONTİ *** 60 120 HopaOtel USTABAŞ ** 38 76 HopaOtel CİHAN * 35 67 HopaOtel FLASH ** 28 46 HopaOtel PAPİLA ** 58 119 HopaOtel DEMİRKOL ** 36 78 BorçkaTOPLAM 403 803Kaynak: İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüTablo G.3.İlimizdeki Konaklama Tesislerinin, Türkiye Geneli İle Mukayesesi.Tesis ve Yatak Sayısı Bakanlık Belgeli Belediye Belgeli ToplamArtvin Tesis 8 89 97Yatak 803 2421 3224Türkiye Tesis 2124 7772 9896Yatak 396148 408005 804158Payı Tesis % 0.3 % 0.8 % 1(%) Yatak % 0.5 % 1.6 % 2.5Kaynak: İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüUlaşım:Karayolu Ulaşımı: İl Merkezi ve İlçelerinde bulunan Otobüs İşletmelerinin telefon numaraları;Firmanın Adı Merkez Yusufeli Şavşat HopaMetro Turizm 0(466) 212 79 36 811 22 81 517 25 95 351 38 21Lüks Artvin Seyahat 0(466) 212 21 70 811 24 00 517 13 36 351 30 50Öz Artvin Ekspres 0(466) 212 13 76 811 21 24 517 34 35 351 25 26Lüks Karadeniz 0(466) -- -- -- 351 44 83Metro 0(466) -- -- -- 351 42 43Ulusoy 0(466) -- -- -- 351 43 03Doğu Karadeniz 0(466) -- -- -- 351 46 35Deniz Yolu Ulaşımı: Artvin İlinin Karadeniz’e sahil Hopa ilçesinde Liman bulunmakta olup buLimanda yük taşımacılığı yapılmaktadır.Adres: Liman Başkanlığı Hopa /ARTVİN. Tel. 0(466) 351 40 67Hava Yolu Ulaşımı: En yakın havaalanı Erzurum (226 km.) , Kars (202 km.) ve Trabzon (234 km.)İllerinde bulunmaktadır.162

Karayolu Ulaşım Mesafeleri:Artvin İlinin bazı il merkezlerine uzaklığı; Artvin'in İlçelerine olan uzaklığı;İstanbul 1.317 km. Ardanuç 34 km.İzmir 1.570 km. Arhavi 77 km.Ankara 999 km. Borçka 32 km.Antalya 1.506 km. Hopa 67 km.Samsun 964 km. Murgul 50 km.Trabzon 234 km. Şavşat 71 km.Rize 159 km. Yusufeli 103 km.Erzurum226 km.Kars202 km.Ardahan117 km.G.4. Turist SayısıTablo G.4. İlimizde Giriş ve Geceleme Yapan Turist Sayıları.ARTVİN İLİ 2005 YILI TURİST HAREKETLERİ ( 9 AY )İLÇELERGİRİŞTOPLAMGECELEMETOPLAMYERLİYABANCIYERLİYABANCIMERKEZ 47.253 21.675 68.928 61.724 32.178 93.902ARDANUÇ 2.368 391 2.759 2.694 391 3.085ARHAVİ 9.247 1.119 10.366 11.407 2.668 14.075BORÇKA 12.321 2.640 14.961 13.233 4.580 17.813HOPA 57.712 14.210 71.922 76.219 34.372 110.591MURGUL 763 479 1.242 763 479 1.242ŞAVŞAT 9.607 812 10.419 11.712 2.652 14.364YUSUFELİ 6.390 8.564 14.954 11.532 19.424 30.956GEN. TOP. 145.661 49.890 195.551 189.284 96.744 286.028Kaynak: İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüG.5. Turizm Ekonomisi2004 yılı içerisinde İlimiz ve ilçelerinde Konaklayan yerli ve yabancılardan elde edilentahmini gelir:Kişi Sayısı: 301.996 KişiBir kişi Tam pansiyon konaklama ve İkincil Harcamaları (Kişi başı) : 30 USD301.996 X 30 USD = 9.059.880 USD olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir.163

G.6. Turizm-Çevre İlişkisiHer türlü doğal kaynağın kullanılmasında temel ilke doğada koruma kullanmadengesinin sağlanmasıdır. İçinde yaşadığımız yüzyılda doğal kaynakların aşırı ve düzensizkullanımı sonucu yaratılan çevre sorunlarının ve tahribatın insanlar dâhil dünyadaki her türlücanlının yaşamını tehdit eden boyutlara ulaştığı bugün artık herkesçe bilinmekte ve bilimselaraştırmalarla ortaya konulmaktadır.Doğal ve tarihi zenginliklere sahip ülkelerin başında ülkemiz gelmektedir. Bu durumülkemiz ekonomisine önemli bir avantaj sağlamaktadır. Ancak bu avantajları tersineçevirmemek için mevcut doğal tarihi ve kültürel zenginliklerimizi tahrip etmemeye özengöstermek zorundayız.Dünya temelleri çevre kirliliğine dayanan pek çok çevre sorununa sahne olmaktadır.Bunlar özetle: enerji kaynaklarının azalması, tarım alanlarının zarar görmesi ve dolayısıylabeslenme olanaklarının azalması, hızlı nüfus artışı, hızlı şehirleşme, ormanların tahrip olması,suların hızla kirlenmesi, toprak erozyonu ve hava kirliliği, yeryüzündeki çeşitli bitki vehayvan türlerinin eksilmesi veya yok olması, ozon tabakasının delinmesi sonucu havalarınsera etkisiyle ısınması şeklinde gruplandırılabilir.Ülkemiz uluslar arası turizm pazarında sahip olduğu bozulmamış doğayı, kirlenmemişkıyıları, zengin tarih ve kültür imajını giderek kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyadır.Turizm pazarlamasında en önemli unsurlardan bir tanesi çevre temizliğidir. Budoğrultuda yapılabilecekler aşağıda sıralanmıştır.—Turistik tesisin yerleşim alanının doğal güzellikleri bozulmadan ve doğaya uyumiçinde planlanması,—Turistik tesisin alt yapı tesislerinin tam ve mükemmel bir şekilde işlemesi yanikanalizasyon sisteminin kirlenme yaratmayacak şekilde kurulması işletilmesi,—Turistik tesisin yöresinde katı atıkların kirlenmeye neden olmayacak şekildetoplanması ve depolanması,—Turistik tesislerin bölgesinde ve sahillerinde denizlerin kirlenmesinin önlenmesi vekumların sahillerin temiz tutulması,-Turistik tesisi işletmelerinde yiyecek ve içecek servislerinde hijyen konusuna önemverilmesi ve doğanın yok etme özelliği olmayan kap, şişe gibi malzemelerin kullanılmaması,—Turistik tesislerin çevrelerinde gürültü kontrolünün sağlanması.164

(H). TARIM VE HAYVANCILIKH.1.Genel Tarımsal Yapıİlimizde tarım geleneksel anlamda yapılmakta olup, üretilen ürünler aile tüketimininyanı sıra mahalli pazarlar ve çevre illerin pazarlarına gönderilmektedir. Tarımsal üretimdetamamen insan gücüne dayalı üretim modeli söz konusu olup makineli tarım hiç yok denecekkadar azdır. Bitkisel üretim çoğunlukla Çoruh nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu vaditabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşılık hayvansal üretim iç ve yüksekkesimlerde yapılmaktadır. İlimizdeki tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerindenoluşmaktadır, bu nedenle gübre ve zirai ilaç kullanımı yok denecek kadar azdır.İlimizde uygulanmakta olan Çoruh Projeleri kapsamında yapılacak barajlarla birliktevadi tabanında bulunan tarım arazilerinin tamamı su altında kalmaktadır. Özellikle Çoruh vadisiboyunca kurulan ve Yusufeli ilçesinde yoğunlaşan örtü altı sebze yetiştiriciliğinde domates,hıyar, patlıcan, kavun, ıspanak, marul, maydanoz gibi ürünler üretilmekte olup bu ürünlerçoğunlukla Erzurum sebze hali başta olmak üzere diğer komşu illerin pazarlarınasunulmaktadır.H.2. Tarımsal ÜretimArtvin ilinin yüzölçümü 7.513.000 da. olup, mevcut arazinin % 26,16’sı olan1.965.092 dekarı kültür dışı arazi, % 51,91’i olan 3.900.182 dekarı orman arazisi ve %21,93’ üolan 1.647.330 dekarı da kültür arazisidir. Ülke geneli ile karşılaştırıldığında Artvin ili arazivarlığının büyük bir kısmını orman arazilerinin oluşturduğu görülmektedir. 1997 yılı köyenvanterine göre; Artvin ilinde toplam 311 köy ve 26.899 tarımsal işletme ( hane) mevcuttur.Bu işletmelerin 21.484’ü ( % 79,87) bitkisel ve hayvansal üretim; 5.215’i ( % 19,39) yalnızbitkisel üretim; 186’sı ( % 0,69) yalnız hayvansal üretim; 4 ‘ü ( %0,015) su ürünleri üretimi ileuğraşmakta, 953 aile ise herhangi bir tarımsal faaliyette bulunmamaktadır.Artvin İli İşletme Mevcutları79,87%19,39%0,015%0,69%Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bitkisel Üretim Hayvansal Üretim Su ÜrünleriGrafik H.1. İlimiz Tarımsal Üretim İşletme Mevcutları165

İşletme büyüklüklerine göre dağılıma bakıldığında ise 7.225 işletmenin 11-20 dekar,7058 işletmenin 6-10 dekar, 6595 işletmenin 0-5 dekar, 5000 ailenin 21-50 dekar, 768işletmenin 51-100 dekar, 54 ailenin ise 100 dekardan daha fazla araziye sahip olduğu görülür.Bu arazilerin alt bölgelere göre dağılımı Grafik-2’de verilmiştir. İşletmelerin % 27,05’i 11-20dekar araziye sahiptir.70000600005000040000300002000010000işletmelerin sahip oldukları arazi varlığı00-5 6-10 11-20 21-50 51-100 100>I.ALT BÖLGE İşlt.Sayısı I.ALT BÖLGE Arazi II.ALT BÖLGE İşlt.SayısıII.ALT BÖLGE Arazi III.ALT BÖLGE İşlt.Sayısı III.ALT BÖLGE AraziIV.ALT BÖLGE İşlt.Sayısı IV.ALT BÖLGE AraziGrafik H.2. İşletmelerin Sahip Olduğu Arazi Varlığı1997 köy envanterine göre mevcut işletmelerin kullandığı toplam alan 444.814 dekar,parça sayısı ise 611.293’tür. Mevcut işletmelerin kullandıkları arazi miktarlarına bakıldığında,kullanılan arazilerin % 6,4’ ü 0-5 dekar; % 13,87’ si 6-10 dekar; % 26,94’ ü 11-20 dekar;% 38,46’ sı 21-50 dekar; % 12,21’ i 51-100 dekar ve % 2,08’ i 100 dekardan büyük arazilerdir.Her ne kadar kullanılan arazi büyüklüğü bakımından arazilerin büyük çoğunluğu ( 171.083dekar ) 21- 50 dekar arasında görünüyor ise de; bu büyüklükte arazi miktarına sahip işletmesayısı 5.000’dir. İşletme sahiplerinin % 53,49’ u ( 14.283 işletme) 6- 20 dekar arası araziyesahiptir. 2002 yılına gelindiğinde miras, satın alma veya elden çıkarma işlemleri göz önünealındığında, arazi parça sayılarının ve miktarlarının daha da küçüleceği bir gerçektir. Buradanda anlaşılacağı üzere ilin genelinde tarımsal üretim yapılan araziler küçük ve parçalıdır. Bubüyüklükte ki tarımsal arazilerde ekonomik anlamda ticari bir işletmenin kurulması oldukçazordur. Ancak önerilebilecek projelerin uygulanabilirliliği, köy bazında işletmelerin bir arayagelmesi ile mümkün olabilecektir.166

Artvin İli Arazi Varlığ ı Dağ ılım ı51,90%26,16%321,93%Kültür Dış ı Arazi Orman Arazisi Kültür ArazisiGrafik H.3. İlimiz Arazi Varlığı Dağılımı1.647.330 dekar toplam kültür arazisinin 274.784,5 dekarı ekim dikim yapılan kültürarazisi miktarı olup; il yüzölçümünün % 3,66’ sı kadardır. Toplam kültür arazisinin % 20,64 ’ü olan 340.000 dekar arazi ise sulanabilir arazilerdir.Tablo H.1. İlimiz Merkez ve İlçelerinin Kültüre Elverişli Arazi Dağılımı (Da)İLÇELER MERKEZ ARDANUÇ ARHAVİ BORÇKA HOPA MURGUL ŞAVŞAT YUSUFELİ TOPLAMÇayır 5.022 95.269 8.843 12.098 14.157 5.135 114.485 25.283 280.292Mera 110.175 273.201 14.694 24339 24.521 14225 340.807 225.851 1.027.813Hububat 470 7000 - - - - 935 50100 58.505Yem 2200 1057 - 670 - - 8830 17100 29.857BitkileriBahçe 2587 3374,7 1578.12 3861 5516 3013 1580 4856,7 26.366,52Sebze 882,7 2421 2000 680,5 493 2000 3511 8917 20.905,2Bağ 2860 410 49.88 170 - 22 - 3000 6.511,88Çay - - 30000 17205 41458 - - - 88.663Zeytin 1440 800 - - - - - 2000 4.240Fındık 320 9 9000 23200 2670 1000 - 9,7 36.208,7Tarla 10002 3810 7750 8080 5000 2600 4870 6830 48.942ÜrünleriKaynak: İl Tarım MüdürlüğüH.2.1 Bitkisel Üretimİlimizde tür ve çeşit bazında oldukça geniş bitkisel üretim potansiyeli mevcuttur. Birçokbitkinin gen kaynağı olan ilimizde son yıllarda bu potansiyel değerlendirilerek yüksek verimlitohumluklar ve fidanlar getirilerek çiftçilerimize örnek bahçeler tesis edilmiştir. Kalite ve kantitenin artırılması ile pazarda aranan çeşitlerin üretimine öncelik verilmiş, bu arada yerliçeşitlerin de seleksiyonu için gerekli olan bakım, budama, aşılama ve gübreleme gibi kültürelişlemler örnek bahçelerde çiftçilere teşhir edilmiştir. Son yıllardaki bu çalışmalar verim vekaliteyi artırmıştır. ilimizde entansif (sermaye yoğun) tarım anlayışı son 7-8 yılda artışgöstermiştir. Bu hususta Tarım il Müdürlüğünce seracılık, alabalık yetiştiriciliği, tavukçuluk,besicilik, arıcılık ve ana arı üretimi, kivi, ceviz, Trabzon hurması, kapari gibi meyvelerle yonca,korunga, yem pancarı, fasulye ve mısır gibi bitkilerin ekim, dikim ve üretimlerinin artırılmasıiçin sınırlı kaynaklar seferber edilerek yüksek verimli hibrid tohumluklar, sertifikalı fidanlargetirilmiş ve çiftçilerimize dağıtımı yapılmıştır.167

Toplam kültür arazisinin % 17,01’i çayır (280.292 da), % 62,39’ u mera (1.027.823 da),% 3,55’i hububat (58.505 da), % 1,82' i yem bitkileri (29.857 da) , % 1,60’ı bahçe (26.366,52da) , % 1,27’si sebze ( 20.905,2 da), % 0,4’ ü bağ (6.511,88 da) , % 5,38’i çay (88.663,182 da), % 0.26’sı zeytin (4.240 da) ve % 2,19’u fındık (36.208,7 da) ve % 2,97’ si tarla ürünleri(48.942 da), % 1,11’ i vasıfsız çayırlar (18.295,518 da) ve % 0,05’ i nadas (720 da) alanlarıdır.K ültür Arazisi D ağ ılım ı62,39%17,01%5,38%3,55%0,05%1,60%2,19%2,97%1,11%0,26%1,27%Çayır Mera 0,40% HububatY e m B itk ile ri Bahçe SebzeBağ Çay ZeytinF ındık Tarla Ürünleri Vasıfsız ÇayırlarNadas AlanıGrafik H.4. İlimiz Kültür Arazisi Dağılımı1,82%Tablo H.2. İlimiz Kültür Arazisi DağılımıKÜLTÜR ARAZİSİDEKARÇayır 280.292Mera 1.027.823Hububat 58.505Yem Bitkileri 29.857Bahçe 26.366,52Sebze 20.905,2Bağ 6.511,88Çay 88.663,182Zeytin 4.240Fındık 36.208,7Tarla Ürünleri 48.942Vasıfsız Çayırlar 18.295,518Nadas Alanları 720TOPLAM 1.647.330Kaynak: İl Tarım Müdürlüğüİlimizde 2002 yılı itibarıyla meyve üretimi toplam 28.436,5 tondur. Endüstribitkilerinden yaş çay üretimi 67.936,416 ton, kuru çay üretimi 11.092,522 ton, tütün üretimi35,5 ton, turunçgil üretimi 1129 ton, hububat üretimi 25.113,5 ton, yem bitkileri üretimi220.313,855 ton, sebze ürünleri üretimi 12.691,94 ve önemli tarla ürünleri üretimi 23.078,8tondur.168

H.2.1.1. Tarla BitkileriH.2.1.1.1.BuğdaygillerTablo H.3. İlimiz Merkez ve İlçelerinin Hububat Ürünleri Verim ve Üretim DurumuİLÇELER BUĞDAY ARPA ÇAVDAR ÇELTİK MISIR PİRİNÇAlan(Da)Üret.(ton)Alan(Da)Üret.(ton)Alan(Da)Üret.(ton)Alan(Da)Üret.(ton)Alan(Da)Üret.(ton)Üret.(ton)MERKEZ 400 75 70 10,5 - - - - 4000 1300 -ARDANUÇ 4500 675 2500 415 - - - - 1050 262,5 -ARHAVİ - - - - - - - - 6440 2100 -BORÇKA - - - - - - - - 7000 2450 -HOPA - - - - - - - - 5000 150 -MURGUL - - - - - - - - 2000 500 -ŞAVŞAT 570 96,9 365 51,1 - - - - 1250 437,5 -YUSUFELİ 34000 6800 14500 2900 150 20 1450 435 1230 365 385TOPLAM 39470 7646,9 17435 3376,6 150 20 1450 435 27970 7565 385Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüH.2.1.1.2.Baklagillerİlimizde konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.H.2.1.1.3. Yem Bitkileri2000/467 sayılı hayvancılığın desteklenmesi hakkındaki Bakanlar Kurulu kararı gereğiilimiz merkez ve bağlı ilçelerinde yürütülmekte olan yem bitkileri üretimini geliştirme vedestekleme projesi kapsamında 4 ilçede 42 adet çiftçiye proje yapılmış; 601,59 da alandatoplam 24.813.602.051.- TL. Yem bitkileri destekleme ödemesi yapılmıştır. 2002 yılındaArdanuç ilçemizde 351,8 ton mısır silajı yapılmış olup; yem bitkileri ekilişlerinin 2003 yılında% 10- 15 arttırılması hedeflenmiştir. bu doğrultuda yayım ve proje çalışmalarına başlanmıştır.ÇAYIR- MERA, YEM BİTKİLERİ PROJESİ: 1994 yılından itibaren uygulanan buproje ile 4 ilçemizdeki 9 köyde çalışmalar devam etmektedir. Bu projenin uygulandığı yerlerde2002 yılı sonu itibariyle 5 adet sıvat yapılmıştır. Proje kapsamında 2002 yılında yonca üretiminigeliştirmede 342 da (%114’lük gerçekleşme), korunga üretimini geliştirmede 308 da ( %102’lik gerçekleşme) , fiğ üretimini geliştirmede 25 da ( % 25’lik gerçekleşme) , silajlık mısırüretimini geliştirmede 247 da ( % 98’lik gerçekleşme) alanda üretim yapılmış olup; il genelindetoplam 351,8 ton ( % 70,4’lük gerçekleşme) silaj üretimi gerçekleşmiştir.H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkilerİlimizde konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.169

H.2.1.2.Bahçe BitkileriH.2.1.2.1. Meyve ÜretimiTablo H.4. İlimiz Yumuşak Çekirdekli ve Üzümsü Meyve ÜretimiİLÇELER ARMUT AYVA ELMAAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 19200 2700 576 9000 200 216 24300 6600 486ARDANUÇ 7600 3600 266 2300 3250 69 10000 10250 350ARHAVİ 8000 739 320 200 70 2 11662 1203 466BORÇKA 8579 1649 737 639 219 62,6 17288 2604 1383HOPA 10000 2000 200 300 50 12 8000 2000 280MURGUL 3000 300 60 800 150 8 5120 325 60,4ŞAVŞAT 45000 3700 585 14000 500 84 84000 26000 840YUSUFELİ 10000 3600 300 7200 5900 129,6 32000 4000 1072TOPLAM 111379 18288 3044 34439 10339 583,2 192370 52982 4937,4* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.5. İlimiz Yumuşak Çekirdekli ve Üzümsü Meyve ÜretimiİLÇELERDUT İNCİR TRABZON HURMASIAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 12600 970 1318,6 9700 -- 87 4900 117 102,9ARDANUÇ 3550 2700 106,5 -- -- -- 2300 1000 80,5ARHAVİ 240 50 9,6 1526 135 30 2036 350 71BORÇKA 2020 220 30 3000 174 60 305 35 7HOPA 1000 200 20 2500 500 25 1800 200 81MURGUL 350 121 3,5 200 19 3,2 250 60 5ŞAVŞAT 15500 9000 620 -- -- -- -- -- --YUSUFELİ 16500 5000 495 5600 650 56 1700 150 32,3TOPLAM 51760 16261 1423,2 22526 1478 261,2 13291 1912 379,7* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım Müdürlüğü170

Tablo H.6. İlimiz Yumuşak Çekirdekli ve Üzümsü Meyve ÜretimiİLÇELER ÜZÜM NAR KİVİAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 2800 60 1756 3275 63 62 -- -- --ARDANUÇ 390 20 195 2150 660 43 -- -- --ARHAVİ 49,88 -- 26,19 -- -- -- 20000 7500 20BORÇKA 170 -- 187 -- -- -- 1400 600 33,6HOPA 50 -- 350 -- -- -- 3000 2000 150MURGUL 20 2 6 -- -- -- -- 250 --ŞAVŞAT 2 2 48 -- -- -- -- -- --YUSUFELİ 3000 -- 3960 3600 1000 136,8 -- -- --TOPLAM 6481,88 84 6528,19 9025 1723 241,8 24400 10350 203,6* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.7. İlimiz Sert Çekirdekli Meyve ÜretimiİLÇELER MUŞMULA YENİDÜNYA ZERDALİAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ -- -- -- 180 -- 1,3 1700 -- 25,5ARDANUÇ -- -- -- -- -- -- -- -- --ARHAVİ -- -- -- -- -- -- -- -- --BORÇKA -- -- -- -- -- -- -- -- --HOPA 170 30 3,4 400 100 10 -- -- --MURGUL -- -- -- -- -- -- -- -- --ŞAVŞAT -- -- -- -- -- -- -- -- --YUSUFELİ 3000 150 30 -- -- -- 300 -- 2,4TOPLAM 3170 180 33,4 5180 100 11,3 2000 -- 27,9* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım Müdürlüğü171

Tablo H.8. İlimiz Sert Çekirdekli Meyve ÜretimiİLÇELERERİK KAYISI KİRAZAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 16000 300 240 6000 2210 90 17950 750 215ARDANUÇ 5400 4200 172.8 -- -- -- 3750 2450 101,2ARHAVİ 700 96 21 -- -- -- 1000 203 35BORÇKA 1590 268 71 -- -- -- 1096 113 43HOPA 4500 300 160 -- -- -- 1200 400 48MURGUL 2300 300 20,7 -- -- -- 800 400 8,8ŞAVŞAT 24500 810 147 -- -- -- 69200 26610 1660YUSUFELİ 10500 1400 262,5 10200 900 159,12 14700 1100 661,5TOPLAM 65490 7674 1095 16200 3110 249,12 109696 33025 2772,5* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.9. İlimiz Sert Çekirdekli Meyve ÜretimiİLÇELER ŞEFTALİ VİŞNE KIZILCIKAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 11500 270 195,5 3500 20 26,3 4900 -- 34,3ARDANUÇ 4200 1600 147 -- -- -- 7650 600 76,05ARHAVİ -- -- -- -- -- -- -- -- --BORÇKA 533 110 26 -- -- -- -- -- --HOPA 300 50 6 -- -- -- -- -- --MURGUL 35 60 0,17 30 50 0,15 -- -- --ŞAVŞAT 6500 1710 39 8500 3000 34 12000 6000 96YUSUFELİ 14500 3100 319 7500 2200 150 12500 2000 125TOPLAM 37568 6900 732,67 19530 5270 214,5 36750 8900 331,8* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım MüdürlüğüZEYTİN ÜRETİMİ:Merkez: Meyve Veren Ağaç: 55200 Meyve Vermeyen Ağaç: 880 Sofra:500 Yağ:52Ardanuç: Meyve Veren Ağaç: 4900 Meyve Vermeyen Ağaç: 3000 Sofra:50 Yağ:8Yusufeli: Meyve Veren Ağaç: 83000 Meyve Vermeyen Ağaç: 19750 Sofra:370 Yağ:30Toplam: Meyve Veren Ağaç: 143100 Meyve Vermeyen Ağaç: 23630 Sofra:920 Yağ:90172

Tablo H.10. İlimiz Sert Kabuklu Meyve ÜretimiİLÇELER CEVİZ FINDIK KESTANEAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 7200 350 43 22600 -- 27,1 5600 70 44,8ARDANUÇ 10200 4986 306 540 -- 1,08 -- -- --ARHAVİ 3320 350 33,2 361179 -- 900 400 -- 12BORÇKA 7031 90 421 1695000 32996 3250 2540 120 27HOPA 3200 300 160 160000 -- 480 2400 100 96MURGUL 2200 310 33 200500 20500 200,5 -- -- --ŞAVŞAT 44000 34530 440 -- -- -- -- -- --YUSUFELİ 20000 3000 350 3700 1000 7,4 -- -- --TOPLAM 97151 43916 1786,2 2443519 54496 4866,08 10940 290 179,8* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.11. İlimiz Turunçgil Meyve ÜretimiİLÇELER MANDALİNA LİMON PORTAKALAĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)AĞAÇ SAYISI Üretim(Ton)* * ** * ** * *MERKEZ 400 20 40 -- -- -- -- -- --ARDANUÇ -- -- -- -- -- -- -- -- --ARHAVİ 14000 2000 140 950 200 7,6 5000 500 50BORÇKA -- -- -- -- -- -- -- -- --HOPA 35000 5000 600 900 200 7 10000 500 285MURGUL -- -- -- -- -- -- -- -- --ŞAVŞAT -- -- -- -- -- -- -- -- --YUSUFELİ -- -- -- -- -- -- -- -- --TOPLAM 49400 7020 780 1850 400 14,6 15000 1000 335* Meyve Veren Ağaç * * Meyve Vermeyen AğaçKaynak: İl Tarım Müdürlüğü173

H.2.1.2.2. Sebze ÜretimiTablo H.12. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER HIYAR PATLICAN DOMATES BİBER(DOLMALIK)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 43 38,7 13 13 170 163,2 27 4,9ARDANUÇ 224 190,4 43 34,4 600 600 108 70,2ARHAVİ 10 30 5 3 5 20 25 7BORÇKA 120 480 - - 10 40 30 6HOPA 40 10 30 7,5 50 15 4 8MURGUL 25 20 6 3,6 35 25 10 1ŞAVŞAT 412 103 - - 1020 332 100 20YUSUFELİ 1000 1050 120 126 1000 3780 200 42TOPLAM 1874 1922,1 222 187,5 2890 4952,7 540 159,1Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.13. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER SOĞAN(TAZE)LAHANA(BEYAZ)MARUL(GÖBEKLİ)ISPANAKAlan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 30 12,9 80 56 1 0,3 14 9,8ARDANUÇ 79 47,4 8 6 18,5 27,75 1,6 1,28ARHAVİ 5 3,5 - - - - - -BORÇKA 20 20 - - - - 15 3HOPA 70 17,5 - - - - 4 10MURGUL 20 3 - - 2 0,5 0,4 1,25ŞAVŞAT 176 70,5 706 212 - - - -YUSUFELİ 80 33,6 157 210 30 7,35 30 40TOPLAM 1191 208,4 951 484 51,5 35,9 101 65,33Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü174

Tablo H.14. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER MAYDANOZ FASULYE(TAZE)BALKABAĞI LAHANA(KARA)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 57 5,1 170 59,5 12 9,6 60 6ARDANUÇ 8 4 1250 950 40 32 0,2 0,14ARHAVİ 5 0,45 80 35 - - 800 80BORÇKA - - 120 100 8 40 225 45HOPA 4 0,4 350 140 100 30 600 180MURGUL 0,1 0,3 300 30 3,5 1,75 17 5,7ŞAVŞAT - - 546 164 100 30 - -YUSUFELİ 40 4,2 500 1900 40 33,6 60 336TOPLAM 114,1 14,45 7816 3378,5 303,5 176,95 1762,2 350,44Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.15. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER MARUL(KIVIRCIK)PIRASA PAZI BAKLAAlan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 30 4,5 10 1,37 - - - -ARDANUÇ 3 4,5 - - - - - -ARHAVİ 20 4 - - - - - -BORÇKA 5 0,5 - - - - - -HOPA 60 12 70 14 140 2,8 - -MURGUL 1 0,2 - - - - - -ŞAVŞAT - - - - - - - -YUSUFELİ 60 33,6 - - 20 21 60 35TOPLAM 179 59,3 80 15,37 160 23,8 60 35Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü175

Tablo H.16. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER BEZELYE BARBUNYA KAVUN KARPUZAlan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 20 2,4 70 11,2 - - - -ARDANUÇ - - - - 0,7 0,56 0,8 0,72ARHAVİ - - - - - - - -BORÇKA 20 6 66 19,8 - - - -HOPA - - - - - - - -MURGUL 5 0,5 - - - - - -ŞAVŞAT - - 213 64 - - - -YUSUFELİ 5 0,7 500 70 60 63 40 42TOPLAM 50 9,6 849 165 60,7 63,56 40,8 42,72Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.17. İlimiz Sebze Ürünleri Üretim DurumuİLÇELER SAKIZKABAĞIBİBER(SİVRİ)SARIMSAK(TAZE)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)Alan(Da)Üretim(ton)MERKEZ 17 15,3 53 6,4 - -ARDANUÇ - - 46 27,6 - -ARHAVİ - - 30 10 - -BORÇKA - - 10 3 10 2,5HOPA 50 20 40 8 - -MURGUL 3,5 1,75 10 1 - -ŞAVŞAT 153 46 85 17 - -YUSUFELİ 44 52,5 20 2,8 5 2,1TOPLAM 267,5 135,55 294 75,8 15 4,6Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü176

H.2.1.2.3. Süs Bitkileriİlimizde konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.H.2.2.Hayvansal ÜretimTablo H.18. İlimiz 2005 Yılı İtibarıyla Hayvan MevcutlarıİLÇE ADI BÜYÜKBAŞ KÜÇÜKBAŞ KANATLISığır Buzağı Manda Toplam Koyun Keçi ToplamDanaMERKEZ 5700 800 - 6500 6200 1550 7750 750ARDANUÇ 7143 3700 - 10843 36827 2328 39155 3500ARHAVİ 1000 450 - 1450 250 1000 1250 150BORÇKA 4700 1932 - 6632 1845 1205 3050 3110HOPA 2100 500 - 2600 2500 300 2800 250MURGUL 1225 750 2 1977 300 700 1000 1100ŞAVŞAT 15521 6600 4 22125 18350 75 18425 3500YUSUFELİ 9020 3730 - 12750 6825 6900 13725 5720TOPLAM 46409 18462 6 64877 73097 14058 87155 17480Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTablo H.19. İlimiz Hayvansal Üretim MiktarlarıCinsiEtSütPeynirYağYapağı ve TiftikDeriYumurtaKaynak: İl Tarım MüdürlüğüÜretim Miktarı463 Ton28.640 Ton1.470 Ton1.490 Ton47 Ton7.215 Ad.1.397.108 Ad.H.2.2.1. Büyükbaş HayvancılıkH.2.2.2. Küçükbaş HayvancılıkH.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi )İlimizdeki Büyükbaş, Küçükbaş ve Kümes Hayvancılıkları Yetiştiriciliği ve HayvansalÜretimleri İle İlgili Ayrıntılı Bilgi H.2.2 Hayvansal Üretim Başlığı Altında Tablo H.18. veTablo H.19.’da verilmiştir.177

H.2.2.4 Su ÜrünleriKaradeniz sahil kesiminde bulunan Arhavi ve Hopa ilçelerimizde balıkçılık önemlibir geçim kaynağıdır. Yıllar itibariyle denizlerden elde edilen su ürünleri miktarı aşağıdakitabloda verilmiştir.Tablo H.20. İlimiz Su Ürünleri Miktarları (Kg)Ürün Cinsi 2001 2002 2003 2004 2005*Hamsi 336.500 9.015.500 1.986.600 613.350 248.000İzmarit 2.000 1.500 5.880 2.750 17.000Mezgit 121.800 199.450 66.950 31.250 6.750Barbunya 500 6.500 280 4.400 0Zargana 3.700 7.600 2.450 3.000 0Çinekop 9.100 500 550 0 0Kefal 16.000 7.500 0 0 0İstavrit 11.050 30.500 9.880 29.490 0Levrek 50 100 0 0 0Palamut 850 500 75.500 6.000 0Toplam 503.851 9.272.152 2.150.093 692.244 271.750* 2005 yılı verileri ilk üç aylık döneme aittir.Kaynak: İl Tarım Müdürlüğüİlimizde faal durumda toplam 25 adet alabalık üretim çiftliği bulunmakta olupbunların yıllık üretim kapasiteleri 414 ton’dur. Pazarlama sorunu ve girdi teminindekigüçlükler nedeniyle bu işletmelerimiz tam kapasite çalışamamaktadır. Halen faal olan 25işletmenin 2005 yılı üretim miktarı 404 ton’dur.Artvin İlinde su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır.Mevcut kaynak suları, Çoruh Nehrini besleyen Barhal Çayı, Şavşat Suyu ve bu dereleribesleyen irili ufaklı kaliteli ve yeterli akarsular tatlı su balıkçılığının geliştirilmesinde olumluetki yapmaktadır. Ayrıca Çoruh Nehri üzerinde şu anda yapımı devam eden ve yapılacakolan barajların tamamlanması da kafes balıkçılığı için iyi bir potansiyel doğuracaktır.Artvin İlinin bütün İlçelerinde alabalık üretim tesisleri bulunmaktadır. 2005 yılıitibariyle Bakanlıkça onaylı 25 adet tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin kapasiteleri 417 ton/yılolup üretim 404 ton/yıldır.178

Tablo H.21. İlimizde Yıllar İtibariyle Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen SuÜrünleri ÜretimiYıllar Avcılık Yoluyla Elde EdilenÜretim (Ton/ Yıl)Yetiştiricilik Yoluyla Elde EdilenÜretim (Ton/ Yıl)2001 503 4752002 9.272 2792003 2.150 3152004 692 3202005 * 404* Yılsonu itibariyle rakam kesinleşmediğinden boş bırakılmıştır.Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüYukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi avcılık yoluyla yapılan üretimde sürekli birdalgalanma mevcut olup yetiştiricilik yoluyla elde edilen üretimde bir artış gözlenmektedir.Son yıllardaki üretim artışının bir nedeni de üretime yapılan desteklemeler olmuştur. Üreticialdığı bu desteği tesise harcayarak işletme giderleri için daha az para harcamış ve tamkapasiteyle üretim gerçekleştirmiştir.Tablo H.22. İlimizde Yıllar İtibariyle Yapılan Destekleme Miktarları ( YTL )2003 2004 2005Su Ürünleri Desteklemesi 18.709 62.280 183.600Yavru Balık Desteklemesi - - 64.800TOPLAM 18.709 62.820 248.400Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü2005 yılı rakamları itibariyle İlimizde su ürünleri avcılığı yapan ruhsatlı gerçek kişisayısı 894 ve tekne sayısı 217 adet olup Karadeniz açıklarında avlanmaktadırlar. İlimizde 2adet Su Ürünleri Kooperatifi bulunmakta olup bunların üye sayısı 229 dur. Mevcutkooperatifler ve üyeleri deniz balıkçılığı üzerine faaliyet göstermektedir. İç sulardayetiştiricilik yoluyla üretim yapan üreticiler herhangi bir yapı altında bir araya gelmemiştir.Ancak İl Tarım Müdürlüğümüz üreticilerle bire bir görüşerek birlik çatısı altında toplanmakonusunda çalışmalarını sürdürmektedir.İlimizde iç sularında ticari anlamda su ürünleri avcılığı yapılmamaktadır.İlimiz su ürünleri yetiştiriciliği açısından çok büyük potansiyellere sahiptir. Bunlarınen başında kirlenme unsurunun olmadığı temiz akarsular ve kaynak suları yer almaktadır.Ayrıca ilimizde yapılan barajlarda 85.487da yüzey alanıyla geleceğe yönelik büyük birüretim potansiyelini bünyesinde barındırmaktadır. Bu da ilimizde olmayan kafes balıkçılığıüretiminin bundan sonraki yıllarda gerçekleşebileceğini göstermektedir.179

Su Ürünlerinde Darboğazlar:Arazi Şartlarıİlde su ürünleri üretimine uygun çok sayıda su kaynağı olmasına rağmen, arazilerin küçük veeğimli olması nedeniyle mevcut su kaynakları rantabıl kullanılamamaktadır. Bu nedenle sukaynaklarının iyi bir şekilde taramasının yapılarak yetiştiricilik için en uygun arazilerin tespitedilmesi gerekmektedir.Pazarlama sorunuİlimizde yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünlerinin büyük bir çoğunluğu iliçerisinde tüketilmekte, büyük çaplı işletmeler ise ürünlerini, kendi imkânlarıylaoluşturdukları çevre illerdeki pazarlarda tüketmektedir. Üretilen ürününün hemen hepsiişlenmeden pazara sunulmaktadır. Bunun nedenlerinden bir tanesi de işleme tesisi kurmayadeğer üretim potansiyelinin bulunmamasıdır. İl’de üretilen tatlı su ve deniz ürünlerinibüyük pazarlara ulaştırmak için gerekli soğuk hava depolama sistemine sahip araçlar mevcutdeğildir. Ayrıca büyük pazarlara uzaklık taşıma maliyetini artırmakta, buda üreticinin rekabetgücünü kırmaktadır.Ucuz yem sorunuTatlı su balıkçılığında önemli problemlerden biri ucuz yem temin edilmesidir.Veri eksikliğinin yarattığı sorunlarDeniz ürünleri üretimi konusunda sağlıklı verilerin bulunmayışı potansiyelin ve sorunlarınbelirlenmesini engellemektedir.Kısa Orta ve Uzun Vadede Yapılacak ÇalışmalarSu Ürünleri Üretiminde Verimliliği Arttırma StratejileriBalık üretiminde kullanılan yem maliyetlerinin düşürülmesiYerüstü ve yer altı su kaynaklarının su ürünleri üretiminde optimum kullanımının sağlanmasıÜretim maliyetlerinin düşürülmesiSu ürünleri kooperatiflerinin ve üretici birliklerinin kurulmasıPazarlama koşullarının iyileştirmesi ve yeni pazarlama alanlarının açılmasıŞoklama ve depolama şartlarının sağlanması180

Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Proje ÖnerileriBalık yemi üretimi tesislerinin kurulmasıMevcut tesislerin tam kapasite ile üretim yapmalarının sağlanmasıYapılmakta olan barajlar ile oluşacak baraj göletlerinde kafes balıkçılığının geliştirilmesiyönünde çalışmalar yapılması, su ürünleri kooperatifi kurulmasının teşvik edilmesiYine yapılan bu barajların balıklandırılmasının yapılarak avcılığa açılması yoluyla ülkeekonomisine katkısı artacaktır.İlimiz coğrafyası ve kirlenme göz önüne alındığında, organik su ürünleri yetiştiriciliğine çokuygun olup bu yönde projeler gerçekleştirebilir.Tablo H.23. İlimizde bulunan Kültür Balıkçılığı Üretim TesisleriTesisin Adı Tesis Sahibi Adres BalıkTürüProje(Kapasite)Üretim(Ton)Kameni * Tuncer MERTTÜRK Düz Köy-Borçka G-A 10 20Pınarlı * Cahit DURAK Pınarlı Köyü-Şavşat G-A 10 5İhtiyaroğlu* Muammer İHTİYAROĞLU Küplüce Köyü-Yusufeli G-A 10 10Taşlıca * O.Nuri ÖMEROĞLU Taşlıca Köyü G-A 13 13Papila -2 * Ay-Pa Makina Ortacalar Köyü-Arhavi G-A 125 125Maviay * Bekir HACIİBRAHİMOĞLU Düz Köy-Borçka G-A 59 45Karçal * Cengiz ÖZDEMİR Alabalık Köyü G-A 40 40Çağlayan -1* Hayrettin EMİNOĞLU Çağlayan Köyü-Borçka G-A 10 10Çağlayan -2* Hayrettin EMİNOĞLU Akantaş Köyü-Murgul G-A 15 15Gültekin * Fatih GÜLTEKİN Varlık Köyü G-A 10 10Papila -1 * Ay-Pa Makina Esenkıyı Köyü-Hopa G-A 20 20Pınar * İsa ERKAN Kavak Köyü-Arhavi G-A 30 30Sidere * Günay VURAL Derecik Köyü-Arhavi G-A 3 3Kurt * Hasan KURT Bostancı Köyü-Yusufeli G-A 20 20Ykr. Maden* Mehmet YARIM Yukarı Maden Köyü G-A 9 9Dereboyu * Şahamettin ASLANER Dere Mah. G-A 3 3Gezer * İbrahim GEZER Kaynarca Köyü-Borçka G-A 3 3Küçük * A.Kemal KÜÇÜK Esenkıyı Köyü-Hopa G-A 3 2Balta * Fethi BALTA Yüncüler Köyü-Yusufeli G-A 3 3Şabanoğlu * Erol ŞABANOĞLU Damar-Murgul G-A 3 3Laşet * Metecem ÇELİK Kocabey Köyü-Şavşat G-A 3 3Kaçmaz * Mehmet KAÇMAZ Tekkale Köyü-Yusufeli G-A 3 3Soysal * Necmi SOYSAL Dere Mah. G-A 3 3Beşli * Asım BEŞLİ Değirmendere Mah-Hopa G-A 3 3Cengiz * Hasan CENGİZ Kavak Köyü-Arhavi G-A 3 3* Alabalık Tesisi / G-A Gökkuşağı AlabalığıKaynak: İl Tarım Müdürlüğü181

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığıİlimizde Kürk Hayvancılığı Yapan İşletme Bulunmamaktadır.H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliğiİlimizin coğrafi yapısı ve ikliminin arıcılığa son derece müsait olması veçiftçilerimizin arıcılık bilgisi, ilimizde arıcılığı önemli bir uğraş alanı haline getirmiştir.Özellikle bal ve bal mumu üretimi yıllardan beri yapılmakta iken, son yıllarda ana arı ve arısütü üretimi de çiftçilerimize gelir kaynağı olmuştur.İlimizde Arı Yetiştiricileri Birliği kurulmuş ve faaliyetine devam etmektedir. Birliğin419 üyesi bulunmaktadır.İlimizde bal eylem planı çerçevesinde 382 işletme kayıt altına alınmış olup buişletmelerde toplam 15832 arı kolonisi mevcuttur. Yılda yaklaşık 10 kg ortalama bal verimihesap edildiğinde 15.832.000 kg bal elde edilmektedir. Arıcılık faaliyetleri sonucu üretilenbalın ilimiz ekonomisine katkısı yaklaşık 9.000.000 YTL, ana arı üretiminin katkısı 233.064YTL’dir.İlimiz Borçka İlçesi Camili Bölgesi Kafkas Arı ırkının saf olarak bulunduğundandolayı Bakanlığımızca izole bölge ilan edilmiş olup bu bölgeye arı giriş çıkışı yasaklanmıştır.Bu izole bölgenin korunması ve İlimizdeki Kafkas ırkı koloni varlığının daha da arttırılmasıamacıyla 1.250 adet ana arı dağıtımı yapılacaktırİlimizde ipekböcekçiliği üretimi yoktur.H.3. Organik Tarımİlimizde zirai ilaç ve kimyevi gübre kullanımı son derece düşüktür. İlimiz bu özelliğiitibariyle organik tarıma uygundur. Bu amaçla İlimiz çiftçileri İl Tarım Müdürlüğümüztarafından yönlendirilerek Aslantürk A.Ş. ile sözleşme imzalayarak Ecocert Kontrol veSertifikasyon kuruluşunun kontrolünde organik üretime başlamışlardır.Tablo H.24. İlimizde Yapılan Organik Tarım ÜretimleriÜrün Cinsi İlçesi Yetiştirici Sayısı Toplam Alan(da)Tahmini Üretim(Ton)Fındık Borçka 151 6.932 450Bal Borçka 5 - 3Çeltik Yusufeli 12 34 16Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü182

H.4.Tarımsal İşletmelerH.4.1. Kamu İşletmeleriİlimizde konu ile ilgili Kamu İşletmeleri bulunmamaktadır.H.4.2. Özel İşletmelerİlimizde konu ile ilgili Özel İşletmeler bulunmamaktadır.H.5. Tarımsal FaaliyetlerH.5.1. Pestisit KullanımıTablo H.25. İlimizde Kullanılan Pestisitlerin Cins ve MiktarlarıİLACIN CİNSİ Kg LitreFUNGUSİTLER 1588 101İNSEKTİSİTLER 517 760AKARİSİT - 12MOLLUSİSİT 38 -HERBİSİT - 905YAĞLAR - 119FUMİGANTLAR - -NEMATİSİTLER - -RODENDİSİTLER 2 -TOPLAM 2147 kg 1897 ltKaynak: İl Tarım Müdürlüğüİlimizin 212.825 da olan bitkisel üretim alanlarında kullanılması gereken ilaç miktarı66.6 ton-lt'dir. Kullanılan pestisit miktarı, kullanılması gereken ilaç miktarının % 7'si (4.044kg) kadardır.Toprak mikroorganizmaları çok yararlı işler görürler. Hatta toprakta birikenpestisitleri bile parçalarlar. Yoğun pestisit birikimleri , bu mikroorganizmaların faaliyetlerinisekteye uğratır..İlimizde faaliyet gösteren 9 zirai ilaç bayii ile 2 tarım kredi kooperatifinde bulunanmesul kişiler yılda iki defa eğitimden geçirilmekte ve bu yerler düzenli olarakdenetlenmektedir. Çiftçilerimizin, sirküler mektup, çiftçi mektubu ve çiftçi toplantılarıvasıtasıyla bilgilendirilmelerine ağırlık verilmektedir.183

H.5.2. Gübre KullanımıTablo H.26. İlimizde 2005 Yılı İlk Altı Aylık Dönemde Kullanılan Kimyevi Gübre MiktarıGÜBRE CİNSİMİKTAR (TON)A.Nitrat(%26) 467000CAN 424000A.Sülfat(%21) 272050TSP 17950Kompoze(20–20–0) 15450Kompoze(25–5–10) 6240150Kompoze(15–15–15) 52600ÜRE 0800DAP 3700Organik Gübre 80000TOPLAM 7.573.7Kaynak: İl Tarım MüdürlüğüTabloda cins ve miktarları gösterilen gübrelerin büyük bir kısmı çay, kalan ise çeşitlisebze ve tarla bitkileri yetiştiriciliği alanında kullanılmaktadır. Nasıl ve ne kadar kullanılmasıgerektiği konularında vatandaşlar bilgilendirilmektedir.Topraktaki birikim miktarları ve Çevreye olan etkilerinin tespiti için konuyla ilgilieğitim almış personel, alet ve ekipman olmadığından ayrıntılı bilgi verilememektedir. Ancakaşırı azotlu gübre kullanımından dolayı toprakta biriken nitrat yağışlarla ve taban suyununhareketiyle yeraltı sularına karışarak su kirliliğine sebep olmaktadır. Bu nedenle kimyasalgübrelerin çevreye vermiş olduğu zararların incelenmesi maksadıyla İl Tarım ve İlçe TarımMüdürlüklerimizin oluşturduğu ekiplerce 22 istasyonda nitrat ölçümü yapılmakta vegenellikle sonuçlar 1,5-2,5 ppm aralığında çıkmaktadır(Ardanuç, Şavşat, Yusufeli ilçelerinde1,5-2 ve Hopa, Arhavi, Borçka, Murgul ilçelerinde 2-2,5).Bu konuda çiftçilerimize özellikle azotlu gübrelerin kullanımında kullanılacak bitkitürü için bitkinin ihtiyaç duyduğu zamanda ve yeteri miktarda gübre kullanmaları gerektiğianlatılmaktadır.H.5.3. Toprak Kullanımıİlimizde konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.184

(I). MADENCİLİKI.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine TabiOlan Doğal MalzemelerI.1.1. Sanayi MadenleriI.1.2. Metalik MadenlerI.1.3. Enerji MadenleriI.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal MalzemelerI.2.I.3.I.4.I.5.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin ÖzellikleriCevher ZenginleştirmeMadencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine EtkileriMadencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla YapılanRehabilitasyon Çalışmalarıİlimizdeki Sanayi, Metalik, Enerji Madenleri ve Taş Ocakları Nizamnamesine TabiOlan Doğal Malzemelerle, Madencilik Faaliyetleri İle İlgili Ayrıntılı Bilgi B. DoğalKaynaklar Başlığı Altında B.5.1-B.5.2-B.5.3-B.5.4 Bölümlerinde Verilmiştir.185

(J). ENERJİJ.1. Birincil Enerji KaynaklarıJ.1.1. Taş KömürüJ.1.2. LinyitJ.1.3. AsfaltitJ.1.4. Bitümlü ŞistJ.1.5. Ham PetrolJ.1.6. DoğalgazJ.1.7. Nükleer Kaynaklar ( Uranyum ve Toryum )J.1.8. OrmanJ.1.9. HidrolikJ.1.10. JeotermalJ.1.11. GüneşJ.1.13. Biokütleİlimizdeki Birincil Enerji Kaynakları İle İlgili Ayrıntılı Bilgi B. Doğal KaynaklarBaşlığı Altında Verilmiştir.J.2. İkincil Enerji KaynaklarıJ.2.1. Termik Enerjiİlimiz Hopa İlçesinde bulunan Hopa Termik SantralininKurulu Gücü : 2x25000 kwh : 50000 kwhYıllık Teorik Üretim : 438 000 000 kwhYıllık Pratik Üretim : 300 000 000 kwhKullandığı Enerji Kaynakları:- 6 Nolu Fueloil- Motorin- Sülfürik Asit- Sodyum Hidroksit- Hidrazin- Morfolin- Trisodyumfosfat186

J.2.2. Hidrolik Enerjiİlimizdeki Hidrolik Enerji Santralleri İle İlgili Ayrıntılı Bilgi B.1.2. Su Gücü ve B.4.4.Su Kaynakları Başlıkları Altında Verilmiştir.J.2.3. Nükleer Enerjiİlimizde Nükleer Enerji Santrali Bulunmamaktadır.J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimiİlimizde Konu İle İlgili Bir Çalışma Bulunmamaktadır.J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımıİlimizde Konu İle İlgili Bir Çalışma Bulunmamaktadır.J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar—Tasarrufla ilgili vatandaşları bilgilendirmek için afiş bastırılması ve asılması.—Köylerde 125 wat olan armatür sokak lambaları 2x11 wat olarak aynı aydınlık seviyesindedüşük güç kullanan armatür sokak lambaları ile değiştirilmesi.—Şehirlerde ve köylerde gereğinden fazla lüzumsuz yanan yerlerde yarı gece uygulamasıbaşlatılması—Yeni proje ve tesislerde hat kayıplarının en asgari seviyede olacak şekilde yapılması—Abone kablolarının uygun hale getirilmesi—Trafo güç tespitleri yeniden yapılarak düşük güçle çalışan trafoların değiştirilmesi.187

(K). SANAYİ VE TEKNOLOJİK.1. İl Sanayisinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen EtkenlerSanayi sektörü. Bir ilin ekonomik gelişmişliğinin önemli bir göstergesidir. Ülkekalkınmasında bölgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesi, mevcut kaynaklarınverimli kullanımı bunlara dayalı olarak küçük ve orta ölçekle sanayinin yurt sathındayaygınlaştırılması büyük önem arz etmektedir. Gerek il sanayisinin gerekse ülke sanayisiningelişmesine katkıda bulunarak küresel rekabet ortamı içerisinde sanayimizi hedeflediğimizyere ulaştırmaya çalışmak bunun içinde mevcut sanayi yapısının ortaya konması gelişmeimkân ve kabiliyetinin belirlenmesi, geleceğe yönelik yeni yatırım ve hedef stratejilerinbelirlenmesi gibi sebepler İl ekonomisinde sanayinin önemi ve sanayinin temel sebeplerinibelirlemektedir.Artvin de ekonomi; tarım ve hizmet sektörleri ile bir dereceye kadar da ticaretsektörüne dayalıdır. Sanayi sektörünün Artvin ekonomisine katkısı ise oldukça düşükseviyededir Sanayi sektörünün yeterince gelişmemesinin sebepleri arasında ilin konumu,tarım, hizmet ve ticaret sektörlerinden elde edilen sermaye birikiminin sanayi yatırımlarınayönlendirilmemesi sayılabilir.Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, başta hayvancılık sektörleri olmaküzere ilin doğal kaynak potansiyelini değerlendirmeye yönelik olarak faaliyet gösteren gıda,maden ve orman ürünleri sanayi ağırlıklı bir yapıya sahiptir.Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin temel özelliği ise küçük ve ortaölçekli işletmelerden oluşmasıdır. Bu özellikleri sebebiyle söz konusu işletmeler, sadece yerelpazarlara hitap edebilmekte, oldukça düşük istihdam sağlamaktadırlar. Ayrıca kapasite vekapasite kullanma oranlarının düşüklüğü, üretimin düşük olarak gerçekleşmesine, üretimdüşüklüğü ise düşük katma değer oluşmasına sebep olmaktadır. Yıllardır devam etmekte olanbu durum sonucu işletmelerin sermayeleri oldukça küçülmüş bulunmaktadır.Sanayi Kuruluşları kuruluş aşamalarında doğal kaynaklara yakınlık, ulaşım ve üretilenürünün pazarlaması gibi birçok etken göz önünde alınarak kuruluş yeri belirlenir. Artvin desanayi kuruluşları daha çok merkezi yerlerde kurulmuştur.Sanayinin sağlıklı olarak ve çevreye zarar vermeksizin gelişmesi açısından, KüçükSanayi Siteleri (KSS) Sanayi ve Ticaret Bakanlığımız, kredi ve proje destekleri yoluyla KSSyatırımcıların hizmetine sunmaya büyük gayret göstermektedir.Artvin’de herhangi bir Organize Sanayi Bölgesi mevcut değildir. Arhavi, Hopa,Borçka, Şavşat, ilçelerimizde KKS yapım çalışmaları İnşaat aşamasında olup çalışmalardevam etmektedir. Artvin Merkez ve Ardanuç İlçesinde ki KSS’ler yapımları tamamlanmışolup küçük sanayiciler faaliyetlerini sürdürmektedirler.188

K.2. Genel Anlamda Sanayi GruplandırılmasıK.3.Sanayinin İlçelere Göre DağılımıArtvin de sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmeler, ilin doğal kaynakpotansiyelini değerlendirmeye yönelik işletmeler olup,tarım ve hayvancılığa dayalı gıdasanayinde yoğunlaşmıştır. İlin doğal kaynak potansiyelini değerlendirmeye yönelik işletmelerise orman ürünleri sanayi ile madencilik sektöründe yer almaktadır.Artvin de sanayi işletmeleri merkez ilçede yoğunlaşmamış olup il geneline dağılmıştır.Sanayi tesisleri, Arhavi, Hopa, Borçka ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Merkez İlçede ise bir kamuyatırımı olan ve lif levha üreten Artvin Orman Ürünleri Sanayi’nin özelleştirilmesinden sonrakapanması üzerine herhangi bir sanayi tesisi kalmamıştır.K.4. Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları ve İstihdam DurumuTablo K.1. İlimizde Gıda Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmelerİşletme UnvanıÜretim Kapasitesi ( Ton/Yıl )Konusu Kurulu FiiliİstihdamArhavi Çay Fabrikası Çay 27.000 15.000 204Hopa Çay Fabrikası Çay 24.000 17.000 455Kemalpaşa Çay Fabrikası Çay 20.250 11.000 341Muratlı Çay FabrikasıÇay 54.750 13.300 219Barajlar nedeni ile üretimi durduruldu.Ofçaysan Arhavi Çay Fabrikası Çay 1.890 1.988 113Dosan Konservecilik Arhavi Çay Fab. Çay 7.200 7.200 84S.S 08 Nolu Hopa Tar. Kalkınma. Koop. Çay 300 214 23Cennet Çay Gıda San. Tic.Ltd. Şti. Çay 1.000 143.545 Kg/Yıl 32Serme Çay Gıda Tekstil San. ve Tic.Ltd Çay 604 63 000 17Özkök Gıda Pazarlama ve Dış Tic. Çay 345.6 461.211 15Toplam İstihdam 1503Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüTablo K.2. İlimizde Orman Ürünleri Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmelerİşletme UnvanıÜretim Kapasitesi ( M 3 /Yıl )Konusu Kurulu FiiliİstihdamSahara Ağaç Sanayi A.Ş /Şavşat Kereste 2.500 2.500 7Balcı Tarımsal Kalkınma Koop. /Borçka Ahşap 5.000 5.000 10Tepe Betopan Yapı Malz.San.Tic.A.Ş/Arhavi Y. Levha 27.000 21.000 12Toplam İstihdam 29Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü189

Tablo K.3. İlimizde Taş ve Toprağa Dayalı Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmelerİşletme UnvanıÜretim Konusu KapasitesiKurulu FiiliİstihdamMutom A.ŞDelikli Fab. Tuğlası 4.500.000 1.500.000İnşaat Tuğlası 600.000 60.00023Yılmazlar İnş. Teks. Maden Turizm.Gıda İth .İhrç. Ltd ŞtiHazır BetonMıcır322.50074.880-- 12Taş Tozu40.320 -Toplam İstihdam 35Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüTablo K.4. İlimizde bulunan Diğer İmalat Sanayi İşletmeleriİşletme UnvanıÜretimKapasitesiKonusu Kurulu FiiliİstihdamK.B.İ. A.Ş. Murgul İşletmeleri Bakır 55.000 31.418 250TEAŞ Hopa Termik Santrali Enerji 300.000.000 Kwh/Yıl - 29Arsan Arhavi Silah San.Tic.A.Ş Tabanca 18.720 Adet/Yıl 4.150 Adet/Yıl 36Toplam İstihdam 499Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüİSTİHDAMİktisadi faal nüfus, tarım ve hayvancılık sektöründe yoğunlaşmıştır ve iktisaden faalnüfusun yaklaşık % 72 gibi çok büyük bir çoğunluğu tarım ve hayvancılık sektöründe faaliyetgöstermektedir. İktisaden faal nüfusun yoğunlaştığı ikinci iş kolu, kamu işyerlerinin meydanagetirdiği toplum hizmetleri ve sosyal hizmetler sektörüdür.Tablo K.5. İlimizdeki İşyerleri ve İstihdam BilgileriİŞYERİİSTİHDAMKamu Özel Toplam Kadın Erkek Toplam20.318 16.394 36,712 7,830 28,882 36,712Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüKaynak: Türkiye İş Kurumu İl MüdürlüğüNot: Sanayi sektörlerinde çalışanların sayısı (10 kişi ve üzeri kamu ve özel sektör çalışanlarıkapsar)Sanayi işletmelerini gösteren tablolarda verilmiştir.190

K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji KullanımıArtvin’deki mevcut sanayi yatırımları, gıda ve orman ürünleri sanayi gibi, üretiminklasik teknolojilerle gerçekleştirildiği sektörlerde yer alan yatırımlar oldukları için, klasikteknolojiler yönünden herhangi bir yetersizlik söz konusu değildir. Günümüz teknolojileriyönünden ise söz konusu sektörlerde teknolojik yetersizlik söz konusudur. Gıda ve Ormanürünleri sektörlerinde faaliyet gösteren işletmeler, küçük ve orta ölçekli, büyük ölçüde yerelpiyasaya yönelik üretim yapan, sermayesi son derece kısıtlı işletmeler olduğundan,teknolojilerini yenileme gibi herhangi bir imkânları bulunmamaktadır. Ayrıca söz konusuişletmeler, mevsimlik olarak çalıştıkları veya fason üretim yaptıklarından, zaten yeniteknolojilere ihtiyaç duymamaktadırlar. Üretim teknolojisinin yetersiz olduğu bir başka sektörise madencilik sektörüdür. Sektördeki teknolojik eksiklik, üretilmekte olan cevherin çok eskimetotlarla ve yüksek enerji maliyetleri zenginleştirilmesi zorunluluğunu getirmektedir. Busebeple zenginleştirilen cevher, oldukça yüksek meblağlara mal olmaktadır.Tablo K.6. İlimizde Gıda Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler ve Tüketilen enerjiMiktarlarıİşletme UnvanıÜretimKonusuÜretimTeknolojisiTüketilen EnerjiKwh/YılArhavi Çay Fabrikası Çay 2.457.613lHopa Çay Fabrikası Çay 2.460.000Kemalpaşa Çay Fabrikası Çay 2.247.857Muratlı Çay Fabrikası Çay 1.182.200Ofçaysan Arhavi Çay Fabrikası Çay 1.225.860Dosan Konservecilik Arhavi Çay Fab. ÇayS.S 08 Nolu Hopa Tar. Kalkınma. Koop. Çay 85.881Cennet Çay Gıda Sanayi ve Tic.Ltd.Şti. Çay 712 000Serme Çay Gıda Tekstil San. Tic. Ltd Şti. Çay 120.000Özkök Gıda Pazarlama ve Dış Tic. Ltd. Şti. Çay 71.240Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüTablo K.7. İlimizde Orman Ürünleri Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler ve TüketilenEnerji Miktarlarıİşletme UnvanıÜretimKonusuÜretimTeknolojisiTüketilen EnerjiKwh/YılSahara Ağaç Sanayi A.Ş /Şavşat Kereste 2.457.613Balcı Tarımsal Kalkınma Koop./Borçka Ahşap 2.460.000Tepe Betopan Yapı Malz. San. Tic. A.Ş Y. Levha 2.247.857Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüTablo K.8. İlimizde bulunan Diğer İmalat Sanayileri ve Tüketilen Enerji Miktarlarıİşletme UnvanıÜretimKonusuÜretimTeknolojisiTüketilen EnerjiKwh/YılK.B.İ. A.Ş Murgul İşletmeleri Bakır 36.425.452TEAŞ Hopa Termik Santralı Enerji -Arsan Arhavi Silah Fabrikası Tabanca 110.000Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü191

Tablo K.9. İlimizde Taş ve Toprağa Dayalı Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler veTüketilen Enerji Miktarlarıİşletme Unvanı Üretim Konusu ÜretimTeknolojisiMutom A.ŞDelikli Fab. Tuğlasıİnşaat TuğlasıYılmazlar İnş. Teks. Maden Turizm. Hazır BetonGıda İth .İhrç. Ltd ŞtiMıcırTaş TozuKaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüTüketilen EnerjiKwh /Yıl72.0001.699.200Tablo K.10. İlimizde bulunan Enerji Üretim Tesisleriİşletme Unvanı ÜretimKonusuKurulu Güç( MW )Yıllık Ortalama EnerjiÜretimi. ( GW )Murgul HES Enerji 5 10TEAŞ Hopa Termik Santralı Enerji 500 300Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret MüdürlüğüYerel Hammadde Kaynaklarından Yararlanma İmkânlarıHammadde açısından Artvin kısmi bir yeterliliğe sahiptir tarım ve hayvancılık sektörü,tarımsal ve hayvansal kaynaklı hammadde temin etme yönünden, madencilik sektörü iserezerv yönünden kısmen yeterli olmakla birlikte, ormancılık sektörü, orman ürünleri teminetme yönünden kısıtlı bir potansiyel oluşturmaktadır. Artvin ormanlarından elde edilen ormanürünlerini değerlendirmek üzere, orman ürünleri sektöründe ilde sadece iki kereste fabrikasıfaaliyet göstermektedir. Geçmiş yıllarda faaliyet gösteren Lif levha fabrikası ise kapanmışbulunmaktadır Söz konusu fabrikanın orman emvalinin yetersizliğinden ziyade, yüksek enerjimaliyeti ve diğer nedenlerle tasfiye edildiği bildirilmektedir. Tarım ve hayvancılıksektörünün, hâlihazırdaki tarıma dayalı sanayi yatırımlarına yeterli hammaddeyi teminedebildiği söylenebilir. Tarla ürünlerinden buğday un fabrikalarında, çay ise çayfabrikalarında üretilmektedir. Üretim miktarının kısıtlı olması sebebiyle mısır ve patatesdeğerlendirmeye yönelik herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Son derece kısıtlı olan hayvanpotansiyeli sebebiyle hayvansal ürünler, Artvin de yeni kurulacak gıda sanayisi için yeterlihammadde kaynağı olma özelliğine sahip değildir. Hayvansal ürünler il içerisinde herhangibir şekilde değerlendirilmemektedir.Artvin, orman varlığına sahip olmasına ve orman alanlarının büyüklüğüne rağmen,ormanların genç ormanlardan oluşması ve artım miktarının düşüklüğü gibi sebeplerle ormanürünleri sanayi için yeterli hammadde üretilememektedir.Artvin belirli bir maden zenginliğine sahip olmakla birlikte, üretim döneminin sonunagelindiğin için, söz konusu madenlerin tenor ve rezervlerinin ekonomik olarakdeğerlendirilebilir. Sınır değerinin altına düşmesi sebebiyle bu konuda hammadde üreten bir ilolmaktan çıkmak üzeredir.192

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan ÖnlemlerK.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğiİlimizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu İle İlgili Bir Çalışma Yapılmamıştır.K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliğiİlimizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu İle İlgili Bir Çalışma Yapılmamıştır.Arıtma Tesisleri Bulunmamaktadır.K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliğiİlimizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu İle İlgili Bir Çalışma Yapılmamıştır.K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliğiİlimizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu İle İlgili Bir Çalışma Yapılmamıştır.K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklarİlimizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu İle İlgili Bir Çalışma Yapılmamıştır.Arıtma Tesisleri Bulunmamaktadır.K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planıİlimizdeki Sanayi Tesislerinden, Endüstriyel Kaza riski olan tesislerin tespitineyönelik bir çalışma bulunmamaktadır.193

(L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞMEL.1. AltyapıL.1.1. Temiz Su Sistemiİl Merkezinde kullanıma sunulan su kaynaklarının toplam debisi 30-35Lt/sn’dir.Mineral miktarları, boru kalitesi, uzunlukları (yaklaşık 100 km’lik bir hatta sahiptir.)cazibelive terfili sistem mevcuttur. Borular PVC (16atu) ve izole edilmiş çelik borularkullanılmaktadır. İlimiz ve İlçe Merkezlerinde dağıtım yapan ana depolarda her gün periyodikolarak klorlama işlemi yapılmaktadır. Depoların etrafı demir parmaklıklarla çevrilerek canlıgirişi engellenmiştir. Depo kapıları çelik imalat olup, kilitli bir şekilde emniyet altındadır.Dinlendirme ve dağıtım depolarının her ay bakım ve temizliği yapılmaktadır.İl Merkezinde Bulunan Temiz Su KaynaklarıYOKUŞDİBİ 7.00 lt/sn BARBARET 0.80 lt/snÇAMDİBİ 3.00 lt/sn SATİMO 1.20 lt/snFINDIKDİBİ 3.20 lt/sn OLUKLU 1 1.00 lt/snHABAZOĞLU 9.85 lt/sn OLUKLU 2 1.50 lt/snNAHİN DERESİ8.00 lt/snL.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemiİlimiz ve İlçelerimiz evsel atık sularının ve yağmur sularının toplanıp tekrar kullanımasunulması için toplama tesisi yâda herhangi bir arıtma tesisi mevcut değildir.L.1.3. Yeşil Alanlarİlimizin büyük bir bölümü yüksek eğimli topoğrafik alanları temsil eder. Gerekjeolojik açıdan, gerekse yüksek eğimli topografya nedeniyle birçok ada ve parsel yapılaşmayaaçılmamıştır. Yapılaşmaya açılmamış alanların birçoğu yeşil alan olarak terkedilmiştir.İl Merkezi sınırları dışında kalan alanların bir bölümü ormanlık alanlardandır. İlimizde kişibaşına düşen aktif yeşil alan miktarı yaklaşık 10 m 2 /kişidir. Merkez ilçedeki toplam yeşil alanmiktarı yaklaşık 300.000 m2’dir.194

L.1.4. Elektrik İletim HatlarıTablo L.1 İlimiz Sınırları İçerisindeki İşletilen ve Yapımı Planlanan 154 Kv ve Üzeri Elektrikİletim Hatları.İŞLETİLMEKTE OLAN EİH ADI UZUNLUK (Km) KESİT154 kV Artvin-Çakmakkaya 38.581 477 MCM154 kV Artvin-Tortum 70.669 477 MCM154 kV Ardahan- Artvin 82.954 477 MCM220 kV Hopa-Batum 27.900 954 MCMTESİS EDİLECEK EİH ADI UZUNLUK (Km) KESİT380 kV Borçka-İyidere 130 3B 1272 MCM380 kV Borçka-Deriner-Yusufeli 75 3B 954 MCM380 kV Yusufeli-Erzurum 130 3B 954 MCM154 kV Borçka-Artvin-Yusufeli 80 2x2B 954 MCM154 kV Yusufeli-Tortum-Oltu 80 2x2B 954 MCMKaynak: TEİAŞ Genel MüdürlüğüL.1.5. Doğal Gaz Boru Hatlarıİlimizde Doğal Gaz Kullanılmamaktadır.L.2.UlaşımL.2.1. KarayollarıL.2.1.1. Karayolları GenelTablo L.2 İlimiz Devlet Karayolları Yıllık Ortalama Günlük Trafik Değerleri.İL K.Km YOLUN ADI BOYU OTOMOBİL OTOBÜS KAMYON TIR TOPLAMNO(KM)010-25 Fındıklı-Hopa 27 2159 160 746 77 3142AHopa-Sarp 19 1655 21 145 85 1906R 010-26 Hopa-Artvin 69 1442 56 428 32 1958T 010-27 Artvin Ayrımı 10 857 60 338 51 1306VŞavşat AyrımıİŞavşat Ayrımı 51 466 15 178 6 665NŞavşat950-01 Şavşat AyrımıZeytinlik5 700 49 317 40 1106Yusufeli AyrımıTortum AyrımıBöl.Hud.8 229 37 91 8 365050-06 Yusufeli Ayrımı 44 282 20 78 0 380İspir(İl Hud.)Kaynak: Karayolları 10. Bölge Müdürlüğü195

Tablo L.3 İlimiz Devlet ve İl Yolları Üzerinde Seyir ve Taşımalar (Trafik Yükü)TAŞIT(Adet-Tane)YÜK(Ton-Km)YOLCU(Kişi-Km)TOPLAMKaynak: Karayolları 10. Bölge MüdürlüğüDEVLET YOLU 122.909.000İL YOLUOTOYOLTOPLAMDEVLET YOLU 292.164.000İL YOLUOTOYOLTOPLAMDEVLET YOLU 348.873.000İL YOLUOTOYOLARTVİN İLİ YOL UZUNLUKLARIDEVLET YOLU:287İL YOLU :271TOPLAM :558L.2.1.2. Ulaşım Planlamasıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.L.2.1.3. Toplu Taşım SistemleriKent içi yaya taşımacılığı özelleştirilmiş minibüs dolmuşlarla yapılmaktadır. Araçlarınkullandığı şehir içi yol kenarlarında park halinde araçların bulunması, trafik akışında zamanzaman aksamalara yol açmaktadır. Ağır vasıta araçların şehir içinde mesai saatlerinde seyrineizin verilmemektedir.L.2.1.4. Kent İçi Yollarİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.L.2.1.5. Araç SayılarıAraçlardan kaynaklanan kirlilik emisyon ölçümleri ve denetimleri ile azaltılmaktadır.196

L.2.2.DemiryollarıL.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemlerİlimizde kent içinde kullanılan hafif, ağır metro, banliyö ve tramvay bulunmamaktadır.L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryollarıİlimiz dâhilinde demiryolu ile kent içi taşımacılık yapılmamaktadır.L.2.3. Deniz, Göl, Nehir TaşımacılığıL.2.3.1. Limanlarİlimiz Hopa Limanına yıllık olarak ortalama yükleme ve boşaltma yapmak üzeregelen-giden gemi sayısı: 223 adet (7 yıllık ortalama)Yıllar İtibarıyla Gelen-Giden Gemi Sayısı DokümanıGelen Giden Toplam1998 yılı 247 104 3511999 yılı 202 102 3042000 yılı 140 118 2582001 yılı 117 107 2242002 yılı 88 94 1822003 yılı 46 96 1422004 yılı 16 82 98Toplam 856 703 1.559/7=223Taşıdıkları yıllık yük miktarı ortalama: 446.210-ton (7 yıllık ortalama)Yıllar İtibarıyla Yükleme-Boşaltma Yük DokümanıYükleme Boşaltma Toplam1998 yılı 262.258 ton 357.381 ton 619.639 ton1999 yılı 199.848 ton 305.853 ton 505.701 ton2000 yılı 158.833 ton 380.307 ton 539.140 ton2001 yılı 124.052 ton 320.539 ton 444.591 ton2002 yılı 87.875 ton 258.746 ton 346.621 ton2003 yılı 50.365 ton 306.047 ton 356.412 ton2004 yılı 38.329 ton 273.039 ton 311.368 tonToplam 921.560 ton 2.201.912 ton 3.123.472 /7=446.210-tonYükleme ve boşaltma yapmak üzere gelen ve giden gemilerin taşıdıkları yük cinsleri=Pirit, vita yağı, çimentolu yonga levha, pamuk, motorin, buğday, endüstriyel yağ, ferrosilikon, şeker, çay, boru hattı, Kömür, fuel-oil, amonyum nitrat, un, asfalt zifti, ham ayçiçeğiyağı, gübre, külçe alüminyum, seramik, baraj malzemeleri.197

L.2.3.2. TaşımacılıkGemilerle yapılan taşımacılıkta, limandan yük almak veya limanda yük boşaltmaküzere gelen gemiler katı atıklarını (çöp v.s.) liman işleticisi kuruluşa veya yerel belediye çöparabalarına teslim eder,Gemi sintinesini ise, talep etmeleri halinde işletici kuruluşa (atık kabul tesislerine)teslim ederler. Alınan sintine atıkları, kapalı bir kara tankerine konularak, karayolu ileAnkara’ya (arıtma tesislerine) gönderilir.L.2.4. Havayollarıİlimizde Hava Alanı Bulunmamaktadır.L.3. Haberleşmeİl Merkezinde oluşan görüntü kirliliğini ortadan kaldırmak için Artvin İl TelekomMüdürlüğü tarafından 1997 yılından itibaren gerekli alt yapı çalışmaları başlatılmış, havaidebulunan ve görüntü kirliliği oluşturan şebeke kabloları yeraltı şebekelerine aktarılmıştır.Şebekenin binalara irtibatlarındaki ankastre uygulamasına ise 13.09.1999 tarihinde İlimizMahalli Çevre Kurulu kararıyla başlatılmıştır. Netice itibari ile İlimiz Merkezinde bulunanşebeke kablolarının %98’i yeraltından %2’si is zorunlu nedenlerle havaiden geçmektedir.L.4. İlin Plan Durumuİlimiz Çevre Düzeni Planı Yapım Aşamasındadır.L.5. İldeki Baz İstasyonları SayısıKonu İle İlgili Bilgi Bulunmamaktadır.198

(M).YERLEŞİM ALANLARI VE NUFUSM.1.M.1.1Kentsel ve Kırsal PlanlamaKentsel AlanlarM.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna EtkileriArtvin ilinde, merkez ilçe de dâhil olmak üzere Metropol kent özelliğinde hiçbir yerleşimbirimi yoktur. İl ve ilçelerin yerleşim alanları ve gelişebileceği yönler incelenmiş ve aşağıdakisaptamalar yapılmıştır.Artvin İl Merkezi: Artvin ili, Çoruh nehrinin batı yamacında yer alan kent skarpı (kopmayüzeyi) Kafkasör yaylasında (1200 m. ), topuğu Korzul mahallesinde (225 m.) olan eski birheyelan alanına konuşlandırılmıştır. Yerleşim alanları yaklaşık 1000 m. lik kot farkınayayılmıştır. Bu alan içerisinde birçok küçük heyelan basamağı, aktif, potansiyel ve eski heyelanalanları izlenmektedir. Arızalı topoğrafik yapı nedeniyle şehrin gelişme alanları kısıtlıdır. Bukısıtlı alanlar aynı zamanda dardır.Sahil Kesimi: Artvin ilinin Karadeniz sahilinde iki büyük yerleşim alanı vardır. BunlarHopa ve Arhavi ilçeleridir. Bu iki yerleşim alanı da yörede yer alan iki büyük çayın Karadeniz ‘eulaştığı alanda, genellikle bu akarsuların delta alanlarına ve boğulmuş vadisinekonuşlandırılmıştır.Hopa ilçesi, Hopa çayı vadisine ve bu vadinin doğusunda sahilde dar bir alanayerleşmiştir. Bugünkü sahil yolu dolgu ile kazanılmıştır. İlçenin eski yerleşimi Hopa çayınınbatısında, sahilde dar bir alanı kapsar. Daha sonra yerleşim Hopa çayı vadisine ve çayın batıkesimine doğru gelişmiştir.Arhavi ilçesi de Kabistre çayının delta alanı ve vadisine konuşlandırılmıştır. Delta ve vadioldukça geniş olup uygun yerleşim ve gelişme alanlarını kapsar.İç Kesim :Artvin ilinin diğer ilçeleri su bölüm çizgisinin güneyinde ve Çoruh nehri ile bunehrin kolları olan derelerin kenarlarında konuşlandırılmıştır.Borçka ilçesi Çoruh nehrinin iki yakasında ve büyük bir bölümüyle doğu yakasında yeralır. Yerleşim alanı dar olup, Murgul yol ayırımından yaklaşık 1 km. uzaklıkta ve bu yolungüneyinde yer alan Agara mahallesi belirlenmiştir. Bu mahallenin doğu bölümündeki ormanlıkalan ise yeşil alan olarak korunması gerekli bir bölgedir.Murgul ilçesi aynı isimli dere vadisinin iki yamacına yerleşmiştir. Gelişme olanaklarıkısıtlı olan bu ilçe, bakır madeni ve tesislerin oluşturduğu asit yağmurları nedeniyle bitkiörtüsünün büyük ölçüde tahrip olduğu bir alanda yer alır.Şavşat ilçesi, Artvin-Ardahan yolu üzerinde Şavşat dere vadisinin kuzey yamacınayerleşmiştir. Yerleşim alanlarının doğuya doğru gelişme olanağı vardır.199

Ardanuç ilçesi, Artvin ilinde gelişmeye en uygun yerleşim alanını oluşturur. Kızılcık veBulanık derenin yayvan vadisi ve çevresinde konuşlandırılmıştır. Cehennem deresi vadisi denilendoğal anıt nitelikli karstik kanyondan geçildikten sonra ilçeye ulaşılır. İlçe Jura-Alt Kretase yaşlıkireçtaşlarında yer alan Gevhernik kalesi yöresindeki Ada kale mahallesinde yerleşmişken, kayadüşmesi ve su sorunları nedeniyle daha sonra bugünkü yerine taşınmıştır. İlçe hemen hemen heryöne gelişme imkânına sahiptir. Ayrıca OSB (Organize Sanayi Bölgesi ) ‘ ye uygun alanlarizlenir. İlçenin hemen doğusunda yer alan Harmanlı düzlüğü, detraksiyon platformu konumundaolup, ilçe geliştiğinde havaalanı olarak kullanılabilirliği bugünden araştırılıp planlamasıyapılması gerekli bir alandır.Yusufeli ilçesi, Barhal çayının kertik vadisinde vadi boyunca alüvyon alanına ve vadininnispeten az eğimli olduğu kesimlerde konuşlandırılmıştır. Yerleşim alanı GGD ‘da Çoruh nehriile sınırlanmıştır. Gelişme alanları alüvyon alanları ile sınırlıdır. Yapılması planlanmış olanYusufeli baraj göl alanı, ilçe yerleşim alanını da içine almaktadır.M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseniİlimizde Konu İle İlgili Çalışma ve Kullanım Haritaları Bulunmamaktadır.M.1.1.3.Planlı Kentsel Gelişme Alanlarıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.1.1.4.Kentsel Alanlarda YoğunlukTablo M.1 İlimiz Nüfus Yoğunluk Dağılımıİlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Nüfus YoğunluğuToplam Şehir Nüfusu Köy Nüfusuİlçe Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek KadınToplam 191934 96 599 95 335 84 198 44 471 39 727 107736 52 128 55 608Merkez 34 572 18 391 16 181 23157 12 514 10 643 11 415 5 877 5 538Ardanuç 14 477 7 172 7 305 5 278 2 650 2 628 9 199 4 522 4 677Arhavi 19 347 9 377 9 970 14 079 6 911 7 168 5 268 2 466 2 802Borçka 27 654 14 345 13 309 9 008 5 145 3 863 18 646 9 200 9 446Hopa 32 584 16 521 16 063 15 445 8 158 7 287 17 139 8 363 8 776Murgul 8 543 4 334 4 209 3 801 1 957 1 844 4 742 2 377 2 365Savsat 25 624 12 849 12 775 7 325 3 955 3 370 18 299 8 894 9 405Yusufeli 29 133 13 610 15 523 6 105 3 181 2 924 23 028 10 429 12 599Kaynak: İl Nüfus MüdürlüğüM.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanlarıİlimizde Tarihi Kent Dokusunun Korunmasına Yönelik İmar Planları Bulunmamaktadır.200

M.1.1.6.M.1.1.7.Endüstri Alanlarda Yer SeçimiTarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli AlanlarFuat Ersöz Evi-Artvin Kültür Evi; İkinci katın odasındaki ocak üzerinde bulunan kitabesinegöre yapı, Hicri 1263 (M.Ö. 1847) yılında inşa edilmiştir. Kırma çatı alaturka kiremite sahiptir.İkinci kattaki odalarda ve balkondaki tavan süslemeleri ile balkonundaki ağaç oymacılığı iledikkat çekmektedir. Yapı, 2000 yılında kamulaştırılarak 2004 yılında restorasyonuna başlanmışve bitme aşamasına gelinmiştir.Eski Askerlik Şubesi; Binanın restorasyonu için, röleve ve restütisyon çalışmaları devametmektedir.Artvin Kalesi; Artvin Köprübaşı mevkiinde bulunmakta olup, X.Y.Y.'da inşa edildiği tahminedilmektedir. Osmanlılar döneminde de kullanılan kale günümüze sağlam olarak ulaşmış olup,içinde su deposu (sarnıç) ve küçük kilise (şapel) bulunan kalenin restorasyonuna 2000 yılındabaşlanmış ve 2002 yılında bitirilmiştir.Ardanuç-Ada kale Ören yeri; Ardanuç Adakale Mevkii; Gevhernik Kalesi, İskenderpaşa Camiive Türbeleri ile tarihi bir mekândır. Bu mekânın turizme kazandırılması için Ören Yeri İlanedilmesi için gerekli çalışmalar başlatılmıştır.M.1.2.M.1.2.1.Kırsal AlanlarKırsal Yerleşim Deseniİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.1.2.2.Arazi Mülkiyetiİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.2.M.3.M.3.1.AltyapıBinalar ve Yapı ÇeşitleriKamu Binalarıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.201

M.3.2.OkullarTablo M.2 İlimiz Merkez İlçe Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMMERKEZ 1 Ana.Mes.Lis., Tek.Lis., End.Mes.Lis. 45 0 45MERKEZ 2 Ana.Mes.Lis., Tek.Lis., End.Mes.Lis. 435 3 438MERKEZ 3 Ana.Mes.Lis., Tek.Lis., End.Mes.Lis. 42 0 42MERKEZ 4 Anadolu Meslek Lisesi ve Meslek Lisesi 27 66 93MERKEZ 5 Anadolu Meslek Lisesi ve Meslek Lisesi 10 213 223MERKEZ 6 Artvin Anadolu Lisesi 167 136 303MERKEZ 7 Artvin Anadolu Öğretmen Lisesi 151 118 269MERKEZ 8 Artvin Lisesi 378 317 695MERKEZ 9 Artvin Lisesi 69 93 162MERKEZ 10 Artvin Sağlık Meslek Lisesi 9 87 96MERKEZ 11 İmam Hatip Lisesi ve Anadolu İ.H.L. 51 17 68MERKEZ 12 İmam Hatip Lisesi ve Anadolu İ.H.L. 37 7 44MERKEZ 13 Ticaret Meslek Lisesi 75 46 121MERKEZ İLÇEORTAÖĞRETİM TOPLAMI 1496 1103 2599MERKEZ 1 Aşağı Maden İlköğretim Okulu 37 41 78MERKEZ 2 Gazi İlköğretim Okulu 368 356 724MERKEZ 3 7 Mart İlköğretim Okulu 342 304 646MERKEZ 4 Ortaköy İlköğretim Okulu 115 108 223MERKEZ 5 Yanıklı İlköğretim Okulu 7 12 19MERKEZ 6 Yanıklı Çeşmeli İlköğretim Okulu 4 4 8MERKEZ 7 Yanıklı Bağlar İlköğretim Okulu 9 5 14MERKEZ 8 Cumhuriyet İlköğretim Okulu 5 5 10MERKEZ 9 Atatürk İlköğretim Okulu 233 208 441MERKEZ 10 Yenimahalle İlköğretim Okulu 79 61 140MERKEZ 11 Alabalık Dokmeciler İlköğretim Okulu 12 5 17MERKEZ 12 Karadeniz Bakır İlköğretim Okulu 361 328 689MERKEZ 13 Seyıtler İlköğretim Okulu 35 48 83MERKEZ 14 Sakalar İlköğretim Okulu 17 15 32MERKEZ 15 Pırnallı İlköğretim Okulu 2 5 7MERKEZ 16 Tutunculer İlköğretim Okulu 11 12 23MERKEZ 17 Seyitler Bahçeciler İlköğretim Okulu 15 14 29Dokuzoğul Şehit Fevzi Atun İlköğretimOkulu 3 4 7MERKEZ 18MERKEZ 19 Hamamlı İlköğretim Okulu 10 8 18MERKEZ 20 Coruh İlköğretim Okulu 151 150 301MERKEZ 21 Zeytinlik İlköğretim Okulu 54 44 98MERKEZ 22 Vakıfbank İlköğretim Okulu 191 231 422MERKEZ 23 80.Yıl Cumhuriyet İlköğretim Okulu 87 78 165MERKEZ İLÇEİLKÖĞRETİM TOPLAMI 2148 2046 4.194MERKEZ İLÇE GENEL TOPLAMI 3644 3149 6.793Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü202

Tablo M.3 İlimiz Ardanuç İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMARDANUÇ 1 Ardanuç Çok Programlı Lise 284 205 489ARDANUÇ 2 Ardanuç Sağlık Meslek Lisesi 15 9 24ARDANUÇ İLÇESİORTAÖĞRETİM TOPLAMI 299 214 513ARDANUÇ 1 Ardanuç Tütünlü Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 162 116 278ARDANUÇ 2 Aşağı ırmaklar Pansiyonlu İlköğretim Okulu 29 37 66ARDANUÇ 3 Aydın İlköğretim Okulu 32 29 61ARDANUÇ 4 Atatürk İlköğretim Okulu 237 235 472ARDANUÇ 5 Ballı İlköğretim Okulu 10 8 18ARDANUÇ 6 Cumhuriyet İlköğretim Okulu 200 198 398ARDANUÇ 7 Güles İlköğretim Okulu 25 24 49ARDANUÇ 8 Geçitli İlköğretim Okulu 12 9 21ARDANUÇ 9 Bulanık Kirazlı İlköğretim Okulu 8 5 13ARDANUÇ 10 Bulanık İlköğretim Okulu 12 12 24ARDANUÇ 11 Boyalı İlköğretim Okulu 8 6 14ARDANUÇ 12 Bağlıca İlköğretim Okulu 5 5 10ARDANUÇ 13 Yol üstü İlköğretim Okulu 8 7 15ARDANUÇ 14 Torbalı İlköğretim Okulu 3 4 7ARDANUÇ 15 Tosunlu İlköğretim Okulu 5 7 12ARDANUÇ 16 Peynirli İlköğretim Okulu 13 5 18ARDANUÇ 17 Ada kale İlköğretim Okulu 18 20 38ARDANUÇ İLÇESİİLKÖĞRETİM TOPLAMI 596 574 1170ARDANUÇ İLÇESİ GENEL TOPLAMI 1086 941 2027Kaynak: İl Milli Eğitim MüdürlüğüTablo M.4 İlimiz Arhavi İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMARHAVİ 1 Arhavi Çok Programlı Lisesi 245 5 250ARHAVİ 2 Orhan Yücel Kız Meslek Lisesi 0 186 186ARHAVİ 3 Arhavi Lisesi 158 185 343ARHAVİ 4 Arhavi Lisesi 81 155 236ARHAVİ 5 Arhavi Anadolu Lisesi 23 28 51ARHAVİ İLÇESİORTAÖĞRETİM TOPLAMI 507 559 1066ARHAVİ 1 Ertuğrul Kurdoğlu Pansiyonlu İlköğretim Ok 144 130 274ARHAVİ 2 Nuri Özaltun 75.Yıl İlköğretim Okulu 60 68 128ARHAVİ 3 Derecik İlköğretim Okulu 13 13 26ARHAVİ 4 Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu 281 273 554ARHAVİ 5 Cumhuriyet İlköğretim Okulu 74 53 127ARHAVİ 6 Hacılar İlköğretim Okulu 183 195 378ARHAVİ 7 Atatürk İlköğretim Okulu 308 305 613ARHAVİ 8 Mehmet Nazif Günal İlköğretim Okulu 319 314 633ARHAVİ İLÇESİ İLKÖĞRETİM TOPLAMI 1238 1221 2459ARHAVİ İLÇESİ GENEL TOPLAMI 1889 1910 3799Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü203

Tablo M.5 İlimiz Borçka İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMBORÇKA 1 İmam Hatip Lisesi 47 20 67BORÇKA 2 Şehit Savaş Gedik Lisesi 250 195 445BORÇKA 3 Şehit Savaş Gedik Lisesi 37 44 81BORÇKA 4 Borçka Anadolu Lisesi 10 20 30BORÇKA 5 Borçka Sağlık Meslek Lisesi 20 47 67BORÇKA 6 Borçka Ticaret Meslek Lisesi 176 96 272BORÇKA İLÇESİORTAÖĞRETİM TOPLAMI 540 422 962BORÇKA 1 Anbarlı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 178 144 322BORÇKA 2 Camili Pansiyonlu İlköğretim Okulu 45 33 78BORÇKA 3 Muratli İlköğretim Okulu 64 61 125BORÇKA 4 Atatürk İlköğretim Okulu 327 331 658BORÇKA 5 Güreşen İlköğretim Okulu 133 137 270BORÇKA 6 Karşıköy İlköğretim Okulu 78 55 133BORÇKA 7 Cumhuriyet İlköğretim Okulu 324 301 625BORÇKA 8 Düzköy İlköğretim Okulu 81 83 164BORÇKA 9 Meryem Acar İlköğretim Okulu 46 40 86BORÇKA 10 Kaynarca İlköğretim Okulu 33 42 75BORÇKA 11 Fındıklı İlköğretim Okulu 6 10 16BORÇKA 12 Zorlu İlköğretim Okulu 13 15 28BORÇKA 13 Akpınar İlköğretim Okulu 4 6 10BORÇKA 14 Oruculer İlköğretim Okulu 5 5 10BORÇKA 15 Guneslı İlköğretim Okulu 16 19 35BORÇKA 16 Caylı İlköğretim Okulu 15 10 25BORÇKA 17 Ugur İlköğretim Okulu 7 5 12BORÇKA 18 Duzenlı İlköğretim Okulu 6 6 12BORÇKA 19 Alaca Ortadere İlköğretim Okulu 4 4 8BORÇKA 20 Yenıyol İlköğretim Okulu 107 102 209BORÇKA 21 Atanoğlu İlköğretim Okulu 18 6 24BORÇKA 22 Demirciler İlköğretim Okulu 112 100 212BORÇKA 23 Efeler Aksu İlköğretim Okulu 6 3 9BORÇKA 24 Maral Aktoprak İlköğretim Okulu 5 9 14BORÇKA 25 Arkaköy İlköğretim Okulu 16 7 23BORÇKA 26 Karşıköy Tektaş İlköğretim Okulu 6 4 10BORÇKA 27 Güreşen Madenli İlköğretim Okulu 15 19 34BORÇKA 28 Güreşen Boyalı İlköğretim Okulu 7 7 14BORÇKA 29 Güreşen Boğazköy İlköğretim Okulu 7 8 15BORÇKA 30 Civan İlköğretim Okulu 6 2 8BORÇKA 31 Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu 255 252 507BORÇKA İLÇESİ İLKÖĞRETİM TOPLAMI 1722 1649 3371BORÇKA İLÇESİ GENEL TOPLAMI 2485 2248 4733Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü204

Tablo M.6 İlimiz Hopa İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMHOPA 1 Kemalpaşa Çok Programlı Lisesi 183 181 364HOPA 2 Hopa Çok Programlı Lise 538 427 965HOPA 3 Hopa Anadolu Lisesi 23 26 49HOPA 4 Hopa Sağlık Meslek Lisesi 13 56 69HOPA İLÇESİ ORTAÖĞRETİM TOPLAMI 757 690 1447HOPA 1 Kemalpaşa Pansiyonlu İlköğretim Okulu 391 386 777HOPA 2 Baş oba İlköğretim Okulu 54 46 100HOPA 3 Yol dere İlköğretim Okulu. 81 74 155HOPA 4 Köprücü İlköğretim Okulu 63 80 143HOPA 5 Su gören İlköğretim Okulu 113 99 212HOPA 6 Yavuz Selim İlköğretim Okulu 289 282 571HOPA 7 Kule dibi İlköğretim Okulu 18 17 35HOPA 8 İsmet Çakır İlköğretim Okulu 16 12 28HOPA 9 Çavuşlu İlköğretim Okulu 25 31 56HOPA 10 Osmaniye İlköğretim Okulu 20 25 45HOPA 11 Koyuncular İlköğretim Okulu 20 41 61HOPA 12 Kazımıye İlköğretim Okulu 3 14 17HOPA 13 Kaya İlköğretim Okulu 52 53 105HOPA 14 Çamurlu İlköğretim Okulu 20 17 37HOPA 15 Hüsnü Ciner İlköğretim Okulu 365 319 684HOPA 16 Hopa Karadeniz İlköğretim Okulu 177 115 292HOPA 17 14 Mart İlköğretim Okulu 349 318 667HOPA 18 Atatürk İlköğretim Okulu 302 288 590HOPA İLÇESİ İLKÖĞRETİM TOPLAMI 1967 1831 3798HOPA İLÇESİ GENEL TOPLAMI 3115 2907 6022Kaynak: İl Milli Eğitim MüdürlüğüTablo M.7 İlimiz Murgul İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMMURGUL 1 İmam Hatip Lisesi 21 16 37MURGUL 2 Murgul Endüstri Meslek Lisesi 79 0 79MURGUL 3 Murgul Lisesi 39 60 99MURGUL 4 Damar Atatürk Lisesi 17 13 30MURGULİLÇESİORTAÖĞRETİM TOPLAMI 156 89 245MURGUL 1 Murgul İlköğretim Okulu 220 211 431MURGUL 2 Damar İlköğretim Okulu 91 91 182MURGUL 3 Zabıt Temel Tas İlköğretim Okulu 92 78 170MURGUL 4 Damar Maden İlköğretim Okulu 26 26 52MURGUL İLÇESİİLKÖĞRETİM OKULU TOPLAMI 429 406 835MURGUL İLÇESİ GENEL TOPLAMI 585 495 1080Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü205

Tablo M.8 İlimiz Şavşat İlçesi Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMŞAVŞAT 1 İmam Hatip Lisesi 23 16 39ŞAVŞAT 2 Şavşat Çok Programlı Lisesi 292 213 505ŞAVŞAT 3 Şavşat Sağlık Meslek Lisesi 11 21 32ŞAVŞAT 4 Meydancık Çok Programlı Lise 40 17 57ŞAVŞAT İLÇESİORTAÖĞRETİM TOPLAMI 366 267 633ŞAVŞAT 1 Ahmet Fevzi Pansiyonlu İlköğretim Okulu 182 73 255ŞAVŞAT 2 Köprüyaka Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 121 213 334ŞAVŞAT 3 Veliköy İlköğretim Okulu 5 1 6ŞAVŞAT 4 Meydancik İlköğretim Okulu 57 37 94ŞAVŞAT 5 Pinarli İlköğretim Okulu 39 42 81ŞAVŞAT 6 Arpali İlköğretim Okulu 3 4 7ŞAVŞAT 7 Balikli İlköğretim Okulu 12 12 24ŞAVŞAT 8 Kireçli İlköğretim Okulu 22 23 45ŞAVŞAT 9 Çoraklı İlköğretim Okulu 24 9 33ŞAVŞAT 10 Zıhnı Ural İlköğretim Okulu 7 4 11ŞAVŞAT 11 Cevızlı İlköğretim Okulu 8 5 13ŞAVŞAT 12 Eskıkale İlköğretim Okulu 8 7 15ŞAVŞAT 13 Erıklı İlköğretim Okulu 3 4 7ŞAVŞAT 14 Ilıca İlköğretim Okulu 6 6 12ŞAVŞAT 15 Eskıkale Cıftehanlar İlköğretim Okulu 2 4 6ŞAVŞAT 16 Cırıtduzu İlköğretim Okulu 8 3 11ŞAVŞAT 17 Atatürk İlköğretim Okulu 474 423 897ŞAVŞAT İLÇESİİLKÖĞRETİM OKULU TOPLAMI 678 584 1262ŞAVŞAT İLÇESİ GENEL TOPLAMI 1347 1137 2484Kaynak: İl Milli Eğitim MüdürlüğüTablo M.9 İlimiz Yusufeli İlçesi Orta Öğretim Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMYUSUFELİ 1 İmam Hatip Lisesi 58 10 68YUSUFELİ 2 Yusufeli Çok Programlı Lisesi 340 167 507YUSUFELİ 3 Kılıçkaya Lisesi 120 26 146YUSUFELİ 4 Yusufeli Sağlık Meslek Lisesi 12 14 26YUSUFELİ İLÇESİ ORTAÖĞRETİM TOPLAMI 530 217 747Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü206

Tablo M.10 İlimiz Yusufeli İlçesi İlk Öğretim Öğrenci KapasiteleriİLÇE S.N KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMYUSUFELİ 1 Kılıç kaya Şehit Albay Cevat Erten Y.B.İ.O. 161 132 293YUSUFELİ 2 Mehmet Akif Ersoy Yatılı Bölge İ.Ö.O 154 133 287YUSUFELİ 3 Çevreli Meydan İlköğretim Okulu 55 49 104YUSUFELİ 4 İnönü İlköğretim Okulu 145 133 278YUSUFELİ 5 Erenköy İlköğretim Okulu 13 13 26Demir kent Şehit Can Türk Kasapİlköğretim Okulu 7 8 15YUSUFELİ 6YUSUFELİ 7 Narlık İlköğretim Okulu 45 47 92YUSUFELİ 8 İshan İlköğretim Okulu 10 12 22YUSUFELİ 9 Halit paşa İlköğretim Okulu 268 277 545YUSUFELİ 10 Pamukçular 70.Yıl İlköğretim Okulu 42 43 85YUSUFELİ 11 Sarıgöl İlköğretim Okulu 72 96 168YUSUFELİ 12 Kınalı çam İlköğretim Okulu 89 86 175YUSUFELİ 13 Kazım Karabekir İlköğretim Okulu 141 89 230YUSUFELİ 14 Altıparmak İlköğretim Okulu 10 18 28YUSUFELİ 15 Avcılar İlköğretim Okulu 8 6 14YUSUFELİ 16 Yüncüler İlköğretim Okulu 15 20 35YUSUFELİ 17 Yaylalar Akcay İlköğretim Okulu 4 9 13YUSUFELİ 18 Tek kale İlköğretim Okulu 39 55 94YUSUFELİ 19 Ormandıbı İlköğretim Okulu 6 9 15YUSUFELİ 20 Koprugoren İlköğretim Okulu 8 12 20YUSUFELİ 21 Esenyaka Huzurı İlköğretim Okulu 10 17 27YUSUFELİ 22 Esendal İlköğretim Okulu 6 9 15YUSUFELİ 23 Dokumacılar İlköğretim Okulu 21 22 43YUSUFELİ 24 Dereıcı İlköğretim Okulu 42 42 84YUSUFELİ 25 Demirköy İlköğretim Okulu 11 6 17YUSUFELİ 26 Cevızlık İlköğretim Okulu 7 12 19YUSUFELİ 27 Boyalı İlköğretim Okulu 8 6 14YUSUFELİ 28 Bıcakcılar İlköğretim Okulu 19 11 30YUSUFELİ 29 Bıcakcılar Yet İlköğretim Okulu 5 9 14YUSUFELİ 30 Bostancı İlköğretim Okulu 16 22 38YUSUFELİ 31 Balcılı İlköğretim Okulu 13 6 19YUSUFELİ 32 16 Mart İlköğretim Okulu 22 22 44YUSUFELİ 33 Alanbaşı Bağlar İlköğretim Okulu 60 71 131YUSUFELİ 34 Darıca İlköğretim Okulu 45 51 96YUSUFELİ 35 Yeniköy İlköğretim Okulu 8 9 17YUSUFELİ İLÇESİİLKÖĞRETİM TOPLAMI 1270 1297 2567YUSUFELİ İLÇESİ GENEL TOPLAMI 2115 1779 3894İLKÖĞRETİM GENEL TOPLAM 11.615 11.005 22.620ORTAÖĞRETİM GENEL TOPLAM 4.651 3.561 8.212GENEL TOPLAM 16.266 14.566 30.832Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü207

Tablo M.11 İlimiz ve İlçeleri Öğrenci Yurt KapasiteleriİL İLÇE KURUM ADI ERKEK KIZ TOPLAMARTVİN MERKEZ İmam Hatip Lisesi 100 0 100ARTVİN MERKEZ Endüstri Meslek Lisesi 266 0 266ARTVİN MERKEZ Meslek Lisesi (Kız. Tek. Öğ. Gn. Md.) 0 90 90ARTVİN MERKEZ Anadolu Lisesi 120 102 222ARTVİN MERKEZ Anadolu Öğretmen Lisesi 108 72 180MERKEZ İLÇESİ TOPLAMI 594 264 858ARTVİN ARDANUÇ Çok Programlı Lise (Er.Tek. Öğ. Gn. M) 100 0 100ARTVİN ARDANUÇ Pansiyonlu İlköğretim Okulu 50 50 100ARTVİN ARDANUÇ Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 350 170 520ARTVİN ARDANUÇ Sağlık Meslek Lisesi (MEB'e bağlı) 100 0 100ARDANUÇ İLÇESİ TOPLAMI 600 220 820ARTVİN ARHAVİ Pansiyonlu İlköğretim Okulu 160 96 256ARHAVİ İLÇESİ TOPLAMI 160 96 256ARTVİN BORÇKA Pansiyonlu İlköğretim Okulu 50 50 100ARTVİN BORÇKA Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 360 160 520BORÇKA İLÇESİ TOPLAMI 410 210 620ARTVİN HOPA Pansiyonlu İlköğretim Okulu 100 100 200HOPA İLÇESİ TOPLAMI 100 100 200ARTVİN ŞAVŞAT Çok Programlı Lise (Er.Tek. Öğ. Gn. M) 100 0 100ARTVİN ŞAVŞAT Pansiyonlu İlköğretim Okulu 100 0 100ARTVİN ŞAVŞAT Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 100 200 300ARTVİN ŞAVŞAT Sağlık Meslek Lisesi (MEB'e bağlı) 100 1 101ŞAVŞAT İLÇESİ TOPLAMI 400 201 601ARTVİN YUSUFELİ İmam Hatip Lisesi 65 0 65ARTVİN YUSUFELİ Çok Programlı Lise (Er.Tek. Öğ. Gn. M) 86 0 86ARTVİN YUSUFELİ Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 240 240 480ARTVİN YUSUFELİ Lise 100 0 100YUSUFELİ İLÇESİ TOPLAMI 491 240 731Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü208

M.3.3.Hastaneler ve Sağlık TesisleriTablo M.12 İlimiz ve İlçelerimiz Devlet Hastaneleri KapasiteleriDEVLET HASTANESİ KADRO FİİLİARTVİN 200 149ARHAVİ 40 40HOPA 50 50BORÇKA 130 130MURGUL 25 25ŞAVŞAT 50 50YUSUFELİ 50 50Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüM.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesislerİlimizde bulunan Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü bünyesinde faaliyetlerini sürdürenGençlik Merkezi geleceğimizin teminatı olan gençlerimizin serbest zamanlarını sosyal,kültürel ve sportif etkinlikler çerçevesinde, Atatürk ilke ve devrimlerine bağlı bireyler olarakdeğerlendirilmelerine olanak sağlamaktadır.Gençlik merkezi faaliyetleri arasında çeşitli kurslar (Bağlama, Halk Oyunları, TiyatroÇalışmaları, Aerobik-Step vb. ) Gençlik şölenleri, Doğa Yürüyüşleri, Geziler, Kamplar, çeşitlikonularda Panel ve Sempozyumlar ile sportif etkinlikler bulunmaktadır.M.3.5.Endüstriyel Yapılarİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.3.6.Göçer ve Hareketli BarınaklarArtvin ilinde göçerler ve hareketli barınaklar yok denecek kadar azdır. Sadecemevsimsel olarak yaylalara çok az sayıda göçer gelip geçici olarak çadırlarda kalmaktadırlar.Kayda değer derecede hareketli barınaktan söz edilemez.M.3.7.Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılarİlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi G. Turizm Başlığı Altında Verilmiştir.M.3.8.Bürolar ve Dükkânlarİl merkezinde Belediye İş merkezi ve küçük çapta pasaj ve dükkânlar bulunmaktadır.Genellikle büro ve iş yerleri bu pasajlardadır.209

M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşmaİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.3.10.Yerel Mimari Özelliklerİlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi F. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler BaşlığıAltında Tablo F.4, F.5, F.6 ’da Verilmiştir.M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyallerİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.4.M.4.1.Sosyo-Ekonomik Yapıİş Alanları ve İşsizlikTablo M.13 İlimiz İş Alanları İstihdam OranlarıÇALIŞMALARKAMU ÖZEL TOPLAM KADIN ERKEK TOPLAM21.527 16.594 38.121 7.930 30.191 38.121Kaynak: Türkiye İş Kurumu İl MüdürlüğüTablo M.14 İlimiz İş Alanları Çalışma Şekilleri657 SayılıYasaya Tabi( Memur )ÇALIŞANLARIN ÇALIŞMA ŞEKİLLERİSSK Yasasına Bağ-KurTabi ( İşçi ) Yasasına Tabi Sözleşmeli(BağımsızÇalışanlar )13.833 14.692 8.791 1.129 29Kaynak: Türkiye İş Kurumu İl MüdürlüğüDiğer210

Tablo M.15 İlimizde Kayıtlı İş İsteyenlerin DağılımıYILLARERKEKKADINTOPLAMVASIFLIVASIFSIZTOPLAMOKUR-YAZARİLKOKULORTAOKULLİSE-DENGİOKULYÜKSEKÖĞRETİMTOPLAM20042005EkimİtibarıNormal 2395 379 2774 2138 636 2774 16 838 447 1145 328 2774Özürlü 296 28 324 172 152 324 19 141 69 84 11 324Hükümlü 69 1 70 42 28 70 - 40 20 9 1 70TOPLAM 2760 408 3168 2352 816 3168 35 1019 536 1238 340 3168Normal 2637 341 2978 2514 464 2978 21 1016 559 1153 229 2978Özürlü 338 35 373 145 228 373 26 160 84 95 8 373Hükümlü 117 - 117 64 53 117 5 57 29 26 - 117TOPLAM 3092 376 3468 2723 745 3468 52 1233 672 1274 237 3468Kaynak: Türkiye İş Kurumu İl MüdürlüğüM.4.2.Göçlerİlimiz, Sosyo-ekonomik bakımdan geri kalmış bir il olması nedeniyle yıllarca göçvermiştir.Göçlerin nedenlerini; iyi eğitim olanakları, iyi sağlık imkânlarından faydalanma,daha sosyal bir yaşam sürdürme gibi nedenler oluşturmaktadır.Ayrıca, çok az sayıda da olsa, ilimizde mesleğini icra etme olanağı bulamayan, dahaiyi çalışma koşullarına sahip olmak isteyen kişilerde gelişmiş illere göç etmektedir. Barajlarınsu tutmaya başlamasıyla birçok yerleşim yerinin baraj gölleri altında kalacak olması nedeniylebir nüfus hareketi olacaktır.1980–1997 yılları arasında artan oranda dışa göç veren ve bu nedenle azalış gösterenilimiz nüfusunda 2000 yılı genel nüfus sayımına göre %0 2,28’lik artış görülmüştür.İlimiz, Çoruh nehri üzerinde yapılan barajları, Gürcistan ve BDT ülkeleri ile olan ticarive ekonomik ilişkileri ile Sosyo-ekonomik göstergelerin yükselmesi eğilimi göstermektedir.Baraj inşaatlarının istihdamı artıran etkisi, 1999 yılında yaşanan deprem ve sonekonomik kriz nedeniyle, ilimizden göçlerin azaldığı hatta kısmen de olsa durduğugörülmüştür.İlimizden göç edenler genellikle; İstanbul, Kocaeli, Bursa, Adapazarı, Samsun,Eskişehir, Antalya illerine gitmektedir.211

M.4.3.Göçebe İşçiler (Mevsimlik)İlimizde bölge ekonomisine önemli etkisi olan iş alanlarından baraj inşaatlarınınçektiği işçilerden işten ayrılanların ve kendi ikametlerinden işsizlik maaşı almak isteyenlerindağılımı aşağıdaki gibidir.Tablo M.16 İlimiz İş Göçleri DağılımıNO İLLERKİŞİSAYISINO İLLERKİŞİSAYISINO İLLERKİŞİSAYISI1 ADANA 18 18 GİRESUN 8 35 ORDU 202 ADIYAMAN 4 19 GÜMÜŞHANE 3 36 OSMANİYE 213 AFYONKARAHİSAR 1 20 HATAY 6 37 RİZE 234 AKSARAY 1 21 ISPARTA 1 38 SAKARYA 35 AMASYA 2 22 İSTANBUL 24 39 SAMSUN 376 ANKARA 23 23 KAHRAMANMARAŞ 5 40 SİİRT 37 ANTALYA 2 24 İZMİR 4 41 SİVAS 48 AYDIN 2 25 KARABÜK 2 42 ŞANLIURFA 119 BARTIN 8 26 KİLİS 1 43 TOKAT 310 BURDUR 1 27 KIRIKKALE 6 44 TRABZON 4711 BURSA 24 28 KIRKLARELİ 2 45 TUNCELİ 112 ÇORUM 7 29 KIRŞEHİR 3 46 YALOVA 113 DİYARBAKIR 12 30 KOCAELİ 14 47 ZONGULDAK 114 DÜZCE 1 31 KONYA 1 TOPLAM 48015 ELAZIĞ 18 32 MALATYA 116 ERZURUM 68 33 MANİSA 217 GAZİANTEP 10 34 MERSİN 22Kaynak: Türkiye İş Kurumu İl MüdürlüğüM.4.4.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.4.5.Konut Yapım Süreçleriİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.4.6.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleriİlimiz Sınırları İçerisinde Gecekondu Bulunmamaktadır.M.5.M.5.1.Yerleşim Yerlerinin Çevresel EtkileriGörüntü Kirliliğiİlimizde Konu İle İlgili Görüntü Kirliliği Bulunmamaktadır.212

M.5.2.Binalarda Ses İzolasyonuİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.5.3.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonlarıİlimiz Sınırları İçerisinde Havaalanı Bulunmamaktadır.M.5.4.Ticari ve Endüstriyel Gürültüİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.5.5.Kentsel Atıklarİlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi N. Atıklar Başlığı Altında Verilmiştir.M.5.6.Binalarda Isı Yalıtımıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.M.6.NüfusM.6.1.Nüfusun Yıllara Göre DeğişimiTablo M.17 İlimizde Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Tahmini Nüfus DeğişimiYıllarŞehir Nüfusu Köy Nüfusu İl geneliSayı % Sayı % Sayı %1960 25357 12,9 170944 87,1 196301 100,01965 30068 14,3 179997 85,7 210065 100,01970 39436 17,5 186433 82,5 225869 100,01975 42946 18,8 185530 81,2 228476 100,01980 46208 20,2 182789 79,8 228997 100,01985 58302 25,8 168036 74,2 226338 100,01990 66097 31,1 146736 68,9 212833 100,02000 84198 43,9 107736 56,1 191934 100,02005 88009 45,9 103913 54,1 191922 100,02010 95249 51,3 90308 48,7 185557 100,02015 102488 57,2 76703 42,8 179191 100,02020 109728 63,5 63098 36,5 172825 100,0Kaynak: İl Gelişme PlanıGenel Nüfus SayımıTahmini213

M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre DağılımıTablo M.18 İlimizde Cinsiyete Göre Okuma Yazma Bilen ve Bilmeyenlerin OransalDağılımı (%)KentmerkeziİlçemerkezleriKöyler İl geneli TürkiyeEğitim DurumuErkekKadınErkekKadınErkekKadınErkekKadınTop.ErkekKadınTop.Okuma yazmabilmeyen2.6 9.6 3.1 12.2 7.9 27.2 5.6 20.7 13.2 6,1 19,4 12,7Okulbitirmeyen14.6 19.1 19.7 22.4 18.6 18.2 18.4 19.6 19.0 21,5 21,5 21,5Okulbitiren82.8 71.1 77.0 65.1 73.4 54.4 75.8 59.5 67.7 72,3 59,1 65,8Mezuniyetibilinmeyen0.0 0.0 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0,0 0,0 0,0Toplam 97.4 90.2 96.8 87.6 92.0 72.7 94.3 79.2 86.8 93,8 80,6 87,3Okuma yazmaDurumu bilinmeyen0.0 0.2 0.1 0.1 0.0 0.1 0.0 0.1 0,1 -- -- --OkumaYazma bilenToplamYüzde 100.0100.0100.0100.0100.0100.0 100.0 100.0 100.0 100,0 100,0 100,0Frekans 11522 9676 29023 26265 47190 50953 87735 86894 17462930.245.44529.613.798Not: Eğitim durumu bilgileri 6 yaş ve daha yukarı yaştaki nüfusu kapsamakta olup, tablonun son üç sütunundayer alan okuma yazma durumu bilinmeyenler ve okul durumlarına ilişkin detaydaki bilgilere Türkiye geneli içinulaşılamadığından ilgili hücreler boş bırakılmıştır.Kaynak: İl Gelişme Planı59.859.243Artvin İl Geneli-2000BilinmeyenErkek80+75-7970-7465-6960-64KadınYaş Grupları55-5950-5445-4940-4435-3930-3425-29.20-2415-1910-145-90-412 9 6 3 0 3 6 9 12%Şekil M.1 İlimiz Geneli Yaş Piramidi ( İl Gelişme Planı )214

Artvin Kent Merkezi-2000Bilinmeyen80+Erkek75-7970-7465-6960-64KadınYaş Grupları55-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2920-2415-19.10-145-90-415 12 9 6 3 0 3 6 9 12 15%Şekil M.2 İlimiz Kent Merkezi Yaş Piramidi ( İl Gelişme Planı )Artvin İlçe Merkezleri-2000Bilinmeyen80+Erkek75-7970-7465-6960-64KadınYaş Grupları55-5950-5445-4940-4435-3930-3425-29.20-2415-1910-145-90-415 12 9 6 3 0 3 6 9 12 15%Şekil M.3 İlimiz İlçe Merkezleri Yaş Piramidi ( İl Gelişme Planı )215

Artvin Köylerii-2000ErkekBilinmeyen80+75-7970-7465-6960-64KadınYaş Grupları55-5950-5445-4940-4435-3930-3425-29.20-2415-1910-145-90-412 9 6 3 0 3 6 9 12%Şekil M.4 İlimiz Köyleri Yaş Piramidi ( İl Gelişme Planı )M.6.3.İl ve İlçelerin Nüfus YoğunluklarıTablo M.19 İlimizde Yerleşim Yeri Tiplerinde Nüfusun Yaş ve Cinsiyete GöreDağılımı (%)Kent Merkezi İlçe Merkezleri Köyler İl ToplamıYaş grubuErkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam0–4 6.5 7.5 7.0 7.7 8.0 7.8 7.8 6.9 7.3 7.6 7.3 7.55–9 7.4 8.8 8.0 8.8 9.5 9.1 7.9 7.2 7.5 8.1 8.1 8.110–14 9.7 10.5 10.1 11.5 11.3 11.4 7.5 7.4 7.4 9.1 8.9 9.015–19 13.2 12.4 12.8 10.0 9.8 9.9 8.0 8.7 8.3 9.3 9.5 9.420–24 11.6 8.9 10.4 12.1 8.3 10.3 8.4 7.6 8.0 10.0 8.0 9.025–29 10.0 8.9 9.5 8.3 8.7 8.5 7.5 7.2 7.3 8.1 7.8 8.030–34 8.4 8.3 8.3 7.8 8.4 8.1 6.3 5.3 5.8 7.1 6.6 6.835–39 8.9 9.0 9.0 8.1 7.9 8.0 6.1 5.8 6.0 7.2 6.8 7.040–44 7.4 7.3 7.3 7.0 6.3 6.7 5.4 5.2 5.3 6.2 5.8 6.045–49 5.8 4.9 5.4 5.1 4.7 4.9 4.6 5.4 5.0 4.9 5.1 5.050–54 3.6 3.3 3.5 3.5 4.0 3.7 5.0 6.1 5.6 4.3 5.1 4.755–59 2.1 2.3 2.2 2.7 3.2 2.9 5.2 6.0 5.6 4.0 4.7 4.460–64 1.5 2.1 1.8 2.3 2.6 2.4 5.3 5.8 5.6 3.8 4.4 4.165–69 1.6 2.2 1.9 2.2 2.7 2.4 6.2 5.8 6.0 4.2 4.5 4.470–74 0.9 1.8 1.3 1.5 2.2 1.8 4.0 4.6 4.3 2.8 3.6 3.275–79 0.7 0.9 0.8 0.8 1.2 1.0 2.7 2.6 2.7 1.8 2.0 1.980+ 0.5 0.7 0.6 0.6 1.1 0.9 2.0 2.3 2.2 1.3 1.8 1.6Bilinmeyen 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1Yüzde100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0Toplam 12514 10643 23157 31957 29084 61041 52128 55608 107736 96599 95335 191934Kaynak: İl Gelişme PlanıM.6.4. Nüfus Değişim Oranı.İlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi M.4.2. Göçler Başlığı Altında Verilmiştir.216

(N). ATIKLARN.1. Evsel Katı AtıklarTablo N.1 İlimiz ve İlçeleri Katı Atık Miktarı, Kompozisyonu ve Bertaraf YöntemleriBelediyeAdıArtvinBelediyesiHopaBelediyesiArhaviBelediyesiBorçkaBelediyesiMurgulBelediyesiArdanuçBelediyesiŞavşatBelediyesiNüfusKatıAtık Miktarı(Kişi/Kg/Gün)OrtalamaKatı Atık Miktarı(Ton/Gün)23.500 0,650 gr. 1515.445 1 Kg 2014.069 1 Kg 158353 0,700 gr 103801 2 Kg 105280 0,500 gr 38700 0,750 gr 5Kaynak: İl, İlçe, Belde Belediye Başkanlıkları217AtıkKompozisyonu(%)Organik–2Kâğıt–15Cam–15Metal–2Plastik–6Kül–10Diğer–50Organik–50Kâğıt–5Cam–20Metal–5Plastik–10Kül–5Diğer–5Organik–50Kâğıt–10Cam–15Metal–5Plastik–10Kül–5Diğer–5Organik–40Kâğıt–15Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–5Diğer–10Organik–40Kâğıt–10Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–10Organik–30Kâğıt–5Cam–5Metal–5Plastik–10Kül–30Diğer–15Organik–40Kâğıt–10Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–10Bertaraf YöntemiDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz Depolama

Tablo N.2 İlimiz ve İlçeleri Katı Atık Miktarı, Kompozisyonu ve Bertaraf YöntemleriBelediyeAdıYusufeliBelediyesiKemalpaşaBeldeBelediyesiDamarBeldeBelediyesiMeydancıkBeldeBelediyesiKılıç KayaBeldeBelediyesiNüfusKatıAtık Miktarı(Kişi/Kg/Gün)OrtalamaKatı Atık Miktarı(Ton/Gün)8700 0,750 gr 54280 1 Kg 52540 0,500 gr 1,22039 1,5 32659 1 Kg 5Kaynak: İl, İlçe, Belde Belediye BaşkanlıklarıN.2. Tehlikeli AtıklarAtıkKompozisyonu(%)Organik–10Kâğıt–20Cam–10Metal–10Plastik–20Kül–20Diğer–10Organik–40Kâğıt–15Cam–5Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–10Organik–40Kâğıt–10Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–10Organik–40Kâğıt–10Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–10Organik–40Kâğıt–15Cam–10Metal–5Plastik–15Kül–10Diğer–5Bertaraf YöntemiDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaDüzensiz DepolamaTablo N.3 İlimiz Sınırları İçindeki Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıkların Toplanma,Taşınma ve Bertaraf Edilmesiİl Sınırları İçinde Tehlikeli Atık Üreten Sanayi Kuruluşu Karadeniz Bakır İşletmeleriMurgul / ARTVİNİl Sınırları İçinde Üretilen Toplam Tehlikeli Atık Miktarı?2.150.000 ton/yıla) Depolama ( )Atıkların Bertaraf Yöntemlerib) Geri Kazanımc) Diğerleri (X )a) Özel Sektör ( )Tehlikeli Atıklar Kim Tarafından Toplanmakta, Taşınmakta ve Bertaraf b) Belediye ( )Edilmektedir?c) Kendisi (X )Sanayi Tesisinde Tehlikeli Atıklar Geçici Olarak Depolanıyor mu? Evet ( ) Hayır (X)Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü218

N.3.Özel AtıklarN.3.1. Tıbbi AtıklarTablo N.4 İlimiz Sınırları İçindeki Sağlık Kurum/Kuruluşlarında Oluşan Tıbbi AtıklarınMiktarları, Toplanması,Tıbbi Atık ÜretenKurum/Kuruluş AdıYatak Sayısıİlde Üretilen TıbbiAtık Miktarı(Ton/Yıl)Tıbbi Atık Miktarı(Kg/Gün)Tıbbi Atık veEvsel Atık AyrıToplanıyor mu?Artvin Devlet Hast. 200 12 30 EvetHopa Devlet Hast. 50 3 8 EvetArhavi Devlet Hast. 40 2,4 6 EvetBorçka S.S.K Hast. 130 7 20 EvetMurgul Devlet Hast. 25 1 3 EvetŞavşat Devlet Hast. 50 3 8 EvetYusufeli Devlet Hast. 50 3 8 EvetKaynak: İl Sağlık MüdürlüğüN.3.2. Atık Yağlarİlimizde Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağ Olarak Otel ve Pansiyonlarda Üretildiği veGeri Kazanımı olmadığı gözlenmiştir.N.3.3 Bitkisel ve Hayvansal Atık YağlarTablo N.5 İlimizde Bitkisel Atık Yağ Üreten Otel ve PansiyonlarİşletmeninAdresiTahminiGeri Kazanılan Bertaraf EdilenAdıAtık Yağ Miktarı Yağ Miktarı Atık Yağ MiktarıAğasın Otel İnönü Cad. No:23/1 ARTVİN 50 Litre - -Flash Yeni Artvin Yolu Üzeri No:8 Atık Yağ OluşmuyorOtel *** HOPA / ARTVİN- -Papila Otel Kule Dibi Mah. Turgay CİNERCad. No:32100 Litre - -HOPA / ARTVİNPeronti Otel Turgay CİNER Cad. No:78HOPA / ARTVİN 130 Litre - -Terzioğlu Otel Rize Cad.Çay Fabrikası Yanı110 Litre - -HOPA / ARTVİNUstabaş Otel Kule Dibi Mah. CumhuriyetCad. HOPA / ARTVİN 40 Litre - -Yeni KöşkOtel ***Kule Dibi Mah.Orta Hopa Cad. No:21Atık Yağ Oluşmuyor - -HOPA / ARTVİNSarp Otel * Atatürk BulvarıKemalpaşa Beldesi- - -HOPA / ARTVİNDemirkol Otel Bankalar Cad.Yeni Yol Mah.150 Litre - -BORÇKA/ARTVİNŞavşatYeşil VadiToroslu Kaya MevkiiArmutlu Mah.- - -Otel * ŞAVŞAT /ARTVİNKöprüyakaGüleryüzSöğütlü KöyüŞurmak Mevkii- - -Pansiyon ** ŞAVŞAT/ARTVİN* İnşaat Aşamasında Olan Otel. ** Adresinde Bulunamayan Otel/Pansiyon*** Lokanta/Restoranı Olmayan Oteller.219

N.3.4. Pil ve Akülerİl Genelinde Bu Tür Atıklar Ayrı Olarak Toplanmamaktadır.N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küllerİlimiz Sınırları İçerisinde Bu Tür Atıkların Oluştuğu Yerler Bulunmamaktadır.N.3.6 Tarama Çamurlarıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklarİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlarİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.N.4. Diğer AtıklarN.4.1. Ambalaj Atıklarıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.N.4.2. Hayvan Kadavralarıİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.N.4.3. Mezbaha Atıklarıİlimiz Merkez Belediye ve Hopa, Borçka, Şavşat ve Yusufeli Belediyelerine ait bu türatıkları oluşturan birer adet tesis bulunmaktadır. Atıkları geri kazanımı yapılmamaktadır.N.5. Atık YönetimiN.6. Katı Atıkların Miktar ve KompozisyonuN.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması ve Aktarma MerkezleriMerkez ilçe genelinde kullanılan çöp döküm alanı eski bir dere yatağını teşkil etmekteolup, mevcut sahanın eğim yönü Çoruh Nehrine doğrudur. Dolayısı ile çöp döküm sahasıÇoruh Nehrinin sol sahilini teşkil eder. Depolanan atık cinsi evsel atıklardan ibarettir. Evselatıkların üzeri toprakla örtülmektedir. Ayrıntılı Bilgi Tablo N.1, N.2’de verilmiştir.220

N.8. Atıkların Bertaraf YöntemleriN.8.1. Katı Atıkların Toplanmasıİlimizde Katı Atıkların Toplanması Merkez ve 7 İlçe Belediyeleri tarafındanyapılmaktadır. Bütün Belediyelerin Düzensiz Depolama Alanı Mevcuttur.N.8.2. Atıkların Yakılmasıİlimizde Yakma Tesisi Bulunmamaktadır.N.8.3. Kompostİlimizde Kompost Tesisi Bulunmamaktadır.N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesiİlimizde Geri Kazanım Tesisleri Bulunmamakta Olup, Ayıklama Tesisleri deBulunmamaktadır.N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki EtkileriMerkez ilçeye ait çöp döküm sahası en yakın yerleşim yerine 1 km uzaklıkta eski birdere yatağı olup mevcut sahada herhangi bir yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Sözü edilen atıkdöküm sahasına ait bir depolama tesisi (Ayıklama, Geri Kazanım, Kompost vb.)bulunmamaktadır. Çöp döküm sahasında atık işleriyle uğraşanlarda şimdiye kadar herhangibir hastalığa rastlanılmamıştır.221

(O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMO.1. GürültüGürültü kirliliğinin nedeni istenmeyen ve hoşa gitmeyen seslerdir.Fiziksel bir olayolarak ses ise ; esnek bir ortam içinde periyodik titreşimler yapan bir kaynağın ortamın dengebasıncında değişimler oluşturması ve bu basınç dalgalarının sabit bir hız ve belirli bir faz farkıile ortamın uzak noktalarına kadar iletilmesidir.Fiziksel yönden ise sesin ; sözü edilen basınçfarkı tarafından uyarılan işitsel bir duyudur.O.1.1. Gürültü KaynaklarıO.1.1.1. Trafik Gürültüsüİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.O.1.1.2. Endüstri Gürültüsüİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.O.1.1.3. İnşaat GürültüsüDiğer gürültü türlerine göre daha kısa süreli ancak sürekli veya aralıklı olarak devameden özellikle yaz aylarında çıkardıkları yüksek gürültüler ile büyük tepki yaratan bina ve yolyapımı operasyon biçimine bağlı olarak değişmektedir.O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültülerİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültülerİlimiz Sınırları İçerisinde Havaalanı Bulunmamaktadır.O.1.2. Gürültü İle Mücadeleİlimizde Konu İle İlgili Proje Bulunmamaktadır.O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan EtkileriO.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan EtkileriKöyden kente göçün etkisiyle kentlerde nüfus yoğunluğunun artması ve bu nüfusayeterli gelmeyen yerleşim yerlerinin tarım ve orman alanlarına kayması neticesinde ekolojikdengenin bozulması ve çevre kirliliklerinin ilk etapta hava kirliliği ve gürültünün bu alanlardayaşayan fauna ve floraya etki etmesi kaçınılmazdır. Gürültüye duyarlı yapılar ola hastane gibiyerlerde kentlerin genişlemesi ile bu yapılar şehir içerisinde kalarak gürültüye maruzkalmakta ve gelecek nesillerin sağlıklı bir ortamda yetişmesinde engel teşkil etmektedir.Gürültünün cadde kenarlarındaki yerleşim yerlerini fazla etkilememsi için tampon bölgeoluşturulması mevzuatlarda belirtilmiştir.222

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan EtkileriGürültü çağımızın en büyük hastalığı olan stres ve bunun akabinde ruhsal bozukluklar,sosyal problemler yaratan çevre problemidir. Gürültünün ekonomiye olan en önemli etkisikonsantrasyon bozukluğu, stres, sinir gibi hastalıkların iş gücü verimine etkisidir.O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan EtkileriO.1.4.1. Fiziksel EtkileriGürültünün çok çabuk ve akut tesirleri işitmenin sekteye uğramasıdır.Ses dalgalarınınbeyne ulaşması orta kulaktaki örs çekiç kemikleri , kulak zarı ve çok ince tüy hücreleriyardımıyla olur.İnce tüycük halindeki mekanik hareketleri biyoelektrik sinyalleredönüştürülür ve ses sinyalleri yardımıyla beyne ulaştırılır.Akustik travma çok yüksek düzeydebir veya daha fazla akustik enerjinin etkisi sonucu kulağın işitsel duyarlılığındaki ani organikağrı bozunumudur.Yüksek düzeyde bir sesin iç kulak yapılarına gelerek bunların fizyolojiklimitleri aşması zedelemesi kulağı tahrip etmesi olasıdır.Akustik travma aynı zamandakafatasına karşı oluşan fiziki travmalar sonucu oluşan işitme kaybı mekanik enerjinin diğerformlarından fazla akustiğe bağlamak oldukça güçtür.İleri yaşlardaki işitme duyusununkaybolması gürültüye maruz kalınmasa da ortaya çıkabilir.Bunun için çevredeki aşırıgürültünün sebep olduğu arızaların epidemiyolojik olarak incelenmesi gerekmekte olup ancakçok zordur.O.1.4.2. Fizyolojik EtkileriVücudun fizyolojik davranışlarının bozulmasıyla ortaya çıkan etkiler fizyolojiketkilerdir. Uzun süre gürültülü ortamda yaşayan kişilerde gözlenen etkiler sürekli yüksek seslekonuşmak zorunluluğunun yarattığı öksürük, ses kısıklığı, boğazda tahriş ve ağrılara nedenolur. Ayrıca hormonlar gürültü etkisiyle katekolemin boşalımını arttırır ve vücut yağdepolarından yağ asitleri deşarj olur. Buda kanda yüksek kolesterol yoğunluğu getirir. Budurum damar hastalıklarına, kan damarlarının bozulmasına neden olur. Ayrıca gürültü kişidenkişiye değişen hastalıklara neden olur. Peptik ülser, astım, migren, iktidarsızlık, sakat ve ölüdoğumlar, doğumda zorlanmalar.O.1.4.3. Psikolojik EtkileriYorgunluk ve sinirlilik hali yaratarak ortaya çıkan etkiler davranış bozuklukları,sıkılma, öfkelenme, rahatsızlık duygusu, konforsuzluk, uyku bozukluğu ve en önemlisi streseneden olur.O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileriİş veriminin azalması, işitilen seslerin anlaşılmaması sonucu ortaya çıkan etkiler, işekarşı isteksizlik, konsantrasyon bozukluğu, okunanı ve konuşulanı anlamama vb.rahatsızlıklara neden olmaktadır.O.2. TitreşimTitreşim kaynakları madenler ve taş ocakları yerleşim bölgelerine uzak olduğu içinhalk sağlığını etkilememektedir. İlimiz içerinde titreşime karşı alınmış herhangi bir tedbirbulunmamakla birlikte henüz böyle bir çalışma yapılmamıştır.223

( P ) AFETLERP.1. Doğal AfetlerP.1.1. Depremlerİlimiz sınırlarını kapsayan Depremsel bölgeyi Aktif fay- Deprem ilişkisi açısından elealdığımızda, yıkıcı özellikte deprem yapabilecek herhangi bir aktif fayın bulunmadığıgörülmektedir. İlimize en yakın fay sistemi “ Kuzey Anadolu Fay Zonu ” ( KAF-NAF )olup, kuş uçuşu 100–160 km. uzaklıktadır. Aynı şekilde 2. derecede etkili olabilecek“Erzurum Fay Zonu” ise 50–100 km. uzaklıktadır.Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında; Arhavi, Hopa, Borçka ve Murgul 4. Bölgede,Merkez İlçe 3 ve 4 Bölge sınırında, Yusufeli, Ardanuç ve Şavşat 3. Bölgede yer almaktadır.Şekil P.1 İlimiz Deprem Haritası224

P.1.2. Heyelan ve ÇığlarTablo P.1. İlimiz Merkez ve İlçelerin Maruz Kalabileceği Afet TürleriYerleşim Biriminin AdıMerkez İlçe, Ardanuç İlçesi, Şavşat İlçesiYusufeli İlçesiArhavi İlçesi, Hopa İlçesiBorçka İlçesi, Murgul İlçesiKaynak: İl Sivil Savunma MüdürlüğüMaruz Kalabileceği Afet TürününÖncelik Sırası1. Heyelan2. Kaya Düşmesi3. Çığ4. Deprem1. Kaya Düşmesi2. Heyelan3. Su Baskını4. Çığ5. Deprem1. Heyelan2. Su Baskını3. Kaya Düşmesi4. Deprem1. Heyelan2. Su Baskını3. Kaya Düşmesi4. Çığ5. DepremP.1.3. Sellerİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır. Ayrıntılı Bilgi Tablo P.1’deverilmiştir.P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınlarıİlimizde Konu İle İlgili İstatistikî Bir Çalışma Bulunmamaktadır.P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin EtkileriOrmanlarımızda yoğun miktarda böcek zararı söz konusudur. Bölgede rakımın yüksekolması nedeniyle yoğun kar yağışından dolayı Abiyotik zararlar söz konusudur.P.1.6. Fırtınalarİlimizde Konu İle İlgili İstatistikî Bir Çalışma Bulunmamaktadır.225

P.2.Diğer AfetlerP.2.1. Radyoaktif Maddelerİlimizde Oluşabilecek Radyoaktif Madde İle İlgili Günde Sabah ve Öğleden SonraOlmak Üzere Radyak Metre İle Ölçüm Yapılmaktadır.P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklarİlimizde Konu İle İlgili Meydana Gelen Ekolojik Zararlar Bulunmamaktadır.P.2.3. Tehlikeli Maddelerİlimizde Konu İle İlgili Meydana Gelen Halk Sağlığına Zarar Verebilecek OlayBulunmamaktadır.P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleriİlimizde Herhangi Bir Afet Anında İl Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü Afet İşleriBürosunca ve Kızılay Başkanlığınca Derhal Olaya Müdahale Edilmekte ve ZararaUğrayanlara Yardım Yapılmaktadır.P.3.1. Sivil Savunma Birimleriİlimizde İlgili Kanun, Tüzük ve Yönetmelikler Doğrultusunda Acil Yardım veKurtarma Ekipleri Oluşturulmuştur. Herhangi Bir Afet Anında Derhal Faaliyete Geçecektir.P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleriİlimizde Konu İle İlgili Çalışmalar Merkez ve İlçe Belediyelerin İtfaiye TeşkilatlarıncaYürütülmektedir.P.3.3. İlkyardım Servisleriİlimizde Konu İle İlgili Çalışmalar İl Sağlık Müdürlüğünce Yürütülmektedir.P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanıİlimizde Konu İle İlgili Çalışmalar İl Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü TarafındanYürütülmektedir.P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar arası Taşınımı İçin Alınan Tedbirlerİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalarİlimizde Konu İle İlgili Kaza Olmamıştır.226

(R) SAĞLIK VE ÇEVRER.1.Temel Sağlık HizmetleriR.1.1. Sağlık Kurumlarının DağılımıTablo R.1. İlimizde Bulunan Sağlık Kurumlarının DağılımıHASTANELER SAĞLIK OCAKLARI DİĞERArtvin Devlet Hastanesi 1 Nolu Sağlık Ocağı2 Nolu Sağlık Ocağı3 Nolu Sağlık OcağıAşağı Maden Sağlık OcağıOrtaköy Sağlık OcağıZeytinlik OcağıArdanuç Devlet HastanesiArhavi Devlet HastanesiBorçka Devlet HastanesiMurgul Devlet HastanesiHopa Devlet HastanesiŞavşat Devlet HastanesiYusufeli Devlet HastanesiKaynak: İl Sağlık MüdürlüğüArdanuç Merkez Sağlık OcağıAşağı Irmaklar Sağlık OcağıBulanık Sağlık OcağıSoğanlı Sağlık OcağıTorbalı Sağlık OcağıArhavi Merkez Sağlık OcağıDerecik Sağlık OcağıOrtacalar Sağlık OcağıBorçka Merkez Sağlık OcağıCamili Sağlık OcağıGüreşen Sağlık OcağıKarşı Köy Sağlık OcağıMurgul Merkez Sağlık OcağıDamar Merkez Sağlık OcağıHopa Merkez Sağlık OcağıKemalpaşa Sağlık OcağıSu Gören Sağlık OcağıYol Dere Sağlık OcağıŞavşat Merkez Sağlık OcağıBalıklı Sağlık OcağıÇağlayan Sağlık OcağıÇayağzı Sağlık OcağıÇoraklı Sağlık OcağıKireçli Sağlık OcağıVeli Köy Sağlık OcağıYusufeli Merkez Sağlık OcağıDemir Kent Sağlık OcağıDokumacılar Sağlık OcağıKılıç Kaya Sağlık OcağıNarlık Sağlık OcağıSarı Göl Sağlık OcağıAÇSAP MerkeziVerem Savaş Dispanseri227

R.1.2. Bulaşıcı HastalıklarTablo R.2. İlimizde Görülen Bulaşıcı Hastalıklar Dağılımı (2005 Yılı İlk Dokuz Aylık Dönem)Hastalıklar0–11Yaş1–4Yaş5–9Yaş10–14Yaş15–19Yaş20–29Yaş30–44Yaş45–64Yaş65+Yaş ToplamGrubu Grubu Grubu Grubu Grubu Grubu Grubu Grubu GrubuKIZAMIK - 2 19 4 1 - - - - 26KIZAMIKÇIK - - 9 19 2 - - - - 30HEPATİT-A - - 1 - 1 1 1 - - 4HEPATİT-B - - 2 - 3 8 1 1 - 15KUD. ŞÜPH. ISIRIK 1 15 23 26 31 24 23 27 16 186A. KANLI İSHAL - - 2 3 1 - - 1 1 8KABAKULAK 1 3 22 25 2 2 - 1 - 56HEPATİT-C - - - - - - 1 - - 1SİFİLİZ - - - - - 1 2 2 - 5BRUSELLOSİS - 1 1 - - - - - - 2Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüR.1.2.1 İçme, Kullanma ve Sulama Sularıİlimizde Bulunan İçme, Kullanma ve Suları ile ilgili Ayrıntılı Bilgi L. Altyapı, Ulaşımve Haberleşme Ana Başlığı Altında L.1.1. Temiz Su Sistemi Bölümünde Verilmiştir.R.1.2.2. Denizlerİlimizde Deniz Kirliliği Açısından Ayrıntılı Bilgi D.Su Ana Başlığı Altında D.1.5.Denizler Bölümünde Tablo D.4’de Verilmiştir.R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklarİlimizde Yalnızca Ardanuç ve Şavşat İlçelerinde 2005 Yılı İlk Sekiz Aylık Dönemde1'er Anthrax Vakasına Rastlanmış ve Sonucunda 1'er Hayvan Ölümü Gerçekleşmiştir.Tablo R.3. İlimizde 2005 Yılı İlk Sekiz Aylık Dönemde Görülen Zoonoz HastalıklarHastalığın Adı Tutulan İnsan Sayısı Ölen İnsan SayısıKUDUZ - -BRUCELLOSİS 2 -LEPTOSPİROSİS - -ANTHRAX - -SALMONELLOSİS - -TUBERCULOSİS - -UYUZ 78 -CHAMYDİOSİS - -LİSTERİOSİS - -Q HUMMASI - -SITMA - -TOXOPLAZMA - -ECHİNOCOCCOSİS - -SİSTİSERCOSİS - -DİSTAMATOSİS - -KALAZAR - -LEİSMANİASİS - -TRİCHOMONİASİS 4 -TENİASİS 32 -ASKARİDİOSİS 518 -TRİCHİNİOSİS - -SHİGELLOSİS - -TULAREMİE - -Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü228

R.1.3. Gıda Hijyeniİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.R.1.4. Aşılama ÇalışmalarıTablo R.4. İlimizde Yapılan Aşılama ÇalışmalarıAŞILARSAĞLIK BAKANLIĞI2005 YILIHEDEF NÜFUSUARTVİN İLİAŞILAMA SAYISIBCG 3012 1538KIZAMIK 3012 2085DBT 1 POLİO 1 3012 1595DBT 2 POLİO 2 3012 1562DBT 3 POLİO 3 3012 1625HEPATİT-B 1 3012 1544HEPATİT-B 2 3012 1506HEPATİT-B 3 3012 1788GEBE TT 1 3012 592GEBE TT 2 3012 435Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüR.1.5. Bebek ÖlümleriTablo R.5. İlimiz Ocak-Kasım 2005 Dönemi Bebek Ölümleri İstatistikîİlÖlüDoğumHızı(1000’de)PerinatalÖlümHızı(1000’de)ErkenNeonatalÖlümHızı(1000’de)GeçNeonatalÖlümHızı(1000’de)NeonatalÖlümHızı(1000’de)PostNeonatalÖlümHızı(1000’de)BebekÖlümHızı(1000’de)Artvin 5,83 18,65 12,82 1,17 13,99 2,33 16,32Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüR.1.6. Ölümlerin Hastalık Yaş ve Cins Gruplarına Göre DağılımıTablo R.6. İlimizde Ölümlerin Yaş ve Cins Grubuna Göre Dağılımı(Ocak-Kasım 2005 )Yaş 0–7Gün8–28Gün29–364Gün1–4Yaş5–9Yaş10–14Yaş15–24Yaş25–44Yaş45–49Yaş50–64Yaş65+ Yaş ToplamCins E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E KSayı 5 6 1 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 2 6 5 4 0 29 20 107 102 154 137Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü229

R.1.7. Aile Planlaması Çalışmalarıİlimizde Bulunan Aile Planlama Merkezi Yaptığı Eğitim Gezilerinde Gittikleri İlçe veKöylerde Hem Sağlık Personeline Hem de O Yörenin Halkına Aile Planlaması YöntemleriHakkında Eğitim Faaliyetlerini Yürütürler. Burada Bulunan Kişilerden Aile PlanlamasıYöntemleri Uygulatmak İsteyenlere Yardımcı Olunur. AÇSAP Merkezinin Bu ÇalışmalardaKullanılmak Üzere Sağlık Kuruluşlarına Gerekli Dokümanları ve Aile PlanlamasıYöntemlerinde Kullanılan Hap, Kondom, Ria gibi Malzemelerin Sağlık Kuruluşlarına YeterliMiktarda Verilmesini Sağlamak ve Yapılan Çalışmaları Kontrol Etmekle YükümlülüğüBulunmaktadır.Tablo R.7. İlimizde Yapılan Aile Planlaması Yöntemleri ve Kullanan Kişi SayısıYIL HAP KONDOM RİA ENJEK. TÜPLİG VAZEK. TOPLAM ARTIŞ %2001 657 1963 560 62 24 0 3266 % 10,262002 2480 3391 703 1038 26 0 7638 % 24,012003 2764 3670 719 917 29 0 8099 % 25,462004 3511 4095 681 948 82 1 9318 % 29,29Kaynak: İl Sağlık MüdürlüğüR.2.Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık RiskleriR.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileriİlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi C. Hava (Atmosfer ve İklim) Ana BaşlığıAltında C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Bölümünde Verilmiştir.R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileriİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileriİlimizde Konu İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileriİlimizde Konu İle İlgili Ayrıntılı Bilgi O. Gürültü ve Titreşim Ana Başlığı AltındaO.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri Bölümünde VerilmiştirR.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriPestisitlerin yanlış ve savurgan kullanımlarının yol açtığı doğa kirliliği, gıdalanmazinciri ile insanlara kadar ulaşmaktadır. Bu şekilde insanlara ulaşan pestisitler akut ve kronikzehirlenmelere yol açmaktadır. İlimizde zehirlenme vakasına rastlanmamıştır.R.2.6. İyonize Radyasyondan KorunmaR.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileriİlimizde Radyasyon Konuları İle İlgili Çalışma Bulunmamaktadır.230

(S) ÇEVRE EĞİTİMİÇevre Eğitimi; bireylerde çevre bilincinin geliştirilmesi ve çevreye duyarlı, olumlu,kalıcı davranış değişikliklerinin kazandırılması ile birlikte doğal, tarihi, kültürel, sosyo estetikdeğerlerin korunması ve çevre sorunlarının çözümünde bireylerin aktif katılımlarınınsağlanması amacıyla gösterilen faaliyetlerin bütünüdür.Türkiye’de çevre eğitiminin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılmasında ulusal çevrepolitikalarına paralel olarak kamu ve gönüllü kuruluşların il düzeyindeki faaliyetleri büyükönem taşımaktadır.S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleriİlimizde Çevre ve Orman Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı arasında 14.10.1999tarihinde imzalanan “Uygulamalı Çevre Eğitimi” konularında işbirliği protokolü çerçevesinde2002 yılından itibaren İl Milli Eğitim Müdürlüğümüzce belirlenen pilot okullarda, Öğretmenve öğrencilere çevrenin önemi, orman, bitki ve hayvan varlıklarının korunması, çevrekirliliğinin önlenmesi ve olumlu tüketim alışkanlıklarının kazandırılması konularında görselve basılı materyaller ( CD, Broşür ) desteği ile eğitim çalışmaları yapılmaktadır.Ayrıca her yıl 5 Haziran Dünya Çevre Gününde ve 16–22 Eylül Avrupa HareketlilikHaftasında Çevre bilincinin geliştirilmesi ve çevrenin korunması yönünde yarışmalar ( Resim,Şiir, Kompozisyon ) ve Çevre konulu Konferanslar, Doğa yürüyüşü, Çöp toplama etkinlikleridüzenlenmektedir.S.2.Çevre ile İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve FaaliyetleriS.2.1. Çevre Vakıflarıİlimizde Çevre ve Egzoz Emisyon Çalışmalarında Faaliyet Gösteren İl Çevre KorumaVakfı 2004 yılında kapanmıştır.S.2.2. Çevre DernekleriTablo S.1. İlimiz Çevre DernekleriDERNEK ADI ADRESİ KURUCUSU KURULUŞ TARİHİYeşil Artvin Derneği Çarşı Mah. Otopark Üstü Erdoğan GAZİHAN 17.07.1995Kat:1 No:2 ARTVİNArtvin Erozyonu Kontrolü ve İnönü Cad. Yazan İşhanı Hakan YAVUZ 31.10.1995Ağaçlandırma Derneği No:48/c ARTVİNS.2.3. Çevre ile İlgili Federasyonlarİlimizde Konu İle İlgili Federasyon Bulunmamaktadır.233

(T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMAT.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesiİlimizde Çevresel Tahribatın Önlenmesi Amacıyla Çevre Mevzuatına, Kanunlara veYönetmeliklerine Göre Gerekli Denetim ve Çalışmalar Yapılmaktadır.T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,Korunması ve Geliştirilmesiİlimizde Doğal Kaynakların Verimli Kullanılması, Korunması ve Geliştirilmesi Amacıİle İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüze Bağlı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ŞubeMüdürlüğünce Ağaçlandırma Çalışmaları ve Doğa Koruma Milli Parklar Şube Müdürlüğüncede Av-Yaban Hayatı Koruma Çalışmaları Yapılmaktadır.T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini AşmayacakBiçimde Planlanmasıİlimizde Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin; Tahrip Edici, Kirliliğe Yol Açıcı TarzdaFaaliyet Göstermemesi İçin Gerekli Önlemler Alınmaya Çalışılmaktadır.T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanmasıİlimizde Kentleşme ve Sanayi Çevreyi Tahrip Edecek Boyutlara Ulaşmamıştır.İlimizin Doğası, Doğal Gölleri ve Mesire Yerleri İnsan Psikososyal İhtiyaçlarına CevapVermektedir.T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlamasıİlimizin Gerek Topoğrafik Yapısı Gerekse de Göç Vermesine Rağmen DüzenliKentleşmeyi Hayata Geçirebilmek İçin Merkez ve İlçe Belediyelerimiz Gerekli ÇalışılmalarıYapmaktadır.234

T.6. Çevresel Etki DeğerlendirilmesiTablo T.1. İlimizde Çed Olumlu/Olumsuz Kararı Verilen Faaliyetlerin ListesiSektör Faaliyetin Varsa Faaliyet Faaliyet Karar KararMevkii Koordinatı Sahibi Konusu Tarihi NoSanayi - - - - - -EnerjiPetrolMadenSeyitler KöyüARTVİN- - TEİAŞTürkiyeElektrikİletim A.Ş.- - TEİAŞTürkiyeElektrikİletim A.Ş.- - TEİAŞTürkiyeElektrikİletim A.Ş.- - TEİAŞTürkiyeElektrikİletim A.Ş.- - TEİAŞTürkiyeElektrikİletim A.Ş.- Ber-OnerMad. San.Tic. A.Ş.154 Kv’lukMuratlı HESBorçka HESEİH154 Kv’lukHopa TESMuratlı HESEİH380 Kv’lukBorçkaİyidere EİH380 KvBorçkaDerinerYusufeli EİH154 KvYusufeliHESTortum HESOltuTM EİHCu-ZnMadenOcağıÇev. Bakan.07.02.2003Çev. Bakan.22.04.2003841–21212033–6172Çev. Bakan.15.05.2003 2243–7221Çev. Bakan.06.11.20032080–2422108.10.2004 -Çev. Bakan.29.01.2004 458–5054Atık- - - - - -KimyaTarım - - - - - -GıdaUlaşım - - - - - -KıyıTurizm - - - - - -KonutKaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürlüğü235

Tablo T.2 İlimizde Çed Gereklidir/Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetlerin ListesiSektörSanayiFaaliyetinMevkiiYemişlik Mah.Düzlük MevkiiArhavi/ARTVİNVarsaKoordinatıPafta No:5159.çAda No:354 ParselNo: 34.35.36Esen kıyı KöyüHopa/ARTVİN -CumhuriyetMah. DevletKarayolu3. Km. DereCivarı MevkiiHopa/ARTVİNArtvin DevletKarayolu 6. Km.Yol dere KöyüMevkiiHopa/ARTVİNSundura Mah.Yeni yol ÜzeriMevkiiHopa/ARTVİNPaftaNo:F46.b.15.a1.cAda No:451Parsel No:2 PaftaNo:F46.b.15.al.cAda No:459Parsel No:1--FaaliyetSahibiIsı San. Mad.Tic. Ltd. Şti.Arhavi/ARTVİNPapila Paz. San.Tic.İth. İhr.Ltd Şti.Hopa/ARTVİNAktaş Mad.Kömür San. Tic.Ltd. Şti.Hopa/ARTVİNŞark KömürSan. İth. İhr. Pet.Ürün. Gıda. Tur.Nak. Yat. Taah.İnş. Ltd. Şti.Hopa /ARTVİNAB Metal San.Tic. Ltd. Şti.Hopa/ARTVİNFaaliyetKonusuKömürDepolamaElemeTesisiKömürElemePreslemePaketlemeTesisiKömürElemePaketlemeTesisiKömürStoklamaElemePaketlemeTesisiAlüminyumDökümTesisiKararTarihiKararNo28.09.2000 227.06.2002 5Çev.Bakan.20.02.200324.04.200331.12.2003923–2412Enerji - - - - - -PetrolMadenBölüm 1Arhavi-Ortacalarİl Yolu Güneşli-Dik yamaçMevkii ARTVİNArhavi-KavakKöyü veYemişlik Mah.Arhavi/ARTVİNHamamlı KöyüArdala Mah.ARTVİNOrmanlı KöyüARTVİNErenler KöyüDidmera MevkiiARTVİNSümbüllü-FıstıklıKöyü ARTVİNErenler KöyüDidmera veZilavur MevkiiARTVİN- Karayolları 10.Bölge Müd.TRABZONF46 b4 PaftaNo:S99–71KM:3+339–3+939Parsel No:1.2.4.5.11.14.15.16.17.18.20.105.106.107.108.109.112Ada No:157Parsel No:2Karayolları 10.Bölge Müd.TRABZONYılmazlar A.Ş.ARTVİN- Yılmazlar A.Ş.ARTVİNYılmazlar A.Ş.ARTVİN- Artvin BelediyeBaşkanlığıÇEDGerekliDeğildirBelgesiÇEDGerekliDeğildirBelgesiTaş Ocağı 13.09.2001 3KonkasörTesisi veAsfaltPlenti13.09.2001 3Kum-ÇakılOcağı 19.02.2002 2KonkasörTesisiKum-Çakıl 19.02.2002 2OcağıKonkasörTesisi 19.02.2002 2Kum-ÇakılOcağıKum-ÇakılOcağıKonkasörTesisi20.03.2002 3157 Ada 2 Parsel Tekeşinler İnş.F47.b1.c1 Ada 162 Ltd. Şti.Parsel No:8 ARTVİNF47.b2.b21.c1Ada No:165 ParselNo:5 F47.b1.c1Ada 162Parsel No:7Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürlüğü23620.03.2002 3

Tablo T.3 İlimizde Çed Gereklidir/Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetlerin ListesiSektörPetrolMadenBölüm 2FaaliyetinMevkiiBulanık KöyüKöprüler DeresiMevkiiArdanuç/ARTVİNKabaca KöyüKabarcet MevkiiMurgul/ARTVİNSümbüllü KöyüARTVİNKavak KöyüKonak DeresiArhavi/ARTVİNCumhuriyet Mah.Kavak KöyüKabistre DeresiArhavi/ARTVİNCumhuriyet Mah.Dere boğazıMevkiiKabistre DeresiArhavi/ARTVİNKuru dere KöyüKemer KöprüDeresiŞavşat/ARTVİNNaldöken KöyüMevkiiArdanuç/ARTVİNNaldöken KöyüMevkiiArdanuç/ARTVİNOrtacalar MevkiiGüneşli KöyüArhavi/ARTVİNVarsa FaaliyetKoordinatı Sahibi- NihatAKSAKAL- Ak-So İnş.Nak. Taah.Tic. Ltd. Şti.F47.c1OcakParselNo:2/BKonkasörParsel No:3Metay İnş.Tur. Pet.San. Tic.Ltd. Şti.- Arkum Ltd.Şti.- Arkum Ltd.Şti.- Arkum Ltd.Şti.- Dess Ltd.Şti.ArtvinŞavşatAyrımıArdanuç İlYoluKM:9+568-9+674BertaŞavşatAyrımıArdanuçİl YoluKM:6+612-6+950-Karayolları10. BölgeMüd.TRABZONKarayolları10. BölgeMüd.TRABZONDLH İnşaatı1. BölgeMüd.FaaliyetKonusuKararTarihiKararNoKum-ÇakılOcağı 20.03.2002 3Kum-ÇakılOcağı veEleme TesisiKum-ÇakılOcağıKonkasörTesisi28.02.2002 6Çev. Bakan.18.11.2002Kum-ÇakılOcağıKonkasörTesisiKum-ÇakılOcağı 02.07.20036309–1803928.09.2002 2Kum-ÇakılOcağı 09.02.2004Kum-ÇakılOcağıKonkasörTesisiTaş OcağıKonkasörTesisi veDepo SahasıTaş OcağıÇEDGerekliDeğildirBelgesiÇEDGerekliDeğildirBelgesi28.09.2000 2Çev. Bakan.09.07.2003Çev. Bakan.09.07.2003477–6666486–6665ÇED26.12.2003 GerekliDeğildirBelgesiÇev. Bakan.29.01.2004 458–5054Seyitler KöyüARTVİN -Ber-OnerMad. San.Tic. A.Ş.Cu-ZnMadenOcağıKaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürlüğüİlimizde Atık, Kimya, Tarım, Gıda, Ulaşım, Kıyı, Turizm, Konut SektörlerindeKonuyla İlgili Faaliyet Bulunmamaktadır.237