ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...

Feride SIĞIRCI 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

KLEBSIELLA sp. SUŞLARINDA CEFTRIAXONE VE IMIPENEM 

DİRENÇLİLİK FREKANSININ SAPTANMASI 

ADANA, 2010 

BİYOLOJİ ANABİLİM DALI







BİYOLOJİ ANABİLİM DALI 

Bu Tez 17/09/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile 

Kabul Edilmiştir. 

………………................ ………………………….. ……................................ 

Prof. Dr. Burhan ARIKAN Doç. Dr. Hatice K. GÜVENMEZ Doç. Dr. Fuat BUDAK 

DANIŞMAN ÜYE ÜYE 

Bu Tez Enstitümüz Biyoloji Anabilim Dalında hazırlanmıştır. 

Kod No: 

Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. 

Proje No: FEF2010YL7 

Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL 

Enstitü Müdürü 

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların 

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere 

tabidir.

ÖZ 







BİYOLOJİ ANABİLİM DALI 

Danışman : Prof. Dr. Burhan ARIKAN 

Yıl: 2010, Sayfa:83 

Jüri : Prof. Dr. Burhan ARIKAN 

: Doç. Dr. Hatice KORKMAZ GÜVENMEZ 

: Doç. Dr. Fuat BUDAK 

Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesi kanalizasyon 

suyundan izole edilen 145 adet Klebsiella sp. suşlarında ceftriaxone, imipenem, 

tetracycline, streptomycine, ve augmentin antibiyotiklerine karşı gelişen 

dirençlilik frekansı saptanarak dirençlilik gelişimi ve yayılmasındaki rolü 

araştırılmıştır. 

Klebsiella sp. suşlarında antibiyotik direnç oranları ceftriaxone %55.86, 

streptomycine %57.93, tetracycline %50.33, augmentin %48.27 ve imipenem 

%7.58 olarak bulunmuştur. Elde edilen veriler, Klebsiella sp. suşlarında 

dirençliliğin büyük ölçüde çoklu antibiyotik dirençliliği şeklinde olduğunu 

göstermektedir Bütün antibiyotiklere dirençli olan suşlar toplam izolatların 

yaklaşık %44.13’ünü oluştururken bunların %10.93’ü bütün antibiyotiklere, 

%82.81’i dört antibiyotiğe, %18.75’i üç antibiyotiğe ve %9.37’si aynı anda iki 

antibiyotiğe dirençlilik göstermektedirler. 

Klebsiella sp. suşlarındaki antibiyotik dirençliliğinin ceftriaxone için 

%88.89, streptomycine %79.77 ve tetracycline %79.46 oranında kromozomal 

kökenli olduğu gözlenmiştir. 

Augmentin antibiyotiğine hassas suşlarda eliminasyon testleri sonunda 

dirençlilik gözlenmiştir. Özellikle ethidium bromide ile yaklaşık %33.33 

düzeyinde eksizyon gerçekleşmesi izole edilen Klebsiella sp. suşlarının bu 

antibiyotiğe büyük ölçüde transpozabl elemanlar taşıdığı saptanmıştır. En yüksek 

eliminasyon düzeyi imipenem antibiyotiği için elde edilirken, bu sonuç imipenem 

dirençliliğinin önemli oranda plazmid kökenli olduğu saptanmıştır. 

Kullanılan eliminatörler içerisinde ceftriaxone, streptomycine ve 

tetracycline için 100 µg/mL konsantrasyonda ethidium bromide, augmentin ve 

imipenem için 100 µg/mL konsantrasyonda acridin orange daha etkili 

bulunmuştur. 

Anahtar Kelimeler: Antibiyotik dirençliliği, Klebsiella sp., Plasmid. 

I

ABSTRACT 

M.Sc. THESIS 

DETERMINATION OF ANTIBIOTIC RESISTANCE OF FREQUANCE 

CEFTRIAXONE, IMIPENEM IN KLEBSIELLA sp. STRAINS 


ÇUKUROVA UNIVERSITY 

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES 

DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION 

Supervisor :Prof. Dr. Burhan ARIKAN 

Year: 2010, Pages: 83 

Jury : Prof. Dr. Burhan ARIKAN 

: Assoc. Prof. Dr. Hatice K. GÜVENMEZ 

: Assoc. Prof. Dr. Fuat BUDAK 

In this study, resistance frequency of 145 Klebsiella sp. strains which were 

isolated from sewer water of Balcalı Hospital was determined against to the 

ceftriaxone, imipenem, tetracycline, streptomycin, augmentin and the role in 

developing of antibiotic resistance and spreading was researched. 

Antibiotic resistance of Klebsiella sp. strains were found as ceftriaxone 

%55.86, streptomycine %57.93, tetracycline %50.33, augmentine % 48.27 and 

imipenem % 7.58. According to results, it showed that Klebsiella sp. Strains 

resistance is like multiple antibiotic resistance. While strains which are resistance to 

all antibiotics compose %44.13 of all isolates were studied, %10.93 of them to all 

antibiotic, %82.81 of them to 4 antibiotics, %18.75 of them to 3 antibiotics and 

%9.37 of them shows resistant to 2 antibiotics. 

Antibiotic resistance on Klebsiella sp. strains was observed based on 

chromosomal in the rate of %88.89 for ceftriaxone, %79.77 for streptomycin and 

%79.46 for tetracycline. 

On the result of elimination tests, it was observed that strains sensitive to 

augmentin has turned in to resistance and especially becoming resistance in the rate 

of %33, 33 with ethidium bromide showed that Klebsiella sp. strains trans huge 

amount transpozable element to this antibiotic. 

Maximum elimination frequency has been observed for imipenem antibiotic. 

This result showed that resistance to imipenem is based on plasmid in important rate. 

In the eliminator used, 100 µg/mL concentration of ethidium bromide for 

ceftriaxone, streptomycin and 100 µg/mL concentration of acridine orange has been 

found more effective for augmentin and imipenem. 

Key Words: Antibiotic Resistance, Klebsiella sp., Plasmid. 

II

TEŞEKKÜR 

Çalışmam sırasında benden yardımlarını esirgemeyen, tez konumun 

seçiminde ve yapım aşamasında her türlü desteği bana sağlayan Saygıdeğer 

danışman hocam Prof. Dr. Burhan ARIKAN´a deneylerim ve ölçümlerim 

sırasında benden yardımlarını esirgemeyen tüm hocalarıma ve arkadaşlarıma 

teşekkürü bir borç bilirim. 

Yüksek lisans eğitimim süresince benden yardımlarını esirgemeyen Tıp 

Fakültesi Anatomi Anabilim dalındaki Saygıdeğer hocam Prof. Dr. Özkan 

OĞUZ’a, Bitki Koruma Anabilim dalındaki Saygıdeğer hocam Dr. Behçet Kemal 

ÇAĞLAR’a, Su Ürünleri Fakültesi Avlama ve İşleme Bölümündeki Saygıdeğer 

hocam Araştırma Görevlisi Ayşe ŞİMŞEK’e içtenlikle teşekkürlerimi sunuyorum. 

Hayatım boyunca her zaman yanımda olan maddi ve manevi desteklerini 

esirgemeyen annem Saadet SIĞIRCI’ya, babam Hasan SIĞIRCI’ya, ablalarım ve 

ağabeyime, sevgisiyle daima motive olduğum yeğenlerime sonsuz teşekkürler 

sunuyorum. 

III

İÇİNDEKİLER SAYFA 

ÖZ……………………………………………………………………...........…... I 

ABSTRACT ......................................................................................................... II 

TEŞEKKÜR ......................................................................................................... III 

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………….. IV 

ÇİZELGELER DİZİNİ ………………………………………………………… VI 

ŞEKİLLER DİZİNİ …………………………………………………………….. VIII 

SİMGELER VE KISALTMALAR …………………………………………….. X 

1. GİRİŞ ………………………………………………………………………... 1 

1.1. Klebsiella Cinsi…………………………………………………………......... 2 

1.1.1. Biyokimyasal Özellikleri………………………………………….. 3 

1.1.2. Virulans Faktörleri………………………………………………… 4 

1.2. Antibiyotikler …………………………………………………………. 5 

1.2.1 Penisilinler ………………………………………………………… 6 

1.2.2. Sefalosporinler…………………………………………………….. 7 

1.2.3. Karbapenemler ……………………………………………………. 8 

1.2.4. Tetrasiklinler ……………………………………………………… 8 

1.2.5. Aminoglikozitler ………………………………………………….. 9 

1.3. Antibiyotiklere Karşı Direnç Gelişimi ………………………………. 9 

1.3.1. Doğal (İntrensek) Direnç………………………………………… 10 

1.3.2. Kazanılmış Direnç…………………………………………………. 10 

1.3.3. Çapraz Direnç…………………………………………………… 12 

1.3.4. Direnç Mekanizmaları……………………………………………... 12 

1.3.4.1. Antibiyotiklerin Bağlandığı Reseptör veya Bağlanma 

Bölgesinde Oluşan Değişiklikler ............................................... 

1.3.4.2. Antibiyotiğin Enzimatik İnaktivasyonu ..................................... 13 

1.3.5. Bakteriyel Membran Değişiklikleri……………………………….. 13 

1.3.5.1. İç ve Dış Membran Permeabilitesinde Azalma………………... 13 

1.3.5.2. İlacın Dışarı Atılması (Aktif Pompa Sistemi)………………... 14 

IV 

12

1.3.5.3. Alternatif Bir Metabolik Yolun Kullanılması…………………. 15 

1.4. Ekstra Kromozomal Genetik Elamanlar……………………................. 

1.4.1. Plazmidler......................................................................................... 

1.4.1.1. F Faktörleri ………………………………………….......... 17 

1.4.1.2. F’ Faktörleri …………………………………………..…..... 17 

1.4.1.3. Col Plazmidleri (Kolisinojenik Faktörleri) ……………..….. 17 

1.4.1.4. R Plazmidleri.......................………………………………..... 17 

1.4.1.5. Staphylococcus Plazmidleri ……………………………........ 18 

1.4.1.6. Virülans Plazmidleri ……………………………..……….... 

1.4.2. Transpozonlar.................................................................................... 

1.5. Mikroorganizmalar Arası Genetik Madde Aktarımı………………….. 

1.5.1. Transformasyon…………………………………………………… 20 

1.5.2. Transdüksiyon…………………………………………………….. 20 

1.5.3. Konjugasyon ……………………………………………………… 22 

1.6. Çalışmanın Amaçları………………………………………………….. 

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR……………………………………………………. 25 

3. MATERYAL ve METOD……………………………………………………. 31 

3.1. Materyal……………………………………………………………….. 31 

3.2. Metod………………………………………………………………….. 

3.2.1. Bakteri İzolasyonu ve İdentifikasyonu…………………………… 33 

3.2.2. Antibiyogram Testi………..........………………………………… 34 

3.2.3. Plazmid Eliminasyon Testi……………………………………….. 34 

4. BULGULAR ve TARTIŞMA………………………………………………... 35 

5. SONUÇ ve ÖNERİLER……………………………………………………… 

KAYNAKLAR………………………………………………………….............. 73 

ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………….. 

V 

15 

15 

18 

19 

19 

23 

33 

67 

83

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA 

Çizelge 1.1. Antibiyotiklerin Ana Sınıfları ve Örnekleri ................................. 6 

Çizelge 1.2. Penisilinlerin Sınıflandırılması…………………………………. 7 

Çizelge 1.3. Türkiye’de Bulunan Sefalosporinler……………………………. 8 

Çizelge 4.1. Hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella sp. 

suşlarının antibiyotik dirençlilik frekansı………………………. 

Çizelge 4.2. Hastane kanalizasyon suyundan izole edilen Klebsiella sp. 

suşlarının dirençlilik ve dirençlilik eliminasyon test sonuçları 

(30µg/ml AO)…………………………………………………... 



(30µg/ml AO)…………………………………………………... 



(30µg/ml AO)…………………………………………………... 



(30µg/ml AO)…………………………………………………... 


suşlarında 30 µgr/ml AO uygulaması sonucu gerçekleşen 

dirençlilik eliminasyon frekansı……………………………….. 



(100µg/ml AO)…………………………………………………. 



(100µg/ml AO)…………………………………………………. 



(100µg/ml AO)…………………………………………………. 

VI 

36 

39 

43 

45 

46 

47 

49 

50 

52



(100µg/ml AO)…………………………………………………. 


suşlarında 100 µgr/ml AO uygulaması sonucu gerçekleşen 

dirençlilik eliminasyon frekansı………………………………... 



(100µg/ml EB)………………………………………………….. 



(100µg/ml EB)…………………………………………….......... 



(100µg/ml EB)………………………………………………….. 



(100µg/ml EB)………………………………………………….. 


suşlarında 100 µgr/ml EB uygulaması sonucu gerçekleşen 

dirençlilik eliminasyon frekansı………………………………... 

VII 

53 

54 

56 

58 

60 

61 

62

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA 

Şekil 4.1. Hastane kanalizasyon suyundan izole edilen Klebsiella sp. 

suşlarının imipenem (imp), tetracycline (tet), ceftriaxone (cro), 

streptomycine (str), augmentine (aug) ve imipenem (imp) 

antibiyotik dirençlilikleri………………………………………… 

Şekil 4.2. Antibiyotik dirençliliği gösteren ve acridine orange 

uygulamasından sonra hassas duruma geçen suşlar……………... 

Şekil 4.3. Acridine orange uygulamasından önce augmentin antibiyotiğine 

hassas olan suş 1 numaralı şekilde (36, 37), 3 numaralı şekilde 6. 

Acridine orange’dan sonra direnç kazanmışlardır……………… 

VIII 

38 

42 

44

SEMBOLLER VE KISALTMALAR 

MDCLS : Modifiye Desoxycholat- Citrat - Laktoz - Saccharose- Agar 

CRO : Ceftriaxone 

IMP : İmipenem 

TET : Tetracyline 

STR :Streptomycine 

AUG : Augmentin 

AZT : Aztreonam 

AMP: : Ampicillin 

CAZ :Ceftazidime 

CXT :Cefotaxime 

SXT : Trimethoprim-Sulfamethaxazole 

ZOX : Ceftizoxime 

CF : Cefazol 

AO : Akridin Oranj 

EtBr : Ethidium bromide 

X

1.GİRİŞ Feride SIĞIRCI 

1. GİRİŞ 

Antibiyotiklerin klinik kullanıma girmesinden kısa bir süre sonra bakterilerde 

direnç ortaya çıkmıştır. Geliştirilen her yeni antibiyotikle birlikte bakterilerde de yeni 

direnç mekanizmaları tanımlanmıştır. Bugün çok iyi bilinmektedir ki antibiyotiklerin 

bilinçsiz kullanılması dirençli bakterilerin hızla yaygınlaşmasına yol açan en önemli 

faktördür (Ulusoy, 1999; Özgüneş, 2005). 

Bakterilerdeki plazmide bağlı antibiyotik dirençliliğinin kromozomal 

dirençlilikten çok daha yaygın ve önemli olduğu kanıtlanmıştır. Plazmid ve 

transpozonlardaki genler kromozomdaki genlerden çok daha hareketlidirler. Bu 

yapılar aracılığı ile bu genler tür içi, türler arası ve cinsler arasında taşınmaktadırlar 

(Saunders, 1984). 

Plazmidler ve transpozonlar konak hücreye normalde bulunmayan çeşitli 

yetenekler kazandırırlar. Bu yeteneklerini özellikle konjugasyon mekanizması ile 

(transpozonlar doğal konjugatif yapılardır) diğer mikroorganizmalara aktararak 

taşıdıkları özelliklerin yayılmasına neden olurlar (Arda, 1995). 

Bakteri populasyonları içinde antibiyotiklere direnç gelişimi, özellikle 

kliniklerde tedavi amacıyla antibiyotik kullanımına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. 

Dirençlilik gelişimi plazmid ve transpozon şeklinde adlandırılan ekstrakromozomal 

DNA yapılarının taşımış olduğu dirençlilik determinantının büyüklüğüne bağlıdır 

(Poppe ve Gyles, 1998). 

Plazmidler, bakterilere kendilerinde olmayan bazı özellikler kazandırırlar. 

Bunlar antibiyotiklere, ilaçlara, kematörapötiklere, ağır metallere ve ultraviyole 

ışınlarına dirençlilik ile toksijenite, patojenite, proteolitik aktivite, virülenslik gibi 

özelliklerdir. Böyle etkinliği olan plasmidler bakterilerden çıkarılırsa, bakteriler eski 

orijinal formlarına, diğer bir deyişle bu özel markerlar açısından negatif duruma 

gelirler. (Akman, 1983; Gay ve ark, 1985; Keen ve ark, 1985; Barrow ve ark, 1987; 

Arıkan, 1990; Sarand ve ark, 1993). 

1


1.1. Klebsiella Cinsi 

Klebsiella cinsi bakteriler Enterobacteriacea ailesinin genel karakterlerini 

gösteren bazen ikişer ikişer, bazen kısa zincirler oluşturan 0.7-1.5 x 2.0-5.0 μm 

boyutlarında Gram negatif hareketsiz, sporsuz, genellikle kapsüllü çomakcıklardır 

(Bilgehan, 2000). 

Klebsiella cinsi adını, 19. yy`ın sonlarında yaşamış, Alman mikrobiyoloğu 

Edwin Klebs’den almıştır. Daha sonraları Klebsiella pneumoniae’nın yaptığı ağır 

öldürücü pnömoni tablosunu, araştırmacı Carl Friedlander ayrıntılı bir biçimde 

tanımlanmıştır. Bundan dolayı Klebsiella pneumonae yıllarca ‘Friedlander basili’ 

olarak adlandırılmıştır. (Koneman ve ark, 1997; Ustaçelebi ve ark, 1999). 

Klebsiella cinsi bakteriler, insan ve hayvan bağırsak, üst solunum yolları 

florası ile toprak ve sularda bulunurlar. İnsanlarda, genellikle pnömoni, idrar yolu 

infeksiyonları, otitis media, sinuzit, menenjit, prostatit, kolesistit, peritonit, daha az 

olmak üzere sepsis, karaciğer absesi gibi birçok hastalığa yol açmaktadır (Bilgehan, 

2000). 

Nozokomiyal ve fırsatçı infeksiyonların en başta gelen etkenleri 

arasındadırlar (Usta Çelebi Ş.Ed. ve ark., 1999). 

Klebsiella cinsinde 7 tür bulunmaktadır: Klebsiella peumoniae, K. oxytoca, K. 

ozanae, K. rhinoscleromatis, K. planticola, K. terrigena, K. ornithinolytica. 

Hareketsiz türler içerir. Klebsiella cinsi bakterilerin önemli bir özelliği, gram boyama 

ile geniş kapsüllü görüntüsüdür. Bu özelliği ve katı besiyerinde büyük, mukoid 

koloniler yapması polisakkarit kapsülüne bağlıdır. Klebsiella cinsi bakteriler, ısıya 

dayanıksız olup nemli ortamda 55°C’de 30 dakikada ölürler, oda sıcaklığında tutulan 

kültürlerde haftalarca, + 4°C’de aylarca canlı kalırlar (Koneman ve ark, 1997; 

Ustaçelebi ve ark, 1999). 

Kuruluğa oldukça dirençlidirler. Özellikle organik maddelerde kurutulurlarsa 

aylarca canlı kalabilmektedirler. Üremeleri için kan, serum, asit sıvısı, glikoz gibi 

özel besin maddelerine gereksinim duymazlar. (Usta Çelebi Ş.Ed. ve ark., 1999) 

2


1.1.1. Biyokimyasal Özellikleri 

Klebsiella cinsi bakterilerin tür düzeyinde tanımlamalarında kullanılan 

özellikler şunlardır; Klebsiella’lar fermentatif bakterilerdir. Birçok şekeri fermente 

etmelerine rağmen bu konuda türler arasında farklılık vardır. D-glukoz, laktoz ve 

sukrozu fermente etmelerinin yanında mannitol, adonitol, trehalozu da fermente 

ederler. Örneğin Klebsiella rhinoscleromatis, laktozu fermente edemez. (Koneman 

ve ark, 1997) 

Karbon kaynağı olarak sitratı kullanırlar. K. rhinoscleromatis ise sitratı 

kullanamaz. Diğer tüm Enterobacteriacea ailesi üyelerinde olduğu gibi oksidaz 

etkinlikleri yoktur. Klebsiella cinsi bakteriler deoksiribonükleaz enzim aktivitesine 

sahip değildir. K. oxytoca, K. ornithinolytica ve K. planticola triptofanı indol, piruvik 

asit ve amonyak oluşturarak metabolize ederler. Karbonhidrat metabolizmalarının ara 

ürünü olarak asetil-metil-karbinol (asetoin) oluştururlar (K. ozaenae ve K. 

rhinoscleromatis hariç). Üreyi yavaş hidrolize eder ve Christensen’in üre agarında 

parlak pembe renk oluştururlar (K. rhinoscleromatis ve K. terrigena hariç) 

(Koneman ve ark, 1997). 

Klebsiella cinsi bakterilerden yalnızca K. rhinoscleromatis’de lizin 

dekarboksilaz enzimi yoktur. Bu nedenle lizini kadeverine dönüştüremez. Klebsiella 

ozaenae arjinin dihidrolaz enzimi ile ornitini putresine dönüştürebilme yeteneği K. 

ornithinolytica, K. ozaenae ve K. terrigena’da da gözlenir. Klebsiella cinsi bakteriler, 

H2S üretmezler, fenilalanini deamine etmezler (Koneman ve ark, 1997). 

Klebsiella pneumoniae, Klebsiella ozaenae ve Klebsiella rhinoscleromatis 

laktozdan gaz oluştururlar. Klebsiella cinsi bakterilerin Enterobacter, Hafnia ve 

Serratia cinsi bakterilerden ayrımında hareket yetenekleri ve DNAaz enzim 

aktiviteleri araştırılır. Klebsiella’lar hareketsiz, diğerleri hareketlidir (Bilgehan, 

2000). 

Enterobacter üyelerinden E. asburiae, E. dissolvens ve E. nimipressuralis 

hareketsiz olup Klebsiella’lardan lizini dekarboksile etme yeteneklerinin olmayışı ile 

ayrılırlar. Serratia cinsi bakterileri Klebsiella’lardan ayıran diğer özellik 

deoksiribonükleaz enzimi aktivitesine sahip olmalarıdır. 

3


Klebsiella cinsi bakteriler, tüm bağırsak bakterileri gibi genel kullanım 

besiyerlerinde ürerler. Optimal 37° C ve pH 7’de üreme gösterirler. Aerob ve 

fakültatif anaerobturlar. Sıvı besiyerlerinde homojen bir bulanıklık ve dipte mukoz 

bir çökelti yaparak üremektedirler. Üredikleri ortama bol kapsül maddesi salarlar. 

Katı besiyerlerindeki kolonileri, tipik mukoid nitelikte, büyük, sarımtırak gri renkte 

ve akıcı kolonilerdir. Uygunsuz koşullarda S ve R kolonilerine dönüşebilirler. Yatık 

jelozdaki birikme sıvısı gri-beyaz mukoid bir kitle şeklini alır. Buyyonda birkaç 

günlük kültürlerde bir kıvamlaşma oluşarak besiyeri eritilmiş jelatin kıvamında bir 

görünüm alır (Bilgehan, 2000). MacConkey agarda koloniler tipik olarak büyük, 

mukoid ve kırmızıdır (Koneman ve ark, 1997) 

1.1.2. Virülans Faktörleri 

Klebsiella cinsi bakterilerin geniş polisakkarit kapsülü, bakteri hücresini 

fagositozdan koruyan önemli bir virulans faktörüdür. Ayrıca infekte bölgeye lökosit 

göçünü geciktirir. Klebsiella’larda kapsül ve lipopolisakkaritlerde bulunan 

endotoksin dışında moleküler düzeyde herhangi bir virülans faktörü 

tanımlanmamıştır. 

Klebsiella’larda konak organizmadan demir iyonu sağlayabilen sideroforların 

varlığı gösterilmiştir. Sideroforlar yayılıcı sistemik infeksiyon oluşturmada esansiyel 

bir faktör olan demir kaynağını sağlayarak mikroorganizmaların işini 

kolaylaştırmaktadırlar. Ayrıca ‘adhezyon’ denen yapışma yeteneği de virulans ile 

ilgilidir. Fimbrialar yapışmadan sorumlu en önemli yüzey adhezinleri ya da 

ligantlarıdır. Fimbrialar genellikle gram negatif bakterilerde bulunurlar fakat bazı 

gram pozitif bakterilerde de bulunabilirler. Çevre şartları fimbriaların oluşumunu 

etkiler. Oksijen, sıcaklık, pH ve bakterinin içinde bulunduğu ortam bunlar 

arasındadır. Bakteri sitoplazmik membranından kaynaklanıp dışa doğru uzanan 

fimbrialar, protein yapısında olup ‘pilin’ adı verilen ve birbirleri ile sarmal şekilde 

birleşmiş alt ünitelerden meydana gelmektedirler (Akan, 1992; Tunçkanat, 1993). 

Çok kırılgan olan fimbrialar, sürekli olarak kaybedilir ve yerlerine yenileri yapılır. 

4


Üriner sistem infeksiyonuna yol açan bazı bakteriler, yeni fimbrialar yaparak 

konağın immun yanıtını aşabilirler (Koneman ve ark, 1997). 

1.2. Antibiyotikler 

Mantar ve diğer mikroorganizmalar tarafından üretilen mikroorganizmaların 

veya başka canlıların gelişmesini durduran ve öldüren doğal ya da kimyevi 

maddelere "antibiyotik" denir (Öner, 1992). 

Antibiyotikler tıpta kullanılan tüm ilaçlar içinde “mucize ilaç” olarak 

isimlendirilmektedirler. Kullanıma girmelerinden günümüze kadar uzun bir süreç 

geçmemesine rağmen bu ilaçlar ile ilgili gelişmeler hızla artmış aynı zamanda 

kullanımları sırasında ve sonrasında ortaya çıkan önemli sorunlar da gündeme 

gelmiştir. Bu sorunların başında ise antibiyotiklere karşı gelişen bakteriyel direnç yer 

almaktadır (Akalın, 1994). 

Antibiyotikleri çeşitli kriterlere göre sınıflandırmak mümkündür. 

Antibiyotikler, mikroorganizmalar üzerindeki etki derecelerine, etki 

mekanizmalarına, kimyasal yapılarına ve farmakokinetik özelliklerine göre olmak 

üzere çeşitli şekillerde sınıflandırılabilirler. Vücut sıvılarında oluşturdukları 

konsantrasyonlarda, mikroorganizmalar üzerindeki etki derecelerine göre 

bakteriyostatikler ve bakterisidler olmak üzere iki şekilde sınıflandırılırlar. (Ulusoy, 

1999; Aktuğlu, 1997; Chambers, 2001; Anonymous, 2000). 

5


Çizelge 1.1. Antibiyotiklerin ana sınıfları ve örnekleri (Gangle, 2005) 

Hücre Duvarı 

Protein Sentezini 

Nükleik Asit 

Sentezini 

İnhibe 

Sentezini 

İnhibe Edenler 

Edenler 

İnhibe Edenler 

β-laktamlar 

Penisilinler 

1.2.1. Penisilinler 

Sefalosporinler 

Karbapenemler 

Yapılarında bulunan beta-laktam halkası nedeniyle beta-laktam antibiyotikler 

olarak adlandırılırlar. Bakterilerde hücre duvarı sentezini seçici olarak inhibe ederler. 

Penisilinler en yüksek etkiyi aktif olarak çoğalan bakteriler üzerinde gösterirler. 

Bölünmeyen bakterilerde etkileri ya çok azdır ya da hiç yoktur. Bakterisid etkilidirler 

(Strohl ve ark, 2006). 

Glikopeptidler 

Vankomisin 

Avoparsin 

Teikoplanin 

Aminoglikozidler Tetrasiklinler Makrolidler Streptogrami 

Streptomisin 

Neomisin 

Kanamisin 

Gentamisin 

Klortetrasiklin 

Oksitetrasiklin 

6 

Eritromisin 

Azitromisin 

Klaritromisim 

Kinolonlar Sülfonamidler Rifamisin 

Siprofloksasin 

Norfloksasin 

Sülfamethoksazol 

-Trimetoprim 

nler 

Virginiamisin 

Quinupristin- 

Dalfopristin 

Pristinamisin 

Kloramfenikol


Çizelge 1.2. Penisilinlerin sınıflandırılması (Öncül, 2002) 

Doğal 

Penisilinler 

1. Doğal 

Penisilinler 

a)Kristalize 

Penisilin G 

b)Prokain 

Penisilin G 

c)Benzatin 

Pensilin G 

2. Penisilin 

Penisilinaza 

Dirençli 

Penisilinler 

1. Metisilin 

2. Nafsilin 

3. Isokazolil 

Penisilinler 

a) Oksasilin 

b) Kloksaslin 

c) Dikloksasilin 

d)Flukloksasilin 

1.2.2. Sefalosporinler 

Amino 

Penisilinler 

1.Ampisilin 

PENİSİLİNLER 

2. Amoksisilin 

3. Ampisilin 

Esterleri 

a)Bakampisilin 

b) Pivampisilin 

c) Talampisilin 

7 

Karboksi 

Penisilinler 

1.Karbenisilin 

2. Tikarsilin 

Üreido 

Penisilinler 

1.Meziosilin 

2. Azlosilin 

3.Piperasilin 

Beta- 

Laktamaz 

İnhibitörü 

taşıyanlar 

1.Amoksisilin 

Klavulanik 

Asit 

2. Ampisilin - 

Sulbaktam 

3. Tikarsilin- 

Klavulanik 

Sefalosporinler, Cephalosporicum acremonium isimli bir mantardan elde 

edilen sürekli geliştirilerek antibakteriyel tedavide yaygın kullanılan antibiyotik 

türlerinden biridir (Öncül, 2002). Gerek yapısal gerekse işlevsel olarak penisilinlere 

çok yakın beta-laktam antibiyotikler olup bakterisid etkilidirler (Strohl ve ark, 2006). 

Bakterisid etkilerini penisilinlerde olduğu gibi hücre duvar sentezinde rolü olan PBP 

(penisilin bağlayıcı protein)’leri inhibe ederek otolitik enzimleri de aktive ederek 

gösterirler (Öncül, 2002). Bunlar, bazı bakteriler tarafından üretilen beta-laktamaz 

enzimlerinin inaktive edici etkilerine karşı daha dayanıklıdırlar. Sefalosporinler 

birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü kuşak olarak sınıflandırılırlar (Strohl ve ark, 

2006). 

Asit


Çizelge 1.3. Türkiye’de bulunan sefalosporinler (Çalangu, 1997) 

SEFALOSPORİNLER 

1. Kuşak 2. Kuşak 3. Kuşak 

Sefalotin 

Sefazolin 

Sefaleksin 

Sefradin 

Sefadroksil 

Sefaklor 

Sefuroksim 

Sefuroksim aksetil 

Sefradin 

Sefoktoksin 

1.2.3. Karbapenemler 

Sefotaksim 

Seftizoksim 

Seftriakson 

Sefoperazon 

Seftazidim 

Sefiksim 

Sefoperazon + sulbaktam 

Beta laktam grubu antibiyotiklerden olan karbapenemler, bugüne kadar 

geliştirilen en geniş spektrumlu antibiyotiklerdir. Hem gram-pozitif hem de gram 

negatif aerob ve anaerob bakterilere etkilidirler. Klinik kullanımda bulunan iki üyesi 

imipenem ve meropenemdir. Streptomyces cattleya’dan üretilen tienamisin bu 

grubun ilk etken maddesidir (Öncül, 2002). 

1.2.4. Tetrasiklinler 

Tetrasiklinler, aminoglikozitler ve makrolitler gibi bazı antibiyotikler, yapısal 

olarak memeli ribozomlarından farklı alt birimlerden oluşan bakteri ribozomlarını 

hedef alan etki mekanizmalarına sahiptirler. Tetrasiklinler, bakterilerde ribozomların 

30S alt birimine bağlanarak bakteride protein sentezini inhibe ederler. Bunlar geniş 

spektrumlu antibiyotikler olup bakteriyostatik etki gösterirler (Strohl ve ark, 2006). 

8


1.2.5. Aminoglikozidler 

Aminoglikozitler, bakterilerde protein sentezini engelleyerek etki 

göstermektedirler. Duyarlı bakterilerde oksijene bağımlı bir sistemle hücre içine 

alınırlar. Tüm aminoglikozitler bakterisid etkilidir ve sadece aerob bakterilere 

etkilidirler (Strohl ve ark, 2006). 

1.3. Antibiyotiklere Karşı Direnç Gelişimi 

Direnç, bir bakterinin antimikrobiyal ajanın öldürücü veya üremeyi durdurucu 

etkisine karşı koyabilme yeteneğidir. Direnç gelişimi ve yayılımı, genellikle gereksiz 

ve uygunsuz antibiyotik kullanımına bağlanmakla birlikte, 1940’lı yıllarda 

antibiyotiklerin kullanılmadığı bazı adalarda toprak ve dışkı örneklerinde tetrasiklin 

ve streptomisine dirençli bakterilerin bulunması, antibiyotik dirençliliğinin yalnızca 

yaygın antibiyotik kullanımı sonucu değil, bakterilerin olumsuz çevre koşullarında 

yaşamını sürdürmek için kullandığı mekanizmanın parçası olduğunu da 

göstermektedir. Ancak antibiyotiklerin yoğun şekilde kullanıma girmesi ile birlikte 

yıllar içinde çoklu dirençli mikroorganizmalar ortaya çıkmış ve bunlarla oluşan 

enfeksiyonların tedavisinde büyük sorunlar yaşanmaya başlamıştır. Günümüzde tüm 

dünyada bir yandan hızla yeni ilaçlar geliştirilmekte iken, öte yandan bunlara süratle 

direnç kazanan mikroorganizmalarla oluşan enfeksiyonlar bildirilmekte ve sorunun 

boyutları giderek büyümektedir (Tenover ve Hugles, 1996; Cohen, 1992). 

Antibiyotiklere karşı gelişen dirençlilik, hücre zarı geçirgenliğinin değişimi, 

metabolik yol ve enzimlerin değişim göstermesi veya antibiyotiklerin etki edecekleri 

molekülün kaybolması şeklinde de gelişebilmektedir. 

Antibiyotik tedavisi sırasında, kullanılan bazı antibiyotiklere hassas olan 

suşların dirençli hale geçtiği bilinmektedir. Bu durum, patojen bakterilerin 

antibiyotiğe direnç geliştirmesi olup, çok değişik ortamlarda bakteriler arasında 

genetik bilgi aktarımından kaynaklandığı şeklinde açıklanabilmektedir (Viljanen ve 

Boratynski, 1991). 

9


1.3.1. Doğal Direnç 

Bakteriler, antibiyotiklere doğal olarak direnç gösterebilirler. Bu şekilde 

gözlenen direnç, bakterinin temel özelliği olup ilaç kullanımı ve kalıtsal ilişkisi 

yoktur. Doğal direnç, bu mikroorganizmaların tür özelliği olarak ilacın hedefi olan 

yapıyı taşımamalarının veya ilacın yapısal bir özellikten dolayı hedefine 

ulaşamamasının bir sonucudur. Örneğin ilacın dış membrandan geçememesi nedeni 

ile Gram-negatif bakteriler vankomisine doğal olarak dirençlidir veya bakterilerin L 

formları ve Mycoplasmalar gibi hücre duvarsız mikroorganizmalar, penisilin gibi 

hücre duvar sentezi inhibitörlerine doğal dirençlidir. Aynı şekilde metabolik olarak 

inaktif olan bakteri sporları doğal dirençlidir. Çünkü bir çok ilacın etkili olabilmesi 

için bakterinin aktif üreme döneminde olması gereklidir (Jawetz ve ark, 1995; 

Eliopoulos, 1992). 

1.3.2. Kazanılmış Direnç 

Bir bakteri genetik özelliklerindeki değişimlere bağlı olarak eskiden duyarlı 

olduğu bir antibakteriyel ajandan etkilenmeyebilir. Bu durumda o bakteri direnç 

kazanmış olur. Genetik kaynaklı direnç kromozomal veya kromozom dışı elemanlara 

bağlı olabilir. Kromozomal direnç, bakteri kromozomunda kendiliğinden (spontan) 

oluşan mutasyonlar sonucu ortaya çıkar. Spontan mutasyonlar bazı fiziksel ve 

kimyasal faktörlerle oluşabilir ve sonuçta bakteri hücresinde yapısal değişimler 

oluşur. Böylece hücrenin ilaca karşı geçirgenliği azalabilir veya hücre içinde ilacın 

hedefinde değişiklikler olabilir. Streptomisin, aminoglikozidler, eritromisin ve 

linkomisine karşı bu tür direnç görülebilir. Spontan kromozomal mutasyon oranı 10 - 

7 -10 -12 dir. Bu nedenle klinikte bu tip direnç az olup, nadiren sorun yaratır. Ancak 

rifampisine karşı gözlenen spontan mutasyon olasılığı 10 -5 civarında olup direnç 

gelişme frekansı oldukça yüksektir (Jawetz ve ark, 1995). 

Ekstrakromozomal direnç, çeşitli yollarla aktarılan plazmid ve transpozon 

gibi hareketli genetik yapılar aracılığı ile ortaya çıkmaktadır. 

10


Plazmidler, bakterilerde bulunabilen ve kromozomdan bağımsız olarak 

replike olabilen ekstrakromozomal DNA parçacıklarıdır. R (rezistans) faktörleri bir 

ya da birkaç antibiyotiğe ve ağır metallere karşı direnç genlerini taşıyan 

plazmidlerdir. Plazmid genleri, genellikle ilaçları parçalayan enzimlerin 

üretilmesinden sorumludurlar. 

Transpozonlar ise bakteri kromozomunun değişik yerlerine yerleşebilen veya 

kromozomdan plazmide, plazmidden plazmide, plazmidden DNA veya bakteriyofaja 

aktarılabilen, kendi kendilerine replike olamayan, bu nedenle kromozom, plazmid 

veya bakteriyofaj gibi bir replikon üzerinde bulunan DNA dizileridir. Direnç 

genlerini taşıyan ekstrakromozomal hareketli genetik yapılar, bir bakteriden diğerine 

transdüksiyon, transformasyon, konjugasyon ve transpozisyon gibi mekanizmalarla 

aktarılırlar. 

Kromozom veya plazmid üzerindeki direnç genleri, bakterinin bölünmesi ile 

yavru hücrelere aktarılır. Bu yeni hücrelerin çoğalması ile de dirençli suşun ve direnç 

genlerinin yayılımı gerçekleşir (klonal yayılım) 

Plazmidler konjugasyon yolu ile yatay olarak da aktarılabilir. Konjugasyon, 

iki bakteri hücresinin teması sonucunda genetik eleman aktarımı olup, türler arası 

plazmid aktarımının in vivo koşullarda da oluşabilmesi açısından önem taşımaktadır. 

Ayrıca dirençlilik plazmidleri Gram-pozitif ve Gram-negatif bakteri türleri arasında 

da aktarılabilirler. 

Direnç genlerinin yeni konaklara aktarımında tek mekanizma plazmid 

transferi değildir. Transpozisyon ile transpozon veya transpozabl elementler diye 

bilinen kısa DNA sekansları aktarılabilir. Özellikle Gram-pozitif bakterilerde 

bulunan konjugatif transpozonlar, plazmid olmaksızın gen aktarımını 

sağlayabilmektedirler. Son yıllarda yapılan çalışmalar, direnç genlerinin özellikle 

transpozonlarca taşındıklarını göstermiştir. Bir diğer önemli nokta ise bu tip aktarım 

olaylarındaki transfer frekansının antibiyotik konsantrasyonu düşük olduğunda 

hızlanmasıdır. 

Transformasyon, ortamda serbest (çıplak, saf) durumda bulunan DNA’nın 

bakteri hücresi içine alınması olup hassas organizmaya dirençlilik genlerinin 

aktarılmasıdır. Neisseria türleri ve Streptokoklarda patojen ve nonpatojen türler 

11


arasında gen aktarımının transformasyon ile gerçekleştiği düşünülmektedir. 

Transdüksiyon ise direnç genlerinin bakteriyofaj aracılığı ile transferi olup, sıklıkla 

laboratuar koşullarında direnç aktarımı için uygulanır (Jawetz E., 1995; Eliopoulos 

GM., 1992). 

Kromozom veya plazmid üzerindeki antibiyotik direnç genlerinin birbirleri ile 

bağlantılı olduğu ve başlangıç bölgesinin yakınında özel integrasyon birimleri 

bulunduğu gözlenmiştir. Bunlara integron adı verilir. İntegronlar rekombinasyonun 

çok sık görüldüğü sıcak noktaları oluştururlar. 

1.3.3. Çapraz Direnç 

Belli bir antibiyotiğe karşı dirençli olan bazı mikroorganizmaların, aynı veya 

benzer mekanizma ile etki eden diğer antibiyotiklere karşı da dirençli olması 

durumudur. Bu durum genellikle yapıları benzer antibiyotikler arasında 

gözlenmektedir. Eritromisin, Oleandomisin, Neomisin ve Kanamisin gibi. Ancak 

bazen bazı durumlarda tamamen ilgisiz antibiyotikler arasında da görülebilir. 

Eritromisin-linkomisin arasındaki çapraz direnç, buna verilebilecek en güzel 

örnektir. Çapraz direnç gelişimi kromozomal veya ekstrakromozomal orijinli de 

olabilir (Jawetz, 1995; Eliopoulos, 1992). 

1.3.4. Direnç Mekanizmaları 

1.3.4.1. Antibiyotiğin Bağlandığı Reseptör veya Bağlanma Bölgesinde Oluşan 

Değişiklikler 

Antibiyotiğin bağlandığı hedef bölgeler farklılık göstermektedir. Bunlar 

ribozomlar ve çeşitli enzimler olabilir. Bu hedeflerde bazen tek bir mutasyon sonucu 

ilaca bağlanma özelliği düşük yeni bir hedef oluşumu söz konusu olabilir. Örneğin, 

30S ribozomal altbirimin S12 proteinindeki mutasyonlar streptomisin direncine yol 

açmaktadır. Ribozomal dirençlilik en fazla makrolid grubu antibiyotiklerde 

gözlenmektedir. Makrolidlere dirençli klinik suşlarda 50S ribozomal alt birimde 

12


bulunan 23S ribozomal RNA’yı metilleyen bir enzim sentezlenmekte ve sonuçta 

ilacın bağlanması azalarak direnç gelişmektedir. 

Tek basamaklı bir değişim söz konusu olduğundan bu tip dirençliliklerin 

ortaya çıkması ve yayılması daha hızlı olmaktadır (Mayer ve ark, 1995). 

Bazı durumlarda bir dizi mutasyon veya yabancı bir DNA’nın kromozoma 

eklenmesi sonucu hedef değişimi olabilmektedir. Örneğin, PBP’lerdeki mutasyonlar 

ile Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis ve 

Enterococcus faecium suşlarında penisilin direnci ortaya çıkmaktadır (Ayliffe, 1997; 

Spratt, 1994). 

Hedef yapısındaki değişiklikler, β-laktam, kinolon, glikopeptid, makrolid, 

tetrasiklin ve rifampisine direnç gelişmesinde oldukça önemlidir. 

1.3.4.2. Antibiyotiğin Enzimatik İnaktivasyonu 

Gerek Gram-pozitif, gerekse Gram-negatif bakterilerin birçoğu değişik 

anibiyotikleri parçalayan enzimler sentezlemektedirler. Bu yol antibiyotik direncinde 

en önemli mekanizmalardan biridir. Enzimler arasında β-laktam antibiyotikleri 

parçalayan ve sayıları her gün artan β -laktamazlar, aminoglikozidlerin yapısını 

modifiye eden asetilaz, adenilaz ve fosforilaz enzimleri, kloramfenikolü parçalayan 

kloromfenikol asetil transferaz ve eritromisini inaktive eden eritromisin esteraz 

sayılabilir (Mayer ve ark, 1995; Davies, 1994). 

1.3.5. Bakteriyel Membran Değişiklikleri 

1.3.5.1. İç ve Dış Membran Permeabilitesinde Azalma 

İç ve dış membran permeabilitesindeki değişikliklere bağlı olarak ya ilacın 

hücre içine alımındaki azalmadan veya hızla dışarı atılmasını sağlayan aktif pompa 

sistemlerinden kaynaklanan dirençtir. Antibiyotiklerin etkili olabilmesi için bakteri 

içine girmesi zorunludur. 

13


Örneğin β-laktam ajanların stoplazmik zarın dış yüzeyine, aminoglikozidlerin 

ise hücre içine ulaşması gerekmektedir. Peptidoglikan tabaka geniş aralıkları ile 

antibiyotiklerin bakteri hücresi içine girmesini engellemez. Gram negatif bakterilerde 

bulunan dış membran, lipitten zengin bir tabaka olup antibiyotiklerin hücreye 

girmesini engelleyen bir bariyer görevi yapar ki, bu tabaka gram pozitif bakterilerde 

yoktur. Gram negatif bakterilerde ilaçların hücre içine girmesi, dış membrandaki 

porinler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Ancak bazı bakteriler bazı koşullarda 

ortamın ozmolaritesine göre farklı porinler sentezleme yeteneğindedir. 

Mutasyonlar ile membran porin proteinlerindeki değişim sonucu geçirgenlik 

azalarak dirençli suşlar ortaya çıkabilir. Örneğin Pseudomonas aeruginosa suşlarında 

OprD olarak adlandırılan porin proteinindeki değişimin karbapenem direncine yol 

açtığı saptanmıştır. Dış zar geçirgenliğinin kinolon ve aminoglikozid direncinde de 

önemli rol oynadığı belirtilmektedir. ( Mayer ve ark, 1995; Nikaido, 1994) 

İç membran (stoplazmik zar) permeabilitesindeki değişiklerle kazanılan 

dirence örnek olarak aminoglikozidleri verebiliriz. Gerek gram pozitif, gerekse gram 

negatif bakterilerde aminoglikozidlerin ribozomlara ulaşabilmesi için stoplazmik zarı 

geçmesi gerekmektedir. Aminoglikozidlerin stoplazmik zarı geçmesi ise enerji ve 

oksijene bağımlı olarak aktif transport mekanizması ile gerçekleşir. Hiperozmolarite, 

düşük PH ve anaerop koşullar bu olayı engellemektedir. Bu nedenle anaerop 

mikroorganizmalar aminoglikozidlere doğal olarak dirençlidir. Mutasyon sonucu 

membran yapısında oluşan değişiklikler sonucunda da direnç gelişebilir. Esherichia 

coli, S. Aureus, Salmonella spp. de elektron transport sistemlerini örnek verebiliriz 

(Mayer ve ark, 1995). 

1.3.5.2. İlacın Dışarı Atılması (Aktif Pompa Sistemi) 

İlacın hücre dışına atılmasını sağlayan aktif pompa sistemlerinin varlığı 

yaklaşık 20 yıl önce tetraksiklinler için saptanmıştır. Tetrasiklin, enerjiye bağımlı bir 

aktif pompalama sistemi ile dışarı atılır ve hücre içinde birikemez. Bu dirençlilik 

davranışı plazmid veya kromozom kontrolündedir. Bununla birlikte, dirençliliği 

sağlayan genlerin büyük ölçüde transpozonlar üzerinde bulunduğu ve düşük 

14


tetrasiklin konsantrasyonları ile genlerin indüklenebildiği saptanmıştır. Direnç 

genleri özel membran proteinleri (tet proteini) sentezlenmekte ve bu proteinler 

aracılığı ile katyonlar ve tetrasiklin hücre dışına atılmaktadır. Aktif pompa sistemi 

kinolonlar, makrolidler, azolid ve streptograminler, kloramfenikol ve β-laktamlara 

dirençte de etkili olup birçok bakteride bulunur. Örneğin S. aureus ‘un norA geni bu 

mekanizmayla kinolonlara dirençli duruma gelirken, E.coli aynı mekanizmayla 

norfloksasin antibiyotiğine direnç kazanmaktadır (Mayer ve ark, 1995; Nikaido, 

1994). 

1.3.5.3. Alternatif Bir Metabolik Yolun Kullanılması 

Bazı bakteriler hedef değişimlerinden farklı olarak ilaca duyarlı hedefe 

gereksinimi ortadan kaldıracak yeni bir metabolik yol geliştirirler. Sülfonamid ve 

trimetroprim direncinde böyle bir olay söz konusudur. Bakteriler folat sentez etme 

yerine ortamdan hazır folat alma özelliği kazanabilir. 

1.4. Ekstrakromozomal Genetik Yapılar 

1.4.1. Plazmidler 

Kromozom dışında, bakterilerin içinde bulunan, çift iplikli çoğunlukla 

sirküler DNA yapısında, bulunduğu hücreye bazı önemli özellikler kazandıran, 

replikasyon bölgesi nedeniyle bakteriden bağımsız replikasyon yapabilen ve bu 

özellikleri başka organizmalara aktarma yeteneğinde olan ekstrakromozomal yapılara 

plazmid adı verilmektedir (Bilgehan, 2000). 

Plazmidler antibiyotikler ve ağır metallere direnç genlerinin yanında değişik 

virülans faktörlerini de taşıyabilirler. R-plazmidi aynı anda bir veya daha çok sayıda 

antibiyotiğe karşı direnç genlerini taşımaktadır. Direnç plazmidleri diğer duyarlı 

bakterilere transformasyon veya konjugasyon mekanizmaları aracılığı ile geçerek 

dirençliliğin yayılmasına neden olur (Gür, 1994). 

15


Plazmid büyüklükleri taşımış oldukları genetik bilgiye göre değişmekle 

birlikte 10 Kbaz’dan daha küçük kriptik plazmidlerin yanı sıra megabaz büyüklükte 

plazmidlerde vardır (Olgun ve Topal, 1999). 

Plazmidlerin hepsi kendini replike edebilme yeteneğinde olup, üzerinde bir 

ya da daha fazla dirençlilik geni taşıyabilirler. Plazmidlerin bazıları bakteriden 

bakteriye kendinin transferini sağlayacak transfer genleri taşırlar (F-plazmidi gibi). 

Bu tip plazmidlere konjugatif plazmidler denilmektedir. Bu tür genleri 

bulundurmayan plazmidlere ise konjugatif olmayan plazmidler adı verilir. Plazmidler 

kromozom dışında sitoplazmada serbest halde bulunabileceği gibi bakteri 

kromozomuyla bütünleşmiş halde epizomik olarak da bulunabilir. F-plazmidleri 

özelikle konjugasyon olaylarında bulundukları hücreye erkeklik ve dişilik özelliği 

kazandırır. F-plazmidi bulunan bakterilere verici (erkek), F plazmidi bulunmayan 

bakterilere alıcı (dişi) bakteriler denilmektedir. Plazmidler taşıdıkları dirençlilik 

genlerini bir bakteriden başka bir bakteriye plazmidlerin aktarılması yolu ile 

taşımaktadırlar (Akman, 1983; Bilgehan, 2000). 

Plazmidlerin bir genom olmaları bulundukları bakterilerde bazı genetik 

olayların kontrolünü yapma özelliği vermektedir. Bazı plazmidlerin hücredeki 

fonksiyonları bilinmeyebilir bu tür plazmidlere kriptik plazmid denilmektedir. 

Plazmidler bir bakteride kendiliğinden oluşabildiği gibi bir başka bakteriden 

aktarılma yolu ile meydana gelebilirler. Bir plazmid hücrede kendiliğinden 

kaybolabileceği gibi kimyasal ve fiziksel yollarla da yok olabilirler (Bilgehan, 2000). 

Bilinen başlıca plazmidler şunlardır: 

1. F-plazmidi 

2. F’-lac plazmidi 

3. Col plazmidleri (Kolisinojenik faktörleri) 

4. R plazmidleri (Dirençlilik) 

5. Stafilokok plazmidleri 

6. Virülans plazmidleri 

16


1.4.1.1. F Faktörleri 

Kromozom dışında bağımsız olarak bulunabildiği gibi kromozomla 

bütünleşmiş olarak da (epizomik durum) bulunabilmesi, bakteride cinsel olarak 

verici (erkek) hücre olma özelliğini kontrol altında tutması ve bakteriden bakteriye 

aktarılması gibi özellikleri vardır. 

1.4.1.2 F’ Faktörleri 

Kendi genleri ile bakteriye ait genleri taşıyan F faktörleridir. Bu durum hfr 

bakterilerde F faktörü epizomik durumdan bağımsız duruma geçerken beraberinde 

bakteri DNA’sından bazı genleri de kendine yapışmış olarak alabildiği durumlarda 

gözlenir. F faktörünü taşıyan bakteriye F-prime ya da F’ hücresi denir. 

1.4.1.3. Col Plazmidleri (Kolisinojenik Faktörleri) 

Koli basillerinin bazı kökenlerinde yine başka koli basillerini eriten maddeleri 

(kolisin) oluşturma özellikleri hücrelerin içinde bulunabilen DNA yapısında ve tipik 

plazmid niteliği gösteren elementler tarafından sağlanır. Bu elementlere "col 

plazmidleri" adı verilir. 

1.4.1.4. R Plazmidleri (Dirençlilik) 

Bakterilerde antibiyotiklere ve kemoterapötik ilaçlara karşı ekstra 

kromozomal dirençliliğin bakteriden bakteriye aktarılmasını yöneten kromozom dışı 

elementlerin bulunduğu belirlenmiştir. Bu faktörlere kısaca "RTF (rezistans transfer 

faktörü)" adı verilir. Bakteri hücresi içinde çembersel ya da düz olarak bulunurlar. 

(Bilgehan, 1994). Bakteri kromozomu ile de integre olabilirler (Arda, 1995). RTF 

faktörü bulunduran bakterilerden bu faktörü olmayanlara kemoterapötiklere karşı 

direnç genlerinin aktarılması, bu faktörlerin kontrolü altında yapılır (Bilgehan, 1994). 

R faktörleri iki bölümden oluşurlar. Biri konjugasyonu ve aktarılmayı yöneten 

17


transfer faktörü (TF) ve diğeri de çeşitli ilaçlara karşı dirençliliği tayin eden 

rezistanslık faktörü (RF) veya R determinanttır. Bu faktörler birbirinden bağımsız 

olarak aktarılabilirler. Eğer RF transfer edilirse alıcı hücre ilaçlara karşı dirençli hale 

gelir. Ancak, RF’nin, TF olmadan tek başına aktarılması olanaksızdır. Bu nedenle 

RF’nin aktarılması diğer mekanizmalar tarafından yönetilir. R faktörünün bir kısmı, 

zamanla, spontan olarak veya antibiyotik baskısının kalkması sonu, konakçı 

bakteriden ayrılabilir. Spontan kaybolmalarda R faktörünün, kromozomla aynı anda 

bölünerek kardeş hücrelere aktarılması da rol oynar. 

Mutasyonlar sonu da, antibiyotiklere karşı dirençlilik oluşabilmektedir. 

Ancak, bu tarz rezistanslık, ekstrakromozomal değil, kromozomaldir. Bazı 

durumlarda, yabancı DNA segmentleri hücrelere girer ve kromozomla da birleşebilir 

ve mutasyonlara yol açabilir (Arda, 1995). 

1.4.1.5. Staphylococcus Plazmidleri 

İçerdikleri plazmidler yönünden Staphylococcus bazı değişik durumlar 

göstermektedirler. Genellikle bu plazmidler tek genli plazmidler olup, sık sık bakteri 

kromozomu ile bütünleşebilme ve yine ayrılma özelliği gösterebilirler. Bu plazmidler 

bakteriyofajlar aracılığı ile transdüksiyon yoluyla bir bakteriden diğerine aktarılırlar. 

Bilinen Staphylococcus plazmidlerinin başlıcaları penisilinaz plazmidleri, tetrasiklin 

plazmidleri, kloramfenikol plazmidleri, neomisin, kanamisin plazmidleridir 

(Bilgehan, 1994). 

1.4.1.6. Virülans Plazmidleri 

Bakterilerin sahip oldukları virülans faktörlerin bir kısmı kromozomlarında 

kodlanmasına karşın bazıları da plazmid orjinlidir (Arda,1995). Virülans plazmidleri 

bakterilerin virülansını etkilerler (Bilgehan, 1994). 

18


1.4.2. Transpozonlar 

Transpozonlar bir DNA molekülünden diğerine (kromozomdan plazmide, 

plazmidden kromozoma) geçebilen DNA dizileridir (sıçrayıcı gen). Plazmidden 

farklı olarak bağımsız olarak replike olamazlar. Ampicilin, kloramfenikol, 

kanamisin, tetrasiklinler ve trimetoprim’e karşı direnç gelişiminden sorumludurlar. 

Özellikle çok kısa süre içerisinde çoklu antibiyotik direncinin (multiple-drug 

resistance) ortaya çıkmasında ve yayılmasında transpozonların rolü vardır. R- 

plazmidleri ve transpozonlar sadece aynı tür bakteriler arasında değil başka cins 

bakterilere de geçerler. Örnek olarak gonokoklarda penisilinaz yapımını yöneten 

plazmidlerin Haemophilus infulenza’ya, Shigella cinsi bakterilerde tetrasiklin, 

kloramfenikol, streptomisn ve ampicilin direncinden sorumlu plazmidin E.coli’ye 

gecişi verilebilir (Öztürk, 1997). 

1.5. Mikroorganizmalar Arası Genetik Madde Aktarımı 

Bakterilerde genetik materyalin küçük veya büyük bir bölümü bir bakteriden 

diğerine çeşitli mekanizmalar aracılığı ila aktarılıp, sonunda önemli genetik 

değişiklikler oluşabilmektedir. Verici bakteriden alıcı bakteri hücresine, bakteri 

genomunun aktarılması sonucu her iki bakteri hücresinin genetik özelliklerini birlikte 

içeren melez bakteriler meydana gelirler. Bakterilerde görülen bu olaylar sırasında, 

yüksek canlılarda olduğundan farklı olarak, iki hücrenin çekirdeklerinin tümü 

birleşmemekte, alıcı bakterinin kromozomu yalnız belli bir bölüm için diploid 

(benzer genlerden çift dizi taşınması) duruma geçmektedir. Kısmi bir zigot olarak da 

nitelendirilen melez bakteride, verici hücreden alınan genetik materyale ekzogenot, 

bunun alıcı hücredeki karşılığına ise "endogenot" denir. Alıcı bakteri DNA’sının 

replikasyonu sırasında, "ekzogenot" da replike olur ve aralarında meydana gelen 

çaprazlaşmalar sonucu, alıcının DNA’sına vericiden gelen "ekzogenot" eklenir. Bu 

bakteriden oluşacak yavru bakteriler, alıcı hücrenin genomuna taşırlar. Verici 

bakteriden aktarılan bir DNA segmentinin alıcının genomuna girip, alıcı bakteriye 

19


birtakım yeni özellikler kazandırması mümkündür. Böylece meydana gelen olaya 

"rekombinasyon" (yeni bileşim), oluşan bakteriye "rekombinant" adı verilir. 

gelmektedir. 

Bakteride rekombinasyon olayları üç ana mekanizma ile meydana 

1.5.1. Transformasyon 

Saf veya rekombinant DNA’nın alıcı bakteriye aktarılması olayına 

transformasyon adı verilir. Verici bakterinin DNA’sı ortama, genellikle bakterinin 

kendiliğinden parçalanıp erimesi veya bazı kimyasal maddeler aracılığı ile 

ekstraksiyonu sonucu salınır. Bu genetik materyalin alıcı hücre tarafından 

alınabilmesi için, deoksiribonükleaz enziminin etkisinden korunmuş olması ve alıcı 

hücrenin DNA moleküllerini hücre içine alabilecek yeteneğinin bulunması 

gerekmektedir. Transformasyon olayının mekanizması çok iyi bilinmemekle birlikte, 

gözlemler alıcı bakterinin ancak büyük DNA segmentlerini (4x10 5 ’den büyük) 

ortamdan alabildiğini, çift iplikli DNA’nın tek iplikli DNA’ya oranla daha büyük bir 

sıklıkla hücre içine alınabildiğini göstermiştir. Ayrıca bu olayda, alıcı bakterileri 

duvarında Ca +2 gibi metal iyonları tarafından oluşturulan hassaslaştırma DNA nın 

hücreye girmesini kolaylaştırmaktadır (Brown, 1997). 

Bu konu ile ilgili çalışmaların çoğu pnömokoklar üzerinde yapılmış olmakla 

birlikte, Haemophilus influenzae, Bacillus subtilis, Neisseria gonorrhoeae, 

Escherichia coli gibi bakterilerde de transformasyon gözlendiği bildirilmiştir. 

1.5.2. Transdüksiyon 

Bir bakteriye ait DNA yapısının, bakteriyofaj aracılığı ile diğer bir bakteriye 

aktarılması olayıdır. 

Bakteriyofajlar, bakterilerin zorunlu parazitleri olup, ancak canlı bakteri 

hücreleri içinde replike olabilirler ve bu ilişki sonucu çoğunlukla içinde çoğaldıkları 

bakterinin parçalanıp erimesine yol açarak, bir başka bakteriyi enfekte etmek üzere 

serbest kalırlar. 

20


Bakteriyofajlar genellikle kendileri için spesifik olan bakteri hücrelerine 

kuyrukları ve kapsidleri ile yapıştıktan sonra (adsorbsiyon), faj genomu (DNA veya 

daha az sıklıkla RNA yapısında) bakteri içine girer. Bunu takiben, bakteri hücresinin 

biyolojik fonksiyonları yeni fajların yapımı doğrultusunda yönlendirilir. Yani bir 

yandan faj DNA’sı (veya RNA genomu), diğer taraftan da fajın yapısal proteinleri 

bakteri hücresi tarafından, bakteriyofaj genomundaki bilgiler doğrultusunda 

sentezlenir. Kısa sürede bakteri hücresinin içinde, yeni sentezlenen faj birimleri 

birbiriyle birleşip olgun bakteriyofajları oluştururlar. Sonunda bakteri hücresinin 

erimesiyle, fajlar serbest hale geçerler ve yeni bakterileri enfekte ederler. 

Bazı bakteriyofajlar ise konak bakteri hücresini eritmeyip onunla birlikte 

ortak bir yaşam sürdürürler. Bu yaşam biçiminde faj DNA’sı, bakteri DNA’sı ile 

birleşip bütünleşmiştir (profaj). Bakteri DNA’sının replikasyonu sırasında, onunla 

bütünleşmiş olan faj DNA’sı da replike olur ve meydana gelen yavru bakterilerin 

genomu ana bakterilerinkine benzer. Genomlarında profaj taşıyan bakteriler 

hayatlarını bu şekilde sürdürebilirler. Ancak profajın bakteri DNA’sından ayrılıp, 

bakteri hücresi içinde bağımsız olarak replike olması sonucu, yeni oluşan faj 

partikülleri nedeniyle konak bakterilerin eridikleri de gösterilmiştir. Profaj ile 

biyolojik bir denge içinde yaşayan ancak dengenin herhangi bir nedenle bozulması 

halinde, sonunda kendisini de ölümüne yol açacak olan bakteriyofajları oluşturabilen 

böyle bakterilere "lizojenik bakteri", konak bakteri ile birlikte ortak bir yaşam süren 

bakteriyofaja da "temperent (ılımlı=iyi huylu) faj" adı verilmektedir. 

Özetle belirtmek gerekirse, transdüksiyonda bir bakteriyofaj aracılığı ile 

bakteriden bakteriye genetik materyal veya bir DNA segmenti aktarılmakta böylece 

alıcı bakteri, verici bakteriye ait bazı özellikleri kazanmaktadır. 

Salmonella, Shigella, Escherichia, Pseudomonas, Vibrio, Proteus cinsleri 

başta olmak üzere birçok gram negatif bakteri ile bazı gram pozitif bakterilerde 

(Bacillus, Corynebacterium cinsleri, stafilokok ve streptokokların bazılarında) 

transdüksiyon sonucu rekombinasyon oluşmaktadır. Transdüksiyonun değişik iki tipi 

bilinmektedir (Brown, 1997). 

21


1.5.3. Konjugasyon 

Genetik materyalin bir bakteriden diğerine iki bakteri arasında oluşturulan 

sitoplazmik köprü veya sex pilusu aracılığı ile aktarılmasıdır. Birçok enterik 

bakterinin konjugasyon yaptığı bilinmektedir. E.coli bakterisinin K12 suşunda 

yapılan ilk gözlemlerde, bu olayda bazı bakterilerin daima verici, diğerinin ise alıcı 

özellik gösterdiği saptanmıştır. 

Bakteriye verici özelliğini, ekstrakromozomal DNA özelliğine sahip olan "F 

(fertilite=seks)" faktörü kazandırmaktadır. F faktörünün bulunduğu F+ bakteri, bu 

faktörü taşımayan (F-) bakteri ile yan yana gelip F faktörünü aktarabilmektedir. F 

faktörü bir replikondur. Yani sitoplâzma içinde, bakteri kromozomundan bağımsız 

olarak replike olmakta ve yeni oluşan yavru bakterilere geçebilmektedir. Sonraları F 

faktöründen başka genetik yapılarında bu çeşit aktarmalarla bakteriden bakteriye 

geçip, aktarıldığı bakteriye değişik birtakım özellikler kazandırdığı anlaşılmıştır. 

Bakterilerde kromozoma eklenmeden bulunan, replike olabilen ve aktarıldığı 

bakteriye birtakım biyolojik özellikler kazandıran DNA segmentlerine "plazmid" adı 

verilir. F faktörü de bir plazmid olup, dairesel biçiminde ve çift iplikli DNA 

yapısındadır. Bakteri kromozomu gibi bir ucu ile lateral mezozoma tutunur, 

kromozomla eş zamanlı fakat ondan bağımsız olarak replike olur. F faktörüne sahip 

olan bakteri, bu faktörü taşımayan bakteri hücreleri ile yan yana gelip, aralarında 

köprüler oluşturarak, alıcı hücreye F faktörünü veya aynı zamanda bakterinin 

kromozomundan bir parçayı aktarabilme yeteneğine sahiptir. Bakteriden bakteriye 

genetik madde aktarılmasını yöneten ve "tra" şeklinde adlandırılan genler, F 

faktöründe bulunan operon tarafından düzenlenirler. Konjugasyon bu operondaki 

bazı genlerin yönetimi altında, bakteride "seks pilusu (F fimbriası) " adı verilen bir 

pilusun oluşturulması ile başlar. 

İki bakterinin yan yana gelip birleşmesi sırasında, F faktörü de bakteri 

kromozomu gibi replike olur ve DNA’nın çift iplikçikleri birbirinden ayrılır. DNA 

iplikçiklerinden biri F- olan alıcı bakteriye geçer, diğeri verici bakteri de kalır. Bunu 

takiben her iki bakteride de bu iplikçiklerin karşıtı olan iplikçikler sentezlenerek iki 

hücre de F+ özellik kazanmış olur. F+ bakteriden F- bakteriye, F-faktörünün 

22


aktarılması oldukça yüksek frekansta gerçekleşebilir. Yapılan çalışmalar, bazı 

organizmalarda F- hücrelerin tamamının F+ özellik kazandıklarını göstermiştir. 

Bununla birlikte, verici bakteriye ait kromozomal DNA segmentlerinin, alıcı 

bakteriye aktarılma sıklığı oldukça düşük düzeyde (10 -4 -10 -5 ) gerçekleşmektedir. 

Bunun için F faktörünün verici bakteri DNA’sında uygun bir bölgeye yerleşmesi 

gerekmektedir; böylece F faktörü bakteri DNA’sı ile bütünleşmektedir. Yüksek 

sıklıkla rekombinasyon yapan (Hfr=high frequency of recombination) hücreler bu 

şekilde oluşmaktadır. Bu durumda bakteri kromozomunu harekete geçirerek alıcı 

bakteriye birçok genetik özellik kazandırabilmektedir. 

1.6. Çalışmanın Amaçları 

Bu çalışmada, Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastane kanalizasyon suyundan 

izole edilen Klebsiella sp. suşlarında Ceftriaxone, Imipenem, Streptomycine, 

Tetracycline, Augmentin antibiyotiklerine karşı gelişen dirençlilik frekansını 

saptamaktır. 

23


24

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Feride SIĞIRCI 

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 

Knothe ve ark (1983), Geniş spektrumlu cephalosporin dirençliliğinin 

plasmid kodlu olduğunu ve Klebsiella pneumonia suşlarından izole edilen plasmidin 

cefotaxime, cefuroxime, penicillin ve gentamycine dirençliliklerini hassas suşlara 

aktarabildiğini belirtmişlerdir. 

Saunders (1984), Dirençlilik informasyonu taşıyan plasmidin bir bakteride 

yüksek düzeyde transfer edilebilme yeteneğinde olması hastane atık suyunda bulunan 

bakterilerdeki dirençlilik genlerinin korunması ve dirençliliğin yayılmasında birinci 

derecede önemli olduğunu belirtmiştir. 

Kliebe ve ark (1985), Klebsiella sp. Suşlarında cephalosporin antibiyotiklere 

karşı ortaya çıkan dirençliliğin büyük ölçüde konjugasyonla transfer edildiğini ve 

dirençliliğe AHV-2 şeklinde tanımlanan β-laktamaz enziminin neden olduğunu 

belirtmiştir. 

Durmaz ve ark. (1997), Enterobacteriaceae üyeleriyle yaptıkları çalışmada 

E.coli için ceftazidime, imipenem, cefotaxime, ceftriaxone, ve cefoxitin’in; 

Enterobacter türleri için imipenem, cefotaxime’in; Proteus türleri için imipenem, 

cefotaxime, ceftazidime ve ceftriaxone’un; Klesbsiella türleri için imipenem, 

ceftazidime, cefotaxime ve ceftriaxone’un; Citrobacter türleri için imipenem ve 

ceftazidime’in ve Pseudomonas türleri için sefaperazon-sulbactam ve imipenem’in 

en etkili olduğunu tespit etmişlerdir. 

Liu ve ark (1997), Klebsiella spp. klinik izolatlarında bulunan beta laktamaz 

direnç genlerinin plazmidlerle taşındığını, konjugasyon ve transformasyon 

analizleriyle test etmişlerdir. Klebsiella oxytoca‘ya ait 39 izolatının ampicillin, 17 

izolatın aztreonam’a, geniş spektrumlu sefalosporinlere dirençli ya da az duyarlı 

olduklarını bulmuşlardır. İndol pozitif Klebsiella donorları ve E.coli JP990’ ı 

konjugasyon deneyi ile test ettiklerinde 3 verici suşun ampisilin direnç 

konjugantlarını oluşturduklarını belirlemişlerdir. Araştırmada bir adet Klebsiella 

planticola vericisinin ise SHV-5 genini içeren bir plazmide sahip olduğunu ve bu 

plazmidin ceftriaxone, ceftazidime, aztreonam, aminoglikozid antibiyotik direncini 

transfer ettiğini gözlemlemişlerdir. 

25


Bujd.Kova ve ark (2001), 0-3 yaş grubu çocuklardan izole ettikleri Serratia 

marcescens, Citrobacter, Enterobacter spp. Klebsiella spp. ve E.coli suşlarında 

multiple dirençlilik bulunduğunu ve beta laktam direncinin oluşumu ve transferinde 

bunun sorumlu olduğunu göstermişlerdir. Suşları ampicillin (%30), cefoxitine (%22), 

ceftriaxone (%30), ceftazidime (%30) ve aztreonam’a (%28) dirençli, Cefepim 

(%30) ve imipenem (%26) duyarlı bulmuşlardır. Bu antibiyotiklerin tedavide daha 

sık kullanımının dirençli suşların yayılımını etkilediğini belirtmişlerdir. 

Akçam ve ark (2004), Hastane infeksiyonu tanısı almış olan hastaların çeşitli 

klinik örneklerinden izole ettikleri 135 gram-negatif bakterilerin (83 E.coli, 40 

Klebsiella sp., 12 Proteus sp.) antibiyotik duyarlılıkları ve ESBL oranlarını 

araştırdıkları çalışmada Escherichia coli kökenlerinin 6 (%7.2)'sında, Klebsiella 

kökenlerinin 14 (%35)'ünde; ESBL üretimi saptandığını, Proteus kökenlerinde ESBL 

pozitifliği saptanmadığını, tüm suşlarda en dirençli beta-laktam antibiyotik %20 

oranı ile ampicilline (AMP) iken imipenem (IPM)'e direnç görülmediğini 

bildirmişlerdir. 

Dağlar ve ark (2005), İdrar örneklerinden izole ettikleri bakterilerden En sık 

izole edilen E. coli ve Klebsiella sp. izolatları için en etkili antibiyotikler kar- 

bapenemler (her ikisi için de %100) ve amikacin (sırası ile %97.5, %88.5); 

Pseudomonas sp. izolatları için piperacillin-tazobactam (%94) ve meropenem (%89) 

olarak bulunmuştur. Enterococcus sp. ve S. aureus izolatları için glikopeptidlerin 

(%100) en etkili antimikrobiyal ajanlar olduğunu saptamışlardır. 

Lima-Bittencourt ve ark (2007), Tatlı sulardan izole ettikleri Enterobacte’ler 

de çoklu antibiyotik direncin biyotik ve abiyotik faktörlerle etkileşimine bağlı olarak 

değiştiğini, kurak mevsimde alınan örneklerde yağmurlu mevsimde alınan öneklere 

göre Klebsiella spp. izolatları ve direnç frekansının en yüksek olduğunu 

bildirmişlerdir. En az çoklu direnç gösteren tür E.coli, bütün antibiyotiklere en hassas 

örneğin Kluyvera, en fazla çoklu direnç gösterenin ise Proteus spp. olduğunu 

saptamışlardır. 

Jones ve ark (2004), Amerika, Kanada, Fransa, Almanya ve İtalya’da yapılan 

araştırma bulguları kullanılarak 2000-2002’de analiz edilen yoğun bakım ünite 

26


patojenlerinin in vitro duyarlılığını belirlemişler ve 5 ülkedeki direnç örneklerinde 

geniş bir dağılım olduğunu bildirmişlerdir. 

Kiffer ve ark (2006), Brezilya’da 133 adet ESBL üreten Klebsiella spp. ve 

E.coli suşlarına karşı Etest ve Disk difüzyon testi kullanarak imipenem, meropenem 

ve ertapenemin bakterisidal etkisini araştırmışlardır. Araştırma sonunda Klebsiella 

spp. izolatlarının ertapeneme %96.15 dirençli bulunmasına rağmen imipenem ve 

meropeneme %100 hassas, E.coli izolatlarının bütün karbapenemlere %100 

hassasiyet gösterdiğinisaptamışlardır. 

Çatal ve ark (2008), 8 yıllık periyotda Üriner sistem infeksiyonlu çocuklardan 

izole ettikleri üriner patojenlerinden Klebsiella spp. suşlarında ampicillin ve 

cefuroxime direncinin, E.coli suşlarında ise ampicillin, cefotaxime, imipenem ve 

piperacillin direncinin belirgin olarak arttığını bildirmişlerdir. 

Al-Tawfig ve Antony (2007), Suudi Arabistan’da 1998-2003 yılları arasında 

geriye dönük 6 yıllık Klebsiella pneumoniae izolatlarının hastane kökenli olanlarında 

ceftriaxone, gentamiycine ve ciproflaxine direncinde önemli artış tespit etmişlerdir. 

Hastane dışından alınan örneklerde 12 antibiyotikten 9’una (cefazoline, cefoxitin, 

cefuroxime, ceftriaxone, ceftazidime, gentamycine, tobramycin, ciprofloxacin ve 

trimethoprim-sulfamethaxazole yüksek direnç gösterildiğini bulmuşlardır. Genel 

olarak tikarcillin direncinin yüksek, amikacin direncinin düşük, imipeneme ise hem 

hastane içi hemde hastane dışından alınan tüm izolatların duyarlılık gösterdiğini 

bildirmişlerdir. 

Jazani ve ark (2008), İran eğitim hastanesinde idrar örneklerinden aldıkları 

Klebsiella izolatlarındaki dirençlilik dağılımının gentamycine (%46.1), tobramycin 

(%48.7), ceftizoxime (%41), co-trimoxazole (%46.1), amikacin (%33.3), ceftazidime 

(%51.3), ciprofloxacin (%30.8), kanamycin (%53.8), nalidixic acid (% 30.8), 

ampicillin (%79.5), nitrofurantoin (%41) olarak saptamışlar ve antibiyotik direnci ve 

plazmid varlığı arasında kaydadeğer korelasyon olduğunu bildirmişlerdir. 

Tolmasky ve ark (1988), Arjantin’ de yenidoğanlardan izole edilmiş 

Klebsiella pneumoniae suşlarının streptomycine, kanamycine, ampicillin, amikacin 

ve tobramycin dirençliliğinin 48 kbaz büyüklüğünde plazmid kökenli olduğunu 

belirtmişlerdir. 

27


Tolmasky ve ark (1988); Gaynes ve ark (1988); Nikbin ve ark (2007), 

Klebsiella sp. Suşlarında bazı antibiyotiklere karşı direnç ve plazmidlerin varlığı 

arasındaki ilişkinin daha önce gösterildiğini bildirmişlerdir. 

Chadwick ve Niell (1973), Yaptıkları çalışmaya göre iki ya da daha fazla 

antibiyotiğe dirençli olan 23 Esherichia coli ve 25 Klebsiella pneumoniae 

suşlarından hassas olan Esherichia coli K12 kültürüne direnç geni transfer edildiğini 

göstermişlerdir. Esherichia coli suşlarında, transfer edilme sıklığına göre sırasıyla 

kanamycin, neomycin, karbecillin, ampicillin, tetracycline ve chloramphenicol, 

Klebsiella suşlarında, ampicillin, tetracycline, kanamycin neomycin direncinin 

transfer edildiğini bulmuşlardır. Cepholoridine, nalidixic acid ve nitrofurantoin 

direncinin ise hiçbir suşta transfer edilmediğini saptamışlardır. 

Knothe ve ark (1983), Cephalosporin dirençliliğinin plazmid kökenli 

olduğunu ve Klebsiella pnemoniae izolatlarından izole edilen plazmidin, Cefotaxime, 

Cefuroxime diğer Cephalosporin’ler, Penicillin ve Gentamycin dirençliliğini hassas 

izolatlara aktarabildiğini bildirmişlerdir. 

Altındiş ve Tanır (2001), idrar yolu enfeksiyonlarından izole ettikleri 

Klebsiella suşlarında cefepim (%95), ceftriaxone (%76), ceftazidime (%46), 

gentamycin (%23), aztreonam (%68), imipenem (%97), amikacin (%92) oranında 

kullanılan antibiyotiklere karşı hassasiyet bulmuşlardır. 

Tekeroğlu ve ark (1998), idrar yolu enfeksiyonlarından izole edilen 

Klebsiella suşlarının ceftriaxone (%7), ceftazidime (%4), gentamycin (%14), 

amikacin (%2) ve trimethoprime-sulfamethoxazole (%27) oranında antibiyotik 

dirençliliği gösterdiğini saptamışlardır. 

Altoparlak ve ark (2001), Gram-negatif bakterilere antibiyotiklerin 

etkinlikleri sırasıyla; imipenem (%98), isepamicin (%96.1), amikacin (%89.7), 

netilmycin (%84.3), meropenem (%84.3), gentamycin (%69.6), levofloxacin 

(%68.6), tobramycin (%67.6), ceftriaxone (%65.7), cefepim (%59.8), cefotaxime 

(%53.9), cefoperazon-sulbactam (%53.0), cefoperazon (%49.0), tetracycline 

(%43.1), amokcicillin-clavulanik acid (%42.2), trimethoprim-sulfamethaxazole 

(%42.2), cefazolin (%38.2), ciprofloxacin (%37.3), cefuroxime sodium (%31.4), 

aztreonam (%29.4), ampicillin (%1) olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre Gram- 

28


negatif bakterilere en etkili antibiyotikler sırasıyla; imipenem ve isepamycin 

olduğunu bildirmişlerdir. 

Hinshaw ve ark (1969), Klebsiella ve Aerobacter suşlarından E.coli CSH-2 

çoklu direnç transferi üzerine yaptıkları çalışmada Klebsiella suşlarında 

streptomycine (%80), chloramphenicol (%78.5), kanamycin (%76.4), neomycin 

(%75.9) gibi yüksek frekansta dirençlilik transfer edilmiş. Aerobacter suşlarında 

nadiren chloramphenicol, neomycin, kanamycin, en yüksek frenkansta streptomycine 

(%14.8) direnç frekansı transfer edildiğini rapor etmişlerdir. 

Orak (2005), Hastanede yaptığı çalışmada çoğunluğu üriner sistem 

enfeksiyonlu hastadan izole edilen Klebsiella spp. ve E. coli suşlarının sırasıyla % 

85.10 ve % 80.88 ile en çok SXT’e dirençli, buna karşın % 95.74 ve % 100 ile de en 

çok IMP’e duyarlı olduklarını saptamıştır. Üçüncü kuşak sefalosporinlere direnç 

oranları ise, Klebsiella spp. suşları için; CRO % 65.95, CTX % 61.7, CAZ % 53.19 

ve AZT için % 59.57’dir. E. coli suşlarının üçüncü kuşak sefalosporinlere direnç 

oranlarını; CRO % 61.76, CTX % 57.35, CAZ % 51.47 ve AZT % 58.82 olarak 

bulmuştur. Hem ESBL pozitif ve hem negatif izolatların IMP’e duyarlı bulunması, 

karbapenemlere direncin farklı mekanizmalarla gerçekleşmesinden kaynaklandığını 

belirtmiştir. 

Karayakar ve Ay (2006), Enterobactericeae grubu bakterilerle yaptıkları 

çalışmada inceledikleri antibiyotiklere karşı geliştirilen dirençliliğin plasmid kökenli 

olduğu ve bu dirençliliğin en fazla cefazol (CF) antibiyotiğine karşı geliştiğini bunu 

sırasıyla ceftizoxime (ZOX) ve ceftriaxone (CRO) izlediğini saptamışlardır. 

Plazmide bağlı dirençlilik gelişiminin, rezervuar örneklemesinin yapıldığı bölgenin, 

atık su deşarj istasyonuna yakın ve su sirkülasyonunun çok düşük düzeyde olması, 

ekstrakromozomal yapıların bakteriler arasında konjugasyon yolu ile transferine 

olanak sağlamasından kaynaklandığının olası olduğunu belirtmişlerdir. 

Özbilge ve ark (2004), Üriner sistem enfeksiyonlu hastaların idrar 

örneklerinden izole ettikleri 48 klebsiella pnemoniae, 14 klebsiella oxytoca 

suşlarında amokcicillin/ clavulanik acid (%66), ampisilin/sulbaktam (%69), 

sefuroksim (%52), trimethoprim-sulfamethaxazole (%44), ceftazidime (%34), 

ceftriaxone (%32), gentamycin (%23), aztreonam (%15), cefepim (%8), 

29


cefoperazon-sulbactam (%6), ofloxacin (%6), isepamycin (%3), amikacin (%3) 

dirençli bulmuşlardır. 

30

3. MATERYAL METOD Feride SIĞIRCI 

3. MATERYAL METOD 

3.1. Materyal 

Bu çalışmanın deneysel sürecinde, Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesi 

kanalizasyon suyu örneklerinden izole edilen Klebsiella sp. suşları kullanılmıştır. 

Klebsiella sp. suşlarının izolasyonu ve identifikasyonu için MDCLS 

(Modifiye Desoxycholat- Citrat - Laktoz - Saccharose- Agar) kullanılmıştır (Çolak 

ve Arıkan, 1990). 

İzole edilen bakterilerin üretimi, stok kültürün saklanması ve çizgi yöntemi 

kullanılarak yapılan antibiyogram testlerinde N1 Agar kullanılmıştır (Anonymous, 

1978). 

Antibiyogram testlerinde: Imipenem (IMP 10 μg/mL), Ceftriaxone (CRO 30 

μg/mL), Tetracycliyne (TET 30 μg/mL), Streptomycine (STR 10 μg/mL), 

Augmentin (AUG 30 μg/mL) antibiyotikleri kullanılmıştır. 

Bakterilerden plazmid eliminasyonu için akridin oranj ve ethidium bromid 

kullanılmıştır (Arıkan, 1990). 

N1 Agar: Bakteri stok kültürlerinin üretilmesi, antibiyotik hassasiyet ve 

transpozon eliminasyon testlerinin yapılmasında kullanılmıştır (Anonymous,1978). 

Bileşimi g/L 

Et özütü 1.5 

Glukoz 1 

Pepton 10 

Maya özütü 3 

Agar 15 

31


MDCLS-Agar: Kanalizasyon suyundan alınan bakterilerin izolasyonları için 

kullanılmıştır (Çolak ve Arıkan, 1990). 

1978). 

Bileşimi g/L 

Pepton 10 

Glukoz 1 

Laktoz 10 

Sodyum dezoksikolat 0.5 

Sodyum tiyosülfat 0.5 

Amonyum demir(III) sitrat 0.5 

NaCl 3 

Nötral kırmızısı 0.04 

Agar 15 

SİM Besiyeri: Hidrojensülfür ve indol testleri için kullanılmıştır (Anonymous, 

Bileşimi g/L 

Kazein peptonu 20 

Pepton 6 

Amonyum demir(III)sitrat 0.2 

Sodyum tiyosülfat 0.2 

Agar 3 

Clark-Lubs Besiyeri: Metil kırmızısı ve Voges-proskauer testleri için 

kullanılmıştır (Çetin, 1973). 

Bileşimi g/L 

Pepton 7 

Glucose 5 

K2HPO4 5 

32


Üre Besiyeri: Ürenin hidroliz testleri için kullanılmıştır (Çetin, 1973). 

Bileşimi g/L 

Maya özütü 0.1 

KH2PO4 9.1 

K2HPO4 9.5 

Fenol kırmızısı 0.01 

Bu karışım otoklavda steril edildikten sonra 50°C’ye kadar soğutulur ve 

üzerine üre ilave edilerek kullanılır. 

Sitrat Buyyon: Bakterilerin sitratı karbon kaynağı olarak kullanıp 

kullanmadıklarını saptamak amacıyla kullanılmıştır (Anonymous, 1978). 

3.2. Metod 

Bileşimi g/L 

Sodyum sitrat 3 

Sodyumamonyumdihidrojenfosfat 1.5 

MgSO4 0.2 

KH2PO4 1 

3.2.1. Bakteri İzolasyonu ve İdentifikasyonu 

Balcalı Hastanesi kanalizasyon suyundan 1 mL örnek alınıp 9 mL MDCLS 

sıvı besiyerine aşılanarak 37ºC’de 24 saat inkübasyon yapılmıştır. Kültür seri 

sulandırma yapılarak MDCLS agara yayma ekim yöntemiyle tek koloni oluşması 

için 37 ºC’ de 24 saat inkübasyon gerçekleştirilmiştir. Üreyen koloniler içerisinden 

koloni morfolojisine göre Klebsiella sp. olanlar (145 suş) N1 agar ortamına çizgi 

şeklinde ekilerek 37 ºC’de 24 saat inkübasyona bırakılmıştır. İzolasyonu 

33


gerçekleştirilen suşlar antibyogram testlerinde kullanılmıştır (Anonymous, 1978; 

Çolak ve Arıkan, 1990). 

İzole edilen örnekler laktoz, indol, H2S, metil kırmızısı, voges-proskauer, üre, 

sitrat gibi biyokimyasal testler ile kapsül boyaması yapılarak test edilmişlerdir. 

3.2.2. Antibiyogram Testi 

Balcalı Hastanesi kanalizasyon suyundan alınan su örneklerinden izole 

edilmiş Klebsiella sp. suşları içerisinde Streptomycine (SF 10 μg/ml), Imipenem 

(IPM 10 μg/ml), Augmentin (AUG 30 μg/ml), Tetracyclyine (TET 30 μg/ml), 

Ceftriaxone (CRO 30 μg/ml), antibiyotikleri bulunan N1 agar besiyerine çizgi 

şeklinde ekilmişlerdir. Örnekler 37 ºC’de 24 saat inkübasyona bırakılarak 

besiyerinde üreyen suşlar dirençli, üremeyenler hassas şeklinde 

değerlendirilmişlerdir. 

3.2.3. Plazmid Eliminasyon Testi 

Dirençliliğin genetik kökenini araştırmak amacı ile izole edilen bütün suşlar 

içerisinde 30 ve 100µg/mL Acridine orange (AO) ve antibiyogram analizinde 

kullanılan konsantrasyonda antibiyotikler içeren N1 besiyerlerine çizgi şeklinde 

ekilerek 37°C de 24 saat inkübasyon gerçekleştirilmiştir. Antibiyogram testinde 

dirençli olan suşlar AO ve antibiyotik içeren besiyerinde ürememişse, suşun taşıdığı 

dirençlilik plazmid kaynaklıdır şeklinde değerlendirilmiştir. 

Plazmid eliminasyon testi 100µg/ml Ethidium bromide kullanılarak 

tekrarlanmış ve iki eliminatör arasındaki frekans farkı saptanmaya çalışılmıştır. 

Dirençli suşlar ethidium bromide ve antibiyotik içeren besiyerinde ürememişse 

dirençlilik plazmid kökenli, üremişse kromozomal kökenli şeklinde 

değerlendirilmiştir. 

34

4. BULGULAR VE TARTIŞMA Feride SIĞIRCI 

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 

Özellikle antibiyotiklerin bulunmasıyla birlikte enfeksiyon hastalıklarının 

tedavisinde büyük başarılar sağlanmıştır. Bununla birlikte kullanıma bağlı olarak 

bakteriler arasında yüksek düzeyde ve hızlı bir direnç gelişimi meydana gelmiştir. 

Bakterilerdeki antibiyotik dirençliliğinin hızla artmasında yaygın antibiyotik 

kullanımı önemli bir rol oynamıştır. Tek bir antibiyotiğe veya birden fazla 

antibiyotiğe dirençlilik gelişimi özellikle plazmid ve transpozon gibi 

ekstrakromozomal genetik yapıların bakteriler arasında transfer edilmesiyle 

yaygınlaşmıştır. Özellikle son 20 yılda insan ve hayvanlardaki bakteri 

enfeksiyonlarının tedavisi ile tarım ve hayvancılık alanında antibiyotik kullanımının 

hızla yaygınlaşması bakteriler arasındaki antibiyotik dirençliliğini de artırmıştır 

(Levy, 1998; Guardabassi ve ark, 1998). Hayvan işletmeleri ve şehir atıksularının 

kontrolsüz şekilde boşaltılmaları su ortamındaki antibiyotik dirençliliğinin 

artmasında etken olmuştur (Huys ve ark, 2001). 

Plazmidler ve transpozonlar konak hücreye normalde bulunmayan çeşitli 

yetenekler kazandırırlar. Bu yeteneklerini özellikle konjugasyon mekanizması ile 

(Transpozonlar doğal konjugatif yapılardır) diğer mikroorganizmalara aktararak 

taşıdıkları özelliklerin yayılmasına neden olurlar (Arda, 1995). 

Bakterilerin değişik çevrelere gösterdikleri adaptasyonlar sonucunda, 

günümüzde, yeni kullanıma girmiş antibiyotiklerin çoğuna dirençlilik gelişmiştir 

(Kish ve lambky, 1983; Saunders,1984). Dirençlilik gelişimi plasmid ve transposon 

şeklinde adlandırılan ekstrakromozomal DNA yapılarının taşımış olduğu dirençlilik 

determinantının büyüklüğüne bağlıdır (Poppe ve Gyles, 1988). 

Acridine orange ve ethidium bromide DNA bazları arasına interkalasyon 

şeklinde yerleşerek ekstrakromozomal yapıların eliminasyonuna neden olmaktadırlar 

(Poppe ve Gyles, 1988; Hardy, 1993). 

35


4.1. Bakterilerin Tanımlamasına Ait Bulgular 

Hastane kanalizasyonundan izole edilen 145 Klebsiella suşu tanımlamanın 

yapılması için biyokimyasal testler ve kapsül boyaması ile analiz edilmişlerdir. İzole 

edilen suşlar laktoz pozitif, indol negatif, hidrojen sülfür negatif, metil kırmızısı 

negatif, voges-proskauer pozitif, üre pozitif, sitrat pozitif ve kapsül bayama pozitif 

şeklinde değerlendirilmişlerdir. Biyokimyasal analizler sonunda izole edilen 

bakteriler Klebsiella sp. olarak tanımlanmışlardır. 

4.2. Hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella sp. Suşları ve Antibiyotik 

Dirençlilik Dağılımı 

Balcalı hastanesi kanalizasyon suyundan izole edilerek tanımlaması yapılan 

toplam 145 Klebsiella sp. suşunun Ceftriaxone (CRO), Streptomycine (Str), 

Tetracycline (Tet), Augmentine (Aug) ve İmipenem (İmp) antibiyotikleri 

kullanılarak antibiyotik dirençlilik frekansları saptanmıştır. İzole edilen suşlar ve 

dirençlilik frekansları ile ilgili bulgular Çizelge 4.1 ve Şekil 4.1’de gösterilmiştir. 

Çizelge.4.1. Hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella sp. suşlarının 

antibiyotik dirençlilik frekansı 

Antibiyotik Toplam Dirençli suş Dirençlilik % Hassas Hassaslık 

suş 

suş % 

CRO 145 81 55.86 64 44.14 

STR 145 84 57.93 61 42.07 

TET 145 73 50.34 72 49.66 

AUG 145 70 48.27 75 51.73 

İMP 145 11 7.58 134 92.42 

İzole edilen toplam 145 suşun antibiyotik dirençlilik dağılımları Ceftriaxone 

(%55.86), Streptomycine (%57.93), Tetracycline (%50.33), Augmentine (%48.27) ve 

Imipenem (%7.58) olarak saptanmıştır. En yüksek dirençlilik frekansı %57.93 ile 

streptomycine de gözlenirken, en düşük dirençlilik %7.58 ile imipenem’de 

saptanmıştır. İmipenem dışındaki diğer antibiyotiklerde ortalama %53.1 

düzeyindedir. Ceftriaxone, streptomycine ve tetracycline antibiyotiklerinde %50 nin 

üzerinde dirençlilik söz konusu iken, augmentine’de %48.27 direnç gelişimi vardır. 

36


Arıkan ve Aygan (2009), hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella 

pneumoniae suşlarında ceftriaxone %38.8, ceftizoxime %47 ve cefotaxime %44 

dirençlilik geliştiğini belirtmişlerdir. 

Silva ve ark (2006), Şili, Antafogata atıksu arıtma tesisinden izole ettikleri 

Enterobacter örnekleri arasında en yüksek antibiyotik dirençliliği gösteren suşların 

Klebsiella sp. olduğunu, streptomycine dirençliliğinin %55, tetracycline 

dirençliliğinin ise %75 düzeyinde saptandığını belirtmişlerdir. Çalışmamızda izole 

edilen Klebsiella sp. suşlarında streptomycine dirençliliği %57.93, tetracycline 

dirençliliği %50.33 olarak bulunmuştur. 

Yapılan testler sonunda 7 suşun kullanılan bütün antibiyotiklere direnç 

gösterdikleri bulunmuştur. Dört antibiyotiğe (ceftriaxone, streptomycine, augmentine 

ve tetracycline) aynı anda dirençli olan 23 suş saptanmıştır. Üç antibiyotiğe dirençli 

olan suşların sayısı (ceftriaxone, streptomycine, augmentine) 12 olarak 

bulunmuştur. İkili antibiyotik dirençliliği gösteren suşların sayısı ceftriaxon’da 7, 

streptomycin’de 8, tetracyclin’de 7 ve augmentine’de 2 olarak saptanmıştır. Tek 

antibiyotiğe dirençli olan suşlar ceftriaxone 4, streptomycine 8, tetracycline 5, 

augmentine 1 ve imipenem 2 şeklinde bulunmuştur. Özellikle imipenem antibiyotiği 

en düşük dirençlilik frekansına sahipken %70 oranında bütün antibiyotiklere 

dirençlilik göstermesi oldukça önemlidir. 

Klebsiella pneumoniae çoklu antibiyotik dirençliliği taşıyan ve bunu transfer 

olabilen plazmidler aracılığı ile diğer organizmalara aktaran rezervuar organizma 

şeklinde olup, yeni enfeksiyonların ortaya çıkmasında etkendir (Sirot ve ark, 1987; 

Van Elsas ve ark, 2000). 

Millar ve ark (2008), Yeni doğan yoğun bakım ünitesinden izole edilen 

Escherichia coli suşlarının %27 sinde iki ve daha fazla antibiyotiğe dirençlilik 

saptarken, Klebsiella sp. suşlarında ikiden fazla antibiyotiğe dirençlilik frekansını 

%56 olarak bulmuşlardır. 

Kullanılan antibiyotiklere dirençlilik gösteren suşlar, dirençliliğin kökenini 

araştırmak amacı ile plasmid eliminatörü olarak kullanılan Acridine orange (30 ve 

100 µg/mL) ve Ethidium bromide (100 µg/mL) kullanılarak test edilmişlerdir. 

37


4.3. Klebsiella sp. Suşlarına Ait Antibiyotik Dirençliliklerinin Eliminasyon 

Dağılımı (30µg/mL Acridine Orange) 

Acridine orange (30 µg/mL) kullanılarak yapılan çalışmalardan elde edilen 

sonuçlar Çizelge 4.2, 4.3, 4.4 ve 4.5’te gösterilmiştir. Dirençlilik eliminasyonu 

uygulaması sırasında, başlangıçta hassas olan suşlar içerisinde direnç kazananlar 

saptanmıştır. 

a b 

C d 

d e 

Şekil 4.1. Hastane kanalizasyon suyundan izole edilen Klebsiella sp. suşlarının 

imipenem (imp), tetracycline (tet), ceftriaxone (cro), streptomycine 

(str), augmentine (aug) ve imipenem (imp) antibiyotik dirençlilikleri 

38


Çizelge 4.2. Hastane kanalizasyon suyundan izole edilen Klebsiella sp. suşlarının 

dirençlilik ve dirençlilik eliminasyon test sonuçları (30µg/mL AO) 

Suş CRO CRO+AO Str Str+AO Aug Aug+AO Tet Tet+AO İmp İmp+AO 

1 D D D D D D D D D D 

2 H H H H H H H H H H 


4 H H D D H H D D H H 


6 H H D D H D* D D H H 



9 H H D D H H H H H H 



12 D D D D D D H H H H 

13 H H H D* H H D D H H 




17 D D H D* D D H H H H 

18 D D D D D D D D H H 


20 H D* H H H H H H D H 

21 D D H H H D* D D H H 




25 H H H H H D* H H H H 





30 H D* D H H H H H H H 

31 D D H H H H H H H H 


33 D D D H H H H H H H 

34 H H H H H H D D H H 




38 H H D H H H H H H H 



%D 22.5 0 30 25 15 0 25 0 5 50 

*% 6.45 7.14 17.64 0 0 

*:Hassas iken dirençli duruma geçenler 

Test edilen 1-40 numaralı suşlar başlangıçta ceftriaxone %22.5, 

streptomycine %30, augmentine %15, tetracycline %25 ve imipenem %5 dirençli 

bulunmuşlardır. Çizelge 4.2’de acridine orange (30µg/mL) kullanılarak 

39


gerçekleştirilen eliminasyon testleri sonunda, 1-40 arasındaki suşlar içerisinde 

ceftriaxone dirençliliği %22.5 olarak saptanırken hiç dirençlilik eliminasyonu 

gözlenmiştir. Buna karşılık hassas suşların %6.45 i dirençli duruma geçmişlerdir. 

Millar ve ark (2008), çoklu antibiyotik dirençliliği gösteren Enterobacter 

üyelerindeki antibiyotik dirençlilik frekansını incelemişlerdir. 

Araştırmacılar yeni doğan yoğun bakım ünitesinden izole ettikleri Klebsiella 

sp. suşlarında tetracycline %57, augmentine %34, amoxicilline %78, trimethoprim 

%45 ve piperacilline-tazobactam antibiyotiklerine %42 dirençlilik geliştiğini 

belirtmişlerdir. Aynı çalışmada Enterobacter spp. de ki çoklu cephalosporin 

dirençliliğinin %24-34 arasında değiştiğini saptamışlardır (Millar ve ark, 2008). 

Streptomycine antibiyotiğindeki dirençlilik %30 iken, dirençli suşlarda %25 

oranında eliminasyon saptanmıştır. Bu antibiyotikte de hassas suşlar arasında %7.14 

oranında direnç gözlenmiştir. 

Tetracycline antibiyotiğine karşı suşların %15’i dirençli iken, dirençlilik 

eliminasyonu meydana gelmemiştir. Bu antibiyotiğe hassas olan suşlar arasında 

%17.64 oranında dirençli duruma geçiş saptanmıştır. 

Augmentine antibiyotiği ile yapılan testlerde suşlardaki dirençlilik oranı %25 

olarak bulunmuştur. Kullanılan dirençli ve hassas suşlarda eliminasyon ve direnç 

kazanma davranışı saptanmamıştır. 

İmipenem antibiyotiği ile yapılan çalışmalarda suşlarda %5 dirençlilik 

saptanmıştır. Eliminasyon testlerinde dirençli suşlarda %50 eliminasyon meydana 

gelmiştir. Buna karşılık hassas suşlarda herhangi bir direnç gelişmesi 

gözlenmemiştir. 

Tablodan da görüleceği gibi 1-40 numaralı suşların kullanıldığı 

çalışmalarında en yüksek eliminasyon frekansı %50 ile imipenem antibiyotiğinde 

gerçekleşirken, ceftriaxone, tetracycline ve augmentine’de hiç eliminasyon 

saptanmamıştır. 

Bu sonuçlar imipenem dirençliliğinin %50 streptomycine dirençliliğinin %25 

oranında plazmidik, buna karşılık ceftriaxone, tetracycline ve augmentine 

dirençliliklerinin ise kromozomal olduğunu göstermektedir. 

40


Diğer taraftan 1-40 numaralı suşlar içerisinde hassas olanlardan %17.64 ü 

augmentine antibiyotiğine direnç kazanırken bunu %7.14 ile streptomycine ve %6.45 

ile ceftriaxone izlemiştir. Tetracycline ve imipinemde ise herhangi bir değişiklik 

gözlenmemiştir. 

Eliminasyon çalışmaları sonunda hassas suşların direnç kazanmasında 

transpozable yapıların sorumlu olabileceği düşünülmektedir. Bu yapıların 

kromozomdan çıkması sonucunda kromozomda yerleşmiş dirençlilik geni orijinal 

yapısına dönerek organizmanın ilgili antibiyotiğe karşı dirençli duruma gelmesine 

neden olmaktadır. 

Hassas suşların dirençli duruma gelmeleri eksizyon şeklinde gerçekleşen bir 

olayla kromozom üzerindeki transpoze olabilen yapının ayrılmasından 

kaynaklanmaktadır. Buna bağlı olarak transpozon nedeniyle inaktif durumda bulunan 

kromozomal gen orijinal yapısına kavuşmakta ve normal aktivitesini göstermektedir. 

Streptococcus faecalis suşunda tetracycline hassas suşun dirençli duruma gelmesinde 

15 Kb büyüklüğe sahip transpozabl yapı sorumludur (Burke ve Clewell, 1984). 

Elde edilen bulgular literatürle uygunluk göstermektedir. Acridine orange 

uygulamasından sonra dirençlilik eliminasyonu gerçekleşen suşlara ait örnekler Şekil 

4.2.’de gösterilmiştir. 

41


Şekil 4.2. Antibiyotik dirençliliği gösteren ve acridine orange uygulamasından 

sonra hassas duruma geçen suşlar 

42





41 H H H H D D D D H H 



44 H H H H H H H H D H 

45 D D D D D D D D D H 

46 H H H D* H H D H H H 









55 D D D D H H D D H H 

56 H D* H H H H H H H H 



59 H H D H H D* H H H H 


61 H D* H H H D* H H H H 



64 H D* D D H D* H H H H 

65 H H H D* H D* H H H H 

66 D D D D D H H H H H 

67 D D H H H D* H H H H 

68 D D D D H H H H H H 

69 H H H H D H H H H H 

70 D D D D H D* H H H H 


72 H H H H H H H H H D* 

73 D D D D D D H H D H 






79 H D* H D* H D* H H H H 

80 D H D H D D H D* H H 

%D 40 6.25 47.5 21.05 27.5 0 25 10 7.5 100 

*% 20.83 14.28 41.37 3.33 2.70 

Tablo 4.3’te 41-80 numaralı suşlara ait sonuçlar yer almaktadır. Tabloda 

değerlendirmesi yapılan 41-80 numaralı suşlardaki başlangıç antibiyotik dirençlilik 

frekansı ceftriaxone %40, streptomycine %47.5, augmetine %27.5, tetracycline %25 

ve imipenem %7.5 olarak belirlenmiştir. Acridine orange (30µg/mL) eliminatörün 

43


kullanıldığı araştırmalarda ceftriaxone antibiyotiğinde %6.25 eliminasyon 

saptanırken hassas suşların %20.83’ünün direnç kazandıkları belirlenmiştir. 

Streptomycine antibiyotiği ile yapılan eliminasyon deneylerinde 41-80 

numaralı suşlardan dirençli olanlar arasında yaklaşık %21.05 oranında eliminasyon 

meydana geldiği bulunmuştur. Hassas suşlar arasında ise %14.2 oranında direnç 

gelişimi gerçekleştiği gözlenmiştir. 

Augmetine antibiyotik dirençliliğinde ise herhangi bir eliminasyon 

gerçekleşmemiştir. Bununla birlikte aynı antibyotiğe hassas olan suşların 

eliminasyon denemeleri sonunda %41.37 oranında direnç kazandıkları bulunmuştur. 

Tetracycline antibiyotiği ile gerçekleştirilen eliminasyon çalışmalarında %10 

oranında dirençlilik eliminasyonu meydana gelmişti. Aynı antibiyotiğe başlangıçta 

hassas olan suşlardan %3.33ü nün eliminasyon deneyleri sonunda dirençli duruma 

geldikleri bulunmuştur. 

İmipenem antibiyotiği ile yapılan deneylerde 41-80 numaralı suşlarda 

başlangıçta saptanan dirençliliğin %100 oranında elimine olduğu bulunmuştur. Aynı 

antibiyotiğe başlagıçta hassas olan suşlar arasında %2.70 oranında direnç gelişimi 

meydana gelmiştir. 

1 2 

3 4 

Şekil 4.3. Acridine orange uygulamasından önce augmentine antibiyotiğine hassas 

olan suş 1 numaralı şekilde (36, 37), 3 numaralı şekilde 6. Acridine orange’dan 

sonra direnç kazanmışlardır 

44






82 D D D H D D D D H H 


















100 D D D H H D* H H H H 





105 D D H H D D D D H H 










115 D D D H H H D D H H 






%D 75.5 0 72.5 24.13 70 0 72.5 0 2.5 100 

*% 11.11 0 16.66 0 0 

İzole edilen 81-120 numaralı suşlar arasında kullanılan antibiyotiklerden 

ceftriaxone %75.5, streptomycine %72.5, augmentine %70, tetracycline %72.5 ve 

imipenem’e karşı %2.5 düzeyinde dirençlilik saptanmıştır. 

45


Acridine orange’ın (30 µg/mL) kullanıldığı çalışmalar sonunda ceftriaxone 

dirençliliğinde hiç eliminasyon meydana gelmezken, bu antibiyotiğe hassas suşlar 

arasında %11.1 oranında direnç gelişmesi saptanmıştır. 

Streptomycine antibiyotik dirençliliği %24.13 oranında elimine olurken, 

hassas suşlar arasında direnç kazanan saptanmamıştır. Augmetine ve tetracycline 

antibiyotik dirençliliklerinde eliminasyon meydana gelmemiştir. 

İmipenem antibiyotiğinde ise %100 eliminasyon gerçekleşmiştir. Kullanılan 

antibiyotikler arasında başlangıçta hassas olan suşlardan augmentine antibiyotiğine 

%16.66, ceftriaxone antibiyotiğine %11.11 direnç gelişimi gözlenmiştir. 

Bu sonuçlar 81-120 numaralı suşlardaki antibiyotik dirençliliklerinin 

streptomycine (%24.13) ve imipenem (%100 plazmidik) hariç diğer antibiyotikler 

için kromozomal olduğunu göstermektedir 







124 D D D H D D D D D D 



127 D D D D D D D H H H 






133 D D D D D H D D H H 


135 D H D D D H D H H H 

136 D D D H D D D H H H 

137 D D H H D D D H D D 









%D 100 4 96 8.33 100 12 100 24 20 0 

*% 0 0 0 0 0 

46


İzole edilen 121-145 numaralı suşlar arasında kullanılan antibiyotiklerden 

ceftriaxone %100, streptomycine %96, augmentine %100, tetracycline 

antibiyotiğine %100 direnç gelişimi gözlenirken, imipenem’e karşı %20 dirençli 

oldukları bulunmuştur. Acridiene orange’ın (30 µg/mL) kullanıldığı çalışmalar 

sonunda ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinde %4 eliminasyon gerçekleştiği 

bulunmuştur. 

Streptomycine antibiyotik dirençliliği %8.33, augmentine dirençliliği %12 ve 

tetracycline dirençliliği ise %24 oranında elimine olmuştur. İmipenem dirençliliğinde 

eliminasyon gözlenmemiştir. Bu sonuçlar 121-145 numaralı suşlardaki antibiyotik 

dirençliliğinin büyük ölçüde kromozomal olduğunu düşündürmektedir. 

Çizelge 4.6. Hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella sp. suşlarında 30 

µg/mL AO uygulaması sonucu gerçekleşen dirençlilik eliminasyon 

frekansı 

Antibiyotik Toplam 

Dirençli Direnç. Hassas Hassas Elim Dir. Kaz 

suş suş % suş % % % 

CRO 145 81 55.86 64 44.14 2.46 12.5 

STR 145 84 57.93 61 42.07 19.04 8.19 

TET 145 73 50.34 72 49.66 6.84 1.38 

AUG 145 70 48.27 75 51.73 8.57 25.33 

IMP 145 11 7.58 134 92.42 45.45 0.74 

Çizelge 4.6’da 30 µgr/mL acridine orange kullanılarak izole edilen 145 suşla 

yapılan eliminasyon testlerine ait sonuçlar topluca verilmiştir. 

Ceftriaxone antibiyotiğine karşı %55.86 (81 suş) dirençlilik saptanmıştır. 

Dirençli suşlarla gerçekleştirilen eliminasyon testleri sonunda ortalama %2.46 

oranında dirençliliğin kaybolduğu bulunmuştur. Buna karşılık aynı antibiyotiğe karşı 

hassas olan suşlar arasında %12.5 oranında direnç gelişimi görülmüştür. Bu sonuçlar 

145 klebsiella sp. suşundaki ceftriaxone dirençliliğinin ortalama %97.54 oranında 

kromozomal özellik gösterdiğini ifade etmektedir. 

Streptomycine antibiyotiğine karşı %57.93 oranında (84 suş) dirençlilik 

belirlenmiştir. Dirençli suşlar kullanılarak yapılan eliminasyon çalışması sonunda 

yaklaşık %19.04 düzeyinde eliminasyon gerçekleşmiştir. Aynı antibiyotiğe hassas 

olan 61 suş içerisinde %8.19 düzeyinde direnç gelişimi gerçekleşmiştir. Elde edilen 

47


sonuçlar analiz edilen 145 suştaki streptomycine dirençliliğinin %80.96 düzeyinde 

kromozomal olduğunu göstermektedir. 

Tetracycline antibiyotiğine %50.34 oranında (73 suş) dirençlilik frekansı elde 

edilmiştir. Eliminasyon testleri sonunda %6.84 oranında dirençliliğin kaybolduğu 

bulunmuştur. Hassas olan 72 suşta ise ortalama %1.38 düzeyinde direnç gelişmesi 

gözlenmiştir. Eliminasyon testleri dikkate alındığında dirençli suşlardaki tetracycline 

dirençliliğinin ortalama %93.16 oranında kromozomal olduğu saptanmıştır. 

Augmentine antibiyotiği kullanılarak yapılan çalışmalarda analiz edilen 145 

suşta %48.27 (70 suş) dirençlilik belirlenmiştir. Eliminasyon testleri sonucunda 

dirençli suşlarda %8.57 oranında dirençliliğin kaybolduğu bulunmuştur. Aynı 

antibiyotiğe hassas olan suşlarda ise %25.33 düzeyinde dirençlilik gelişimi 

saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar augmentine dirençliliğinin %91.43 oranında 

kromozomal olduğunu, ayrıca %25.33 düzeyinde transpozabl yapıların bulunduğunu 

göstermektedir. 

İmipenem antibiyotiği ile yapılan analizlerde 145 suşun 11’inde (%7.58) 

dirençlilik belirlenirken, örneklerin %92.42 sinin hassas olduğu bulunmuştur. 

Dirençli suşlar kullanılarak yapılan eliminasyon çalışmaları sonunda %45.45 

oranında dirençliliğin kaybolduğu bulunmuştur. Bu sonuç imipenem dirençliliğinin 

diğer antibiyotiklerdekinin aksine önemli düzeyde plazmid kodlu olduğunu 


Hastane kanalizasyonundan izole edilen 145 Klebsiella sp. suşundaki 

ceftriaxone, streptomycine, augmentine, tetracycline ve imipenem dirençliliklerinin 

genetik kökenini araştırmak amacıyla 100µg/mL AO kullanılarak yapılan 

eliminasyon testlerine ait sonuçlar ve değerlendirmeler Çizelge 4.7, 4.8, 4.9, ve 

4.10’da gösterilmiştir. 

48



Dağılımı (100 µg/mL Acridine Orange) 




1 D D D D D D D H D D 



4 H H D H H H D D H H 













17 D D H H D D H H H H 



20 H D* H H H H H H D H 





















%D 22.5 0 30 25 15 0 25 10 5 50 

*% 6.45 3.57 17.64 0 0 


49


Çizelge 4.7’de dirençlilik eliminasyonu açısından 30 µg/mL ile 100µg/mL 

AO arasında fark olmadığı saptanmıştır. Hassas suşların direnç kazanmalarında 

streptomycine antibiyotiğinde %3.57 lik bir frekans saptanmıştır. 




41 H H H D* D D D D H H 



44 H D* H H H D* H H D H 


46 H H H D* H H D H H H 

47 H H D D H D* D H H H 








55 D D D D H H D D H H 

56 H D* H H H D* H H H H 

57 H H H D* H H H H H H 





62 H H D D H D* H H H H 

63 D D H D* H D* H H H H 

64 H D* D H H D* H H H H 





69 H H H H D D H H H H 



72 H H H H H H H H H D* 

73 D D D D D D H H D H 




77 H D* D D H D* D D H H 


79 H D* H D* H D* H H H H 

80 D H D D D D H D* H H 

%D 40 0 47.5 21.05 27.5 0 25 20 7.5 100 

*% 29.16 38.09 44.82 3.33 2.70 

50


Eliminatör olarak 100 µg/mL konsantrasyonda acridine orange kullanılarak 

41-80 numaralı suşlar analiz edildiği zaman ceftriaxone antibiyotiğinde hiç 

dirençlilik eliminasyonu saptanmamıştır. Hassas suşlarda ise ortalama %29.16 

oranında direnç gelişimi gözlenmiştir. 

Streptomycine dirençliliği ile gerçekleştirilen testler sonunda yaklaşık 

%21.05 oranında eliminasyon meydana gelirken, aynı antibiyotiğe başlangıçta hassas 

olan suşlar içerisinde %38.09 düzeyinde direnç gelişimi meydana gelmiştir. 

Augmentine dirençliliği taşıyan 41-80 numaralı suşlar ile yapılan eliminasyon 

çalışmaları sonunda dirençli suşların hiç birinde eliminasyon saptanmamıştır. Aynı 

antibiyotiğe hassas olan suşlar arasında yaklaşık %44.82 direnç gelişimi 

belirlenmiştir. 

Tetracycline antibiyotiğine dirençli suşlarla yapılan eliminasyon testleri 

sonunda %20 eliminasyon gerçekleşmiştir. Tetracycline hassas olan suşlar da ise 

%3.3 oranında direnç gelişimi saptanmıştır. 

İmipenem antibiyotiğine dirençli olan suşlarda %100 eliminasyon meydana 

gelmiştir. Hassas suşlar içerisinde ise yaklaşık %2.7 oranında direnç gelişimi 

belirlenmiştir. 

100 µg/mL acridine orange kullanılan çalışmalarda en yüksek eliminasyon 

frekansı %100 ile imipenem antibiyotiğinde gözlenmiştir. Buna karşılık ceftriaxone 

ve augmentine dirençliliklerinde hiç eliminasyon saptanmamıştır. Bu sonuçlar 41-80 

numaralı suşlarda imipenem dirençliliğinin tamamen plasmid kodlu olduğunu 

göstermektedir. Diğer taraftan augmentine (%44.82) ve ceftriaxone (%29.16) 

antibiyotiklerine hassas olan suşlarda eliminasyon testlerinden sonra direnç 

gelişmesi, 41-80 numaralı hassas suşlarda önemli düzeyde transpozon bulunduğunu 


Streptomycine antibiyotiğinde %21.05 dirençlilik eliminasyonu ve %38.09 

direnç gelişimi 41-80 numaralı suşlarda özellikle streptomycine antibiyotiği ile ilgili 

%59.14 oranında hareketli genetik yapı bulunduğunu düşündürmektedir. Daini ve 

Adesemowo (2008), klinikten izole edilen 105 Escherichia coli suşunun augmentine 

%77.05, tetracycline %88.52, gentamicine %54.10 ve amokcicillin antibiyotiğine 

%90.16 direnç geliştirdiklerini belirtmişlerdir. Dirençlilik eliminasyon 

51


çalışmalarında yaklaşık %40 eliminasyon sağlamışlar ve hassas suşlarla yapılan 

transformasyon çalışması sonunda aynı oranda dirençlilik aktarımının 

gerçekleştirdiğini belirtmişlerdir. 






















99 D H D D D D H H H H 

100 D D D H H D H H H H 









109 H D D D H H H H H H 

110 D H D D D D D D H H 











%D 77.5 6.45 75 6.66 70 3.57 72.5 0 2.5 0 

*% 0 0 8.33 0 0 

52


Acridine orange’ın (100 µg/mL) kullanıldığı çalışmalarda ceftriaxone 

dirençliliğinde %6.45 oranında eliminasyon meydana gelirken, aynı antibiyotiğe 

başlangıçta hassas olan suşlarda her hangi bir direnç gelişimi saptanmamıştır. 

Streptomycine antibiyotik dirençliliğinde %6.66 eliminasyon gerçekleşirken, 

hassas suşlarda direnç gelişimi gözlenmemiştir. Augmentine antibiyotik 

dirençliliğinde %3.57 eliminasyon saptanırken, hassas olan suşlar arasında %8.33 

oranında direnç kazanımı meydana gelmiştir. Tetracycline ve imipenem 

antibiyotiklerinde hem dirençlilik eliminasyonu hem de direnç kazanma şeklinde 

farklılaşma saptanmamıştır. Bu sonuçlara göre sadece augmentine antibiyotiğinde 

transpozabl yapıların varlığından söz edilebilir. Aynı suşlar kullanılmasına rağmen 

30 µg/mL AO dirençlilik eliminasyonu ve transpozabl yapıların ortaya çıkarılması 

bakımından 100 µg/mL AO’a göre daha etkili bulunmuştur. 







124 D D D H D D D D D H 











135 D D D D D H D H H H 











%D 100 0 96 20.83 100 4 100 24 20 40 

*% 0 0 0 0 0 

53


Acridiene orange’ın (100 µg/mL) konsantrasyonlarda kullanıldığı çalışmalar 

sonunda ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinde hiç eliminasyon saptanmamıştır. 

Bununla birlikte streptomycine %20.83, augmentine %4, tetracycline %24 ve 

imipenem dirençlilikleri %40 elimine olmuşlardır. Bu sonuçlara göre ceftriaxone ve 

augmentine dışındaki antibiyotik dirençlilikler yaklaşık %20-40 arasında plazmid 

kökenlidir. 

Ceftriaxone %100 kromozomal augmentine ise %96 kromozomal dirençlilik 


Acridiene orange’ın 30 ve 100 µg/mL konsantrasyonlarının etkisi 

karşılaştırıldığında özellikle imipenem dirençliliği açısından 100 µg/mL 

konsantrasyonun daha etkili olduğu görülmüştür. 


µgr/mL AO uygulaması sonucu gerçekleşen dirençlilik eliminasyon 

frekansı 

Antibiyotik Toplam 

Dirençli Direnç. Hassas Hassas Elim. Dir. Kaz. 

suş suş % suş % % % 

CRO 145 81 55.86 64 44.14 2.46 9.37 

STR 145 84 57.93 61 42.07 17.85 13.11 

TET 145 73 50.34 72 49.66 12.32 1.38 

AUG 145 70 48.27 75 51.73 2.85 26.66 

İMP 145 11 7.58 134 92.42 54.54 0.74 

Eliminatör olarak acridine orange (100 µg/mL) kullanılan ve 145 suşun analiz 

edildiği çalışma sonuçları çizelge 4.11 de toplu olarak verilmiştir. 

Ceftriaxone antibiyotik dirençliliği %2.46 oranında elimine edilirken, aynı 

antibiyotiğe hassasiyet gösteren suşlarda ise %9.37 oranında direnç gelişimi 


Streptomycine antibiyotiği ile gerçekleştirilen eliminasyon çalışmaları 

sonunda dirençli suşlarda %17.85 düzeyinde hassaslaşma gerçekleşmiştir. Aynı 

antibiyotiğe başlangıçta hassas olan suşlarda eliminasyon çalışması sonunda %13.11 

düzeyinde direnç gelişimi saptanmıştır. 

Tetracycline antibiyotik dirençliliği %12.32 oranında elimine olurken, hassas 

suşlarda %1.38 düzeyinde direnç gelişimi saptanmıştır. Augmentine antibiyotik 

dirençliliğine sahip suşlarla gerçekleştirilen çalışmalarda %2.85 oranında 

54


eliminasyon saptanmıştır. Aynı antibiyotiğe hassas suşlarda ise eliminasyon testleri 

sonunda yaklaşık %26.66 oranında direnç gelişmesi gözlenmiştir. 

İmipenem antibiyotik dirençliliği taşıyan suşlarda eliminasyon testleri 

sonunda %54.54 düzeyinde dirençliliğin kaybolduğu bulunmuştur. Aynı antibiyotiğe 

hassas olan suşlardaki direnç gelişimi %0.74 bulunmuştur. 

Bu sonuçlar dikkate alındığında analiz edilen 145 suştaki özellikle imipenem 

dirençliliğinin önemli düzeyde %54.54) plazmid kodlu olduğu görülmektedir. Bu 

antibiyotiği %17.85 ile streptomycine ve %12.32 ile tetracycline izlemektedir. 

Ceftriaxone ve augmentine dirençliliklerinin ise yaklaşık %97 oranında 

kromozomal kökenli olduğu düşünülmektedir. 

Augmentine antibiyotiğine hassas olan suşlarda ise ortalama %26.66 oranında 

transpozabl hareketli genetik yapı bulunduğu söylenebilir. 

55



Dağılımı (100 µg/mL Ethidium Bromide) 


dirençlilik ve dirençlilik eliminasyon test sonuçları (100µg/mL EB) 

Suş CRO CRO+EB Str Str+EB Aug Aug+EB Tet Tet+EB İmp İmp+EB 


2 H D* H D* H D* H H H H 















17 D D H D* D D H H H H 



20 H D* H D* H H H H D H 

21 D D H D* H D* D D H H 










31 D H H H H H H H H H 


33 D H D H H D* H H H H 








%D 22.5 22.22 30 25 15 0 25 10 5 50 

*% 6.45 28.57 26.47 0 0 


56


Çizelge 4.12’de 1-40 numaralı suşların 100µg/mL EB ile yapılan eliminasyon 

test sonuçları verilmiştir. Ceftriaxone antibiyotik dirençliliği %22.22 oranında 

elimine olurken, bu antibiyotiğe başlangıçta hassas olan suşlardan %6.45 i 

eliminasyon deneyi sonunda dirençli duruma geçmişlerdir. 

Streptomycin antibiyotiği ile yapılan çalışmalarda dirençli suşların %25 inde 

eliminasyon meydana gelmiştir. Buna karşılık başlangıçta hassas olan suşlar arasında 

%28.57 oranında direnç gelişimi meydana gelmiştir. 

Augmentine antibiyotiğinde hiç dirençlilik eliminasyonu saptanamamıştır. Bu 

antibiyotiğe hassas olan suşlar arasında ise %26.47 düzeyinde direnç gelişimi 


Tetracycline antibiyotiğine dirençli olan suşlardan yaklaşık %10’u 

eliminasyon testleri sonunda hassas duruma geçerken, başlangıçta hassas olan 

suşlarda herhangi bir dirençlilik gelişimi saptanmamıştır. 

İmipenem antibiyotiğinde yaklaşık %50 dirençlilik eliminasyonu 

gerçekleşmiştir. 

Ethidium bromide ile yapılan çalışmalarda en yüksek eliminasyon frekansı 

imipenem (%50) gözlenirken bu antibiyotiği sırası ile streptomycine (%25) ve 

ceftriaxone (%22.22) izlemiştir. Hassas suşlar arasında dirençli duruma gelenler 

dikkate alındığında ise en yüksek frekans streptomycine de (28.57)’de 

gerçekleşirken, bu antibiyotiği augmentine (%26.47) ve ceftriaxone (%6.45) 

izlemiştir. 

Bütün antibiyotikler dikkate alındığında başlangıç dirençlilik frekansı düşük 

olsa da imipenem dirençliliğinin %50 oranında plazmid kökenli olduğu 

görülmektedir. 

Bununla birlikte streptomycine dirençliliğinin %25 plazmidik kökenli olması, 

%28.57 transpozabl yapılar içermesi dikkate alındığında ortam koşullarındaki 

değişikliğe bağlı olarak toplamda %53.57 oranında hareketli genetik yapıların 

sorumlu olduğu dirençlilik söz konusudur. 

57





41 H D* H D* D D D D H H 



44 H H H H H D* H H D H 


46 H H H D* H D* D H H H 








54 D D D D D D D D H D* 

55 D D D D H D* D H H H 



58 D H H H H D* D D H H 

59 H H D H H D* H D* H H 




63 D H H H H D* H H H H 





68 D H D D H D* H H H H 

69 H H H H D H H H H H 




73 D D D D D D H H D D 








%D 40 18.75 47.5 26.31 27.5 0 25 20 7.5 66.66 

*% 4.16 19.04 58.62 3.33 2.70 

Hastane kanalizasyonundan izole edilen 41-80 numaralı Klebsiella sp. 

suşlarındaki dirençlilik eliminasyonu çalışmalarında 100 µg/mL ethidium bromide 

kullanıldığında ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinin %18.75 elimine olduğu 

58


saptanmıştır. Aynı antibiyotiğe hassas olan suşlar arasında ise yaklaşık %4.16 direnç 

gelişimi meydana gelmiştir. 

Streptomycine antibiyotiğine dirençli suşlar arasında yaklaşık %26.31 

düzeyinde eliminasyon gözlenirken, aynı antibiyotiğe hassas suşlar arasında %19.04 

direnç gelişim belirlenmiştir. 

Augmentine antibiyotik dirençliliği taşıyan suşlarda eliminasyon testleri 

sonunda herhangi bir eliminasyon meydana gelmemiştir. Buna karşılık aynı 

antibiyotiğe hassas olan suşlar arasında yaklaşık %58.62 direnç gelişimi saptanmıştır. 

Aynı suşların kullanıldığı tetracycline dirençlilik eliminasyon çalışmalarında 

ortalama %20 eliminasyon meydana gelirken, hassas suşlardan %3.33’ünde direnç 

gelişmesi meydana gelmiştir. 

İmipenem antibiyotik dirençliliği taşıyan 41-80 numaralı suşlar arasında 

%66.66 oranında dirençlilik eliminasyonu gerçekleşmiştir. Aynı antibiyotiğe hassas 

suşlar arasındaki direnç gelişimi ise %2.70 olarak saptanmıştır. 

Ethidium bromide ile yapılan çalışmalar dikkate alındığı zaman en yüksek 

dirençlilik eliminasyonunun %66.66 ile imipenem antibiyotiğinde gerçekleştiği bunu 

%26.31 ile streptomycine, %20 ile tetracycline ve %18.75 ile ceftriaxon’un izlediği 

görülmektedir. Augmentine antibiyotiğinde hiç eliminasyon meydana gelmemiştir. 

Kullanılan antibiyotiklere hassas olan suşlar arasında augmetine 

antibiyotiğine karşı %58.62 direnç gelişimi saptanırken bunu sırasıyla %19.04 ile 

streptomycine, %4.16 ile ceftriaxone, %3.33 ile tetracycline ve %2.70 ile imipenem 

izlemiştir. 

Bu sonuçlar 41-80 numaralı suşlarda %58.62 oranında transpozon 

bulunduğunu, koşulların değişmesi ile birlikte transpozonların bulundukları bölgeden 

(kromozomdan) çıkarak ilgili genin orijinal şekle dönmesine bağlı olarak augmentine 

antibiyotiğine karşı direnç gelişebileceğini göstermektedir. 

59






















98 H D H H H H H H H H 


100 D D D H H D H H H H 

101 H H H H H D H H H H 










111 D H H H H H H H H H 










%D 77.5 3.22 72.5 17.24 70 0 72.5 0 2.5 100 

*% 0 0 16.66 0 0 

Ethidium bromide’in (100 µg/mL) kullanıldığı çalışmalar sonunda 

ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinde %3.22 eliminasyon gerçekleşmiştir. 

60


Streptomycine antibiyotik dirençliliğinde yaklaşık %17.24 eliminasyon meydana 

gelirken imipenem dirençliliği %100 elimine olmuştur. 

Augmentine ve tetracycline dirençliliklerinde ise herhangi bir eliminasyon 

saptanmamıştır. Buna karşılık antibiyotiklere hassas olan suşlardan augmentine 

antibiyotiğine %16.66 direnç gelişimi meydana gelirken diğer antibiyotiklerde 

herhangi bir farklılaşma görülmemiştir. 

Bu sonuçlara göre 81-120 numaralı suşlardaki dirençlilik eliminasyonunda 

100 µg/mL ethidium bromide’in daha etkili olduğu görülmektedir. Test edilen 

suşlardaki imipenem dirençliliğinin tamamen plazmid kökenli olduğu 

düşünülmektedir. Test edilen (81-120) numaralı suşlarda farklı acridine orange 

konsantrasyonlarında olduğu gibi ethidium bromide de transpozabl yapıların sadece 

augmentine antibiyotiği için bulunduğu belirlenmiştir. 




121 D D D D D D D D H D 




125 D D D D D D D D H D 








133 D H D D D D D H H H 


135 D H D H D D D H H H 









144 D H D H D D D H H H 


%D 100 12 96 16.66 100 0 100 48 25 0 

*% 0 0 0 0 10 

61


Ethidium bromide’in (100 µg/mL) kullanıldığı çalışmalar sonunda 

ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinde yaklaşık %12, streptomycin’de %16.66, 

tetracyclinde %48 eliminasyon gerçekleştiği saptanmıştır. 

Bununla birlikte augmentine ve imipenem dirençliliklerinde herhangi bir 

eliminasyon meydana gelmemiştir. 

Ceftriaxone ve özellikle tetracycline antibiyotiklerindeki dirençlilik 

eliminasyonu farklı acridine orange konsantrasyonlarından elde edilen değerlere göre 

daha yüksektir. Bu sonuçlar 121-145 numaralı suşlarda ethidium bromide’ in daha 

etkili olduğunu göstermektedir. 


µgr/mL EB uygulaması sonucu gerçekleşen dirençlilik eliminasyon 

frekansı 

Antibiyotik Topla 

m 

suş 

Dirençli 

suş 

Direnç. 

% 

Hassas 

suş 

62 

Hassas 

% 

Elim 

% 

Dir. Kaz 

% 

CRO 145 81 55.86 64 44.14 11.11 4.68 

STR 145 84 57.93 61 42.07 20.23 19.67 

TET 145 73 50.34 72 49.66 20.54 1.38 

AUG 145 70 48.27 75 51.73 0.00 33.33 

IMP 145 11 7.58 134 92.42 36.36 2.23 

Çizelge 4.16 da 100 µgr/mL ethidium bromide kullanılarak izole edilen 145 

suşla yapılan eliminasyon testlerine ait sonuçlar topluca verilmiştir. 

Ceftriaxone antibiyotiğine dirençli suşlarla gerçekleştirilen eliminasyon 

testleri sonunda yaklaşık %11.11 oranında dirençliliğin elimine olduğu bulunmuştur. 

Buna karşılık aynı antibiyotiğe karşı hassas olan suşlar arasında %4.28 oranında 

direnç gelişimi görülmüştür. Bu sonuçlar dirençli Klebsiella sp. suşlarındaki 

ceftriaxone dirençliliğinin ortalama %88.89 oranında kromozomal kökenli olduğunu 

ifade etmektedir. Arıkan ve Aygan (2009) hastane kanalizasyon suyundan haziran 

ayında izole edilen Klebsiella pneumoniae suşlarındaki antibiyotik dirençliliğinin 

ceftriaxone da %14.54, ceftizoxime de %10 ve cefotaxime de %16.36 oranında 

elimine olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda elde ettiğimiz bulgular literatür 

verilerine oldukça yakındır.


Streptomycine antibiyotiğine dirençli suşlar kullanılarak yapılan eliminasyon 

çalışması sonunda yaklaşık %20.23 düzeyinde eliminasyon gerçekleşmiştir. Aynı 

antibiyotiğe hassas suşlar içerisinde %19.67 düzeyinde direnç gelişimi 

gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçlar analiz edilen suşlardaki streptomycine 

dirençliliğinin %79.77 düzeyinde kromozomal kökenli olduğunu göstermektedir. 

Tetracycline antibiyotiğine dirençli suşlarda gerçekleştirilen eliminasyon 

çalışmaları sonunda %20.54 oranında dirençliliğin kaybolduğu bulunmuştur. Aynı 

antibiyotiğe başlangıçta hassas olan suşlarda ise eliminasyon deneyleri sonunda 

ortalama 1.38 düzeyinde direnç gelişmesi gözlenmiştir. Eliminasyon testleri dikkate 

alındığında dirençli suşlardaki tetracycline dirençliliğinin ortalama %79.46 oranında 

kromozomal olduğu değerlendirilmektedir. Urriza ve ark (2000), Enterobacter ve 

Aeromonas suşlarındaki antibiyotik dirençliliği üzerine şehir atıklarının etkisini 

araştırmışlardır. Enterobacter üyelerinin Nalidixic acide %20, tetracycline %18.2 ve 

beta-lactam antibiyotiklere %13.6 direnç gösterdiklerini saptamışlardır. Aeromonas 

ise nalidixic acide %72, tetracycline %21, co-trimoxazole %14 dirençli olduğunu 

saptamışlardır. Aeromonas suşlarında %3.4 oranında çoklu antibiyotik dirençliliği 

belirlemişlerdir. 

Augmentine antibiyotiğine dirençli olan Klebsiella sp. suşları ile 

gerçekleştirilen eliminasyon çalışmaları sonunda herhangi bir dirençlilik kaybı 

saptanmamış ve orijinal yapının korunduğu gözlenmiştir. Bu durum augmentine 

dirençliliğinin tamamen kromozomal olduğunu düşündürmektedir. Urriza ve ark 

(2000), Enterobacter ve Aeromonas antibiyotik dirençliliğinin büyük ölçüde 

kromozomal olduğunu belirtmişlerdir. 

Aynı antibiyotiğe hassas olan suşlarda ise eliminasyon çalışmaları sonunda 

%33.33 düzeyinde dirençlilik geliştiği saptanmıştır. Elde edilen veriler hassas 

suşlarda %33.33 düzeyinde augmentine dirençliliği ile bağlantılı transpozable 

yapıların bulunduğunu göstermektedir. Enterobacter üyelerinde ethidium bromidin 

daha yüksek frekansta eksizyon meydana getirdiği bununla birlikte streptomycine 

antibiyotiğine karşı hem acridine orange hemde ethidium bromidin %100 oranında 

eksizyona neden olduğu bulunmuştur (Poppe ve Gyles, 1988). Çalışmamızda elde 

edilen sonuçları literatür verileri desteklemektedir. 

63


İmipenem antibiyotiğine dirençli olan suşlardaki dirençliliğin eliminasyon 

deneyleri sonunda yaklaşık %36.36 düzeyinde elimine olduğu bulunmuştur. 

Başlangıçta aynı antibiyotiğe hassas olan suşlarda ise %2.23’lük direnç gelişimi 

saptanmıştır. Bu sonuç imipenem dirençliliğinin diğer antibiyotiklerdekinin aksine 

önemli düzeyde (%36.36) plasmid kodlu olduğunu göstermektedir. 

Eliminasyon çalışmalarında kullanılan acridine orange’ın 30 ve 100 µg/mL 

ve ethidium bromide’in 100 µg/mL konsantrasyonları karşılaştırıldığı zaman; 

Ceftriaxone antibiyotik dirençliliğinin eliminasyonunda farklı acridine orange 

konsantrasyonları arasında herhangi bir fark gözlenmezken ethidium bromide 

%11.11 ile daha etkili olmuştur. Streptomycine antibiyotik dirençliliğinin 

eliminasyonunda %20.23 ile ethidium bromide daha etkili bulunmuştur. Bu 

eliminatörü %19.85 ile 30 µg/mL ve %17.85 ile 100 µg/mL acridine orange 

izlemiştir. 

Tetracycline antibiyotik dirençliliğinin eliminasyonunda ethidium bromide 

%20.54 ile daha etkili görülürken, acridine orange’ın etkisi her iki konsantrasyonda 

da yaklaşık %12.32 düzeyinde gerçekleşmiştir. Buna göre ethidium bromide yaklaşık 

%60 daha etkilidir. 

Augmentine dirençliliğinin eliminasyonunda acridine orange 30 µg/mL 

konsantrasyonda %8.57 etkili bulunurken ethidium bromid herhangi bir etki 

göstermemiştir. 

İmipenem dirençliliğinin eliminasyonunda acridine orange 100µg/mL 

konsantrasyonda %54.54 ile daha etkili olurken bunu %45.45 ile 30 µg/mL 

konsantrasyonda acridine orange ve %36.36 ile ethidium bromide izlemiştir. 

İmipenem dirençliliğinin eliminasyonunda aynı konsantrasyondaki ethidium bromide 

göre acridine orange’ın etkisi yaklaşık %67 daha yüksektir. 

Bütün antibiyotikler dikkate alındığında, kullanılan her iki eliminatör de 

imipenem dirençliliğinin eliminasyonunda diğer antibiyotiklere göre oldukça etkili 

bulunmuşlardır. Örneğin, 100 µg/mL ethidium bromide imipenem dirençliliği 

üzerinde, ceftriaxon a dirençlilik eliminasyonuna göre %350, streptomycine göre 

%180 ve tetracycline göre %177 daha etkili bulunmuştur. 30 µg/mL acridine 

64


orange’ın imipenem dirençliliği üzerinde augmentin dirençlilik eliminasyonu dikkate 

alındığı zaman %530 daha etkili olduğu saptanmıştır. 

Transpozabl hareketli genetik elamanların eliminasyonu incelendiğinde, 

ceftriaxone antibiyotiğinde %12.5 ile 30 µg/mL acridine orange daha etkili 

bulunmuştur. Streptomycine antibiyotiğinde %19.67 ile ethidium bromide daha etkili 

olurken bunu %13.11 ile 100 µg/mL acridine orange izlemiştir. Tetracycline 

antibiyotiğinde kullanılan bütün eliminatörler aynı oranda /1.38) etkili olmuşlardır. 

Augmentine antibiyotiğinde en yüksek etkiyi %33.33 ile ethidium bromide 

gösterirken konsantrasyonları farklı olsa da kullanılan acridine orange’lar birbirine 

yakın etki göstermişlerdir (30 µg/mL %25.33, 100 µg/mL %26.66). 

İmipenem antibiyotiğinde en yüksek etkiyi %2.23 ile ethidium bromide 

gösterirken, 30 ve 100 µg/mL konsantrasyondaki acridine orange’lar %0.74 gibi 

oldukça düşük etkili bulunmuşlardır. 

Transpozabl hareketli genetik elemanlar özellikle augmentine antibiyotiğinde 

koşulların değişmesine bağlı olarak Klebsiella sp. bakterilerinin dirençli duruma 

gelmelerinde (yaklaşık %33) oldukça önemli etki gösterirlerken, bu durum imipenem 

antibiyotiği için yok denecek kadar düşük etkiye sahiptir. Literatürde plazmidden 

eksizyon şeklinde ayrılan transpozonun alıcı kromozomu içine insersiyon şeklinde 

girdiği belirtilmiştir (Burke ve Clewell, 1984). İntegrasyon sonucu hassas olan alıcı 

suşlar, eksizyon sonucu tekrar dirençli duruma gelmişlerdir. Bu sonuç eksizyon ve 

integrasyona neden olan yapının transpozon olduğunu göstermektedir. Çalışmamızda 

başlangıçta kullanılan antibiyotiklere hassas olan suşların ethidium bromide ile 

muameleden sonra direnç kazanmalarının temelinde transpozabl yapının insersiyon- 

eksizyon davranışı olduğu düşünülmekte olup, literatür verisi ile uygunluk 


65


66

5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Feride SIĞIRCI 

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 

Tarımsal uygulamalar, veterinerlik ve tıp alanında tedavi amacı ile kullanılan 

antibiyotiklerin giderek yaygınlaşması ve antibiyotik dirençliliği taşıyan bakteriler ile 

önemli miktarda antibiyotiğin kanalizasyon suları aracılığı ile çevreye boşaltılması 

antibiyotik dirençliliğinin yayılmasında önemli role sahiptir. Özellikle bilinçsiz ve 

rastgele antibiyotik kullanımı bakterilerde antibiyotiklere direnç gelişimini 

yaygınlaştırmaktadır. Daha da önemlisi antibiyotik dirençliliğinin plazmid ve 

transpozon gibi ekstrakromozomal hareketli genetik elemanlar tarafından hassas 

suşlara aktarılması, bakteriler arasında antibiyotik dirençliliğinin yayılma hızı ve 

frekansını olumsuz yönde etkilemektedir (Sorensen ve ark, 1998). 

Hastaneler tedavi amacı ile yoğun antibiyotik kullanılan birimlerdir. Tedavi 

sırasında kanalizasyon suyuna geçen antibiyotik dirençli gram negatif ve gram 

pozitif bakteriler taşıdıkları plazmidler aracılığı ile dirençliliği hassas organizmalara 

aktararak direnç kazanmasına neden olmaktadırlar. Birçok Enterobacter üyesi bakteri 

plazmidler nedeniyle aynı anda birden fazla sayıda antibiyotiğe dirençlilik 

gösterebilmektedir. Enterobacterler arasında özellikle Klebsiella sp. çoklu antibiyotik 

dirençliliğinin yayılmasında dominant özellik göstermektedir. Klebsiella sp. 

bakterilerinde betalaktamaz enzimi üreten plazmidlerin özellikle konjugasyon 

mekanizmasını kullanarak dirençliliği diğer bakterilere aktardıkları belirtilmektedir 

(Arda, 1995; Arikan ve Aygan, 2009) 

Literatürlerde birçok araştırıcı özellikle su ortamlarındaki antibiyotik 

dirençliliğinin fekal orijinli bakterilerden kaynaklandığını belirtmişlerdir. Bu 

bakteriler enfeksiyonlar için indikatör organizmalar şeklinde değerlendirilirler 

(Urriza ve ark, 2000). 

Hastane kanalizasyon suyundan toplam 145 Klebsiella sp. suşu izole edilerek 

ceftriaxone (30µg/ml), tetracycline (30µg/ml), streptomycine (30µg/ml), augmentine 

(10 µg/ml) ve imipenem (10µg/ml), antibiyotiklerine karşı dirençlilik frekansları 

araştırılmıştır. 

Elde edilen verilere göre Klebsiella sp. suşlarının kullanılan antibiyotiklere 

sırası ile ceftriaxone, streptomycine, tetracycline, augmentine ve imipenem’e 

67


%55.86, %57.93, %50.33, %48.27 ve %7.58 oranında direnç geliştirdikleri 

saptanmıştır. 

Hastane kanalizasyonundan izole edilen Klebsiella pneumoniae suşlarında 

ceftriaxone %38.8, ceftizoxime %47 ve cefotaxime %44 dirençlilik geliştiğini 

belirtmişlerdir. Çalışmada elde edilen bulgular yaklaşık 10 yıl önce aynı 

kanalizasyon suyundan izole edilen Klebsiella sp. bakterisindeki dirençlilik 

değerlerine göre (Ceftriaxone için) artış gösterdiğini ifade etmektedir. (Arikan ve 

Aygan, 2009), Bu sonuç bakteriler arasındaki antibiyotik dirençliliğinin ne denli hızlı 

yayıldığının bir göstergesidir. 

Elde edilen veriler Klebsiella sp. bakterisinde dirençliliğin büyük ölçüde 

çoklu antibiyotik dirençliliği şeklinde olduğunu göstermektedir. Bütün 

antibiyotiklere dirençli olan suşlar toplam izolatların yaklaşık %44.13’ünü 

oluştururken bunların %10.93’ü bütün antibiyotiklere, %82.81’i dört antibiyotiğe, 

%18.75’i üç antibiyotiğe ve %9.37’si aynı anda iki antibiyotiğe dirençlilik 

göstermektedirler. 

İmipenem antibiyotik dirençliliği genel dirençlilikte yaklaşık %11 iken %70 

oranında bütün antibiyotiklere dirençli olduğu saptanmıştır. Literatürlerde 

Enterobacter suşlarında çoklu antibiyotik dirençliliğinin yaygın bir özellik olduğu ve 

antibiyotik dirençliliğinin yayılmasında oldukça etkili olduğu belirtilmektedir. 

Klebsiella pneumonia çoklu antibiyotik dirençliliği taşıyan ve bunu transfer olabilen 

plazmidler aracılığı ile diğer organizmalara aktaran reservuar organizma şeklinde 

olup, yeni enfeksiyonların ortaya çıkmasında etkendir (Sirot ve ark, 1987; Van elsas 

ve ark, 2000). 

Millar ve ark (2008), Yeni doğan yoğun bakım ünitesinden izole edilen 

Escherichia coli suşlarının %27 sinde iki ve daha fazla antibiyotiğe dirençlilik 

saptarken, Klebsiella sp. suşlarında ikiden fazla antibiyotiğe dirençlilik frekansını 

%56 olarak bulmuşlardır. Urriza ve ark (2000), Aeromonas suşlarında %3.4 oranında 

çoklu antibiyotik dirençliliği olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda elde ettiğimiz 

veriler literatür değerlerinin oldukça üzerindedir. Literatürde Enterobacter spp.deki 

çoklu cephalosporin dirençliliğinin %24-34 arasında değiştiğini saptamışlardır 

68


(Millar ve ark, 2008), Çalışmamızda elde edilen sonuçlar literatür bilgileri ile 

uygunluk göstermektedir. 

30 µg/mL konsantrasyonda acridine orange kullanılarak yapılan dirençlilik 

eliminasyon testleri sonunda ceftriaxone dirençliliği %2.46, streptomycine %19.04, 

tetracycline %6.84, augmentine %8.57 ve imipenem %45.45 oranında elimine 

olmuştur. En yüksek eliminasyon düzeyi imipenem antibiyotiği için elde edilirken, 

bu sonuç imipenem dirençliliğinin önemli oranda plazmid kökenli olduğunu 


100 µg/mL konsantrasyonda acridine orange kullanılarak yapılan dirençlilik 

eliminasyon testleri sonunda ceftriaxone dirençliliği %2.46, streptomycine %17.85, 

tetracycline %12.32, augmentine %2.85 ve imipenem %54.54 oranında elimine 

olmuştur. Dirençlilik eliminasyonu açısından 100 µg/mL konsantrasyonda acridine 

orange tetracycline ve imipenem üzerinde 30 µg/mL acridine orange’a göre daha 

etkili bulunmuştur. Buna karşılık her iki konsantrasyonda ceftriaxone üzerinde aynı 

etki gözlenmiştir. 

100 µg/mL konsantrasyonda ethidium bromide kullanılarak yapılan 

dirençlilik eliminasyon testleri sonunda ceftriaxone dirençliliği %11.11, 

streptomycine %20.23, tetracycline %20.54 ve imipenem %36.36 oranında elimine 

olmuştur. Buna karşılık augmentine antibiyotiğinde hiç eliminasyon 

gerçekleşmemiştir. 

Eliminatörler içerisinde ceftriaxone, streptomycine ve tetracycline için 100 

µg/mL konsantrasyonda ethidium bromide, augmentine ve imipenem için 100 µg/mL 

konsantrasyonda acridine orange daha etkili bulunmuştur. 

Bu sonuçlar dirençli Klebsiella sp. suşlarındaki antibiyotik dirençliliğinin 

ortalama olarak ceftriaxone için %88.89, streptomycine %79.77 ve tetracycline 

%79.46 oranında kromozomal kökenli olduğunu ifade etmektedir. Streptomycine ve 

tetracycline dirençlilik frekansı birbirine oldukça yakındır. Urriza ve ark, (2000), 

Aeromonas’lardaki tetracycline dirençliliğinin yaklaşık %79 oranında kromozomal 

olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda tetracycline için elde ettiğimiz kromozomal 

dirençlilik frekansı literatür ile tam bir uyum göstermektedir. 

69


Eliminasyon deneylerinde başlangıçta kullanılan antibiyotiklere hassas olan 

birçok suşun dirençli duruma geçtikleri saptanmıştır. 30 µg/mL konsantrasyon 

kullanılan acridine orange testlerinde ceftriaxone antibiyotiğine hassas olan suşların 

%12.5, streptomycine %8.19, tetracycline %1.38, augmentine %25.33 ve imipenem 

%0.74 oranında direnç kazanmışlardır. 

100 µg/mL acridine orange kullanılan testlerde ceftriaxone antibiyotiğine 

hassas suşların %9.37, streptomycine %13.11, tetracycline %1.38, augmentin 

%26.66 ve imipenem %0.74 oranında direnç kazanmışlardır. 100 µg/mL ethidium 

bromide kullanılan çalışmada ceftriaxone antibiyotiğine hassas suşların %4.68, 

streptomycine %19.67, tetracycline %1.38, augmentine %33.33 ve imipenem %2.23 

oranında direnç kazanmıştır. 

Hassas suşların dirençli duruma gelmeleri incelendiği zaman ceftriaxone 

antibiyotiğinde en etkili ajanın 30 µg/mL acridine orange olduğu bulunmuştur. Her 

iki acridine orange konsantrasyonunda elde edilen değer ethidium bromide göre (30 

µg/mL yaklaşık 3 kat, 100 µg/mL da 2 kat) daha etkilidir. 

Tetracycline hassas organizmalarda her iki ajanında aynı etkiyi gösterdiği 

bulunmuştur. Elde edilen sonucun oldukça düşük olması (%1.38) bu antibiyotiğe 

hassas olan organizmalarda transpozable yapıların olmadığını göstermektedir. 

Diğer bütün antibiyotikler 100 µg/mL konsantrasyonda ethidium bromide 

oldukça yüksek bir etki göstermiştir. Özellikle imipeneme hassas suşlarda yaklaşık 

dört kat daha etkili olmuştur. Elde edilen bulgular literatür bilgileri ile örtüşmektedir. 

Enterobacterde ethidium bromide’in daha yüksek frekansta eksizyon meydana 

getirdiği bununla birlikte streptomycine antibiyotiğine karşı hem acridine orange 

hemde ethidium bromide’in %100 oranında eksizyona neden olduğu bulunmuştur 

(Poppe ve Gyles, 1988). Augmentine antibiyotiğine hassas suşlarda bütün ajanlarla 

büyük ölçüde eksizyon meydana geldiği saptanmakla birlikte özellikle ethidium 

bromide ile yaklaşık %33.33 düzeyinde eksizyon gerçekleşmesi izole edilen 

Klebsiella sp. suşlarının bu antibiyotiğe büyük ölçüde transpozabl elemanlar 

taşıdığını göstermektedir. 

Literatürlerde Hassas suşların dirençli duruma gelmeleri eksizyon şeklinde 

gerçekleşen bir olayla kromozom üzerindeki transpoze olabilen yapının 

70


ayrılmasından kaynaklanmaktadır. Buna bağlı olarak transpozon nedeniyle inaktif 

durumda bulunan kromozomal gen orijinal yapısına kavuşmakta ve normal 

aktivitesini göstermektedir. Literatürde plazmidden eksizyon şeklinde ayrılan 

transpozonun alıcı kromozomu içine insersiyon şeklinde girdiği belirtilmiştir (Burke 

ve Clewell, 1984). İntegrasyon sonucu hassas olan alıcı suşlar, eksizyon sonucu 

tekrar dirençli duruma gelmişlerdir. Bu sonuç eksizyon ve integrasyona neden olan 

yapının transposabl eleman olduğunu göstermektedir. 

Bu çalışmanın sonuçları dikkate alındığı zaman; 

1. Klebsiella başta olmak üzere özellikle Enterobacter üyesi bakterilerde 

çoklu antibiyotik dirençliliğinin hızı bir gelişim gösterdiği görülmektedir. Hastane 

gibi yoğun antibiyotik kullanımının olduğu birimlerde kanalizasyon suyu ile alıcı su 

ortamlarına geçen dirençli bakteriler taşıdıkları plazmidler aracılığı ile hassas 

bakterilerin dirençli duruma geçmelerine neden olmaktadır. Bu nedenle hastane atık 

sularının mutlaka uygun bir arıtma sistemi kullanılarak arıtılması ve daha sonra alıcı 

ortama verilmesi zorunludur. 

2. Antibiyotik dirençliliğinin yayılmasında etken olan faktörler arasında 

bilinçsiz ve rastgele antibiyotik kullanımı önemli bir yer tutmaktadır. Bu sorunun 

hekimlerin ve kullanıcıların bilinçlendirilmesi ve var olan tehlikenin yeterince 

anlatılması yolu ile çözüme kavuşturulması yönünde özellikle kullanıcılar açısından 

eğitici çalışmalar yapılmalıdır. 

3. Antibiyotik kullanımı hayvan beslemede oldukça yaygın bir uygulamadır. 

Hayvanların dışkıları ile alıcı ortama (gübre olarak) aktarılan dirençli bakteriler çoğu 

zaman besin zinciri aracılığı ile insanlarda salgın enfeksiyonlara neden olmakta ve 

sonuçta antibiyotik dirençliliğinin yayılmasına önemli katkı yapmaktadırlar. Hayvan 

gübrelerinin kompost üretme sistemlerinde mineralize edilip olgunlaştırıldıktan sonra 

kullanılması, kompostun olgunlaşması sırasındaki yüksek sıcaklık nedeni ile 

(80°C’de ortalama 10 gün) dirençli patojenlerin eliminasyonunu sağlayacağı için 

tercih edilmesi gereken bir yöntemdir. 

71


72

KAYNAKLAR 

AKALIN, H. E., 1994. Antibiyotiklere Direnç Gelişmesi ve Antibiyotik Kullanımı (H. 

E. AKALIN Editör). Klinik Uygulamalarda Antibiyotikler ve Diğer 

Antimikrobiyal İlaçlar. Güneş Kitabevi Limitet Şirketi, Ankara, 38–39. 

AKAN E., 1992. Genel Mikrobiyoloji ve İmmunoloji, Çukurova Üniversitesi Tıp Fak., 

ADANA, 16: 56-89. 

AKÇAM, F. Z., GÖNEN, İ., KAYA, O., ve YAYLI, G., 2004. Hastane infeksiyonu 

etkeni enterobakterilerde beta-laktam antibiyotiklere duyarlılık ve ESBL 

sıklığının araştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi 

Dergisi, 11(1): 6-9. 

AKMAN, M., 1983. Bakteri Genetiği. II. Baskı. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi 

Yayını, SİVAS, No.8. 

AKTUĞLU, Y., 1997. Giriş ve Genel Bilgiler Ed: Aktuğlu Y. Pratikte Antibiyotik 

Kullanımı. Sempozyum Dizisi Yayın, 1: 11-53. 

Al-TAWFIQ, J. A., and ANTONY, A., 2007. Antimicrobial resistance of Klebsiella 

pneumoniae in a Saudi Arabian hospital: results of a 6-year surveillance study, 

1998–2003. J. Infect Chemother. 13: 230–234. 

ALTINDİŞ M., and TANIR H. M., 2001. İdrar yolu enfeksiyonu belirtileri olan 

kadınların idrar örneklerinin mikrobiyolojik değerlendirilmesi ve izole edilen 

gram-negatif çomakların çeşitli antibiyotiklere duyarlılıkları. Türk 

Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi, 31(3-4): 192-7. 

ALTOPARLAK, Ü., ÖZBEK, A., VE AKTAŞ, F., 2002. Üriner sistem 

infeksiyonlarından izole edilen bakterilerin çeşitli antibiyotiklere 

duyarlılıkları. Türk mikrobiyoloji Cem Derg., 32: 167-173 

ANONYMOUS, 1978. Microbiolojischen Handbuch. Merck. Darmstadt. 

ANONYMOUS, 2000. Antibiyotik Kullanımı. Enfeksiyon Kontrol Komitesi Yayını, 

Ankara Gata Basımevi, No.3 

ARDA, M., 1995. Biyoteknoloji. Kükem Derneği Bilimsel Yayınları, ANKARA, No.3, s. 

67-76. 

73

ARIKAN, B., ve AYGAN. A., 2009. Resistance variations of third generation of 

cephalosporins in some of the Enterobacteriaceae members in hospital 

sewage. İnternational Journal of Agriculture&Biology, 11:93-96. 

ARIKAN, B., 1990. Hastane ve şehir atıksularından izole edilen Enterobacteriacea grubu 

bakterilerde III. Kuşak Cephalosporin dirençliliğinin dağılımı ve farklı 

sıcaklardaki hareketli ve durgun besi ortamları ile Zoogloea ramigra’ nın 

plasmid transferine etkileri. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst. Doktora Tezi, ADANA. 

AYLIFFE, G. A., 1997. The progressive intercontinental spread of methicillin-resistant 

Staphylococcus aureus. Clin Infect Dis 24(Suppl 1):S74-9. 

BİLGEHAN, H., 1994. Temel Mikrobiyoloji ve Bağışıklık Bilimi. Fakülteler Kitap Evi 

Barış Yayınları, 589: 145-178. 

BİLGEHAN, H., 2000. Klinik Mikrobiyoloji, Özel Bakteriyoloji ve Bakteri 

İnfeksiyonları, 10. baskı, Barış Yayınları, İZMİR, 59-69. 

BROWN, T. A., 1997. Gene Cloning: an introduction. Published by Chapman&Hall, 

London, UK. 

BARROW, P. A., SIMPSON, J. M., LOVELL, M. A., and BINS, M. M., 1987. 

Contribution of Salmonella gallinarum large plasmid toward virulance in fowl 

typhoid. İnfection and Immunity. 55: 388-392. 

BUJDÁKOVÁ, H., HANZEN J., JÁNKOVIČOVÁ S., KLIMÁČKOVÁ, J., 

MORAVČÍKOVÁ, M., MILOŠOVÍČ, P., MICHÁLKOVÁ-PÁPÁJOVÁ, D., 

KÁLLOVÁ, J., JAKAB, A., and KEITNER M., 2001. Occurrence and 

Transferability of 13-Lactam Resistance in Enterobacteriaceae Isolated in 

Children's University Hospital in Bratislava. Folia Microbiol, 46(4): 339-344. 

BURKE, G. C., and CLEWELL, D. B., 1984. Regeneration of insertionaly inactivated 

Streptococcal DNA fragments after exision of transposon Tn916 in 

Escherichia coli: strategi for targeting and cloning of genes from gram 

positive bacteria. J. Bacteriol, 159:214-221. 

CHADWICK, P., and NİEL, M., 1973. Transferable antibiotic resistance in E. coli and 

Klebsiella pneumoniae. CMA JOURNAL/OCTOBER 20, 109: 691-696. 

74

CHAMBERS, F.H., 2001. Goodman LS, Gilman A. Goodman and Gilman’s 

Pharmacological Basis of Therapeutıcs 10th edition. The McGraw-Hill 

Company, USA. Antimikrobial Agents. 1143-1169. 

COHEN, ML., 1992. Epidemiology of drug resistance: implications for a post- 

antimicrobial era. Science. 257:1050-5. 

ÇALANGU, S., 1994. Sefalosporinler. Klinik Uygulamalarda Antibiyotikler ve Diğer 

Antimikrobiyal İlaçlar. Güneş Kitabevi Limitet Şirketi, Ankara, 103-122. 

ÇATAL, F., BAVBEK, N., BAYRAK, Ö., KARABEL, M., KARABEL, D., ODEMİS, 

E., VE UZ, E., 2008. Antimicrobial resistance patterns of urinary tract 

pathogens and rationale for empirical therapy in Turkish children for the 

years 2000–2006. Int Urol Nephrol, DOI 10.1007/s11255-008-9445-5. 

ÇETİN, E. T., 1973. Pratik Mikrobiyoloji. İstanbul Üniversitesi. İkinci Baskı, menteş 

Matbaası, İstanbul. 

ÇOLAK, Ö. VE ARIKAN, B., 1990. Laktoz pozitif Enterobacteriaceae üyelerinin 

teşhisi için geliştirilmiş yeni bir selektif agar besiyeri. KÜKEM Dergisi, 13 

(12):15-21. 

DAĞLAR, D., DEMİRBAKAN, H., YILDIRIM, Ç., ÖZTÜRK, F., ÖZCAN, A., 

SİPEN, N., ÖĞÜNÇ, D., ve ÇOLAK, D., 2005. İdrar Örneklerinden izole 

Edilen Bakteriler ve Antibiyotiklere Duyarlılıkları. Türk Mikrobiyoloji Cem. 

Derg., 35:189-194. 

DAVİES, J., 1994. Inactivation of antibiotics and the dissemination of resistance genes. 

Science, 264:375-82. 

DURMAZ, B., ÖZEROL, İ.H., ŞAHİN, K., TEKEROĞLU, M.S., ve KÖROĞLU, M., 

1997. Enterobacteriaceae Üyesi ve Pseudomonas Cinsi Bakterilerin β- 

Laktam Antibiyotiklere Direnci. Journal of Turgut Özal Medical Center, 

4(2):193-196. 

ELIOPOULOS, G. M., 1992. Mechanisms of bacterial resistance to antimicrobial drugs. 

In: Gorbach SL, Bartlett JG, Blacklow N, eds. Infectious Diseases. 

Philadelphia: WB Saunders Co. 280-6. 

75

GAY, P., COQ, L., STAINMETZ, M., BERKELMAN, T., and KADO, J. I., 1985. 

Positive selection prosedure for entrapment of insertion sequence elements in 

gram negative bacteria. J. Bacteriol, 164:918-921. 

GANGLE B.J., 2005. Sources and Ocurence of Antibiotic in The Environment, Master of 

Science, Universty of Maryland, Baltimore, USA. 

GUARDABASSI, L., PETERSEN, A., OLSEN, J., and DALSGAARD, A., 1998. 

Antibiotic resistance in Acinetobacter spp. Isolated from sewers receiving 

waste effluent from hospital and a pharmaceutical plant. Appl. And environm. 

Microbiology, 64 (9): 3499-3502. 

GÜR, D., 1994. Antibiyotiklere Direnç Gelişmesi. Klinik Uygulamalarda Antibiyotikler 

ve Diğer Antimikrobiyal İlaçlar. Güneş Kitabevi Limitet Şirketi, Ankara, 

s.19–37. 

HARDY, K. G., 1993. Plasmids. A practical Approach. Oxford University Press. 

Oxford. New-York. 

HINSHAW, V., PUNCH, J., ALLISON, M.J., and DALTON, H. P., 1969. Frequency of 

R Factor-mediated Multiple Drug Resistance in Klebsiella and Aerobacter. 

Applied Microbiology, Virginia,USA 17(2): 214-218 

HUYS, G., GEVERS, D., TEMMERMAN, R., CNOCKAERT, M., DENYS, R., 

RHODES, G., PICKUP, R., MCGANN, P., HINEY, M., SMITH, P., and 

SWINGS, J., 2001. Comparison of the antimicrobial tolerans of 

oxitetracycline resistant heterothropic bacteria isolated from hospital sewage 

and fresh water fishfarm water in Belgium. Sysytematic and Applied 

Microbiology, 24 (1): 122-130.. 

JAWETZ, E., MELNICK, J. L., and ADELBERG, E. A., 1995. Medical Microbiology. 

East Norwalk, CT: Appleton & Lange, 137-67. 

JAZANI, N. H., OMRANI, M. D., SABAHI, Z., MOSAVI, M., and ZARTOSHTI, M., 

2008. Plasmid Profilling of Klebsiella sp. and its Relation with Antibiotic 

Resistance at two Hospitals of Urmia (Iran). Journal of Applied Sciences, 

8(15): 2781-2784. 

76

JONES, M. E., DRAGHI, D. C., THORNSBERRY, C., KARLOWSKY, J. A., SAHM, 

D. F., AND WENZEL, R. P., 2004. Emerging resistance among bacterial 

pathogens in the intensive care unit–a European and North American 

Surveillance study. Annals of Clinical Microbiology and Antimicrobials, 

Virginia,USA. 3: 14. 

KARAYAKAR, F., AY, Ö., 2006. Mersin Balıkçı Barınağından Yakalanan Sparus 

aurata (Linnaeus 1758)'dan İzole Edilen Enterobacteriaceae Grubu 

Bakterilerin Bazı III. Kuşak Sefalosporinlere Karşı Plazmid Kökenli 

Dirençliliğin Saptanması. Ekoloji Dergisi, 15(59): 32-36. 

KEEN, M. G., STREET, E.D., and HOFFMAN, P.S., 1985. Broad-host range plasmid 

Prk340 delivers Tn5 in to the Legionella pneumophila chromosome. J. 

Bacteriol, 162:1332-1335. 

KISH, A.C., and LAMPKY, J. R., 1983. Survival evidence of antibiotic resistance 

coliforms in a lagon system. JWPCF, 55: 506-511. 

KIFFER, C. R.V., KUTI, J. L., EAGYE, K. J., MENDES, C., and NICOLAU, D. P., 

2006. Pharmacodynamic profiling of imipenem, meropenem and ertapenem 

against clinical isolates of extended-spectrum β-lactamase-producing 

Escherichia coli and Klebsiella spp. from Brazil. International Journal of 

Antimicrobial Agents, 28: 340–344. 

KLIEBE, C., NIES, B. A, and MEYER, J. F., 1985. Evolution of plasmid coded 

resistance to broad spectrum Cephalosporins. Antimicrob. Agents. 

Chemother. 28: 302-307. 

KNOTHE, P., SHAH,P., KREMERY, V., ANTAL.M., and MITSUHASHI, S., 1983. 

Transferable resistance to Cefotaxime, Cefoxitime, Cefomandole and 

Cefuroxime in clinical isolates of Klebsiella pneumoniae and Cerratia 

marcenses. Infection, 11: 315-317. 

KONEMAN, E.W., ALLEN, S.D., JONDA, W. M., SCHRECKENBER., P. C., and 

WINN W.C., JR., 1997. Enterobacteriaceae, Color Atlas and Textbook of 

77

Diagnostic Microbiology, 5thed., Lippincott Company, Philadelphia, 

Newyork, 171. 

LEVY, S.B., 1998. The challange of antibiotic resistance. Scientific American, 278 

(3):46-53 

LIU, Y., MEE, B. J., and MULGRAVE, L., 1997. Identification of Clinical Isolates of 

Indole-Positive Klebsiella spp., Including Klebsiella planticola, and a 

Genetic and Molecular Analysis of Their b-Lactamases. Journal of Clinical 

Microbiology, 35(9): 2365–2369. 

LIMA-BITTENCOURT, C. I., CURSINO L., GONÇALVES-DORNELAS, H., 

PONTES, D. S., NARDI, R. M. D., CALLISTO, M., CHARTONE-SOUZA, 

E., and NASCIMENTO, A. M. A., 2007. Multiple antimicrobial resistance in 

Enterobacteriaceae isolates from pristine freshwater. Genetics and Molecular 

Research, FUNPEC-RP www.funpecrp.com.br, 6 (3): 510-521. 

MAYER, K. H., OPAL, S. M., and MEDEIROS, A. A., 1995. Mechanisms of antibiotic 

resistance. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas, and 

BennettÕs Principles and Practice of Infectious Diseases. Fourth ed. New 

York: Churchill Livingstone, 212-25. 

MILLAR, M., PHILPOTT, A., WILKS, M., WHILEY, A., WARWICK, S., 

HENNESSY, E., COEN, P., KEMPLEY, S., STACEY, F., and COSTELOE, 

K., 2008. Colonizations and persistance of antibiotic-resistance 

Enterobacteriaceae strains in infants nursed in two neonatal intensive care 

units in east London, United Kingdom, Journal of clinical microbiology, 46 

(2):560-567. 

NIKAIDO, H., 1994. Prevention of drug access to bacterial targets: permeability barriers 

and active efflux. Science, 264:382-8. 

OLGUN, A., ve TOPAL, A., 1999. DNA’nın analizi. (Ed: G. Temizkan, N. Arda) 

Moleküler Biyolojide Kullanılan Yöntemler. Nobel Kitap Evi, 236s. 

78

ORAK, F. F., 2005. Hastane enfeksiyonuna neden olan gram-negatif bakterilerde direnç 

paterni ve genişlemiş spektrumlu beta-laktamaz tayini. Ç. Ü. Tıp Fak. 

Mikrobiyoloji Anabilim Dalı. Uzmanlık Tezi, ADANA, 74s. 

ÖNCÜL, O., 2002. Antibiyotikler 1.İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi 

Etkinlikleri, akılcı Antibiyotik Kullanımı ve Erişkinlerde toplumdan 

Edinilmiş Enfeksiyonlar Sempozyumu, 31: 23-28. 

ÖNER, M., 1992. Genel Mikrobiyoloji, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi, 

İzmir, 94: 231- 245. 

ÖZBİLGE, H., ZEYREK F. Y., MIZRAKLI A. U., and İNANÇ Y., 2004. İdrar 

Örneklerinden İzole Edilen Klebsiella Suşlarının Çeşitli Antibiyotiklere 

Direnç Durumu. HrÜ. Tıp Fak. Dergisi, 1:24-28. 

ÖZGÜNEŞ, İ., Akılcı Antibiyotik Kullanımında Hastane Pratiğinde Sorunlar. ANKEM 

Derg 2005; 19(2):185-189. 

ÖZTÜRK, R., 1997. Antibiyotiklerin Etki Mekanizmaları, Antimikrobik İlaçlara Karşı 

Direnç Gelişmesi ve Günümüzde Direnç Durumu. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. Pratikte Antibiyotik Kullanımı 

Sempozyumu, 27–51. 

POPPE, C., and GYLES,C.L., 1988. Tagging and elimination of plasmids in Salmonella 

of avian origine. Veterinary Microbiology, 18:73-87. 

SARAND, I., MAE, A., VILU, R., and HEINARU, A., 1993. New derivates of TOL 

plasmid Pwwo. J. General Microbiyology. 139:2379-2385. 

SAUNDERS, J.R., 1984. Genetics and evolution of antibiotic resistance. British Medical 

Bulletin, 40: 54-60. 

SILVA, J., CASTILLO, G., CALLEJAS, L., LOPEZ, H., and OLMES, J., 2006. 

Frequency of transferable multiple antibiotic resistance amongs coliform 

bacteria isolated from a treated sewage effluent in antofagasta, Chile. 

Ejbiotechnology, 9 (5):1-7. 

SIROT, D. J., SIROT, L., LABIA, A., MORAND, P., COURVALIN, A., 

DARFENILLE-MICHAUDE, R., and CLUZEL, R., 1987. Transferable 

79

esistance to third-generation cephalosporins in clinical isolates of Klebsiella 

pneumoniae: Identification of CTX-a novel beta-lactamases. J. Antimicrobial 

Chemother. 20: 320-334. 

SPRATT, B. G., 1994. Resistance to antibiotics mediated by target alterations. Science, 

264: 388-93. 

STROHL, W. A., ROUSE, H., and FISHER, B. D., 2006. Lippincott’s Illustrated 

Reviews: Microbiology (R. A. HARVEY ve P. A. CHAMPE editör). Nobel 

Tıp Kitapevleri, 516:44-47. 

SORENSEN-HALLING, B. S., NORS NIELSEN, P., LANZKY, F., INGERSLEV, 

H.C., and JERGENSEN, E. 1998. Occurens fate and effects of 

pharmaceutical substances in the environment-a review. Chemospher, 36: 

357-393. 

TEKEROĞLU, M.S., DURMAZ, B., SÖNMEZ E., KÖROĞLU, M., ve ŞAHİN, K. 

1998. Üriner sistem enfeksiyonlarında kullanılan antibiyotiklere karşı in-vitro 

direnç durumu. İnfeg Dergisi, 12(3): 375-9. 

TENOVER, F. C., and HUGLES, J. M., 1996. The challenges of emerging infectious 

diseases development and spread of multiply resistant bacterial pathogens. 

JAMA, 275: 300-4. 

TOLMASKY, M.E., CHAMORRO, R.M., CROSA, J.H., and MARINI, P.M., 1988. 

Transposon-mediated amikacin resistance in klebsiella pneumoniae. Agents. 

Chemother. 32: 1416-1420. 

TUNÇKANAT, F., 1993. Üriner Sistem İnfeksiyonu Patogenezinde Bakteriyel Virulans 

Faktorleri, Klimik Dergisi, 6:3. 

ULUSOY, S., 1999. Antibiyotikler. Solunum Sistemi Enfeksiyonları. Toraks Dergisi, 

125-163. 

USTAÇELEBİ, Ş. ED ., MUTLU G., İZMİR T., CENGİZ A., TUMBAY E., ve METE 

O., 1999. Temel ve Klinik Mikrobiyoji. 91-109, 509-511. 

URRIZA, M.G., CAPTEPUY, M., ARPIN, C., RAYMOND, N., CAUMETTE, P., and 

CUENTIN, C., 2000. Impact of an urban effluent on antibiotic resistance of 

80

iverine Enterobacteriaceae and Aeromonas spp. Appl. And Environm. 

Microbiology, 66 (1): 125-132. 

VAN ELSAS, J. D., FRIY, J., HIRSCH, P., and POLIN, S., 2000. Ecology of plasmid 

transfer and spread. In: Thomas, C.M. (ed.), The horizontal gene pool. p:175- 

206. Harwood the Netherlands. 

VILJANEN, P. and BORATYNSKI, J., 1991. The Suspectibility of Conjugative 

Resistance Transfer in Gram-negative Bacteria to Physicochemical and 

Biochemical Agents. FEMS Microbiology Rev, 88: 43–54. 

81

ÖZGEÇMİŞ 

03/12/1981 yılında Adana Tufanbeyli’de doğdu. İlk öğrenimini Tufanbeyli 

Cumhuriyet İlkokulu’nda, orta öğrenimini Tufanbeyli Ortaokulu’nda, lise öğrenimini 

Adana Mehmet Kemal Tuncel Lisesi’nde tamamladı. Lisans eğitimini 2007 yılında 

Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü’nde 

tamamladıktan sonra Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji 

Anabilim dalında yüksek lisans eğitimine başladı. 

83

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?