Panorama Gazetesi Sayı 5-6

08
çevre
ELİMİZLE YARATTIĞIMIZ
CANAVAR: PLASTİK!
Plastik sözcüğü, “biçimlendirme” anlamındaki Yunanca plastikos sözcüğünden gelmektedir.
Plastik, karbonun (C) hidrojen (H), oksijen (O),azot (N) ve diğer organik ya da inorganik elementler
ile oluşturduğu monomer adı verilen, basit yapıdaki moleküllü gruplardaki bağın koparılarak,
polimer adı verilen uzun ve zincirli bir yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen malzemelere verilen
genel bir isimdir. Örneğin; Etilen bir monomerdir. En çok kullanılan plastiklerin başında gelir.
Tanımdan anlaşılacağı üzere plastikler
doğada hazır bulunmaz,
doğadaki elementlere insan tarafından
belli bir sıcaklık ve basınç altında,
katalizör kullanılarak monomerlerin
reaksiyona sokulması ile elde edilir.
Plastikler petrol rafinerilerinde kullanılan
ham petrolün işlenmesi sonucu
arta kalan malzemelerden elde edilir.
Yapılan araştırmalara göre dünyadaki
petrolün sadece % 4 lük bir kısmı plastik
üretimi için kullanılmaktadır. Bazen
kauçuk ve benzeri öbür doğal ürünler
plastik tanımına sokulmakla birlikte,
modern tanımlama da plastiklerin
dışında tutulur. Reçineler ile plastikler
arasındaki ayrımı yapmak da zordur.
Yapay malzemelerin çoğu hem reçine,
hem de plastik olarak adlandırılabilir.
Plastik maddeler hafif, ucuz, kolay
işlenebilir ve çok farklı kullanım alanına
sahip olmaları nedeniyle günümüzde en
önemli ticarî malzemeler olmuşlardır.
Günlük hayatta çok büyük miktarlarda
plâstik madde kullanılmaktadır.
Kullanılan bu maddelerin çoğunun
bir defa kullanılıp atılması ve hacimce
çok yer kaplamaları çevre kirliliğini de
beraberinde getirmiştir. Bu sorunu çözmek
için son yıllarda önemli çalışmalar
yapılmaktadır. Bu sorunun bir çözümü,
plastik atıkların geri kazanımıdır. Plastik
maddeler, polimerler (makromoleküller)
olarak da bilinen ve ısısal işlemle
eritilerek, basınçla şekillendirilebilen
maddelerdir. Bu tür maddelerin tekrar
işlenebilmeleri onların geri kazanımını
önemli kılmıştır. Geri kazanım olayı hem
çevre kirliliğini önlemede hem de atık
maddelerin değerlendirilmesi sonucu
ekonomiye büyük katkılar sağlar. Geri
kazanım sırasında karşılaşılan en önemli
sorunlar plastiklerin tanımlanması
ve ayrılması aşamasında
ortaya çıkmaktadır.
Plastiklerin Dönüştürülmesi
Özellikle atık plastikler toplanarak
geri dönüşüm tesislerinde
dönüştürülmektedir.
Atık plastik maddeden üretilen
siyah torbalar, insan sağlığını tehdit
etmektedir. Genellikle seyyar satıcı ve
pazar esnafının kullandığı bu poşetler,
pet şişe, kova ve tıbbi atık gibi maddelerin
toplanarak tekrar işlenmesiyle
üretilmektedir. Artık maddelerin
dönüştürülmesi sırasında şeffaflaştırma
mümkün olmadığı için koyu tonlarda
renklendirme yapılarak yeniden kullanım
için dönüştürülmektedir.
Türk Gıda Kodeksi’ne göre, gıda
maddelerinin hijyenik olmadan dönüştürülen
koyu renkli torbalarda taşınması
ve muhafaza edilmesi yasak. Siyah renkli
naylon torbaların içinde barındırdığı mikroorganizmalar
insan sağlığı açısından
ciddi bir tehdit. Ancak şeffaf poşetlere
göre daha ucuz olduğu için esnaf tarafında
yoğunlukla bunlar tercih edilmektedir.
RIFAT
KAPLAN
Ülkemizde Poşet
Kullanılması ve Yasal Mevzuat
Türkiye’de siyah plastik torbayla mücadelede
ilk adım İstanbul Büyükçekmece
Belediyesi’nce atılmıştır. Daha sonra
Akçay, Bartın, Kocaeli, Kilis, Karasu,
Samsun, Edirne belediyeleri de bu
poşetlerin kullanılmasını yasaklamıştır.
Yasaklamalara rağmen halen bakkallarda
ve pazarlarda siyah naylon torba kullanımı
devam etmektedir. Tüketici dernekleri,
yerel yönetimlerin pazar yerlerini
denetleyip tüketiciyi kesekâğıdı
kullanımına yönlendirmesinin gerekliliğini
savunmaktadır. Bir plastik
torbanın kaliteli olup olmadığını
kokusundan ve dokunulduğunda
çıkardığı sesten anlamak mümkün.
Kaliteli poşet kırıştırırken ses çıkarıyor.
Kalitesiz poşetlerde katlandığında
bu sesi duymak mümkün değil.
Ayrıca kaliteli poşet kokusuz oluyor,
kalitesizler ise kötü kokular açığa
çıkmaktadır. Plastik poşetlerin kullanılmaması
için özellikle tüketici dernekleri
tarafından gerekli çalışmaların başlatılması
ve büyük marketlerin örnek çalışmalar
başlatarak plastik poşet kullandırmamaları
ülkemiz ve doğamız açısından
büyük önem arz etmektedir. Özellikle
kullanılmış poşetlerin geri dönüşümü
ile yalnız siyah poşet yapılabilmektedir.
Bu poşetler ise diğerlerine göre çevre ve
insan sağlığına daha çok zararlı olabilmektedir.
Bu sebeple Türk Gıda Kodeksi
19. maddesinin d bendinde kesinlikle
gıda ambalajında kullanılmasına izin
verilmeyen çöplerden toplanan eski
poşet ve naylon parçaları siyah poşet yapılmaktadır.
Bu şekilde imal edilen siyah
poşetlerde oflutoksin gibi son derece
zararlı mikrotoksinler bulunmaktadır.
Esasen 16 Kasım 1997 tarihli 23172
sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak
yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksinin
24. maddesinde gıda ile temasta
kullanılan plastiklerin yüksek molekül
ağırlıklı polimerlerden olması gerektiği
yer almaktadır.
Çevre Açısından Değerlendirme
Çukurova Üniversitesi Çevre
Sorunları Araştırma ve Uygulama
Merkezi’nin yaptığı araştırmaya
göre kanserojen madde
içeren siyah poşetlerin, doğada
çözülmesi 1000 yıldan fazla
zaman almaktadır. Ülkemizde
plastik poşetlerin kullanılması çok
yaygındır. Rastgele çevreye atılan
poşetler rüzgarın etkisi ile kolayca
doğaya yayılmaktadır. Bu durum
hem doğada kötü görünüm oluşturmakta
hem de doğaya dağılan
bu plastiklerin çözülmesi uzun sürerek
kirliliklere neden olmaktadır.
Diğer yandan nehirlerimizde,
göllerde ve denizlerde poşetlerin
kirliliği gözlenmektedir. Ülkemizde
halen plastik poşetlerin sadece
yüzde 1’i geri dönüştürülmekte
olup, % 99’u yüzlerce yıl doğaya
terk edilmektedir.
Diğer Ülkelerde Yapılan Çalışmalar
Bir çok dünya ülkesi naylon torbaların
kullanılmasıyla ilgili olarak
çeşitli çalışmalar başlatmışlardır.
Avustralya’da, süpermarketlerde
naylon torba kullanımına son
verilmiş, Çin’de 1 Haziran 2008
tarihi itibarıyla çok ince plastik
torba üretilmeyecek ve bu torbaların
süpermarket ve dükkânlarda
kullanılması yasaklanmıştır. Bir
plastik torbanın et kalınlığı, 0.025
milimetreden az olamayacak.
Yetkililer ayrıca halkın satın aldığı
ürünleri bez çantalar ya da sepetlerle
taşımasını teşvik edecek.
ABD’nin New York kentinde
de Şehir Konseyi 5 bin ve
daha fazla metrekareden büyük
ya da beşten fazla şubesi olan
mağazalar için plastik torba geri
dönüşüm kutusu yerleştirme
zorunluluğu getirdi. Ayrıca tüm
şehirde geri dönüşümü olmayan
plastik poşet kullanımını yasakladı.
Poşetlerin yanına, ‘Lütfen geri
dönüşüm sistemine katılmak için
bu torbayı geri getirin’ yazmak
zorunlu kılındı.
Fransa: Paris’te naylon torba
kullanımı geçen sene yasaklandı.
2010 itibarıyla tüm ülkede
yasaklanacak.
Hindistan: Yeni Delhi ve
Bombay başta olmak üzere,
dört bölgede naylon torba
kullanımı yasak.
Tayvan: Naylon torbanın
yanı sıra plastik çatal-bıçak kullanımı
da yasak. İrlanda: Naylon
torba kullanmak isteyen, 20 cent
vergi ödüyor.
Kenya: 2008 itibarıyla tüm
ülkede naylon torba yasaklandı.
Güney Afrika: İnce torba
yasak, geri dönüşümlü olanlar
serbest.
Uganda: İnce torba kullanımı
yasak, kalınlarda vergi var.
Ruanda: İki yıldır naylon
torba kullanımı yasak.
Plastiklerin İnsan ve Çevre
Sağlığı Açısından Tehlikesi
Prof. David Melzer tarafından
yürütülen araştırmada, plastik
kaplarda bulunan Bisfenol
A BPA adlı maddenin kalp
hastalıklarını arttırdığı ortaya
çıkarılmıştır. Plastik kaplarda
bulunan (BPA) maddesine
maruz kalmanın kalp hastalıklarına
yol açtığına dair önceki
bulguları doğrulayan bilim insanları,
bu maddenin şişelerde
ve yiyecek paketlerinde kullanımının
yasaklanması gerektiği
savunulmaktadır. Amerikalı
ve İngiliz bilim insanları, 2006
yılında Amerikan hükümetinin
yaptığı ulusal beslenme araştırmasında
elde eden bulgulardan
yararlanarak yaptıkları
araştırmada, idrarda yüksek
oranda bulunan BPA’nın kalp
kriziyle ilişkili olduğu ortaya
konulmuştur. Ülkemizde: Prof.
Dr. Selma Metintaş tarafından
yapılan açıklamada; “plastik ve
köpükten imal edilen bardaklardan
uzun süre sıcak sıvı
içenler kanser tehlikesiyle karşı
karşıya kalabilir” denilmektedir.
Kanserle Savaş Dairesi
Başkanı Prof. Dr. Murat Tuncer
tarafından yapılan açıklamada;
“Olasılık nedeniyle çok sıcak ve
gazlı içeceklerin bu bardaklarda
sunulması sakıncalıdır” uyarısı
yapılmaktadır. Türk Plastik Sanayicileri
Araştırma, Geliştirme
ve Eğitim Vakfı Başkanı Selçuk
Aksoy ise “usulüne uygun
olarak üretilmiş ve gerekli denetimleri
yapılmış plastik bardaklar
gönül rahatlığıyla kullanılabilir”
denilmektedir.