BUSMEK 13. ALBÜM

BUSMEK EL SANATLARI ALBÜMÜ BUSMEK HANDICRAFTS ALBUM
BUSMEK EL SANATLARI ALBÜMÜ BUSMEK HANDICRAFTS ALBUM
KĀTI’ PAPERWORK KĀTI’ PAPERWORK
KĀTI’
Paperwork
Kātı’ sanatı, kökeni 15. yüzyıla dayanan, en önemli malzemesi
sabır olan geleneksel el sanatlarımızdan biri. Kātı’,
özenle hazırlanmış bir kompozisyondaki uygun desen ya
da desenler bütününün ince bir kâğıt veya deriden, pozitif
veya negatif olarak oyulmak suretiyle çıkartılıp uygun bir
zemine yine ustalıkla yapıştırılması sanatına denilmekte.
Yapıştırılan diğer zemin ise kâğıt, pasparto, cam veya deridir.
“Yazılışı Kātı’ şeklinde olmalıdır” der bu sanatın ustaları.
“A” harfinin üzerine konulan çizgi, bu harfin uzun ve kalın
okunmalı, “ı” harfinden sonra gelen apostrof ise bu harfin
kalın ve kısa okunmalıdır.
Kātı’ sanatı; hat, cilt ve tezhip sanatları içinde başlı başına
önemli bir yere sahiptir. Vazolar, tek çiçek motifleri, bitkiler,
buketler, hüsnühat örnekleri, doğa manzaraları, hayvan
motifleri, ağaç tasvirleri, yelkenliler, selsebil, köşk tasvirleri,
oyma şemseler, köşebent tarzı süslemeler (15. yüzyılda
Fatih Sultan Mehmet için saray nakışhanesinde hazırlanmış
ciltlerde görülmektedir) ve resim yazılar bu sanatta en
çok rastlanılan örnekler arasında yer almaktadır. Bu örneklerden
oluşan oymaların; el yazması eserlerinin sayfaları
arasında, murakka kıtalarda, albümlerde, cilt kapaklarında
makta yapımında, eski yazı çekmecelerinin süslenmesinde
kullanıldığı görülmektedir.
Kātı’ sanatı, yaklaşık 500 yıllık bir geçmişe sahiptir. İran
kökenli olduğu da söylenen bu sanatın en eski örnekleri
15. ve 16. yüzyıllarda Afganistan Herat’ta görülmektedir.
İslam sanatında en eski örneklerine ise 14. yüzyılda kitap
kaplarında (deri oymalar) rastlanır. Kātı’ sanatının, 16. yüzyılın
başında Osmanlılara geldiği bilinmektedir.
Kanuni Sultan Süleyman, Yavuz Sultan Selim, Sultan 2. Beyazıt
dönemlerinde birçok el yazmasında tezhipten sonra
kullanılan önemli sanat dalı olmuştur. Tezhip sanatının motif
zenginliği ve zaman içindeki gelişiminin, özellikle Sultan
Süleyman döneminde altın çağını yaşayan Kātı’ sanatına
da yansıdığı görülmektedir.
En güzel örneklerinin 16. yüzyılda verildiği Kātı’ sanatı,
daha sonra Osmanlı’nın gerileme dönemi ile birlikte unutulmaya
yüz tutmuştur. Ancak bu dönemde Kātı’ sanatında
önemli ustalar yetiştiği görülmekte.
Büyük titizlik ve derin bir sabır isteyen Kātı’ sanatı, 17.
yüzyılda ülkemize gelen Batılı seyyahların ilgisini çekerek,
kendi ülkelerine götürdükleri eserler yolu ile Avrupa’ya yayılmıştır.
Kâğıt oyma sanatının Fransızca karşılığı Decoupage
ya da L’art De La Siluhouette, İngilizce karşılığı ise
Paper Filigree, Paper Cut veya Siluet Cutting, Almanca’da
da Silhouetten Kunst veya Scheren Schnitt. Bu sanatın
Farsça’daki karşılığı ise Efşan... Aşık Çelebi, 16. yüzyılda
yazdığı tezkeresinde bu terimi kullanmış, bu sanatla uğraşanlara
da efşancı veya efşanbür adını vermiştir.
17. ve 18. yüzyıllarda bu dönemlerin sanat anlayışına uygun
esaslarla gelişimini sürdüren bu sanat, Osmanlı İmparatorluğu’nun
idari ve ekonomik çöküşünden kuşkusuz
olumsuz şekilde etkilenmiş. 19. yüzyılda bu sanata ilişkin
ciddi hiçbir eser ortaya konulmamıştır denilebilir.
Kātı’ is one of the most important traditional handicrafts
of ours, the roots of which date back to the 15th century,
and the main material of which is patience. If we briefly
describe what Kātı’ is, we can say that it is carving a
pattern or a set of patterns in a meticulously prepared
composition out of thin paper or leather in the positive or
negative way, and pasting that composition meticulously
on the best fitting ground. The ground may be of paper,
mat, glass or leather. Masters of this art say that the
word Kātı’ should be written as shown so that the vowel
A could be pronounced a bit longer, and the vowel I could
be pronounced a bit shorter.
Kātı’ has a special importance among the other arts such
as illumination, calligraphy and binding. Vases, single
flower motives, plants, bouquets, examples of beautifully
written calligraphy, pastoral landscapes, animal motives,
tree descriptions, sails, palace and ornamental fountain
descriptions, carved sunburst designs, embroideries in
the bracket style (which are seen on covers prepared for
Mehmed the Conqurer in the embroidery house of the palace),
and pictograms are among the most commonly seen
examples of this art. The carvings created with the inspiration
from these examples can be seen between the pages
of manuscripts, in murakka stanzas, in albums, on binding
covers, in end grains, and on the old script drawers.
Kātı’ has a past around 500 years. The oldest examples
of this art, which is also claimed to be an Iran originated
art, are seen in Herat, Afghanistan. In the history of Islam,
though, the oldest examples of this art are seen on book
covers (leather carvings) prepared in the 14th century.
Kātı’ is known to have been introduced to the Ottomans
in the beginning of the 16th century.
Kātı’ was the second important art after illumination during
the reigns of Süleyman the Magnificent, Yavuz Sultan
Selim and Sultan Beyazid the 2nd. It can be seen that the
richness and diversity of the motives used in illumination,
as well as the progress that was made on this art over the
time also influenced Kat’ı which enjoyed its heyday during
Süleyman the Magnificent’s reign.
Kātı’ the most beautiful examples of which were produced
in the 16th century, almost disappeared with the decline
stage of the Ottoman Empire. However, it is worth noting
that some of the key masters in this art were trained during
this period.
Kātı’ which requires utmost meticulousness and patience
atracted the attention of the western travellers who
visited our country in the 17th century, and spreaded to
Europe through the works they produced. Kātı’ in French
means Decoupage or L’art De La Siluhouette. The English
meanings for this art are paper filigree, paper cut or siluet
cutting, and the German words are Silhouetten Kunst or
Scheren Schnitt. The Persian word for this art is Efsan.
Aşık Çelebi used this word in the memorial he wrote in the
16th century, and used the word “Efsancı” or “Efsanbur”
for the performers of this art.
Kātı’ which continued its development during the 17th
and 18th centuries in accordance with the understanding
of art at that time, wascertainly badly affected by the administrative
and economic collapse of the Ottoman Empire.
It can be said that no works with artistic value was
created during the 19th century. BUSMEK helps revive
this art and tries to pass it on to next generations through
the training it provides with the supervision of master
teachers and contemporary representatives of Kat’ı.
DERYA GÜNAYDIN
30
31