Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NË PËRVJETORIN E VDEKJES SË JERONIM DE RADËS<br />
Jeronim de Rada është Poet, publicist, folklorist, filolog dhe mësues, themeluesi i letërsisë dhe i kulturës<br />
arbëreshe. Lindi në Makia të Kalabrisë mësimet e para i kreu në kolegjin e Shën Adrianit të Shën Mitër<br />
Koronës. Më 1834 shkoi për të studiuar drejtësi në Napoli, ku mori pjesë gjallërisht në lëvizjen politike dhe<br />
kulturore të kohës. Më 1848 nxori të parën gazetë shqiptare “L’Albanese d’Italia” , në të cilën shprehu pikëpamjet<br />
e tij për ngjarjet e kohës.<br />
Pas dështimit të revolucionit<br />
më 1848 e mbylli gazetën dhe i<br />
zhgënjyer u tërhoq në fshatin e tij<br />
të lindjes der! në fillim të viteve<br />
60 të shek. XIX. Duke nisur nga v.<br />
1861, në jetën e De Rada nisi një<br />
fazë e re, kur ai shfaqet si një nga<br />
figurat më në zë te Rilindjes sonë<br />
Kombëtare. Pas traktatit Parimet<br />
e estetikës (Principii di estetica,<br />
1861) botoi veprat hashtësia e<br />
kombit shqiptar (Antichità della<br />
nazione albanase, 1864) dhe Rapsodi<br />
të një poeme arbëreshe (Rapsodie<br />
d’un poema albanese, 1866),<br />
që luajtën një rol të rëndësishëm<br />
për propagandimin e çështjes<br />
kombëtare shqiptare. Hyri në korrespondencë<br />
me patriotët shqiptarë<br />
dhe me personalitetet kulturore evropiane,<br />
dashamirë të Shqipërisë,<br />
ndoqi me interes të gjallë ngjarjet<br />
në Shqipëri. Më 1878 përkrahu<br />
Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe<br />
ngriti zërin kundër gjymtimit tokësor<br />
të Shqipërisë. Një ndihmesë<br />
të çmuar çështjes kombëtare i<br />
dha me revistën Flamuri Arbrit ,<br />
që botoi në vitet 1883-1885. Në<br />
Testamentin politik (1902) shprehu<br />
optimizmin në të ardhmen e Shqipërisë<br />
dhe pakënaqësinë e tij ndaj<br />
politikës imperialiste të Italisë ndaj<br />
atdheut të të parëve.<br />
Zhvilloi një veprimtari të frytshme<br />
edhe në fushën e studimeve gjuhësore;<br />
u kushtoi vemendje çështjeve<br />
të prejardhjes së shqiptarëve dhe<br />
të gjuhës shqipe, duke mbrojtur<br />
lashtësinë e tyre. De Rada është<br />
nga të parët studiues vendës të<br />
strukturës gramatikore të shqipes.<br />
Në të dy veprat gramatikore që<br />
hartoi (1870, 1894) vuri në dukje<br />
aspekte të patheksuara më parë nga<br />
dijetarë shqiptarë dhe albanologë<br />
dhe dukuri gjuhësore të pastudiuara<br />
ose të panjohura. Në veprat<br />
e tij gjuhësore jepen të dhëna me<br />
interes për të folmet arbëreshe.<br />
Bëri përpjekje të vijueshme për një<br />
alfabet të përbashkët të shqipes që<br />
të jepte një sistem sa më të plotë<br />
dhe të përshtatshëm për shqipen<br />
me karaktere latine, të plotësuara<br />
me shenja diakritike. Në veprimtarinë<br />
gjuhësore të De Rada duhet<br />
përmendur edhe organizimi i dy<br />
kongreseve gjuhësore të shqipes, i<br />
pari (1895) në Koriliano Kalabro,<br />
i dyti (1897) në Lungro ( Kongreset<br />
gjuhësore arbëreshe). Dha<br />
me vetmohim mësimin e shqipes<br />
në Kolegjin arbëresh të Shën Mitër<br />
Koronës për dhjetëvjeçarë të tërë<br />
gjersa vdiq.<br />
E gjerë është edhe krijimtaria poetike<br />
e De Rada Nisi të botojë që<br />
herët por krijimi që i solli famën si<br />
poet me talent të shquar është poema<br />
lirike-epike Këngët e Milosaos<br />
(1836), vepra e parë e letërsisë<br />
sonë me vlera të mëdha artistike.<br />
Në qendër të veprës është historia<br />
e një çifti të ri që bashkohet pas<br />
shumë pengesash. Autori nuk kufizohet<br />
me dënimin e paragjykimeve<br />
klasore që pengonin lumturinë e<br />
të rinjve; në vepër kumboi ideja e<br />
detyrës ndaj atdheut dhe e gatishmërisë<br />
për të luftuar për mbrojtjen<br />
e tij. Historia e dashurisë fatkeqe<br />
midis dy të rinjve nga rrethet aris<br />
tokratike të Shqipërisë së shekullit<br />
XV është edhe në qendër të poemës<br />
Serafina Topia, mbi të cilën<br />
poeti punoi në vitet 1839-1843. I<br />
pakënaqur nga puna e tij, De Rada<br />
këtë subjekte rimori në poemën<br />
Pasqgra e një jete njerëzore (1898)<br />
duke e zgjeruar dhe duke trajtuar<br />
në të një problematikë më aktuale<br />
për kohën, luftën kundër pushtuesit<br />
otoman. Vepra më e rëndësishme<br />
e De Radaës është Skënderbeu i<br />
pafan, të cilën e mbajti në duar një<br />
kohë të gjatë (1837-1896). Skënderbeu<br />
i pafan është kryevepra e<br />
De Radës në të u dukën në mënyrë<br />
të qartë veçoritë kryesore të talentit<br />
të tij, si mjeshtër i tablove të gjera<br />
historike dhe i përshkrimit me<br />
zotësi të botës së brendshme të heronjve,<br />
të mendimeve dhe të ndjenjave<br />
më të thella e më të fshehta të<br />
njeriut. Si poet, sidomos në Këngët<br />
e Milosaos, De Rada u çmua lart<br />
edhe nga rrethet letrare evropiane.<br />
De Rada luajti një rol të madh në<br />
historinë e letërsisë shqiptare; ai<br />
është i pari që shkroi vepra me<br />
frymë kombëtare. Figura e tij<br />
ngrihet si figura më e kulluar dhe<br />
më e fuqishme e letërsisë dhe e<br />
botës arbëreshe. Ndikimi i tij mbi<br />
shkrimtarët arbëreshë bashkëkohës<br />
ishte i madh; tradita poetike<br />
krijuar prej tij vijon të jetojë e<br />
përtërirë edhe në letërsinë e sotme<br />
arbëreshe. Pas Çlirimit në Shqipëri<br />
janë botuar të adoptuara veprat e tij<br />
kryesore. Mban titullin “Mësues i<br />
Popullit”
Change language