Pobierz numer - Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna

Wszystko to powinno właściwie być napisane w czasie wadził Instytut Ochrony Roślin (IOR) poprzez swoje reprzeszłym,
bowiem na przełomie lat 80. i 90. zaczęto dos- gionalne stacje rozmieszczone na terenie całego kraju. Jetrzegać,
że cykliczne zmiany liczebności zanikają, a dyna- go głównym celem było prognozowanie masowych pojamika
liczebności lemingów i norników przybiera charak- wów tego gatunku, który przy wysokim zagęszczeniu poter
nieregularnych oscylacji (rys. 1). Pierwsi zauważyli trafił wyrządzać znaczne szkody w uprawach [12]. Regutobadacze
gryzoni terenów arktycznych [3–5, 9]. Przedsta- larny charakter wieloletnich zmian jego liczebności stwierwili
oni przekonywające dowody wiążące dostrzeżone zmia- dzano m.in. w zachodniej Polsce [11], gdzie co 3–4 lata wyny
liczebności lemingów i norników z ociepleniem klima- stępował w bardzo wysokich zagęszczeniach. Ostatni taki
tu, a konkretnie z nastaniem cieplejszych zim z dużą wil- masowy pojaw zanotowano w roku 1989/1990, po czym do
gotnością powietrza i częstymi odwilżami zmieniającymi zakończenia ogólnokrajowego monitoringu w 1992 r. postrukturę
warstwy śniegu tak, że pogarsza ona warunki zi- pulacja pozostawała na niskim poziomie (rys. 1). Później
mowania tych małych ssaków, spędzających w klimacie da- już tylko lokalnie, m.in. w Dolinie Obry, prowadzono tą salekiej
północy wiele miesięcy w przestrzeniach podśnież- mą metodą ocenę zagęszczenia nornika przez kilka następnych.
nych lat [13], co pozwoliło na przedłużenie serii danych do
A przecież od dawna wiadomo, że to przeżywalność gry-
zoni przez okres zimy, a właściwie jej efekt w postaci ich liczebności
wczesną wiosną, ma zasadnicze znaczenie dla
25 lat. Z tych wieloletnich danych jednoznacznie wynika,
że na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych
ubiegłego stulecia nastąpiła istotna zmiana w obrazie li-
czebności; cykliczne masowe pojawy zostały zastąpione
liczebnego poziomu populacji w nadchodzącym sezonie
niskimi, nieregularnymi oscylacjami (rys.1).
letnio–jesiennym. Dzieje się tak z dwóch powodów; po
pierwsze dlatego, że to tzw. przezimki czyli norniki uro- Podobną przemianę zarejestrowano w przebiegu liczebdzone
w ubiegłym roku, którym udało się szczęśliwie prze- ności nornika północnego Microtus oeconomus, mieszkańżyć
zimę, są gotowe do rozrodu od pierwszych dni wiosny ca naturalnych środowisk podmokłych, głównie północnej
i są najefektywniejszymi reproduktorami napędzającymi i wschodniej części kraju. Długa, 23–letnia seria danych
cały roczny przyrost populacji, bowiem i one same i ich o liczebności tego gatunku na turzycowiskach Białowieswiosenne,
szybko dojrzewające potomstwo wydają na kiego Parku Narodowego rozpoczyna się w 1986 roku szaświat
wiele kolejnych miotów. Po drugie dlatego, że mimo cunkowymi ocenami jego stanów dwa razy w roku [7], po
swego wysokiego potencjału reprodukcyjnego, norniki nie czym przez ostatnie 12 lat (1997–2008) nasz zespół przesą
w stanie osiągnąć naprawdę wysokiego stanu populacji prowadził intensywne badania nad tym gatunkiem w tym
w ciągu jednego tylko sezonu rozrodczego. „Szczyt” liczeb- samym środowisku zbierając bardziej precyzyjne dane meności
zwany też masowym pojawem (sięgającym 500–1000 todą wielokrotnych połowów znakowanych osobników
i więcej osobników na hektar) występuje wtedy, gdy po 3–4 razy w roku. Uzyskany obraz wieloletniej dynamiki liudanym
sezonie rozrodczym, wysokoliczebna populacja czebności jednoznacznie wskazuje, że od połowy lat 90.
norników w znacznym procencie przetrwa nadchodzącą regularne cykliczne zmiany liczebności ustąpiły miejsca
zimę i wkroczy wiosną w kolejny sezon reprodukcyjny, nieregularnym fluktuacjom o znacznie mniejszej amplituktóry
też będzie sprzyjał wydajnemu rozmnażaniu. Dopie- dzie (rys. 1).
ro wtedy, na końcu tego drugiego sezonu populacja może
osiągnąć swoje wieloletnie maksimum liczebności. Wynika
z tego, że – jeśli przez kolejne zimy warunki klima-
Czy to skutek cieplejszych zim?
tyczne spowodują wysoką śmiertelność norników, reduku- Opierając się na wynikach i sugestiach badaczy skandyjąc
cały letni przyrost – populacja nie będzie w stanie osiąg- nawskich testowano więc hipotezę, wg której to zmiana
nąć szczytowej liczebności. I to dostatecznie tłumaczy za- warunków zimowych związana z ociepleniem klimatu
nik cyklicznie powtarzających się do niedawna szczytów miałaby być przyczyną zaniku regularnie pojawiających
liczebności norników i lemingów w arktycznych i boreal- się uprzednio co 3–4 lata wysokich stanów zagęszczenia
nych rejonach północnej Europy. norników. Weryfikacja tej hipotezy została oparta na dowo-
Stan krajowych populacji norników
dach pośrednich i przebiegała w dwóch etapach. Po pierwsze
– przeanalizowano, jak kształtowały się zimą podstawowe
czynniki termiczne i warunki śniegowe w ostatnim
A jak to wygląda w naszej strefie klimatycznej, w pasie
o o
półwieczu, by na tej podstawie zweryfikować tezę o postę-
49 –54 N szerokości geograficznej, w którym leży Polspującym
ocieplanie się klimatu, szczególnie odczuwalnym
ka? Przestawione tu dane, wnioski i przewidywania są
w okresie zimowym. Po drugie – zbadano, czy stan wiow
znacznym stopniu oparte na złożonej właśnie do druku
w anglojęzycznym czasopiśmie pracy [2].
senny populacji (rzutujący na możliwość wystąpienia ma-
ksymalnego zagęszczenia w sezonie jesiennym) wykazuje
W Polsce najdłużej monitorowano stany liczebności norni- ścisły związek przyczynowo-skutkowy z natężeniem któka
zwyczajnego Microtus arvalis, mieszkańca terenów rol- regoś z czynników termiczno–śniegowych, co oznaczałoniczych,
zarówno upraw jak i nieużytków. Monitoring pro- by, że kierunkowe zmiany tego czynnika (lub czynników)
122 Problemy Ekologii, vol. 14, nr 3, maj-czerwiec 2010