Pobierz numer - Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna

Recommendations

Info

Wszystko to powinno właściwie być napisane w czasie wadził Instytut Ochrony Roślin (IOR) poprzez swoje reprzeszłym, bowiem na przełomie lat 80. i 90. zaczęto dos- gionalne stacje rozmieszczone na terenie całego kraju. Jetrzegać, że cykliczne zmiany liczebności zanikają, a dyna- go głównym celem było prognozowanie masowych pojamika liczebności lemingów i norników przybiera charak- wów tego gatunku, który przy wysokim zagęszczeniu poter nieregularnych oscylacji (rys. 1). Pierwsi zauważyli trafił wyrządzać znaczne szkody w uprawach [12]. Regutobadacze gryzoni terenów arktycznych [3–5, 9]. Przedsta- larny charakter wieloletnich zmian jego liczebności stwierwili oni przekonywające dowody wiążące dostrzeżone zmia- dzano m.in. w zachodniej Polsce [11], gdzie co 3–4 lata wyny liczebności lemingów i norników z ociepleniem klima- stępował w bardzo wysokich zagęszczeniach. Ostatni taki tu, a konkretnie z nastaniem cieplejszych zim z dużą wil- masowy pojaw zanotowano w roku 1989/1990, po czym do gotnością powietrza i częstymi odwilżami zmieniającymi zakończenia ogólnokrajowego monitoringu w 1992 r. postrukturę warstwy śniegu tak, że pogarsza ona warunki zi- pulacja pozostawała na niskim poziomie (rys. 1). Później mowania tych małych ssaków, spędzających w klimacie da- już tylko lokalnie, m.in. w Dolinie Obry, prowadzono tą salekiej północy wiele miesięcy w przestrzeniach podśnież- mą metodą ocenę zagęszczenia nornika przez kilka następnych. nych lat [13], co pozwoliło na przedłużenie serii danych do A przecież od dawna wiadomo, że to przeżywalność gryzoni przez okres zimy, a właściwie jej efekt w postaci ich liczebności wczesną wiosną, ma zasadnicze znaczenie dla 25 lat. Z tych wieloletnich danych jednoznacznie wynika, że na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpiła istotna zmiana w obrazie li- czebności; cykliczne masowe pojawy zostały zastąpione liczebnego poziomu populacji w nadchodzącym sezonie niskimi, nieregularnymi oscylacjami (rys.1). letnio–jesiennym. Dzieje się tak z dwóch powodów; po pierwsze dlatego, że to tzw. przezimki czyli norniki uro- Podobną przemianę zarejestrowano w przebiegu liczebdzone w ubiegłym roku, którym udało się szczęśliwie prze- ności nornika północnego Microtus oeconomus, mieszkańżyć zimę, są gotowe do rozrodu od pierwszych dni wiosny ca naturalnych środowisk podmokłych, głównie północnej i są najefektywniejszymi reproduktorami napędzającymi i wschodniej części kraju. Długa, 23–letnia seria danych cały roczny przyrost populacji, bowiem i one same i ich o liczebności tego gatunku na turzycowiskach Białowieswiosenne, szybko dojrzewające potomstwo wydają na kiego Parku Narodowego rozpoczyna się w 1986 roku szaświat wiele kolejnych miotów. Po drugie dlatego, że mimo cunkowymi ocenami jego stanów dwa razy w roku [7], po swego wysokiego potencjału reprodukcyjnego, norniki nie czym przez ostatnie 12 lat (1997–2008) nasz zespół przesą w stanie osiągnąć naprawdę wysokiego stanu populacji prowadził intensywne badania nad tym gatunkiem w tym w ciągu jednego tylko sezonu rozrodczego. „Szczyt” liczeb- samym środowisku zbierając bardziej precyzyjne dane meności zwany też masowym pojawem (sięgającym 500–1000 todą wielokrotnych połowów znakowanych osobników i więcej osobników na hektar) występuje wtedy, gdy po 3–4 razy w roku. Uzyskany obraz wieloletniej dynamiki liudanym sezonie rozrodczym, wysokoliczebna populacja czebności jednoznacznie wskazuje, że od połowy lat 90. norników w znacznym procencie przetrwa nadchodzącą regularne cykliczne zmiany liczebności ustąpiły miejsca zimę i wkroczy wiosną w kolejny sezon reprodukcyjny, nieregularnym fluktuacjom o znacznie mniejszej amplituktóry też będzie sprzyjał wydajnemu rozmnażaniu. Dopie- dzie (rys. 1). ro wtedy, na końcu tego drugiego sezonu populacja może osiągnąć swoje wieloletnie maksimum liczebności. Wynika z tego, że – jeśli przez kolejne zimy warunki klima- Czy to skutek cieplejszych zim? tyczne spowodują wysoką śmiertelność norników, reduku- Opierając się na wynikach i sugestiach badaczy skandyjąc cały letni przyrost – populacja nie będzie w stanie osiąg- nawskich testowano więc hipotezę, wg której to zmiana nąć szczytowej liczebności. I to dostatecznie tłumaczy za- warunków zimowych związana z ociepleniem klimatu nik cyklicznie powtarzających się do niedawna szczytów miałaby być przyczyną zaniku regularnie pojawiających liczebności norników i lemingów w arktycznych i boreal- się uprzednio co 3–4 lata wysokich stanów zagęszczenia nych rejonach północnej Europy. norników. Weryfikacja tej hipotezy została oparta na dowo- Stan krajowych populacji norników dach pośrednich i przebiegała w dwóch etapach. Po pierwsze – przeanalizowano, jak kształtowały się zimą podstawowe czynniki termiczne i warunki śniegowe w ostatnim A jak to wygląda w naszej strefie klimatycznej, w pasie o o półwieczu, by na tej podstawie zweryfikować tezę o postę- 49 –54 N szerokości geograficznej, w którym leży Polspującym ocieplanie się klimatu, szczególnie odczuwalnym ka? Przestawione tu dane, wnioski i przewidywania są w okresie zimowym. Po drugie – zbadano, czy stan wiow znacznym stopniu oparte na złożonej właśnie do druku w anglojęzycznym czasopiśmie pracy [2]. senny populacji (rzutujący na możliwość wystąpienia ma- ksymalnego zagęszczenia w sezonie jesiennym) wykazuje W Polsce najdłużej monitorowano stany liczebności norni- ścisły związek przyczynowo-skutkowy z natężeniem któka zwyczajnego Microtus arvalis, mieszkańca terenów rol- regoś z czynników termiczno–śniegowych, co oznaczałoniczych, zarówno upraw jak i nieużytków. Monitoring pro- by, że kierunkowe zmiany tego czynnika (lub czynników) 122 Problemy Ekologii, vol. 14, nr 3, maj-czerwiec 2010
w skali wieloletniej można uznać za przyczynę zaniku cy- (rys. 3). Na wykresie tym widać też dokładnie, że niska nieklicznych zmian liczebności. przerwana trwałość pokrywy śnieżnej oznacza liczne następujące po sobie okresy topnienia i ponownego nakłada- Wieloletnie dane klimatyczne udostępnione przez Biało- nia się warstwy śniegu, co zawsze łączy się ze zlodzeniem wieski Park Narodowy z lokalnej stacji meteorologicznej warstwy przygruntowej i ma fatalny wpływ na strukturę pozwoliły przeanalizować warunki zimowe w okresie 1960–2008, czyli dla 48 lat (rys. 2). Za czas zimy przyjęto okres 5 miesięcy (151 dni) od początku listopada do końca marca. Dobowe średnie temperatury i grubość pokrywy śnieżnej posłużyły do obliczenia kilku wskaźników dla każdej zimy, a następnie dla 12–letnich okresów zimowych analizowanego półwiecza. Wskaźniki termiczne (rys. 2a) wykazują stały wzrost w badanym okresie (poza długością zimy termicznej, która dla kolejnych 12–leci jest stała, ale charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok), a wszystkie wskaźniki warunków śnieżnych (rys. 2b) – stały spadek w kolejnych 12–leciach, potwierdzając istotne stopniowe ocieplanie się klimatu w zimie przez ostatnie pół wieku. Co więcej, nasze dokładne 12–letnie dane z populacji nornika północnego zamieszkującej turzycowisko w Białowieży po skorelowananiu z rocznymi wskaźnikami zimowymi dla tych samych 12 lat wykazały, że liczba przezimków obecnych w populacji wczesną wiosną była w niemal 70% zdeterminowana warunkami zimowymi (regresja wie- 2 lokrotna, R = 69%, p=0.02), przy czym wykazywała najwyższą dodatnią zależność od długotrwałości pokrywy śnieżnej nie mniejszej niż 5 cm; a nieco niższą i ujemną zależność od ostrości zimy i długości jej trwania. Rys. 2. Termiczne i śnieżne wskaźniki klimatyczne w okre- Najistotniejszy związek liczby przezimków z trwałością sie ostatniego półwiecza jednoznacznie sygnalizują wzraspokrywy śnieżnej skłonił nas do dalszych poszukiwań tającą łagodność zimy w kolejnych 12–letnich okresach. w tym kierunku. Sprawdzono więc dodatkowo, jak zmie- Dane ze stacji meteorologicznej Białowieskiego Parku Na- niał się czas najdłuższego nieprzerwanego zalegania porodowego.krywy o grubości nie mniejszej niż 5 cm w okresie ostat- Wskaźniki termiczne to: średnia temperatura dobowa, „su- nich 30 lat. Okazało się, że czas ten drastycznie się skrócił ma mrozu” zdefiniowana jako suma temperatur ujemnych o na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych; (Σ
Page 1 and 2: ISSN 1427-3381 2010 3 Aktualna punk
Page 3 and 4: V 3 (81) maj - czerwiec 2010 dr n.
Page 5 and 6: czynniki w ostatnim półwieczu zmi
Page 7 and 8: 2) sprawcą przestępstwa jest osob
Page 9 and 10: Dodatkową sankcją obligatoryjną
Page 11 and 12: Rys.2. Koło strategii ekoprojektow
Page 13 and 14: Policy). Celem podejścia określon
Page 15: JOANNA GLIWICZ Nieprzewidywane skut
Page 19 and 20: Rys. 4. Spadek zagęszczenia w popu
Page 21 and 22: został wprowadzony w celu osiągni
Page 23 and 24: W Śląskim Ogrodzie Botanicznym pr
Page 25 and 26: Rys. 4. fot.: M. Jańczak. Jabłoni
Page 27 and 28: have complete data from the past, a
Page 29: Conclusions [11] Straszko J., Paulo
Page 34 and 35: Rys. 1. Mapa zlewni rzeki Mała Pan
Page 36 and 37: niki korelacji (r = -0,54)0,32) dla
Page 38 and 39: PIOTR P. MAŁECKI Tendencje zmian w
Page 40 and 41: (tab. 1). Są one obliczone tylko d
Page 42 and 43: Rys. 6. Udział poddanych odzyskowi
Page 44 and 45: ozwoju obecnych i przyszłych pokol
Page 46 and 47: 152 Przejściowy raport z wdrażani
Page 48 and 49: Polacy uczą międzynarodowych eksp
Page 50 and 51: TERESA SADOŃ-OSOWIECKA Krajoznawst
Page 52 and 53: staje się sytuacja z baśni „Św
Page 54 and 55: (wywiady, obserwacje, studia litera
Page 56: Fot.: M. Jańczak. Owocująca jabł

Pobierz numer - Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?