Libri Perimtaria

Përmbajtja 

Hyrja ............................................................................................3 

Prodhimi i perimeve në Kosovë...................................................4 

Veçoritë karakteristike te prodhimit të perimeve ........................7 

Kultivimi i perimeve.....................................................................8 

Vlera ushqyese dhe përbërja kimike e perimeve...........................9 

Shumimi i bimëve perimore........................................................13 

Cilësitë e farërave te perimeve....................................................15 

Qarkullimi fushorë në Perimtari..................................................17 

Kushtet e kultivimit të perimeve.................................................19 

Kërkesat e bimëve perimore ndaj temperaturës..........................19 

Kërkesat për dritë....................................................................... 21 

Kërkesat ndaj tokës.....................................................................21 

Kërkesat ndaj materieve ushqyese...............................................22 

Kërkesat për ujë...........................................................................24 

Speci ...........................................................................................26 

Domatja........................................................................................35 

Qepa.............................................................................................44 

Hudhra ........................................................................................56 

Preshi............................................................................................62 

Lakra kokë....................................................................................64 

Lulelakra………………………………………………………...73 

Lakra a Brukselit………………………………………………..75 

Kolerabi…………………………………………………………76 

Lakra gjethore...............................................................................77 

Shalqini.........................................................................................78 

Pjepëri...........................................................................................82 

Trangulli........................................................................................84 

Kungujt.........................................................................................85 

Karota...........................................................................................86 

Majdanozi.....................................................................................93 

Panxhari i kuq...............................................................................94 

Sallata...........................................................................................96 

Spinaqi………………………………………………………....102 

Endivia....................................................................................... 104 

Cikorja.........................................................................................105 

2

HYRJE 

Perimtaria paraqet formën më intensive 

të prodhimtarisë bimore. Si degë e 

veçantë ajo merret me studimin e një 

grupi specifik të bimëve (perimeve). 

Me prodhimin e përgjithshëm të 

perimeve nënkuptohet kultivimi i 

perimeve qoftë në fushë të hapur apo në 

mjedise të mbrojtura, prodhimi i farës së 

perimeve dhe fidanit. 

Prodhimi i perimeve është njëra 

nga degët më të vjetra të prodhimtarisë 

bujqësore në përgjithësi. Shumë lloje të 

cilat kultivohen sot janë njohur nga 

njeriu edhe në kohërat mjaft të vjetra 

(qepa, hudhra, la 

kra, shalqini etj). Shumë autorë 

mendojnë se perimet dhe pemët janë 

përdorur në të ushqyerit e njeriut para 

drithërave. Diç më të reja (për Evropën), 

janë disa bimë perimore të cilat kanë 

filluar të kultivohen pas zbulimit të 

Amerikës (domatja, speci, patatja etj). 

Me zhvillimin e vazhdueshëm të 

shoqërisë njerëzore, është ndërruar dhe 

zhvilluar vazhdimisht prodhimi i 

perimeve. 

Prodhimi bashkëkohor i perimeve 

gjithnjë e më tepër është i bazuar në të 

arriturat shkencore të kësaj lëmie, por 

edhe në degët tjera të bujqësisë, nga të 

cilat në masë mjaft të madhe është i varur 

kultivimi i suksesshëm i perimeve (si 

fiziologjia e bimëve, mbrojtja e bimëve, 

agrokimia etj). 

Bimët perimore kultivohen më së shumti 

si bimë një apo dy vjeçare, e më rrallë si 

shumëvjeçare. Nga aspekti agroteknik 

perimet janë bimë prashitëse, tek të cilat 

përveç masave të rregullta agroteknike 

(plehërimi, ujitja etj), aplikohen edhe 

disa masa specifike agroteknike (largimi 

i sqetulloreve tek domatja, pincirimi tek 

trangulli, sigurimi i mbështetëseve për 

disa lloje të perimeve etj). 

Në anën tjetër për nga mënyra e 

përdorimit në ushqim, disa lloje të 

perimeve janë të ngjashme me pemët. 

Një etapë tjetër e rëndësishme (por edhe 

mjaft delikate) është manipulimi me 

perime nga vjelja deri te konsumatori. 

Perimet si mall kanë disa karakteristika 

të caktuara specifike; në rend të pare sasi 

të madhe uji, për çka shpejt prishen, 

kështu që është e nevojshme që për kohë 

sa më të shkurtër të konsumohen apo të 

përpunohen 

3

PRODHIMI I PERIMEVE NË 

KOSOVË 

Prodhimi i perimeve në Kosovë është 

një njëra nga degët kryesore të 

prodhimtarisë bimore, ndërsa në disa 

regjione të Rrafshit të Dukagjinit 

(sidomos në ato që shtrihen përgjatë 

lumit Drini i Bardhë), paraqet 

veprimtarinë kryesore ekonomike. 

Forma dominuese e kultivimit të 

perimeve është kultivimi në fushë të 

hapur, me një orientim të theksuar të 

prodhuesve nga prodhimtaria 

komerciale (prodhimtaria për treg) e 

perimeve. 

Prodhimi i perimeve në përgjithësi 

paraqet mënyrën më intensive të 

prodhimtarisë bimore. Me progresin e 

vazhdueshëm të shoqërisë njerëzore 

është ndërruar edhe është zhvilluar 

vazhdimisht edhe teknologjia e kultivimit 

të perimeve. 

Është me rëndësi të ceket se sipërfaqet 

me perime kanë tendencë të 

vazhdueshme të rritjes. Fatkeqësisht 

rritja e sipërfaqeve nuk është e përcjellur 

edhe me rritjen e rendimenteve. 

Oscilimet e rendimenteve gjatë viteve të 

ndryshme janë mjaft të theksuara, që para 

së gjithash mund të shpjegohen me faktin 

që prodhimi i perimeve tek ne ende (në 

masë mjaft të madhe), varet nga 

kushtet klimatike. 

Në këtë drejtim përjashtim është 

vetëm patatja, me të cilën kulturë jo 

vetëm sipërfaqet por edhe rendimentet 

kanë tendencë të vazhdueshme të rritjes. 

Në këtë tabelë nuk janë përfshirë të 

dhënat për fasulen që kultivohet në 

bashkëshoqërim me misër. 

Edhe pse prodhimi i perimeve nё 

Kosovë ka tendencë të vazhdueshme të 

avancohet, ai ende shoqërohet nga 

vështirësi të mëdha që e pengojnë atë që 

të jetë një prodhim konkurrent në tregun 

vendor dhe rajonal. 

Nё Kosovë kultivohet një numër 

fare i vogël i llojeve dhe kultivarëve në 

kuadër të llojeve ekzistuese të perimeve. 

Dominim absolut kane speci, domatja, 

qepa, lakra kokë dhe shalqiri. Këto pesë 

lloje pёrfshijnё mbi 50 % të sipërfaqeve 

me perime nё Kosovë. Nё drejtim tё 

përmirësimit tё asortimanit tё kultivarëve 

(nё kuadër të llojeve që kultivohen më së 

shumti nё Kosovë), nё kohë të fundit 

vërehen trende mjaft pozitive, 

posaçërisht me futjen e hibrideve të reja 

mjaft produktive. Nё kёtё drejtim 

vështirësi paraqet çmimi i lartë i farës së 

këtyre hibrideve, por ёshtё me shumë 

rendësi se shumica e prodhuesve të 

perimeve e ka kuptuar mjaft mirë 

4

ëndësinë e përdorimit të farës cilësore 

për mbjellje. 

Prodhimi në mjedise të mbrojtura 

Prodhimi i perimeve nё Kosovë 

dallohet me karakter të theksuar sezonal 

të prodhimit, që mundëson furnizimin e 

tregut vendor me perime të freskëta për 

një periudhë fare të shkurtër tё vitit. 

Prodhimi nё mjedise të mbrojtura 

kryesisht ёshtё i organizuar nё forma më 

të thjeshta të tuneleve tё mbuluara prej 

masave të ndryshme plastike, të cilat nё 

shumicën e rasteve janë pa ngrohje. Nё 

një situatë tё kёtillё zakonisht arrihet që 

të dilet për disa ditë më herët nё treg 

(zakonisht dy javë deri një muaj). 

Prodhimtaria e perimeve në serrat 

prej masave plastike (kryesisht prej 

polietileni), në vitet e fundit është mjaft e 

përhapur. Llogaritet se në Kosovë në 

vitin 2008 kanë qenë rreth 150 ha, serra 

në formë tuneli (kryesisht janë të 

lokalizuara ne rrethinen e Prizrenit- 

Mamushë). 

Edhe pse vërehet një tendencë e 

zgjerimit të vazhdueshëm të sipërfaqeve 

me këto serra, duhet cekur se kjo mënyrë 

e prodhimtarisë ende shoqërohet me 

shumë vështirësi, të cilat do të mund të 

përmblidheshin në dy më kryesoret: 

• në shumicën e rasteve 

ndërtimi jo sa duhet 

• 

funksional i këtyre serrave, 

kjo prodhimtari ende fare 

pak bazohet në arritjet më 

të reja shkencore nga ky 

lëmë. 

Kjo mënyrë e prodhimtarisë e 

mundëson daljen e fryteve të perimeve 

në treg për disa javë më herët në 

krahasim me prodhimtarinë e perimeve 

në fushë të hapur, ndërkaq kur këto janë 

të pajisura me sistem të ngrohjes edhe 

gjatë fund dimrit dhe pranverës së 

hershme. 

Në përgjithësi, mund të thuhet se 

prodhimtaria e perimeve në Kosovë, në 

të gjitha format e mjediseve të mbrojtura, 

nuk është e zhvilluar në atë masë që të 

mund të sigurojë prodhime për 

furnizimin e tregut gjatë gjithë vitit në 

mënyrë të vazhdueshme. 

Duke u bazuar në këto të dhëna, 

mund të thuhet se prodhimtaria e 

perimeve në Kosovë ka karakter 

sezonal. 

Duke pasur parasysh mungesën e fryteve 

të freskëta të perimeve gjatë një periudhe 

relativisht të gjatë të vitit në treg, rritjen 

e vazhdueshmeve të nevojave për ushqim 

te ne, vështirësitë e mëdha rreth 

importimit të perimeve të freskëta (në 

kohën kur ka mungesë të tyre te ne), 

kultivimi i perimeve në serra në të 

5

Prodhimin e perimeve, si degë shumë 

intensive e prodhimtarisë bimore, e 

karakterizojnë disa veti të caktuara të 

cilat kanë të bëjnë me disa masa 

specifike agroteknike, si dhe investimeve 

të nevojshme. Këto dallime bazohen në 

plehërim, ujitje, përkujdesje intensive 

gjatë vegjetacionit, mënyra e kombinuar 

e prodhimit në objekte të mbyllura dhe 

në fushë të hapur etj. 

Veçoritë kryesore specifike, të cilat 

prodhimin e perimeve e dallojnë nga 

prodhimi I bimëve tjera janë: 

1. Kultivimi i perimeve përmes 

fidanit 

Kultivimi i perimeve përmes kësaj 

mënyre ka për qëllim që një pjesë të 

periudhës vegjetative, bima ta kaloj 

në kushte të kontrolluara (në shtretër 

apo serra), pasi që një numër i madh i 

bimëve perimore, përmes mbjelljes 

direkt të farës në fushë të hapur, nuk 

do ta arrinin pjekurinë, në kohën e 

dëshiruar për shkak të kushteve 

klimatike. 

2. Kultivimi i perimeve në ambiente 

të mbrojtura 

Meqenëse një numër i madh i bimëve 

perimore, kanë kërkesa të mëdha 

ndaj temperaturave, kultivimi i tyre 

në fushë të hapur nuk është i mundur 

në disa periudha të vitit. Si pasojë në 

rastet e këtilla kemi karakterin 

sezonal të prodhimit të perimeve në 

mjedise të mbrojtura, edhe gjatë 

kohës kur për këtë prodhimtari nuk 

ekzistojnë kushte të përshtatshme në 

ambientin e jashtëm. 

3. Përdorimi i organeve të ndryshme 

të bimëve për ushqim 

Tek llojet e ndryshme të kulturave 

perimore, shfrytëzohen pjesë të 

ndryshme të tyre për ushqim si: 

fryti, gjethet, rrënjët (frytrrënjori), 

lulëritë, kërcelli etj. 

4. Rendimenti i lartë për njësi të 

sipërfaqes 

Tek disa bimë perimore mund të 

arrihen rendimente mjaft të larta (100 

e më shumë t/ha). Ndërkaq në serra 

këto rendimente janë edhe më të larta. 

5. Mundësitë e shfrytëzimit intensive 

të tokës 

Perimet janë kultura mjaft intensive. 

Nëse njihen mire kërkesat biologjike 

të perimeve, me një qarkullim të mire, 

nga një parcelë mund të merren 2-3 

vjelje brenda vitit. 

6. Zhvillimi plotësuese i bimëve 

7

Kjo veti nënkupton formimin e 

organeve produktive (edhe më vonë nga 

rezervat e grumbulluara më herët në 

rrënjë, gjethe etj). Kjo veti është 

karakteristike për lulelakrën e cila edhe 

në mungesë të dritës, pas fillimit të 

formimit të kokave, procesi i mëtejshëm 

i formimit të kokave vazhdon. 

Përveç këtyre, ekzistojnë edhe 

karakteristika tjera që prodhimtarinë e 

perimeve e dallojnë nga prodhimi i 

bimëve lavërtare, siç janë: pjekja 

plotësuese e fryteve (kjo veti është 

karakteristike për domaten), karakteri 

sezonal i prodhimit, llojllojshmëria e 

madhe e bimëve perimore, koncentrimi i 

prodhimtarisë në vende apo regjione të 

caktuara etj. 

KLASIFIKIMI I PERIMEVE 

Botën bimore, përveç tjerash e 

karakterizon edhe numri mjaft i madh i 

llojeve të ndryshme. Nga numri i 

përgjithshëm i botës bimore, perimet 

përbëjn numër fare të vogël. Tek ne 

kultivohen rreth 20 – 25 lloje të 

perimeve, edhe pse kushtet klimatike dhe 

tokësore mundësojnë kultivimin e shumë 

më tepër llojeve. 

Perhapja e llojeve te reja te perimeve 

eshte e kufizuar: 

• me vetite biologjike te perimeve 

• menyren e kultivimit 

• tradita ne prodhimtarine e 

• 

perimeve 

tradita ne konsumin e tyre 

Klasifikimi i perimeve mundëson 

studimin më të lehtë të tyre 

Në literaturë mund të hasen klasifikime 

të ndryshme. Më të rëndësishëm janë: 

. 

• Klasifikimi botanik 

• Klasifikimi në bazë të pjesës që 

përdoret për ushqim 

• Në bazë të qëndrueshmërisë ndaj 

të ftohtit 

• Në bazë të përudhës vegjetative, 

etj. 

KLASIFIKIMI BOTANIK 

Për nga aspekti shkencor ky klasifikim 

është më i drejt, megjithatë për Perimtari 

ky klasifikim nuk është edhe shumë i 

përshtatshëm, për arsye se në kuadër të të 

njëjtës familje ekzistojnë lloje të cilat 

mjaft shumë dallohen me kërkesat e tyre 

biologjike dhe për nga mënyra e 

kultivimit (psh. Patatja me domaten). 

Te gjitha perimet janë bime 

angjiosperme (farvshura) 

8

• Klasa Monokotiledone (Fam. 

Aliaceae) 

• Klasa Dycotledonae (Solonaceae, 

Cruciferae, Fabaceae, 

Umbelliferae, Malvaceae, 

Chenopodiaceae, Cucurbitaceae, 

Asteraceae 

Klasifikimi në bazë të pjesës që 

përdoret për ushqim 

Ky klasifikim i dallon perimet në bazë të 

pjesës që përdoret për ushqim: 

• Perimet gjethore (sallata, spinaqi, 

lakra kokë, majdanozi gjethor, 

etj) 

• Perimet frytore (speci, domatja, 

trangulli, shalqini, etj) 

• Perimet që kultivohen për pjesët 

nëntokësore (karota, qepa, 

pangjari i kuq etj), 

• Perimet që kultivohen për lulëritë 

e tyre (lule lakra) 

Klasifikimi në bazë të ciklit jetsor 

Varësisht nga cikli jetësor perimet 

ndahen në: 

• Një vjeçare 

• Dy vjeçare 

• Shumë vjeçare 

Vlera ushqyese dhe përbërja 

kimike e perimeve 

9

Rëndësia e perimeve në të 

ushqyerit e njeriut, është e njohur edhe 

nga popujt e lashtë, të cilët pëveç për 

ushqim, disa lloje të perimeve i kanë 

shfrytëzuar edhe për shërimin e sëmundjeve 

të ndryshme. 

Perimet edhe pse kanë vlerë të ulët 

kalorike, në të ushqyerit e njeriut 

paraqesin ushqim të pazëvendësueshëm. 

Perimet kanë rëndësi të madhe në të 

ushqyerit racional të njeriut, për shkak të 

vlerës së lartë biologjike. Në të ushqyerit 

e njeriut, perimet janë të rëndësishme 

nga fakti se përmbajnë elemente mjaft të 

rëndësishme dhe të domosdoshme për 

orga-nizimin e njeriut (proteina, 

sheqerëra, kripëra minerale, vitamina 

etj.). 

Të ushqyerit e rregullt të njeriut 

nënkupton përdorimin në ushqim të 

produkteve sa më të llojllojshme, në sasi 

optimale dhe mirë të balancuara në mes 

veti. Perimet kanë shije të këndshme (si 

pasojë e përmbajtjes së sheqerërave, 

acideve organike, mate-rieve aromatike 

etj.). Ato aktivizojnë veprimin e 

gjëndrrave të ndryshme në organizmin e 

njeriut, shtojnë oreksin, ndihmojnë mjaft 

mirë në tretjen e disa ushqimeve, të cilat 

treten me vështirësi nga organizmi i njeriut 

etj. 

Llogaritet se njeriu për ushqim 

optimal, mesatarisht duhet të përdorë rreth 

400 g perime në ditë. Rritja e 

pjesëmarrjes së perimeve në të ushqyerit 

të njeriut (në raport me brumet), është 

tregues i rritjes së standardit të një 

popullate. 

Sot në përmasa botërore, përparësi 

Në përgjithësi, Përdorimi perimet i perimeve 

në paraqesin të ushqyerit burimin e përditshëm kryesor 

të 

dhe 

njeriut, 

më të lirë 

gjatë 

të vitaminave. 

gjithë vitit 

duhet konsideruar si një 

domosdoshmëri fiziologjike 

për arsye se në mungesë të 

perimeve në ushqim, nuk 

mund të ketë zhvillim 

normal të njeriut, i çfarëdo 

e madhe i jepet ushqimit të shëndoshë 

natyral. Shumica e nutricistëve rekomandojnë 

që në strukturën e të ushqyerit 

35% të marrin pjesë drithërat (produktet 

e tyre), 15% qumështi dhe prodhimet e 

tij, 10% mishi dhe përpunimet e tij, 15% 

yndyrnat dhe vajrat, 12% perimet, 3% 

pemët, 10% sheqernat e koncentruara. 

Në qoftë se nga çdo grup i 

lartëpërmendur, përdoren për ushqim 

lloje të ndryshme, supozohet se fitohet 

një raport optimal i të ushqyerit. Vetëm 

pjesërisht perimet mund të zëvendësohen 

me pemë. 

Tek numri më i madh i perimeve, 

përmbajtja e lëndës së thatë sillet në 

kufijt 5-10 % (perimet gjethore, frutore, 

10

lakrat). Perimet frutërrënjore përmbajnë 

mesatarisht 10-15 % lëndë të thatë. 

Përqindje më të lartë të përbajtjes së 

lëndës së thatë ka hudhra (rreth 30 %), e 

më të voglën trangulli, përafërsisht 3-4 %. 

Në përgjithësi perimet përmbajnë sasi jo 

shumë të mëdha të proteineve. Më të 

pasura me proteina nga perimet, janë ato 

të fam. Leguninoze. Proteinat, të cilat 

ndodhen tek perimet kanë cilësi të mirë 

dhe përmbajnë pothuajse të gjitha 

aminoacidet esenciale. Perimet 

përmbajnë edhe një numër të madh të 

enzi-meve, të cilat mjaft mirë ndikojnë 

në tretjen e ushqimit. Përmbajtja e 

yndyrës tek perimet është mjaft e ulët, 

pothuajse nuk kalon 0,5 %. Sasi të lartë 

të yndyrës përmbajën farërat e kulturave 

perimore. Sheqernat tek perimet përbëjnë 

afro 50% të lëndës së thatë. Mesatarisht 

perimet (varësisht nga lloji, kultivari dhe 

kushtet e kultivimit), përmbajnë 

mesatarisht (3-8 %) sheqerna. 

Nga vitaminat, rëndësi më të 

madhe ka vitamina C, të cilën 

organizmi i njeriut nuk është në gjendje 

të sintetizojë, andaj duhet marrë përmes 

ushqimit. Perimet janë ndër burimet 

kryesore të vitaminës C në natyrë. 

Mungesa e vitaminës C dhe të atyre nga 

B kompleksi, vjen në shprehje tek 

shumica e njerëzve, më shumë në 

pranverën e hershme (kur ka mungesë të 

perimeve të freskëta në ushqim), që për 

pasojë ka paraqitjen e lodhjes dhe 

zvogëlimin e aftësisë mbrojtëse 

(imunitetit) të organizmit të njeriut. 

Vitamina A, tek perimet sikurse edhe tek 

bimët tjera të gjelbërta ndodhet në formë 

të provitaminës A. (β karoten). Më të 

pasura me beta karrotën (β karoten), janë 

karrota, speci, perimet gjethore, fasulja e 

njomë etj. Vitamina C (acidi askorbik), 

më së shumti ndodhet tek speci, lakrat, 

spinaqi, domatja etj. 

Perimet janë mjaft të pasura edhe 

me materie aromatike, acide organike, 

vajra eterike dhe materie minerale. Në 

këtë drejtim, perimet paraqesin burim 

mjaft të rëndësishëm të mate-rieve 

minerale për organizmin e njeriut. 

Llogaritet se 15-30 % të nevojave për 

hekur, kalium fosfor dhe kalcium, 

organizmi i njeriut i plotëson duke i 

përdorur për ushqim kulturat e ndryshme 

perimore. Më të pasurat me materie 

minerale janë perimet gjethore (sidomos 

lakrat). Spinaqi përveç që përmban 

përqindje mjaft të lartë të materieve të 

përgjithshme minerale (afër 1800 mg/100 

g masë të freskët, është i njohur për 

11

përmbajtje të lartë të hekurit (afër 4 

mg/100g). Gjithashtu është i njohur roli i 

mikroelementeve, të cilat marrin pjesën 

në formi-min e hormoneve, vitaminave 

dhe acideve nukelike. 

Disa kultura perimore 

përmbajnë disa alkaloide, të 

cilat kanë veti antibiotike, me 

aktivitet fitoncid (siç janë alicini 

tek qepët, capsacina tek speci 

etj). 

Në kohë të fundit, përveç materieve të 

dobishme (madje të domosdoshme) që 

përmbajnë perimet, rëndësi mjaft e 

madhe u jepet edhe përmbajtjes së disa 

materieve të dëmshme tek peri-met. Para 

së gjithash, këtu mendohet në 

përmbajtjen e nitrateve dhe nitriteve. 

Perimet, të cilat akumulojnë më së 

shumti nitrate janë sallata, spinaqi, 

panxhari i kuq, rrepa, rillka, kolerabi. 

Shumë pak nitrate akumulojnë speci, 

domatja, trangulli, bizelja, qepa. Përveç 

llojit (nganjëherë edhe kultivarit brenda 

llojit), në akumulimin e nitrateve 

ndikojnë edhe një mori faktorësh të tjerë 

si ata klimatikë dhe agroteknikë. Andaj 

gjatë kultivimit të perimeve, përveç 

qëllimit për arritjen e rendimenteve të 

larta duhet patur kudjes edhe në cilësinë 

e prodhimit, përmes apli-kimit të drejt të 

plehërimit (sidomos me N) dhe masave 

të tjera, gjatë kultvimit në serra (ndriçimi 

dhe temperatura optimale etj.). Sipas 

FAO-së, doza e lejuar ditore e nitrateve 

është 5 mg/kg të peshës trupore. 

Edhe pse perimet përmbajnë sasi 

relativisht të mëdha të nitrateve, efekti i 

dëmshëm i tyre është më i vogël për 

arsye të përmbajtjes së vitaminave dhe 

enzimeve (të cilat në masë të madhe e 

neutralizojnë veprimin e dëmshëm të 

tyre), në kraha-sim me nitratet që 

gjenden në ujëra, apo në produkte të 

përpu-nuara 

Shumimi i bimëve perimore 

Pjesa me e madhe e kulturave perimore 

shumohet ne mënyrë gjenerative (me 

fare).Shumimi vegjegjetativ është me i 

rrallë. Shumimi gjenerativ,ka përparësi 

ne prodhimtarinë e kulturave perimore. 

Sasia e farës e cila mbillet për njësi te 

sipërfaqes është relativisht e vogël, lehtë 

mbillet dhe transportohet. 

12

SHUMIMI VEGJETATIV 

Kjo mënyrë e shumimit është e rrallë. 

Tek kjo mënyrë e shumimit si material 

për mbjellje shfrytëzohen organe apo 

pjesë te ndryshme te bimës. Shumimi 

vegjetativ ka te meta te mëdha ne 

krahasim me shumimin përmes farës. 

Koeficienti i shumimit është shume me i 

vogël , nevojitet pune me e madhe, për 

përgatitjen dhe mbjelljen e materialit 

mbjellës për këto kultura. Ne mënyrë 

vegjetative shumohen:hudhra (me 

thelbinje),patatja (me tuber),qepa 

përmes qepujkave (si një forme 

ndërmjetësuese, pasi qepujka është 

vetëm forme kaluese)etj. 

SHUMIMI GJENERATIV ( PERMES 

FARES) 

Shumimi gjenerativ i kulturave perimore , 

është i lidhur me formimin e lules, 

procesin e polenizimit, rritjen e frytit 

dhe farës. Ne praktiken bujqësore, 

zakonisht me fare nënkuptohet organi 

gjenerativ ne bime i cili shërben për 

shumim. Ne disa raste si material për 

shumim shërben i tere fryti(psh tek 

spinaqi).Fara është produkt i ovules si 

rezultat I procesit te fekondimit. Fryti 

formohet nga qeliza qendrore pas 

kryerjes se procesit te 

polenizimit(fekondimit). Fryti tek 

perimet, mund te jete I lënget ose I 

thate,me një fare ose shume fara etj. 

Domatja, shalqiri, bizelja, pjepri, bamja, 

etj kane fryt me shume fara, ndërkaq 

spinaqi ,sallata,kane fryte me një 

fare(akene). Tek umbelliferae, fryti 

përbehet nga dy fara(dioken), i cili gjatë 

shirjes dhe manipulimit me fare ndahen 

mes veti. Madhësia,forma,ngjyra dhe 

disa veti te tjera te farërave te perimeve, 

kane një variacion mjaft te madh. Për nga 

përbërja atomike, fara është e ndërtuar 

nga: mbështjellësi, embrioni dhe materiet 

ushqyese rezerve. 

Mbështjellësi i farës , mbron embrionin 

dhe materiet ushqyese rezerve dhe 

dëmtimet dhe ndikimet e ndryshme te 

ambientit te jashtëm. Mbështjellësi i 

jashtëm ka trashësi te ndryshme dhe 

strukturë gjithashtu të ndryshme. Farat e 

perimeve nga fam.Cucurbiataceae,kane 

mbështjellës të trashë-drunjëzor dhe të 

veshur me kutikulë e cila mbron farën 

nga ndikimet e jashtme. Disa lloje si psh. 

Fara e specit ,posedojnë edhe pore të 

mjaftueshme nëpër te cilat depërton uji 

gjatë,procesit te mugullimit të farës. 

Embrioni, përbëhet nga rrënjëza,gjethi 

dhe kërcelli embrional. Materialet 

ushqyese te farës,janë te vendosura në 

kotiledone ose endosperm. 

13

Përbërja kimike e farës është e 

ndryshme ,varësisht nga lloji masat 

agroteknike të aplikuara gjatë 

vegjetacionit,kushtet gjatë ruajtjes se 

farës etj. Mbështjellësi i farës është i 

përbërë kryesisht nga celuloza,ndërsa 

materiet ushqyese rezervë, janë tërësisht 

nga celuloza,ndërsa materiet ushqyese 

rezervë, janë të përbëra nga 

proteinat ,sheqernat, yndyrat ,vitaminat 

etj. 

Përbërja kimike e farës është e ndryshme, 

varësisht nga lloj masat agroteknike te 

aplikuara gjatë vegjetacionit, kushtet 

gjatë ruajtjes se farës etj. Mbështjellësi i 

farës është i berber kryesisht nga 

celuloza, ndërsa materiet ushqyese 

rezerve, janë te përbëra nga proteinat, 

sheqernat, yndyrat, vitaminat etj. 

Sasia e materieve ushqyese rezervë ne 

fare, varet nga te ushqyerit e bimëve për 

fare gjatë vegjetacionit, por edhe nga 

mënyra se si ruhet fara. 

Sasia e materieve ushqyese rezerve ne 

fare është mjaft e rëndësishme, pasi fara 

me e pasur me materie ushqyese rezerve, 

ka energji dhe aftësi mbirëse me te 

madhe. 

Te disa bime siç janë ato nga fam. 

Liliaceae, Cruciferae, Chenopeiacaeae etj, 

fara nuk piqet përnjëherë me tërë bimën. 

Prandaj gjate vjeljes vjeljes tek këto bime 

fara mund te ketë sasi te ndryshme te 

materieve ushqyese rezerve, sasi te 

ndryshme te lagështisë dhe aftësi te 

ndryshme për mbirje. 

Duke patur parasysh ketë fakt, edhe me 

rastin e vjeljes se farës nga bimët ku 

pjekja është suksesive, duhet kushtuar 

kujdes te posaçëm ne mënyrë qe 

Cilësia e farës është një nder 

faktorët me te rëndësishëm i cili 

ne një mase te madhe përcakton 

kualitetin dhe lartësinë e 

rendimentit te kulturave 

perimore. Sa me kualitative qe 

te jetë fara,aq me e mire dhe ne 

mënyrë te unjisuar fara do te 

mbijë, çka do te paraqet kusht 

qe edhe bimët te zhvillohen me 

mirë , me ç’rast do te sigurohet 

rendiment i larte dhe kualitativ. 

përqindja e fareve te pjekura te plot te 

jete me e madhe. 

Varësisht nga kushtet e kultivimit, 

masave agroteknike, atakimit nga 

sëmundjet dhe dëmtuesit, cilësia e farës 

se prodhuar, është e ndryshme. 

Ne kushte te volitshme agroekologjike, 

14

zgjedhjes se varietetit ne mënyrë te drejt , 

gjithsesi zhvillohet fare me veti me te 

mira prodhuese. 

Kur është ne pyetje kualiteti i farës , 

rëndësi me te madhe ka energjia dhe 

aftësia mbirëse e farës, natyrisht këtu 

duhet llogaritur edhe vetitë tjera , ato 

morfologjike (pamja e jashtme , era, 

ngjyra, përbërja kimike etj). 

Cilësitë e farërave te perimeve 

Fara cilësore është parakushti kryesor për 

prodhimtari te suksesshme. 

Fara e shëndoshë dhe vitale, si dhe e 

pastër për nga aspekti variator, është 

parakusht dhe garant për prodhimtari te 

suksesshme, natyrisht krahas masave 

agroteknike te aplikuara gjate 

vegjetacionit.. 

Gjithashtu edhe pjesët vegjetative te cilat 

shërbejnë për shumim( zhardhoret , 

qepujkat etj), duhet te i posedojnë te 

gjitha vetitë e lartpërmendura. 

Cilësia e farës vie ne shprehje ne 

prodhimtarinë e perimeve për përpunim , 

ku ne mase te madhe kemi kultivim 

direkt, përmes farës. Kualiteti i farës 

përcaktohet indirekt ( Përmes vlerësimit 

te vetive te jashtme – madhësisë , 

formës , ngjyrës, peshës etj) , si dhe 

direkt përmes hulumtimit te vetive te 

brendshme te farës. 

Forma e farës është tregues stabil për 

ndonjë lloj apo varietet ne kuadër te llojit. 

Përveç formës , rëndësi te madhe kanë 

edhe ngjyra e farës, aroma , mbushja e 

farës me materie ushqyese etj. 

Te gjithë këta parametra duhet patur 

parasushe , gjate mbjelljes apo zgjedhjes 

se farës për mbjellje. 

Pastërtia e farës 

Pastërtia e farës ka rëndësi mjaft te 

madhe për prodhimtari. 

Me pastërti te farës nënkuptohet, 

pjesëmarrja e farërave te shëndosha, te 

kulturës baze qe analizohet, e shprehur 

ne përqindje, ndaj peshës se te gjithë 

mostrës qe analizohet. 

Është e dëshiruar ne far të ketë gjithnjë 

pastërti 100%. 

Ne praktike kjo mund te arrihet kryesisht 

tek kulturat me farëra te mëdha, te cilat 

mund te pastrohen lehtë, mirëpo, 

pothuajse çdo here ne fare gjenden edhe 

materie, si psh. Fara te thyera ( te 

dëmtuara ), far atë barojave etj. 

Përqindja e pastërtisë se farës llogaritet 

ne ketë mënyrë. 

Nëse ne mostrën prej 100 gr. Fara 

e pastër merr pjese me 9,5gr. Ndërsa te 

gjitha pjesët tjera (mbeturinat e 

ndryshme) me 0,4gr atëherë përqindja 

e pastërtisë se farës gjendet ne ketë 

menyë 

Energjia mbirëse e farës 

15

Energjia dhe aftësia mbirëse, paraqesin 

treguesit me te rëndësishëm, kur është ne 

pyetje kualiteti i farës se kulturave 

bujqësore. 

Energjia mbirëse është e rëndësishme, 

pasi që nëpërmes saj , mund te tregohet 

me mase mjaft te madhe se për sa kohe 

( përafërsisht ) fara mund te mbijë edhe 

ne kushtet e ambientit te jashtëm. 

Energjia e mbirjes,paraqet 

përqindjen e farërave te mbira te 

cilat mbijnë ne ditët e par atë 

përcaktuara për energjinë 

mbirëse te farës. 

Kjo gjatësi kohore është e ndryshme dhe 

sillet nga tri dit tek farërat e lakrës, 7 dit 

tek farërat e specit deri ne 10 dit tek 

farërat e majdanozit dhe selinos. 

Energjia e mbirjes, mund te shprehet 

edhe nëpërmes dinamikes se mbirjes ne 

mënyrë grafike (nëpërmes sistemit te 

koordinatave) me ç”rast ne boshtin X 

vendosen ditët, ndërkaq ne boshtin Y 

numri i farërave te mbira. 

Aftësia mbirëse e farës 

Aftësia mbirëse e farës, paraqet 

vitalitetin e farës dhe përcaktohet nga 

përqindja e farërave te pasteta , të mbira 

ne kushte optimale. 

Përcaktimi i aftësisë mbirëse te 

farës,behet sipas metodave te caktuara 

për kualitetin e farës se kulturave 

perimore. 

Ne baze te pamjes se jashtme , është 

vështire qe te dallohet fara vitale nga ajo 

jovitale ( jo e gjalle). Fara nga pamja e 

jashtme mund te jetë krejtësisht e mire , 

por qe mos te jete e aftë për mbirje. 

Për përcaktimin e aftësisë mbirëse, 

shfrytëzohen metoda te ndryshme. 

Ne praktiken e gjere me te përhapura 

janë metodat me rëre dhe me letër 

filtruese (perms tasave te Petrit). 

Përcaktimi i aftësisë mbirëse behet me 

atë mënyrë qe merren nga 3-5 mostra 

(përsëritje)me nga 100 fara. 

Ne fund te tasave (enëve) te 

Petrit,vendosen letra thithëse, mbi te 

shpërndahen farat ( merren nga 100 fara 

për te mundur, me lehte qe mbirja te 

shprehet ne përqindje ) , ne mënyrë 

uniforme ne tasat e Petrit dhe iu jepet një 

sasi e ujit, varësisht nga lloji fara mund 

te mbulohet me letër thithëse ose jo . 

Tasat e tille te Petrit ,vendosen ne 

termostat ne temperature te caktuar për 

çdo lloj te kulturave perimore ( për 

specin dhe domaten është 25C etj.) gjate 

analizimit te aftësie mbirëse lagështia ne 

letër filtruese duhet te jete optimale. 

Përcaktimi i aftësisë mbirëse,dallohet 

nga lloji dhe zgjat 7 dite bizelja deri ne 

21 dite tek karota. 

Si fare e afte për mbirje llogaritet ajo fare 

e cila ne afat te caktuar zhvilon sythin 

embrional, normal dhe te shëndoshë. 

Metode tjetër është përcaktimi i aftësisë 

mbirëse te farës përmes reagensëve te 

ndryshëm. 

16

Qarkullimi fushorë në Perimtari 

Kultivimi në të njëjtën sipërfaqe për disa 

vite me radhë i bimëve ka për pasojë: 

- shfrytëzimin e njëanshëm të 

materieve ushqyese 

- infektimi më i lehtë i bimëve nga 

sëmundjet, dëmtuesit dhe barojat 

- agroteknika e njëjtë e cila aplikohet 

për disa vite me radhë, mund të sjellë 

deri te dobësimi i strukturës dhe vetive 

tjera të tokës 

Zgjedhja e para kulturave të përshtatshme në qarkullimin bimorë në Perimtari 

Lloji Parabima 

Kërkesat e bimëve perimore ndaj masave 

agroteknike janë të ndryshme dhe ato 

E mirë E mundshme Jo e mirë 

Domatja qepa lakra koke domatja 

Speci sallata karota speci 

lulelakra spinaqi 

patatja 

trangulli 

Sallata domatja karota majdanozi 

qepa selino 

Lakra koke domatja speci trangulli 

sallata kungujt 

spinaqi llojet e lakrave tjera 

varen nga vetitë e ndryshme fiziologjike 

dhe morfologjike të disa llojeve, madje 

edhe të kultivarëve brenda llojit. 

Me qarkullimin bimore nënkuptojme 

mbjelljen e një kulture perimtare në një 

17

tokë në të cilën paraprakisht ka qenë e 

mbjellur një kulturë tjetër perimtare. 

Pra me konkretisht mos kultivimi I nje 

lloji te perimeve në të njejten toke për dy 

vjet me radhë. 

Kërkesat e bimëve perimore ndaj masave 

agroteknike, ndryshojnë dhe ato varen 

nga vetitë e ndryshme fiziologjike dhe 

morfologjike të disa llojeve, madje edhe 

në kuadër të disa varieteteve të të njëjtit 

lloj. Këtu dallime më së shumti janë të 

shprehura në ndërtimin e rrënjës, 

kërkesave për materie ushqyese, vjeljes 

etj. 

Kushtet e kultivimit të perimeve 

1. Ekologjike 

a. Tokësore 

- pjerrtësia e terrenit 

- ekspozicioni i terrenit 

18

- niveli i ujit nëntokësor 

- infektimi me baroja 

- tipi i tokës 

- reaksioni i tokës 

b. Klimatike 

- temperatura (tri grupe të perimeve) 

- drita (intensiteti i ndriçimit dhe 

gjatësia e ditës) 

- lagështia 

- cilësia e ajrit 

- erërat 

2. Ekonomike 

- fuqia punëtore 

- materiali reprodukues 

- pajisjet (makineria) 

- plasmani (tregu) 

Faktorët klimatik (temperatura, 

drita; era; etj) janë shumë të 

rëndësishëm në rritjen dhe zhvillimi të 

perimeve. Secili nga këto elementë, ka 

rëndësinë dhe vëndin e vet në jetën e 

këtyre bimëve. Vlerat e këtyre dallojnë 

në varësi të lartësisë mbi nivelin e detit, 

relievit, përbërjes kimike dhe fizike të 

tokës, të gjërësisë gjeografike, e shumë të 

tjera. 

Kërkesat e bimëve perimore ndaj 

temperaturës 

Kryerja e të gjitha proceseve në bimë 

është e lidhur me temperaturën 

Është me rëndësi të dihet se për bimën 

janë njësoj të dëmshme si temperaturat 

shumë të ulta poashtu edhe ato shumë të 

larta. 

Si regjim optimal i temperaturës, 

llogaritet ajo temperaturë në të cilën si në 

aspektin sasior ashtu dhe në atë cilësor, 

zhvillohen më së miri ato pjesë të 

perimeve për të cilën ato kultivohen. 

Në bazë të kërkesave ndaj temperaturës 

bimët perimore ndahen në tri grupe 

kryesore: 

I Me kërkesa të mëdha ndaj 

nxehtësisë (speci, domatja, 

shalqini, bishtaja e njomë etj) 

II Me kërkesa mesatare ndaj 

nxehtësisë (karota, pangjari 

19

i kuq, majdanozi etj) 

III Me kërkesa të vogla ndaj 

nxehtësisë (qepa, spinaqi, 

sallata etj). 

Kërkesat e bimëve ndaj nxehtësisë 

dallojnë varësisht nga faza e rritjes dhe 

zhvillimit të tyre. 

Kërkesat më të mëdha për nxehtësi janë 

ne fazën e mbirjes, lulëzimit dhe 

frytifikimit. 

Mbrojtja nga temperaturat e 

skajshme (qofshin të ulta apo të larta), 

duhet planifikuar mirë në prodhimtarinë 

intensive bimore. 

Gjatë kultivimit në fushë të hapur, duhet 

pasur kujdes në afatet e mbjelljes 

Temperatura është një nga faktorët më të 

rëndësishëm për jetën e bimëve. Të 

gjithë proceset e ndryshme fiziologjike 

realizohen vetëm në prani të një intervali 

të caktuar temperaturash si ato të ajrit, të 

tokës dhe të vetë bimës. Sipas vlerave të 

temperaturave, varet ndjeshëm aftësia 

thithëse e sistemit rrënjor, intensiteti i 

fotosintezës, intensiteti i frymëmarrjes, 

intensiteti i transpirimit dhe i shumë 

proceseve të tjera fiziologjike. 

Kërkesat ndaj temperaturave janë 

sidomos në fazën e mbirjes së farërave. 

Farërat e grupit të perimeve të cilët janë 

të qëndrueshme ndaj të ftohtit, fillojnë të 

mbijnë në temperaturat minimale 2-3 

gradë, ndërsa ato të perimeve me kërkesa 

më të medha për nxehtësi fillojnë të 

mbijnë në temperaturë minimale 12-15 

gradë. 

Ndaj temperaturave të ulëta janë shumë 

të ndjeshme bimët e me kërkesa të 

mëdha ndaj nxehtësisë, veçanërisht 

shumë më të ndjeshme janë sistemet 

rrënjore të bimëve. Kur këto bimë 

kultivohet në toka të ftohta, me lagështirë 

të tepruar, toka të rënda, me 

kundërdrejtim jo të favorshëm ndaj 

rrezeve të diellit, në përgjithësi rritja dhe 

zhvillimi i bimëve realizohet me strese të 

vazhdueshme duke dhënë ndikimin të 

ndjeshëm jo vetëm në lulëzimin dhe 

lidhjen e frutave, por edhe në vonësën e 

pjekjes dhe në uljen e sasisë dhe të 

cilësisë së prodhimit. 

Maksimumi i sintezës së lëndës organike 

nëpërmjet fotosintezës, arrihet në 

temperaturat 25 – 30 0 C. Kjo realizohet 

më mirë nëqoftëse niveli i ndriçimi 

diellor është në vlerat e duhura. 

Nëqoftëse ky nivel temperaturë, nuk 

shoqërohen me ndriçim të mjaftueshëm 

diellor siç mund të ndodhi të serrat në 

periudhën e stinave të dimërit dhe të 

pranverës së hershme, atëhere vihet re që 

procesi i lulëzimit nuk është i mirë dhe 

pllenimi nuk realizohet normalisht. 

Nëse temperatura e ajrit vazhdon e rritet 

në mbi 30 0 C, nga studimet e bëra është 

20

vërejtur se ritmi i sintezës së lëndës 

organike ulët gradualisht dhe në 

temperaturën 40 0 C, bëhet ndërprerja e 

plotë e saj. Eshtë vënë re gjithashtu se, 

nëse rritja e temperaturave të ajrit 

vazhdon të rritet mbi 35 0 C, bimët nuk e 

sintetizojnë me si duhet lëndë organike. 

Në këtë periudhë vërehet fenomeni i 

rrëzimit në masë të luleve dhe i frutave të 

porsalidhura. Mbi 40 0 C, procesi i 

frymëmarrjes (d.m.th. procesi i 

shpërvetimit të lëndës organike) fillon e 

bëhet më intensive dhe bimët kalojnë në 

depresione e shqetësimë të rënda 

fiziologjike. 

Nëqoftëse temperaturat vazhdojnë të jenë 

të larta jo vetëm ditën por dhe natën, 

atëhere si rezultat i ndërprerjes së 

sintezës së lëndës organike dhe i 

shpërvetimit intensiv të saj, bimët 

rrëzojnë lulet dhe frutat dhe rrezikojnë të 

humbin jetën. 

Për bimët perimore janë njësoj 

të dëmshme si temperaturat e 

ulëta po ashtu edhe ato të larta 

KËRKESAT PËR DRITËN 

Eshtë mjaft shumë e lidhur me 

temperaturën, andaj është e rëndomt që 

perimet të cilat kanë kërkesa të 

mëdha ndaj nxehtësisë, kanë edhe 

kërkesa më të mëdha për dritë. 

Në shfrytëzimin racional të dritës kanë 

ndikim edhe masat agrotenike, si 

dendësia e mbjelljes, drejtimi i vendosjes 

së rendeve, etj. 

Drita ka rol shumë të rëndësishëm në 

rritjen dhe zhvillimin e bimëve perimore. 

Me anë të saj realizohet procesi më i 

rëndësishëm fiziologjik që është 

fotosinteza. Kërkesat perimeve për dritë 

janë të ndryshme për faza të ndryshme të 

rritjes dhe të zhvillimit të tyre. 

Kërkesat për nxehtësi janë të mëdha 

sidomos në fazën e fidanit. 

Mungesa e dritës në këtë moment, 

ndikon negativisht në formimin e 

organëve vegjetative dhe ato mund të 

dëmtohen. 

KËRKESAT NDAJ TOKËS 

Kërkesat e bimëve perimore pjellorinë e 

tokës janë mjaft të mëdha. Tokat në të 

cilën do të kultivohet perimet, duhet të 

jenë të thella, me rexhim të mirë ujoro – 

ajror, të pasura me humus. 

Tokat e ftohta, të lagëta, e të rënda, të 

cekëta, janë të pa përshtatshme për rritjen 

e sistemit të rrënjor të këtyre bimëve. Në 

toka të tilla sistemi rrënjor zhvillohet 

shumë i dobët, duke krijuar 

disproporcione të theksuara në mes 

thithjes së ujit dhe të elementëve 

ushqimor dhe nevojave të bimëve në 

tëresi. 

Kërkesat ndaj materieve ushqyese 

21

Pjelloria natyrale e tokës, është sigurisht 

e rëndësishme për të siguruar një 

prodhim optimal si sasior ashtu edhe 

cilësor, por rrallë herë ndodh që ajo është 

optimale në të gjitha parametrat e saj. 

Të ushqyerit e bimëve është masë e 

rregullt gjatë prodhi-mtarisë së perimeve 

(si dhe te kulturat tjera bujqësore), 

përmes së cilës rregullohet tempoja e 

rritjes dhe zhvillimit, pjekja më e 

hershme, si dhe rendimenti dhe cilësia e 

perimeve. 

Plehërimi i bimëve i kryen dy funksione 

kryesore; bimëve të kultivuara u siguron 

sasinë e nevojshme të materieve ushqyese 

dhe e ruan, apo sipas nevojës e rritë 

plleshmërinë (potenciale) të tokës. 

Efekti i përdorimit të plehrave (në 

mënyrë të drejtë) është i shumëfisht. 

Përveç ndikimit të drejtpërdrejtë në 

ushqimin e bimëve (e me këtë edhe me 

rendimente) dhe rritjes së plleshmë-risë së 

tokës, plehërimi (në mënyrë të drejt) 

ndikon edhe në zvogëlimin e efekteve të 

dëmshme të kushteve të ambientit të 

jashtëm. P.sh. oplikimi i plehrave e 

zvogëlon ndikimin negativ të 

temperaturave të ulëta në bimë, për arsye 

se stimulon rritjen më të mirë të sistemit 

rrënjor, akumulim më të madh të lëndës 

së thatë, sheqernave dhe materieve 

organike, me çka zvogë-lohet efekti i 

temperaturave të ulëta, (faktor ky shumë 

i rëndësishëm gjatë kultivimit të primeve 

në serra). 

Të gjitha llojet e plehrave, të cilat 

përdoren në plehërimin e kulturave 

bujqësore në bazë të mënyrës së 

përfitimit, vetive fizike kimike mund të 

jenë; organike, minerale (artificiale), e 

më rrallë edhe organo-minerale. 

Plehrat organike, kanë rol të 

pazëvendësueshëm në prodhimtarinë e 

gjithëmbarshme bujqësore. Përveç që 

bimëve u vëjnë në disponim gati të gjitha 

elementet ushyese, plehrat organike 

përmirësojnë shumë veti të tokës. 

Humusi i futur në tokë përmes plehrave 

organike, apo i përfituar me zbërthimin e 

saj, përveç shumë vetive të tjera të 

dobishme, i lidh (mban) shumë materie 

ushqyese dhe kështu e pengon 

shpërlarjen e tyre. CO2 i cili lirohet gjatë 

zbërthimit të plehrave organike ndihmon 

në zbërthimin e disa materjeve në tokë 

dhe i bën ato më të shfrytëzuara për 

bimët, ndërkaq, kur lirohet nga toka i 

ndihmon bimët në procesin e fotosintezës 

(shih cilësia e ajrit në serra). Humusi ka 

ndikim shumë pozitiv në përmirësimin e 

vetive fizike kimike dhe biologjike të 

tokës. Andaj roli i humusit është shumë i 

madh në mbajtjen dhe rritjen e plleshmërisë 

potenicale dhe efektive të tokës, 

si bazë e prodhimtarisë intensive të 

perimeve. Për këtë asrye, me humus (në 

kuptim të gjerë të fjalës), nënkuptohen të 

gjitha llojet e plehrave organike 

Megjithatë arritja e rendimenteve të larta, 

është e mundur vetëm përmes kultivimit të 

kultivarëve me potencial të lartë gjenetik, 

22

ndërkaq shfrytëzimi maksimal i këtij 

potenciali është i mundur (natyrisht krahas 

kushteve të tjera agroekologjike), vetëm 

përmes vënies në disponim të bimëve, 

sasira të mjaftueshme të materjeve 

ushqyese. Kjo mund të arrihet përmes 

plehrave minerale, të cilët paraqesin plehra 

të koncentruara, andaj është mendim i 

përgji-thshëm (te shumë autorë) që 

prodhimtaria bashkëkohore bujqë-sore 

nuk do të mund të ekzistonte as të 

zhvillohej më tej pa plehra minerale. 

Tab.Nxjerrja nga toka me rendiment 1 t /ha të elementeve ushqyese tek perimet e 

ndryshme gjatë kultivimit në serra 

Egzistojnë dy modele të plehërimit të 

bimëve, klasik dhe modern. 

Metodat klasike të plehërimit të bimëve, 

mbështeten në hedhjen në tokë përpara 

mbjelljes dhe gjatë vegjetacionit të 

Lloji N (kg) P2O5 (kg) K2O (kg) 

Domatja e hershme 2,1 – 4,6 0,6 – 1,2 2,2 – 4,6 

Domatja gjysmë e hershme 2,6 – 5,0 0,5 – 1,5 3,1 – 10,0 

Patëlgjani i zi 2,9 – 3,9 0,7 – 1,0 4,0 – 5,0 

Speci 3,0 – 6,0 0,7 – 1,5 8,0 – 10,0 

Trangulli 3,2 – 4,2 1,2 – 3,5 4,0 – 7,2 

Lakra kokë 3,0 – 5,0 1,1 – 5,0 3,8 – 6,0 

Lulelakra 8,4 – 10,0 2,9 – 10,0 8,3 – 12,0 

Qepa 3,4 – 7,0 1,6 – 5,0 3,8 – 5,0 

Karrota 2, 0 – 3,5 1,0 – 3,0 3,0 – 9,0 

Sallata 2,2 0,8 5,0 – 6,0 

Spinaqi 2,5 – 3,6 1,8 – 2,5 5,2 – 6,0 

plehrave të ngurta të cilat futen në tokë 

nëpërmjet punimeve në thellësi të 

ndryshme të tokës. 

23

Plehërimi modern (fertigimi) nënkupton 

përdorimin e plehrave nëpërmjet ujit të 

ujitjes. Kjo shpërndarje mund të 

realizohet në të gjithë sistemet e kultivimit 

të bimëve; ujitjes në sipërfaqe, 

ujitjes në formë shiu, etj, por mënyra më 

e mirë është nëpërmjet sistemeve të 

ujitjes me pika. 

KËRKESAT PËR UJË 

Sigurimi i lagështisë optimale në tokë 

dhe lagështisë optimale, të ajrit, është 

njëri ndër parakushtet më të rëndësishme, 

gjatë prodhimtrarisë së perimeve 

Në rend të parë duhet patur parasysh se 

kërkesat e perimeve për ujë janë të 

mëdha. Këto kërkesa mund të 

shpjegohen me përmbajtjen e lartë të ujit 

në frute, vegjetacionin relativisht të 

shkurtër dhe sistem rrënjor relativisht e 

zhvilluar dobët, te disa kultura perimore. 

Uji tek perimet (dhe te bimët tjera ka rol 

të shumëfishtë dhe mjaft kompleks. 

Gjithashtu uji i rregullon proceset 

kimike, fizike dhe biologjike në tokë. 

Afatet dhe numri i ujitjeve, varen nga një 

kompleks faktorësh si nga lloji, faza e 

rritjes zhvillimit të bimëve dhe nga 

kushtet e motit (periudha e vitit). 

Për të siguruar rendimente dhe cilësi të 

lartë të prodhimeve për njësi të 

sipërfaqes, duhet që në radhë të parë të 

njihen mirë kërkesat e kësaj bimë për 

këtë element jetësor. Nevojat për 

lagështirë janë të ndryshme në faza të 

ndryshme të rritjes dhe të zhvillimit të 

tyre. Vetëm në një sasi të caktuar 

lagështire toksore, bëhet e mundur tretja 

e elementëve ushqimor që ndodhen në 

tokë, duke formuar të ashtuquajturen 

solucionin toksor. Nëpërmjet qimeve 

thithëse solucioni tokësor kalon në 

sistemin rrënjor dhe më pas në pjesën 

mbitoksore në kërcej e gjethe. 

Uji në trupin e bimëve ka shumë 

funksione, por ndër to më kryesore janë 

dy: 

Transportimi i lëndëve ushqimore të 

nevojshme. 

Bimët me anë të transpirimit (avullimit) 

nga sipërfaqja e gjetheve, ato 

vetëfreskohen. Si rezultat i avullimit të 

ujit nga sipërfaqet e gjetheve, ulët 

temperatura e tyre. Nëpërmjet këtij 

procesi bimët vetëmbrohen nga 

temperaturat e larta dhe kryejnë pa 

shumë probleme, proceset e tyre 

fiziologjike. 

Rritja e kërkesave 

për ujë fillon 

menjëherë pas 

mbjelljes së fidanit 

në vëndin e 

përhershëm. Fazat 

me kritike për ujë 

janë: 

24

• Fillimi i lulëzimit dhe i 

frutifikimit 

• Faza e rritjes së frutave. 

Mënyrat e ujitjes së perimeve mund të 

jenë. 

Ujitja me brazda 

Pyetje 

Cilat janë kërkesat e perimeve per 

nxehtësi 

Kërkesat për lagështi 

Kërkesat ndaj tokës dhe materieve 

ushqyese 

Ujitja në formë shiu 

Ujitja pikë-pikë 

Speci 

25

Speci është bima kryesore perimore në 

Kosovë si për nga sipërfaqet ashtu edhe 

për nga rëndësia ekonomike. Forma 

dominuese e kultivimit të specit është 

kultivimi në fushë të hapur. Edhe pse 

prodhimi kryesor i specit është i 

lokalizuar në regjionin për rreth drinit të 

bardhë (Anadrini, Lugu i beranit, Deqani, 

Peja, Klina, Prishtina, Anamorava) 

megjithatë speci në sipërfaqe të vogla 

kultivohet pothuajse në çdo regjion në 

Kosovë (natyrisht ku kushtet klimatike e 

lejonë këtë). 

Për nga sipërfaqet që zë speci është bima 

kryesore perimore në Kosovë. 

Sipërfaqet e përgjithshme me perime në 

vitin 2006 kanë qenë 14,500. Nga kjo 

sipërfaqe 4,449 ha apo rreth 30,68 % e 

sipërfaqeve të përgjithshme me perime 

kanë qenë të mbjella me spec. 

Jo vetëm për nga aspekti i 

sipërfaqeve por edhe për nga niveli 

i përdorimit në ushqim nga ana e 

popullatës dhe rëndësia ekonomike 

speci është bima kryesore 

perimore. 

Përshkrimi botanik. 

Speci është bimë barishtore njëvjeçare e 

familjes solonaceae. 

Sistemi rrënjor i specit është i vendosur 

mjaft cekët në tokë dhe ka aftësi thithëse 

relativisht të dobët. Kërkesat e mëdha të 

kësaj bime ndaj lagështisë, regjimit ajror 

materieve ushqyese etj, mund të 

shpjegohen (përveç tjerash) me 

zhvillimin e dobët të sistemit rrënjor dhe 

me aftësinë thithëse relativisht të dobët. 

Edhe aftësia regjeneruese e sistemit 

rrënjor nuk është e madhe. 

Kërcelli i specit është mjaft i degëzuar, 

barishtor, në bazë i drunjëzuar dhe me 

26

kënde. Degëzimet e kërcellit janë të 

shumta dhe dalin në kënde të ndryshme 

ndaj kërcellit kryesor. Nga ky degëzim 

caktohet edhe forma e përgjithshme e 

bimës. 

Speci karakterizohet nga ritme të shpejta 

rritjeje dhe zhvillimi. Periudha e hershme 

e rritjes është e shkurtër dhe përfundon 

kur maja e rritjes ndërpret rritjen. 

Pengimi i zhvillimit të majës së rritjes 

stimulon zhvillimin e sythave anësorë të 

kërcellit kryesor, të cilët gjenden poshtë 

nyjës së degëzimit të parë dhe i japin 

bimës një pamje kaçubore. Sythat 

ndryshojnë për nga shpejtësia e lulëzimit 

të tyre, në varësi nga pozicioni i tyre në 

kërcellin kryesor. Sa më pranë majës së 

rritjes të ndodhen, aq më shpejt ndodh 

lulëzimi. 

Degët anësorë të formuara nga sythat me 

moshë më të re, formojnë lulet e para 

vetëm pas 4-5 gjethesh. Diferencimi i 

luleve tek speci nuk është i ndikuar nga 

gjatësia e ditës. Shumica e kultivareve 

lulezojnë në ditë me gjatësi 10 ose me 

shumë orë. Faktori më i rëndësishëm për 

diferencimin e luleve është temperatura e 

ajrit dhe në mënyrë të veçantë 

temperatura e natës. 

Kërkesat ndaj kushteve 

klimatike 

Kushtet klimatike kanë rëndësi të madhe 

dhe në perimtari paraqesin kërkesën 

parësore për kultivimin e perimeve. 

Temperatura, drita dhe uji janë faktorë 

kryesorë,dhe nëse këta faktorë janë në 

favor dhe në sasi çfarë i kërkojnë perimet 

në përgjithësi dhe speci në veçanti 

rendimenti nuk do të mungojë, nëse kësaj 

i kanë parapri edhe të gjitha masat tjera 

agroteknike siç janë: Lëvrimi më kohë 

dhe cilësorë përdorimi i plehrave në sasi 

të nevojshme, ujitja cilësore të formës 

pikë-pikë për objektet e mbrojtura dhe në 

formë shiu për specin e kultivuar në 

sipërfaqe të hapura. 

Kërkesat ndaj nxehtësisë 

Speci është bimë e klimës së nxehtë. 

Prodhimtaria më e mirë mund të arrihet 

vetëm gjatë verës së nxehtë, krahas 

lagështisë së mjaftueshme. Kërkesat e 

specit për nxehtësi dallojnë varësisht nga 

faza e rritjes dhe zhvillimit në të cilën 

ndodhet bima. Në bazë të hulumtimeve 

të shumta është vërtetuar se temperaturat 

optimale për rritjen dhe zhvillimin e 

bimës së specit sillen në kufijtë 25 ± 5 – 

27

7 0 C. Fara fillon të mbijë në 13 0 C, 

ndërkaq temperatura optimale për mbirje 

është 25 0 C. Temperaturat e ulëta nën 

15 o C, sidomos nëse ato shoqërohen me 

mungesë të dritës, mund të sjellin deri 

tek rënia e luleve. Deri në fazën e 

frytifikimit gjatë ditëve me diell, 

temperatura duhet të jetë 22-25 o C, 

ndërkaq gjatë natës 16-18 o C. Gjatë fazës 

së frutifikimit (formimit dhe rritjes së 

fryteve), preferohet që temperatura të jetë 

25-28 o C gjatë ditës dhe 18-22 gjatë 

natës. Gjatë kohës me vranësira, 

preferohet që këto temperatura të jenë 

për 5-7 o C më të ulëta. Speci ka kërkesa 

të mëdha edhe ndaj temperaturës së 

tokës. Ndërrimi i fidaneve duhet të filloj 

kur temperatura e tokës të arrijë 22-23 o C, 

për arsye se në tokë të ftohtë bimët e 

specit ngelin në rritje. 

Kërkesat ndaj dritës 

Speci është bimë tipike me kërkesa të 

mëdha për dritë (heliofite), duke filluar 

nga fazat e hershme të rritjes së bimëve. 

Në kushte të mungesës së dritës bimët e 

specit zgjaten, etiolizohen dhe lulet dhe 

frutat e porsaformuara bien. 

Për këtë arsye duhet pasur kujdes që 

gjatë prodhimit bimët të kenë në 

diskonim dritë të mjaftueshme. Kjo është 

me rëndësi sidomos tek prodhimi në 

mjedise të mbrojtura. Në fushë të hapur, 

duhet të kemi kujdes që bimët të mbillen 

(ndërrohen) në distanca optimale. 

Kërkesat ndaj lagështisë 

Kërkesat e specit për lagështi janë mjaft 

të theksuara në të gjitha fazat e rritjes 

dhe zhvillimit të bimëve, ndërkaq në 

anën tjetër sistemi rrënjor i specit është 

relativisht dobët i zhvilluar në raport me 

pjesën mbitokësore, e cila ka 

transpiracion mjaft intensiv. Andaj ujitja 

e rregullt e bimëve është njëri ndër 

parakushtet më të rëndësishme për 

arritjen e rendimenteve të larta. Deri në 

kohën e frutifikimit, lagështia në tokë 

është e preferuar që të jetë afër 70% të 

kapacitetit fushor ujor, ndërkaq në kohën 

e frutifikimit 80%. Pra rritje me të 

hovshme të masës mbitokësore (kërcelli, 

gjethet dhe frutat) te speci kemi kur 

lagështia e tokës mbahet në nivelin e 70- 

80 % të kapacitetit ujor tokësor dhe 

lagështia e ajrit sillet prej 60-80%. 

Ujitja me pika përfaqëson mënyrën më 

të përshtatshme të ujitjes së bimëve. 

Nëpërmjet ujitjes me pika prodhuesi ka 

mundësi të kontrollojë me saktësi dozat e 

28

ujit dhe të plehrave që u duhen dhënë 

bimëve. Për pasojë, rritet mundësia për të 

realizuar prodhime të larta dhe me cilësi 

më të mirë. Andaj në prodhimin intensiv 

të specit është e preferuar që çdo herë të 

përdoret ujitja pikë-pikë. 


Speci sikurse edhe shumica e bimëve 

tjera perimore, është kulturë intensive e 

cila jep një masë të madhe vegjetative 

dhe të frytit. Duke pasur parasysh këtë të 

dhënë është e nevojshme që speci gjatë 

gjithë vegjetacionit të në disponim sasira 

të mjaftueshme të materieve ushqyese 

dhe në gjendje lehtë të shfrytëzueshme 

nga ana e bimëve. 

Duke marrë parasysh kërkesat mjaft të 

mëdha të specit për lëndë ushqyese, 

vegjetacionit relativisht të gjatë si dhe 

kultivimin në kushte të ujitjes, është e 

nevojshme që speci të plehërohet në 

sasira të mjaftueshme me plehra organik 

dhe mineral. 

Nga plehrat organik rëndom përdoret 

plehu i stallës dhe atë në sasi 30 – 50 

t/ha. 

Sasirat orientuese të lëndëve ushqyese, 

në formë të materieve aktive, për 

rendimentin e planifikuar prej 35 – 40 

t/ha, do të ishin: 130 – 150 kg N/ha, 80 – 

100 kg P2O5/ha dhe 150 – 250 kg 

K2O/ha. Afatet e dhënies së plehrave 

mineral, duhet të adaptohen mënyrës së 

prodhimit, kultivarit dhe qëllimit të 

prodhimit. 

Kërkesat ndaj tipit të tokës 

Për prodhimin e specit më të 

përshtatshme janë tokat e rrafshëta, të 

thella, të lëshueshme, të nxehta dhe të 

pasura me materie ushqyese. Tokat 

aluviale paraqesin tokat më të 

përshtatshme për prodhimin e specit. 

Bima e specit është mjaft e ndjeshme 

edhe ndaj reaksionit të tokës, andaj për 

kultivimin e specit duhet zgjedhur toka 

me reaksion neutral deri në të dobët 

acidik. Nuk i përballon reaksionit alkalik. 

Në prodhimin e specit për shkak të 

ndjeshmërisë dhe kërkesave specifike që 

i ka kjo kulturë, duhet gjithsesi të 

kultivohet në qarkullim me kulturat tjera 

e kursesi në monokulturë. Parakulturat 

më të mira për specin janë leguminozet 

një dhe shumëvjeçare, drithërat etj. 

29

Kultivimi i specit në fushë të hapur 

Në fushë të hapur speci kultivohet 

përmes fidanit. Në disa raste (sidomos ku 

mbjellja i dedikohet industrisë 

përpunuese), kultivimi i specit mund të 

bëhet edhe me mbjelljen direkt të farës 

në fushë. 

Kultivimi përmes fidanit 

Tek kultivimi përmes fidanit, njëra ndër 

fazat më të rëndësishme është përgatitja 

cilësore e fidanit. 

Përgatitja e fidanit 

Prodhimi cilësor i fidanit nënkupton 

përgatitjen e fidanit në module, duke 

përdorë substrat të përshtatshëm për lloje 

të caktuara të perimeve. Edhe masat tjera 

të përkujdesit (temperatura, ndriçimi, 

lagështia dhe të ushqyerit) duhet të jenë 

në përputhje me kërkesat e fidanëve. 

Është shumë me rëndësi që fidanet të 

ndërrohen së bashku me dhe (jo me 

rrënjë të zhveshura). 

Fara e cila përdoret për mbjellje duhet të 

ketë cilësi të mira (energji dhe aftësi 

mbirëse të lartë) dhe të jetë e 

dezinfektuar 

Zgjedhja e farës hibride të F1 gjeneratës, 

krijon një siguri më të madhe për 

prodhuesit. Afati i mbjelljes së farës 

ndryshon varësisht na kushtet 

agroekologjike të regjionit përkatës dhe 

qëllimi i prodhimit të përcaktohet për çdo 

rajon 

Fidani shëndoshë vital, i cili 

arrin për ndërrim në kohën e 

planifikuar, është njëri nga 

parakushtet më të rëndësishme 

për arritjen e rendimenteve të 

larta tek speci. 

Mënyra tradicionale e prodhimit të 

fidanit aplikohet ende sidomos për 

prodhim të fidanit për ndërrim në fushë. 

Kjo mënyrë e prodhimit të fidanit 

bazohet në prodhimin e fidanit në lehë të 

nxehta. 

Përgatitja e këtyre leheve bëhet në forma 

të ndryshme (nën ose mbi tokësore). Në 

fund vendoset një shtresë e plehut të 

freskët organik (25 – 50 cm) e cila 

shërben si burim I ngrohjes. Mbi të 

30

vendoset një shtresë dheu (që në disa 

raste përzihet me një pjesë plehu të 

dekompozuar) në trashësi 10 – 15 cm. Në 

një sipërfaqe të përgatitur në këtë mënyrë 

vendoset fara. 

Fara mbulohet me dhe të përzier me pleh 

të dekompozuar (2 : 1në favor të plehut). 

Mbjellja e farës për kultivim në fushë të 

hapur bëhet nga mesi i muajit mars. 

Në kushte normale fara e specit mbinë 

për 10 – 14 ditë ndërsa për ndërrim arrin 

për 50 – 60 ditë. 

Deri në mbirje 

Prodhimi i fidanit në module (të 

stiroporit apo plastikës), duke përdorur 

substrate të posaçme për fidan, ka shumë 

përparësi në krahasim me metodën 

tradicionale të përshkruar më lartë. 

Masat e përkujdesit gjatë përgatitjes së 

fidanit bazohen në mbrojtjen nga 

temperaturat e ulëta (në disa raste 

përdoren edhe mbulesa të dyfishta, 

ajrosjen, ujitjen dhe mbrojtjen e fidanëve. 

Temperatura optimale gjatë prodhimtarisë 

së fidanit të specit 

T e m p e r a t u r a ( o C) 

3 – 7 ditë pas mbirjes Pas kësaj periudhe, deri tek ndërrimi 

Ditën Natën Ditë me 

diell 

Ditë me 

vranësira 

Natën 

25 – 28 18 – 20 15 17 22 – 26 18 – 20 18 – 20 

Menjëherë pas mbirjes preferohet që të 

bëhet një ulje e temperaturës, e cila ka 

për qëllim pengimin e zgjatjes së fidanit 

në fazën e parë të mbirjes. Kjo masë 

ndikon mjaft mirë në kalitjen e fidanit. 

31

Kalitja vazhdon gjatë gjithë kohës së 

prodhimit të fidanit. 

Në fillim mjediset në të cilat prodhohet 

fidani lihen të hapura kohë pas kohe 

(varësisht nga temperaturat e jashtme), 

ndërsa së paku tri – katër ditë para 

ndërrimit në fushë duhet të lihen të 

hapura edhe gjatë natës me qëllim që 

fidanët të përshtaten plotësisht kushteve 

të mjedisit të jashtëm. 



përdorë substrat të përshtatshëm për lloje 

të caktuara të perimeve. Edhe masat tjera 

të përkujdesit (temperatura, ndriçimi, 

lagështia dhe të ushqyerit) duhet të jenë 

në përputhje me kërkesat e fidanëve. 

Është shumë me rëndësi që fidanet të 

ndërrohen së bashku me dhe (jo me 

rrënjë të zhveshura siç është praktikë 

tani). 

Ndërrimi i fidaneve në fushë 

Përgatitja e mirë e tokës është parakusht 

i rëndësishëm në prodhimin e 

suksesshëm të specit. 

Toka duhet të përgatitet në atë mënyrë që 

të krijohet në të një regjim optimal ujorëajror. 

Toka duhet lëvruar menjëherë pas 

largimit të parakulturës. Nëse kjo kohë 

nuk përputhet me kohën e lëvrimit të 

thellë vjeshtor, atëherë duhet bërë edhe 

32

një lëvrim i thellë vjeshtor. Në pranverë 

nëse konsiderohet që toka është më e 

ngjeshur, atëherë do të ishte e preferuar 

që të bëhet jë lëvrim i cekët, e më pas 

punimi plotësues i tokës (trinimi, piatimi 

etj). Pasi qe speci ndërrohet ne vend te 

përhershëm nga fillimi i majit barojat e 

këqija janë prezentë pothuajse kudo 

kështu qe preferohet aplikimi i frezimit si 

masë për shkriftimin e tokës dhe për 

eliminimin e barojave te këqija. 

Duhet kushtuar shumë kujdes qarkullimit 

bimor. 

Kultivimi në të njëjtën sipërfaqe 

për disa vite rrit rrezikun e 

paraqitjes së sëmundjeve, 

dëmtuesve dhe ndikon në 

shfrytëzimin e një anshëm të 

elementeve ushqyese. 

Ndërrimi i fidanëve në fushë, në kushtet 

e Kosovës fillon nga mesi i majit. Për 

ndërrim fidanët duhet të kenë së paku 5– 

6 gjethe, të jenë të shëndoshë dhe të 

kalitur mirë. 

Është e preferuar që fidanet të ndërohen 

së bashku me dheun-substratin në të cilin 

ndodhet fidani. Në rastet kur ndërrimi i 

fidanëve bëhet me rrënjë të zhveshura 

(nga dheu – substrati), zënja e fidanit 

është më e vështirë dhe më e ngadalshme. 

Ndërrimi i fidanëve me rrënjë të 

zhveshura shkakton një vonesë shtesë në 

arritjen e fryteve për vjelje. 

Tek mënyrat bashkëkohore të kultivimit 

në fushë të hapur, numri i bimëve për 

hektar është zakonisht më i vogël se sa 

tek mënyra tradicionale e kultivimit. 

Zakonisht ky numër sillet rreth 4 - 6 

bimë/m 2 . 

Specin duhet gjithsesi ta kultivojmë në 

qarkullim bimor, kështu që në të njëjtën 

sipërfaqe, mund të mbillet vetëm pas tri 

deri katër viteve. Parakulturat më të mira 

për te janë drithërat, bimët leguminoze 

dhe ato foraxhere. 

Përgatitja plotësuese e tokës duhet bërë 

sa më mire, në mënyrë që të sigurohet 

regjimi i mire ujoro ajror. 

Së bashku me punimin themelot që duhet 

bërë në vjeshtë, hudhen edhe . 30t/ha 

pleh organik si dhe 200-400 kg/ha plehra 

NPK (mundësisht kombinimi 8:16:24). 

Në pranverë duhet bërë punimin 

plotësues të tokës dhe së bashku me këtë 

punim jipen edhe 200-400kg/ha pleh 

NPK. 

Ndërrimi i fidanëve në fushe duhet bërë 

kur temperatura e natës sillet në rreth 15 0 

C, që në kushtet tona është nga mesi i 

majit. 

33

Ndërrimi i fidaneve bëhet në distance 50- 

60 x 20-25cm. Eshtë e preferuar që fidani 

të ndërrohet së bashku me dheun 

(substratin). Ndërrimi preferohet që të 

bëhet gjatë kohës me vransira, apo kur 

nuk janë temperaturat e larta. Menjiherë 

pas ndërrimit duhet kryer ujitje. 

Në 

kushtet tona klimatike, kultura e specit 

me sukses mund të kultivohet mirëpo 

vetëm me ujitje të vazhdueshme. Për 

herë të parë, ujitja duhet të bëhet me 

rastin e ndërrimit të bimës, kurse më 

vonë ujitja bëhet sipas nevojës dhe 

kërkesave të bimës. Në fillim bima nuk 

ka shumë kërkesa për ujë, përderisa më 

vonë rriten nevojat për ujitje. 

Ujitja e bimës së mbjellur në tokë të 

shkrifët bëhet më shpesh ndërsa në toka 

të rënda më rrallë. Sasia e ujit për ujitje e 

kësaj bime është 300/400 m3 ujë për 

hektar. 

Speci per konsum të hershëm vilet në 

disa faza të pjekjes teknike: 

p.sh. kur fruti arrin madhësinë e plotë ose 

arritja e tij deri në shkëlqimin e tij 

karakteristik dhe deri sa të bëhët frut I 

fortë, ose pasi të fillojnë të skuqen frutet 

duhet të filloj vjelja e tyre, sepse lastarët 

lehtë thehen. 

Domatja 

Domatja është bimë barishtore një 

vjeçare e familjes Solonaceae. 

34

Si për nga rëndësia ekonomike, vlera 

ushqyese, mënyra e përdorimit në të 

ushqyerit e njeriut dhe sipërfaqet që 

zen,domatja bën pjesë në grupin e 

bimëve perimore më të rëndësishme. 

Ka origjinën nga vendet e nxehta të 

Amerikës së jugut, ku edhe sot mund të 

hasen forma të egra të bimës së domates. 

Pas zbulimit të Amerikës fillon të 

përhapet në Evropë. Në fillim është 

kultivuar si bimë mjekuese e më vonë ka 

filluar të përdoret për ushqim. 

Domatja në Kosovë zë një vend shumë 

me rëndësi si perime e freskët apo e 

konservuar. Konsumi i domates është 

shumë i lartë andaj Kosova ende nuk i 

mbulon nevojat me prodhim vendor të 

kësaj kulture. 

Në dekadën e fundit kultivimi i domates 

tek ne ka filluar të rritet dukshëm 

sidomos prodhimtaria në ambiente të 

mbrojtura (serra) çka përmirëson 

mesataren e rendimentit për sipërfaqe të 

kultivuar. 

Krahasuar me disa vende rendimenti i 

domates për njësi të sipërfaqes dhe sasia 

e prodhuar ende është e vogël. 

Importi i kësaj kulture nga vendet e 

ndryshme ende është i lartë ku me rritjen 

e sipërfaqeve prodhuese, përmirësimin e 

teknologjisë së prodhimit dhe përdorimin 

e hibrideve të ndryshme mundemi ta 

zvogëlojmë importin e domates. 

Përshkrimi botanik 

Domatja është bimë barishtore 

njëvjeçare e familjes Solanaceae. 

Sistemi rrënjorëi domates është shumë i 

degëzuar, zhvillohet mjaftë shpejt dhe 

futet thellë në tokë. Zhvillimi i sistemit 

rrënjorë, varet nga mënyra e kultivimit, 

varieteti, si dhe tipi i tokës. Te kultivimi i 

domates përmes fidanit, gjatë shkuljes së 

fidanit, vie deri te shkëputja e rrënjës 

kryesore, kështu që sistemi rrënjorë merr 

formë më tepër xhufkore, me ç’rast 

masa më e madhe e sistemit rrënjorë 

vendoset në thellësi 30 – 40 cm. 

Në përgjithësi, mund të thuhet se 

domatja ka sistem rrënjorë mjaft mirë të 

zhvilluar. 

Në kushte të përshtatshme, 

nga kërcelli mund të 

formohen edhe rrënjë 

adventive (gjatë kontaktit të 

kërcellit me tokën). 

Kërcelli është barishtor dhe shumë i 

degëzuar. Kur bima zhvillohet lirisht, 

ajo më tepër merr pamjen e shkurrës. 

Degëzimet që dalin nga sqetullat e 

gjetheve quhen sqetullorë. Rëndom më 

shumë zhvillohen sqetullorët që ndodhen 

nën lulëri, ndërsa më pak ata që ndodhën 

mbi lulëri. Kërcelli sikurse edhe të gjitha 

pjesët tjera vegjetative është i mbuluar 

35

me qime ngjyrë të hirit. Qimëzat e 

shkurtra lirojnë një lëng të ngjitshëm 

ngjyrë të verdhë të çelur, që bimëve të 

domates ju jep një erë specifike. Gjatësia 

e kërcellit të domates është e ndryshme 

(0.3 – 2 m). Te disa varietete që 

kultivohen në serra, lartësia e kërcellit 

mund të jetë edhe më e madhe. Në bazë 

të gjatësisë së kërcellit, kultivarët e 

domates ndahen në dy grupe: 

a) Indeterminante dhe 

b) Determinante 

Kultivarët indeterminante dallohen me 

kërcell të hollë, me shumë degëzime dhe 

me rritje të pakufizuar. Ndërnyjet e tyre 

janë të gjata dhe lulëritë i kanë të 

vendosura rrallë. Varietetet e këtilla 

rëndom kultivohen me mbështetës (që 

mund të të jetë i ndryshëm; prej druri, 

metali, materieve plastike etj.). 

Varietetet e këtij tipi duhet vazhdimisht 

të ,,pastrohen”, nga sqetullorët. 

Kultivarët determinante (të ulta), kanë 

kërcell të ulët (40 – 50 cm lartësi), 

zhvillim më të pakët, vegjetacion më të 

shkurtër, si dhe lulëri dhe gjethe të 

vendosura më dendur. Këto varietete 

kultivohen pa mbështetës dhe te këto nuk 

aplikohet largimi i sqetullorve. 

2.3 Gjethet te domatja janë tek puplorë, 

pak a shumë të çara. Ato mbulohen me 

disa fletëza të rendit të parë. Te 

domatja dallohen kryesisht dy lloje 

gjethesh: 

Tipi i gjetheve normale, ku bëjnë pjesë të 

gjitha pjesët përbërëse të gjethit, 

Tipi i gjethevenë formë të gjetheve të 

patates, të cilat janë me ndërtim më të 

thjeshtë, pa fletëza ndërmjetësuese dhe 

fletëza të rendit të parë. Janë më të trasha, 

me ngjyrë të gjelbërt të errët dhe ju 

ngjajnë gjetheve të patates. 

Numri më i madh i kultivarëve të 

domates (më shumë se 90%), i përkasin 

tipit me gjethe normale. 

2.4 Lulëria mund të jetë e thjeshtë, pa 

degëzime dhe e përbërë me dy ose më 

shumë degëzime. Lulet e domates janë 

hermafrodite, me ngjyrë të verdhë. 

Domatja është bimë vetpjalmuese 

(vetpolenizuese). 

Për nga pikëpamja botanike, fryti i 

domates përfaqson një rrushkë, që 

përbëhet nga 2 – 3 e më shumë fole 

farash. Madhësia e frytit është mjaftë 

variabile, nga 

1 – 2 gr te domatet e egra e deri në 500 

gr te varietetet me fryte të mëdhenj. 

Për nga forma frutet e domates mund të 

jenë vezake dhe të zgjatura, pllakëzore 

ose të rrumbullakët. 

VLERA USHQYESE DHE 

KURATIVE E DOMATËS 

36

Përhapja shumë e gjerë dhe konsumi i 

lartë i domates shpjegohet me vlerën e 

madhe ushqimore, dietetike e kurative, si 

dhe me shumëllojshmërinë e përdorimit 

të sajë.frutat e domatës dallohen për 

përmbajtje të lartë të vitaminave, kripra 

minerale si dhe acide organike. 

Domatet e pjekura kanë përafërsisht këtë 

përbërje kimike në përqindje (%): ujë 

87.96, lëndë ekstraktive të pa azotuara 

0.48-4, sheqerëra2.5-5, lëndë të azotuara 

0.8-2, celulozë 0.8-1.5, kripëra minerale 

0.6-1.2, yndyrëra 0.2-0.6 etj. 

Domatja siç u përmend edhe më lartë ka 

vlerë të madhe kurative. Ajo përmban 

antibiotik siç është tomatinae cila 

shërben në luftimin e sëmundjeve të 

lëkurës dhe aparatit tretës. Lëngu i 

domates ushtron ndikim të madh në 

shërimin e plagëve të infektuara dhe të 

ulcerave kronike, është mjaft i 

përshtatshëm edhe për njerëzit që vuajnë 

nga sëmundjet e zemrës dhe enëve të 

gjakut. 

Domatja ndikon edhe në kurimin e 

sëmundjeve të lehta reumatike, ka veti 

kuruese edhe për neferitin, artritin, 

kapsllëkun, etj. Ajo shërben edhe për 

neutralitetin e aceditetit që krijohet në 

organizëm nga ushqimi i bazuar në mish 

dhe drithera. 

Acidet e domates midis të cilave 

mbizotëron acidi citrik kanë aftësinë të 

seleksionojnë florën intenstinale, duke 

favorizuar veprimtarin e baktereve të 

tretjes, ndërsa pengojnë zhvillimin e 

baktereve të kalbëzimit. 

KËRKESAT E DOMATES NDAJ 

KUSHTEVE TË AMBIENTIT TË 

JASHTËM 

Kërkesat ndaj temperaturës 

Domatja ka kërkesa të mëdha ndaj 

temperaturave të larta, dhe atë gjatë të 

gjitha fazave të rritjes dhe zhvillimit të 

saj. Fara e domates fillon të mbijë në 

temperaturën minimale 12 – 13˚C, 

ndërkaq temperatura optimale për 

mbirjen e farës është rreth 

25˚C. Temperatura optimale për rritjen e 

organeve vegjetative është rreth 22˚C. Në 

fazën e lulëzimit dhe të formimit të 

fruteve, temperatura optimale sillet në 

kufijt 23 – 26˚C. Në temperaturën nën 

15˚C, ndalet procesi i lulëzimit të bimëve, 

kurse në temperaturën 10 – 11 ˚ C, vie 

deri te ramja e luleve si dhe ndërprerja e 

rritjes dhe zhvillimit të bimëve. Deri te 

ramja e luleve mund të vie edhe si pasojë 

e temperaturave të larta (mbi 35˚C). 

Kur është i dobët intensiteti i 

ndriçimit (psh. në serra), domaten duhet 

kultivuar në temperatura më të ulëta, me 

ç’rast zvogëlohet intensiteti i 

frymëmarrjes dhe aktiviteti fotosintetik i 

bimëve. 

37

Për rritjen dhe zhvillimin e bimëve të 

domates, përveç temperaturës së ajrit 

është mjaftë e rëndësishme edhe 

temperatura e tokës. Temperatura 

optimale e tokës për rritjen dhe 

zhvillimin e bimëve të domates është 20 

– 25˚C. 


Domatja ka gjithashtu kërkesa të 

mëdha ndaj dritës. Kërkesat më të mëdha 

për dritë, bimet e domates i kanë në fazën 

e fundit të fidanit. Në kushtet e dritës së 

pamjaftueshme, bimët e domates zgjaten, 

vonohet frytëzimi, frytet formohen me 

vështirësi, e si rezultat i tërë kësaj, vie 

deri te ramja e theksuar e rendimentit. 

Për arsye të kërkesave të mëdha të 

dommates për dritë, duhet krijuar kushte 

optimale, si në fazën e fidanit, ashtu edhe 

në objekte të mbyllura, ndërkaq në fushë 

të hapur, ndërrimi i fidaneve duhet bërë 

në distance optimale, me qëllim që bimët 

të kenë në disponim dritë të mjaftueshme. 

Marrë në përgjithësi mund të thuhet se 

domatja është bimë tipike dritëdashëse. 


Koeficienti transpirues te domatja është 

mjaft variabil. Varësisht nga varieteti, 

mënyrës dhe kushteve të kultivimit, 

mesatarisht sillet në kufijt 300 – 400. 

Llogaritet se deri në fazën e lulëzimit 

KFU (kapaciteti fushor ujor) i tokës, 

duhet të jetë rreth 70%, në fazën e 

lulëzimit dhe të formimit të fruteve 80%, 

ndërkaq në kohën e pjekjes së fruteve 

KFU, është e preferuar që të jetë afër 

70%. 

Për sa i përket lagështisë relative të 

ajrit, domatja nuk ka kërkesa të theksuara. 

Lagështia relative optimale e ajrit për 

ritjen dhe zhvillimin e suksesshëm të 

bimëve të domates është 50 – 60 %, 

ndërkaq në fazën e lulëzimit, lagështia 

relative e ajrit është e preferuar që të jetë 

45 – 50 %. Në rastet e prezencës së 

lagështisë së lartë relative të ajrit, bimët e 

domates zgjaten, kërcelli bëhet i butë, 

bimët bëhen më të ndieshme ndaj 

sëmundjeve. 

Kërkesat ndaj tipit të tokës 

Domatja, edhe pse mund të lultivohet 

në shumë tipe të tokave, megjithatë duhet 

cekur se për arritjen e rendimenteve të 

larta, domaten duhet kultivuar në toka të 

thella ranore, me regjim të mirë ujoroajror 

dhe të nxehtësisë, me strukturë të 

mirë dhe të pasura me materie ushqyese. 

Domatja është e qëndrueshme ndaj 

reaksionit të dobët acidik (vlera e pH më 

e përshtatshme është 6 – 7), ndërsa nuk i 

përballon reaksionit alkalik të tokës. 

Tab. Sasitë e rekomanduara te plehrave 

varësisht nga niveli i pjellorisë së tokës 

38

Niveli i 

pjellorisë në 

tokë 

Kërkesat ndaj parabimës 

Sasitë e rekomanduara kg lëndë aktive / 100 m 2 

N P K Mg 

I ulët 3.5 2.5 5.5 2.8 

Mesatar 2.8 1.5 4.4 2.0 

I lartë 2.0 0.5 3.2 1.2 

Shumë 

lartë 

i 

1.2 0 1.9 0.4 

Domatja , sikurse edhe shumica e 

kulturave tjera perimore, duhet të 

kultivohet në qarkullim me kulturat tjera. 

Parakulturat më të mira për domaten janë 

leguminozet një apo shumëvjeçare, 

drithërat, etj. Në qarkullim fushorë, 

domatja vjen në vendin e parë. Domatja 

është parakulturë e mirë për shumë 

kultura tjera, qoftë perimore apo 

lavërtare. 


Domatja ka kërkesa të mëdha ndaj 

materieve ushqyese dhe atë në të gjitha 

fazat e rritjes dhe zhvillimit të bimëve. 

Megjithatë intensiteti i absorbimit të 

materieve ushqyese, si dhe kërkesat për 

ushqim, dallojnë varësisht nga faza e 

rritjes dhe e zhvillimit të bimëve. 

Domatja në qarkullim fushorë vie në 

vendin e parë, andaj rëndomtë në 

prodhimtarinë e domates duhet aplikuar 

plehërimi me pleh organik, shkepja e të 

cilit bëhet para lëvrimit të thellë vjeshtor 

të tokës, në sasi rreth 40 t/ha. 

Rendimenti i domates varet në masë të 

madhe nga përmbajtja e fosforit në 

gjendje leht të shfrytëzueshme në tokë. 

Sasirat e mëdha të azotit në raport me 

fosforin, e zvoglojnë marrjen e fosforit, 

që është e dëmshme, sidomos në fazat e 

hershme të rritjes së bimëve kur kërkesat 

për fosfor janë të mëdha. Përveç kësaj 

satirat e mëdha të azotit mund të 

favorizojnë rritjen vegjetative të bimëve, 

zgjatjen e pjekjes së fruteve etj. Nga të 

dhënat e paraqitura mund të vërehet se 

tek plehërimi i kësaj kulture duhet të 

kemi kujdes në raportin e drejtë në mes 

të satirave të elementeve ushqyese NPK, 

i cili sipas shumë autorëve është e 

preferuar që të jetë: 1:2:1. 

Para dhënies së elementeve ushqyese, 

duhet pasur parasysh se bima e domates, 

shfrytëzon azotin 60%, fosforin 15 % 

dhe kaliumin 70%. 

39

Dinamika e rritjes dhe zhvillimit 

Domatja në fazën e hershme 

karakterizohet me rritje të ngadalshme, 

ndërkaq nga faza e lulëzimit deri te 

pjekja e fryteve të parë, rritja është 

mjaftë intensive. Pas pjekjes së fryteve të 

parë, te varietetet indeterminante vie deri 

te zvogëlimi i intensitetit të rritjes, 

ndërkaq tek varietetet determinante 

pothuajse vjen deri te ndërprerja e rritjes 

së mëtejshme. 

Fazat e rritjes dhe zhvillimit te 

domatja, mund të ndahen me sa vijon: 

1) Nga mbjellja deri te 

mbirja, 6 – 15 ditë (në 

kushte optimale, fara e 

domates mund të mbijë 

për 3 – 4 ditë). 

2) Nga mbirja deri te 

lulëzimi, 30 – 40 ditë. 

3) Nga fillimi i lulëzimit deri 

te formimi i fryteve të 

para, 32 – 40 ditë. 

4) Nga formimi i fryteve deri 

te vjelja e parë 33 – 45 

ditë. 

Në këtë ndarje janë dhënë vetëm në 

mënyrë orientuese gjatësitë kohore të 

disa periudhave më të rëndësishme 

vegjetative te bima e domates, për arsye 

se në gjatësinë kohore të këtyre fazave të 

rritjes dhe zhvillimit të bimëve të 

domates, mund të kenë ndikim vetitë e 

varieteteve të ndryshme, si dhe kushtet e 

ambientit të jashtëm (temperature, 

lagështia, plehërimi etj.). 

Në kuadër të këtyre fazave (etapave) 

të rritjes dhe zhvillimit të bimëve të 

domatës, mund të dallohen edhe disa 

nënetapa, të cilat gjithashtu paraqesin 

momente mjaftë të rëndësishme për 

rritjen dhe zhvillimin e bimëve të 

domates. Njohja e këtyre etapave është 

mjaftë e rëndësishme, pasi që 

mundësojnë aplikimin më të drejtë të 

masave agroteknike, të cilat mund të 

kenë dallim, varësisht nga fazat e rritjes 

dhe zhvillimit (të paraqitura më lartë), si 

edhe kërkesat ndaj faktorëve të ambientit 

të jashtëm. 

5. Kultivimi i domates 

Domatja mund të kultivohet në mënyra 

të ndryshme. Format dominuese të 

kultivimit të domates janë kultivimi në 

fushë të hapur dhe në mjedise të 

mbrojtura. Kultivimi i domates kryesisht 

bëhet përmes fidanit. Më rrallë mund të 

haset edhe kultivimi me mbjellje të 

drejtpërdrejtë të farës në fushë të hapur 

(kryesisht për nevojat e industrisë 

përpunuese). 


Pa marrë parasysh ambientin në të cilin 

kultivohet, përgatitja e fidanit është njëra 

40

nga hallkat më të rëndësishme të 

prodhimit të domates. 

Zgjedhja e farës cilësore dhe e kultivarit 

të përshtatshëm janë gjithashtu 

parakushte shumë të rëndësishme për 

prodhim të suksesshëm të domates për 

faktin se gabimet 

eventuale në këtë fazë nuk mund të 

përmirësohen në fazat e mëvonshme. 

Fara e cila përdoret për mbjellje tek 

domatja duhet të ketë cilësi të mirë, të 

jetë e dezinfektuar, përkatësisht të jetë e 

shëndoshë. 

Fidanët e domates mund të prodhohen në 

forma të ndryshme. 

Tradicionalisht shumica e fermerëve 

prodhojnë fidanë në lehë të nxehta. Në 

kushtet e prodhimit bashkëkohor të 

domates fidan përgatitet në module duke 

përdor substrate të përshtatshme për këtë 

qëllim. 

. 

Masat e përkujdesit gjatë përgatitjes 

së fidanit 

Nga mbjellja deri në mbirje nuk ka 

nevojë për dritë, por nevojitet që 

temperature të jetë sa më afër optimales 

dhe të ketë lagështi të mjaftueshme. 

Gjatë kësaj kohe preferohet që 

temperatura e dherishtes të jetë rreth 22- 

25ºC. 

Lagështia në dherishte duhet të 

kontrollohet vazhdimisht, ndërsa ujitjet 

duhet 

të kryhen sipas nevojës. 

Pas mbirjes duhet t'i kushtohet kujdes i 

posaçëm ajrosjes së leheve të nxehta 

(shtretërve) apo objekteve të tjera në të 

cilat kultivohet fidani. Gjithashtu gjatë 

prodhimit të fidanit në shtretër duhet 

pasur kujdes që materiali me të cilin 

mbulohen shtretërit (p.sh folia e 

polietilenit) të jetë i pastër në mënyrë që 

të mos e pengojë lëshuarjën e dritës. Në 

çdo rast kur temperaturat e mjedisit të 

jashtëm janë diç më të larta (nuk janë 

shumë të ulëta), fidanët sa më tepër 

preferohet që t’i ekspozohen dritës së 

diellit. 

Para ndërrimit të fidanëve, duhet pasur 

kujdes që ato t'u përshtaten kushteve në 

të cilat do të ndërrohen (sidomos nëse 

ndërrimi bëhet në fushë të hapur), 

përkatësisht duhet pasur parasysh kalitja 

e fidanit. Kalitja nënkupton përshtatjen e 

fidanëve me kushtet te temperaturës, 

ndriçimit dhe ujitjes në ambientin e ri në 

të cilin do të ndërrohet. 

Fidani i domates për ndërrim duhet të 

ketë 6 – 8 gjethe të formuara, dhe të ketë 

gjatësi 20 – 35 cm (varësisht nga 

kultivari). 

Përgatitja e tokës për ndërrim të 

fidanëve 

41

Përgatitja sa më cilësore e tokës për 

ndërrimin e fidanëve është mjaft e 

rëndësishme për kultivimin domates. 

Nëpërmjet punimit të tokës duhet krijuar 

regjim të mirë ujorë-ajrorë, që është 

kusht shumë i rëndësishëm për rritjen 

dhe zhvillimin e mirë të domates. 

Përgatitja e tokës duhet të fillojë 

menjëherë pas largimit të parakulturës. 

Në vjeshtë duhet bërë lëvrimi themelorvjeshtor 

i tokës në thellësi 30 – 35 cm. 

Në pranverë, sa më herët që lejojnë 

kushtet e ambientit të jashtëm, bëhet 

punimi plotësues i tokës i cili ka për 

qëllim shkriftësimin sa më të mirë të 

sipërfaqes. 

Qarkullimi bimor 

Domatja nuk duhet të kultivohet dy e më 

tepër vjet rresht në të njëjtën sipërfaqe. 

Ajo nuk e përballon kultivimin në 

monokulturë. Në të njëjtën sipërfaqe 

mund të mbillet pas 3–4 viteve. 

Parakulturat më të përshtatshme janë 

bimët leguminoze, barërat shumëvjeçare, 

qepa, karota, etj. Në qarkullim fushor vie 

në vendin e parë, andaj rëndom 

në prodhimtarinë e domates duhet 

aplikuar plehërimin me pleh organik, 

shkepja e të cilit bëhet para lëvrimit të 

thellë vjeshtor të tokës (në sasi 40 – 

60 t/ha). 

Ndërrimi i fidanëve 

Ndërrimi i fidaneve në fushë të hapur 

bëhet atëherë kur të kalojë rreziku nga 

temperaturat shumë të ulëta. Në kushtet 

kontinentale kjo arrihet në fund të prillit 

dhe në fillim të majit. 

Distancat në të cilat bëhet ndërrimi i 

fidanëve janë të ndryshme dhe ato varen 

nga vetitë e kultivarit. Kultivarët me 

rritje indeterminante ndërrohen në 

distance 70 – 90 cm ndërmjet rendeve 

dhe rreth 40 cm ndërmjet bimëve në rend, 

ndërsa tek kultivarët determinantë 70 x 

30 cm. 

Gjatë kultivimit në lloje të ndryshme të 

serrave distancat e mbjelljes varen edhe 

nga prodhimi i parashikuar dhe nga 

periudha kohore e planifikuar për 

shfrytëzim. 

Në bazë të këtyre parametrave numri i 

bimëve për 1m lëviz nga 2 – 4. 

Masat e përkujdesit gjatë vegjetacionit 

Domatja gjatë gjithë vegjetacionit kërkon 

kujdes mjaft intensiv. Përveç masave të 

zakonshme të përkujdesit (ujitja, 

plehërimi, mbrojtja nga sëmundjet dhe 

dëmtuesit, etj.), tek domatja ndërmerren 

edhe disa masa specifike (sigurimi 

mbështetësve, largimi i sqetullorëve etj.). 

Numri i ujitjeve varet nga tipi i tokës, 

temperaturat e ambientit të jashtëm, fazat 

e rritjes dhe zhvillimit të bimëve, etj. 

Ujitja mund të bëhet në forma të 

ndryshme. Në prodhimtarinë intensive të 

domates aplikohet pothuajse në tërësi 

ujitja përmes sistemit pikë-pikë. Kjo 

formë e ujitjes ka përparësi të mëdha në 

42

krahasim me ujitjen me brazda dhe 

ujitjen në formë të shiut. Në fazat e 

hershme ujitjet duhet të jenë më të rralla, 

ndërsa me fillimin e fazës së lulëzimit 

dhe frytifikimit ujitjet duhet të jenë më të 

shpeshta. Kjo ndodh për arsye se përveç 

rritjes 

së kërkesës së bimëve për lagështi, në 

këtë fazë zakonisht ndodh edhe ngritja e 

temperaturave. 

Me anë të aplikimit të mbulimit të 

sipërfaqes ndërmjet rendeve (mulçimi) 

me materiale të ndryshme, kryesisht me 

folie të zezë, arrihen disa efekte pozitive. 

Arrihet racionalizim i punëve (nuk ka 

nevojë për prashitjet mes rendeve, nuk ka 

rritje të barojave, shfrytëzimi i ujit është 

më racional, toka është më e nxehtë, 

rritja e bimëve është më intensive dhe të 

gjitha këto ndikojnë në rritjen e 

rendimentit të përgjithshëm. 

Riplehërimi i bimëve të domates fillon 

10 – 15 ditë pas ndërrimit. Mandej 

riplehërimet vazhdojnë në fazën e 

lulëzimit dhe formimit të fryteve. 

Gjithashtu 

është e preferueshme që pas çdo vjeljeje 

të bëhet një riplehërim. 

Gjatë kultivimit në lloje të ndryshme të 

serrave dhe përdorimit të sistemit të 

ujitjes pikë-pikë, riplehërimi i bimëve 

bëhet kryesisht përmes këtij sistemi, 

duke bërë shpërndarjen e plehrave 

bashkë me ujin i cili përdoret për ujitje. 

Në këtë rast është e mundur që të 

kontrollohet sasia totale e plehut të 

përdorur. 

Sasitë e rekomanduara me këtë metodë 

janë 2-5 kg/ha/ditë në 2-3 javët e para 

pas trapiantimit të bimëve dhe 10-20 

kg/ha/ditë në fazën e rritjes intensive dhe 

të frutifikimit. Përqendrimet e 

rekomanduara të plehrave me këtë 

metodë janë 0.1- 0.2 gr/litër në javët e 

para pas trapiantimit dhe 0.3-0.5 gr/litër 

gjatë fazave të mëvonshme. Nëse 

plehërimi aplikohet një herë në 2 ose 3 

ujitje, përqendrimi i plehrave rritet në të 

njëjtën masë, por duke i kushtuar 

vazhdimisht vëmendje shmangies së 

fenomeneve të kripëzimit në tokë. Gjatë 

gjithë kësaj kohe duhet pasur kujdes për 

raportin optimal ndërmjet elementeve 

bazë (N, P, K), në përputhje me kërkesat 

e domates në faza të ndryshme të rritjes 

dhe zhvillimit. 

Largimi i sqetullorëve është masë e 

rregullt gjatë kultivimit të kultivarëve 

indeterminantë. 

Largimi i tyre bëhet në mënyrë të 

vazhdueshme, kur ato arrijnë gjatësi 4 – 

5 cm. Ato mund të largohen në forma të 

ndryshme, por duhet pasur kujdes që 

gjatë largimit të tyre mos të dëmtohen 

pjesët tjera të bimës. Edhe sigurimi i 

mbështetësve është masë e 

domosdoshme tek këta kultivarë. 

Mbështetëset mund të jenë të formave të 

ndryshme. 

Tek domatja sidomos në fazën e fundit të 

vegjetacionit aplikohet largimi i 

gjetheve të vjetra të cilat fillojnë të 

marrin ngjyrë të verdhë. 

Qepa (Allium cepa L) 

43

Qepa hynë në radhën e kulturave më të vjetra 

që njeh njerëzimi. Përdorimi i saj në të 

ushqyerit e njeriut ka një të kaluar mjaft të 

largët. Atë e kanë kultivuar edhe popujt e 

lashtë (grekët, egjyptasit etj). të cilët qepën 

përveç që e kanë shfrytëzuar për ushqim e kanë 

përdorur mjaft shumë edhe si bimë mjekuese. 

Duke ju falënderuar qëndrueshmërisë 

relativisht të mirë ndaj kushteve të ambientit të 

jashtëm, qepa ka një areal mjaft të gjerë të 

shtrirjes së sajë. Supozohet se origjina e 

qepës është nga Azia e mesme. Në shumë 

vende të botës qepa paraqet njërën nga kulturat 

më të rëndësishme perimore. 

Në Kosovë, si për nga sipërfaqet që zënë 

ashtu edhe për nga niveli i përdorimit në 

ushqim, qepa bën pjesë në grupin e kulturave 

më të rëndësishme perimore. Kultivohet në 

sipërfaqe rreth 2000 ha 

Përdorimi 

Duke ju falënderuar vlerës së lartë 

ushqyese, qepa ka një përdorim mjaft të 

gjerë në të ushqyerit e njeriut. Për 

ushqim përdoret në forma të ndryshme. 

Tek ne të rralla janë gjellërat pa 

pjesëmarrje të qepës. Përveç kësaj qepa 

është mjaft e rëndësishme edhe nga fakti 

që ajo si kulturë del herët në pranverë, 

kur asortimenti i të ushqyerit me perime 

është mjaft I varfër. 

Përveç vlerës ushqyese, qepa ka vlerë 

mjaft të lartë shëruese. 

Kërkesat e qepës ndaj 

kushteve të ambientit të 

jashtëm 

Kërkesat ndaj Temperaturës 

Kërkesat e bimës së qepës ndaj 

temperaturës dallojnë varësisht nga fazat 

e rritjes dhe zhvillimit të saj. Në 

përgjithësi mund të thuhet se bima e 

qepës ka kërkesa të vogla ndaj 

temperaturës. Gjithashtu qepa mjaft 

shumë mirë i përballon dallimeve të 

temperaturave në një kufi mjaft të gjerë. 

44

Temperature minimale për mbirje është 

+2 - +5°C, temperature optimale 18 - 

20°C ndërkaq maksimalja rreth 30°C. në 

fazën e rritjes intensive të gjetheve dhe 

fillimit të formimit të bulbit temperature 

minimale duhet të jetë 15°C, ndërkaq 

optimalja sillet rreth 22°C. Në këtë rast 

nëse temperature e ajrit është shumë më e 

madhe sesa temperature e tokës vjen deri 

tek dallimi mjaft I theksuar në mes të 

intensitetit të rritjes së gjetheve dhe 

rrënjëve me ç’rast gjethet zhvillohen 

shumë më tepër, sistemi rrënjor ngec në 

rritje edhe si I tillë nuk është në gjendje 

ta ushqej pjesën mbitokësore të bimës. 

Temperature optimale e tokës për 

rritjen e sistemit rrënjor të qepës është 

rreth +10°C. 

Kërkesat ndaj lagështisë 

Kërkesat e qepës ndaj lagështisë dallojnë, 

varësisht nga faza e rritjes dhe zhvillimit 

në të cilën gjendet bima. Kërkesat më të 

mëdha për lagështi janë në fazën e 

mbirjes dhe deri në përfundimin e fazës 

së rritjes intensive të gjetheve ( formimi i 

plotë i bulbit ) ndërkaq në fazën e pjekjes 

kërkesat ndaj lagështisë zvogëlohen 

mjaft shumë. 

Në fazën e pjekjes së bulbit mungesa 

e lagështisë ndikon në kualitetin e bulbit. 

Lagështia e tepërt në këtë fazë sjell deri 

tek formimi i bulbeve ( qepëve ) të 

mëdha të buta më pak kualitative. 


Qepa është bimë e ditës së gjatë, ndërkaq 

sa i përket intensitetit të dritës qepa ka 

kërkesa mesatare. Në kushtet e ditës së 

shkurt bima rritet por nuk e formon 

bulbin për kundër kësaj në kushtet e ditës 

së gjatë në kushtet edhe në temperaturë 

mbi 15°C bulbi formohet lehtë dhe tek 

bimët relativisht të reja për këtë arsye 

gjatë mbjelljes së vonshme qepët 

( bulbi ) ngelin të vegjël. 

45

Kërkesat ndaj tokës 

Sistemi rrënjor i qepës është i lokalizuar 

kryesisht në shtresën e sipërme të tokës 

çka d.m.th se pjesa më aktive e sistemit 

rrënjor është e vendosur në thellësi 5 – 

20 [cm] . duke patur parasysh këtë faktor 

mund të shpjegohet fakti se qepës më së 

shumti i përshtaten tokat me strukturë të 

mirë , mesatarisht të lehta deri në 

mesatarisht të rënda edhe pse kultivimi i 

saj mund të bëhet më të larta mund të 

arrihen në tokat e lartpërmendura . 

Sa I perket reaksionit të tokës qepa më 

së miri rritet dhe zhvillohet në reaksion 

neutral ( PH 6,8 – 7,5 ) nuk i përballon 

reaksionit acidik të tokës . 

Qepa në qarkullimin fushor vije në 

vendin e dytë çka d.m.th pas kulturave të 

cilat plehërohen me plehra organik : 

domates , specit , lakrës etj . Nga ana 

tjetër qepa është bimë mjaft e 

përshtatshme për shumë kultura 

perimore . Për shkak të vetive fitoncide 

(baktercide) ajo mjaft mirë ndikon në 

dezinfektimin e tokës . Në të njëjtën 

sipërfaqe nuk është e preferuar që të 

mbillet së paku 3 – 4 vjet . 


Për shkak të zhvillimit relativisht të 

dobët sistemit rrënjor qepa ka kërkesa 

mjaft të theksuara ndaj plleshmërisë së 

tokës ( materieve ushqyese ). Përveç që 

materiet ushqyese duhet të jenë prezentë 

në sasi të mjaftueshme në tokë, ato 

gjithashtu duhet të jenë në gjendje të 

lehtë të shfrytëzueshme nga ana e bimës 

në thellësi deri në 20 [cm], për shkak të 

aftësisë relativisht të dobët absorbuese të 

sistemit rrënjor të qepës. 

Kërkesat e bimëve të qepës ndaj 

materieve ushqyese janë të ndryshme 

varësisht nga fazat e rritjes dhe zhvillimit 

të bimës. Intensiteti i marrjes 

( kërkesave ) së materieve ushqyese 

fillon të rritet rreth 60 ditë pas mbirjes 

kur tek qepët që kultivohen me mbjellje 

direkte të farës formohen tri gjethet e 

46

para të vërteta ndërkaq tek qepët që 

kultivohen përmes qepujkave kalohet në 

ushqimin autotrof ( deri në këtë fazë 

bima shfrytëzon materiet ushqyese 

rezervë që gjenden në qepujkë ). Kjo 

është faza e rritjes intensive të gjetheve 

dhe formimit të bulbit. Në kohën kur 

fillon pjekja e bulbit, kërkesat për 

materie ushqyese vijnë duke u zvogëluar. 

Dhënia e plehrave kryesisht bëhet dy 

afate kryesore: 

Dhënia e plehrave gjatë përgatitjes së 

tokës (me ç'rast jepen gjysma e plehrave 

të planifikuara të azotit dhe dy të tretat e 

plehrave të planifikuar të fosforit dhe 

kaliumit) dhe 

Përmes riplehrimit jepet sasia tjetër (në 

fazën e formimit intensiv të gjetheve para 

formimit të bulbeve-qepëve) 

Në prodhimin e qepës zakonisht nuk 

aplikohet plehërimi i drejtpërdrejt me 

pleh të freskët stalle, megjithatë në tokat 

e varfra dhe në të cilat nuk është bërë 

plehërimi me plehra stalle për një kohë të 

gjatë mund të përdoret plehu organik por 

me kusht që ai të jetë i dekompozuar («i 

djegur»), i cili përveç që do të ndikoj në 

ushqimin e bimëve, do të ketë ndikim 

mjaft pozitiv edhe në përmirësimin e 

strukturës së tokës. 

Mënyra e prodhimtarisë së qepës 

Qepa kultivohet ( prodhohet ) në tri 

mënyra: 

a) përmes qepujkave, 

b) përmes mbjelljes së 

drejtpërdrejtë të farës në fushë, 

c) përmes fidanit. 

Mënyra e kultivimit të qepës varet 

nga tradita e përvetësuar nga ana e 

proshuesve, qëllimi i prodhimtarisë 

varietetit-hibridi etj. 

Në kushtet e Kosovës prodhimtaria e 

qepës bëhet pothuajse ekskluzivisht 

47

përmes qepujkave ndërkaq kultivimi me 

mbjellje direkte të farës në fushë është 

fare pak e njohur, ndërkaq për kultivimin 

e qepës përmes fidanit pothuajse nuk 

dihet fare. 

Kultivimi përmes mbjelljes së farës në 

mënyrë të drejtpërdrejtë në fushë ka disa 

përparësi në krahasim me mënyrat tjera 

dhe është treguar mjaft e mirë edhe në 

kushtet tona. Në vendet me bujqësi të 

përparuar kultivimi i qepës bëhet 

kryesisht përmes mbjelljes direct të farës 

në fushë, me ç’rast në këto vende 

( përmes kësaj mënyre të kultivimit ) 

arrihen rendimente mjaft të larta ( 45 – 

50 t/ha) 

Në vendet e Evropës Juglindore dominon 

metoda e kultivimit të qepës përmes 

qepujkave por njëkohësisht rendimenti i 

qepës është shumë i vogël në krahasim 

me vendet në të cilat dominon mënyra e 

dytë e kultivimit të qepës (kultivimi me 

mbjellje të drejtpërdrejtë të farës në 

fushë ). 

Kultivarët 

Në kultivimin e qepës tek ne dominon 

kultivari Shtutgarter. Në sipërfaqe diq më 

të vogla (sidomos në rrethin e Prizrenit), 

mbillet edhe kultivari autokton i qepës i 

njohur si qepa e Prizrenit e cila ka formë 

të shtypur të bulbit. Në kohë të fundit 

kanë filluar të përhapen edhe kultivar 

tjerë si Seton, etj 

Prodhimtaria e qepujkave 

Prodhimtaria cilësore e qepujkave në 

vitin e parë është njëri nga parakushtet 

kryesore për prodhimtarinë e qepës 

përmes qepujkave. Në prodhimtarinë e 

gjerë të perimeve në Kosovë 

prodhimtaria e qepujkave është pak e 

përhapur gjë që është e kushtëzuar nga 

tradita e prodhimtarisë dhe kushteve 

agroekologjike. Ky lloj i prodhimtarisë 

është i njohur vetëm në rrethin e Prizrenit. 

Për kultivimin e qepujkave duhet 

zgjedhur tokat e lehta ranore me veti të 

mira fizike të pastra nga barojat e këqija. 

Përgatitja e tokës duhet të jetë sa më 

cilësore. 

Parakulturat më të përshtatshme janë: 

lakrat , spinaqi, kulturat nga familja 

48

cucurbitaceae etj. Punimi i tokës fillon në 

vjeshtë, me punimin themelor të tokës 

me ç’rast nuk hedhet plehu i stallës për 

arsye se në rast të përdorimit të plehut të 

stallës prodhohen qepujkat të cilat ruhen 

me vështirësi gjate dimrit, andaj 

plehërimi me pleh stalle duhet bërë tek 

parakultura. 

Në tokat mesatarisht të pasura me 

materie ushqyese, vlerat orientuese të 

plehrave minerale në formë të materieve 

aktive mund të jenë: 60 – 80 kg N, 50 – 

60 kg P2O5 dhe 80 – 100 K2O/ha. Është 

me rëndësi që gjatë plehërimit të 

favorizohet formimi i qepujkave 

relativisht të vogla dhe me përmbajtje sa 

më të lartë të lëndës së thatë. 

Mbjellja e farës duhet bërë sa më heret 

që të jetë e mundur në pranverë (duke 

filluar nga fillimi i marsit). Çdo vonesë 

në mbjellje reflektohet negativisht në 

rendimentin e qepujkave. Mbjellja e farës 

bëhet në rende në distancë 10 – 15 cm. 

Pas çdo 5 - 10 rendeve lihet një distancë 

e zbrazët rreth 50 cm, me qëllim që 

bimëve t'ju shërbehet më lehtë. Nëse 

mbjellja e farës është e rrallë fitohen 

qepujka të mëdha. Çka nuk është e 

preferuar për qepujkat të cilat përdoren si 

materie reproduktuese. Gjithashtu edhe 

distancat e vogla ( me ç’rast arrihen 

qepujka me diametër më të vogël se 1 

[cm] ) nuk është e preferuar. 

Thellësia e mbjelljes gjithashtu ndikon 

në formën e qepujkave nëse fara mbillet 

në thellësi më të madhe fitohen qepujka 

me formë të zgjatur. Në toka më të rënda 

fara mbillet në thellësi 1 – 1.5 [cm] 

ndërkaq në tokat e lehta afër 2 [cm]. 

Duhet patur kujdes që të sigurojmë aso 

distance e cila do të mundësonte që 

përqindja më e madhe e qepujkave të 

ketë madhësinë 1 – 1.5 [cm] e cila 

madhësi ( diametri) është mjaft e 

preferuar për qepujkat që shërbejnë si 

materie reproduktuese. 

Gjatë mbjelljes në mënyrë të mekanizuar 

nevojiten rreth 80 – 100 kg farë/ha. 

Mbjellja e dendur e farës mundëson që 

qepujkat të piqen herët dhe të jenë të 

madhësisë së preferuar, madhësi 

( diametri ) 1,5 [cm] dhe peshë 1,5 – 2,5 

[gr]. 

49

Masat e përkujdesit gjatë prodhimit të 

qepujkave 

Kultivimi në mes rendeve është i 

preferuar të bëhet deri në atë fazë kur 

sipërfaqja në mes të rendeve nuk është e 

mbuluar nga gjethet.. Gjatë vegjetacionit 

kujdes të veqant duhet kushtuar 

mbrojtjes nga dëmtuesit dhe sëmundjet 

pasi që qepujkat shërbejnë si material 

riproduktues dhe si të tilla mund të jenë 

shkaktar I përhapjes së sëmundjeve të 

ndryshme. 

Periudha vegjetative varësisht nga 

varietetet dhe kushtet e kultivimit zgjat 

100 – 103 [ditë] çka d.m.th se ato arrijnë 

për vjelje ( pjekën ) gjatë korrikut e më 

vonë në fillim të gushtit. Në fazën e 

pjekjes gjethet thahen dhe qepujkat 

marrin formën e varietetit (hibridit) 

përkatës. 

Vjelja ( nxjerrja ) e qepujkave në 

sipërfaqe të vogla bëhet me dorë ndërkaq 

në sipërfaqe të mëdha në mënyrë të 

mekanizuar. Pas nxjerrjes qepujkat duhet 

lën në sipërfaqe (nëse është koha me 

diell dhe e nxehtë ) për t’u terur afër një 

javë. Rendimenti i qepujkave mund të 

jetë nga 10000 – 25000 [kg/ha] më së 

shpeshti 90 – 150 9000 – 15000 

[kg/ha] ). 

Duke patur parasysh faktin se qepujkat 

shërbejnë si material reproduktues në 

vitin e ardhshëm duhet pasur kujdes që 

ruajtjes së tyre gjatë vjeshtës dhe dimrit 

t’i kushtojmë kujdes. Qepujkat e kryejnë 

fazën e jarovizimit ( varësisht nga 

varietetet dhe madhësia e qepujkës ) në 

temperaturë +2 – 18°C ( më së shpeshti 

në 5 – 10°C. ruajtja e qepujkave duhet 

bërë në kushte të atilla të cilat nuk lejojnë 

që ato gjatë ruajtjes t’a kalojnë fazën e 

jarovizimit. Vendet në të cilat ruhen 

qepujkat duhet të jenë mirë të ajrosura. 

50

Prodhimtaria 

qepujkave 

e qepës përmes 

Kjo mënyrë e prodhimtarisë është 

mënyra kryesore e prodhimtarisë së 

qepës në Kosovë. Kjo mënyrë në 

praktikë ( më e lehtë dhe më e sigurt ) 

por jo edhe mjaft ekonomike. 

Përparësitë e kësaj metode të 

prodhimtarisë së qepës bazohen në atë se 

bima në fazat e hershme ka në disponim 

materie ushqyese rezervë në sasi të 

mjaftueshme ( të cilat ndodhen në 

qepujkë ) kështu që kushtet e 

pavolitshme agroekologjike kanë ndikim 

më të vogël në bimë. 

Parakusht kryesor i 

prodhimtarisë së suksesshme të 

qepës përmes qepujkave është 

cilësia e qepujkave të cilat 

prodhohen në vitin e parë. 

Duke pas parasysh faktin se qepa tek në 

shumicën e rasteve kultivohet pa ujitje 

kjo mënyrë e kultivimit të qepës është 

më e preferuar (kur qepa kultivohet pa 

ujitje) pasi që materiet ushqyese rezervë 

të cilat gjenden në qepujkë mundësojnë 

rritje të shpejtë të sistemit rrënjor në fazat 

e hershme (kur në tokë ka ende lagështi 

të mjaftueshme) kështu që bima më lehtë 

i përballon thatësisë së më vonshme. 

Cilësia e qepujkave të cilat prodhohen në 

vitin e parë (përveç tjerash) nënkupton 

edhe madhësinë e qepujkave dhe 

kualitetin e ruajtjes së tyre gjatë dimrit. 

Në qepujkat që ndodhen në shitje 

rëndomtë nuk kanë madhësinë uniforme 

për këtë arsye para mbjelljes duhet bërë 

klasifikimin e tyre sipas madhësisë. 

Qepujkat e mëdha është mirë qe para 

mbjelljes në kohë prej 5 – 6 orë të i 

ekspozohen temperaturave 35 – 37°C ky 

trajtim me masë mjaft të madhe 

ndërprenë procesin e jarovizimit dhe 

paraqitjen e padëshiruar të kërcellit lulor. 

Ruajtja e qepujkave gjatë dimrit duhet 

bërë në temperaturë prej 0 - +1°C ( ose 

mbi 15°C Në këto temperature qepujkat 

nuk e kalojnë fazën e jarovizimit. 

Klasifikimi I qepujkave sipas madhësisë 

është i preferuar edhe për nga aspekti I 

caktimit të distancave të mbjelljes. 

Qepujkat më të vogla mbillen në distancë 

51

3 – 5 [cm] ( në mes bimëve në rresht ) 

ndërkaq ato më të mëdha 8 – 10 [cm]. 

Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë me 

punimin themelor me ç’rast hidhet edhe 

një sasi e plehrave P250 dhe K20. Në 

pranverë sa më herët që të jetë e mundur 

bëhet përgatitja e tokës për mbjellje 

(ndërrimin ) e qepujkave me ç’rast bëhet 

edhe hedhja e plehrave minerale 

( rëndomtë në formë të kombinuar NPK ). 

Raporti në mes këtyre elementeve është e 

preferuar te jete 1:1:1. në tokat 

mesatarisht të pasura sasirat orientuese të 

plehrave minerale në formë të materieve 

aktive kishin me qenë 60 – 70 [kg N /ha], 

120 – 150 [kg P205 /ha] kurse në tokat e 

varfra mund të jepet edhe një sasi e K20 

në sasi 100 – 150 [kg /ha]. 

Përgatitja kualitative e tokës është mjaft 

e rëndësishme për arritjen bulbave te 

madhësisë uniforme dhe të pa deformuar. 

Struktura e tokës duhet të jetë e mirë 

edhe pse në krahasim me mënyrën e 

kultivimit direkt përmes farës lejohet të 

jetë diç me e dobët. 

Qepa në qarkullim bimor vie në vendin e 

dytë, do të thot pas kulturave që 

plehrohen me pleh organik: domatës 

specit, lakrës etj. Nga ana tjetër qepa 

është parabimë mjaft e përshtatshme për 

shumë kultura tjera perimore. Për shkak 

të vetive fitoncide (baktericide) ajo mjaft 

mirë ndikon në dezinfektimin e tokës. Në 

të njëjtën sipërfaqe nuk është e preferuar 

që të mbillet së paku 3 – 4 vite. 

Mbjellja e qepujkave bëhet në pranverë, 

mars – prill. Mbjellja e mëvonshme 

ndikon mjaft shumë në zvogëlimin e 

rendimentit, hulumtimet e shumta 

tregojnë se rritja më intensive e gjetheve 

të qepës bëhet në temperaturë 18 - 20°C. 

Duke pas parasysh këtë fakt të 

rëndësishëm është me rëndësi që bimët 

në këtë fazë (të rritjes intensive të 

gjetheve) ta kryejnë para paraqitjes së 

temperaturave të larta. Rritja e bulbave 

varet nga sasia e materieve ushqyese që 

grumbullohen në gjethe, andaj përmes 

mbjelljes në afat të përshtatshëm duhet 

ndikuar që kjo fazë të kryhet para 

paraqitjes së temperaturave të larta të 

verës. Në kushtet tona mbjellja duhet 

bërë në pjesën e parë të muajit, e 

veçanërisht në pjesën e dytë të marsit. 

Mbjellja gjatë muajit prill në kushtet tona 

52

në shumicën e rasteve nuk jep 

rendimente të kënaqshme. 

Për mbjellje më të përshtatshme janë 

qepujkat e madhësisë 1 – 2 [cm], 

mbjellja bëhet në rende në distancë 15 x 

15 [cm], 20 x 8 – 10 [cm] etj. 

Sasia e qepujkave për mbjelljen e 1 ha, 

është e ndryshme varësisht nga madhësia 

e tyre dhe sillet nga 300 – 1000 kg/ha. 

Për qepujkat e vogla është 300 – 500 [kg], 

qepujkat me madhësi mesatare 500 – 800 

[kg], ndërsa për qepujkat e mëdha 800 – 

1000 [kg/ha]. Megjithatë si vlerë 

mesatare rëndomtë merret se për një [ha] 

mesatarisht nevojiten 500 – 700 – [kg] 

qepujka për mbjellje. 


bazohen në kultivimin e rregullt të 

bimëve në mes rendeve eliminim e 

barojave, mbrojtjen nga dëmtuesit në 

rastet e mungesës së lagështisë është e 

preferuar që të bëhet edhe ujitja e 

bimëve 

Tek ujitja duhet patur kujdes që pas 

formimit të bulbit ato të ndërpriten (pasi 

që mund të ndikojnë në zgjatjen e 

vegjetacionit. 

Prashitjet në mes rendeve janë të 

domosdoshme me qëllim të mbajtjes të 

një regjimi të mirë ajror gjatë 

vegjetacionit rëndomtë bëhen 2 – 3 

prashitje ( kultivime ) gjatë vegjetacionit 

deri sa sipërfaqja në mes rendeve mos të 

mbulohet nga gjethet e bimëve. 

Në disa raste ( në toka shumë të varfra ) 

mund të bëhet edhe riplehërimi I bimëve 

por ai duhet bërë vetëm në fazat e 

hershme ( para fillimit të fenomenit të 

bulbit ). 

53

Kultivimi i qepës përmes mbjelljes 

direkte të farës 

Kultivimi i qepës përmes mbjelljes 

direkte të farës është një mënyrë mjaft e 

përhapur e kultivimit të qepës në shumë 

vende të botës. Kjo mënyrë e kultivimit 

të qepës është mjaft ekonomike dhe ka 

disa përparësi në krahasim me kultivimin 

e qepës përmes qepujkave. Te kultivimi I 

qepës përmes kësaj metode arrihen 

rendimente mjaft të larta (mesatarisht 30 

– 50 t /ha). 

Në Kosovë kjo mënyrë e kultivimit të 

qepës është ende pak e njohur, shkaqet e 

aplikimit të kësaj metode në 

prodhimtarin e gjerë të qepës tek ne 

duhet kërkuar në traditën e kultivimit të 

qepës si dhe në faktin se qepa tek ne në 

të shumtën e rasteve kultivohet pa ujitje 

me ç’rast kultivimi përmes qepujkave 

kur qepa të kultivohet pa ujitje është 

mënyrë që ka përparësi pasi që bimët në 

këtë rast më mirë i përballojnë mungesës 

së lagështisë. 

Përveç këtyre faktorëve duhet përmendur 

edhe faktin se kjo mënyrë e kultivimit 

kërkon përgatitje shumë më cilësore të 

tokës si dhe kujdes shumë më intensive 

në krahasim me mënyrën tjetër 

( kultivimi përmes qepujkave ) kjo 

prodhimtari mund të jetë e suksesshme 

vetëm në tokat me strukturë të mirë dhe 

të përgatitur në mënyrë mjaft të mirë, të 

jen të rrafshëta, me përmbajtje të lartë të 

materieve ushqyese dhe materieve 

organike, të pastërta nga barojat e këqija 

dhe të rrafshëta ( të përshtatshme për 

ujitje. 

Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë 

menjëherë pas largimit të parakulturës, 

me lëvrimin e thellë. Në pranverë ma 

herët që të jetë e mundur duhet të filloj 

punimi plotësues. Hedhja e plehrave 

minerale bëhet gjatë punimit plotësues 

ose së bashku me mbjelljen. Faktor mjaft 

i rëndësishëm te kjo mënyrë e 

prodhimtarisë së qepës ( prodhimtaria 

54

përmes mbjelljes direkte të farës ) është 

zgjedhja e variantit adekuate për këtë 

mënyrë të prodhimtarisë. 

Mbjellja e farës bëhet sa më herët në 

pranverë qka do të thotë pos a të jetë e 

mundur përgatitja e tokës për mbjellje 

gjatë muajit shkurt ose mars. Mbjellja e 

farës bëhet në thellësi rreth 2 cm. Sasia e 

nevojshme e farës për 1 ha sillet rreth 5 – 

7 kg/ha farë. Mbjellja e farës mund të 

bëhet në rende apo lenta. Distance në 

mes rendeve është 15 – 20 [cm] ndërkaq 

në rend deri në 5 [cm], ndërkaq te 

mbjellja në lenta distance në mes të lenta 

është afro 50 [cm], ndërkaq në mes të 

rendeve në lent 20 – 25 [cm]. mbjellja në 

lent mund ë bëhet në lentat 2 apo 4 

rendëshe ( por edhe në shumë rende ) 

varësisht nga tipi i makinës mbjellëse. 

Fara mbjellët në thellësi 2 – 3 [cm] 

varësisht nga tipi i tokës. Te ky lloj I 

prodhimtarisë është e dëshirueshme që të 

arrihet numër optimal I bimëve për [ha] 

(rëndomt në këtë mënyrë arrihen 500000 

– 900000 [bimë / ha] ), që është një ndëe 

faktorët I cili ndikon në arritjen të 

rendimenteve të larta te kjo mënyrë e 

prodhimtarisë së qepës. 


nuk dallojnë shumë nga ato të cilat 

aplikohen tek prodhimtaria e qepës 

përmes qepujkave. Megjithatë masat e 

përkujdesit te kjo mënyrë e kultivimit të 

qepës duhet të jenë më intensive. 

Sidomos duhet patur kujdes tek ujitja e 

rregullt e bimëve. Për dallim nga mënyra 

e parë e kultivimit të qepës ( kultivimi 

përmes qepujkave ), te kjo mënyrë e 

prodhimtarisë së qepës rendimente të 

kënaqshme mund të arrihen vetëm në 

kushtet e ujitjes. Edhe pse koeficienti 

transpirues i bimëve të qepës është 

relativisht I ulët 300 – 500, të reshurat 

gjatë vegjetacionit në kushtet tona 

rëndomtë nuk mjaftojnë për arritjen e 

rendimenteve të larta. Në kushtet tona 

agroekologjike varësisht nga të reshurat 

duhet bërë 5 – 6 ujitje me kushte që këto 

në fazat e hershme ( deri në formimin e 

bulbit ) të jenë të shpeshta, ndërkaq në 

fazat e mëvonshme më të rralla dhe në 

kohën kur tërësisht formohet bulbi dhe 

fillon pjekja e tij ujitjet duhet ndërpre. 

Masat tjera të përkujdesit gjatë 

vegjetacionit janë të njëjta me ato të cilat 

aplikohen te kultivimi I qepës përmes 

qepujkave. 

55

Prodhimtaria e qepës përmes fidanit 

Kjo mënyrë e prodhimtarisë së qepës 

para se gjithash ka për qëllim sigurimin e 

qepëve të njoma për konsum në pranverë. 

Kjo mënyrë e kultivimit të qepës është e 

lokalizuar kryesisht në afërsi të qyteteve 

të mëdha. Në Kosovaë kjo mënyrë e 

prodhimtarisë së qepës është fare pak e 

njohur. Për këtë lloj të prodhimtarisë fara 

mbillet më lehtë. Të cilat përkatiten për 

këtë qëllim dhe të cilat plehrohen me 

sasira të konsiderueshme të plehut 

organic të dekompozuar. Mbjellja e farës 

bëhet në pjesën e dytë të muajit gusht për 

1 [m2] të lehes përdorën 8 – 10 [gr] farë. 

Ndërrimi i fidanëve në fushë bëhet gjatë 

muajve tetor – nëntor. Përgatitjes së 

tokës duhet kushtuar kujdes në mënyrë 

që gjatë dimrit ato të jene sa më të 

kullueshme ( të kenë lëshueshmëri të 

mirë të ujit ). 

Ndërrimi i fidanëve në fushë bëhet në 

distancë të njëjtë sikurse mbjellja e 

qepujkave ( 20 x 15, 15 x 10 [cm] etj. ). 

Qepët e këtilla të njoma për konsum në 

kushtet tona arrijnë nën ë pjesën e dytë të 

muajit prill. 

Mbjellja vjeshtore e qepës 

Në disa rajone të Kosovës është e njohur 

edhe mbjellja vjeshtore e qepujkave e 

cila bëhet nga mesi i tetorit. Mbjellja 

vjeshtore është e rëndësishme sidomos 

për 

prodhimin e qepëve të reja të gjelbërta të 

cilat shfrytëzohen herët në pranverë 

kur asortimani i perimeve është mjaft i 

varfër. Për këtë formë të kultivimit 

përgatitja e tokës fillon menjëherë pas 

largimit të parakulturës. 

Kjo mënyrë i ka disa të meta të cilat 

manifestohen para se gjithash në 

kualitetin e bulbit. Tek qepët e këtilla në 

pranverë në masë mjaft të madhe 

paraqiten kërcejtë lulor, qepët e këtilla 

më vështirë ruhen për një kohë të gjatë. 

56

Duke pas parasysh këto fakte këtë 

mënyrë të kultivimit të qepës duhet 

shfrytëzuar vetëm për prodhimtarin e 

qepëve të reja të gjelbërta të cilat 

shfrytëzohen herë në pranverë kur 

asortimenti me prodhime tjera është i 

varfër. 

VJELJA DHE RUAJTJA E QEPËS 

. 

Në kushtet tona qepa për vjelje arrin 

në gjysmën e dytë të korrikut dhe në 

fillim të gushtit. Vjelja duhet të fillojë 

atëherë kur kërcelli I rrejshëm thahet së 

bashku me luspat e jashtme të bulbit. 

Nxjerrja e qepës në sipërfaqe të vogla 

bëhet me dorë, ndërkaq në sipërfaqe të 

mëdha mund të bëhet edhe në mënyrë 

të mekanizuar. Rendimenti mesatar sillet 

15 – 30 [t/ha] me një aplikim më të drejtë 

të të arriturave shkencore dhe njohjes së 

mirë të vetive biologjike të kësaj culture 

relativisht mund të arrihen rendimentet 

40 [t /ha]. 

Qepa arrin për vjelje atëher kur vije 

deri tek tharja e kërcellit të rrejshëm dhe 

luspave të jashtëme të bulbit. Në 

praktikë ka raste kur bulbi nuk kalon në 

gjendje qetësije d.m.th. nuk thahet 

plotësisht për një kohë të gjatë deri afër 

dimrit. Ky fenomen vihet re kur toka 

plehrohet në doza të larta të plehrave 

(N) kur ka lagështi të madhe në tokë dhe 

temperaturë të lartë. Qepët e tilla gjatë 

dimrit nuk mund të ruhen gjatë atëhere 

është mirë që të përdorën për konsum të 

menjëhershëm. Këto të dhëna tregojnë 

që ruajtja e qepës nuk varet vetëm nga 

mënyra se si ajo ruhet gjatë dimrit porn ë 

masë mjaft të madhe varet edhe nga 

mënyra se si është prodhuar ajo. 

Qepa nxirret me anë të makinave të 

posaçme apo me dorë me anë të 

veglave të ndryshme. Qepët e nxerrura 

duhet të lihen në disa ditë 4 – 5 [ditë] në 

57

mënyrë që të teren sa më mirë. Pas 

kësaj qepët klasifikohen dhe vendosen 

në vendet e posaqme për ruajtje. Nga 

përmbajtja kimike e qepës varet se ajo 

në veti përmban sasi relativisht të madhe 

të materjeve të thata si dhe vaj eterik me 

përmbajtje sulfuri ( që qepës I jep erë 

karakteristike ). Ky është fakt I cili është 

tregues I mirë për mundësin që ajo të 

ruhet mirë për një kohë më të gjatë. 

Qepa mund të ruhet në forma të 

ndryshme për ruajtjen e qepës ndërtohet 

një rrjet konopi e hollë distance e të 

cilave duhet jetë 1 – 1.5 [cm]. qepët 

mund të ruhen edhe në thasë të cilët 

duhet të cilët duhet të jenë të atillë që ajri 

nëpër ta të qarkullojë lirisht ( pra nuk 

guxojnë të përdorën thasë nga polietileni 

dhe ata të letrës ). 

Mënyrë tjetër është ruajtja e qepës në 

rrafshet e ndryshme, në rrafshet e tilla 

vendosen qepët njëra mbi tjetrën në 

lartësi 30 – 50 [cm]. gjatë ruajtjes kohë 

pas kohe duhet kontrolluar qepët dhe 

qepët që kanë filluar të kalben duhet 

larguar. 

Në objektin ku ruhen qepët 

pavarësisht nga mënyra e ruejtjes 

temperatura duhet të jetë ( -1 ) – 

( +2 ) °C, kurse lagështija relative e ajrit 

65 %. 

58

Hudhra 

Hudhra është kulturë shumë e vjetër të 

cilën e kanë kultivuar edhe popujt e 

lashtë, të cilët përveq vlerës ushqyese i 

kanë njohur mjaft mirë edhe vetitë e saja 

shëruese. 

Në kosovë kultivohet në të gjitha viset 

por në sipërfaqe të vogla. 

Në të ushqyerit e njeriut hudhra ka 

përdorim të gjërë. Si e freskët përdoret 

heret në pranverë. Përveq kësaj hudhra 

përdoret si shtesë gjellrave të ndryshme, 

ushqimeve të konservuara etj. 

Vlera shëruese e hudhrës është njohur 

qyshë nga popujt e lashtë, të cilët i kanë 

njoft vetitë dezinfektuese të hudhrës 

Kushtet e suksesit 

Për kultivimin e hudhrës tokat më të 

përshtatshme janë tokat mesatarisht të 

lehta deri mesatarisht të rënda. 

Thelbinjët e hudhres fillojnë të mbijnë në 

temperature 3 – 5 0 C. Temperatura 

optimale për rritjen e bimëve është 16 – 

18 0 C. Pjekja (tharja) e bulbit bëhet në 

temperature rreth 25 0 C. Eshtë mjaft e 

qëndrueshme ndaj temperaturave të ulta. 

Fazat më të ndieshme për lagështi janë 

menjëherë pas ndërrimit (mbjelljes) së 

thelbinjëve dhe ajo e rritjes së bulbit. Në 

kohën kur fillon pjekja kërkesat për 

lagështi janë minimale. 

Plehrimi 

Ka kërkesa të theksuara për materje 

ushqyese. Gjatë përgatitjes së tokës në 

vjeshtë mund të jipet një sasi e plehut 

oganik të dekompozuar mire. 

Vlerat orjentuese të plehrave mineral në 

formë të materjeve active do të mund të 

ishin: 80 – 100 kg N, 70 – 80 kg P2O5, 

dhe 60 – 80 kg K2O për hektar. 

Në rast se nuk përdoret plehu organic I 

dekompozuar, sasia e plehrave minerale 

duhet rritur per 20 – 30 %. 

59

Kultivimi I hudhrës 

Paraprakisht duhet patur shumë 

kujdes në zgjedhjen e materjalit për 

mbjellje (thelbinjëve) të cilët mund 

të jenë të infektuar. Zakonisht 

fermerët tek ne shfrytëzojnë për 

mbjellje thelbinjët e hudhrës të 

prodhuar nga prodhimtaria e 

rregullt e sajë. Si materjal për 

mbjellje shfrytëzohen thelbinjët e 

shëndoshë, të pa deformuar, dhe 

kryesisht nga pjesa anësore e bulbit. 

Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë, 

ndërsa për mbjelljen vjeshtore 

menjëherë pas largimit të 

parakulturës. Në pranvrë punimi 

plotësues duhet të filloj sa më heret 

që të jetë e mundur. 

Hudhra kultivohet pas lakrës, 

drithrave dhe disa perimeve të 

hershme. Në të njëjtën sipërfaqe 

nuk preferohet të mbillet për 3 – 4 

vite. Në anën tjetër hudhra është 

parakulturë shumë e mire për 

shumicën e bimëve tjera perimore. 

Mbjellja (ndërrimi) i thelbinjëve 

bëhet me dorë ose në mënyrë të 

mekanizuar Tek mbjellja 

pranverore, mbjellja e thelbinjëve 

bëhet sa më heret që të jetë e 

mundur (zakonisht deri nga mesi 

i marsit). Ndërkaq tek mbjellja 

vjeshtore, afati optimal I mbjlljes 

është nga mesi i tetorit. 

Mbjellja e thelbinjëve duhet bërë në 

thellësi rreth 3 cm. Distancat e mbjelljes 

janë të ndryshme dhe ato sillen rreth 25 

– 30 cm në mes rendeve dhe 8 – 10 cm 

në mes bimëve në rend. 

Sasia e thelbinjëve për hektar është rreth 

700 – 1000 kg, ndersa tek mbjella 

vjeshtore kjo sasi mund të jetë diq më e 

lartë. 


bazohen në kultivimin në mes rendeve, 

mbrojtjen nga sëmundjet dëmtuesit dhe 

barojat. Gjithashtu kujdes duhet treguar 

per u jitjen e bimëve dhe eventualisht 

riplehrimin e tyre. 

Kultivimi në mes rendeve është masë e 

obligueshme. Përmes kësaj mase arrihet 

përmirsimi i rexhimit ujoro – ajror të 

tokës dhe ruajtja më e mire e sasirave 

60

të ujit në tokë. Shkriftimi më I mire 

është I rendësishëm edhe për faktin se 

mundëson rritje më cilësore të bulbit të 

hudhrës, i cili në toka të ngjeshura bulbet 

ngelin të deformuar dhe në përgjithsi më 

të vegjel. Gjithashtu perms kultivimit në 

mes rendeve bëhet edhe eliminimi i 

barojave. 

Ujitjeve (sidomos tek mbjellja 

pranverore) duhet kushtuar kujdes. Fazat 

më kritike për ujë janë dy – tri javët e 

para pas mbjelljes së thelbinjëve dhe 

rritja intensive e pjesës mbitoksore – deri 

tek formimi I plotë I bulbit (në kushtet 

tona deri nga mesi I qershorit). Andaj në 

këtë faze duhet patur kujdes që varësisht 

nga kushtet konkrete në fushë të 

aplikohen ujitjet. Zakonisht aplikohen 2 

– 3 ujitje. 

Vjelja 

Vjelja e hudhrës kryhet kur bëhet tharja 

masive e pjesës mbitokësore të bimëve. 

Hudhrat që nuk e kanë të tharë pjesën 

mbitokësore apo që vjelen gjatë kohës 

kur ka shumë të reshura ruhen me shumë 

vështërsi dhe si të tilla është më mire të 

përdoren për konsum të menjëhershëm. 

Pas vjeljes pjesa e tharë mbitokësore 

duhet të pastrohet (sikurse edhe rrënjët). 

Në vendet për ruajtje hudhra duhet 

vendosur e terur. 

Ruajtja e hudhrës bëhet në mënyrë të 

nxhashme sikurse edhe qepa 

61

Preshi (Allium Porrum L.) 

Në krahasim me qepën preshi ka një 

areal me të ngushtë të përhapjes së tij. 

Preshi ka origjinën e ka nga Azia e 

Mesme. Në gjuhën shqipe njihet me 

emra të ndryshëm. Në Shqipëri njihet 

kryesisht me emrin preshi, ndërsa ne 

Kosovë kryesisht me emrin Purri. 

Pjesa konsumuese e preshit është ka 

form cilindrike, me kërcell të gjatë e 

fletë-fletë, me gjethe të lugëta e të gjata. 

Preshi eshte nje bime qe mund te rritet 

ne lloje te ndryshme te tokave por eshte 

epreferuar qe ajo te kultivohet ne toka ku 

PH 6,5-7,0. 

Sa u përket kërkesave ndaj temperaturës 

janë të nxhashme me qepën. Megjithate 

deri sa kërkesat për temperature jane të 

nxhashme kërkesat për lageshti dallojnë 

mjaft shumë. Preshi dallohet me kërkesa 

të mëdha per lageshti. Varësisht nga të 

reshurat, preshi ujitet gjatë gjithë 

vegjetacionit deri në vjeshtën e vonshme. 

Preshi kultivohet përmes fidanit (në raste 

më të rralla edhe me mbjelljen direkte te 

farës në fushë). 

Përgatitja e fidanit bëhet në bazë të 

metodave standarde për prodhimin e 

fidanit (të përshkruar më lartë). 

Ndërrimi i fidaneve n[ kushtet tona bëhet 

kryesisht gjatë muajve qershor 

dhe korrik. Përgatitja e tokës duhet të 

jetë sa më cilësore. Preshi në qarkullim 

bimor vie në vendin e dytë (pas 

kulturave që janë plehruar me pleh 

organik). Plehrat mineral jipen gjatë 

përgatitjes së tokës për ndërrim dhe një 

pjesë perms riplehrimit. Sasirat 

orientuese të plehut janë rreth 500 kg/ha, 

pleh mineral NPK (muindësisht 

kombinimi 7 : 14 : 21). Varësisht nga 

62

gjendja e bimëve gjatë vegjetacionit 

mund të jipet edhe një sasi e plaehrave të 

azotit. 

Ndërrimi I fidaneve zakonisht bëhet në 

distance 20 – 25 cm në rend dhe 15 – 20 

Pyetje 

Mënyarat e kultivimit të qepës 

Kultivimi i qepës përmes qepujkave 

Vjelja dhe ruajtja e qepës 

Kultivimi i hudhrës 

Kultivimi i preshit 

cm në mes bimëve në rend. Pas 

ndërrimit të fidaneve, fillojnë masat e 

rregullta të përkujdesit (ujitja, kultivimi 

në mes rendeve – prashitja, eliminimi i 

barojave, 

63

Lakra kokë (Brasica oeraceae var. 

Capitata) 

Si për nga sipërfaqet ashtu edhe për nga 

rëndësia ekonomike, është njëra ndër 

bimët kryesore perimore në Kosovë. 

Kultivohet në periudha të ndryshme 

kohore, duke filluar nga pranvera e 

hershme deri në vjeshtën e vonshmet. 

Kultivohet në fushë të hapur. 

Në Kosovë një kohë të gjatë lakra kokë 

është kultivuar si kulturë dytë, kryesisht 

pas drithërave (më së shumti pas grurit). 

Në raste të këtilla vjelja ka filluar në 

fund të tetorit dhe ka vazhduar deri në 

dimrin e hershëm. Shumica absolute e 

sasive të lakrës së këtillë është 

shfrytëzuar për përpunim në mënyrë 

tradicionale (përgatitja e lakrës turshi që 

është bërë për nevoja të familjes nga vet 

anëtarët e familjes). Kjo metodë 

përpunimit “shtëpiak” të lakrës kokë, 

edhe pse në përmasa shumë më të vogla 

mund të haset edhe sot në shumë vende 

në Kosovë (në zonat rurale). 

Sipërfaqet me lakër kokë kanë qenë në 

vazhdimësi me pjesëmarrje të madhe në 

strukturën e perimeve në Kosovë. Edhe 

sot, krahas specit, domates, shalqirit dhe 

qepës është ndër bimët kryesore 

perimore. 

Kultivimi i lakrës kokë për shumë 

prodhues është i rëndësishëm edhe për 

faktin se mund të mbillet në periudha të 

ndryshme dhe mundëson shfrytëzim më 

racional të tokës duke u mbjellë si para 

ose post kulturë. 

Kushtet e kultivimit 

Toka 

Rendimenti i lakrës varet në masë të 

madhe nga lloji i tokës, struktura dhe 

vetitë fizike, kimike dhe biologjike të 

tokës. 

Lakra kokë sikurse lakrat tjera, mund të 

kultivohet me mjaft sukses në tipe të 

ndryshme të tokave. Megjithatë tokat 

Përgatitja e dobët e fidanëve të lakrës 

(sikur edhe shumicës së perimeve tjera) 

është ndër faktorët kryesor që po ndikon 

në rendiment e ulëta dhe vonesën e 

fillimit të vjeljes. 



përdorë substrat të përshtatshëm 

Kërkesat ndaj kushteve të mjedisit 


Mesatarisht të rënda me regjim të 

përshtatëm ujor – ajror, të furnizuara 

mirë e materie ushqyese, paraqesin tokat 

më të përshtatshme për kultivimin e 

lakrës. 

Për kultivimin e lakrës duhet zgjedhur 

toka mesatarisht të rënda deri 

mesatarisht të lehta, me reaksion neutral 

deri të dobët acidik (pH 6 – 7). 

Vlera e pH, ka ndikim në rritjen e 

bimëve. Para së gjithash kjo ndikon në 

mundësinë e shfrytëzimit më të mire të 

materieve ushqyese. E gjithë kjo ndikon 

në rritjen e rendimenteve por edhe 

64

cilësisë së prodhimit të lakrës. Për këtë 

arsye është me rëndësi që çdo herë ky 

element duhet analizuar paraprakisht dhe 

masat tjera agroteknike t’i përshtaten 

këtij parametri. 

Lagështia 

Në kuadër të kultivimit të suksesshëm të 

lakrës, toka (tipi, cilësia e përgatitjes së 

tokës) dhe menagjimi i mire i plehrave, 

janë faktorët kryesor që ndikojnë në 

rritjen e bimëve dhe rendimentin e tyre. 

Lakra kokë bën pjesë në grupin e bimëve 

të cilat kanë kërkesa të mëdha për 

lagështi. Kërkesat e mëdha për lagështi 

mund të shpjegohen me vetitë 

morfologjike të saj (sistemit rrënjor të 

shpërndarë kryesisht në shtresat e 

epërme të tokës si dhe formimit mjaft të 

madh të masës vegjetative. Kërkesat për 

lagështi dallojnë varësisht nga faza e 

zhvillimit të bimëve, periudha kohore e 

kultivimit, të reshurat, plehërimi etj. 

Përveç lagështisë në tokë lakrat kanë 

kërkesa mjaft të mëdha edhe ndaj 

lagështisë së ajrit. Lagështia relative 

(optimale) e ajrit është 70 – 90 %. 

Kërkesat për lagështi janë mjaft të 

theksuara. KFU, i tokës gjatë kultivimit 

të lakrës kokë duhet të jetë 70-80%. 

Gjithashtu, edhe kërkesat ndaj lagështisë 

së ajrit janë mjaft të theksuara. Gjatë 

gjithë vegjetacionit ajo duhet mbajtur në 

kufijtë 70-85%. 

Drita 

Lakra kokë sikurse edhe lakrat tjera, ka 

kërkesa mjaft të theksuara ndaj dritës. 

Sidomos kërkesat për dritë janë të 

theksuara në fazën e fidanit, andaj 

bimëve (sidomos në këtë fazë) duhet 

siguruar ndriçim i mjaftueshëm. Lakrat 

janë bimë të ditës së gjatë. Më zgjatjen e 

ditës, shpejtohet zhvillimi i bimëve. 


Sa u përket kërkesave ndaj materieve 

ushqyese është me rëndësi të ceket fakti 

se lakra kokë bën pjesë në grupin e 

kulturave, të cilat nga toka tërheqin 

sasitë më të mëdha të materieve 

ushqyese sidomos të azotit dhe kaliumit. 

Kërkesat më të mëdha për materie 

ushqyese janë në fazën e formimit të 

kokave. 

Lakra kokë përballon mjaft mirë 

koncentrimin e lartë të materieve 

ushqyese në tokë. Për prodhimtarinë në 

serra pa ngrohje është e rëndësishme të 

ceket se lakra kokë shfrytëzon materiet 

ushqyese edhe në temperatura mjaft të 

ulëta, 5-7 o C dhe atë pothuajse me 

intensitet të njëjtë. 

Është e nevojshme që çdo here sasia e 

plehrave që do të jepen të llogaritet 

veçmas për secilin rast. 

Kërkesat ndaj temperaturës 

Lakra kokë, si edhe lakrat tjera, është bimë e 

klimës së freskët dhe me lagështi, që do të thotë 

65

se bën pjesë në grupin e bimëve relativisht të 

qëndrueshme në temperaturat të ulëta. 

Lakra kokë dallohet me kërkesa të vogla ndaj 

temperaturës. Disa kultivar, për një kohë të 

shkurtë mund t’ju përballojnë temperaturat e 

ulëta deri në – 10 0 C. Në përgjithësi kultivarët e 

vonshëm llogariten se janë më të qëndrueshëm 

ndaj temperaturave të ulëta se sa kultivarët e 

hershëm. 

Fara fillon të mbijë në temperature 4 0 C, ndërsa 

temperatura optimale për mbirje është 18 – 20 

0 

C. Deri në fazën e formimit të kokave 

temperatura preferohet që të jetë 15-20 o C, 

ndërkaq në fazën e formimit të kokave 15-18 o C. 

Temperatura optimale për rritjen e larës 

është 14 – 18 0 Kultivimi përmes fidanit 

Zgjedhja e farës – kultivarit 

Varet nga: 

• qëllimi i prodhimit (i hershëm, 

gjysmë i vonshëm dhe i vonshëm 

• Kushtet klimatike dhe tokësore te 

regjionit ku kultivohet 

• Kërkesat e tregut 

Kultivarët e lakrës dallohen për nga: 

ngjyra madhësia dhe forma forma 

C. Temperaturat mbi 25 

0 

C, mund te ndikojnë negativisht në 

rritjen dhe zhvillimin e lakrës 

Për përdorim të freskët zakonisht 

kërkohen kultivar me koka të vogla 

(rreth 1-1,5 kg). Për kultivim të vonshëm 

zakonisht përdoren kultivar me koka të 

mëdha deri ne 4 – 5 kg e më tepër. 

Kultivimi i lakrës kokë 

Periudha vegjetative e lakrës zakonisht 

llogaritet nga ndërrimi i fidanëve. 

Lakra kokë kultivohet në forma të 

ndryshme. 

Kultivarët e hershëm arrijnë për vjelje 

(për afërsisht) për 60 – 80 ditë, 

kultivarët gjysmë të hershëm 80 – 100 

ditë dhe kultivarët e vonshëm mbi 100 

ditë (zakonisht 100 – 150 ditë). 

• Kultivimi kryesor është në fushë 

të hapur nepërmes fidanit. 

• Më rrallë mund të haset edhe 

kultivimi në mjedise të 

mbrojtura dhe 

• me mbjellje direkte të farës në 

fushë të hapur. 

Kultivarët që më tepër mund të hasen tek ne 

janë: Rinda F1, Grenadier F1, Pruktor F1, 

Minoris F1, Royale F1, Atria F1, Bravo 

F1, Futoški, etj. 

66


Për prodhim të hershëm në fushë të 

hapur, fara mbillet nga mesi i shkurtit. 

Në mënyrën tradicionale mbjellja bëhet 

në leh të nxehta në të cilat vendosen 

rreth 4 g fare/m 2 . Një sasi e këtillë e 

farës mund të siguroj një dendësi rreth 

500 fidanë/m 2 . 

Përgatitja e këtyre leheve bëhet në forma të 

ndryshme (nën ose mbi tokësore). 

Në fund vendoset një shtresë e plehut të 

freskët organik (25 – 30 cm) e cila shërben 

si burim i ngrohjes. Mbi të vendoset një 

shtresë dheu (që në disa raste përzihet me 

një pjesë plehu të dekompozuar) në trashësi 

5 – 10 cm. Në një sipërfaqe të përgatitur në 

këtë mënyrë vendoset fara. 

Fara mbulohet me materiale të ndryshme 

(komina, pleh i përzier me dhe, pleh i 

djegur). Këto lehë mbulohen me folie 

plastike në formë gjysmë harku. 

Në kushte të tilla fara e lakrës zakonisht 

mbinë (mesatarisht) për 5 – 7 ditë 

Për prodhim gjysmë të vonshëm dhe të 

vonshëm, mbjellja e farës kryhet nga gjatë 

muajve maj – qershor. Mbjellja kryhet në 

lehe të ftohta (jo në shtretër me pleh stalle) 

të gjerësisë 1.2 m. Këto lehë ndërtohen në 

toka të pasteta nga barojat e këqia, të lehta, 

të pasura me materie ushqyese. 

Sasi e farës për 1 m 2 , është përafërsisht e 

njëjtë me atë të prodhimit në shtretër të 

nxehtë (rreh 3 – 5 gr/m 2 ), dhe pse fermerët 

në disa raste përdorin sasi diç më të madhe. 

Gjatë përgatitjes së fidanit për këtë formë të 

prodhimit, nuk përdoren masa plotësuese 

dhe as ndonjë masë tjetër specifike për 

fidanë. 

Këto metoda duhet zëvendësuar me metoda 

bashkëkohore pasi që përgatitja e dobët e 

fidanëve të lakrës (sikur edhe shumicës së 

perimeve tjera) është ndër faktorët kryesor 

që ndikon në rendiment e ulëta dhe vonesën 

e fillimit të vjeljes. 



përdorë substrat të përshtatshëm për lloje të 

caktuara të perimeve. 

67

Sigurimin e temperaturës optimale 

Lloji 

Tabela . Temperatura optimale gjatë 

prodhimtarisë së fidanit të 

lakrës kokë 

Temp. opti. e 

substratit deri 

në mbirje 

Ujitja e fidanëve duhet bërë me ujë që ka 

temperaturë përafërsisht të njëjtë me 

temperaturën e mjedisit në të cilin ndodhen 

fidanët. Gjithashtu uji, i cili përdoret për 

ujitjen e fidanëve, duhet të jetë i pastër në 

aspektin kimik dhe biologjik. Ujitjet duhet 

të jenë të rregullta dhe sipas nevojës. Sasia e 

ujit për një ujitje varet prej temperaturës 

dhe gjendjes së bimëve. Në përgjithësi ajo 

sillet në kufijtë 10 – 15 l ujë/m 2 , të lehës. 

Disa ditë para ndërrimit të fidanëve (qoftë 

në serra apo në fushë të hapur, ujitjet duhet 

që të rrallohen në mënyrë që bimët t'i 

adaptohen më mirë regjimit ujor të tokës, pas 

ndërrimit. 

Të ushqyerit e fidanëve (riplehërimi), është 

masë e rëndësishme. Ky element duhet të 

merret parasysh edhe gjatë zgjedhjes (apo 

përgatitjes) së substratit për mbjellje të farës. 

Riplehrimi i parë fillon rëndom në fazën e 

gjetheve të vërteta, ndërsa rplehrimi i dytë 

T e m p e r a t u r a ( o C) 

3 – 7 ditë pas mbirjes Pas kësaj periudhe, deri tek ndërrimi 

Ditën Natën Ditë me diell Ditë me vranësira 

• 

Natën 

Lakra 18 – 20 7 – 10 6 – 8 14 – 18 12 – 14 8 – 10 

bëhet rreth dy javë pas të parit. Për ushqimin e 

bimëve përmes gjetheve më së miri është që 

të përdoren plehrat e lëngët, që janë të 

tretshme, disa prej të cilëve mund të 

kombinohen edhe me preparate për mbrojtjen 

e bimëve 

Ajrosja e bimëve (apo objekteve në të cilat 

kultivohet fidani). Gjatë kohës së ftoftë, 

ajrosja bëhet për një kohë më të shkurtër, 

rëndomtë në mesditë kur temperatura e 

ambientit të jashtëm është më e lartë. 

Ajrosja më intensive fillon në fazën e 

kalitjes (e cila fillon së paku 15 ditë para 

ndërrimit të fidanëve), atëherë lehët apo 

serrat prej masave plastike shplohen tërë 

ditën, ndërkaq së paku 4-5 ditë para 

ndërrimit edhe natën. 

68

Para ndërrimit të fidanëve është me rëndësi 

që të bëhet kalitja e fidanëve që nënkupton 

adaptimin ndaj: 

temperaturës 

ndriçimit dhe 

ujitjes, 

Në kushtet e mjedisit të ri, në të cilën do të 

ndërrohet fidani. 


Duke patur para sysh kërkesa e mëdha të 

lakrës ndaj materieve ushqyese, duhet 

kushtuar shumë kujdes qarkullimit bimor. 

Kultivimi në të njëjtën sipërfaqe për disa 

vite rrit rrezikun e paraqitjes së sëmundjeve, 

dëmtuesve dhe ndikon në shfrytëzimin e një 

anshëm të elementeve ushqyese. Për këtë 

arsye lakra nuk preferohet që të kultivohet 

në të njëjtin vend së paku për tre vite. 

Parakulturat më të mira për lakrën kokë janë 

drithërat, leguminozet, patatja etj. Në anën e 

tjetër ajo është parakulturë e mirë për 

shumicën e bimëve tjera perimore. 

Përgatitja e tokës për ndërrimin fidanëve 

Për mbjelljen e fidanëve në pranverë të 

hershme, toka duhet lëvruar menjëherë pas 

largimit të parakulturës. Nëse kjo kohë nuk 

përputhet me kohën e lëvrimit të thellë 

vjeshtor, atëherë duhet bërë edhe një lëvrim 

i thellë vjeshtor, zakonisht në thellësi rreth 

30 cm. Në pranverë nëse konsiderohet që 

toka është më e ngjeshur, atëherë do të ishte 

e preferuar që të bëhet një lëvrim i cekët, e 

më pas punimi plotësues i tokës (trinimi, 

piatimi etj). 

Tek mbjellja e lakrës si kulturë e dytë 

(postkulturë), përgatita e tokës duhet bërë 


Meqenëse zakonisht gjatë kësaj kohe (në 

korrik) mbretërojnë temperatura të larta dhe 

më pak të reshura, duhet pasur kujdes që të 

gjendet momenti i përshtatshëm (para së 

gjithash duhet pasur kujdes që lagështia në 

tokë të jetë optimale, në momentin e punimit 

të saj) . 

Ndërrimi i fidanëve 

Është shumë me rëndësi që fidanët të 

ndërrohen së bashku me dhe (jo me rrënjë të 

zhveshura), Fidanët e këtillë mund të 

ndërrohen diç më herët se sa fidanët e 

prodhuar në shtertëri tradicional për fidan. 

Fidanët arrijnë për ndërrim, në kushte 

normale për 30-45 ditë pas mbirjes. Fidanët 

duhet të jenë vitale, të shëndosha, me së 

paku katër gjethe mirë të zhvilluara dhe me 

sistem rrënjorë gjithashtu mirë të zhvilluar 

Duke ju falënderuar asortimanit mjaft të 

gjerë të hibrideve që sot mund të gjenden në 

treg, është e mundur përshtatja mjaft e mirë 

e prodhimit të lakrës gjatë gjithë vitit, 

varësisht nga kërkesat e tregut. 

Ndërrimi i fidaneve për prodim të hershëm, 

bëhet sa më herët që të jetë e mundur. Po sa 

69

kushtet klimatike dhe tokësore të lejojnë 

përgatitjen e tokës p mbjellje. Në kushtet 

tona kjo arrihet nga fundi i shkurtit deri në 

fillim të marsit. Distancat e mbjelljes janë 

më të dendura se sa tek mbjellja e vonshme 

dhe sillet 40-60 në 

mes rendeve dhe 30-40 cm në mes bimëve 

në rend. Për prodhim të vonshëm të 

lakrës ndërrimi i fidanëve bëhet gjatë muajit 

korrik (zakonisht në dekadën e dytë dhe 

tretë të muajit korrik). 

Distancat e mbjelljes 

• varen nga mënyra e kultivimit tipi i 

tokës. Zakonisht ato sillen rreth 70 

cm në mes rendeve dhe 50 – 60 cm 

në mes bimëve në rend. 


Zakonisht pas 1 – 2 dite, varësisht nga 

lagështia në tokë fillon regjenerimi i sistemit 

rrënjor. Gjatë kësaj kohe (dy – tri dit pas 

ndërrimit),duhet kontrolluar sipërfaqen dhe 

të bëhet plotësimi i vendeve në të cilat nuk 

janë zënë fidanët. 

Me qëllim të parandalimit të paraqitjes së 

barojave dhe formimit të shtresës së 

palëshueshme (“kores) në sipërfaqe të tokës 

është e preferuar që të bëhet kultivimi 

(prashitja) në mes rendeve, deri sa sipërfaqja 

në mes rendeve nuk mbulohet nga bimët. 

Ujitja e bimëve të larës është masë e 

domosdoshme agroteknike gjatë kultivimit 

Kërkesat e lakrës për lagështi janë të mëdha 

dhe atë në të gjitha fazat e rritjes së bimëve. 

Megjithatë momentet më kritike janë:, 

posaçërisht në fazën: 

pas ndërrimit të fidaneve, 

formimi i kokave dhe 

rritja e kokave 

Afatet dhe normat e ujitjes caktohen në 

bazë të kushteve klimatike, tipit të tokës dhe 

gjendjes së bimëve, 

Mënyrat e ujitjes mund të jenë : 

me brazda 

ne formë shiu 

pikë – pikë 

Ujitja pikë – pikë mënyrën më të 

përshtatshme të ujitjes së perimeve në 

përgjithësi. Përmes kësaj metode mund të 

kontrollohet doza e ujit dhe të plehrave që 

planifikohen tu jepen bimëve në faza të 

caktuar. Kjo mundëson arritjen e 

rendimenteve ë larta dhe me cilësi më të 

mirë. Gjithashtu është me i vogël rreziku 

nga ngjeshja e tokës, erozioni dhe shpëlarja 

e elementëve ushqyes nga toka. 

Megjithatë në prodhimin e lakrës 

përdorimin e ujitjes me pika duhet 

analizuar nga aspekti ekonomik dhe koha 

e prodhimit. 

70

Bazuar në këtë duhet planifikuar dhe 

implementuar ujitjen. Dozat dhe numri I 

ujitjeve caktohen për çdo rast të veçantë, 

në bazë të kushteve klimatike, tipit të 

tokës dhe gjendjes së bimëve. 

Orjentimisht norma optimale e ujitjes është 

rreth 40 l/m 2 . 

Të ushqyerit e bimëve 

Është shumë e rëndësishme që të bëhet 

analiza paraprake e tokës, në mënrë që të 

përcaktohen drejt dozat e plehërimit. 

Royale F1 

Kërkesat e lakrës për materie ushqyese 

janë të mëdha në të gjitha fazat e rritjes 

dhe zhvillimit të saj. Lakra reagon mjaft 

mirë në plehërimin me pleh organik. 

Tek mbjellja e hershme shpërndarja e 

plehrave organik (40 – 60 t/ha) bëhet 

para lëvrimit themelor. Tek mbjellja e 

vonshme gjithashtu mund të aplikohen 

plehrat organike por me kusht që ato të 

jenë të dekompozuara (“djegur”), në sasi 

prej 20 -30 t/ha. Me përdorimin e tij do 

të përmirësohen vetitë fizike, kimike 

dhe biologjike të tokës me çka do të 

krijoheshin kushte për prodhim të 

suksesshëm. 

Tek mbjellja e hershme, nga sasitë e 

përgjithshme të parapara të plehrave 

komplekse (NPK), 2/3 shpërndahen në 

vjeshtë para lërimit themelor, ndërsa 1/3 

e plehrave NPK shpërndahen para 

punimit plotësues (pranveror) të tokës. 

Tek lakra kokë përveç që është e 

rëndësishme që plehrat të jenë në sasi të 

mjaftueshme ato duhet të jenë mirë të 

balancuara. Në rastet kur raporti në mes 

materieve ushqyese nuk është i mirë mund 

të formohen koka të shkrifta dhe kompaktësi 

jo të mirë, që mund të ndikoj mjaft në vlerën 

tregtare të lakrës kokë. 

Me rendiment prej 100 kg lakra kokë nga 

toka tërhjek , 0,35 kg N, 0,15 kg P2O5, 0,50 

(që përafërsisht është raport 2 : 1 : 3). K2O 

dhe 0,07 kg MgO. 

Autor të ndryshëm rekomandojnë sasi 

orientuese të ndryshme varësisht nga koha e 

kultivimit dhe rendimentit të planifikuar: 

130 – 310 N, 45 – 100 P2O5, 160 – 400 Kg 

K2O, 75 – 165 CaO dhe 25 – 55 MgO kg/ha 

(Lesic et al, 2004). 

71

Vjelja e lakrës kryhet në mënyrë sukcesive 

(zakonisht në 1 – 2 “ndërhyrje). Vjelja fillo 

kur kokat arrijnë madhësinë, formën, ngjirën 

dhe fortësinë e nevojshme. 

Kultivarët e hershëm vilen në disa faza, 

ndërsa kultivarët gjysmë të vonshëm dhe 

të vonshëm vilen zakonisht në një ose në 

dy faza. Është me rëndësi që vjelja të 

kryhet kur kokat janë sa më të terura, për 

arsye se nëse janë të lagura prishen më 

lehtë. 

Pas vjeljes (e cila kryhet me mjete 

prerëse), pastrohen nga gjethet e jashtme, 

gjethet e dëmtuara apo të sëmura dhe si 

të këtilla paketohen dhe përgatiten për 

treg. 

Është i njohur fakti se bima e lakrës është 

mjaft e qëndrueshme ndaj temperaturave të 

ulëta. Megjithatë kjo qëndrueshmëri është 

mjaft shumë e përkohshme, pasi që nëse 

temperaturat e ulëta zgjasin për kohë më të 

gjatë mund të vjen deri tek ngrirja e bimëve. 

Vjelja duhet të filloj më së largu në kohën 

kur temperaturat ka rrezik që të jenë edhe 

më të ulëta se - 4 o deri në – 5 O C. 

Përveç vjeljes me dorë në sipërfaqe të 

mëdha vjelja kryhet në mënyrë të 

mekanizuar. 

LlLllllii 

72

Lulelakra Brassica oleracea var. 

botrytis 

Është perim mjaft i vlefshëm me pjesën 

konsumuese që paraqet një lulëri të 

ndryshuar. Bën pjesë në grupin e 

perimeve që nuk është leht të kultivohen 

për 

shkak të ndjeshmërisë së theksuar në 

temperatura të ulëta dhe të larta, si dhe 

ndaj sëmundjeve dhe dëmtuesve. 

Në pjekjen teknologjike lulëria ka vlerë 

të mirë ushqyese dhe aromë specifike, 

që e bëjnë lulelakrën një perim mjaft të 

pëlqyeshëm. 

Kushtet tokësore 

Në tokat acidike ndodh deficiti i 

mikroelementeve (deformimi i lulërisë 

dhe i gjetheve), ndërsa në tokat bazike 

ndodh krijimi i zbrazëtirës në pjesën e 

mesme të lulërisë dhe kalbja e saj. 


Është i domosdoshëm. Parakultura të 

mira për lulelakrën janë bishtajoret, 

domatja, patatja, drithërat 

Punimi i tokës dhe plehërimi 

Punimi i tokës është i kushtëzuar me 

kohën e vjeljes së parakulturës dhe 

është i njëjtë sikurse te lakra. Gjatë 

punimit themelor të tokës është e 

dëshirueshme edhe hudhja e një sasie të 

plehut organik në sasi 30–50 t/ha. Në 

toka mesatarisht të pasura hudhen rreth 

800 kg/ha plehera NPK (preferohet 

kombinimi 8 : 16 : 24) 

Kultivimi 

Prodhimi i fidanëve, ndërrimi i tyre, 

masat e përkujdesit, duke përfshirë edhe 

mbrojtjen nga sëmundjet dhe dëmtuesit 

janë sikurse për lakrën 

Rezultate më të mira jep kur kultivohet 

si bimë e vonshme 

Riplehërimi 

Riplehërimi i parë kryhet rreth tri javë 

pas ndërrimit të fidanëve me 200 

kg/ha, NAG 

Riplehërimi i dytë bëhet një muaj pas të 

parit me sasi të njëjtë të plehut 

Te kultivarët me vegjetacion më të gjatë 

është i nevojshëm edhe riplehërimi 

i tretë 

73

Për ç’farë arsye lulëria nuk 

formohet 

Apo është e cilësisë së 

dobët? 

Për shkak të dëmtimit të 

sythave vegjetativë në fazat e 

hershme (temperaturat e 

ulëta, dëmtimet mekanike, 

dëmtuesit). Kur për mbjellje 

përdoren fidanë shumë të 

vjetër 

Për shkak të ushqimit të 

pamjaftueshëm me azot. Për 

shkak se temperaturat shumë 

të larta shkaktojnë shpeshherë 

rritjen e gjetheve në mes të 

lulërisë 

Sepse gjethet nuk e mbrojnë 

lulërinë nga dielli dhe ato 

marrin ngjyrë të verdhë 

(kultivarët e vonshëm) 

Sepse vonesa në vjelje 

shkakton zgjatjen e degëve të 

lulërive me ç’rast lulëria 

bëhet më e shkapërderdhur 

(dhe humbë në cilësi) 

Si të fitohet lulëri me ngjyrë të 

bardhë? 

Kultivarët që nuk kanë aftësi të 

vetmbulimit të lulërisë është e 

nevojshme që lulëria të mbrohet duke i 

lidhur gjethet ose lulëritë mbulohen 

(pjesa e bardhë) duke këputur gjethet e 

fundit për t’i mbuluar ato 

Vjelja, paketimi dhe ruajtja e 

lulelakrës 

Më së shpeshti aplikohet vjelja me dorë 

në disa faza 

Vilen lulëritë e forta në fazën e pjekjes 

teknologjike. Vjelja kryhet gjatë kohës 

me diell dhe me mot të thatë. 

Hiqen të gjitha gjethet, mbeten vetëm 

ato që janë të ngjitura me lulërinë me 

të cilat mbrohet lulëria 

Në sipërfaqe të mëdha me qëllim që të 

lehtësohet vjelja shfrytëzohen shiritat 

transportues 

Lulet dëmtohen në temperaturë 3ºC 

Paketohet në shporta (më së shpeshti 

prej druri) 

Kushtet e ruajtjes janë të njëjta sikurse te 

lakra 

Gjatë ruajtjes në kushte të temperaturës 

së dhomës lulelakra prishet për disa ditë 

Kultivarët 

Baldo F1, fremont F1, vinson F1, planita 

F1, kintore F1, etj. 

74

Lakra a Brukselit (Brassica oleracea 

var. gongloides) 

Kjo lakër sa i përket vlerës ushqyese zë 

vendin e parë, në krahasim me lakrat 

tjera. Përmban proteine mbi 4%, hydrate 

të karbonit rreth 7,5%, yndyrë 0,5% 

Është e pasur me vitamina a, b1, b2, c 

dhe me materie minerale (p, k, fe, mg, 

cu, s). Shfrytëzohet si e freskët dhe në 

gjellëra të ndryshme 

Lakra e Brukselit formon një kërcell të 

lartë të fortë në të cilin dalin gjethet që 

kanë bishta të gjatë, ndërsa në sqetullat e 

këtyre gjetheve formohen kokat e vogla 

në formën e lakrës, por që janë shumë 

më të vogla se koka e lakrës. 

Mbillet si bimë kryesore. Ka periudhë të 

gjatë vegjetative, mbjellja e farës bëhet 

në pranverë (marsmaj), ndërsa ndërrimi i 

fidanëve bëhet më së largu deri nga mesi 

i qershorit. Ndërrimi i fidanëve bëhet më 

së shpeshti në distancë 60-70 x 50-60 cm 

(20000-35000 bimë/ha). Gjatë kultivimit 

përmes fidanit nevojiten rreth 300 g 

farë/ha. Sasitë e tepërta të azotit 

ndikojnë në formimin e kokave më të 

shkrifta dhe m cilësi të dobët. 

Masat tjera të përkujdesit gjatë 

kultivimit janë të njëjta sikurse te lakra 

Në disa raste aplikohet dhe menjanimi i 

masës së bimëve me qëllim që të 

stimulohet rritja e kokave. Kjo masë 

aplikohet kur kokat arrijnë madhësinë 

rreth 1,5 cm. 

Kultivarët 

Brilliant F1, Brigitte F1, Olivier F1, 

philemon f1, 

Titurel F1, Lunet F1 etj. 

75

Kolerabi 

Brassica oleraceae 

var. gongylodes 

Te ne kultivohet fare pak dhe gati se 

është i panjohur. Në ushqim përdoret si i 

ferskët apo në gjellëra të ndryshme. 

Ka vlerë ushqyese më të lartë se sa lakra. 

Përmban mjaft vitamin C, me çka bën 

pjesë në grupin e perimeve kryesore. 

Kultivohet në mënyrë të ngjashme 

sikurse lakra. Nëse kushtet e kultivimit 

janë të papërshtatshme (thatësia, të 

ushqyerit e dobët), pjesa ushqyese bëhet 

e drunjëzuar dhe e papërdorshme. Pjesa 

ushqyese është kërcelli I trashur mbi 

tokë i cili ka formë të rrumbullakët. 

Ndërrimi i fidanëve bëhet më dendur se 

sa te lakrat tjera (30-50 x 25-30 cm). 

Pasi që zhvillon masë më të vogël 

vegjetative rendimenti më cilësor 

arrihet te mbjellja e hershme. 

Pjesa për ushqim shfrytëzohet para 

arritjes së madhësisë së plotë. 

Rendimenti sillet prej 10 t/ha te 

kultivarët e hershëme deri në 30 t/ha te 

kultivarët e vonshëm. 

Kultivarët më të përhapur janë: 

Rogli, Lanro, Trero, Avanti F1 etj. 

76

Lakra gjethore (Brasica oleraceae var. 

Acephala) 

Në Kosovë ky lloj pothuajse nuk 

kultivohet fare. Është karakteristikë e 

sajë qëndrueshmëria mjaft e lartë ndaj 

kushteve të mjedisit të jashtëm, sidomos 

ndaj temperaturave të ulëta, kështu që në 

viset bregdetare mund të kultivohet edhe 

gjatë dimrit dhe pranverës së hershme. 

Për nga vetitë morfologjike dhe përbërja 

kimike është mjaft e nxhashme me 

lakrën e Brukselit. 

Lakra gjethore formon kërcellin në lartësi 

rreth 30 cm, me rozetën e gjethev në maje. 

Lakra gjethore është bimë dyvjeçare, në 

vitin e dytë zhvillon kërcellin lulor dhe jep 

farë. 

Prodhimi i fidanit, kultivimi si dhe masat e 

përkujdesit gjatë vegjetacionit, nuk dallojnë 

nga ato që merren te lakrat tjera. 

Lakra përdredhëse (Brasica oleraceae 

var.sabauda) 

Edhe kjo është bimë dy vjeçare e fam. 

Cruciferaeae. Në Kosovë është pothuajse 

është e pa njohur. 

Për ushqim përdoret rozeta e gjetheve, 

gjegjësisht gjethet e vitit të parë. Ka 

mjaft ngjashmëri me lakrën kokë por 

gjethet e saj janë më të ashpra, 

gjegjësisht nervatura nga jasht është 

mjaft e qitur dhe gjethet si pasojë e kësaj 

fitojnë një përdredhje dhe për këtë arsye 

ky lloj i lakrës në gjuhën shqipe njihet 

me emrin lakra përdredhëse. 

Vetitë morfologjike të saj janë mjaft të 

ngjashme me ato të lakrës kokë. Në vitin 

e dytë formon kërcellin lulorë, lulet 

frytin dhe jep farë. 

Prodhimi i fidanit, kultivimi si dhe masat e 

përkujdesit gjatë vegjetacionit, nuk dallojnë 

nga ato që merren te lakrat tjera. 

Pyetje 

Llojet e lakrave 

Kultivimi i lakrës kokë 

Lakra e Brukselit 

Lulelakra 

Kolerabi dhe lakra përdredhëse 

Vjelja dhe ruajtja e lakrave 

77

Shalqini 

Shalqini është ndër perimet më të vjetra 

qe e ka kultivuar njeriu, ndërsa llojet 

tjera si domatja, speci patatja etj. kanë 

filluar te kultivohen shumë më vonë. 

Shalqini ka rëndësi shumë te madhe ne 

ushqimin e njeriut. Për ushqim përdoren 

frutat e pjekur te cilët janë shumë te 

ëmbël dhe me shije te këndshme e mjaft 

freskues. Nga lëngu i shalqinit mund te 

prodhohet lëng, ndërsa nga lëvorja mund 

te prodhohet ëmbëlsira dhe xhem. Nga 

farat e shalqinit mund te prodhohet vaj 

për ngrënje. 

Si vend origjine konsiderohet Afrika 

qendrore dhe Jugore. Ne te dy anët e 

ekuatorit edhe sot gjinden forma te egra, 

nga te cilat rrjedh shalqini i kultivar. 

Shalqini është kulture shumë e vjetër dhe 

sipas disa autorëve shalqini është 

kultivuar qe ne shekullin e 10 para erës 

sonë. Shalqini është kultivuar edhe ne 

Greqi, Egjipt dhe ne rome. Ne Amerikë 

shalqini është përhapur nga Evropiane 

pas zbulimt te saje. Ne vendin tone 

shalqini kultivohet pothuaj ne gjithë 

vendin, por ne masën më te madhe ai 

kultivohet ne Rrafshin e dukagjinit. 

Vlera ushqyese shalqinit është 

shumë e madhe dhe ka rëndësi dietike 

dhe profilaktike për një numër te madh 

te sëmundjeve. Pjesa e ngrënshme e 

Shalqinit e perbëjnë 44-60 % te frytit. 

Kjo pjese e shalqini ka 8-15 % materie te 

thata. Tuli ka këtë përbërje kimike : 

Proteine o,75 %, celuloze 0,4% yndyre 

0,6 %, krypëra minerale 0,36 % dhe 

sheqerna 9 %. Shalqini përmban edhe 

një numër te madh te vitaminave si C-5- 

10 mg në 100 gr. Prodhim të fresket, A, 

1.1 mg me 100 gr fruta të freskëta B1 

0.04 mgr ne 100 gr fruta. 

Shalqini përmban sasi te 

konsiderueshëm te acidit folik 0,15 mgr. 

pH në lëng te shalqini është 5-5.5. Një 

kg shalqin ka 400 kalori dhe pjesa e 

konsumueshme e tij është 52 %. 

Përshkrimi botanik 

Shalqini është kultura me e rëndësishme 

dhe me e përhapur e familjes 

Cucurbitaceae. 

Sistemi rrënjor është i zhvilluar shumë 

mire dhe pjesa me e madhe e saje është e 

shtrire ne gjatësi 40-50 cm.. rrënja 

kryesore e saje arrin thellësi deri mbi 2 

m. 

Kërcelli është zvarrite dhe arrin 3-4 m 

gjatësi është 5 brinjësh dhe i mbuluar 

tërësisht me qimëza. Ai formon një rrjete 

te gjere degëzimesh. Ne kushte te 

përshtatshme lagështie dhe temperature 

çdo pjese e kërcellit formon rrënje 

adventive. Kjo e fuqizon sistemin 

rrënjor. 

Gjethet janë te vendosura ne kërcell me 

bishta te gjate deri 10 cm. dhe nuk kane 

gjethëza. Ne sqetullat e gjetheve 

formohen loze te cilat paraqesin kërcej te 

transformuar. Llapa e gjethes është e 

ndër ne pese pjese. Madhësi dhe forma e 

78

llapës se gjetheve është karakteristike e 

kultivarit. 

Lulet te shalqini janë monoike me lule 

një seksuale dhe zakonisht ne te njëjtën 

bime formohen lule mashkullore dhe 

femërore. Një numër i madh i 

kultivarëve formon lule mashkullore dhe 

hermafrodit gjegjësisht dy sektorë. Grupi 

i trete i kultivarëve formojnë lule 

mashkullore, femërore dhe hermafrodit. 

Ne një bime formohen 15-60 lule 

femërore ose hermafroditë dhe 400-600 

lule mashkullore. Së pari lulëzon lulet 

mashkullore te cilat formohen ne 

degëzimet e kërcellit kryesor. Lulëzimi i 

shalqinit fillon 40-50 dite pas mbirjes se 

farës. 

KËRKESAT NDAJ FAKTORËVE 

TE JASHTËM 

Sikur se çdo kulturë tjetër perimore edhe 

shalqini ka kërkesa për faktorët e 

mjedisit te jashtëm. Shalqini posaçërisht 

ndikon ndaj temperaturave të ulta dhe 

kur nuk ka drite te mjaftueshme. 

Shalqiri ka nevojë për 

temperatura ne te gjitha fazat e rritjes. 

Farat fillojnë të mbijnë ne temperaturë 

14-16 o C ndërsa temperatura optimale 

për mbirje te farave është 30 o C. 

Nëse dominion temperaturat 

optimale prej 20 o C për 5-6 dite dalin 

bimët e para. Nëse temperaturat 

varirojnë bimët vonohen për mbirje 10- 

12 dite. Temperatura me e përshtatshme 

për rritjen dhe zhvillimin e shalqinit 

është 28-30 o C. 

Sa i përket dritës shalqini ka 

kërkesa për drite, por ajo është bime e 

cila kërkon drite 12 ore ne dite apo edhe 

me shumë. Kërkesat me te mëdha për 

drite i ka ne kohen kur është duke u 

rritur, por edhe ne kohen e pjekjes se 

frutave. Nëse gjate ditës intensiteti i 

dritës është me i shkurtër vërehen 

paraqitje te luleve femërore. Nëse drita 

shkurtohet ne 8 ore gjate ditës atëherë 

brehet vonim i rritjes dhe zhvillim i 

bimës. 

Toka: sa i përket tokës shalqini 

kërkon toka te pasura te shkriftë dhe me 

materie ushqyese. Me se miri zhvillohet 

ne toka aluviale te cilat janë te thella 

dhe raportin ne mes te rërës dhe argjilës 

e kane mire te rregulluar. Ne toka te 

lehta ranore jep rendimente te ulta. Po 

79

ashtu edhe tokat e renda te cilat nuk e 

leshojnë ujin janë te pa përshtatshme për 

kultivimin e shalqinit. 

Tokat me te mira për kultivimin e 

shalqinit janë tokat me vlere te pH 

neutrale ose toka e dobët acidike. 

Parakulture e mire për shalqinin janë 

kulturat lavërtarë qe e lënë token te 

shkriftë. Parakultura me e mire për 

shalqinin janë jonxhishtet pasi ato e 

pasurojnë token me materie ushqyese 

dhe humusore. Ajo zhvillohet mire edhe 

nëse mbjellët pas qepës, karotës etj. 

Shalqini është parakulture e mire për te 

gjitha bimët me përjashtim te bimëve te 

familjes bostanore. 

Sa i përket plehërimit shalqini shumë 

mire reagon ne plehërim e sidomos ne 

plehërimin organik dhe mineral. Plehu i 

shalës hidhe para lëvrimit themelor 

ndërsa me vonë prapë duhet qitur pleh 

organik ne hullia apo gropa për mbjellje 

te fidanit . Ne toka te pasura mjafton te 

hidhen 30 t / ha pleh te djegur mire 

organik, ndërsa 2-3 kg ne çdo grope. 

Sa i përket plehut mineral duhet te 

hedhen 50-60 kg N, 80-100 kg P2O5 dhe 

80-100 kg K2O për ha. Gjysma e sasisë 

duhet te hedhet para përgatitjes se tokës 

ndërsa gjysma tjetër hedhet për riplehrim. 

Kultivimi i shalqirit, sikurse edhe 

kungulloreve tjera bëhet në disa mënyra: 

Kultivimi me farë 

Kultivimi me fidan 

Kultivimi me fidan të shartuar 

Ndërrimi i fidaneve bëhet në distance të 

ndryshme. 

Dendësia e mbjelljes së bimëve është 

relativisht e vogël 3000-4000 bimë/ha, 

në varësi nga fuqia vegjetative e 

nënshartesës dhe e vetë kultivarit të 

përzgjedhur. Fidani vendoset në mënyrë 

të atillë që Menjëherë pas ndërrimit 

duhet të bëhet ujitja për të siguruar 2-3 

litra ujë për çdo bimë të mbjellë. 

80

Kryesisht rendet mbulohen me 

polietileni transparent mbi harqet e 

vendosura dhe fiksohet mirë duke e 

mbuluar me dhe të freskët në të gjitha 

anët e tij. Përgjatë gjatësisë së tunelit, në 

anën më të mbrojtur nga erërat, hapen 

disa dritare të vogla, për të kontrolluar 

zhvillimin e bimëve dhe përmirësuar 

ajrimin e tyre. 

Gjatë kohës së qëndrimit të bimëvenë 

tunel tregohet kujdes i veçantë për 

parandalimin e shfaqjes së sëmundjeve 

të ndryshme kërpudhorë në gjethe. Për 

këtë qëllim, sa herë që e lejojnë kushtet e 

motit, bëhet ajrimi i tuneleve, nëpërmjet 

hapjes për disa kohë të fundeve të tyre. 

Ndërkaq, fidanët e shartuar garantojnë 

mbrojtjen e bimëve nga sëmundjet 

kërpudhore që jetojnë në tokë. 

81

PJEPRI 

Në krahasim me shalqinin pjepëri është 

më pak i përhapur, para së gjithash për 

shkak të kërkesave mjaft të mëdha të tij 

ndaj kushteve të ambientit. 

Vlera ushqyese e pjepërit është mjaft e 

lartë. Edhe për pjepërin (sikurse edhe për 

shalqinin), është karakteristike 

përmbajtja mjaft e lartë e sheqernave. 

Pjepëri është bimë një vjeçare e familjes 

cucubitaceae. 

Sistemi rrënjor është i ngjashëm me atë 

të shalqinit, por është më dobët i 

zhvilluar. 

Kërcelli është zvarritës, arrinë gjatësinë 

3 – 4 m 

Gjethet janë të vendosura në kërcell në 

mënyrë të këmbyer. Kanë bishta të gjatë 

pa ndajgjethëza. 

Lulet formohen në sqetullat e gjetheve. 

Pjepëri është bimë monoike me lule 

njëseksore. 

Kërkesat për temperaturë dhe 

regjimi i temperaturave në serrë. 

Pjepri është bimë me kërkesa të larta 

ndaj temperaturës dhe ndriçimit. Farat 

fillojnë të mbijnë në temperaturë 13-14 

0 

C, por temperatura optimale e mbirjes 

0 

është 25-27 C. Bimët ndërpresin 

fotosintezën në temperatura mbi 35 0 C, 

kurse në temperatura mbi 38 0 C bimët 

ndërpresin rritjen. Bimët ndërpresin 

gjithashtu rritjen në temperatura më të 

vogla se 15 0 C. Ashtu si edhe bimët e 

tjera bostanore pjepri atakohet shumë 

nga infeksionet e ndryshme kur ekspozohet 

ne temperatura me te uleta se 10 0 C. 

Pjepri, është gjithashtu shumë i 

ndjeshëm kundrejt temperaturave të 

tokës në zonën ku shtrihet sistemi rrënjor 

i bimëve. 

Kërkesat për dritë. Kërkesat për dritë 

janë të mëdha. Kur drita mungon, bimët 

mbeten të zverdhura, zgjaten dhe preken 

lehtësisht nga sëmundjet dhe dëmtuesit. 

Intensiteti i lartë i ndriçimit është i 

domosdoshëm për të siguruar intensitet 

të lartë të fotosintezës dhe për pasojë 

edhe rendimente të larta. Ndërkohë, 

intensiteti i lartë i ndriçimit mund të jetë 

shkaktar i djegieve diellore në frutat që 

janë duke u rritur, nëse ato ekspozohen 

menjëherë në diell. 

Kërkesat për ujë. Pjepri është shumë 

kërkues për ujë, prandaj përmbajtja e ujit 

në tokë duhet të rritet nga 60% të 

kapacitetit ujëmbajtës të tokës në fillim 

të vegjetacionit, në 80% në fazën e 

frutifikimit. Megjithatë, pjepri nuk e duron 

praninë e zgjatur të tepricës së ujit në 

afërsi të sistemit të tij rrënjor. Në raste të 

tilla bimët ndërpresin rritjen dhe 

vyshken. Efektet negative të tepricës së 

ujit, amplifikohen nëse shoqërohen edhe 

me përmbajtje të lartë të kripërave në 

tokë. 

82

Pjepri ka kërkesa të larta edhe për 

lagështi ajrore. Optimale është që kjo të 

jetë 80-85% në kushte fushore dhe në 

kushtet e serrave edhe më e lartë. 

Kërkesat për tokë dhe elementë 

ushqyes. Pjepri rritet më mirë në toka 

të pasura, me strukturë dhe të kulluara 

mirë. Toka të lehta, të thella ranoargjilore 

dhe të pasuruara rregullisht me 

plehra organike, janë ideale, sepse toka 

të tilla lehtësojnë zhvillimin normal të 

sistemit rënjor. Tokat e rënda dhe të 

pakulluara mirë duhet të shmangen nga 

kultivimi me pjepër. Toka të tilla janë të 

ftohta dhe shkaktojnë probleme të 

funksionimit të sistemit rrënjor të 

bimëve në fillim dhe rritje të bujshme 

vegjetative më vonë. 

Pjepri kërkon toka lehtësisht acide, me 

pH 5.6-6.8. Toka shumë acide krijojnë 

probleme me asimilimin e disa 

elementëve ushqyes. Nëse 

Përgatitja e tokës 

Një tokë e përgatitur mirë është esenciale 

për rritjen normale të bimëve. Punimi i tokës 

bëhet menjëherë pas shkuljes së parabimës, 

në thellësinë 30-35 cm. Pak kohë përpara 

mbjelljes bëhet punimi i dytë, dhe nëse është 

nevoja edhe punime të tjera sipërfaqësore. 

Masat tjera të përkujdesit janë te 

ngjashem me ato që merren te shalqini. 

83

Trangulli (Cucumis sativus) 

Trangulli (Cucumis sativus L.) është 

bimë një vjeqare barishtore që i përket 

familjes botanike të kungulloreve 

(Cucurbitaceae),e cila përdoret në të 

ushqyerit e njeriut. Trangulli 

konsumohet si perime e freskët dhe si 

sallatë nga të gjithë popujt dhe të gjitha 

moshat Në shumë vende të botës 

trangulli është një nga kulturat perimore 

me të lashta 

Ka sistem rrenjor dobët të zhvilluar 

Kercelli është zvarritës i mbuluar tersisht 

me qimeza dhe gjembëza. 

Gjethet jane pëllëmbore me 5 lobe 

Lulet janë një seksore. Fryti është rrushk 

i rremë 

Farat janë të ndryshmve për nga forma, 

madhësia dhe ngjyra 

Trangulli është bimë me kërkesa të larta 

ndaj temperaturës dhe ndricimit. Farat 

fillojnë të mbijnë në temperaturë 13- 

14 0 C, por temperatura optimale e 

mbirjes është 25-30 0 C. Bimët 

ndërpresin fotosintezën në temperatura 

mbi 35 0 C, kurse në temperatura mbi 

38 0 C bimët ndërpresin rritjen. Bimët 

ndërpresin gjithashtu rritjen në 

temperatura më të vogla se 15 0 C. Bimet 

bostanore jane subjekt i infeksioneve të 

ndryshme kur ato ekspozohen ne 

temperatura me te uleta se 10 0 C. 

Edhe kërkesat për dritë janë të mëdha. 

Trangulli është bimë e ditës së shkurtër 

(më pak se 12 orë). 

Kërkesat për ujë janë shumë të mëdha, 

prandaj përmbajtja e ujit në tokë duhet të 

rritet nga 60% të kapacitetit ujëmbajtës 

të tokës në fillim të vegjetacionit, në 

80% në fazën e frutifikimit. Trangulli 

nuk e duron praninë e zgjatur të tepricës 

së ujit në afërsi të sistemit të tij rrënjor. 

Në raste të tilla bimët ndërpresin rritjen 

dhe vyshken. 

Trangulli ka kërkesa të larta edhe për 

lagështi ajrore. Optimale është që kjo të 

jetë 80-85% në kushte fushore dhe në 

kushtet e serave edhe më e lartë. 

Trangulli rritet më mirë në toka të 

pasura, me strukturë dhe të kulluara 

mirë. Toka të lehta, të thella ranoargjilore 

dhe të pasuruara rregullisht 

me plehra organike, janë ideale, sepse 

toka të tilla lehtësojnë zhvillimin 

normal të sistemit rënjor. Tokat e 

rënda dhe të pakulluara mirë duhet të 

shmangen nga kultivimi me trangull, 

ose duhen trajtuar me kujdes për të 

mos lejuar ngopjen e tyre me ujë. 

Trangulli kërkon toka lehtësisht acide, 

me pH 5.6-6.8. Toka shumë acide 

krijojnë probleme me asimilimin e 

disa elementëve ushqyes. 

Një tokë e përgatitur mirë është 

esenciale për rritjen normale të trangullit. 

Punimi i tokës bëhet menjëherë pas 

84

shkuljes së parabimës, në thellësinë 30- 

35 cm. Pak kohë përpara mbjelljes bëhet 

punimi i dytë, dhe nëse është nevoja 

edhe punime të tjera sipërfaqësore. 

Përpara punimeve sipërfaqësore, në 

varësi nga natyra dhe shkalla e 

infeksioneve të sëmundjeve, apo 

dëmtuesve në tokë dhe mundësitë 

konkrete, bëhet dezinfektimi i tokës 

Në varësi nga drejtimi i prodhimit, 

sezoni dhe specifikat e mjedisit të 

kultivimit trangulli mund të mbillet me 

farë direkt në tokë, me fidanë të 

zakonshëm dhe me fidanë të shartuar. 

Dendësia e mbjelljes së bimëve 

kushtëzohet nga sezoni i kultivimit dhe 

tipi i kultivarit. Kultivarët me vitalitet të 

lartë zënë më shumë hapësirë se sa ata 

me rritje të kufizuar. Sidoqoftë 

këshillohen mbjelljet me 1.5-2 bimë/m 2 , 

për kultivarët e frutgjatë dhe 2-3 

bimë/m 2 , për kultivarët e shkurtër. 


bazohen në sigurimin e regjimit të 

përshtatshëm ujoro – ajror në zonën e 

sistemit rrënjor, plehërimin, sigurimin e 

mbështetseve, krasitjen etj. 

Kungujt (Cucurbita sp.) 

Në botë kultivohen numër i madh i 

kungujve. Në të ushqyerit e popullsisë 

tek ne më të rëndësishmit janë: 

Kungujt e rëndomt (Cucurbita pepo) 

Kungujt e gjellës (Cucurbita moschata) 

Kungulli i misirit (Cucurbita maxima) 

Në botë janë të përhapur kryesisht në 

vende të nxehta. 

Kanë kerkesa te larta ndaj temperatures 

dhe ndriqimit. Temperatura minimale 

0 

për mbirje është 14 C, ndërkaq 

optimalja 22 – 24 0 C. Për rritjen e frytit 

temperature optimal është 25 0 C. 

Kungujt reagojnë mjaft mire në 

përdorimin e plehrave organik. Para 

lëvrimit themelor preferohet të jipEn 40 

– 50 t/ha pleh organic. Vlerat orientuese 

të plehrave mineral jnanë 80 – 90 kg, N, 

60 – 80 kg P2O5 dhe 80 – 100 kg K2O / 

ha. 

85

Karota 

Për ushqim përdoren frytrrënjorët e 

karotës të cilët mund të kenë ngjyrë, 

formë dhe madhësi të ndryshme varësisht 

nga kultivari dhe kushtet e kultivimit. 

Përndryshe karota bën pjesë në llojet 

më të rëndësishme të perimeve. Ka veti 

ushqyese dhe shëruese. Është burimi 

më i pasur i Beta carotenit, nga e cila 

organizmi sintetizon vitaminen A, e cila 

ka rëndësi të shumëfisht për organizmin 

e njeriut. Ajo ka përdorim mjaft të gjerë 

në të ushqyerit e njeriut qoftë në gjendje 

të freskët apo të përpunuar. 

Karota mund të ruhet për një 

kohë të gjatë. Së bashku me 

faktin se ajo mund të kultivohet 

edhe në lartësi mjaft të mëdha 

mbidetare (mbi 2000 m), e bën 

këtë bimë mjaft të rëndësishme 

dhe mjaft të përhapur. 

Kërkesat e karotës ndaj kushteve të 

mjedisit 

Temperatura 

Karota njihet si bimë me kërkesa 

mesatare ndaj temperaturës. Ajo fillon të 

mbijë në temperature 3 – 5 0 C, ndërsa 

temperatura optimale e mbirjes është 

rreth 20 0 C.Pas mbirjes mund të 

përballojë temperaturat deri në -5 0 C. 

Temperatura optimale për rritje dhe 

zhvillim të organeve vegjetative është 

18 deri në 22 0 C, ndërkaq për fazën e 

lulëzimit temperatura optimale është 

rreth 25 0 C. 

Temperatuat e larta sidomos nëse ato 

janë të shoqëruara me mungesë të 

lagështisë kanë ndikim mjaft negativ në 

formimin e frytrrënjorëve tek karota. 

Frytrrënjori merr ngjyrën më të mirë 

nëse temperatura sillet në kufijt 18 – 21 0 

C. 

Lagështia 

Ujitja me kohë dhe me sasi të 

mjaftueshme është kusht shumë i 

rëndësishëm në prodhimin e karotës. 

Ujitja joprofesionale dhe e tepruar 

ndikon në çarjen e rrënjëve dhe kështu 

humbet vlera ushqyese, përpunuese 

dhe tregtare e karotës (p.sh, kur nuk 

86

ujitet për një kohë të gjatë dhe pastaj 

përnjëherë ujitet me sasi të mëdha uji, 

mund të shkaktohet çarja e 

fytrrënjorëve ). Gjithashtu si pasojë e 

mungesës së lagështisë frytrrënjorët 

mbeten të vegjël dhe të deformuar. 

Fazat më kritike për lagështi janë: 

Drita 

- Mbirja 

- Fillimi i formimit të 

aparatit asimilues të 

bimëve (që tek karota 

është në fazën e 3 – 4 

gjetheve të para dhe 

- Faza e formimit dhe e 

rritjes së frytrrënjorit 

Karota ka kërkesa të theksuara për dritë. 

Këtë element duhet patur parasysh në 

kohën e caktimit të distancave të 

mbjelljes. Karota është bimë e ditës së 

gjatë. Në mungesë të dritës së 

mjaftueshme bimët ngecin në rritje, 

formojnë frytrrënjor me cilësi të dobët. 

Toka 

Duke patur parasysh faktin se pjesa 

konsumuese e karotës rritet në tokë, 

është me shumë rëndësi që karota të 

kultivohet në toka të shkrifta, dhe të 

përshtatshme sidomos sa i përket vetive 

fizike. 

Nëse karota kultivohet në toka të rënda, 

të ngjeshura të cekëta, arrihen 

frytrrënjor të cilësisë së dobët e në disa 

raste ato mund të jenë të deformuara, 

që zvogëlon dukshëm cilësinë e 

frytrrënjorëve dhe vlerën tregtare të tyre. 

. 

87

Koha e mbjelljes së karotës në kushtet tona klimatike 

SEZONA KOHA E MBJELLJES SE KARROTES 

Jan Shk Mar Pril Maj Qer Kor Gus Sht Tet Nen Dhj 

r a 

Para-dimërore 

Pranverore 

Verore 

Reaksioni i përshtatshëm i tokës për 

kultivimin e karotës është në kufijtë 6 – 

7 (vlera e pH). 


Është e preferuar që karota të mbillet pas 

perimeve (apo bimëve tjera) që janë 

plehëruar me pleh organik. Parakulturat 

më të mira për karotën janë speci, 

domatja, patatja, preshi. Gjithashtu 

parabimë të mira janë edhe leguminozet 

dhe drithërat. Në të njëjtën sipërfaqe nuk 

preferohet të mbillet për së paku 3 vite. 

Kultivimi i karotës 

Duke ju falënderuar qëndrueshmërisë 

relativisht të mirë ndaj temperaturave të 

ulëta karota mund të kultivohet ne 

periudha të ndryshme kohore. Varësisht 

nga koha e kultivimit dallohen kryesisht 

tri afate kryesore të mbjelljes: 

- e hershme 

- e vonshme (verore) dhe 

- mbjellja para dimërore 

Përgatitja e tokës për mbjellje 

Varësisht nga koha e mbjelljes, fillon 

edhe përgatitja e tokës për mbjellje. Tek 

mbjellja pranverore, përgatitja e tokës 

fillon me lëvrimin e thellë vjeshtor i cili 

bëhet në thellësi 25 – 30 cm. Me këtë 

lëvrim preferohet të jepet një sasi e 

plehrave të fosforit dhe kaliumit 

88

Për mbjelljen e vonshme dhe para 

dimërore, përgatitja e tokës fillon 


Me këtë rast bëhet,varësisht nga gjendja 

e tokës bëhet edhe një lëvrim i cekët 

(rreth 15 - 20 cm) dhe punimet tjera 

plotësuese. 

Pa marrë parasysh kohën e mbjelljes 

(dhe punimit të tokës), përgatitja e tokës 

për mbjellje duhet të jetë shumë cilësore, 

kjo edhe për faktin se fara e karotës 

është e imët dhe mbinë me vështirësi. 

Mbjellja e farës 

Mbjellja e farës kryhet varësisht nga 

afati I planifikuar për mbjellje. Zakonish 

mbjellja kryhet në mënyrë të mekanizuar 

(me përjashtim të rasteve kur mbillet në 

kopshte në sipërfaqe të vogla). 

• Për mbjellje përdoren makina të 

ndryshme mbjellëse. Lloji i 

makinës që përdoret për mbjellje, 

përveç tjerash, ndikon edhe në 

sasinë e farës për hektar. 

Mbjellësja për farëra të imëta (e dorës) 

3-6 kg/ha 

Mbjellësja e adaptuar e grurit 3-6 kg/ha 

Mbjellja me dorë - përafërsisht 10 kg/ha 

Mbjellja bëhet në rende në distancë 15- 

30 cm në mes rendeve dhe x 3-5 cm në 

mes bimëve ë rend 

Mbillet në lehë të ndryshme - p.sh. lehët 

e ngritura me gjerësi 1,2 m me gjashtë 

rende të formuara me makina të posaçme 

me ç’ rast distanca në mes lehëve të 

ngritura (vllajave) është rreth 50 cm, 

ndërsa në mes rendeve në lehë 20 cm. 

Në toka të lehta fara mbillet në thellësi 

rreth 2 cm, ndërsa në toka më të rënda 1 

– 2 cm. 

Fara e karotës mbinë mjaft ngadalë. 

Zakonisht mbirja zgjatë rreth 20 ditë. 

89

Masat e përkujdesit gjatë 

vegjetacionit. 

Ujitja 

Është masë e përkujdesit e cila në 

mënyrë direkte ndikon në rendiment dhe 

cilësi të karotës. Norma dhe afatet e 

ujitjes duhet adaptuar për të gjitha rastet, 

natyrisht duke marrë për bazë kërkesat e 

bimës, fazën e rritjes dhe zhvillimit të saj 

tipin e tokës dhe temperaturat. 

Edhe pse karota ka sistem rrënjor të 

zhvilluar mirë i cili depërton në thellësi 

të mëdha dhe ta furnizoj bimën me ujë 

nga këto thellësi, megjithatë kultivimi i 

suksesshëm dhe i sigurt i karotës mund 

të bëhet vetëm në kushtet e ujitjes së 

rregullt të bimëve. 

• Norma optimale për një ujitje 

është rreth 20 – 30 l/m 2 . 

• Ujitjet mund të bëhen përmes: 

- ujitjes në formë shiu 

- brazdave 

- sistemit pikë – pikë 

• Pa marrë parasysh formën e 

ujitjes që aplikohet, është me 

• rëndësi që kapaciteti fushor ujor i 

tokës të mbahet në kufijtë 70 – 

80 %. 

Kultivimi në mes rendeve 

Kjo masë ndikon mjaft pozitivisht në 

ajrosjen më të mirë të tokës si 

rregullimin e regjimit ujorë – ajror të 

tokës dhe eliminimin e barojave. Një 

prashitje e lehtë (kultivim në mes 

rendeve) kryhet në fazën e tri – katër 

gjetheve të para. Së bashku me këtë 

kultivim në mes rendeve, sipas nevojës 

mund të bëhet edhe ndonjë rrallim. 

Të ushqyerit e bimëve 

Sasirat e plehrave që përdoren varet nga 

tipi i tokës, parakultura, mundësitë e 

ujitjes dhe rendimenti i planifikuar. 

Plehërimi i rregullt dhe racional bëhet 

vetëm pas analizave kimike të tokës 

Plehërimi me pleh organik nuk kryhet në 

mënyrë direkte. Zakonisht plehërimi me 

pleh organik kryhet gjatë kultivimit të 

kulturës së mëparshme ose në 

vjeshtë gjatë lërimit të thellë. 

Në rastet kur përdoret plehu organik i 

përdoret vetëm plehu i djegur i stallës 

në sasi prej 30-40 ton/ha 

Plehu organik i papërgatitur mirë dhe i 

padjegur në shumë raste shkakton 

deformime në rrënjë të karotës 

Plehërimi i rregullt dhe racional bëhet vetëm 

pas analizave kimike të tokës. 

Sasia e plehrave mineral që jepet për karotën 

është e ndryshme. Ekzistojnë skema të 

90

ndryshme të plehërimit të cilat çdo herë 

duhet përshtatë kushteve konkrete të 

kultivimit të karotës. 

Forma klasike e plehërimit është 

shpërndarja e plehërave NPK (15:15:15), 

në sasi prej 600 – 700 kg/ha. Sipas kësaj 

metode 2/3 e sasisë së planifikuar jepen 

deri në mbjellje ndërsa pjesa tjetër jepet 

me riplehrim. Megjithatë plehërimi 

bashkëkohor karotës nënkupton dhënien 

e plehrave duke u bazuar në analizat e 

tokës, rendimentin e planifikuar, 

parabimën si dhe faktorët tjerë që mund 

të kenë ndikim në të ushqyerit e bimëve 

të karotës. 

Kërkesat më të mëdha për materie 

ushqyese janë në fazën e rritjes intensive 

të frytrrënjorit 

Raporti në mes elementeve kryesore 

ushqyese duhet të jetë përafërsisht 1 : 

0,66 : 2,55 ( N : P2O5 : K2O ) 

Varësisht nga gjendja e bimëve bëhen 1 

– 2 riplerime të bimëve me plehra 

azotike. 

Kultivarët – Hibride 

Asortimani i kultivarëve dhe hibrideve të 

karotës që kultivohen sot tek ne është 

mjaft i madh. Është e rëndësishme që 

çdo herë tu jepet përparësi hibrideve në 

krahasim me kultivarët, pasi që japin 

rendiment më të lartë, formojnë 

frytrrënjor më uniform he në të shumtën 

e rasteve janë më rezistent ndaj 

sëmundjeve dhe dëmtuesve 

Kultivarët më të njohur janë: Nantes, 

Bureau Campo, Bolero F, etj. 

Vjelja – Nxjerrja e karotës 

Vjelja duhet të filloj kur frytrrënjorët 

arrijnë formën madhësinë dhe ngjyrën 

tipike të kultivarit përkatës. 

Në këtë kohë edhe përmbajtja e materies 

së thatë në rrënjë është në përqindje të 

lartë. 

Kjo manifestohet edhe me fillimin e 

tharjes së pjesës mbitokësore të bimëve. 

Kultivarët dhe hibridet e hershëm 

nxjerrën gjatë korrikut dhe gushtit 

ndërsa të vonshëm gjatë shtatorit dhe 

tetorit. 

91

MAJDANOZI 

(Petroselinumhortense) 

Tek ne është pak e përhapur dhe 

kultivohet në siperfaqe të vogla. 

Gjethet e majdanozit karakterizohen me 

arome të veqante e cila vjen nga një 

substancë e quajtur “apiol”. 

Zakonishtë konsumohet i freskët por 

edhe i konzervuar. 

Është specie barishtore dy vjeqare, ka 

gjethe 3 pendore dhe petale me ngjyrë të 

vrdhë. 

Në vitin e parë majdanozi formon një 

rozet gjethorë me gjethe bishtore 2-3 

pendore të cilat mund të mblidhen - 

kositen disa herë. 

Rrënja ka formë boshtore. 

Në vitin e dytë të zhvillimit nga qendra 

e rozetes dalin kercejt lulor të degëzuar 

me lartesi deri 1m të cilët japin bimes 

formen kaqubore. 

Majdanozi është bimë e klimes së 

ngrohtë por i përballon 

mir edhe temperaturat relativishtë të 

ulëta 

Temperatura minimale për rritje është 4- 

5 0 C,ndërsa ato optimale rreth 20 

0 

C,kurse temp. të ulëta të vazhduara (5-7 

0 

C) shkaktojnë lulzim 

të parakoshme që në vitin e parë dhe 

dëmtojnë prodhimin. 

Kërkesat për ujë janë të larëta prandaj 

është e rëndësishme të sigurohet kushte 

të mira lagshtie gjatë gjith vegjetacionit. 

Mund të kultivohen në të gjitha tipet e 

tokes,por më të preferushmet janë ato 

toka mesatarishtë të lehta,të freskëta,të 

kulluara,të pasura me lëndë organike dhe 

me pH 5.6-7.0,nuk pelqehet toka e rëndë 

dhe që formon kore. 

Kërkesat ndaj elementeve ushqyese 

nuk janë aqë të larta. 

Rëndësi për prodhimë ka plehu 

organik të jetë i kalbur mirë,dhe 

të plotësohet me mikroelemente në 

veqanti me Bor. 

Sipas perdorimit dallojmë dy lloje 

majdanozi: 

a) për prodhim gjethesh dhe 

b) për frytërrënjorë. 

Tek ne kultivohet kryesisht majdanozi 

për prodhim gjethesh (më rrallë mund të 

haset edhe majdanozi frytrrënjor). 

Përgaditja e tokes ka rëndësi të madhe 

për kultivim. Përgatitja e tokes për 

kultivim të majdanozit është engjajshme 

me të karrotes.Toka duhet të jetë e 

lavruar në vjeshtë mundë të mbillet 

mbasë ciles do kulturë përveq atyre të 

familjes ombrellore. 

Punimi i parë bëhet 30-40 cm i thellë. 

Punimet e tjera synojn të krijojn shtratë 

të shkrift për mbirje dhe zhvillim normal 

të bimve dhe luftimin e barojave të kqija. 

Prodhimi veror mbillet në pranverë 

(mars-prill). Prodhimi vjeshtor mbillet 

ne qershor. Prodhimi dimror mbillet ne 

shtator-tetor. Mbjellja bëhet me makinë 

precize perimore në rende ose në trak në 

largësi, rendi prej rendi 30-40 cm, të 

mbjellet nëtrak 5-7cm, ndersa traka prej 

trake 75cm. 

Mbjellja bëhet në thellsi 2cm rreth 

4kg/ha,për tipin e fares rrënjore, rreth 

92

6kg/ha,për tipin e fares gjethore. 

Majdanozi mbin ngadale për 2-3 javë 

prandaj ka shum rëndësi që vendi i 

mbjelljes të mbahet but dhe i freskët deri 

në mbirjen e plotë. 

Vjelja e majdanozit kryhet në një hark 

kohor mjaft të gjerë. 

Vjelja mund të bëhet duke këputur me 

dorë vetëm gjethet më të zhvilluar ose 

kur bimët kanë arritur lartesine 

maksimale ende nuk kanë drunjëzuar 

kërcellin,pritet (kositet) gjithë pjesa e 

gjelbër në lartesi 1-2 cm nga siperfaqja 

e tokes. 

Majdanozi gjate periudhes së 

vegjetacionit ka mundësi të japë 6-10 

kositje. 

Pas vjeljes behet paraftohja në 

temperaturë 0 deri 2*C,dhe transporti 

me temp. te ulet 0-5*C,për të menjanuar 

zverdhjen dhe vyshkjen e gjedheve. 

Majdanozi mund të ruhet rreth dy muaj 

në mjedise me temperature 0-1*C dhe 

lageshti 90%. 

Panxhari i kuq (Beta vulgaris 

ssp. esculenta) 

Panxhari i kuq bën pjesë në familjen 

Chenopodiaceae. 

Është bimë barishtore me cikël 2 vjeçar 

me origjinë nga pellgu i mesdheut, por 

është i shpërndarë në të gjitha 

kontinentet. 

Fryti (pjesa konsumuese – rrënjorinjori) 

arrin diametër 8-12 cm, si dhe gjethet 

janë me llapa të lëmuara me ngjyrë të 

gjelbër me nuanca të kuqe. 

Pjesa konsumuese (frytrrënjore) ka 

natyrë mishnore dhe mund të ketë forma 

dhe përmasa të ndryshme. 

Ka vlera energjetike diku rreth 34 kalori 

në 100 gr produkt të freskët. 

Gjithashtu panxhari i kuq përmban ujë 

deri 89-90 %, ndërsa sheqer 5-6 %. 

93

Ka përmbajte të vogël vitaminash, por 

vlerësohet për përmbajtje të fibrave dhe 

kripërave minerale, kalcium, hekur etj. 

Panxhari i kuq mund të mbillet nga 

marsi deri në tetor, dhe mbjellja bëhët 

direkt me farë. 

Mbjellja bëhet në rreshta në largësi 30- 

40 cm e thellësi 1-2 cm. 

Gjatë mbjelljes bimët lihen 10 cm larg 

njëra tjetrës brenda rreshtave. 

Kërkesat e panxharit të kuq ndaj 

kushteve të ambientit. 

Toka-panxhari i kuq kërkon toka të 

thella, të lehta e të ajrosura mirë, me 

përgatitje mesatare dhe të lartë organike. 

Qarkullimi bimorë është i domosdoshëm 

edhe për këtë bimë për ta ruajtur 

pjellorinë e tokës dhe për parandalimin 

nga sëmundjet dhe dëmtuesit. 

Ujitja ësht gjithmonë e domosdoshme 

për panxharin e kuq. 

Panxharit të kuq i duhet siguruar 

lagështinë e nevojshme gjatë gjithë 

periudhës bimore, nga mbjellja deri në 

vjelje. 

Plehërimi-këshillohet përdorimi i 

plehrave organike në kulturën 

paraardhëse dhe jo direkt gjatë 

përgatitjes për mbjellje të panxharit të 

kuq. 

Plehërimi mineral gjithashtu është 

shumë i nevojshëm, gjatë vegjetacionit 

ndërhyhet 1-2 herë me plehra azotike. 

Panxhari i kuq konsiderohet bimë e 

ndjeshme ndaj mungesës së 

mikroelementeve, në veçanti 

(borit,magnezit,molibdenit,zinkut). 

Vjelja-e prodhimit fillon 60-90 ditë pas 

mbirjes së farës, në varësi të kultivarit 

dhe kushteve klimatike. 

Frytet shkulen kur të kenë arritur të 

paktën 5 cm trashësi. 

Bimët e vjela pasi të jenë pastruar nga 

dheu dhe gjethet e vjetra bashkohen në 

tufa me nga 5-6 copë 

94

Sallata (Lactuca sativa) 

Sallata, e cila në disa regjine tek ne 

njihet edhe si marule, është bimë 

perimore mjaft e vjetër, të cilën e kanë 

kultivuar edhe popujt e lashtë të 

Mesdheut. 

Është bimë njëvjeçare e familjes 

asteraceae, tek e cila për ushqim përdoren 

gjethet e saj. 

Gjethet e sallatës dallohen kryesisht me 

përmbajtje të lartë, Të materieve 

minerale dhe vitaminave 

Ka përdorim të gjerë në të ushqyerit e 

njeriut, kryesisht si, E freskët në sallata 

të ndryshme. 

Tek ne kryesisht kultivohet në fushë të 

hapur, por në kohë të fundit vërehet një 

tendencë e theksuar e kultivimit të sajë 

në lloje të ndryshme të mjediseve të 

mbrojtura kryesisht gjatë periudhës 

dimërore (nëntor-mars), pasi relativisht 

mire u përballon temperaturave të ulta. 

Në fushë të hapur kultivohet gjatë 

vjeshtës dhe pranverës (zakonisht si para 

ose post kulturë e ndonjë kulture 

kryesore perimore). Kjo përveç efekteve 

tjera mundëson edhe një shfrytëzim 

racional të tokës. 

Përhapja mjaft e gjerë e sallatës së 

gjelbër (jo vetëm tek ne por pothuajse në 

gjithë botën), mund të mund të 

shpjegohet me faktin se ka kërkesa 

shumë modeste ndaj kushteve të 

kultivimit dhe vegjetacion të shkurtë. 


Sallata është bimë e klimës së freskët 

dhe me lagështi. Temperatura optimale 

për mbirje të fares së sallatës është 12-15 

0 C. Mbirja mund të filloj edhe ne 

temperature 2-4 0 C, por në raste të këtilla 

mbirja mund të zgjasë shumë. 

Temperaturat e larta mbi 25 0 C, sidomos 

nëse ato përcillen me thatësi, kanë 

ndikim mjaft të dëmshëm në rritjen dhe 

zhvillimin e bimëve dhe cilësinë e 

fryteve (gjetheve) të sallatës. Pas 

ndërrimit të fidanëve 

95

Kërkesat për dritë janë mjaft të 

theksuara. Në kushte të mungesës së 

dritës së mjaftueshme, zgjatet shumë 

vegjetacioni i bimëve të sallatës, 

formohen koka jo uniforme dhe krijohen 

kushte më të favorshme për rritjen e 

vlerës së nitrateve në gjethet e sallatës. 


Tokat më të përshtatshme për kultivimin 

e sallatës janë tokat mesatarisht të lehta 

deri në mesatarisht të rënda. Tokat e 

rënda janë të pa përshtatshme për 

kultivimin e sallatës. 

Toka në të cilat kultivohet sallata duhet 

të jenë të lehta, me plleshmëri të mire 

dhe me lëshueshmëri të mire të ujit. 

Para ë gjithash tokat aluviale janë tokat 

më të përshtatshme për kultivimin e 

sallatës. 

Sallata preferon toka me reaksion neutral 

deri të dobët acidik, me vlerë të ph 6-7. 


Në qarkullim sallata vjen pas bimëve që 

plehërohen me pleh organik. Ajo reagon 

mjaft mirë nëse kultivohet pas bimëve që 

janë plehëruar me sasi të 

konsiderueshme të plehrave organik 

(spec, domate etj), apo edhe pas 

bishtajoreve dhe drithërave. Duhet 

mënjanuar mbjelljen pas kulturave tek të 

cilat janë përdorur herbicidet në bazë të 

atrazin-it, në të cilat sallata është e 

ndjeshme mjaft shumë, madje edhe në 

sasi shumë të vogla (Matotan). 


Kërkesat më të mëdha për lagështi janë 

në fazën e formimit të kokave, kur 

lagështia në tokë duhet të jetë në kufijtë 

65-75 % të KFU. 

Kërkesat për materie ushqyese 

Duke patur parasysh faktin se sallata ka 

periudhë relativisht të shkurt vegjetative 

(më së shpeshti 60-80 ditë), materiet 

ushqyese jo vetëm që duhet të jenë në 

sasi të mjaftueshme, por ato duhet të 

jenë edhe në gjendje lehët të 

shfrytëzueshme nga ana e bimëve. Andaj 

nëse përdoren plehrat organike (pasi që 

sallata preferon toka të pasura me 

materie organike), duhet përdorur vetëm 

plehu i dekompozuar mirë (“i djegur”), 

në sasi 2-3 kg/m2. Kjo sasi e plehut 

hidhet gjatë përgatitjes së tokës. 

Vlerat orientuese të plehrave mineral të 

cilat jepen para mbjelljes (gjatë 

përgatitjes së tokës së bashku me plehrat 

organik) janë: 40-80 g N, 50 g P2O5, dhe 

120-150 g K2O/ 10 m 2 . 

Mënyrat e Kultivimit 

Sallata dallohet me vegjetacion të 

shkurtë. Kultivimi i sallatës bëhet në 

fushë dhe në lloje të ndryshme të 

mjediseve të mbrojtura. 

Pavarësisht mënyrën e kultivimit, ajo 

kultivohet përmes fidanit 

Cilësia e mirë e gjetheve të sallatës, 

varet, nga kultivari dhe kushtet në të 

cilat kultivohen bimët e sallatës. Cilësia 

më e mire arrihet kur bimët e sallatës 

96

prodhohen me kombinimin e aplikimit të 

drejt të masave preventive mbrojtëse dhe 

aplikimi i drejt i masave agroteknike 

Afatet e mbjelljes- Gjatë kultivimit të 

mjediseve mbrojtëse, afatet e mbjelljes 

varen nga cikli i përgjithshëm i 

kultivimit të perimeve në lloje të 

ndryshme të mjediseve të mbrojtura, lloji 

i objektit, kërkesat në treg etj. Në 

shumicën e rasteve preferohet që 

mbjellja të bëhet në mënyrë suksesive 

(çdo 10-15 ditë). Gjithashtu duhet patur 

parasysh faktin se kultivarët e sallatës që 

kultivohen në serra kanë periudhë 

vegjetative 60-70 ditë (nga mbirja në 

vjelje). Ndërkaq në rastet kur janë 

kushtet e papërshtatshme të kultivimit 

(sidomos në temperatura shumë të ulta), 

periudha vegjetative mund të zgjatë edhe 

90 ditë. 

Në qoftë se respektohen kërkesat e 

bimës së sallatës ndaj kushteve 

agroekologjike dhe sidomos zgjedhja e 

hibridit të përshtatshëm për periudha të 

caktuara kohore, sallata mund të 

kultivohet gjatë gjithë vitit, qoftë në 

fushë të hapur apo mjedise të mbrojtura. 


Për prodhim në fushë të hapur fidanet 

prodhohen në lehe gjysëm të nxehta, 

kurse për prodhim në serra, përgatitja e 

tyre bëhet në serra. 

Pavarësisht prej vendit ku prodhohen 

fidanët, është me rëndësi që ata të jenë të 

shëndoshë, i kalitur mirë dhe që të 

ndërrohet së bashku me substratin që 

mbështjell sistemin rrënjor (jo me rrënjë 

“të zhveshura”). 

Në procesin e 

përgjithshëm të prodhimit, 

përgatitja cilësore e 

fidanit është ndër parakushtet 

më të rëndësishme, 

për prodhimtari të 

suksesshme 

97

Prdhimi i fidanit për kultivim të 

vonshëm mund të bëhet në fushë, në lehë 

të ftohta. Në këto raste përdoren 1,5 – 

2,5 gr farë/m 2 . Zakonisht për këtë lloj të 

kultivimit nevojiten 500 – 600 gr farë 

për të prodhuar fidan për sipërfaqe prej 

1ha. 

Gjatë prodhimit tradicional të fidanëve 

në lehë të nxehta,trashësia e shtresë së 

substratit varësisht nga periudha kohore 

në të cilën këta prodhohen. është 10-15 

cm 

Megjithatë prodhimi 

bashkëkohor i sallatës 

nënkupton ara së gjithash 

prodhimin e fidanëve në 

module (që në disa raste njihen 

si kaseta, kontenjer etj), në të 

cilat vendoset substrati i 

zgjedhur për kultivimin e fidanit. 

Për formimin e substrateve ushqyese 

shfrytëzohet torfë me shtesë të 

vermikulitit apo ndonjë minerali tjetër. 

Për prodhim të fidaneve përdoret 

substrati i dezinfektuar me përmbajtje të 

elementevet të nevojshme për këtë fazë 

të rritjes dhe zhvillimit të bimëve 

Në temperature optimale fara e sallatës 

mbinë për 4-6 ditë. Fidani për ndërrim 

zakonisht arrin për 25-35 ditë (varësisht 

nga kushtet e kultivimit). 

Gjatë përgatitjes së fidanit, duhet 

kushtuar kujdes, sigurimit të 

temperaturës, lagështisë dhe mbrojtjes 

preventive nga sëmundjet dhe dëmtuesit. 

Ndërrimi i fidanëve dhe masat e 

përkujdesit gjatë vegjetacionit 

Pavarësisht mjedisin se ku kultivohet 

sallata (në fushë apo mjedise të 

mbrojtura), përgatitja e tokës për 

ndërrimin e fidanëve të sallatës, duhet 

bërë në mënyrë sa më cilësore. 

Përgatitja e tokës duhet të filloj menjiher 

pas largimit të parakulturës, me ç’ rast 

bëhet edhe hedhja e plehrave (në sasi të 

përmendura me herët). 

Ndërrimi i fidanëve, mund të bëhet në 

rende apo në lenta. Distancat e mbjelljes 

(ndërrimit të fidanëve), varen nga 

kultivari dhe ato sillen në kufijtë 20-25 

cm në mes rendeve dhe 15-25 cm, në 

mes bimëve në rend. 


bazohen në sigurimin e regjimit optimal 

të nxehtësisë dhe lagështisë, kultivimit 

në mes rendeve, riplehërim, mbrojtjen 

nga sëmundjet dhe dëmtuesit etj. 

98

Kultivimi në mes rendeve bëhet çdo 10- 

15 ditë, derisa sipërfaqja në mes rendeve 

nuk mbulohet nga bimët. 

Përdorimi i malçit 

Gjatë kultivimit të sallatës, aplikohet 

shpesh edhe mulçimi (mbulimi i 

sipërfaqeve në mes rendeve) i sipërfaqes 

së mbjellur, rëndom me folije plastike të 

zezë. 

Aplikimi i kësaj mase ka një varg përparsishë: 

• eliminon problemin e barojave, 

• akumulon (ruan) më mirë 

lagështinë, 

• mban tokën më të ngrohtë 

• Bima mbetet më e pastër 

Në raste të përdorimi i malçit gjatë 

kultivimit në fushë kur janë 

temperaturat e larta, është e preferuar që 

të përdoret mbulesë (malç) që nga ana e 

poshtme është i zi ndërkaq nga ana e 

sipërme i bardhë. Kjo lloj mbulese do ta 

zvogëlonte rrezikun e temperaturave të 

larta në tokë dhe për rreth bimëve. 

Ujitjet duhet të jenë të rregullta dhe ato 

aplikohen varësisht nga gjendja konkrete 

e e tokës 

Krahas plehërimit bazë, varësisht nga 

gjendja e bimëve jepen edhe 1 -2 

riplehrime. Bimët e sallatës reagojnë 

mjaft mire në riplehrimin me plehra 

azotike. 

Është e preferuar që gjatë përdorimit të 

plehrave azotike në riplehrim të 

përdoren plehrat amoniakale (pra 

preferohet t’i hiket përdorimit te 

plehrave që përmbajnë në vehte jonin 

nitrat, i cili mund të ndikoj në rritjen e 

akumulimit të nitrateve në gjethet e 

sallatës). 

. 

Kultivimi në fushë të hapur 

Sallata në fushë të hapur zakonisht 

kultivohet gjatë 

gjeshtës dhe pranverës mëhershme. Në 

rastet kur 

mbjellja bëhet gjatë verës, duhet 

zgjedhur hibride që 

nuk e formojnë kërcellin lulor (nuk 

formojnë lule). 

Në tokën e përgatitur mirë dhe pasi që 

të është bërë shpërndarja 

e plehrave (sipas skemës të përshkruar 

më herët) 

bëhet përgatitja e vllajave (“bankinave”) 

në të cilat do të bëhet ndërrimi 

fidanëve. Për ndërrim në fushë të hapur 

fidanët duhet të kenë së paku 4 gjethe te 

zhvilluara, ndërsa nëse fidanët ndërrohen 

me rrënjë të zhveshura (pa substrat), 

preferohet që fidanët të kenë numër më 

të madh të gjetheve. 

Në format bashkëkohore të kultivimit të 

sallatës, zakonisht para ndërrimit të 

fidanit bëhet vendosja e gypave të 

sistemit të ujitjes pikë – pikë dhe 

sipërfaqja mbulohet me folie të zezë. 

99

Kultivarët 

Për mbjellje përdoret fara të kultivarëve 

të ndryshëm, varësisht nga mënyra e 

kultivimit, kërkesat e tregut etj. 

Më të përhapur te ne janë: Arrow, 

Fulmaria, Oresto, Dynamic, Sylvesta 

Vjelja e sallatës 

Vjelja kryhet në kohën kur bimët arrijnë 

formën, ngjyrën dhe madhësinë tipike të 

kultivarit përkatës. Zakonisht kjo arrihet 

me formimin e “kokës” apo rozetës së 

gjetheve (varësisht nga kultivari) . 

Vjelja kryhet me prerjen e kokave (apo 

rozetës së gjetheve) të sallatës Pas 

vjeljes bimët pastrohen nga gjethet e 

dëmtuara, të thara apo të sëmura. 

Përveç me dorë në sipërfaqe të mëdha 

vjelja e sallatës kryhet edhe në mënyrë të 

mekanizuar. 

Është shumë e rëndësishme që bimët 

mos t’i ekspozohen diellit pr sa më 

shpejt ato të paketohen apo të ruhen në 

temperaturë 0 – 1 0 C dhe lagështi 

relative rreth 95 %. 

100

Spinaqi (Spinacia Oleraceae) 

Spinaqi është bimë njëvjeqare e familjes 

chenopodiaceae. 

Bima në fillim formon rozetën e 

gjetheve nga e cila më vonë zhvillohet 

kërcelli lulorë. 

Si bimë e cila relativisht mire ju qëndron 

temperaturave të ulta, spinaqi zakonisht 

arrinë në treg në kohën kur asortimani i 

perimeve të freskëta është më i varfër. 

Spinaqi është bimë me vegjetacion të 

shkurtër. 

Kultivarët e ndryshëm formojnë rozetën 

e gjetheve, do të thot arrijnë pjekjen 

teknologjike (varësisht nga kultivari dhe 

kushtet e kultivimit), për 35-60 ditë pas 

mbirjes. 

Kerkesat ndaj kushteve te mjedisit 

Spinaqi është bimë e klimës së freskët 

dhe me lagështi 

Fara e spinaqit fillon të mbijë në 

temperature minimale 3-4 0C, ndërkaq 

ajo optimale sillet në 18-22 0C. 

Temperatura më e përshtatshme për 

rritjen e rozetës së gjetheve është 14-16 

0C 

Bimët e reja i përballojnë temperaturat – 

5 deri në –6 0C, ndërsa bimët tek të cilat 

është formuar sistemi rrënjorë mire i 

zhvilluar, mund t’ju përballojnë 

temperaturave edhe më të ulta. 

Spinaqi ka kerkesa te theksuara per 

lageshti. 

Ne mungese te lageshtise se 

mjaftueshme, spinaqi zhvillohet ngadal 

Keto kerkesa mund te spjegohen me 

sistemin rrenjor relativisht të dobët te 

zhvilluar 

Gjatë vegjetacionit preferohet që 

lagështia në tokë të mbahet në kufijt 65- 

75 % të KFU, ndërkaq lagështia relative 

e ajrit, 80-85 %. 

Spinaqi, kerkon toka te plleshme, me 

strukture te mire dhe te leshueshme per 

uje. 

Spinaqi mund te sherbej edhe si 

indikator i plleshmerise se tokes, pasi qe 

tek ai mund te verehen edhe mungesat e 

vogla te ndonji elementi ushqyes ne toke. 

Spinaqi është i ndieshëm ndaj reakcionit 

të tokës. Preferon më tepër toka të 

pasura me kalcium dhe me reakcion të 

dobët acidik deri neutral (pH 6,2-6.9). 

Kultivimi i Spinaqit 

Pa marre parasysh menyren e kultivimit 

(ne fushe apo medise te mbrojtura), 

kultivimi i spinaqit bëhet përmes 

mbjelljes direkte të fares. 

101

Për këtë arsye, përgatitja sa më cilësore e 

tokës, është moment shumë i 

rendësishëm në ciklin e përgjithshëm të 

prodhimit të spinaqit. 

Pergatitja e tokes fillon menjeher pas 

largimit te parakultures. 

Mbjellja e farës së spinaqit, preferohet 

që të bëhet në mënyrë suksesive (çdo 10- 

15 ditë). Për mbjellje duhet përdorur fare 

cilësore dhe të shëndoshë. 

Mbjellja bëhet në distance 15-20 x 5-7 

cm. 

Mbjellja me shperndarje te fares nuk 

duhet preferuar 

Në kushte optimale fara e spinaqit mbinë 

për 7-10 ditë, nderkaq në kushte të 

pafavorshme, mbirja mund të zgjatet 

(15-20 ditë). 

Ne qarkullim vjen ne vendin e dyte. 

Mbjellja e spinaqit preferohet që të bëhet 

pas kulturave që janë plehruar me sasira 

të mëdha të plehrave organik. Në rast se 

parakultura nuk ka qenë e plehruar me 

pleh organik, preferohet që të bëhet 

hudhja e një sasie të plehut oraganik (në 

sasi 2-4 kg/m2), i cili duhet të jetë i 

dekompozuar mire, pasi që vegjetacioni i 

spinaqit është i shkurtër, dhe materjet 

ushqyese duhet të jenë në gjendje leht të 

shfrytëzueshme. 

Gjatë planifikimit të sasirave të plehut 

për spinaqin, duhet patur parasyshë 

faktin se bima e spinaqit me rendiment 

prej 10 t/ha, nga toka nxjerr përafërsisht 

50 kg azot, 20 kg fosfor, 40 kg kalium 

dhe 20 kg Kalcium. 

Gjatë plehrimit me plehrave azotik, 

preferohet më shumë që të përdoret 

forma amoniakale e azotit, pasi që 

zvogëlohet mundësia e akumulimit të 

NO3, në gjethet e spinaqit. 

Gjatë vegjetacionit preferohet që sipas 

nevojës të bëhet riplehrimi i bimëve. 

Edhe pse përdorimi i plehrave azotike 

mund të jep efekt më të shpejt (për shkak 

të aftësisë së bimëve të spinaqit që të 

akumuloj NO3), është më e preferuar që 

të aplikohen plehrat komplekse (por në 

gjendje të lëngët- të tretur). 

102

Masat e perkujdesit gjate 

vegjetacionit 

Pas mbirjes duhet përqëndruar në 

sigurimin e lagështisë dhe temperatures 

optimale 

Në fazat e hershme (deri sa nuk 

mbulohet sipërfaqja në mes rendeve), 

preferohet që të bëhet kultivimi i 

sipërfaqes në mes rendeve 

Ujitjet duhet bërë varësisht nga 

temperaturat dhe tipi i tokës. 

Endivia (Chicorium endivia L.) 

Endivia sikurse sallata dhe cikorja 

kultivohet për gjethet e saj. Është mjaft e 

përhapur në ushqim dhe nga disa 

konsumator tek ne njihet si sallatë 

dimërore. Është mjaft e pasur me kripra 

minerale. 

Është bimë një vjeçare e familjes 

compositeae. Ka rrënjë boshtore dhe pak 

të degëzuara. Varësisht nga forma e 

gjetheve dallojmë dy forma të endivisë: 

Eskaroli (Cichorium endivia var. 

Latifolium) 

Endivia – me gjethe të rrudhosura 

(Chicorium endivia var. 

crispum) 

Tek forma e parë gjethet janë të gjëra 

ose pak të qara thellë dhe të rrudhosura 

Endivia është bimë e klimës së ftoftë, 

mjaft mirë i përballon temperarturave të 

ulëta gjatë dimrit andaj me mjaft sukses 

mund të qëndroj në fushë të hapur deri 

vonë në vjeshtë. Prodhimi më i 

suksesshëm mund të arrihet gjatë 

kultivimit në pranverën e hershme apo 

në vjeshtë. 

Ka kërkesa të mëdha ndaj lagështisë dhe 

plehrimit. 

Masat e përkujdesit janë të ngjashme me 

ato të sallatës. 

103

Cikorja (Cichorium intibus L) 

Është bimë dy vjeçare e familjes 

Compzite. Në vitin e parë formon 

rozetën e gjetheve dhe frytrrënjorin 

ndërsa në vitin e dytë formon kërcellin 

lulor dhe jep farë. 

Në vendin tonë është shumë pak e 

njohur. 

Ka kërkesa modeste ndaj 

temperaturave. Fara fillon të mbijë në 

temperaturë 2 0 C, ndërkaq temperatura 

optimale për rritje është 16 – 20 0 C. 

Prodhimi më i lartë arrihet në tokat e 

thella, me strukturë të mirë. Kultivimi i 

saj bëhet me mbjellje direkte të farës. 

Mbjellja e farës në kushtet tona bëhet 

gjatë muajit prill. 

Pyetje 

Masat e përkujdesit gjatë kultivimit të 

sallatës 

Kultivimi i pangjarit të kuq 

Kultivimi i Majdanozit 

Spinaqi 

Endivia dhe cikorja 

104

Kërpudhat 

Kultivimi i kërpudhave, është mjaft i 

rëndësishëm si për nga aspekti ekonomik 

po ashtu edhe nga aspekti i përdorimit të 

tyre në ushqim. Përndryshe kultivimi i 

tyre ka traditë mjaft të gjatë. Llogaritet 

se kërpudhat i kanë kultivuar edhe grekët 

dhe romakët e vjetër. 

Në të ushqyerit e njeriut kërpudhat 

përdoren në forma të ndryshme. 

Përmbajnë lëndë të thatë 10 – 15 % . 


Në kultivimin e kërpudhave dallohen tri 

faza: 

• Inkubimi, nga mbjellja deri 

në mbulimin e substratit nga 

micelet 1 

• Rritja e kërpudhave 

• Formimi i pjesëve 

konsumuese (që përdoren për 

ushqim) 

Temperatura optimale për rritjen e 

miceleve është rreth 25 0 C. Ritja 

zvogëlohet (madje edhe mund të 

ndërpritet në temperatura të ulëta apo 

edhe shume të larta (nën 7 – 8 dhe mbi 

35 0 C). 

Për rritjen e kërpudhave (shampinjon), 

më së miri është ambienti në errësirë. 

Prezenca e dritës mund të ndikoj që të 

fitohen produkte të cilësisë me të dobët. 

1 

Micelet janë organe të riprodhimit (të shumimit 

të kërpudhave) 

Ajrosja e mjediseve ku prodhohen 

kërpudhat, është e domosdoshme. Në 

fazën e parë kërkesat për ajrosje janë të 

vogla, por më vonë këto kërkesa janë më 

të theksuara dhe sidomos në fazën e tretë 

ajrosjes duhet kushtuar kujdes shumë i 

madh. 

Gjatë procesit të prodhimit të 

kërpudhave në mjedise të errëta (si 

rezultat i zbërthimit të substratit që 

përdoret), lirohet sasi e madhe e CO2. 

Kjo Sasi duhet të largohet rregullisht. 

Përqendrimi i CO2, mbi 0,5 %, është i 

dëmshëm për rritjen e kërpudhave. 

Kultivimi i kërpudhave 

Kërpudhat formohen prej micelit i cili 

zhvillohet në kushte të caktuara. 

Përgatitja e substratit 

Në Praktikën e gjërë përdoren substrate 

mjaft të ndryshme. Llogaritet se plehu i 

kuajve është më i përshtatshmi. Në 

prodhimin bashkëkohor të kërpudhave 

sot përdoren substrate (komposto) 

sintetike, që prodhohen nga kombinimet 

e ndryshme në mes kashtës, mbeturinave 

të ndryshme të kërcejve të misrit, sanës 

me pleh të kafshëve dha materieve të 

ndryshme minerale. Në praktikën e gjerë 

përdoret shpesh përzierja e plehut të 

freskët kuajve me kashtën e drithërave, 

zakonisht në raport 70 : 30. 

105

Formimi i kompostove ka për tri qëllime 

kryesore: 

Transformimi i materieve ushqyese në 

gjendje që kërpudhat të mund ta 

përdorin për ushqimin e tyre 

Shkatërrimi i sëmundjeve dhe dëmtuesve 

të ndryshëm që ndodhen në substrat 

Formimin e strukturës homogjene të 

kompostit me qëllim të krijimit në te të 

një regjimi të mirë ujoro ajror 

Kompostimi fillon me fermentimin e 

kashtës dhe plehut. Gjatë fermentimit 

plehu përzihet dy – tri herë me qëllim që 

të sigurohet një masë sa më homogjene. 

Pas kryejes së fermentimit nga substratet 

formohen “figura” apo blloqe të cilat 

mund të bëhen me dorë apo në mënyrë të 

mekanizuar. Në 1000 kg substrat 

(komposto), jipen 7 kg ure, 17 kg 

NH4SO4, 15 kg superfosfat, dhe karbonat 

kalciumi dhe 40 kg shkumës (Lazic et al, 

2001). 

Kompostimi zgjatë rreth dy javë dhe 

vazhdon faza e fermentimit e cila zgjatë 9 

– 10 dit. 

Komposti cilësor duhet të ketë lagështi 

rreth 65 % dhe pH 7,2 

Pas fermentimit kalohet në fazën e 

pasterizimit e cila kryhet në temperaturë 

50 – 60 0 C, për një kohë rreth një javë. 

Pasi që substrati të renditet në thasë apo 

blloqe, bëhet inokulimi. 

Në 1 kg substrat jipen 4 – 5 gr micele 

ose 5 – 6 l/t substrat. Mbjellja e miceleve 

bëhet me donator të posaqëm gjatë 

mbushjes së thasëve apo gjatë transportit 

të substratit në rafte apo arka. 

Pas inokulimit zhvillohet faza e 

intubacioneve të kërpudhës. Kjo arrihet 

duke e mbuluar substratin me folie 

plastike (najlloni) me qëllim që të 

sigurohet temperaturë rreth 25 0 C për 10 

– 12 dit. . 

Inkubacioni zgjatë 20 – 25 dit. 

Gjatë rritjes (kultivimit), temperatura 

nuk duhet të bjerë nën 18 0 C dhe 

lagështia relative duhet të jetë rreth 90 %. 

Cikli i prodhimit të kërpudhave mund të 

zgjatë 100 – 120 ditë dhe mund të 

përseritet 2 – 3 herë në vit. 

Preferohet që kërpudhat të vjelen kur 

arrijnë diametër 2,5 – 4,5 cm. Kërpudha 

mund të ruhet për 5 – 6 ditë në 

temperaturë 0 – 1 0 C dhe lagështi 

relative 95 %. Në këto kushte mund të 

ruhet për rreth një javë. 

Pyetje: 

Cilat janë fazat nëper të cilat 

kalon prodhimi i kërpudhave 

Si përgatitet substrati për 

prodhimin e kërpudhave 

Cfarë duhet të jenë temperaturat 

gjatë prodhimit të kërpudhave 

106

Literatura: 

Balliu. A & Kaçiu. S, Kultivimi i perimeve në mjedise të mbrojtura 

Intercooperation – FAO, Lakra ,lulelakra • brokoli • lakra e Brukselit • kohlrabi, Prishtinë 

2004 

Kaçiu, S. Serrat dhe shfrtëzimi i tyre, Prishtinë, 2000. 

Lazic, et al, Povrtarstvo, Novi Sad, 2001 

Lesic, et al, Povrcarstvo, Zagreb, 2004 

Materiale të ndryshme të përgatitura më heret nga projektet e ndryshme në Kosovë, 

kryesisht nga Programi për Promovimin e Hortikulturës në Kosovë. 

Matotan, www.povrce.com 

Nickerson-Zwaan, Informatori për Evropën Qendrore dhe lindore. Mars 2008 

107

www. carrot.museum.com 

Kë 

108

Libri Perimtaria

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?