Rregullimi i Kopshteve

PERMBLEDHJE 

KAPITULLI I PARE 

Rregullimi i Kopshteve 

FORMAT E SIPERFAQEVE GJELBERUESE NE PERIUDHA TE NDRYSHME KOHORE......................5 

1. Histori e shkurtër e fillimit te artit te lulishtarisë........................................................................5 

2. Parqet romake..............................................................................................................................6 

3. Parqet e epokës kristiane.............................................................................................................7 

4. Përkufizimi i parkut......................................................................................................................8 

5. Parqet në periudha të ndryshme historike.................................................................................10 

6. Parqet e Persianëve...................................................................................................................10 

7. Parqet egjiptiane.........................................................................................................................11 

8. Parqet asiro-babailonase............................................................................................................12 

9. Parqet kineze..............................................................................................................................14 

10 Kopshti japonez...........................................................................................................................19 

11. Parqet e qytetërimit grek...........................................................................................................19 

12 Parqet romake............................................................................................................................23 

13. Kopshtet dhe parqet e mesjetës..............................................................................................25 

14 Parqet dhe kopshtet arabo-marokene dhe nomade..................................................................27 

15 Parqet e katërqintës...................................................................................................................27 

16 Parqet e rilindjes........................................................................................................................28 

17 Kopshtet Baroke.........................................................................................................................30 

18 Kopshtet dhe parqet e 700.........................................................................................................31 

19 Kopshtet franceze......................................................................................................................32 

20. Konservimi i parqeve................................................................................................................35 

KAPITULLI I DYTE 

2. Elementë kompozicionalë të sipërfaqeve të gjelbra..................................................................39 

2.1 Konfiguracioni i terrenit, sistemimi dhe modifikimi i tij...........................................................39 

2.2 Sistemi rrugor në sipërfaqet e gjelbra.....................................................................................40 

2.3 Elementët arkitektoniko-dekorative në sipërfaqet e gjelbra...................................................42 

2.4 Veprat skulpturore dhe plasitke në sipërfaqet e gjelbra........................................................45 

2


2.5 Sipërfaqet dhe efektet ukore në sipërfaqet e gjelbra..............................................................46 

2.6 Ndriçimi dekorativ i sipërfaqeve të gjelbra..............................................................................48 

Bimësia dekorative dhe kompozimi i saj në sipërfaqet e gjelbra..................................................49 

2.7 Teoria e ngjyrave në sipërfaqet e gjelbra.................................................................................52 

2.8 Kompozimi i bimësisë dekorative në sipërfaqet e gjelbra.......................................................54 

2.9 Grupet e zakonshme të drurëve...............................................................................................57 

2.10 Grupet peizazhistë..................................................................................................................58 

2.11 Klasifikimi i qendrave të banuara............................................................................................78 

2.12 Teknikat e mbjelljes dhe mirëmbajtjes së drurëve, shkurreve, luleve e barit dekorativ.......99 

KAPITULLI I TRETE 

1. Kërkesat e bimëve ndaj terrenit...............................................................................................125 

2. Ide të dekorimit e rregullimit te ambienteve..........................................................................129 

3. Grupimi i bimëve në bazë të kohëzgjatjes së ciklit jetësor......................................................130 

4. Kultivimi i bimëve njëvjeçare...................................................................................................131 

5. Kultivimi i bimëve dyvjeçare.....................................................................................................138 

6. Kultivimi i bimëve qepore.........................................................................................................139 

7. Kultivimi i gardheve të gjalla....................................................................................................152 

8. Bimët konifere...........................................................................................................................153 

9. Lloje te bimëve dekorative..........................................................................................................160 

3

KAPITULLI I PARE 


FORMAT E SIPERFAQEVE GJELBERUESE NE PERIUDHA TE 

NDRYSHME KOHORE 

1. Histori e shkurter e fillimit te artit te lulishtarise 

2. Parqet romake 

3. Parqet e epokës kristiane 

4. Perkufizimi i parkut 

5. Parqet në periudha të ndryshme historike 

6. Parqet e Persianëne 

7. Parqet egjiptiane 

8. Parqet asiro-babailonase 

9. Parqet kineze 

10 Kopshti japonez 

11. Parqet e qytetërimit grek 

12 Parqet romake 

13. Kopshtet dhe parqet e mesjetës 

14. Parqet dhe kopshtet arabo-marokene dhe nomade 

15. Parqet e katërqintës 

16. Parqet e rilindjes 

17. Kopshtet Baroke 

18. Kopshtet dhe parqet e 700 

19. Kopshtet franceze 

20. Konservimi i parqeve 

4

KAPITULLI I 

FORMAT E SIPERFAQEVE 

GJELBERUESE NE PERIUDHA TE 

NDRYSHME KOHORE 

Duke filluar nga Edeni 

Gati si me shaka por mund të themi se 

historia e lulishtarisë ka filluar pikërisht me 

historitë biblike që është një përshkrim i 

bukurisë hyjnore të parajsës; por ishte vetëm 

një përshkrim i hebrenjve të kohës dhe 

kopshti biblik nuk është një përshkrim i asaj 

që mund të jetë realisht parajsa, por një 

skemë e përdorur nga shkruesit e biblës për 

të dhënë një imazh. 

Nga përshkrimi del pikërisht se si ishte edhe 

kopshtaria e kohës; një park i mbushur me 

kafshë dhe pemë të shumta, pemë frutore. 

Në tregimet e mëvonshme plotësohet edhe 

përshkrimi i tij dhe i shtohen edhe elementë 

të tjerë. 

Por lind pyetja se kur lindi kopshti ose parku 

i parë? Dhe mbi të gjitha çfarë kuptojmë me 

park? Lidhur me këtë ka një konfuzion të 

madh. Kështu edhe në tekstet e studiuesve të 

njohur e shohim parkun të përcaktuar si një 

hapësirë të kultivuar. Hayems autor i një 

libri mbi parqet dhe kopshtarinë citon nëpër 

hieroglife se edhe pse për qëllime besimi 

edhe në atë kohë të largët njerëzit primitivë i 

dedikoheshin kopshtarisë. Ai bazohet në 

fakte arkeologjike se janë gjetur në shpellat 

e studiuara vegla pune pikërisht të përdorura 

për këtë qëllim që mund të ishin: një shkop 

ose një copë dru i kthyer. 


Por nuk janë vetëm parqet e famshëm 

neolitik që ngrenë dyshime. Mendohet se 

për kohën mund të flasim edhe për vepra të 

mirëfillta inxhinierie; kështu psh kopshti i 

famshëm i Alkinos ishte shumë mirë i 

vaditur, i pajisur me shumë bimë frutore të 

kohës. 

Mbi të gjitha askush nuk hedh poshtë idenë 

se parqet lindën dhe ishin rrjedhojë e 

kopshteve të hortikulturës dhe transformimit 

të tyre. Më vonë pemë dhe lule u futën në to 

dhe shërbenin për zbukurimet e pallateve 

dhe shtëpive të fisnikërisë së kohës. 

Kuptohet që në kohët primitive bimët e 

dobishme ishin më të përdorura nëpër 

kopshte se sa thjesht ato ornamentale. U 

deshëm mijëra vjet që të vijmë në parqet 

totalisht ornamentalë. 

1. Histori e shkurtër e fillimit te artit te 

lulishtarisë 

Peizazhi i parqeve qe na paraqet historia 

është me te vërtete i pasur me shembuj te 

ndryshëm për nga forma dhe kultura ne çdo 

cep te botes. Në të gjitha kulturat botërore 

në mënyrë autonome dhe të pavarur janë 

zhvilluar modele te parqeve si të ishte një 

domosdoshmëri botërore. Aty ku ka patur 

një fe të zhvilluar dhe një kulturë që ka 

mundësuar njohjen e natyrës dhe të 

elementëve të saj ka lindur një vend që 

mund ta quajmë “park”. E ndikuar nga 

elementë klimaterikë, botanikë dhe kulturorë 

arti i lulishtarisë lindi në të njëjtën kohë me 

periudhën e idhujtarisë, fesë dhe strukturës 

5

sociale ashtu siç edhe ishin organizimet 

sociale më të mëdha te njerëzimit. 

Parqet me te vjetër sipas arkeologjisë 

takohen ne ato vende ku natyra dukej sikur i 

kishte mohuar ne mënyrë përfundimtare. Ne 

fakt ne gjejmë parqet e para ne kufij te 

orientit, ne Azinë e vogël, ne rajonin e 

shkretëtirës se Persisë etj. Ishin ndërtuar 

oaze te vegjël ne brendësi te pallateve duke 

mbjelle bime te ndryshme deri edhe ne 

ndërtimin e vendeve te shenjta. Më tepër se 

të flasim për art të lulëtarisë në atë epokë 

është më mirë të flasim për artin e kultivimit 

dhe të ambientimit të kulturave shumë të 

thjeshta në kontenitorë dhe tarraca me 

mbajtëse dheu dhe ujitje shumë të 

sofistikuar. 

Me kalimin e kohës parqet morën një aspekt 

të rëndësishëm dhe si rrjedhojë roli i tyre u 

rrit sidomos në vendet e shenjta. Këto parqe 

ishin ndërtuar një pjesë në tokë me ujitje dhe 

një pjesë në mbajtëse me lule të stinës në 

tarraca. 

Më të njohurat e kohës ishin parqet e 

persëve. Këto tipe terrenesh ose parqesh 

asire i habitën udhëtuesit për bukurinë e tyre 

sidomos grekët dhe banorët e basenit të 

Mesdheut. Kopshtet e varura të Babilonisë 

në fakt i quajtën nga grekët mrekulli të botës 

dhe ishte për ta një sfidë ë pakapshme për 

grekët të cilët përfaqësoheshin me shembuj 

të tjerë. 

Në të njëjtën kohë me Mesopotaminë u 

zhvilluan parqe ne Egjipt, më të ndryshëm 

me vaska të mëdha me ujë të mbushura me 

peshq, me zogj si pallonj, etj të rrethuar nga 


vreshta dhe zona të rezervuar për një kalim 

më të pakët të njerëzve. Në këtë kohë filluan 

të ndërtoheshin edhe kopshtet e rezervuara 

me ndërtime private për një kategori 

njerëzish që më pas do të merrnin një tjetër 

kuptim në periudhën romake. Këto forma do 

të ndeshen edhe më tej në kopshtet islamike 

dhe në çdo zonë ku kjo fe u zhvillua. Parqet 

greke nuk kishin asgjë të përbashkët me ato 

orientale, ishin më natyrale dhe ruralë, të 

përbërë thjesht nga një pyll ose një zonë 

frutash në afërsi të tempujve. 


Parku i parë zbukurues ishte ai i ndërtuar për 

familjet aristokrate romake që kishin në 

zotërim sipërfaqe të mëdha toke në periferi 

të qyteteve. Ndikimi i kulturave greke mbi 

atë romake manifestohej duke importuar jo 

modele parqesh por duke i impunuar parkut 

roman estetikën që sillte poezinë, skulpturën 

dhe pikturën helenike. E reja më e madhe 

konsiston në kompozimin e peizazhit. Nuk u 

kënaqën më në vendosjen simetrike të 

pamjeve, por filluan të vendoseshin në 

mënyrë më të çrregullt. Dhe personi që 

merrej me territorin quhej kopshtar. Më 

tepër ai ishte si topografi i ditëve të sotme 

pasi vendosja e elementëve në këto parqe 

ishte gjithnjë e më e studiuar.. në këtë 

periudhë kemi edhe futjen e asaj që u quajt 

afreske dmth të futjes së parkut edhe në 

brendësi të ambienteve nëpërmjet pikturës. 

Kjo gjë nuk u vazhdua më tej në periudhën 

kristiane. Edhe për romakët parku ishte i 

dedikuar më shumë një vendi të shenjtë. Në 

të u futën elementë të të shenjtës dhe 

sidomos në to kemi futjen e bimësisë 

6

mesdhetare, të pyjeve, gjethegjerëve etj, 

dhe të elementëve të arredimit dhe ndërtimit 

që i përkasin arkitekturës së kohës si 

shtyllat, shatërvanët, skulpturat etj. 

Figura 1.1. Ide e parkut ne Romen e lashte 

3. Parqet e epokës kristiane 

Në fund të perandorisë romake parqet nuk 

patën vazhdimësi stili dhe realizimi në ato 

vende ku u fut feja krishterë ndërkohë që po 

gjen një përhapje të madhe në botën 

bizantine. Në fund të botës antike parqet në 

orient po jetojnë një përkeqësim total. Kjo 

për faktin se u fut koncepti i parajsës dhe 

kopshtit të Edenit Biblik. 

Në besimin dhe kulturën kristiane nuk ka një 

park si vendi i privilegjuar për të shenjtin 

ose vend të prezantimit të njeriut me Zotin. 

Parku për të krishterët është vendi nga ku 

filloi misioni i Krishtit dhe jo vend 

meditimi. Parku në epokën kristiane është 

vend lutjeje. Në shumë manastire fillojnë të 

duken parqet e ullinjve me kalime të 

dedikuara rrugës së Krishtit dhe nuk 

përbëjnë një vend për çlodhje. Edhe 

koncepti biblik i Parajsës është shumë i 


ndryshëm. Zanafilla e perëndive ose Edeni 

biblik është më tepër një vend teologjik, 

është vet natyra e Zotit ku njeriu lind dhe 

jeton me të. 

1.2. Figura te parqeve ne periudhën e 

krishtere 

Parqe manastiresh ne periudhën e 

krishterimit 

Njeriu gjithmonë e ka parë parkun ose 

lulishten si një pjesë të botës ku mund të 

qetësohej dhe me kalimin e kohës ka marrë 

vlera të tjera, psh artistike, arkitektonike, por 

edhe domethënie sociale te lidhura me 

prezantim të fuqisë, mjafton të mendojmë 

7

me parqet e mëdhenj qe shtriheshin përpara 

kështjellave dhe pallateve mbretërorë. 

Parku sidoqoftë është parë si një vend publik 

ose privat që ndërtohet në afërsi të banesave 

dhe mund të ketë madhësi të ndryshme, me 

bimësi duke filluar nga lule deri tek drurët 

frutorë, ose bimë ornamentale. 

Egjiptasit e lashtë ishin dashamirës të 

mëdhenj të parqeve dhe për këtë janë provat 

e pikturave të gjetura që datojnë 1500 p.e.s 

me liqene me nimfa dhe lule janë të rrethuar 

nga palma, por edhe midis persëve kishte të 

njëjtin interes, mjafton të mendojmë për 

kopshtet e varura të Babilonisë. 

Nëpërmjet parqeve ekziston edhe mundësia 

për të studiuar botanikën, për të future 

specie të reja, për të kryqëzuar bimë të 

ndryshme, për të provuar ndjesinë e krijimit 

dhe të shikosh rritjen e bimësisë. 

Parku është parë edhe si vend paqësor, si 

vend ku gjen qetësi dhe që të largon nga 

shqetësimet e ditës dhe të tërheq vëmendjen 

nëpërmjet natyrales. Në fakt edhe për 

japonezët ekzistenca e një parku si vend 

meditimi. Karensansui ishte pikërisht një 

vend i tillë ku të gjithë elementët e natyrës 

gjejnë një përfaqësim dinjitoz dhe simbilok, 

psh uji që sjellin lumenjtë, shkëmbinj të 

mëdhenj që përfaqësojnë kafshët ose malet e 

gjitha e rrethuar me shkurre për të krijuar 

izolimin dhe rrethimin mbrojtës. Pa shkuar 

deri në Japoni mund të shikojmë ndërtimin e 

parqeve në formën e katrorit, duke 

simolikuar katrën si numrin hyjnor, sepse 

katër janë stinët, katër janë edhe erërat e 

tokës etj. 


Në fenë e krishterë na kujtohen katër parqet 

kryesore: Edeni, Kantiku i Kantikëve, oborri 

i Ullinjve, dhe Mali i Pashkëve. Duke 

vazhduar mund të vihen re parqet tipike dhe 

më të famshëm që janë krijuar në kohë: 

- parku Italian: i ndërtuar rreth shek 15 ka 

një efekt të qartë dekorativ artistik, 

shumë të zhvilluar në Firence dhe 

Medicea, i pasur me lulishte dhe oborre 

me lule, që harmonizonte bimët me 

arkitekturën. 

- Parqet Francezë; janë bërë të famshëm 

në të gjithë botën nëpërmjet Andre Le 

Notre, në brendësi të kështjellës së 

Versajës. Edhe pse Franca ishte shumë ë 

ndikuar nga modeli Italian, pati 

origjinalitetin e vet. Në parqet franceze 

mungojnë tarracimet tipike, ndërkohë që 

futet elementi i ndërtimit dhe tokës së 

ngjyrosur, përdoren shumë shkurret e 

ultë, dhe shumë skenografi e përbërë 

vetëm nga bimësi e pak statuja. 

- Parku Anglez; ndër më të famshmit 

është parku Dessau-Vorlitz. Në dallim 

me parqet italianë dhe francezë në Angli 

është natyra që ndikon njeriun. Çdo gjë i 

lihet rastësisë, nuk ka rregull. Dhe këtu 

fillon edhe profesioni i lulishtarit. 

4. Përkufizimi i parkut 

Lind një pyetje se kur lindën parqet e para. 

Dhe mbi të gjitha çfarë kuptojmë me park. 

Mbi këto çështje mendimet janë të ndryshme 

por me siguri parku rrjedh nga bimët e 

kopshteve dhe hortikultura e pemëve, 

ndërkohë që dalëngadalë përveç bimëve të 

8

kultivuara u futën edhe bimë dekorative dhe 

shkurre. Më vonë ato që ju mbijetuan kohës 

ishin pemët frutore por me lule. 

Përcaktimi dhe domethënia e parqeve 

Giulio Carlo Argan e përcakton parkun ose 

lulishten si një “sistemim artificial sipas 

moduleve gjeometrike ose fantastikë, të 

terreneve të kultivuara me qëllim që të 

merret një rezultat estetik’ 

Nga frëngjishtja “jardin” që rrjedh nga fjala 

gardh është një terren i kultivuar pa qëllim 

prodhimi, në të cilin njeriu i izoluar nga 

pjesa tjetër e territorit kryen një seri 

aktivitetesh në kontakt me natyrën; 

pushimin, shëtitjen, lojën, kultivimin e 

bimëve etj. Karakteristika të tjera janë lidhja 

me ndërtesën në të cilën oborri ose parku 

përfaqëson shpërndarjen e tij ne zonë të 

hapur. Ekstensioni i limituar për të 

favorizuar ecjen në këmbë, sistemimi 

artificial ose rregullimi i kalimeve etj janë 

karakteristika të ndryshme që përbëjnë edhe 

atë që quhet “figurshmëria” dhe na lejon të 

njohim parqet e hershme nëpërmjet 

përshkrimit,pikturave etj. 

Karakteri estetik i oborrit ose parkut është i 

lidhur mbi të gjitha me dy elementë; 

zgjedhja e llojeve vegjetale me ekzemplarët 

më të mirë dhe shpërndarja e kulturave sipas 

një dizenjimi fillestar, që duke përfshirë 

zgjedhjen e vendit, ekspozimin ose lehtësirat 

në ujitje, përfaqëson momentin tipik 

arkitektonik ose projektues. Në këtë 

projektim kulturat janë të shpërndara në atë 

mënyrë që oborri ose parkun të gjitha stinët 

të ofrojë një aspekt pak a shumë të lulëzuar, 


duke dhënë idenë e një natyre të vogël, sipas 

idesë që e bukura mund të izolohet dhe të 

vihet në dukje nga njeriu nëpërmjet një 

zgjedhjeje të formave më të mira të natyrës. 

Është pikërisht e gjalla, bimët e zgjedhura që 

e bëjnë parkun një vepër arti të ndryshme 

nga të tjerat; qëndrueshmëria, stabiliteti, 

efekti, cilësia dhe arkitektura e pikturës apo 

skulpturës. Vetëm ndërtesat dhe ornamentet 

lapidar (statujat, shatërvanët, shkallët, 

tarracat) janë të pandryshueshme; forma e 

vegjetacionit që jepet nga artisti që ndikohet 

nga stina dhe rritja, nuk janë gjithnjë në 

evidencë. Përkundrazi në mënyrë 

provokuese mund të thuhet që parqet nuk 

ekzistojnë më, ashtu siç do ti donin ideuesit 

e tyre. Shumë bimë kanë vdekur dhe ato që 

mbijetojnë kanë tashmë një imazh dhe një 

rol që nuk mund ta kishin në të kaluarën. 

Për të kuptuar drejt një park nuk mund të 

lihen mënjanë simbolikat domethënëse që 

çdo kulturë ose religjion, si perëndimor 

ashtu edhe oriental i ka dhënë parkut. Në të 

përbashkëtën e tij është simbol i parajsës 

dhe qiellit dhe një ringjallje e parajsës së 

humbur. Bimët përfaqësojnë hyjnoren, fuqi 

magjike,cilësi aspirata dhe ndjenja njerëzore 

(palma është simbol i fitores për grekët dhe 

romakët, ndërsa për kristianët simbol i 

çmimit të përjetësisë i përfituar me aftësi 

dhe martirizim; sicomori përdorej nga 

egjiptasit e lashtë për të bërë varret e 

faraonëve, lotusi përdorej në ikonografi ishte 

simbol indu dhe i budizmit; alloro ishte 

simbol dhe pema e shenjtë e Apollonit ishte 

simboli i diturisë dhe lavdisë; mirto ishte 

pema e shenjtë e Venusit ishte simboli i 

dashurisë dhe poezisë erotike; ulliri simbol i 

9

paqes; edera ishte simbol i besnikërisë; 

quercia ishte simbol i rezistencës fizike; etj); 

prezenca e ujit (burim, pusi, ose shatërvani) 

tregojnë rrjedhën dhe rigjallërimin e jetës në 

kuptimin material dhe shpirtëror. 

Parku sidoqoftë si një vend i shenjtë në të 

cilin harmonia e gjelbërimit thërresin ato të 

universit dhe një simbiozë komplekse 

shoqëron kompozime të veçanta ngjarje ose 

figura mitologjie dhe fetare, por edhe vend 

teknikash dhe punimesh të të gjithë 

materialeve që ishin në bazën e ndërtimit të 

parkut. 

5. Parqet në periudha të ndryshme 

historike 

Shumë qendra urbane të periferive psh të 

Kazertës ose Beneventos pavarësisht 

degradimit qe kanë pësuar me kalimin e 

kohës, ruajnë me xhelozi parqe dhe oborre 

historikë, një pasuri me vlera kombëtare nga 

e kaluara pak a shumë e lavdishme. Bëhet 

fjalë për parqe rreth vilave të vjetra të 

ndërtuara në shekullin e kaluar për të 

kënaqur dekorin dhe nevojat e shëndetit të 

qytetit. 

Për të dokumentuar se sa arti i kopshtarisë 

është prezent në historinë e njeriut ashtu si 

piktura etj duhet të gjurmojmë në kohë 

historinë duke patur parasysh nga njëra anë 

vlerat estetike, sociale,ekonomike, raportet 

njeri-natyrë, qytet-fshat, kohë-punë dhe nga 

ana tjetër duke marrë një model ideal qe 

koincidon me sistemimin e oborrit tipik që 

në atë kohë ishte në fazën e hegjemonisë 

politike, kulturale të kohës (egjiptasit, 

babilonasit etj). 


10 

Ky lloj hulumtimi tregon se këto parqe 

ofrojnë njohuri për kohën, për artin e kohës, 

dhe janë burim i rëndësishëm për arkeologët 

që të nxjerrin të dhëna edhe për jetën në ato 

zona. Këto të dhëna merren nga burime të 

ndryshme; testet antike, arti figurativ që ka 

ngalur nga ajo kohë dhe në disa raste edhe 

me gërmimet arkeologjike. 

6. Parqet e Persiane 

Për popujt e orientit parqet dhe oborret e 

zbukuruar ishin shumë të rëndësishme dhe 

Perset vazhduan ta kultivonin këtë traditë të 

mrekullueshme dhe në të cilat i konsideronin 

pemët një element kryesor në modelimin e 

tyre. Gjithashtu persët zhvilluan edhe 

teknika të tyre origjinale dhe duhet të 

theksojmë se për ta pemët dhe bimët kishin 

një rëndësi fetare. Ishte pema e gjallë në 

këmbët e të cilëve kalonte një vijë uji dhe 

ishte edhe pema e mrekullueshme që 

shëronte çdo sëmundje. Për persët mbjellja 

dhe përkujdesja ndaj tyre ishte një diçka e 

shenjtë dhe bënte pjesë e edukimit edhe 

nëpër shkolla. 

Pemët e larta vendoseshin rreth parqeve në 

pallate, rreth varreve duke krijuar për ta 

parqe për të vdekurit. Kështu psh varri i 

faraonit Kiro ishte i rrethuar me pemë dhe i 

biri i tij ia kishte përkujdesjen një familjeje 

magjistarësh. 

Kur Aleksandri i Madh i pa këto parqe vuri 

re se pemët ishin rritur shumë por bimësia 

ishte në gjendje të keqe duke i dënuar 

magjistarët.

Për persët edhe prerja e pemëve ishte një 

ofendim i rëndë dhe mund të sillte edhe 

vdekjen ose pretekst për fillimin e ndonjë 

lufte. Nuk ka asnjë dyshim që ky popull i 

kishte pemët dhe parqet ndër vlerat më të 

çmuara të kulturës së tyre. 

Kështu p.sh. Plutarku një mbret roman i cili 

kishte një fushatë lufte ndaj Kadusëve 

ndërsa po kalonte nëpër një pyll dhe parku 

Persian urdhëroi ushtarët të prisnin disa 

pemë për tu ngrohur, por ushtarët nuk 

denjonin të prisnin pemët madhështore te 

cedrit që rrethonin parkun kështu që vet 

mbreti filloi ti priste ata. 

Figure 1. 3. Pamje e parqeve persiane 

Për fat të keq adhurimi që kishin persët për 

pyjet nuk u shpreh në literaturën e tyre, por 

në letërsinë greke ne gjejmë shumë shkrime 

për parqet e tyre; në to gjejmë vetëm disa 

bazorelieve, ndonjë lule ornamentale ose 

lule. 

Parqet persiane ishin te ndërtuara me një 

rregull dhe sistemim perfekt. Rrjedha e ujit 

ishte një tjetër element fundamental në to 


11 

duke krijuar idenë e parajsës taksore sepse 

përfaqësonte një vend të qetë dhe të shenjtë 

njëkohësisht. Kishte në to lule aromatike 

dhe kanale dekorativë me mermer të bardhë. 

Ky rrjet rrugor ndërpritej nga puse katrorë 

rreth 1 metër dhe me thellësi 0.5 metër duke 

i dhënë ambientit freskinë gjatë orëve të 

nxehta. 

7. Parqet egjiptiane 

Parqet më te vjetra nga të cilat kemi më 

shumë dëshmi janë ata egjiptianë. Në një 

varr ne Tebë, një nga qytetet më antike të 

Egjiptit, është gjetur një afresk që tregon një 

vilë luksoze të 1405-1370 PK. Në akuarel që 

tregon riprodhimin e një pikture vihet re një 

shtëpi dhe oborri i saj. Një mur e ndan dhe 

ai përfundon me një portë nga ku deri në 

shtëpi shtrihet një vresht. Rreth shtëpisë 

vihet re një grup vazosh me lule dhe rrugë të 

mbuluara me palma.

Figura 1.4. Pamje e oborreve dhe parqeve 

egjiptase plot me lule ekzotike dhe afër ujit 


12 

Të tilla oborre ndodheshin në atë periudhë 

në Egjipt dhe gjithashtu janë gjetur elementë 

të tillë si shatërvanët, pemët etj. 

8. Parqet asiro-babilonase 

Gjithashtu po aq të famshme ishin në 

antikitet parqet e Asirëve, në Mesopotami, 

që ishte në atë kohë një zonë shumë pjellore 

midis dy lumenjve, Tigër dhe Eufrat. Ky 

popull ishte i dalluar për ushtrinë e tij, 

praktikonte ligjin e Talionit ose ndryshe sy 

për sy dhëmb për dhëmb,. Mbreti asir Tiglat 

Pileser rreth 1100 pk mendohet të ketë sjellë 

cedrin nga Libani dhe bushin, duke bërë 

kështu të mundur futjen në këtë zonë të 

këtyre pemëve. 

Por kopshtet më të famshme të këtij 

civilizimi ishin ato të Babilonisë të ndërtuara 

për nder të Semiramidës, një mbretëreshë që 

mendohet të ketë jetuar në shekullin 9 PK 

por që ekzistenca e saj nuk është vërtetuar 

historikisht. 

Disa studiues latinë japin një përshkrim që 

na bën të mundur ndërtimin e një nga 

mrekullitë e botës. Mendohet të ketë qenë 

një kodër artificiale me anët e rregulluara në 

formë tarrace të gjerë deri 3.5 metra që 

ngushtoheshin sa më shumë të ngriheshe 

lart. Tarraca e fundit e katërta ishte oborri i 

vërtetë që mbulonte të gjithë këtë 

konstruksion. 

Për të ndaluar rrjedhjet ose futjet e ujit nëpër 

godinë tarraca ishte e mbështetur mbi një 

çati guri, mbi të cilën ishte një shtresë 

degësh dhe rëre, të mbuluara me një dopio

shtresë tjegullash balte. Së fundmi futeshin 

shufra të gjera hekuri. Sistemi i ujitjes 

furnizohej nga Eufrati, nga ku skllevërit e 

marrin ujin nga pompat. Kultivoheshin 

shumë lloje bimësh; afër atyre që 

përdoreshin për bukurinë ë tyre, lulet dhe 

aromat, shumë të tjera kultivoheshin për 

nxjerrjen e drogave të ndryshme për mjekim 

dhe magjinë. Ishin vende ideale për krijim, 

meditim dhe çlodhje. 

Parqet asiro babilonase. 

Ata ishin të famshëm në Mesopotami dhe 

perçet e tyre ishin më të famshmit në 

antikitet. Mbreti i parë i Mesopotamisë që 

nisi ndërtimin e parqeve dhe oborreve të 

zbukuruar ishte Tiglat Pileser 11—para 

Krishtit. Ky mbret si trofe lufte solli në vend 

cedrin e Libanit duke e reklamuar si një 

trofe të cilin asnjë parardhës nuk e kishte 

sjellë dot. Kjo tregonte se edhe pse asirët 

nuk kishin parqe me pemë të larta, oborret 

dhe lulet ekzistonin edhe më parë. 


Figure 1.5. Si mund të ishin parqet asirobabilonase 

13 

Por për atë periudhë nuk ka shumë 

informacion përveç këtij. Mbreti që solli më 

shumë zhvillim në artin e parqeve në Asiri 

ishte Sanekerib që ishte i pasionuar pas 

botanikës dhe që ndërtoi parqe gjigante. Ai i 

kishte ndarë madje parqet edhe mbi bazën e 

llojeve që sillte nga popujt e tjerë, kështu 

psh kishte park vetëm me bimë ekzotike; një 

tjetër me shumicën e llojeve botanike që ai 

kishte mundur të sillte dhe të koleksiononte, 

dhe ai mund të përmendet si i pari që futi 

idenë dhe madje ndërtoi edhe të parët parqe 

publike. 

Ai shkruan: unë krijova një park në vendet e 

larta dhe një në vendet e ultë të mbushura 

me prodhimet e tokës që vijnë nga malet dhe 

fushat e largëta. 

Ai gjithashtu ndërtoi edhe parqe për 

perënditë e kohës. Futi në to edhe elementë 

e frutikulturës sepse në disa oborre të 

krijuara për perënditë kishte fruta dhe pemë 

të rralla. 

Asirët kishin një teknikë të re për kohën 

sepse ndërtonin mbi platforma shkëmbore

dhe parku mbulonte sipërfaqe rreth 16 mijë 

m2 në të cilin hapeshin puse të thellë 1.5 

metër. 

Kishte një kanal kryesor dhe disa degëzime 

të tij që të çonin ujë në të gjithë sipërfaqen. 

Kishte gropa ku rriteshin edhe peshq 

zbukurues. Një nga faktorët e zhvillimit të 

parqeve ishte fakti që asirët ditën të 

shfrytëzonin shumë mirë urat e lumenj që 

përshkonin vendin, duke bërë që parqet e 

tyre të ishin gjithnjë të lulëzuar. Parqet u 

ndërtuan më tepër edhe për nder të 

mbretëreshës Semiramidë që besohet se ka 

jetuar në shek 9 pK. 

9. Parqet kineze 

Kina ka një traditë dhe histori shumë të 

vjetër lidhur me parqet dhe ka një famë të 

mirë në historinë botërore. Ky vend shënon 

se si park të parë të ndërtuar e daton rreth 

3000 vjet më parë në kohën e dinastisë. 

Parqet urbane kineze mbulonin pallatet e 

perandorëve në të cilën kombinohej bukuria 

natyrore me atë artificiale të ndërtesave. Në 

parqet kineze kodrat dhe uji, lulet dhe 

pemët, korridoret dhe tavolinat ishin të 

shpërndara në mënyrë të rafinuar. 

Parku kinez mbulonte tre aspekte; qeverisjen 

të bazuar mbi realitet, përgjegjësinë sociale 

dhe rëndësinë e vlerave estetike dhe 

domethënien politike. Tempulli Taoist, 

tempulli Yamnongua etj janë përfaqësues të 

këtij konceptimi. Ndryshimi midis 

kopshteve kineze dhe atyre orientalë 

konsiston në faktin se këta të fundit i jepnin 

më shumë rëndësi principeve gjeometrike 

dhe matematike dhe janë të ndërtuar 

kryesisht nga ndërtesa, ndërsa kopshtet 


14 

kineze janë të bazuar mbi peizazhin natyror, 

shijimin vizual nga frekuentuesit dhe nga 

harmonia midis natyrës dhe njeriut. 

Figure 1.6. Pamje e kopshtit kinez 

Kopshtet e Sozhuit janë futur në vitin 1997 

në pasurinë botërore të UNESCO-s 

përfaqësojnë karakteristikat artistike të 

arkitekturës së parqeve kineze. Kanë një 

histori mbi 2000 vjeçare por sot kanë mbetur 

shumë pak. Kanë një sipërfaqe të vogël, me 

skena ujore, male e zogj, tarraca pemë e 

shkurre ornamentale. 

Figura. 1.7. Pamje e parkut kinez te 

Suzhusw

Parku kinez siç edhe thamë më lart është nga 

më antikët. Formimi i tij mendohet të jetë 

rreth shekullit 15 PK nga dorëshkrime të 

hershme të zbuluara nga arkeologjia që ka 

studiuar këtë art. Parku në të gjitha 

elementët e tij është një vepër arti, por në të 

njëjtën kohë ata janë ta pavarur nga dora e 

njeriut në momentin kur motohen në vend. 

Kopshti është ndërtuar në brendësi të 

formave artificiale por në të njëjtën kohë 

duket edhe si vepër e natyrës, me qëllimin e 

vetëm realizimin e kënaqësisë vizuale. 

Po në të njëjtën mendim janë edhe studiuesit 

e universitetit politeknik të Milanos të cilët 

theksojnë se nga momenti që panë këto 

ndërtime, harmonizimin e tyre, tregojnë 

edhe një herë se ndërtimi i banesave ruante 

filozofinë e mos dëmtimit të natyrales. 

Me kalimin e shekujve Kina ishte me shumë 

të panjohura, u pushtua disa herë, dhe ndaj 

edhe njerëzit kërkuan ndërtimin e 

ambienteve çlodhëse pikërisht për të gjetur 

qetësi dhe harmoni. Në parqet kineze çdo 

gjë është e sistemuar në mënyrë të tillë që 

çdo cep i saj të jetë praktik dhe i 

vizitueshëm. Është një arkitekturë shumë 

gjeometrike dhe me forma të lira. 


1.8. Figura e një oborri kinez dhe 

arkitektura e tyre 

15 

Çdo kopsht ka një emër ashtu si edhe çdo 

vepër arti. Në parqet më të mëdhenj që 

normalisht ishin të ndarë në sektorë secili 

kishte një domethënie të tijën. Emërtimi 

bëhej i bazuar mbi historinë, filozofinë etj. 

Arti tradicional pati ndikim e vet në 

ndërtimin e parqeve. Për të përcaktuar 

kriteret estetike të tyre studiuesit kanë 

detajuar dy tipe konceptesh: përmbajtja 

(chih) dhe zbukurimi (when). 

Në kopshtarinë kineze autorësia përfaqësohej 

nga shkëmbi. Që nga mesi i dinastisë 

Tang shkëmbi u bë një element i rëndësishëm 

në ndërtimin e parqeve. Ata 

vendoseshin në forma vertikale duke krijuar 

monumente natyrorë. Funksioni i ujit 

identifikohej me fuqinë. 

Në Kinë u zhvilluan në përgjithësi tre tipe 

parqesh: ai i jashtëm shumë ekzotik e shpesh 

me kaleidoskopë i ndërtuar vetëm për të 

pasurit; një tjetër tip parku ishte ai i 

tempujve; tipi i tretë ndofta edhe më 

interesanti ishte kopshti i studimit qe fillonte

nga ambienti privat dhe shkonte e lidhej me 

disa ambiente të tjerë për stërvitje meditim 

etj. 

Sipas një dokumenti të vjetër mendohet se 

parku i parë ishte ai i quajturi Huangdi, ose 

perandori i verdhë e më pas u përmirësuan 

në dinastinë Shang. Në epokën Zhu u 

ndërfut elementi dominues i njeriut dhe u 

ndërtuan edhe parqet e shenjtë. Në 

periudhën Qin që ishte edhe koha e 

unifikimit të Kinës si shtet i vetëm, u fut nën 

ruajtje ajo që u quajt “pyll i shenjtë”. Për 

këtë nuk dihet shumë lidhur me strukturën 

dhe kompozimin por mendohet se shtrihej 

në një sipërfaqe rreth 300 km. Në brendësi 

të tij ishte një pallat i madh perandorak dhe 

vende të shenjta. Në dinastinë Hin lindën 

edhe parqet e vërteta dhe që ka më shumë 

informacion. Një nga këta mund të 

përmendim pallatin Shang lin Han e i 

përbërë nga pallate, tempuj dhe shumë 

oborre të zbukuruar. Kishte shumë pasqyra 

ujore, pemë e lule shumëngjyrëshe dhe 

shumë kafshë si kuaj, elefantë dhe kafshë të 

egra të mbajtura nën rrethime sigurie. 

Një tjetër kryevepër e periudhës është pallati 

Jing Jan që ishte i karakterizuar nga një 

shenjtëri e lartë. Aty kryheshin rite fetare, 

gjuetia etj. Midis shek 2 dhe 4 PK pati një 

kalim të administratorëve perandorakë drejt 

fshatit duke bërë të mundur lindjen enjë lloj 

tjetër kopshtarie në këto zona ku u krijuan 

rrëke uji që mbushin liqene të vegjël plot me 

peshq dhe duke krijuar shumë stile 

peisazhiste. 

Nën dinastinë Tang arti i kopshtarisë ishte 

më i pjekur dhe i zhvilluar. Nëpërmjet 


16 

shkëmbimeve kulturore arti kinez u përhap 

edhe në vende të tjera në këtë dinasti. 

Një nga vendet më shumë të ndikuara ishte 

Japonia ku arti i kopshtarisë u importua në 

shekullin 6 të erës së krishterë. Në dallim 

me kulturën evropiane ku ishte një lidhje 

midis pikturës dhe artit të kopshtarisë 

peisazhiste arti i kopshtarisë kineze ishte i 

lidhur vetëm me tradicionalen. Në Kinë 

parqet mund të kompozoheshin nga piktorët 

dhe poetët . shumë parqe kineze i kanë 

rezistuar kohës shkatërrimeve natyrore, dhe 

luftërave. 

Gjatë dinastisë Ming u krye ajo që mund të 

quhet përmirësim dhe restaurim i kopshteve 

historike. Në këtë periudhë edhe Kina njohu 

zhvillimin më të madhe ekonomik që pa 

dyshim ndikoi edhe në artin e kopshtarisë. 

Klasifikimi dhe tipologjia e parqeve 

kineze 

Ata dallohen për madhësinë, formën, llojet e 

mbjella, ndërtimet në brendësi, qëllimin e 

ndërtimit etj. Megjithatë mund ti grupojmë 

në katër tipe kryesore : perandorakë, privat, 

manastirialë, panoramikë. 

Parqet perandorake gjenden kryesisht në 

veri të Kinës. Ishin parqe për perandorët, me 

qëllim jo vetëm zbukurues por edhe të 

tregonin madhështinë e tyre. 

Deri në epokën Shang 1760-1100 PK, 

perandorët i ndërtonin rezidencat e tyre në 

zona të gjelbra prej dhjetëra hektarësh ku 

mund të praktikohej gjuetia. Parqet private 

gjenden në jug të vendit e ndër ta më të

famshmit janë padyshim ata të Shuzhout 

rreth 100 larg Shnagit, të dalluar për 

qetësinë dhe ndërtimin perfekt të tyre. 

Parqet panoramike natyrale u formuan pas 

shumë vitesh transformimi të peizazhit 

natyror. Përfshin edhe tempuj në brendësi të 

tyre, manastire varre të të parëve. Ky tip 

kopshti përdor natyrën si skenografi dhe ku 

njeriu vetëm sa përmirëson këtë ambient. 

Projektimi dhe karakteristikat e parqeve 

kineze 

Parqet kineze mund të dallohen nga kopshtet 

si parqe me shikim fiks dhe në lëvizje. Sipas 

arkitektëve kinezë koncepti fiks dhe në 

lëvizje ka të bëjë me kulturën dhe filozofinë 

kineze që atje ku ka diçka fizike duhet të 

ketë edhe lëvizje. 

Rrugët dhe kalimet ishin me zig zage, 

kthesat ishin të shënjuara me pemë ose me 

elementë që të tërhiqnin vëmendjen e 

vizituesve. Qëllimi i saj ishte që ta bënin 

kalimin të dukej më i gjatë. Shtigjeve të 

kalimit ishin me ulje e ngritje që të 

lehtësonin shikimin për peizazhin përreth. 

Shkëmbinjtë mund të jenë një element 

peizazhit kryesor në kopsht dhe ishin të 

rëndësishëm për elementët arkitektonikë. 

Ata mund të përfaqësonin një mal etj. 

Ekzistojnë disa rregulla për vendosjen e tyre 

në park ; ondulacioni dmth nëse përdoren 

disa shkëmbinj ata duhet vendosur sipas 

madhësive; densiteti; thellësia dmth duke 

vendosur dy kreshta përball njëra tjetrës 

merret ideja e thellësisë. 


17 

Uji është një tjetër element esencial në 

parkun kinez. Është në çdo qoshe të tij dhe 

grumbullohet në liqene, vaska, ose rrëkenë 

në lëvizje. Në kompste më të vegjël ai është 

i organizuar në gropa të vogla ose dhe i 

simbolizuar nga rëra dhe zhavorri. 

Vegjetacioni në parkun tradicional kinez 

përbëhej nga lule, kacavjerrëse, pemë të 

larta etj. Përdorimi i gjelbërimit nëpërmjet 

zgjedhjes së bimëve, ngjyrave dhe densitetit 

të tyre kishte për qëllim harmonizimin midis 

tyre në ambient. Nga ana konceptimit 

dallojnë nga europinaët sepse në Kinë 

gjelbërimi merr kuptim nga ajo që ka përreth 

tij, ndërsa në Evropë parku fillon nga 

mbjellja e pemëve. 

Arkitektura 

Ndryshimi thelbësor midis parqeve 

evropiane dhe kinezë është në faktin se të 

parët flasin për të mbjellë parkun, kurse të 

dytët e ndërtojnë atë. Gjelbërimi në fakt nuk 

është një ndër elementët që është prezent në 

parqet kineze; aty nuk mund të mendohet pa 

vepra artistike, skulptura etj. Prezenca e 

veprave arkitektonike përbëhet nga salla dhe 

kulla në qendër të parkut. Këto ndërtime 

janë jo natyrale në një skenar që tenton të 

jetë sa më natyral. Por ajo shërben për ti 

dhënë një sens sigurie duke dhënë idenë e 

kontrollit. 

Ato mund të jenë edhe pika vëzhgimi ose 

shkallët mund të simbolizojnë qëndrueshmërinë 

në tokë etj kuptime si këto. Në 

ndërtimet arkitektonike i jepet rëndësi 

kontrastit të hapësirës. Me shumë rëndësi 

është edhe raporti midis rrethimit dhe hyrjes

në park. Shpesh rrethimi është një mur, por 

njëkohësisht kalohet tek natyrorja nëpërmjet 

shumë hyrjeve në të. Për kinezët toka dhe 

qielli janë një organizëm i vetëm që merre 

frymë dhe pikërisht mbi këtë filozofi bëhet 

edhe vendosja arkitektorinke. 

Figura 1.9. Kombinimi i kopshtit kineze 

te ujit 

Malet dhe uji. Malet në filozofinë e 

ndërtimit ekuilibrohen nga uji dhe ky i 

fundit është me rëndësi për ujitjen e bimëve. 

Dallimet midis parqeve kineze dhe 

japoneze 

Evoluimi i parqeve kineze kishte marrë prej 

kohësh një bum të madh në krahasim me 

pjesën tjetër të botës. Në Japoni kishte 

filluar një farë rivaliteti por ndryshimet janë 

të pakta dhe më tepër janë kulturore, përsa i 

përket stilit të jetesës, kuzhinës veshjes, etj. 

Në të dy kulturat Taoizmi dhe Budizmi kanë 

luajtur ndikimin më të madh dhe parku në të 

dy vendet ishte një lloj vendi i fshehtë dhe 

përfaqësonte natyrën, tregonte peizazhe 


18 

reale dhe në të dy gjejmë shkëmbinj, urat që 

rrjedhin etj. 

Ndryshimet midis tyre janë më shumë 

konceptuale, në kompstet kineze kishte 

hapësira takimi, vende për fëmijët dhe të 

moshuarit dhe ishin vende që e tërhiqnin 

njeriun, ndërsa në kulturën japoneze parku 

ishte ndërtuar pa prezencën e njeriut në të. 

Ishin vepra arti që duheshin parë nga një 

pikë e caktuar ose si një portret që duhej 

parë nga larg. 

Në Kinë uji ishte i futur në parqe si ujëvara 

të vogla, ose me rrëke, në Japoni në të 

kundërt klima tropikale është shumë prezent 

dhe bën të mundur të ketë shumë lagështi 

dhe ndaj edhe uji si element në park nuk 

ishte shumë i dëshiruara. 

Mund të themi gjithashtu se parku kinez 

ishte i ndërtuar për të jetuar në të, kurse ai 

japonez për të vëzhguar nga jashtë; ndaj 

kinezët në të linin shënime, poezi piktura etj 

si për të firmosur prezencën e tyre në park, 

ndërsa parqet japoneze frymëzonin vetminë 

dhe qetësinë. 

Edhe materialet për ndërtimin e mureve 

ishte i ndryshëm; kinezët përdornin 

materiale si guri, bambuja etj, por kinezët 

përdornin edhe baltën etj. 

Ndryshim kishte edhe në shkëmbinjtë që 

përdoreshin; kështu kinezët përdornin 

shkëmbinj me prejardhje vullkanike, ose 

sedimentarë që merreshin nga lumenjtë dhe 

montimi i tyre bëhej në mënyrë që të 

krijonin ujëvara, kurse në kopshtet japoneze 

shkëmbinjtë ishin më të dendur

10. Kopshti japonez 

Ndër elementët bazë ishin guri, uji, dhe 

bima. Ekuilibrimi i tyre kishte disa qëllime; 

njëri për të krijuar idenë tek vizituesit që 

parku ishte i madh, ndaj vendoseshin bimë 

të vogla në sfond dhe të mëdhatë në qendër. 

Vijat e ujit dhe gropat me ujë ndërtoheshin 

për të dhënë idenë e një liqeni që shtrihet 

larg etj. 

Figura 1.10. Parqet japoneze 


19 

Një tjetër qëllim është të krijohet një 

ambient i qetë dhe për nga ana gjeometrike 

evitohen shumë simetritë. Zgjedhja e 

bimësisë ishte vetëm mbi bimët tipike të 

zonës dhe ekosistemeve japoneze: pisha, 

bamboo, etj 

Figura 1.11. Kopshtet japoneze 

11. Parqet e qytetërimit grek 

Në Greqi, parku ose oborri i zbukuruar me 

lule, ishte një vend i mahnitshëm por që u 

lind më vonë në krahasim me Babiloninë 

dhe Egjiptin. Parqet e përshkruar nga 

Odiseja janë pikërisht kopshte ose frutore. 

Vetëm në shekullin e 7 PK filluan të kishin 

më shumë hapësira zonat e gjelbra nëpër 

qytet, tempuj, stadiume, palestra dhe 

shkolla. Ato liheshin në stadin sa më natyral 

të mundshëm dhe rrethoheshin me shatërvanë 

dhe basene me ujë të mbushura me 

trëndafila dhe pemë me hije. Këto vende 

ishin ideale për tu çlodhur dhe për aktivitet 

fizike sepse të mbronin nga shiu dhe vapa. 

Vetë Platoni i mbante leksionet e tij në 

Akademi, në një park shumë të bukur dhe të 

pasur me ndërtesa.

Figura 1.12. Ndërtimet dhe gjelbërimi 

grek 

Kopshtet private në qytet ishin gjithnjë e më 

të pakët dhe me dimensione të vogla, por në 

kompensim ishte shumë e përhapur 

kultivimi në vasketa ose vazo balte të luleve 

me rritje të shpejtë si finoku, sallata marule, 

elbi të cilat lidheshin me kultin e Adonit. 

Nga kjo lindi kultivimi i bimëve 

ornamentale në vazo që nëpërmjet shekujve 

erdhi deri tek ne. 

Theofrasti miku i Platonit, është kopshtari i 

parë profesionist në histori që për këtë 

qëllim shkroi dy libra duke i klasifikuar 

esencat sipas specieve të tyre; titulli ishte 

Kërkime mbi bimët dhe shkaqet e tyre. 


Figura 1.13. Pamje se si mund te ishte 

parku dhe arkitektura greke e lashte 

Parqet e grekëve 

20 

Edhe pse disa i çojnë këta shumë larg në 

kohë, madje edhe duke i treguar si në të 

njëjtën kohë me kopshtet e orientit, parqet e 

grekëve janë më ta reja. Edhe në Kretë, një 

vendi i izoluar dhe gjithmonë pa lufta në të 

cilin nuk kishte mure dhe fortesa, nuk ka 

ndonjë gjurmë të tyre. Është e vërtetë që në 

artin figurative të këtij ishulli ka shpesh 

pamje lulesh të mirëkujdesura por përveç 

ndonjë vazoje nuk duket të ketë shenja të një 

kopshtarie të mirëfilltë dhe duhet të 

theksojmë se në gërmimet e pallateve nuk 

është gjetur as edhe një hapësirë që të mund 

të ishte përdorur për këtë qëllim.

Përveç kësaj zbukurimi i vazove tregon se 

ato ishin të vendosura jashtë, të mbështetura 

në ndonjë mbajtëse ose mur. 

Në parqet e Greqisë së lashtë sidomos në atë 

të heronjve të mitologjisë u vu re që në këto 

të ashtuquajturat parqe nuk mbillej asgjë që 

nuk ishte e vlefshme dhe tek Odiseja poeti 

përshkruan se si e vetmja gjë që njihej në atë 

kohë ishte hortikultura e bimëve për ushqim. 

Shtretërit me lule që përshkruhen ishin 

thjesht bimë hortikulturale të kopshtit dhe 

pemë frutore . Në Greqi kjo lloj gjëndje 

vazhdoi gjatë dhe për shumë kohë nuk 

kishte parqe të vërtetë. Në fakt jeta e trazuar 

politike në atë kohë nuk ofronte mundësi 

zhvillimi të këtij arti dhe urbanistika e 

këtyre qyteteve ishte e përqendruar rreth 

akropoleve të ndërtuar me shtëpi të vogla, 

shumë afër njëra tjetrës që nuk linte shumë 

hapësira për zona të gjelbëruara. Gjatë 

gërmimeve arkeologjike gjendën disa zona 

të gjelbëruara por që ishin të çimentuara dhe 

e vetmja gjë që mund të mbahej ishin ndonjë 

vazo me bimë aromatike për përdorim 

kuzhine. 

Është e qartë se në një farë momenti edhe në 

Greqi filluan të dalin kopshtet e para por në 

fillim ato ishin në ambientet jashtë 

rrethimeve dhe siç shkruan Plini ekzistonte 

një brez me bimë hortikulturore që 

furnizonte qytetin me lule dhe vegjetale. 

Pikërisht në këto rrethime grekët filluan 

ngadalë të shtonin pemë frutore dhe pemë të 

tjera për hije dhe lule që kishin si 

karakteristikë vendosjen e tyre simetrike. 


21 

Filluan të mbillen shkurret aromatike dhe 

dekorative etj, por në brendësi qytet 

shkëmbore ishin pas asnjë shenjë gjelbërimi. 

Vetëm në shekullin e 5 PK që filluan të 

ndërtohen zonat e para të gjelbëruara të 

inspiruar nga parqet persiane në zonat 

publike të qyteteve dhe rreth tyre. Ishin zona 

të thjeshta por shumë të pëlqyera të 

destinuara për ushtrime fizike dhe për 

takime të intelektualëve të kohës dhe 

filozofëve. Nga parqet më të famshme ishte 

ai pranë Akademisë së filozofisë e cila 

dallohej për gjelbërimin aromatik dhe shumë 

të veçantë me lule. 

Por nuk kishte vetëm parqe por në Greqinë e 

lashtë aktivitet fizike kishin një vëmendje të 

madhe dhe kështu lindën edhe parqet për 

këto veprimtari. Ishin të ndërtuar Brenda 

rrethimeve madhështore dhe plot me pemë 

dhe si dhuratë për fitoren të dhurohej një 

palmë. Po kështu lindën edhe pemë e 

perëndive; kështu psh Olimpia kishte një 

pemë ulliri që ajo thoshte se e kishte mbjellë 

Erakliu. Pemë mbilleshin edhe në vendet ku 

stërviteshin ushtarët sidomos në zonën e 

Spartës. 

Ajo ishte një zonë e rrethuar në qendër të 

qytetit e rrethuar me një kanal dhe që lidhej 

me anë të dy urave.

Figura 1.14. Rrethim me gjelbërim anash 

mureve te qyteteve greke ne lashtësi 

Përveç këtyre parqeve lindën edhe ata për 

tempujt grekë. Të rrethuar me pyje, por me 

kalimin e kohës këto parqe u lanë pas dore. 

Për Greqinë e lashtë për gjelbërim Brenda 

qyteteve mund të flasim vetëm në fillim të 

shekullit të 5 PK. 

Parqet e Helenizmit 

Në këtë zonë që ishte edhe pranë Greqisë 

edhe orientit u zhvillua një formë e 

ndryshme gjelbërimi si artistik ashtu edhe 

për zbukurim dhe shumë i pasur me bimësi e 

lloje. Kontaktet me civilizimin Persian dhe 

atë egjiptas, luajtën një rol shumë ndikues në 

të dhe i dhanë mundësi krijimit të parqeve 

madhështore. Ne njohim ato vetëm 

nëpërmjet shkrimeve të vjetra dhe që nuk na 

ndihmojnë shumë ti imagjinojmë në formë 

dhe strukturë. Dihet që Aleksandria ishte një 

zonë shumë e pasur ekonomikisht dhe 

mendohet se pranë rrethimeve dhe shtëpive 

mendohet se ekzistonin sipërfaqe të 

gjelbëruara, për të zbukuruar qytetin. 


22 

Të bukur ishin edhe parqet e Antiokisë. 

Qyteti ishte i ndërtuar në një fushë në të dy 

anët e një rruge. Nga njëra anë ishin shtëpitë 

dhe nga ana tjetër zona e parqeve, banjove 

dhe shatërvanëve deri në kodër. Një rrugë e 

dytë kalonte nëpër një territor të quajtur 

Herakle e më tutje kalonte një tjetër rrugë e 

mbuluar me hardhi dhe trëndafila që arrinte 

një park të famshëm që quhej Dafe. Këtu 

fillonte një pronë e madhe me madhësinë e 

80 stadiumeve dhe nga ky park merrte emrin 

edhe qyteti Epidafnit. Kishte një park dhe 

një pyll të shenjtë me rreth 300 qiparisë. 

Kishte përveç tyre edhe shumë objekte 

zbukurimi si shatërvanë, gropa uji etj. Kishte 

edhe disa hotele të kohës ku në disa prej tyre 

në brendësi kishte edhe hardhi dhe plot lule 

aromatike të mbjella në shtretër. 

Të ngjashme me këto parqe ishin edhe ata të 

epokës heleniste por që nuk ka shumë të 

dhëna. E famshme nga këto ishte parku i 

ndërtuar mbi anijen e Geromit II i ideuar nga 

Arkimedi. Ai ishte i ndërtuar në pjesën më 

të lartë dhe lulet apo bimët ishin të 

vendosura anash në vazo plumbi të 

zbukuruara, ndërsa edera dhe hardhitë 

rriteshin në vazo balte dhe shërbenin për 

hijezimin e kalimeve. Në këtë park kishte 

madje edhe një pishinë me ujë deti me peshq 

dhe një me ujë të ëmbël. 

Siç edhe mund të mendohet ishte një 

ndërtim shumë ekstravagant dhe tepër 

luksoz dhe për tu ndërtuar duhej një 

sipërfaqe e tillë që në përfundim të ndërtimit 

ajo ishte aq e madhe sa nuk mund të dilte as 

të hynte nga porti i Sirakuzës. Shpjegimet e 

gjetura nëpër dorëshkrime nuk ndihmojnë në 

kuptimin e tyre. Megjithë këto shpjegime

prapë është e vështirë të imagjinojmë një 

ndërtim parku në kohen heleniste. Për këtë 

epokë gjejmë të dhëna vetëm në qytetin e 

Rodit. 

Këtu akoma mund të vizitohen shpellat dhe 

vendet e ndërtuar me nimfa, të mbushura me 

bimësi të dendur dhe që ishin të lidhura mes 

tyre me shkallë. Bëhet fjalë për një lloj 

kopshtarie që mund ta quajmë romantike, 

dmth një ambient i lirë nga skemat me të 

cilat ishim mësuar deri në atë kohë. Për më 

shumë na tregojnë edhe skulpturat e gjetura 

në kopshtarinë romake. Gati gjithnjë bëhej 

fjalë për statuja nimfash që mbanin ujë, 

statuja humoristike etj. 


Edhe kopshtet ose parqet romake vijnë ose 

rrjedhin nga horti. Rreth shekullit të dytë PK 

u përhap dallimi midis vilës së fshatit dhe 

qytetit; hortus o villa tregonte kopshtin rural, 

horti quhej kompleksi i ndërtesave dhe 

parqeve të ndërtuara rreth dhe në qendër të 

Romës. Një rrip me parqe të mëdhenj të 

ndërtuara për të pasurit rrethonte Romën, të 

shoqëruara më tej me parqet publike. Bëhej 

fjalë për rrethime të mëdha, të mbyllura me 

porta të mëdha, të mbushura me pemë të 

larta, shatërvanë dhe skulptura. Vilat e të 

pasurve ishin të mbushura me tarraca, 

shkallë, mbajtëse për zogj, të mbushura me 

vepra arti dhe kafshë gjithashtu. Në vazo ose 

mbajtëse të vendosura rreth shtëpisë ose 

pishinës kultivoheshin bushi, selvia, melvina 

etj së bashku me pemët frutore dhe lulet. 


Figura 1.15. Pamje e një afresku për 

zbukurimin e shtëpive romake 

23 

Në Romë pak kanë ngelur nga ato parqe të 

hershme; si kompensim dimë çdo gjë rreth 

parqeve dhe kopshteve të Pompeit dhe 

Erkolanit, të konservuara në mënyrë 

perfektë nga hiri i Vezuvit. Me përmasa më 

të vogla nga ato të romakëve, kopshti i 

pompesave ishte pothuajse në brendësi të 

shtëpisë, të mbushura më vaska uji dhe 

shatërvanë. Oborri i madh i rrethuar me 

portikë me kolona, përfshinte shtretër me 

lule, rrugica, shatërvanë statuja dhe tavolina. 

Uji ishte elementi kryesor në kopshtet e tyre 

që kalonte nëpër oborr i mbushur me statuja 

nimfash, peshq etj. Ajo që ishte kryesore në 

këto kopshte ishte fakti që pemët dhe 

shkurret zgjidheshin më të bukurat dhe më 

të rrallat dhe kryesisht ato që bënin fruta. 

Vreshtat dhe fiqtë, qershitë e të tjera si këto 

ishin baza e pemëve, pastaj nga lulet më të 

preferuarat ishin oleandrat, trëndafilat dhe 

nën to manushaqet. Ishin oborre të vegjël 

por që të jepen një kënaqësi të madhe dhe 

çlodhje.

Tipet e ndryshme të parqeve romane. 

Në perandorinë romake kishte shumë 

ndërtesa tip vilash perandorake të cilat në 

radhë të parë ishin të rrethuara ose të 

vendosura në mes të një ylli të dendur me 

shumë pak rrugë kalimi drejt tyre dhe 

totalisht të mbyllura për popullsinë e vetëm 

për familjen dhe miqtë e vilës. Për 

ndërtimin e vilave shfrytëzoheshin kodrat 

duke mbjellë përreth tyre lule dhe pyll. 

Kodrina përshkohej nga rrugë të rrethuara 

me pemë dhe si pamje kryesore kishte 

formën e një stadiumi. 

Figura 1.16. Format e veçanta të parqeve 

dhe peisazhistikës së parqeve romake 


24 

Në disa zona kishte një shfrytëzim të 

rrjedhave të ujit dhe zona të tarracave në 

formë stadiumesh. Në zonat ku uji 

mungonte ndërtoheshin shkallë të gjata dhe 

shpesh vilat kishin në brendësi të tyre teatro 

të hapur dhe skena. 

Pas teatrit fillonte të ngrihej një mur me 

pemë nga maja drejt fundit të ndërtesës dhe 

rrethim dekorative me lule. Një tjetër model 

vilash me park ishin ato që i jepnin një 

formë cirku të gjithë ndërtimit. Një e tillë 

psh ishte e përbërë nga një ndërtesë me një 

rrethim rreh 300 metra mbi një shkëmb mbi 

det, ku në mes të rrethimit kishte një kodër 

me anët e saj si shkallët e një cirku dhe në 

fundet e saj përfundonte me vaska uji 

gjysmë rrethore duke bërë që nga lart oborri 

ose lulishtja të dukej më e madhe. 

Figura 1.17. Figura e arkitekturës se një 

vile romane 

Oborri ishte i mbushur me vreshta dhe lule 

aromatike.

13. Kopshtet dhe parqet e mesjetës 

Mesjeta është një periudhë historike dhe 

kulturale që ka zgjatur rreth një mijë vjet, 

nga rënia e perandorisë romake 476 pas 

Krishtit deri në zbulimin e Amerikës 1492. 

Kjo epokë u konsiderua një periudhë krize 

dhe barbarie dhe në të njëjtën kohë Mesjeta 

u dallua për shpikjet dhe ishte e ndarë në dy 

periudha, epoka klasike dhe rilindja. Sot ky 

term ka humbur atë domethënie negative 

dhe thjesht tregon një epokë të madhe 

historike thelbësore për civilizimin evropian, 

ku u përzien vlerat më të larta të kulturave të 

ndryshme; greke, romake, kristiane dhe 

gjermane. 

Në krizën e gjatë që përfshiu Evropën midis 

shekullit 5-10, Kisha luajti një rol të dorës së 

parë duke qenë se kishte një përformancë 

civilizimi më të madhe. Çdo aspekt i jetës 

mesjetare u ndërtua si një vizion i jetës së 

krishterë, i ndërtuar mbi terrene mondane 

dhe njerëzore të civilizimit klasik, mbi 

ideale shpirtërore te kristianizmit që e 

zhvlerësonin tokën në favor të qiellit, arsyen 

në favor të besimit. 

Figura 1.18. Manastiret dhe zbukurimi i 

tyre ne mesjete 


25 

Në komentim me këtë gjendje, lindi tek 

njeriu frika nga e panjohura dhe instinkti për 

të gjetur gjëra të reja. U zhduk njëkohësisht 

dëshira për ta parë natyrën si vend çlodhës 

dhe qetësie. Territoret u mbuluan me 

shkëmbinj, kështjella dhe fortifikime që për 

arsye strategjike mbrojtëse u krijuan në 

lartësi për të mbrojtur feudet të rrethuara me 

mure të larta. Bashkë me kështjellat në Itali 

lindën në këtë periudhë shumë manastire, 

ndërsa ndërtesat e tjera ishin rreth pallateve 

dhe shtëpive të feudeve. Kështu parqet ishin 

të vogla, të rrethuara dhe mund të ishin 

vetëm nëpër hapësira të ngelura bosh ose 

oborret e kështjellave. 

Ndërtimet e manastireve kishin një strukturë 

të veçantë dhe komplekse; një mur i lartë 

masiv rrethonte ndërtesat, kopshtet dhe çdo 

gjë që ishte e nevojshme për autonominë 

dhe jetën në manastir. Kopshtet që lindnin 

në brendësi të murit dalloheshin ndërmjet 

tyre, një zonë ishte e destinuar për 

kultivimin e bimëve mjekësore, një tjetër 

ishte i rezervuar për pemët frutore. 

Organizimi planimetrik i manastireve ishte 

rreth një ose më shumë nyjeve.

Figura 1.19. Dekor për kopshtet e 

mesjetës 

Figura 1.21. Pamje një kopshti te mesjetës 

Figura 1.22. Pamje një kopshti te mesjetës 


26 

Figura 1.20. Pamje një kopshti te mesjetës

Nyja konsistonte në një hapësirë pak a 

shumë të gjërë, në qiell të hapur dmth të 

pambuluar, e rrethuar nga portikë, gjithmonë 

të ndërtuara në forma të rregullt dhe të 

mbyllur. Në formën e saj kuadratike gjenden 

shumë simbole që e kthenin këtë vend për 

meditim dhe qetësim, duke sjellë në një farë 

mënyre parajsën në tokë. Në qendër është 

simboli i Zotit që është një pus që 

simbolizon burimin e jetës, uji që rrjedh në 

kanale të vegjël është uji i jetës në mënyrë 

simbolike, në të cilin duhet të lahesh për të 

hyrë në parajsë. Në këtë epokë raporti Zot – 

njeri ishte një domosdoshmëri e madhe dhe 

shoqërohej me një mbyllje të natyrës në 

bukurinë ë saj dhe me frikën për atë që është 

e mbinatyrshme. Kjo mënyrë e konceptimit 

të jetës ishte e mishëruar edhe në artin e 

ndërtimit te parqeve dhe kopshteve. 

Shumë nga këto vende me kalimin e kohës e 

humbën origjinalitetin e tyre dhe sistemin 

kuadratik fillestar dhe bimësia me kalimin e 

kohës u zëvendësua me pllaka guri sipas 

përdorimit që do te kishte ambienti. 

Megjithatë është akoma tërheqja e tyre. 

Në shtepitë e kësaj periudhe sidomos në 

zonat pas shtëpive, kishin filluar të 

ndërtoheshin kopshte për qëllime të 

ndryshme kultivimi, me forma kuadratike të 

rregullta, me bimë aromatike, bimë për 

konsum të përditshëm, vreshta dhe fruta. 

Janë kopshte të limituar nga një mur 

rrethues duke krijuar një vend perfekt të 

mbyllur (hortus conclusus) ku çdo gjë ishte 

natyrale. 

Nga kopshtet e mesjetës që ishin të 

ndërtuara në brendësi të kështjellave, 

manastireve apo shtëpive vetjake, kanë 

ngelur vetëm disa dëshmi të shkruara, ose 

tablove të piktorëve të famshëm siç është 

psh ajo e shek 15. 

14. Parqet dhe kopshtet arabo-marokene 

dhe nomade. 

Në 831 Pas Krishtit, një nga qytete që u 

pushtua dhe u kthye në një qytet arab ishte 

edhe Palermo. Arabët nga dëshira e madhe e 

zbukuruan me lulishte dhe parqe dhe 

mrekulli të tjera. Kur në vitin 1702 u 

pushtua nga Nomadët, kultura arabe u 

kultivua edhe më tej. Bukuritë e kësaj epoke 

kanë mbërritur deri më sot sidomos 

nëpërmjet arkitekturës. Nga parqet dhe 

kopshtet arabo-nomade nuk ka mbijetuar 

asgjë por ka edhe të ngjashme me to në 

rajonin e Mesdheut, që u islamizuan në atë 

periudhë. Ishin të rrethuara me mure të larta, 

të përshkuara nga kanale guri ku rridhte ujë 

që mbushte vaskat, shatërvanët dhe liqenet 

me peshq, që ujiste lulet. Mungonin llojet e 

luleve por kishte shumë palma dhe pemë 

frutore. 

Këto lloj oborresh të zbukuruara shërbenin 

për të kënaqur njerëzit e tyre në 5 drejtime: 

pamja me lule shume ngjyrëshe, linjat e tyre 

të rregullta, aromën e tyre intensive në çdo 

stinë, shijimin e frutave të shijshme, dhe 

dëgjimin e gurgullimës së ujit që rridhte 

papushim. Popujt arabë të mësuar me 

vështirësitë e shumta në shkretëtirë, kanë 

shumë dëshirë për ujë dhe vegjetacion të 

shumtë. 

15. Parqet e katërqintës 

Në projektimin dhe realizimin e tyre u 

reflektuan ndryshimet e mëdha kulturore që

ndodhën në Evropë në ato kohë. Parqet dhe 

oborret mori sërish vlerën e tij si vend 

takimi ku mund të bisedoje, të meditoje dhe 

pushoje, duke vazhduar së qëni një kopsht i 

vërtetë në të gjithë kuptimin e fjalës, plot me 

fruta dhe perime si në periudhën klasike. 

Këtu humanistë kalonin për tu njohur me 

natyrën dhe ne shikojmë një rivlerësim që 

marrin këto vende me kalimin e kohës në 

këtë periudhë. 

Në këtë epokë lindin ligjet dhe rregullat e 

para të projektimit të parqeve si psh De re 

aedificatoria 1404-1474. këtu jepen rregullat 

se si mund të modelojmë një park apo oborr 

se si mund të vendosen në mënyrë 

panoramike lulet, pemët etj Brenda një 

hapësire të caktuar. Duhet të kishte galeri 

për hyrjen e dritës dhe ajrimit, mund të 

kishte edhe shpella të vogla, pyje personale 

me shumë pemë ose fruta, në shtëpi filluan 

Figura 1.23. Pamje e parqeve te 400 


28 

Janë ta ngjashme me horti conclusus një 

rrethim i gjërë, ekstremisht i ekuilibruar, me 

një mur që nuk e ngatërron me shtëpinë dhe 

që ruan intimitetin e tij. Ka një dizenjim 

linear dhe të thjeshtë me kritere te 

funksionalitetit dhe që ishin në harmoni me 

arkitekturën. Së bashku parku dhe shtëpia 

ishin ne harmoni pavarësisht se parku nuk 

ishte vazhdim i shtëpisë. 

të ndërtoheshin ato që më vonë do të ishin 

tipike siç janë verandat etj. 

Të pashmangshme ishin edhe rrugicat me 

shkurre të prera ulët dhe simetrikë, prania e 

vazove prej guri, statujat antike, shatërvanët 

etj. Vila në këtë mënyrë ishte e future në 

ambientin natyror, por rreth saj arkitekti 

kishte ndërtuar një peizazh të ri. Shembuj të

këtyre parqeve mund të shikojmë në 

Toskana, Itali. 

16. Parqet e rilindjes 

Me parqet që u nderuan për Papa Giulio II 

nisi edhe krijimi i parqeve të mëdha të 

rilindjes, mbi terrene shpesh kodrinorë, ku u 

mënjanua problemi I disniveleve me shkallë 

e tarraca, sipas linjave të mëdha. Historia e 

vilave të rilindjes filloi në Firence, dhe 

kulmoi në Romë sidomos në oborret e 

Vatikanit. 

Ajo që ishte gjë e re në këto parqe ishte fakti 

që ato futeshin totalisht në arkitekturën e 

pallatit. Përderisa është hapësirë e destinuar 

për të ndejtur në ajër të pastër është bërë 

pjesë integrale e vilës. Ka shumë rëndësi si 

ambient si skenë etj. Njeriu i periudhës së 

rilindjes tregon kështu sensin e tij për 

natyrën që është në të njëjtën mënyrë edhe 


29 

kulti I natyrës njerëzore. Ndihet në qendër të 

universit dhe bashkëjeton me të, është 

ndofta ajo që mund të quhet rilindja e njeriut 

pas mesjetës. Në këtë periudhë parqet 

ndahen totalisht nga oborret e kultivuara me 

perime dhe fruta. Ai ka bërthamën e vet të 

dallueshme nga shtëpia dhe të gjithë 

elementët natyror rivlerësohen, adoptohen 

sipas dëshirës. Uji ka funksion dekorativ, me 

vaska, statuja etj. i jepet rëndësi peizazhit 

përreth dhe me të lidhet edhe fakti që shumë 

oborre i dedikohen fantazisë së njeriut për të 

krijuar. Preferohet të ndërtohet mbi kodër, 

në mes të saj ose në majë duke patur 

parasysh edhe terrenin që duhej të ndërtohej. 

Shfrytëzohej terreni me tarraca dhe spostime 

dheu duke u bashkuar ato me shkallë 

artistike dhe pamore. Të gjitha zonat e 

terrenit janë rivlerësuar, dhe janë kthyer në 

zona gjeometrike dhe të mbushura edhe me 

vepra arti. 

Figura 1.24. Pamje e një kopshti te periudhës se rilindjes

Rrugicat të çojnë shikimin drejt 

shatërvanëve, statujave etj. Meqenëse 

gjelbërimi është ndërtuar me krasitje të 

veçanta pikërisht janë zgjedhur pemë dhe 

shkurre që e kanë krasitjen të lehtë dhe 

mund të përmendim selvinë, dafinën, bushi, 

etj. 

Agrumet vendoseshin në vazo dhe shërbenin 

sidomos për të zbukuruar ambientet e 

brendshme dhe për të kombinuar me bimët e 

tjera për shkak të ngjyrës së tyre të gjelbër te 

thellë. Nuk ka lule në këto lloj kopshtesh por 

mbi të gjitha ka shumë tonalitete të të 

gjelbrës që mund të shijohen gjithë vitin. Por 

këto mbilleshin edhe duke ju përshtatur 

klimës. 

Lulet dhe bari aromatik kultivoheshin në 

kopshte të vogla sekrete, dhe edhe ato janë 

një shpikje e vogël sepse futën për herë të 

parë që në brendësi të oborreve të mëdhenj 

të kishte edhe vende sekrete. Kështu mund 

të themi se në këtë periudhë lindën kopshtet 

e famshme të Belvederes, dhe sidomos ne 

oborret e papatit. 

17. Kopshtet Baroke 

Në shekullin 17 arkitektura e kopshteve dhe 

parqeve fiton vetitë e rilindjes që evoluojnë 

sipas ndryshimeve të modës dhe shijeve. I 

jepet më shumë hapësirë kërkimit të të 

rejave në skenografinë ë një kopshti, në 

vendosjen e surprizave dhe gjërave të 

çmuara. Kopshti fillon të ndërtohet për të 

ruajtur bukurinë e tij në të katër stinët e vitit 

duke qenë se elementët e tij janë pemët 

gjithnjë të gjelbra, shkurret e krasitura me 

forma dhe veprat murale si shpellat në park, 

statujat, vaskat dhe shatërvanët. 

Figura 1.25. Pamje e një parku barok 

Figura 1.26. Figura e një parku barok 

Fantazia e arkitektëve krijonte shpesh 

hapësira të gjera dhe skena teatrore për festa, 

dhe hapësira të izoluara dhe sekrete dhe 

shtëpiza; zona më diell për periudhat e 

dimrit dhe me hije për verën.

Figura 1.27. Pamje e një kopshti barok 

Figura 1.29. Pamje e parqeve te 700 


Figura 1.28. Pamje e një kopshti Barok 

31 

Ndër parqet e këtij modeli më të njohurat 

mund të përmendim në Romë, vila Pinciana, 

etj 

18. Kopshtet dhe parqet e 700 

Në lindjen e natyrës së ndërtuar nga njeriu 

në periudhën e rilindjes ndihet ndikimi i 

iluministëve që i japin rëndësi punës së 

njeriut dhe mendojnë një rikthim në të. Për 

këtë shembullin më të mirë e japin arkitektët 

anglezë. Edhe në Itali mund të përmenden 

shumë ndryshime ku në fillim të viteve 700 

u ndie ndikimi francez e më pas ai anglez. 

Nuk u realizuan më kopshte dhe parqe sipas 

traditës së rilindjes që me skenarët e tyre 

artificialë kishin mahnitur shumë breza.

19. Kopshtet franceze 

Në Francë u tentua të imitohej kopshti dhe 

parqet e rilindjes në Itali, të admiruara gjatë 

pushtimit, duke i përshtatur në territorin 

francez, shumë ndryshe sepse ishte më i 

ndriçuar dhe më i mbushur me pyje. 

Shkëlqimi maksimal i parqeve franceze ishte 

në periudhën e mbretërimit të Luigjit 17 me 

kopshtarin e njohur Le Notre dhe mjeshter të 

tjerë. Këta krijuan një stil kombëtar, të 

përcaktuar mirë, duke u frymëzuar nga 

kopshtaria italiane duke ruajtur format 

gjeometrike dhe shkurret gjithmonë të 

gjelbra dhe duke i adoptuar në terrenet 

franceze, nga relievet plot me pyje deri tek 

fushat me bar dhe lule. Me të njëjtin qëllim 

u mënjanuan tarracimet dhe shkallët në 

favor të zonave të gjera deri sa të shikonte 

syri. Kishte kudo një bollëk lulesh, grupe 

pemësh të krasitur uniformikisht, etj. 

Këto parqe të mëdhenj, zakonisht 

këndvështrimin më të mirë e kanë duke u 

nisur nga shtëpia, me një rrugë të gjerë që 

humbet në horizont. Kjo rrugë vlerësohet 

dhe mbushet me lule shpesh të vendosura në 

mënyrë simetrike me ujë dhe zona peshkimi. 

Rruga kryesore ndahet edhe në degëzime 

drejt pikave më interesante të parkut. Bëhet 

fjalë për një park klasik, gjeometrik të 

rregullt dhe që kërkon shumë hapësira. 

Parqet vanviteliane 

Shpesh ju është bashkuar parqeve franceze 

si ndërtim, edhe pse me shumë mundësi 

Vanviteli duke e projektuar merrte parasysh 

eksperiencën e parqeve të rilindjes ndaj të 

cilët u referuan edhe francezet. Parku që 

duket sot është vetëm një pjesë e asaj që 

ndërtoi Luigji Vanvitelli. Ndërsa del nga 

pallati dukesh si i ndarë në dy pjesë ku njëra 

është e përbërë nga një rrugicë që shkon deri 

afër shatërvanëve. Këto lloj hapësirash në 

fakt duhet të ishin ndarë me shkurre të 

krasitura dhe lule shumëngjyrëshe, por në 

fakt ai i zëvendësoi nga një shtresë e madhe 

dhe e gjerë bari jeshil ku në mes ndërtoi 

ishuj të vegjël. 

1.30. Figura e një parku Vanvetielian 

Pylli limitohet nga buste mermeri. Në të 

majtë të pallatit aty ku është pylli i vjetër 

ngrohet kështjellëzë, një ndërtim që të jep 

një kështjellë në miniaturë. Është e ndërtuar 

në rrënojat e një ndërtese trekëndore me dy 

kate. Në park ka shumë shatërvanë të cilët 

marrin edhe emrat e personazheve te njohur 

të kohës. Shatërvanët janë të mbushura me 

statuja perëndish dhe nimfash. 

Parqet peisazhiste ose tipike angleze 

Parku peizazhist lindi në Angli, ku çdo gjë i 

lihet rastësisë dhe spontanitetit. Pranohen 

vetëm format natyrore, nuk ka simetri, gjëra 

të njëjta dhe gjeometrike; mendohen vetëm

si kopje të përmirësuara të natyrës. Çdo gjë 

duhet të duket natyrore spontane, edhe 

rrugicat nuk duhet të krijojnë ndarje në 

terren. Guvat, rrënojat, liqenet, portinat janë 

të vendosura në cepa të mirëmenduar. Pemët 

janë të vendosur në grupe në mënyrë që të 

duken sa më natyrale. Në Itali këto parqe 

kanë patur një shpërndarje të madhe në 

vend. Shpesh këto parqe iu bashkëngjitën 

vilave moderne. 

Parku model anglez i parë në Itali mund të 

përmendim në Kazerta. Përfshin një terren 

23 ha lehtësisht të ujitshëm, të mbushura me 

lyje, lule dhe serra për lulet stinore, 

shatërvanë dhe statuja. Kjo lloj mode u 

përhap me shpejtësi edhe ne pjesë të tjera të 

Evropës. E mori spunton nga një përzierje 

kulturore sidomos gjatë shekullit 18. Kësaj i 

shtohej edhe ndikimi oriental të parqeve 

kineze sidomos, që kushton më shumë 

kujdes për natyralizimin e tyre. 

Parqet tipike italiane me strukturën e tyre 

gjeometrike duken e zhdukën ngadalë 

natyralitetin nën ndikimin e filozofëve dhe 

nuk korrespondonin me atë që donte 

publiku, i cili në të kundërt kerkonte 

ekzostiken dhe piktoresken. 


Figura 1.32. Pamje e parqeve angleze 

33 

Sër Hamilton u ngarkua nga mbretëresha në 

shkurt të 1785 mori një grup ekspertësh për 

të ndihmuar në përmirësimin e tyre ne 

territore të ndryshme të Evropës e më gjerë. 

Parqet në italik në këtë kohë kishin më tepër 

karakter botanik, dmth ishin në gjendje të 

ngatërruar. Parqet nuk ishin më qendra 

çlodhëse por edhe eksperimentim shkencor. 

Aktiviteti për restaurimin dhe ndryshimin e 

parqeve zgjati deri ne fillim të 1800. derisa 

shkolla angleze e kopshtarisë hodhi themele 

të forta në Evropë. 

Parku publik i 800 

Transformimet e mëdha të ambientit të 

lidhura me industrializimin shkaktuan edhe 

lindjen e shumë lëvizjeve sociologjike dhe 

higjenike që kërkonin krijimin e zonave të 

mëdha të gjelbra në brendësi të qyteteve të 

mëdha sidomos. Kjo për arsyen e vetme 

përmirësimin e jetës së qytetarëve. Lindi 

kështu parku publik, parku kolektiv qe 

përmbushte nevojat e njerëzve të ndryshëm. 

Parku i parë publik u hap në Vjenë në fund 

të shekullit 18, i pari në Itali u hap në

Palermo në 1778, ku nuk mund të hyje me 

kuaj apo makinë. Edhe në Napoli në fund të 

shekullit u hapën parqet e para publike. 

Kishin bimësi të dendur me origjinë bimë 

ekzotike, ishte e ndërthurur me pavionë me 

lule, ndarjet e terrenit ishin të bëra me vaska 

uji, me shtretër bari dhe shatërvanë. Kishte 

edhe skenografi mbrëmjeje për festa të 

aristokracisë. Në fillim këto parqe nuk ishin 

për popullin thjeshtë apo karrocat, më vonë 

u lejuan edhe njerëzit e popullit të thjeshtë. 

Më shpërthimin e qyteteve të mëdha, parku 

publik u bë një domosdoshmëri për to. 

Më vonë koncepti i parqeve dhe zonave të 

gjelbra u bë edhe një koncept urbanistik, sa 

në disa zona u desh të bëhej edhe 

shkatërrimi i gjërave të vjetar vetëm për të 

hapur hapsira të gjelbra. 

Kemi lindjen e zonave të gjelbra për të 

përmirësuar cilësinë ë jetës në qytete e 

mëdha por edhe për të përmirësuar edhe 

ndikimet e industrializimit të bujqësisë. 

Evoluimi i hapësirës kolektive për shtresat e 

larta solli në vetvete edhe dëshirën për 

rimodelim të qyteteve. Qytete të vegjël dhe 

të mëdhenj u pasuruan me parqe, me 

shëtitore dhe rrugë me pemë, duke patur një 

ndikim dhe nivel të ulët artistik që të mund 

të krahasohej me parqet e kohëve të shkuara. 

Në territor filluan të ndërtohen edhe vilat e 

para publike si vila De Goti etj që ishte edhe 

një lloj eksluziviteti i atyre që më vonë do të 

quheshin parqe private. Lindi për të qenë 

disi vend romantik ku forma peisazhiste u 

ndërthur me atë të dekorimit dhe shijes 


34 

klasike, si tetrot e hapur, sheshe me vaska 

uji, shkallë, dhe riprodhime antike. Një 

shembull të tillë gjejmë psh në Napoli. 

Në vitin 1900 arti i parqeve dhe kopshtarisë 

u zhduk; nuk ekziston më një stil i vërtetë, 

por ka një shpërthim të lirë të shijeve dhe 

ideve. Disa parqe të bukur u krijuan nga 

botanistët, parqet private u realizuan në 

forma të thjeshta dhe thelbësore që u 

harmonizuan me arkitekturën e kohës dhe i 

afrohen mentalitetit të sotëm. 

Në qendrat e mëdha urbane problemet e reja 

sociale ndikuan në krijimin e hapsirave të 

mëdha të gjelbra për të zbutur ndotjen, 

lindën zonat sportive dhe zonat e gjelbra 

morën edhe më shumë se roli zbukurues për 

qytetet. Ky transformim i lidhur edhe me 

rritjen ekonomike, dhe zhvillimin teknologjik 

lindi nga nevoja për të gjetur zgjidhje 

për nevojat e njeriut për hapësira të gjelbra 

që të kenë shumë funksione. Kështu 

hapësirat e gjelbra u konsideruan edhe 

plotësuese të mbijetesës edhe plotësuese e 

nevojave higjeniko-sanitare të popullsisë. 

Kështu në vitet 50 hyri në zbatim 

terminologjia e gjelbër publike siç quhej në 

800 parku publik. Këtyre ju shtohet 

gjelbërimi i rrugëve me pemë, ishujt e vegjël 

që rrethojnë ndërtesat, oborret rreth vilave 

dhe ndarëset e rrugëve me gjelbërim. 

Rezulton sot se zonat e gjelbra publike janë 

një sistem i mirë shumë funskional; 

higjenik, ekologjik, prodhues, krijues etj.

20. Konservimi i parqeve 

Konservimi i hapësirave të gjelbra historike 

fillimisht ju besohet dhe më shumë 

mirëmbajtjes së programuar, e konsideruar 

kjo edhe për problemet e shumta që ka 

restaurimi total i këtyre lloj parqesh. E 

njëjta teori lidhur me restaurimin mund të 

thuhet që është akoma në faze përpunimi 

dhe sot më tepër se rregulla ka disa 

orientime që merren në varësi të situatave. 

Dokumenti i parë lidhur me këtë problem 

është Karta e Firences e përpunuar nga 

ICOMOS - IFLA në 1981, që përcakton 

objektivat dhe metodat e restaurimit të 

parqeve historikë. 

Restaurimi dhe mirëmbajtja e një parku të 

tillë është një operacion shumë kompleks që 

varet nga njohuritë dhe mirëqenia e pasurive 

të tilla, nga rifutja e varieteteve të vjetra, 

propozon zgjidhje reformave, të alternuara 

etj, deri edhe tek mënyra e krasitjes së 

bimësisë. 

Instrumentet që përdoren ndahen në disa 

kategori: instrumentet njohës; çdo ndërhyrje 

si për mirëmbajtjen ashtu edhe për 

konservimin mund të sjellë edhe ndryshime 

duke filluar nga nxjerrja e të dhënave 

historike për mënyrën e ndërtimit dhe mund 

të fillohet të hulumtohet që në fillimet e 

kësaj ndërhyrjeje. 

Kështu mund të nxirren të dhëna mbi 

karakteristikat e një parku historik si 

kërkime historike, arkitektonike dhe 

morfologjike, taksonomike dhe urbanistike, 

etj. 


35 

Kërkimet historike mund të përdorin disa 

instrumente; psh ikonografia, një grup 

fotografish dhe përshkrimesh në dokumente, 

mund të kërkohet edhe nëpër gojëdhëna dhe 

pyetje tek frekuentuesit etj. 

Analiza arkitektonike dhe morfologjike 

kërkon të dallojë konceptimin origjinal të 

parkut dhe transformimet e tij në kohë. Kjo 

realizohet nëpërmjet një rilevimi të 

kujdesshëm grafik, që të dokumentojë 

zhvendosjet dhe planimetrinë në përgjithësi, 

ndryshimet e terrenit, prezencën e veprave të 

artit si skulptura, shatërvanë etj, pozicionin 

dhe cilësinë e bimësisë sidomos të pemëve. 

Përputhja duhet të jetë e tillë që të 

përcaktojë organizimin logjik të strukturave 

vizualisht të perceptuara, në të cilën mund të 

dallohet ndryshueshmëria gjeometrike ose 

kërkimi i efekteve natyrore dhe jo të 

rregullta. 

Analiza taksonomike dhe urbanistikoekologjike 

konsiston në ndarjen e llojeve 

dhe të bimëve të veçanta që janë prezent, 

sipas një klasifikimi hierarkik të grupeve. 

Ky lloj studimi i detajuar i shoqëruar edhe 

me një shembull mbi gjendjen e shëndetit të 

bimëve, shërben në vlerësimin kompleks të 

atij mikroekosistemi ekologjik artificial që 

përbëhet nga një park historik. Edhe analiza 

urbanistike shërben për të analizuar asetet e 

territorit përreth që është shpesh i urbanizuar 

pasi realizohet një hapësirë e gjelbër. 

Analiza fitopoatologjike na lejon të njohim 

alternimet e ndryshme me origjinë parazitare 

ose jo, që mund të godasin speciet 

ekzistuese që në rastin e parqeve të vjetër

historikë mund të jenë më delikatë si për 

shkak të moshës së specieve aty, por edhe 

për artificialitetin total të parkut dhe 

sistemit. Për të dalluar në distancë gjendjen 

e bimësisë përdoren rrezet infra të kuqe ose 

termike nga ajri. Me shumë rëndësi për një 

park të vjetër është dhe gjendja e veprave të 

artit , skulpturave shatërvanëve etj. 

Teknikat e ndërhyrjes botanike duhet në 

radhë të parë të sjellin sa më pak shqetësime 

në ekosistem dhe në bimësinë përreth. Së 

dyti ato duhet të shërbejnë për te rritur 

jetëgjatësinë e bimëve dhe kërkohet 

gjithashtu të kontrollohet sëmundshmëria e 

bimësisë dhe të kurohen aklimatizimi i 

specieve të reja që shërbejnë për zëvendëssimin 

e ekzemplarëve të vjetër. Në të njëjtën 

kohë në bimësinë e gjelbër duhet të merren 

në konsideratë elementët e arredimit, 

rifiniturat dhe shkalla e punës së impianteve 

në park. 

Vlerësimi dhe përkujdesja e një parku 

Vlerësimi behët intensive dhe është një 

bashkësi aktivitetesh që shërbejnë për 

promovimin e imazhit të parkut dhe për të 

rritur nëse është e mundur numrin e 

frekuentuesve. Ky lloj përshtatjeje bëhet më 


36 

i vështirë kur fillon dhe rritet kostoja për 

shkak të rritjes së fluksit të vizituesve nëpër 

këto zona sidomos nëse janë qytete arti dhe 

mund të sjellë një rritje edhe për shkak se 

rritet kostoja e mirëmbajtjes dhe degradimi 

është më i madh. Të vlerësosh do të thotë 

edhe të edukosh dhe të njohësh vlerat që 

janë pak të vlerësuara. Në të kundërt pse 

duhet të çosh për të vizituar një numër të 

madh njerëzish në një park nëse nuk i jepet 

vlerë çdo pjese të tij. 

Parku nuk është vetëm një vend kënaqësie 

ku vetëm shëtitet, por ai ka edhe atribute 

shkencore, historike, ekologjike, natyralistike 

etj. Mund të kthehet në një laborator 

kërkimor natyror. 

Është e nevojshme të veprohet jo vetëm për 

ruajtjen e parkut historik por edhe rreth tij, 

duke njohur lidhjet që ai ka me rezidencat e 

tjera. Kjo lloj tutele duhet të jetë intensive 

edhe për detajet që kanë të bëjnë me cilësinë 

e ujërave, të tokës etj. 

Është pra e nevojshme të rikrijojmë një rol 

për parkun ose për ndërtesat e tij, që të jetë 

sa më jetëgjatë dhe të jetë një vazhdimësi e 

traditës së vendit.

PYETJE 

1. Përshkruani kopshtet e periudhës antike. 

2. Përshkruni kopshtet e periudhes romake dhe Egjipt. 


3. Ku ndryshojnë kopshtet e periudhes antike me ato romake dhe 

Egjyptjane? 

3. Antika greke. 

4. Parqet kineze, japoneze dhe dallimi mes tyre. 

5. Parqet Persiane, cilat ishin me te famshmet dhe perse e moren kete 

emertim. 

6. Kur filluan te ndertohen perqet ne mesjete? Permendni disa. 

7. Karaketsistikat e parqeve te 400 

8. Gjerat me kryesore te parqeve te 700 dhe atyre Vanvetieliane. 

9. Si konservohen parqet e vjetra historike? 

37

KAPITULLI I DYTE 


ELEMENTE KOMPOZICIONALE TE SIPERFAQEVE TE GJELBRA 

2.1. Konfiguracioni i terrenit, sistemimi dhe modifikimi i tij. 

2.2. Sistemi rrugor në sipërfaqet e gjelbra. 

2.3. Elementët arkitektoniko-dekorative në sipërfaqet e gjelbëra. 

2.4. Veprat skulturore dhe plasitke në sipërfaqet e gjelbra. 

2.5. Sipërfaqet dhe efektet ukore në sipërfaqet e gjelbra. 

2.6. Ndricimi dekorativ i sipërfaqeve të gjelbra. 

2.7. Teoria e ngjyrave në sipërfaqet e gjelbra. 

2.8. Kompozimi i bimësisë dekorative në sipërfaqet e gjelbra. 

2.9. Grupet e zakonshme të drurëve. 

2.10. Grupet peisazhiste. 

Kompozimi i luleve në sipërfaqet e gjelbra. 

Sipërfaqet e barit dekorativ. 

Gardhe të gjelbra. 

Mbjellja e bimëve me gjelbërim vertikal. 

2.11. Klasifikimi i qëndrave të banuara. 

Teknika e punimeve të gjelbërimit dhe mirëmbajtja e sipërfaqeve 

të gjelbra. 

2.12. Teknikat e mbjelljes dhe mirëmbajtjes së drurëve, shkurreve, 

luleve e barit dekorativ 

38

KAPITULLI II 

ELEMENTET KOMPOZICIONALE TE 

SIPERFAQEVE TE GJELBRA 

A. Vepra ndërtimi dhe elementë 

dekorativë të gjelbra 

2.1. Konfiguracioni i terrenit, sistemimi 

dhe modifikimi i tij 

Në ndërtimin e gjelbër, konfiguracioni i 

terrenit ka një rëndësi shumë të madhe sepse 

terreni është baza mbi të cilën ndërtohen 

sipërfaqet e gjelbërta. Ai mund të jetë me 

konfiguracion të rrafshët dhe të pjerrët, me 

forma konkave dhe konvekse. Shfrytëzimi i 

drejtë i konfiguracionit të terrenit lejon që të 

gjendet vendi më i përshtatshëm për 

elementët që përbëjnë sipërfaqet e gjelbra 

siç janë sheshet e pushimit, këndet dhe 

veprat panoramike, lëndinat me bar 

dekorativ, parcelat me lule, terrenet sportive, 

sipërfaqet dhe efektet ujore etj. 

Sipërfaqet e gjelbra që të lidhen 

harmonikisht me ambientin rrethues do të 

ishte më drejtë që gjatë ndërtimit të tyre, 

konfiguracioni i terrenit të shfrytëzohet 

ashtu siç paraqitet, duke e ruajtur 

origjinalitetin e tij me gjithë elementët dhe 

bimësinë ekzistuese të paprekshme. Kjo do 

të ekonomizonte gjithashtu dhe punimet e 

ndërtimit të vetë veprës. 

Terreni me konfiguracion të ndryshëm është 

më i përshtatshëm për të krijuar peizazh 

parku të nivelit më të lartë se sa terreni i 

rrafshët. 


39 

Në praktikën e ndërtimit të gjelbër 

modifikimi i terrenit kryhet në varësi të 

kompozimit ideor që është bërë gjatë 

studimit të sipërfaqes së gjelbër. Kështu në 

rastin e kompozimit peizazhist të sipërfaqes 

së gjelbër edhe modifikimi i terrenit duhet të 

bëhet peizazhist psh rrugët, lëndinat, 

sipërfaqet ujore duhet të jenë me forma krejt 

natyrore, ndërsa në sipërfaqet e kompozuara 

me stil gjeometrik edhe modifikimi i terrenit 

dhe i veprave të tjera (tarracat, mureve 

mbajtëse e dekorative, sipërfaqeve e 

efekteve ujore etj), duhet të bëhet me forma 

krejt gjeometrike. 

Kështu një terren krejt i rrafshët mund të 

modifikohet dhe të bëhet më tërheqës duke e 

gërmuar dhe ulur në mes. Toka e gërmuar në 

këtë rast hidhet në njërën ose në të dyja anët 

e rrugëve që do të ndërtohen në këtë terren. 

Kështu që ai ngrihet vende-vende dhe merr 

pamje më tërheqëse. Po kështu në disa raste 

për ndërtimin e sipërfaqeve të gjelbra 

detyrohemi që gjatë modifikimit të terrenit 

të krijojmë artificialisht skarpate. Këto nuk 

duhet të jenë shumë të pjerrëta, prandaj gjatë 

ndërtimit të tyre duhet tu përmbahemi 

rregullit që gjatësia e bazës së skarpatit të 

jetë sa dyfishi ose trefishi i lartësisë së tij. 

Në parqet dhe lulishtet e ndërtuara në 

terrene të pjerrëta, skarpatet dhe muret 

mbajtëse e dekorative janë elementët 

kryesorë për zgjidhjen e drejtë të 

kompozicionit të tyre, ndërsa në ato 

peisazhiste anët e skarpateve duhet të 

rrumbullakosen dhe ti afrohen sa më tepër 

natyrës.

Kur në terren ekzistojnë grupe drurësh me 

vlerë të lartë dekorative por që vlejnë të 

ruhen të paprekshëm atëherë gjatë 

modifikimit të terrenit duhet të merren 

parasysh. Kur sipërfaqja e gjelbër ndërtohet 

mbi mbeturinat e gërmadhave ose të rrugëve 

të vjetra, është e nevojshme që paraprakisht 

në këto territore të hidhet dhe i mirë vegjetal 

deri 30 cm trashësi. 

Për modifikimin e terrenit ku do të 

ndërtohet sipërfaqja e gjelbër duhet të 

përpilohet projekti i planifikimit vertikal, i 

cili duhet të plotësohet edhe me profile të 

tërthorta, veçanërisht për vendet ku 

parashikohet të ndërtohen ndërtime 

arkitektonike sheshe pushimi, rrugë e terrene 

sportive etj. 

Modifikimi i terrenit duhet të studiohet 

paralelisht me projektimin e sistemit rrugor, 

kanalizimeve, ujësjellësit ndriçimit rrugor, 

atij dekorative dhe të gjitha punimeve të 

tjera që lidhen drejtpërdrejt me zhvendosjen 

dhe lëvizjen e dherave. 

2.2. Sistemi rrugor në sipërfaqet e gjelbra 

Sistemi rrugor formon skeletin e sipërfaqeve 

të gjelbra. Nga forma e tij përcaktohet edhe 

stili i kompozimit të parqeve e lulishteve. 

Kur një park përshkohet nga një sistem 

rrugor me forma thjesht gjeometrike, themi 

se në kompozimin e tij është përdorur stil 

gjeometrik. Kur sistemi rrugor është me 

forma të lira natyrore, themi se është 

përdorur stili peisazhist, ndërsa kur sistemi 

rrugor përbëhet nga forma gjeometrike e 

natyrore themi se është përdorur stili i 

kombinuar. 


40 

1- Sistemi rrugor gjeometrik. Në këtë lloj 

sistemi kompozimi i parkut apo lulishtes 

drejtohet në një ose disa vende 

mbisunduese, të cilat mund të jenë godina, 

vepra arti, elementë arkitektonike, efekte 

ujore etj. Sistemi rrugor gjeometrik përbëhet 

nga rrugë të drejta kryesore dhe sekondare. 

Në varësi të kushteve të terrenit, karakterit 

dhe mënyrës së zhvendosjes së objekteve e 

veprave të artit sistemi rrugor gjeometrik 

mund të kompozohet në 3 forma kryesore: 

a) me një aks gjatësor ku pamja e 

përgjithshme drejtohet vetëm në një 

objekt kryesor, psh lulishtja në sheshin 

kryesor të Tiranës 

b) më një aks gjatësor që balancohet me 

akse të tjera të tërthorta (kompozim i 

kryqëzuar), ku pamja kompozicionale 

drejtohet na objektin kryesor dhe na 

objekte të tjera më pak të rëndësishme 

c) me një aks gjatësor që fillon ose mbaron 

me disa akse në formë rrezesh. Ky 

kompozim përdoret kur pamja për një 

objekt duhet të balancohet me pamjen e 

2-3 ose më shumë elementëve të tjera që 

janë njëlloj ose më pak të rëndësishëm 

se objekti kryesor. 

Rrugët e sistemit gjeometrik duhet të 

përfundojnë me ndonjë objekt i cili mund të 

jetë një godinë, sipërfaqe ose efekt ujor apo 

ndonjë element arkitektonik parku, etj,por 

në raport me gjerësinë e vetë rrugës. 

Në kompozimet gjeometrike të sistemit 

rrugor hyjnë kryqëzimet, të cilat është mirë 

të behën me forma gjeometrike rreth, katror 

ose me kombinim të këtyre dy formave, të 

cilat duhet të jenë proporcionale me

elementët e tjera. Proporcionet më të mira të 

formave katërkëndëshe midis gjerësisë dhe 

gjatësisë së brinjëve rekomandohen 1:2, 1:3 

dhe 2:3 ndërsa profili tërthor i tyre duhet të 

jetë 2-3%. 

Në kompozimin gjeometrik të sistemit 

rrugor në sipërfaqet e gjelbra, edhe bimësia 

dekorative vendoset gjeometrikisht, nga të 

dyja anët e rrugëve. Kështu në një rrugë të 

drejtë me partere lulesh në mes, drurët 

dekorativë vendosen në vijë të drejtë gjatë 

anëve të rrugës, 5-10 metra larg njëri tjetrit 

në varësi të llojit të drurit dekorativ të 

përdorur. Në këtë sistem rrugor janë të 

këshillueshme edhe gardhet e muret e 

gjelbra të krasitura në forma nga më të 

ndryshmet. Po kështu nëpërmjet krasitjes 

edhe drurët e lartë e shkurret mund të 

mbahen në forma të ndryshme. 

2- Sistemi rrugor peizazhist. Është 

karakteristik për sipërfaqet e gjelbra të 

kompozuara me stilin peizazhist dhe që 

karakterizohen me forma të lira natyrore, të 

cilat i përshtaten në maksimum 

konfiguracionit të terrenit psh parku i madh 

në Tiranë etj. Skeleti i sistemit rrugor 

peizazhist i nënshtrohet plotësisht 

konfiguracionit të terrenit dhe kërkesave për 

lëvizje të rehatshme të frekuentuesve. Ai 

përbëhet nga: 

a) rrugë kryesore të cilat janë: qendrore kur 

ato të çojnë në qendrën e parkut (liqen, 

shesh, restorant etj), dhe unazore kur ato 

kalojnë afër periferisë së parkut dhe 

lidhin elementët e tij që frekuentohen më 

shumë. 


41 

b) rrugë sekondare dhe monopate të cilat 

lidhin të gjitha elementët e parkut me 

njëri-tjetrin dhe i shërbejnë njëkohësisht 

pushimit të qetë dhe shëtitjes së 

frekuentuesve. 

Me gjithë format e lira natyrore sistemi 

rrugor perisazhist duhet të jetë sa më i qartë 

e funksional. Çdo rrugë duhet të ketë një 

qëllim dhe të përfundojë patjetër në një 

elemente të caktuar të parkut. Rrugët qorre 

pa lidhje,pa qëllim dhe pambarim janë 

gjithmonë të papranueshme për teknikën e 

gjelbërimit. 

Gjerësia e rrugëve përcaktohet nga 

intensiteti i lëvizjes së njerëzve në to dhe 

nga vetë madhësia e sipërfaqes së gjelbër. 

Rrugët shëtitoret në parqet e mëdha të 

kulturës e të çlodhjes psh nuk duhet të jenë 

më te ngushta se 2-4 metra, por dhe jo më të 

gjera se 4-8 metra rrallë deri në 12 metra. 

Profili gjatësor i këtyre rrugëve ndjek 

konfiguracionin e terrenit por është e 

nevojshme po qe e mundur të mënjanohen 

pjerrësitë mbi 10-15%. Prandaj në terrene 

më pak të pjerrëta rrugët duhet ti presin 

izoipset e terrenit nën një kënd të ngushtë në 

terrene të thepisura ato duhet të realizohen 

në forma spirale ndërsa në sipërfaqet ujore 

sistemi bëhet sipas formës së vetë këtyre 

sipërfaqeve. 

Niveli i rrugës në përgjithësi duhet të jetë jo 

më shumë se 12-15 cm, më poshtë nga 

niveli i sipërfaqes së gjelbëruar, ndërsa 

forma e saj mund të jetë konkave, ose 

konvekse me 1-1.5% pjerrësi.

Në këtë sistem duhet të mënjanohen rastet e 

kryqëzimit të më shumë se 3-4 rrugëve në 

një pikë të vetme. 

Edhe gjelbërimi i sipërfaqes së gjelbër me 

sistem rrugor peizazhist, kryhet gjithashtu në 

forma krejt të lira natyrore. Bimësia 

dekorative vendoset në grupe ose masive 

dhe lihet të rritet e të zhvillohet ashtu si në 

natyrë, pa qenë e nevojshme dhënia e 

formave të ndryshme të kurorave nëpërmjet 

krasitjes. 

3- Sistemi rrugor i kombinuar. Ky sistem 

është më i përdorshmi në pjesën më të 

madhe të sipërfaqeve të gjelbra dhe paraqitet 

më i përshtatshmi edhe në kushtet e 

gjelbërimit të zonave të banuara në vendin 

tonë. 

Këtu kombinohen harmonikisht dy sistemet 

e para. Rregulli për çdo rrugë duhet të ketë 

qëllimin e vet dhe të përfundojë patjetër me 

ndonjë element përbërës të parkut apo 

lulishtes, vlen edhe këtu sikurse në dy 

sistemet e para. Në këtë sistem rrugor 

bimësia dekorative vendoset e kombinuar. 

Kështu në të gjitha ato pjesë të parkut që 

kanë sistem rrugor gjeometrik, bimësia 

dekorative mund të vendoset gjeometrikisht 

ose edhe me forma të lira natyrore, por 

gjithmonë duhet pasur parasysh që të 

sigurohet kombinimi dhe kalimi gradual e i 

harmonizuar nga format gjeometrike në 

format natyrore. 


42 

2.3. Elementët arkitektoniko-dekorative 

në sipërfaqet e gjelbra 

Elementët e vogla arkitektonike dhe 

dekorative kanë një rëndësi të veçantë sepse 

plotësojnë, pasurojnë dhe e theksojnë akoma 

më shumë pamjen e disa zonave dhe gjithë 

peizazhit të sipërfaqeve të gjelbra. 

Në elementët e vogla arkitektonikodekorative 

bëjnë pjesë; hyrjet, rrethimet, 

tendat, urat, qoshet, pjergullat, belvederët, si 

vepra ndërtimi dhe çezmat, shatërvanët, 

kaskadat, basenet etj, si efekte ujore. 

Të gjitha këto kanë si qëllim të caktuar dhe 

marrin pjesë si elementë zbukurimi në 

sipërfaqet e gjelbra, prandaj duhet menduar 

që të vendosen pikërisht aty ku janë të 

domosdoshme. Një pjesë e këtyre 

elementëve si: shatërvanët, monumente e 

grupe skulpturore janë të rëndësishme në 

kompozimin e qendrave kryesore e 

sekondare të sipërfaqeve të gjelbra. 

Lidhur me formimin arkitektonik të 

këtyre elementëve në kompozimin e 

sipërfaqeve të gjelbra vlen të theksojmë 

se: 

vendosja e tyre në sipërfaqet e gjelbra 

përcaktohet në radhë të parë nga vetë 

konfiguracioni i terrenit 

forma, sasia dhe madhësia e tyre duhet të 

jetë në raport të drejtë me vetë 

sipërfaqen e gjelbër 

gjatë kompozimit të tyre të kihet 

parasysh që këto të mos formojnë 

barrikada të ftohta që mbyllin pamjet 

tërheqëse të sipërfaqeve të gjelbra, por të

kompozohen në harmoni me elementët e 

tjera të sipërfaqeve të gjelbra e në radhë 

të parë me bimësinë dekorative. Këtu 

preferohen më shumë elementët që 

ndryshojnë nga vëllimi 

zbatimi i këtyre elementëve në sipërfaqet 

e gjelbra duhet të bëhet me materiale 

natyrore (gur, dru), qeramikë ose edhe 

me disa materiale artificiale me ngjyra si 

plastmasi, xhami etj 

për disa nga elementët e vogla 

arkitektoniko-dekorative po përshkruajmë 

shkurtimisht se çfarë duhet patur parasysh 

gjatë kompozimit, ndërtimit e gjelbërimit të 

tyre. 

Hyrja- është element arkitektonik i 

rëndësishëm theksimi i të cilës nevojitet 

veçanërisht bë sipërfaqet e gjelbra të 

zgjidhura sipas stilit gjeometrik. Është vendi 

i hyrjes për në çdo park, dhe pjesa që 

shërben si lidhje midis ambientit të qytetit 

(shesh, godinë etj) dhe sipërfaqes së gjelbër 

të parkut. 

Kompozimi i saj mund të formohet me 

vepra skulpturore arkitektonike ose me 

gjelbërim i cili mund të ketë forma të 

ndryshme, ndërsa madhësia dhe vëllimi i saj 

varen nga madhësia e sheshit dhe gjerësia e 

rrugës ose e kryqëzimit të rrugëve para 

hyrjes, si edhe nga vetë madhësia e parkut 

ose lulishtes. Zakonisht në afërsi të hyrjeve 

të parqeve , parashikohen edhe vende për 

qëndrimin e makinave, biçikletave motorëve 

etj. 

Rrethimi- është kufiri i sipërfaqes së 

gjelbër. Njihen disa lloje rrethimesh në 


43 

varësi të materialit me të cilin ato punohen. 

Kështu kemi rrethime metalike, prej guri, 

prej betoni, rrethime të kombinuara dhe 

rrethime të gjelbra. Zakonisht rrethohen 

vetëm sipërfaqet e gjelbra me qëllim të 

veçantë si zooparqe,parqe botanike, terrene 

sportive, gjelbërimi i institucioneve etj. 

Lulishteve brenda qendrave të banuara e 

sidomos në qendër të tyre, nuk bëhet fare 

rrethim, ose ky zëvendësohet me bordurë 

guri, betoni ose me bimësi dekorative që 

nëpërmjet krasitjes duhet të mbahet e 

shkurtër. Në përgjithësi më të mira dalin 

rrethimet metalike që janë transparente dhe 

të gjelbëruara me bimësi dekorative 

kacavjerrëse si: lule vile, dorëzonjë, hurth, 

lule sahati, hardhi e mureve etj. 

Ura dekorative- këto zakonisht ndërtohen 

në vendet e parqeve ku ka pengesa ujore 

(liqene, pasqyra ujore, përrenj, rrëke etj). 

Mund të jenë prej guri, beton arme, prej 

druri etj, në varësi të gjerësisë së vendit ku 

do të kalojnë. Ura me efekt të madh 

dekorativ dalin ato me materiale druri të 

papërpunuar, e në mënyrë të veçantë ato prej 

mështekne, pishe, bredhi, gështenje, panje, 

akacie, lisi, ahu etj. 

Belvederë- (pamje te bukura)- vendosen 

veçanërisht në pikat më të larta të terrenit të 

parkut. Këto mund të jenë të haptë (formë 

tarrace) ose edhe të kombinuara me ndonjë 

qoshk. Të këtilla ka në pallatin e brigadave, 

në parkun e madh të Tiranës, etj. 

Tenda- shërben për mbrojtjen e 

frekuentuesve të parkut në kohë të keqe ose 

të mirë. Ato janë pika të rëndësishme në

peizazhin e parqeve të mëdha. Zakonisht 

vendosen në afërsi të rrugëve të parkut që 

kanë një frekuentim intensiv. Mund të 

ndërtohen prej guri, betoni, drudi, materiale 

artificiale, etj. 

Tarracat- janë të përdorshme si për 

sipërfaqet e gjelbra gjeometrike, ashtu edhe 

për ato peisazhistike. Ndërsa në të parat ato 

formojnë figura të rregullta gjeometrike dhe 

të zbukuruara, vazo, skulptura të 

mbështetura në muret dekorative mbajtëse, 

në të dytat ato paraqiten natyrore me forma 

të çrregullta duke ndjekur konfiguracionin e 

terrenit. 

Shkallët- lidhja midis tarracave e në 

përgjithësi midis dy niveleve realizohet 

nëpërmjet shkallëve, të cilat në parqet e stilit 

gjeometrik janë në forma të rregullta, ndërsa 

në ato peisazhiste janë me forma më të lira 

dhe ndërpriten midis tyre me sheshe 

pushimi. 

Shkallët në sipërfaqet e gjelbra pavarësisht 

kujt stili i përkasin duhet të jenë 30-45 cm të 

gjera dhe rreth 12-15 cm të larta me qëllim 

që tu sigurojnë kalimtarëve ngjitje e zbritje 

të rehatshme. Shkallët mund të ndërtohen 

prej guri, betoni, druri etj. 

Pjergullat- ngrihen në kolona druri , guri, 

ose betoni me lartësi 2.5-2.8 m mbi ta cilat 

lart janë të lidhura me trarë druri ose skarë 

metali. Në kompozimin e parqeve ato gjejnë 

zbatim kudo ku del i nevojshëm krijimi i një 

barrikade ndarëse midis dy hapësirave. 

Pamja e tyre plotësohet kur ato janë të 

gjelbëruara me bimësi dekorative 

kacavjerrëse. 


44 

Qoshka- është 2.5-2.8 m e lartë me formë 

rrethore ose shumëkëndëshe. Zakonisht 

vendoset në pikat më të larta të terrenit dhe 

mund të ndërtohet me kolona druri, guri, 

betoni metali etj të mbuluara me tjegulla, 

pllaka guri, materiale sintetike me ngjyra, 

ose kashtë thekre. Qoshka me efekt të madh 

dekorativ janë ato me materiale druri të 

papërpunuar si ato prej mështekne pishe,lisi, 

akacie etj. Ato pjesërisht gjelbërohen edhe 

me bimësi dekorative kacavjerrëse. 

Tunele të gjelbëruara- janë konstruksione 

metalike ose druri me formë harkore ose 

katrore të gjelbëruara dendur me bimësi 

dekorative kacavjerrëse që i ngjajnë një 

tuneli. Lartësia e tyre nuk duhet të shkojë 

më shumë se 2.8-3 metra. 

Stolat- përfshihen në të ashtuquajturën 

mobilim të sipërfaqeve të gjelbra ku futen 

edhe tavolinat, tabelat treguese, koshat e 

plehrave etj. 

Stolat mund të jenë me forma të ndryshme 

me lartësi jo më shumë se 85-95 cm, 

ndenjëse të gjerë 45-55 cm e të lartë 35-40 

cm. Mund të jenë prej guri, betoni, metali, të 

kombinuara, prej druri ose me materiale 

plastike dhe me ngjyra të ndryshme të 

harmonizuara me ambientin e vendit ku janë 

vendosur. 

Vend vendosja e tyre duhet të ketë hije gjatë 

verës dhe diell në pranverë e në dimër. Kjo 

mund të arrihet nëpërmjet gjelbërimit. Stolat 

duhet të jenë të zhvendosura jashtë vijës së 

rrugës që të mos pengohet lëvizja e njerëzve, 

të vendosen në vendet ku sigurohen pamje 

tërheqëse peizazhi.

Tavolinat- këto vendosen zakonisht në 

parqet e mëdha e veçanërisht në ato pyjore; 

shërbejnë për të ngrënë bukë ose për 

çlodhje. Mund të bëhen prej betoni, granili, 

me copa drurësh,të papunuar ose trungje 

pemësh karakteristikë si pishe, ah, lisi, rrap 

etj. 

Vazot dekorative-mund të jenë prej guri, 

betoni, qeramike, bale etj. Në arkitekturën e 

ndërtimit të gjelbër njihen vazo të formave e 

madhësive të ndryshme. Mund të vendosen 

të lira në sipërfaqet e barit, të vetmuara ose 

në grup, zbukurohen me to edhe vepra e 

elemente të tjera parku në sheshe pushimi, 

kryqëzim rrugësh etj. 

Bukur duken sidomos vazot e mbjella me 

lule e bimësi dekorative kacavjerrëse si 

mullaga, vinka, barbarozë, etj. 

Tabelat orientuese dhe koshat e plehravevendosen 

pothuaj në të gjitha sipërfaqet e 

gjelbra; duhet të jenë te dukshme por jo të 

tërheqin vëmendjen kryesore të 

frekuentuesve. 

Koshat e plehrave zakonisht vendosen në 

afërsi të rrugëve dhe pikave të pushimit. Ato 

duhet të jene me forma të bukura, lehtësisht 

të përdorshme dhe të maskuara me bimësi 

kacavjerrëse gjithmonë të gjelbra (hurthi me 

gjethe jeshile e ai me gjethe laramane) si dhe 

me shkurre të tjera (landro,dafinë, pitospora 

etj). 


45 

2.4. Veprat skulpturore dhe plastike në 

sipërfaqet e gjelbra 

Veprat skulpturore në sipërfaqet gjelbra 

ndahen në : skulpturat monumentale, 

figurative dhe dekorative. 

Skulpturat monumentale- përjetojnë 

shembullin heroik të njerëzve më të mëdhenj 

të popullit dhe të ngjarjeve më të 

rëndësishme historike. Të tilla mund të jenë 

monumentet e njerëzve të shquar, lapidarë 

etj. 

Skulpturat figurative- këtu bëjnë pjesë: 

bustet, portretet figurave, basorelievet etj. 

Skulpturat dekorative bëjnë pjesë: vazot 

dekorative, zbukurimet skulpturore të 

fontanave, parapeteve, shkallëve etj. 

Nga të gjitha veprat skulpturore në 

ambientin e sipërfaqeve të gjelbra më shumë 

gjejnë zbatim skulpturat dekorative. 

Kompozimet skulpturore të vogla të cilat 

vendosen direkt në sipërfaqen e barit duhet 

të kenë bazament të ulët, me qëllimtë të 

loshen harmonikisht më mirë me ambientin 

e sipërfaqes së gjelbër; ndërsa skulpturat që 

përfaqësojnë kafshë ose shpendë parqesh 

duhet të vendosen direkt mbi sipërfaqen e 

barit pa qenë nevoja tu bëhet bazament. 

Sipërfaqja e barit e mbajtur mirë është 

gjithmonë ambienti i përshtatshëm për 

vendosjen e të gjitha veprave kulturore në 

sipërfaqet e gjelbra. Megjithatë këto duhet të 

harmonizohen si me njëra tjetrën ashtu edhe 

me elementët e tjerë të sipërfaqeve të gjelbra

e veçanërisht me bimësinë ë lartë 

dekorative. Kështu një skulpturë do të duket 

më qartë dhe më ë detajuar kur vendoset 

përpara një grupi drurësh. 

Elementët arkitektonikë,veprat skulpturore 

elementët dekorativë përmirësojnë pamjen e 

përgjithshme të parqeve e lulishteve sepse 

pa to sipërfaqet gjelbra do të dukeshin 

boshe, pothuaj të njëllojta dhe nuk do të 

ngjallnin kënaqësinë e duhur tek 

frekuentuesit. 

2.5. Sipërfaqet dhe efektet ujore në 

sipërfaqet e gjelbra. 

Në sipërfaqet dhe efektet ujore bëjnë pjesë 

banesat dhe pasqyrat ujore, liqenet lumenjtë, 

kanale shatërvanë, çezmat etj të cilat kanë 

një rëndësi të madhe për sipërfaqet e 

gjelbra,jo vetëm si elementë mikroklimatike 

por edhe si motive të cilat e pasqyrojnë dhe 

pasurojnë edhe më shumë peizazhin e 

parqeve dhe lulishteve. Ato mund të jenë të 

krijuara nga natyra ose dora e njeriut, të 

kompozuara në forma natyrore dhe në forma 

gjeometrike. 

Sipërfaqet dhe efektet ujore ne stilet 

gjeometrike shërbejnë ose si fillimi 

kompozimit të një aksi rrugor ose si fundi 

i tij. Këtu bëjnë pjesë, fontanet, shatërve, 

pasqyrat ujore, kaskadat, kanalet, puset 

etj. 

1- Shatervani, është efekt ujor me përdorim 

të gjerë në sipërfaqet e gjelbra të stilit 

gjeometrik. Përbëhet nga dy elementë: 

baseni ujor dhe motivi skulpturor 

dekorativ i cili shërben si burim i 


46 

hedhjes së ujit. Shatervanet janë: katrore, 

rrethore ose të kombinuara. Shpesh në 

kompozimet e tyre merr pjesë edhe 

elementi i tretë tapeti i barit ose lulet. 

Shatërvani është efekt ujor më i 

përdorshëëm. Vendet më të mira për tu 

vendosur janë parqet dh lulishtet. Edhe në 

rastin kur shatervani vendoset mbi shtresat e 

ngurta të shesheve prej pllakash asfalti 

etj,krijimi i një gjelbërimi me bar dekorativ 

dhe me lule përreth tij e plotëson, 

harmonizon dhe e gjallëron më shumë 

efektin e tij. 

Madhësia e tij varet nga madhësia e vendit 

ku është vendosur dhe sipërfaqes së gjelbër. 

Për kursimin e ujit (kur është i pijshëm) 

shatërvanët bëhen më qarkullim të të njëjtit 

ujë duke shfrytëzuar për këtë fuqinë 

motorike të elektropompave. Rëndësi duhet 

tu jepet formimit të peizazhit përreth tyre. 

Rreth mund të krijohen gjelbërim me kurora 

vajtuese drurësh dekorativ si psh shelg 

vajtues, mështekne, veri, rrap, etj. Në plan të 

parë e pisha, bredha gështenjë etj në plan të 

fundit. 

2- Pasqyra ujore përfaqëson sipërfaqe 

ujore më të mëdha që shërbejnë për 

pasqyrimin e ambientit që i rrethon. 

Këto zakonisht nuk pasqyrohen me 

vepra arti, fontane e ujë në lëvizje, 

prandaj edhe veprimi i tyre dinamik 

është horizontal dhe jo vertikal. 

3- Çezma nga elementë arkitektonikë më të 

përdorshëm në sipërfaqet e gjelbra. Ajo 

mund të ndërtohet prej guri të gdhendur, 

prej granili, betoni, druri etj. Ajo mund 

të jetë e thjeshtë kur shërben vetëm për

të pirë ujë dhe e përbërë kur vepron si 

element i rëndësishëm arkitektonik. Në 

rastin e fundit ajo mund të jetë e 

kombinuar edhe me pjergulla, vazo 

dekorative, bazorelieve skulptura etj. 

Zakonisht vendoset në kryqëzime 

rrugësh, në sheshe e kudo ku ka 

grumbullime njerëzish. Çezma të 

përshtatshëm konsiderohen ato tip 

fontani me derdhje uji vertikale. 

4- Kanali është vepër ujore më e 

përdorshme në parqet e stilit gjeometrik. 

Kanali mund të jetë me thellësi, gjerësi 

dhe me forma të ndryshme (i drejtë, i 

kryqëzuar etj). 

Në formimin peizazhist të kanaleve, rëndësi 

të madhe duhet ti jepet gjelbërimit të tyre të 

përshtatshëm i cili mund të jetë 

gjeometrik,me drurë të mbjellur nga të dyja 

anët në vijë të drejtë, dhe peizazhist,me 

drurë e shkurre dekorativë të mbjella nga ë 

dyja anët e kanalit në grupe natyrore të 

veçuara. Edhe këtu të përshtatshme janë 

sidomos format vajtuese të bimësisë 

dekorative si: shelg, veri, ah, mështekna, 

sofara, ta kombinuara me drurët me forma 

piramidale si;plep kavak. Selvi, tuja etj. 

5- Kaskada është e përshtatshme për 

terrenin e pjerrët. Në varësi të kushteve 

të terrenit ato mund të jenë: a- të larta 

kur kanë shkallë të larta por të pakta në 

numër; b- të ultë kur kanë shkallë të ultë, 

por të shumta në numër. Kaskadat 

përfaqësojnë nja ansambël të pasur në 

tarraca dhe shkallë në të cilat varen 

sasira të mëdha uji me një veprim të 

madh dinamik. Gjatë gjelbërimit të tyre 


47 

duhet patur kujdes që të mos mbyllet 

pamja e tyre monumentale. 

6- Puset, në vendet ku uji i pijshëm 

sigurohet nga burime natyrore 

shfrytëzohet për këtë qëllim uji 

nëntokësor, nëpërmjet ngjitjes mekanike. 

Pusi me forma të përshtatshme 

arkitektonike mund ta pasurojë dhe ta 

gjallërojë më shumë sipërfaqen e gjelbër 

të parqeve dhe lulishteve. 

Sipërfaqet ujore në stil peisazhistik. Vendi 

ynë si vend malor ka një numër të madh 

sipërfaqes ujore natyrore dhe artificiale të 

cilat nëpërmjet gjelbërimit të tyre të 

përshtatshëm mund të kthehen në qendra të 

rëndësishme për pushim. 

Kur këto sipërfaqe përfshihen në territorin e 

parqeve përmirësojnë së tepërmi edhe 

mikroklimën. Efekti i tyre dekorativ që të 

jetë sa më i madh është e nevojshme që këto 

të gjelbërohen me shumë kujdes. Psh duhet 

që në vendet e përshtatshme të mbjellim 

grupe drurësh e shkurresh dekorative të cilat 

të krijojnë sfondin e planit të parë të 

sipërfaqes së ujit. Sipërfaqe ujore e 

karakterit peizazhist janë edhe ujvaret 

natyrore të cilat janë karakteristikë për urat 

që rrjedhin në terren me pjerrtësi të madhe. 

Kur këto krijohen artificialisht duhet të 

kompozohen e gjelbërohen ashtu si në 

natyrë. 

Liqenet me forma natyrore të krijuara 

artificialisht në parqe e lulishte, duhet të jenë 

në madhësi proporcionale me vetë 

sipërfaqen e gjelbër. Shpesh në këto liqene 

artificialisht edhe ishuj me forma gjithashtu

natyrore, në të cilët parashikohen edhe 

ambiente pushimi. 

Sistemi rrugor rreth sipërfaqeve ujore bëhet 

në varësi të kompozimit të sipërfaqes së 

gjelbër dhe të kushteve specifike të terrenit. 

Rëndësi për pasurimit të peizazhit të 

sipërfaqeve ujore natyrore ka bimësia 

dekorative. Grupet e drurëve dekorativë si 

edhe bimësia e ulët ujore (lotuese, zambakë 

uji, palma e kashtë kënete etj) janë pjesë të 

pandara të sipërfaqeve ujore. 

2.6. Ndriçimi dekorativ i sipërfaqeve të 

gjelbra 

Ai duhet të zgjidhet duke patur parasysh: 

1- intensitet i lëvizjes në njerëz dhe mjete 

transporti 

2- llojin,madhësinë dhe karakterin e 

sipërfaqes që do të ndriçohet 

3- kushtet specifike lokale atmosferike të 

objektit që do të ndriçohet. Ndriçimi 

dekorativ i sipërfaqeve të gjelbra është 

mjaft i vështirë sepse këtu kemi të bëjmë 

me ndriçimin dekorativ të objekteve me 

madhësi ,formë e karakter të ndryshëm i 

cili duhet harmonizuar me bimësinë 

dekorative. 

Zakonisht me ndriçimin e sipërfaqeve të 

gjelbra marrin pjesë të gjitha llojet e 

ndriçimit duke filluar nga ndriçimi i zbehtë 

(inkandeshentë), tek ai i fuqishëm 

(luminishent) deri tek ndriçimi më ndriçues 

të tipareve të ndryshme, që në arkitekturën e 

peizazheve të sotëm ka gjetur përdorim 

mjaft të gjerë. 


48 

Lartësia e ndriçuesve korativ (0.5-4-6 metra 

nga toka), është e ndryshme në varësi të 

llojit, karakterit e madhësisë së objektit që 

do të ndriçohet. Kështu psh kur duam të 

ndriçojmë nja tapet bari dekorativ mund të 

përdorim ndriçuesit në formë kërpudhash. 

Kërpudhat e ultë duhet të kenë lartësi 0.5-1 

metër nga toka,kurse të lartat 2.5-2.8 metër 

nga toka. 

Lartësia midis ndriçuesve në sipërfaqet e 

gjelbra varet nga shpërndarja e ndriçimit 

dekorativ të kërkuar. Ndriçimi i skulpturave 

monumenteve e fasadave të ndërtesave që 

ndodhen në sipërfaqet e gjelbra bëhet me 

sistem projektorësh të posaçëm të instaluara 

në grupe, ose të veçuara sipas madhësisë dhe 

rëndësisë së objektit. Kohët e fundit ky 

ndriçim në qytetet ka marrë një rëndësi të 

madh dekorativ-artistike. 

Parqet e sotme e veçanërisht ato të kulturës e 

çlodhjes të pasuruar me objekte me 

përdorim masiv si kinoteatro, sheshe 

pushimi e vallëzim, kënde lojërash, 

restorante etj kanë shumë nevojë për ndriçim 

dekorativ dhe të përshtatshëm, sepse natën 

ato frekuentohen më shumë për këtë qëllim 

mund të përdoren: projektor reflektor, 

ndriçimin këndesh, luminishent. Kërpudha, 

ndriçimi luminishent me ngjyra dhe të gjitha 

këto të vendosura në vendin dhe masën e 

duhur. 

Efekt të madh dekorativ ka ndriçimi i 

pasqyrave dhe efekteve ujore dhe bimësisë 

përreth tyre. Zakonisht për efektet ujore me 

ujë në lëvizje, përdoret ndriçimi i nënujshëm 

me ndriçues hermetik të ngjyrave të 

ndryshme (të kuqe, blu, jeshile, dhe të

verdhë). Ndërsa në sipërfaqet ujore me ujë 

në qetësi zakonisht përdoret ndriçimi i lartë i 

cili duket i reflektuar në sipërfaqet e ujit,rrit 

më shumë vlerat e këtyre veprave. 

Në përgjithësi, pjesët e parkut të pasura me 

objekte të frekuentimit masiv si edhe 

sisteme kryesor rrugor, ndriçohen më tepër 

sesa pjesët e parkut që janë për pushime të 

qeta. Ndriçimi i drurëve, shkurreve e luleve 

në parqe e lulishte është me i vështirë sesa ai 

i fasadave, monumenteve e skultpurave. 

Zakonisht ato ndriçohen me ndriçues të 

padukshëm nga poshtë lart ose nga lart 

poshtë. Në rastet kur ndriçuesit janë të 

dukshëm ato duhet të harmonizohen mirë 

me ambientin e parkut, të jenë te larta me 

vëllime të vogla, forma të bukura dhe 

arkitekturë të thjeshtë. 

B- Bimësia dekorative dhe kompozimi i 

saj në sipërfaqet e gjelbra 

Në sipërfaqet e gjelbra bëjnë pjesë elemente 

nga më te ndryshmet, por elementi bazë dhe 

faktori kryesor që përcakton kompozimin e 

tyre estetik mbetet gjithmonë bimësia 

dekorative, e pastaj vijnë me radhë 

elementët e tjerë si uji, veçoritë e 

terrenit,veprat arkitektonike etj. Sa më mirë 

të zgjidhet dhe kompozohet bimësia 

dekorative aq më estetike do të jenë 

sipërfaqet dekorative të qendrave të banuara. 

Në natyrë, çdo sipërfaqe e gjelbëruar dhe 

pyllëzuar, ka veçoritë e veta karakteristike. 

Kështu edhe sipërfaqet e gjelbra duhet të 

kenë vecoritë karaktersitike të qendrave të 

banuara, apo të çdo rajoni në të cilën 

ndodhen. Kështu psh nuk mund të vendosen 


49 

bashkë palma me mështeknën, kumbulla 

dekorative me lisin, verri me ahun etj. Ose 

pranë masiveve halore (bredh, pishë etj) 

varietet të ndryshme trëndafilash ose lulesh. 

Prandaj gjatë kompozimit dendrologjik të 

sipërfaqeve të gjelbra në zgjedhjen e 

bimësisë dekorative nuk duhet nisur vetëm 

nga koncepti estetik, vetëm nga cilësitë 

dekorative që na propozon bimësia, por 

duhet mbajtur mirë parasysh përshtatshmëria 

jetësore e llojeve të ndryshme të bimësisë 

dekorativë ndaj kushteve specifike të 

rajoneve klimatike. 

Pra në mbështetje të kushteve natyrore, të 

ligjeve themelore të ndërtimit të gjelbër dhe 

të kërkesave funksionale dhe estetike, 

bimësia dekorative në vëllimin e 

përgjithshëm të sipërfaqeve të gjelbra 

kompozohet në disa forma, duke filluar nga 

drurët e shkurret e veçuara, grupet, masive 

të organizuar dhe mbjelljet në vijë të drejtë 

gjatë rrugëve e shëtitoreve dhe deri tek 

masivët natyrore,lëndinat e lulëzuara dhe 

livadhet natyrore. Në lulishtet dhe parqet me 

karakter peizazhist psh bimët dekorative 

barishtore (bar dhe lule) shkurret dhe drurët 

dekorativ kombinohen me forma të lira siç 

janë edhe në natyrë duke filluar nga bimët e 

ujit, sipërfaqet e barit lule dhe duke mbaruar 

me lloje të ndryshme të shkurreve, drurëve 

dhe bimëve kacavjerrëse. 

Në lulishtet dhe parqet gjeometrike, bimësia 

dekorative mund të lihet me rritje natyrore 

ose mund ti jepet edhe forma te rregullta 

sferike dhe gjeometrike, paralelepipedë, 

konike, etj.

Veçoritë e bimës dekorative. 

Pa ditur mirë veçoritë karakteristike të 

bimësisë dekorative nuk është e mundur të 

kompozohet bukur një sipërfaqe e gjelbër. 

Sipas saj dallojmë: 

drurë me kurorë ovale: panja, 

mështekna,ahu, 

blini,lisi, 

gështenja, sofra, 

drurë me kurorë të rrumbullakët; 

krerëza, panja, gështenja e kalit, katala, 

plepi, shelgu etj 

drurët me kurorë konike; likuidampri, 

manjola, rrapi,kavuku, ilcia, bliri, akacia 

etj 

drurë me kurorë si kolonë; mështekna 

ahu, veriu etj 

drurë me kurorë sferike; panja a malit, 

frashëri, akacia etj 

drurë me kurorë të shtrirë si çadër, 

julibrisimi, plepi i bardhë cedruset, 

pishat, etj 

drurë me kurorë konike; gjethëbredhat, 

selvia, varshi, hamecuparisi, gjinko, 

kryptomeria, pisha sekuoja, tisi, selvi e 

kënetave etj 

drurë me kurorë vajtuese; shelgu vajtues, 

sofra,dëllinja,tisi, ahu frashëri etj 

Megjithëse drurët në përgjithësi i kanë 

gjethet në ngjyrë jeshile kjo nuk është e 

njëllloj të për të gjitha llojet e drurëve, por 

ndryshon në nuancën e saj. Pra sipas ngjyrës 

së gjetheve dallojmë: 


50 

Drurë me gjethe jeshile të errëta,që ne 

vjeshta kalojnë në të verdha. Gështenja e 

kalit,lisi i kuq,blinjtë,panja e malit, plepi i 

kanades etj. 

Drurë me gjethe jeshile të qelta, që ne 

vjeshtë kalojnë në të verdhë të çelët; 

mështekna, bliri, akacia,sofra, panja 

negundo, rrapi etj. 

Drurë me gjethe bojqëqielli në jeshile që ne 

vjeshtë kalojnë ne ngjyra të verdhë si të 

kuqe; ahu, panja, etj. 

Drurë me gjethe të verdha e jeshile të cilat 

në vjeshtë kalojnë në okër; mështekna,arra 

gështenja e butë etj. 

Ngjyra e gjetheve duhet patur parasysh gjate 

kombinimit të drurëve dekorativë në 

sipërfaqen e gjelbra sepse ajo luan një rol të 

madh në pamjen e tyre. Kështu ngjyra e 

errët i bën drurët të duken më të mëdhenj, 

ndërsa ajo e gjelbër i bën më transparent i 

bën të duken më të vegjël si janë. 

Edhe koha e çeljes dhe e rënies së gjetheve 

është një vecori tjetër e drurëve dekorativë. 

Sipas kësaj dallojmë; 

drurë që i çelin shpejt ato në 

pranverë;shelgu vajtues,plepi kanadez, 

rrapi, gështenja e kalit etj 

drurë që i çelin gjethet me vonesë; 

julibrisini, valanidhi, lofata, ahet, 

frashëret, likuidampri, manjola, lisat, 

sofra etj 

drurë që i rrëzojnë gjethet shpejt ; panja 

negondo, frashëri, plepa të gjitha llojet 

gështenjat 

drurë që i rrëzojnë gjethet me vonesë; 

shkoza, gështenja e butë,lisat, sofra

drurë me gjethe gjithmonë te 

gjelbra;ligustra,ilcia,ulliri, dafina, pralli, 

eukaliptet, mushmolla; manjola me lule 

të mëdha etj. Dhe gjithë drurët halorë me 

përjashtim të xhimkso, llasrshit, selvisë 

së kënetave etj. 

Në veçoritë e drurëve dekorativë duhet të 

numërojmë edhe ngjyrën e lëkurës së tyre e 

cila sidomos kur është e çelët si tek 

rrapi,mështekna etj ndikon shumë në 

theksimin e kurorës së tyre. 

Veçori të shkurreve dekorative 

Sikurse edhe drurët, shkurret sipas veçorisë 

që kanë ndahen në disa kategori: 

Sipas lartësisë ndahen në: 

shkurre të larta- mbi 3 metra 

shkurre mesatare-1-3 metra 

shkurre të ultë- deri 1 metër 

Sipas formës së kurorës ndahen në: 

shkurre më kurorë ovale: shtogu i zi, 

jargavani,oleandri etj 

shkurre më kurorë konike; shtogu i 

bardhë, manjola, biota, dëllinja,tisi etj 

shkurre me kurorë si çadër; dëllinja, etj 

shkurre me kurorë ta hapur që është edhe 

pjesa më ë madhe e tyre 

shkurre me kurorë zvarranike; 

kotoneastri, hurdhia, lulesahati, hardhita 

e mureve poligonumi, etj 

Sipas çështjes dhe rëndësisë së gjetheve 

dallojmë: 


51 

shkurre që i dalin shpejt gjethet; keria, 

jargavani, lalonicera, deutcia, 

shkurre që i çelin gjethet me vonesë; 

marina, citisus, hibiskusi etj 

shkurre që i rrëzojnë gjethet shpejt; 

mëlcinja, kerria topdëbore etj 

shkurre që i rrëzojnë gjethet; lajthia, 

donia, inxhia, jargavani spirea etj 

shkurre gjithmonë të gjelbra; bushi, 

agrumet, mushmolla japoneze ersina, 

tafllani hudhia, ligustrat. 

Por drurët dhe shkurret dekorative kanë edhe 

disa veçori të përbashkët. Një nga ato është 

edhe veçoria e luleve dhe e frutave. 

Në këtë drejtim dallojmë : 

drurët dhe shkurret që çelin lule para 

shpërthimit te gjetheve; bajamja, 

mështekna, lofatë, sofsifia, cydonia, 

kumbulla e kuqe, spirea etj 

shkurre me periudhë lulëzimi të gjatë. 

Abelia, grandifolia, amorfa, budlea, 

xhineshtra, hibiskusi, akacia e 

kuqe,oleandri, trëndafili,xana,marina 

viburnumi etj 

drurët dhe shkurret që lulëzojnë me 

vonesë. Ato lulëzojnë në gjysmën e dytë 

të verës dhe në fillim të vjeshtës, kur 

peizazhi paraqite i njëllojtë, me ngjyrë 

jeshile të theksuar. Këtu hyjnë; budlea, 

mushmolla japoneze, hibiskusi, jasemini 

lagerstromia, trëndafili, xana, spirea, 

jargavani, marina etj. 

Nga drurët dhe shkurret dekorative ka disa 

lloje me veçori shumë karakteristike të cilat 

duhen mbjellë në ato vende ku bien më

shumë në sy. Këto janë bajamja, gështenja e 

butë, mëldinja, budlea, cydonia, kimonanthi, 

thana, murrizi, dojtcia, fursithia, gjineshta, 

hibiskusi, jasemini, kerria, lagerstromia, 

katalpa, magnolia, oleandri, peonia, 

paulonia, filadelfiusi, kumbulla e kuqe, 

trëndafili, xana, spireat, jargavani, marinat, 

topa bore etj. 

Tek bimësia dekorative mbisundojnë në 

përgjithësi ngjyra e bardhë dhe e verdhë e 

luleve. Me qëllim që të mënjanohen 

kombinimet monotone të ngjyrave, drurët 

dhe shkurret ne këto ngjyra duhet të 

kombinohen me lloje të tjera që çelin ,lule 

me ngjyra të kuqe, rozë, etj 

Pra sipas ngjyrës së luleve dallojmë: 

drurë dhe shkurre me lule të verdha: bliri 

(të gjitha llojet), hunapi, mëlqinja, 

karagana, kulpra, kalicotome, firsithia, 

gjineshta, jasemini, kerria, ajdësi, 

mahonia, trëndafili, xana, juka etj 

drurë dhe shkurre me lule ngjyrë 

portokalli: liri-odendron, tulipifera, 

camspis radicans, kenomelesei etj 

drurë dhe shkurre me lule të kuqe; 

gështenja e kuqe, murrizi, kumbulla e 

kuqe, jargavani i malit, shqopa me lule 

të kuqe, ribesi, trëndafili i kuq, inxhia e 

kuqe etj 

drurë dhe shkurre ne lule rozë: bajamja, 

hibiskusi, jargavani, lagestromia, akacia 

e kuqe, trëndafili, spirea, maina, vaigelia 

etj 

drurë dhe shkurre me ngjyrë bojë qielli: 

kulpra e malit, vinka, lule vile etj 


52 

drurë dhe shkurre me ngjyrë vjollcë: 

paulonia, amorfa, budlea, hibiskusi, 

rozmatina, jargavani, konopica etj 

drurë dhe shkurre me lule të vardha: 

gështenja e kalit, gështenja e butë, 

katalpa, murrizi, mushmolla, manjolia 

me lule të bardhë të madhe, akacia, 

sorbusi, kulpra e malit, deutcvia, 

mushmolla japoneze, spirea etj 

Sipas ngjyrës së frutave dallojmë; 

drurë dhe shkurre me fruta të verdha: 

hunapi, maklura, kenomelesi, limoni i 

egër, mushmolla japoneze etj 

drurë dhe shkurre me fruta ngjyrë 

portokall: hurmat, sorbusi hipofaja etj 

drurë dhe shkurre me fruta të kuqe: arra 

e hindit, sorbusi, melqinja, cotoneastri, 

xerxela, taflani, piracantha, shtogu, 

trëndafili, btuina etj 

shkurre me fruta bojë qielli: mahonia, 

hardhia e mureve, btuina etj 

shkurre me fruta të bardha: kulpra, 

parkunsonia, inxhia, etj 

2.7. Teoria e ngjyrave në sipërfaqet e 

gjelbra 

Bimësia dekorative nëpërmjet gjetheve, 

luleve frutave dhe degëve etj jep një numër 

të madh ngjyrash e nuancash. Kombinimi i 

tyre harmonik veprave dhe elementëve 

arkitektonikë krijon një pamje dhe peizazhe 

shumë të bukura. 

Për të sqaruar teorinë e harmonizimit të 

ngjyrave duhet të nisemi nga rrethi i 

ngjyrave ose spektri që përbëhet nga 6

ngjyra: e kuqe,portokalli, e verdha jeshile 

blu dhe vjollcë. Nga të gjitha këto, ngjyrat 

që nuk fitohen nga përzierja e ngjyrave të 

tjera janë: e kuqe , e verdha dhe bluja. 

Ngjyrat e tjera si: portokall, jeshile dhe 

vjollcë fitohen nga përzierja e ngjyrave të 

mësipërme. Pra të dyja janë derivate të të 

parave. Kështu portokallia fitohet nga 

përzierja e së kuqes me të verdhën, jeshilja 

nga përzierja e fusë me të verdhën, ndërsa 

vjollca nga përzierja e së kuqes me blunë. 

Por dihet se çdo ngjyrë ka edhe një numër të 

madh nuancash. Pra duke ditur ngjyrat dhe 

nuancat e ngjyrave të bimësisë dekorative, 

në hapësirat e parqeve dhe lulishteve nga 

grupimi, afrimi ose largimi i bimësisë 

dekorative, mund të fitohen kombinimet e 

mëposhtme: 

kombinimi i ngjyrave me kontrast. 

Kombinime të tilla fitohen gjithmonë 

kur vendosen afër ngjyrat që në rrethin 

spektral qëndrojnë karshi njëra tjetrës si 

spsh : e kuqe me jeshile, portokalli me 

bulnë dhe njolla me të verdhën. Këto 

kombinime janë të gjalla me efekt të 

madh dinamik dhe konsiderohen si më të 

këndshmet për tu parë, mbasi çdo dyshe 

prej tyre jep në vetvete bashkimin e tre 

ngjyrave bazë: të së kuqes, së verdhës 

dhe blusë. 

Kombinimi joharmonik i ngjyrave. 

Kombinime jo harmonike kemi atëherë 

kur kombinohen dy ngjyra të 

njëpasnjëshme të rrethi spektral si : 

jeshilja me blunë, e kuqja me portokalli, 

e kuqja me vjellen etj. Këto kombinime 

në parqe dhe lulishte japin efekte jo të 


53 

kënaqshme për syrin dhe qëndrojnë keq 

nga ana estetike, prandaj nuk duhet 

përdorur. Kombinime të tilla mund të 

zbuten duke vendosur në mes të këtyre 

kombinimeve me bimësi dekorative me 

ngjyra të çelura. 

Kombinime të harmonizuara 

nuancash. Këto kombinime fitohen kur 

kalohen në nuanca të ndërmjetme midis 

dy ngjyrave të ndryshme psh e verdhë, e 

verdhë ë çelet, e verdhë në ar, e verdhë 

portokalli etj. Me të tilla kombinime 

nuancash është i pasur sidomos peizazhi 

pranveror. Këto gjejnë përdorim në 

format e luleve në partere e figura të 

ndryshme (qilima lulesh). 

Kombinim harmonik i ngjyrave. Këto 

fitohen sipas rrethit spektral, 

kombinohen ngjyrat një po e një jo, 

kështu psh e kuqja me të verdhën, 

portokalli me jeshile, e verdha me blunë 

etj. Këto kombinime ngjyrash veprojnë 

në mënyrë qetësuese në sistemin nervor 

të njeriut dhe gjejnë përdorim sidomos 

në figurat dhe mozaikët me lule. 

Kombinime të harmonishme fitohen 

edhe kur bimësia dekorative me ngjyrë 

kafeje kombinohet me atë të kuqe apo të 

verdhë, jeshile ne blu etj. 

Në vartësi të theksimit të ngjyrave të 

bimësisë dekorative dhe të efektit që japinë 

ato ndahen në : 

1- ngjyra të ngrohta ose aktive,që janë 

kryesisht ngjyrat dhe nuancat e 

çelura,të verdhat, portokallte dhe të 

kuqet. Më e ngrohtë konsiderohet ngjyra

e verdhë në të kuqe si dhe ato qe kanë 

me shumë nunacë portokalli 

2- ngjyra të ftohta ose pasive, që janë 

kryesisht ato të errtë:blu, jeshile dhe 

vjollcë. Zakonisht ngjyrat e ngrohta 

shihen mirë nga larg, janë më të forta 

dhe më të gjalla si psh, masiv prej plepi 

kanadez në parkun e madh të 

Tiranës,ndërsa ngjyrat e ftohta në largësi 

janë më të dobëta, psh në qarkun e 

cedruseve të mbjella pranë hotel Dajti 

dhe në pallatin e Brigadave Tiranë. 

Këto parime bazë mbi teorinë e ngjyrave 

dhe kombinimin e tyre duhet të kihen 

parasysh me qëllim që bimësia dekorative në 

sipërfaqet e gjelbra të kompozohet sa më 

mirë. 

Gjithashtu këto parime duhet të kihen 

parasysh edhe përsa i përket ngjyrave të 

veprave të artit dhe elementëve 

arkitektonikë. Kur këto vepra janë punuar 

me ngjyra të errtë duhet të harmonizohen me 

ato bimë që kanë gjethe ose lule të qelta. 

Në përgjithësi vendosja në hapësirë e 

perçeve, skulpturave e busteve etj me ngjyra 

të errtë nuk është e rekomandueshme, mbasi 

këto nuk krijojnë kontraste ngjyre me 

bimësinë dekorative. 

Për veprat skulpturore dhe elementët 

arkitektonike në sipërfaqet e gjelbra një 

rëndësi të madhe ka gjithashtu edhe ngjyra e 

materialit (gurë,beton, qeramikë etj) me të 

cilin janë punuar bazamenti i këtyre 

veprave, shkallët, muret mbajtës dhe 

dekorative, plloçat e gurit etj. 


54 

Për këtë do të shkonin mirë në ambientin e 

gjelbëruar, ngjyrat: e verdha në kafe, kafenë 

të verdhë, ose të verdha në të hirtë. 

Prandaj në përgjithësi elementët 

arkitektonike dhe veprat e artit duhet të kenë 

ngjyra të tilla që të mos bien më tepër në sy 

sesa ngjyrat e bimësisë dekorative e 

veçanërisht ato të luleve. 

2.8. Kompozimi i bimësisë dekorative në 

sipërfaqet e gjelbra 

1- Kompozimi i drurëve dekorativë 

Kompozimi i drurëve dekorativë varet në 

radhë të parë nga stili i kompozimit 

arkitektonik të sipërfaqeve të gjelbra. Kështu 

në sipërfaqet e gjelbra të stilit gjeometrik, 

drurët dekorativë kompozohen me 

vendosjen në radhë duke formuar mure të 

gjelbra të krasitura në forma të ndryshme 

gjeometrike. Në sipërfaqet e gjelbra të stilit 

peizazhist drurët dekorativë kompozohen 

dhe formuar grupe ose drurë të vetmuar, dhe 

të gjithë këto në forma të lira natyrore, 

ndërsa në sipërfaqet e gjelbra të stilit të 

kombinuar drurët kompozohen duke 

përdorur që të dy format e mësipërme. 

Kompozimi i drurëve në masivë. Masivët 

kanë elementë parku të cilët i japin këtij të 

fundit karakterin natyror, prandaj ata nuk 

duhet të kenë formë gjeometrike të rregullt 

si nga pamja e tyre nga lart poshtë, ashtu 

edhe dukja frontale. Bile edhe kur duhet që 

nëpër një masiv të madh të kalojë rruga me 

qëllim që të mos ndërpritet efekti i masës së 

masivit, rruga në fjalë duhet të kalojë nëpër 

të në formë tuneli.

Gjelbërimi me masivë drurësh e shkurresh 

dekorativë, ndihmon për maskimin e 

pamjeve të këqija te terrenit, për izolimin e 

objekteve të ndryshëm që ndodhen në 

territorin e parkut të cilat kanë nevojë për 

qetësi ose akustikë për ndërprerjen e 

monotonisë në lëndinën e një parku. 

Në ndërtimin e sipërfaqeve të gjelbra njihen 

3 lloje masivësh: masivë të mëdhenj pyjorë, 

masivë të pastër natyrorë (azhure) dhe 

masivë parku. 

Masivët e mëdhenj pyjorë, janë elementët 

me karakteristikë të parqeve pyjore që 

përfaqësojnë sipërfaqe të mëdha të 

gjelbëruara me drurë të mëdhenj dhe të 

moshuar. Bukuria e tyre varet nga përbërja e 

tyre nga lartësia e drurëve dhe vendndodhja 

e tyre dhe nga vetë natyra e ambientit 

rrethues. Në këta masivë rol të rëndësishëm 

luan lloji i drurit kryesor që i përbën i cili 

është tregues që dikton kushtet e rritjes për 

të gjitha llojet e tjera që hyjnë në përbërjen e 

masivit dhe për gjithë tjetër poshtë tij (nën 

pyllin). 

Në mbështetje të kushteve klimaterike të 

vendit tonë llojet më kryesore të drurëve që 

mund të përdoren për të krijuar masivë të 

tillë janë: 

Nga drurët halorë pishat në përgjithësi 

bredhat, cedruset e selvitë. 

Nga drurët fletorë lisat,ahu, rrapi, 

panjat,frashëri, gështenja, plepi (me 

përjashtim të kavakut) mështekna, bliri etj. 

Në përbërjen e këtyre masivëve rëndësi ka 

se cilët mund të jenë shoqëruesit e drurit 


55 

kryesor që përbën masivin dhe kush mund të 

përdoret si nën pyll. 

Për këtë mund të rekomandojmë: 

Masivë prej pishe të zezë. Në këto masivë 

si lloje të tjera shoqëruese mund të përdoren, 

bredhi, ahu, mështekna, lisi, trepetlika, bliri 

panja etj dhe si nën pyll do të shkonte mirë 

lajthia dhe papratet. Këto masivë krijohen në 

sipërfaqet e gjelbra të zonave malore nga 

600-1500 metër mbi nivelin e detit. 

Masivë prej pishe të butë. Janë të 

përshtatshme për zonat e ultë dhe bregdetare 

të vendit deri në 1000 metër mbi nivelin e 

detit. Si shoqëruese të këtyre masivëve 

mund të përdoret plepi (kanadez dhe i 

bardhë) frashëri,panja negundo, rrapi etj dhe 

si nënpyllmersina, dëllinjë, e një pjesë e 

mirë e shkurreve mesdhetare. 

Masivë prej bredhi. Edhe këta krijohen në 

zonat e larta malore nga 900-1600 metër 

mbi nivelin e detit. Si shoqëruese në këta 

masivë mund të përdoren pishta e zonave 

malore, ahu , mështekna trepetlika etj. 

Masivë prej cedrusi e selvie. Mund të 

përdoren në zonat e ultë, bregdetare dhe të 

ngrohta të vendit deri ne 600 metër mbi 

nivelin e detit. Më këto dhe me llojet e tjera 

të bimësisë dhe nën pyll mund te përdoret 

me shumë sukses e bimësisë mesdhetare. 

Masivë prej dushku. Më të bukur janë ata 

masivë që formohen nga rrënja, bunga, qarri 

etj deri 1000 metër mbi nivelin e detit. 

Masivë të bukur krijohen edhe me Quereus 

aegilops, (vallanidh), quereus, sidomos në 

zonat bregdetare. Si qetësues për këtë masiv

mund të shërbejnë bliri, panjat, kumbulla 

dekorative, cemedekli, fshikakuqi, lajthia, 

murrizi ajshia etj. 

Masivë prej ahu. Me ahun formohen 

masivë të preferuar në lartësinë 900-1800 

metër mbi nivelin e detit. Si shoqërues mund 

të përdoren mesukses bredhat, pishat e 

zonave ,malore, mështeknat, trepetlika, bliri, 

panja malore, shkoza, krekëza, caraca etj. 

Masivë prej mështekne. Krijohen në 

sipërfaqet e gjelbra të zonave malore dhe 

zakonisht në faqet veriore të këtyre zonave 

700-1400 metër mbi nivelin e detit. Si 

shoqërues këtu mund të përdoren bredhat 

pishat, (e bardhë e zezë),panja e malit, 

tasllani, ajshja, bunga, tisi etj. 

Masivë prej gështenje. Këta masivë mund 

të krijohen në sipërfaqet e gjelbra të zonës së 

dushkut 300-1300 metër mbi nivelin e detit. 

Si shoqërues mund të përdoren plepi i egër, 

querkuesi, trojana, acer (kampestre, 

tataricum,) etj. 

Masivë prej rrapi. Këta krijohen zakonisht 

kudo në brigjet ujore të vendit. Si shoqërues 

mund të përdoren; vedhi, veriu, shelgu i 

bardhë, plepi i bardhë, marina etj. 

Masivë prej frashëri. Krijohen zakonisht 

në vendet me lagështi deri në lartësinë 1600 

metër mbi nivelin e detit dhe si shoqërues 

mund të përdoren: veriu, vedhi, plepi i 

bardhë, rrapi, marina etj. 

Masivë prej bliri. Mund të krijohen kudo 

në zona kodrinore e malore nga 0-1400 

metër mbi nivelin e detit dhe si shoqërues 

mund të përdoren si bimësia mesdhetare 


56 

ashtu edhe ajo malore psh: pishat e 

Mesdheut, selvitë, frashëri, mështekna panja 

etj. 

Masivë prej akacie. Krijohen kudo në vend 

të thatë e toka të varfra. 

Masivë natyrorë të pastër 

Krijohen në sipërfaqet e mëdha të parqeve 

pyjore dhe përbëhen vetëm prej drurësh 

dekorativë (pa nën pyll) të cilët janë 

vendosur në formë natyrore larg nga njëri 

tjetri gjë kjo që lejon rritjen dhe zhvillimin 

e lirë të kurorës së tyre. Vetë konstrukti i 

këtyre masivëve lejon që sipërfaqja e tokës, 

poshtë kurorës së tyre të jetë e pasur me lule 

lëndinash dhe tapet bari dekorativ. Madhësia 

e këtyre masivëve varet nga vetë madhësia 

e sipërfaqes së gjelbër dhe karakteri i saj. 

Në varësi të kësaj këta masivë ndahen në: 

a- masivë azhur të vegjël, të cilët shërbejnë 

si lidhje natyrore midis hapësirave të 

parqeve dhe parqeve pyjore. 

Karakteristikë për këta është se 

nëpërmjet tyre mund të shikohen 

hapësirat e parkut përreth. 

b- Masivë azhur të mëdhenj, që krijojnë 

kënde me hije të parqeve të cilat 

shërbejnë për pushimin e pushuesve. 

Këta masivë gjejnë përdorim në parqet 

pyjore dhe në parqet e kulturës dhe të 

çlodhjes. Masivët natyrorë të pastër 

zakonisht krijohen prej drurëve fletorë, 

por mund të krijohen edhe prej drurëve 

halorë.

Masivë parku 

Janë nga më të përdorshmet në sipërfaqet e 

gjelbra dhe përbëhen nga një numër i madh 

drurësh e shkurresh dekorative, të mbjella 

dendur dhe të zgjedhur nga pikëpamja 

biologjike, rritje vertikale dhe kombinimi i 

ngjyrave. Madhësia e tyre është më e vogël 

se tek të parat (zakonisht deri në disa 

dynym) dhe krijohen në periferi (periferikë) 

ose në brendësi (qendrorë)të sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Masivët periferikë në përgjithësi krijohen 

për të ndarë sipërfaqet e gjelbra nga rrugët 

ose për ti mborjtur ato nga errësirat, për të 

krijuar sfondin e mbrapshtë të hapësirave të 

parkut dhe për të krijuar pamje tërheqëse 

jashtë territorit të përkuar. 

Masivët qendrorë krijohen në hapësirat e 

brendshme të parkut dhe kapin sipërfaqe më 

të vogla sesa masivët periferikë. Zakonisht 

për këta masivë përdoren drurë me rritje 

karakteristike vertikale- me trup të larta dhe 

reformë te kurorës konike ose si kolonë. Të 

dy këta masivë mund të krijohen prej 

drurëve fletorë, halorë,ose të përzier fletorë 

e halorë. 

Në brendësinë të këtyre masivëve për të 

ngritur ato vertikalisht duhet të mbisundojnë 

një lloj drusori karakteristik me rritje 

vertikale i cili duhet të vendoset në vendin 

më të përshtatshëm për ti dhënë masivit 

karakterin vertikal, mundësisht nga të gjitha 

anët. Për këtë qëllim mund të shërbejnë; 

popullus, pyramidalis, etj. 


57 

Kompozimi i drurëve në grupe. Grup 

drurësh quhet një numër tek drurësh (3-5-7- 

9 etj) të të njëjtit lloj ose të llojeve të 

ndryshme të cilët mbillen në distanca të tilla 

larg njëri tjetri, që konturi i secilit të duket i 

plotë. Grupet e drurëve kanë për qëllim të 

zbërthejnë akoma më mirë ndërtimin 

vertikal dhe ngjyrat bëjnë hapësirat e 

sipërfaqeve të gjelbra, duke krijuar për këto 

planin e parë, të mesit dhe të fundit; duke 

krijuar korniza të gjelbëruar për pamjet; 

duke shërbyer njëkohësisht si orientues për 

ne pika dhe elementë të tjerë të rëndësishëm 

të sipërfaqeve të gjelbra. Grupet e drurëve 

dekorativë mund të krijohen vetëm me drurë 

ose edhe me shkurre. 

Gjate krijimit te drurëve duhet me çdo kusht 

të mënjanohet vendosja e tyre në formë 

gjeometrike dhe në të njëjtën distance nga 

njëri tjetri. 

Grupet e drurëve në vartësi të ndërtimit dhe 

pjesëmarrjes së tyre në kompozimin e 

sipërfaqeve te gjelbra mund ti ndajmë në 

grupe të zakonshme drurësh dhe grupe 

peisazhiste. 

2.9. Grupet e zakonshme të drurëve. 

Krijohen zakonisht në sipërfaqet e vogla të 

gjelbëruara, të cilat sipas mënyrës së 

renditjes së drurëve në grup dhe llojshmërisë 

së tyre ndahen në a- grupa me rritje natyrore 

të drurëve azhur dhe b- grupe të dendura 

a- grupet azhur përbëhen nga drurë me 

kurorë të tejdukshme dhe krijojnë në 

sipërfaqet e gjelbra efekt të kënaqshëm 

të dritës dhe hijes. Këto grupe krijohen

me drurë fletorë halorë ose të 

kombinuar. 

Drurët vendosen në atë largësi nga njëri 

tjetri sa të sigurojnë rritjen e plotë dhe të lirë 

të kurorës së tyre. Kjo largësi varet nga lloji 

drusor. Kështu drurët dhe kurora piramidale 

si; populus pyramidalis etj dhe ata me 

kurorë transparente si akacia ahu etj 

vendosen më dendur ndërsa drurët me 

kurorë të plotë dhe gjethe të mëdha si: 

catalpa etj vendosen në largësi 10-14 metra. 

Po kështu drurët e të njëjtit lloj, mund të 

vendosen në largësi më të vogël. Në qoftë se 

duam që grupi të jetë i plotë dhe i ngjeshur 

drurët mund ti mbjellim në largësi 3-5 metra 

larg njëri tjetri ndërsa kur duam vëllim më të 

madh dhe që çdo dru të zhvillojë kurorën në 

përmasat e saj të plota ata mund të vendosen 

në grup edhe mbi 5 metra largësi. Drurët me 

kurora vajtuese si salix, pendula etj janë të 

mrekullueshëm për të hyrë në përbërjen e 

këtyre grupeve por sigurisht nuk janë në 

afërsi të sipërfaqeve ujore. Këto pasurojnë 

edhe më tepër peizazhin vetëm atëherë kur 

vendosen në periferi të grupeve. 

Në përbërjen e grupeve azhure duhet të 

bëjnë pjesë edhe shkurret e sidomos shkurret 

e ultë dhe që zhvillojnë kurorë të hapur të 

cilat zakonisht mbillen në periferi të grupit. 

Qënia e shkurreve në këto grupe siguron një 

linjë harmonike të bashkimit të grupit me 

sipërfaqen e qetë të barit. 

Si lloje më të përshtatshme për të krijuar 

grupe mund të përmenden: 

Nga drurët fletore: mështekna, frashëri 

mani, gledicia, rrapi, plepi, sofra veriu etj. 


Nga drurët halorë llarshi, selvia, pishat, etj 

58 

b- grupe të dendura në të cilat marrin 

pjesë drurë me kurora më të dendura të 

cilët vendosen më afër njëri tjetrit, në 

këto grupe marrin pjesë më tepër shkurre 

se sa grupet azhure prandaj zakonisht 

zgjidhen shkurre që i rezistojnë më 

shumë shijes. 

Edhe në këto grupe largësia e vendosjes së 

drurëve varet nga lloji i drurit, vetëm se 

ndërsa largësitë midis drurëve në brendësi të 

grupit janë më të vogla në periferi të tij 

duhet të jenë më të mëdha. Edhe në këto 

grupe largësia e vendosjes së drurëve varet 

nga lloji i drurit vetëm se ndërsa largësitë 

midis drurëve në brendësi të grupit janë më 

të vogla në periferi te tij duhet të jenë më të 

mëdha. Sikurse grupet azhure edhe këto 

krijohen me një lloj drusor ose me disa lloje 

vetëm se duhet patur parasysh që në këto 

grupe njëri lloj duhet të jetë kryesori ndërsa 

të tjerët e shoqërojnë atë dhe do të shërbejnë 

për të mbyllur boshllëqet që krijon në grup 

lloji kryesor. Grupet e dendur janë më 

dinamike kur përpara sherreve vendosen 

edhe lule shumëvjeçare. 

Si lloje më të përshtatshme për të krijuar 

grupe të dendura mund të përmenden: 

Nga drurët fletorë bliri, ahu, panja, lisat, 

veriu, gështenja, frashëri, etj 

Nga drurët halorë bredhi, hormoqi, qiparisi 

dëllinja etj. 

2.10. Grupet peisazhiste 

Zakonisht krijohen me numër më të madh 

drurësh dhe për këtë qëllim zgjidhen llojet e

drurëve më dekorativë që veprojnë fuqishëm 

me formën e kurorës dhe ngjyrën e gjetheve 

të luleve në stinët e ndryshme të vitit. Këto 

shërbejnë për të theksuar edhe më tepër 

peizazhin e sektorëve të ndryshëm të 

sipërfaqeve të gjelbra. 

Grupet peisazhiste mund të krijohen në 

formë të lirë dhe të dendur, me drurë 

fletorë, halorë ose të përzier. 

Grupet peisazhiste të drurëve edhe në këto 

në varësi të llojeve drusore marrin pjesë në 

përbërjen e tyre dhe të veprimit të tyre 

ndahen në grupe me rritje vertikale dhe në 

grupe me veprim ngjyre. 

Grupet me rritje vertikale përbëhen nga 

drurë fletorë halorë ose të kombinuar me 

kurora të rregullta konike ose si kolonë dhe 

shërbejnë për theksimin e perspektivës së 

ngjyrave dhe balancimin e ngjyrave të 

parkut në sezonet e ndryshme të vitit. 

Përpara masivëve drusorë të çdo lloji grupet 

peisazhiste theksojnë më shumë nga grupet e 

tjera prandaj ato konsiderohen si elementi 

më i dukshëm i hapësirave të sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Grupet peisazhiste vendosen në lëndinat e 

sipërfaqeve të gjelbëruara ose në afërsi të 

masivëve drusorë. 

Në grupet peisazhiste është e nevojshme që 

njëri lloj drusor të mbisundojë dhe të 

përcaktojë strukturën e vet grupit, ndërsa 

llojet e tjera që zakonisht janë drurë të ulët 

shumë dekorativë, shkurre lulëzuese dhe lule 

shumëvjeçare, duhet ta shoqërojnë llojin 

mbizotërues për të krijuar lidhjen harmonike 


59 

të grupit me të gjitha elementët e tjera të 

hapësirave të sipërfaqeve të gjelbra. 

Në grupet peisazhiste që përbëhen nga drurë 

halorë si bredhi, tisi etj dhe varietetet dhe 

format e tyre si pendula, fastiga, nuk është e 

nevojshme vendosja e shumë shkurreve 

përpara tyre për arsye se kurora e këtyre 

drurëve ulet deri në tokë dhe lidhet bukur 

me tapetin e barit. Kur grupi përbëhet nga 

drurë halorë si pinsu silvestris, cedrus etj, 

kurorat e të cilëve janë të hapura, e të lira 

atëherë nevoja për shkurre në përbërjen e 

grupit është e madhe. Për këtë qëllim 

zgjidhen shkurre të cilat veprojnë gjatë 

stinës së vjeshtës më ngjyrat e ndryshme të 

gjetheve të tyre. 

Në këto grupe me kombinim drurësh fletorë 

e halorë drurët halorë zakonisht vendosen 

me dendur në mes të grupit dhe formojnë 

bërthamën e grupit. Por ata mund të 

vendosen edhe në periferi të tij, vetëm se në 

këtë rast duhen zgjedhur llojet me 

karakteristika dekorative si : picea pungens, 

aureo variegata, etj. Këto duhen mbjellë në 

largësi më të mëdha me qëllim që tu 

krijohen kushtet për të zhvilluar kurorë me 

përmasa normale dhe të ulur deri në 

sipërfaqen e barit. 

Drurët me kurora vajtuese dhe ato me lule të 

bukura në përgjithësi duhet të vendosen në 

periferi të grupeve peisazhiste e mundësisht 

larg tyre në rast të kundërt ato zvogëlojnë 

vlerën dekorative të grupeve. 

Për grupet peisazhiste duhet të zgjidhen 

shkurret me ngjyra të fuqishme dhe sasi të 

madhe lulesh. Si drurë mbisundues më të

përshtatshëm për të krijuar grupe peisazhiste 

mund të përmendim: 

Nga drurët fletorë rrapin, qiparisin, etj. 

Nga drurët halorë bredhin, hormoqin, 

qiparisin etj. 

Për këto grupe si drurë shoqërues mund të 

përmendim : 

Nga drurët fletorë ahun, blirin, shelgun e 

bardhë manjolën, qershinë etj. 

Nga drurët halorë bredhi, cedrusi, llarshi, 

pisha etj. 

Nga shkurret dekorative që krijojnë katin e 

poshtëm të grupeve peisazhiste më kryesoret 

janë: budlea, kimonanthi, thana, deutca, 

hunapi, forsithia, trëndafil etj. 

Lulet shumëvjeçare të cilat mund të kenë 

efekt të madh përpara grupeve peisazhiste 

janë: althea, aster, coreopsis, delphinium, 

halanium, eremurus, paper, phlox, knipholia, 

etj. 

Drurë dekorativë të veçuar. Në sipërfaqet 

e gjelbra sidomos në hapësirat e parqeve 

përdoren gjerësisht drurët dekorativë të 

veçuar. Këta realizojnë kalimin gradual siç 

ndodh edhe në natyrë nga masivët dhe 

grupet e drurëve, në sipërfaqen e barit. 

Në përgjithësi drurët e veçuar, që mund të 

jenë halorë ose fletorë përdoren për të 

theksuar vertikalisht brigjet ujore në 

sipërfaqet e gjelbra ; për të krijuar kënde me 

hije në afërsi të rrugëve e rrugicave të 

sipërfaqeve të gjelbra etj. 

Drurët e vetmuar zakonisht vendosen 

nëvendet më të dukshme, në pikat ku 


60 

sigurohet efekti i tyre dinamik më i theksuar. 

Për këtë duhet që drurët e vetmuar të jenë 

me kurorë sa më të bukur dhe me efekt të 

fortë ngjyrash. Sigurisht drurët e vetmuar 

është mirë që të përdoren sa më afër rrugëve 

të parqeve e lulishteve sepse duke u parë nga 

afër, atyre u zbulohen më mirë cilësitë 

dekorative, krijojnë njolla me hije në tapetin 

e barit dhe shërbejnë si kornizë për të parë 

prej rrugëve hapësirat e sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Përveç ngjyrës së gjetheve e të luleve një 

rëndësi të madhe për drurët e vetmuar ka 

edhe forma e kurorës, degëzimet dhe ngjyra 

e lëkurës së pemës. Drurët halorë me kurorë 

të caktuar (piramidale, konike etj) dhe drurët 

fletorë me kurorë vajtuese, janë të 

përshtatshëm për ti përdorur si drurë të 

vetmuar, sepse forma e kurorës së tyre 

siguron një peizazh me të vërtetë dinamik që 

nga sipërfaqja e barit. Mjaft të përshtatshëm 

janë edhe drurët e përbërë nga 2-3 trungje të 

dalë nga një bimë. 

Si lloje më të përshtatshme për drurë të 

vetmuar janë: 

Nga drurët fletora mimoza, julibrismi, 

gështenja e butë, lofatë, mruizi, hurmat, 

lagestromia, likuidampri, manjola, paulonia, 

rrapi, (të gjitha llojet), kumbulla e kuqe, 

ilqia, lisi i kuq, vallanidhi, qarri, shelgu 

vajtues, sorbus jargavani, etj. 

Nga drurët halorë bredhi, cedrusi, , qiparisi, 

gjinko, dëllenja, llarsahi, hormaqi, pisha, 

sekuoja etj.

2- Kompozmi i shkurreve dekorative. 

Shkurret dekorative në sipërfaqet e gjelbra 

realizojnë kalimin gradual nga masivët dhe 

grupet e drurëve dekorativë, në tapetin e 

barit, dendësojnë periferinë e masivëve dhe 

grupeve, duke krijuar me masën e madhe të 

gjetheve dhe luleve katin e poshtëm të tyre, 

dhe kështu pasurojnë peizazhin. Me lulet e 

tyre dekorative dhe aromatike si dhe me 

ngjyrat e pasura të gjetheve gjatë vjeshtës, 

ato krijojnë efekte të pasura dinamike buzë 

rrugëve, përreth elementëve arkitektonikë, 

veprave të artit dhe këndeve të tjera të 

pushimit të sipërfaqeve të gjelbra. 

Sikurse drurët, edhe shkurret në sipërfaqet e 

gjelbra kompozohen në masivë, grupe dh të 

veçuara. 

Kompozimi i shkurreve në masivë. 

Masivët me shkurre krijohen nga një numër 

i madh (si sasi dhe lloje) shkurresh, të cilat 

duhet të zgjidhen midis masivëve e grupeve 

të drurëve dekorativë. 

Sipas përdorimit dhe vendosjes masivët e 

shkurreve dekorative ndahen në: 

Masivë shkurresh kufizues, që krijohen 

vetëm prej shkurresh fletore, halore ose edhe 

të përziera.. këta masivë zakonisht 

shoqërojnë gjatë gjithë gjatësisë së tyre 

masivët periferikë të drurëve dhe shërbejnë 

kryesisht për dendësimin e masivëve drusorë 

dhe për thyerjen e terrenit dhe fasadës së 

masivit drusor nga ana e hapësirave të 



61 

Masivë shkurresh që krijojnë bërthama 

ngjyrash formohen: 

a) prej shkurreve fletore me lulëzim të 

theksuar ose me gjethe dekorative 

dhe të kombinuara midis tyre 

b) me shkurre halore që kanë ngjyra 

gjethesh të çelëta ose të errëta dhe të 

kombinuara midis tyre 

c) ma shkurre fletore të kombinuara me 

ato halore 

këta masivë krijohen për të mënjanuar 

njëllojshmërinë e masivëve drusorë brenda 

sipërfaqeve të gjelbra, ose për të formuar 

bërthama ngjyrash në parqe sidomos të 

parqeve të mëdha. 

Masivë shkurresh që shërbejnë si sfond 

përcaktojnë planin fundor të parqeve. 

Gjate zgjedhjes së llojeve të shkurreve për 

këta masivë duhet pasur parasysh se shkurret 

me lulet gjethet e tyre me ngjyra të çelëta 

gjatë vjeshtës krijojnë në katin e poshtëm të 

masivëve drusorë një sfond të çelët me 

veprim afrues, ndërsa ata me ngjyra të errëta 

krijojnë sfond të errët me veprim largues. 

Parimet dhe rregullat për krijimin e 

masivëve të drurëve vlejnë edhe për masivët 

e shkurreve dekorative. 

Kompozimi i shkurreve dekorative në 

grupe. Në grupet kombinohen si sasi më 

pak shkurre të një ose disa llojeve. Sipas 

vendvendosjes së shkurreve në grupe 

dallojmë: 

Grupe shkurresh në periferinë e masivëve 

drusorë dhe grupe shkurresh të vendosura 

lirisht në sipërfaqen e barit.

Në rastin e parë përbërja dhe vendvendosja e 

grupit varet nga ndërtimi i masivit drusor në 

pikëpamje vetikaliteti dhe ngjyre, ndërsa në 

rastin e dytë në grupin e shkurreve duhet që 

njëri nga llojet e shkurreve të mbisundojë 

dhe të theksohet më shumë se të tjerët. 

Grupet e shkurreve mund të jenë të lulëzuara 

ose që veprojnë me ngjyrat e gjetheve në 

stinët e ndryshme të vitit. Ndërsa të parat 

krijohen me shkurre fletore që lulëzojnë, të 

dytat krijohen me shkurre fletore ose halore 

ose të kombinuara midis tyre. 

Gjate kombinimit të shkurreve në grupe 

duhet patur parasysh që të krijohen kushte të 

mira për rritjen dhe zhvillimin e shkurreve 

që përbëjnë grupin. Për këtë është e 

rëndësishme që të mos përdoren në grup së 

bashku shkurret me degëzime, vajtuese, me 

shkurret me degëzime të drejta, ose shkurret 

me degëzime të dendura me ato me 

degëzime të rralla etj. 

Forma e kurorës së shkurreve duhet 

gjithashtu të kihet parasysh. Shkurret me 

kurora ovale, katrore etj, në përgjithësi 

duhen përdorur në sipërfaqet e gjelbërta të 

kompozuara me forma tepër të rregullta 

gjeometrike, ndërsa në sipërfaqet e gjelbra të 

stilit peizazhit duhen përdorur kryesisht 

shkurret me kurora të lira, madje këtu 

preferohen sidomos shkurret me forma 

kurore sa më të çrregullt. 

Si lloje më karakteristike për të krijuar 

qendra mbizotëruese në grupet e shkurreve 

janë: thana, lajthia, cërmëdelli, hunapi, 

tafllani, ajdesi, ligustumi i zakonshëm, 


62 

vishnja, lagestrmia, filadelfusi, shtogu, 

jargavani, marina, butina etj. 

Për theksimin vertikal në grupet e shkurreve 

mund të përdoren edhe drurët dekorativë të 

ulët si: panja, krekëza, julibrisimi, lofata, 

murrizi, frashëri, ashnja, shelgu i zi etj. 

Kompozimi i shkurreve të veçuara. Sikurse 

drurët e veçuar edhe shkurret ndihmojnë 

shumë për të krijuar efekt të veçantë estetik 

dhe ngjyre në hapësirat e sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Shkurret e veçuara zakonisht vendosen në 

afërsi të rrugëve, në kthesat e tyre, në afërsi 

të grupeve të drurëve e shkurreve (në plan 

të parë) dhe në afërsi të ve[rave të artit e 

elementëve arkitektonikë të sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Rëndësi shumë të madhe për shkurret e 

veçuara ka zgjedhja e llojeve më të 

përshtatshme të tyre. Për këtë qëllim 

shërbejnë kryesisht shkurret më dekorative 

me lulëzim masiv dhe të bollshëm, me 

gjethe dekorative e veçanërisht me ngjyra të 

bukura lulesh. 

Si lloje më karakteristike për shkurret e 

veçuara mund të përmendim llojet: 

Abelia, melqinja, budlea, kotoneasteni, kali 

cotome, oleandri, manjola, fursithia, 

hibiskusi, jasemini, kerria, peonia, kumbulla 

e kuqe, shega, rododenroni, filadelfusi, 

trëndafilat e të gjitha llojeve, jargavani, 

butina, vaigalia, marina etj

3- Kompozimi i luleve në sipërfaqet e 

gjelbra. 

Kompozimi në forma të ndryshme i luleve 

luan një rol të rëndësishëm përsa i përket 

ngjyrave të sipërfaqeve të gjelbra në stinët e 

ndryshme të vitit. Nga mjeshtëria e 

përdorimit të tyre si sasi, si vendodhje, si 

kombinim i harmonishëm sipas ngjyrës dhe 

lartësisë së tyre varet efekti estetik në 

përgjithësi i sipërfaqeve të gjelbra. 

Kompozimi i luleve në sipërfaqet e gjelbra 

duhet tu nënshtrohet si parimeve të ndërtimit 

dhe estetikës së sipërfaqeve të gjelbra, ashtu 

edhe veçorive të rritje si biologjike të luleve. 

Prandaj gjate krijimit të formave të luleve në 

hapësirat e sipërfaqeve të gjelbra është e 

nevojshme të kihen parasysh këto parime të 

rëndësishme: 

Në sipërfaqet e gjelbra të parqeve duhet të 

përdoren lulet me ngjyra të pastra (jo të 

përziera) dhe të përcaktuara mirë. Me shumë 

kujdes duhen përdorur lulet me ngjyra të 

ngrohta të fuqishme. Lulet me ngjyrë të 

kuqe dhe të kuqe të errët, blu të errët dhe 

vjollcë nuk duhet të përdoren shpesh. Sa më 

shumë nuancë ngjyrash të errëta të kenë ato, 

aq më afër syrit të vizitorit duhet të 

vendosen. Në përgjithësi lulet me tone 

ngjyrash të errtë duhet të vendosen në planin 

e parë dhe kur del e nevojshme që ato të 

vendosen edhe në planin fundor, atëherë 

duhet të kombinohen edhe me lule të tjera 

me ngjyra të çelëta ose të bardha. 

Gjatë përdorimit të luleve me ngjyra 

kundrejt njëra tjetrës (sipas rrethit spektral të 


63 

ngjyrave) arrihet kombinimi me efekt më të 

fuqishëm ngjyrash, se sa kur përdoren lule 

me ngjyra afër njëra tjetrës. 

Lulet me ngjyra që nuk harmonizohen mirë 

midis tyre, balancohen duke vendosur midis 

luleve të erra, ato me ngjyra të çeltë ose të 

bardha dhe e kundërta. Lulet me ngjyra të 

bardha, gri dhe të argjendtë përdoren 

gjithmonë si neutralizuese të kombinimeve 

joharmonike. 

Në sipërfaqet e luleve që shikohen nga afër, 

duhet gjithmonë të përdoret një lloj luleje 

me ngjyra të qeta, dhe që janë të shkurta. 

Gjatë kompozimit të luleve në sipërfaqet e 

gjelbra duhet të kihet parasysh shkallëzimi i 

tyre sipas formës, lartësisë dhe mënyrës së 

vendosjes. Për këtë rekomandohet që: 

a) në format e luleve të mbështetura afër 

grupeve të shkurreve e drurëve 

dekorativë, ë afërsi të këtyre të fundit 

duhet të vendosen lulet e larta dhe para 

tyre ato me trup më të shkurtër. 

b) Në mes të formave të luleve që shikohen 

nga të gjitha anët duhet të vendosen lulet 

më të larta dhe me ngjyra më dominuese 

se të tjerat. 

c) Në pjesët e partereve ku përdoren lulet 

shumëvjeçare dhe njëvjeçare veçanërisht 

atje ku mbizotëron forma e rregullt 

gjeometrike e parterit, duhet të vendosen 

lule që çelin njëkohësisht. 

d) Në sektorët e lirë të sipërfaqeve të 

gjelbra afër shkurreve rrugëve, 

elementëve të parqeve, mureve mbajtëse 

etj duhet të mbizotërojnë lulet 

shumëvjeçare të kombinuara me lulet

verore ku këto të fundit të shërbejnë për 

të siguruar lulëzim të pandërprerë. 

e) përdorimi i formave gjeometrike me lule 

verore në sipërfaqet e gjelbra të stilit 

peizazhist është jo i përshtatshëm për 

hapësirat e këtyre parqeve. 

f) në format e luleve në afërsi të shkurreve 

është e nevojshme që shiriti kufizues i 

tyre të krijohet me lule të bardha, të 

kuqe, dhe jo me lule të verdha,ose 

bojëqielli, pasi këto të fundit nuk lidhen 

harmonikisht me ngjyrën e gjelbër të 

barit. 

g) në format mozaike dhe parteret e luleve, 

bordura kufizuese midis mozaikëve 

duhet të kompozohet harmonikisht me 

ngjyrën e barit dhe të theksohet si 

përfundim i formës mozaike. 

Veçoritë e rritjes së luleve (gjendje dha 

format e tyre,koha e lulëzimit,kushtet e 

mirërritjes, ngjyrat aroma e tyre etj) duhet 

patur parasysh gjatë përdorimit të tyre në 

sipërfaqet e gjelbra. 

Për këtë është e nevojshme të dihet koha e 

lulëzimit të luleve dhe lartësia, të cilat 

përcaktojnë edhe mënyrën e rritjes së tyre në 

format e ndryshme të luleve. Është e 

nevojshme të dihet gjithashtu edhe gjendja e 

luleve gjatë ditës, sepse ka nga ato psh që 

çelin në mëngjes,disa afër darkës, e disa të 

tjera në mbrëmje. Ka gjithashtu edhe lule të 

tjera që kur lulëzojnë kthehen karshi dritës 

së diellit ose të tjera me lulëza të ngritura 

lart ose të varura poshtë etj. 

Lulet mearomë të këndshme duhet të 

vendosen atje ku frekuentuesit të kenë 


64 

mundësi tu afrohen. Këto zakonisht 

vendosen afër godinave, rrugëve e shesheve 

të pushimit. Lulet me aromë jo të këndshme, 

por me efekt ngjyrash të fuqishme gjithmonë 

duhet të vendosen larg këtyre pikave. 

Si përfundim sipërfaqet e gjelbra duhet të 

jenë të pasura me lule por në asnjë rast ato 

nuk duhet të jenë të ngarkuara në mënyrë të 

tepruar. 

Format me lule stinore. Lulet stinore 

shërbejnë për të krijuar në sipërfaqe të 

gjelbra efekt me ngjyra të fuqishëm. Jo 

sasia,por mjeshtëria e shpërndarjes së drejtë 

dhe proporcionale të këtyre luleve kundrejt 

sipërfaqeve të barit si dhe kombinimi i 

harmonishëm i ngjyrave dhe nuance të tyre 

është faktori vendimtar që përcakton vlerën 

estetike të sektorëve të sipërfaqeve të gjelbra 

me këto lule. 

Ngarkesa e tepruar me lule stinore në forma 

mozaike të ngjashme-rrethore, katrore-formë 

ylli etj nuk mund te jetë mënyra e vetme e 

formimit kompozicional me lule të 

sipërfaqeve të gjelbra, sepse kjo të çon në 

monotoninë dhe në kompozimin pa shije të 

tyre. Kjo formë mund të përdoret në kritere 

dhe masën e duhur, vetëm në sipërfaqet e 

gjelbra dhe sektorët e tyre që janë të 

kompozuara sipas stilit gjeometrik. Një 

gabim që vihet re në qytetet tona është se 

këto forma lulesh mozaike shtohen edhe në 

parqet e sektorët e sipërfaqeve të gjelbra të 

kompozuara sipas stilit peizazhist kua këto 

duken elementë krejtësisht të huaj për 

peizazhin natyror të parqeve.

Vlen të vihet në dukje gjithashtu se 

përdorimi i tepruar i luleve stinore në forma 

mozaike vështirëson edhe shtrenjtëson nga 

ana ekonomike edhe mirëmbajtjen e 

vazhdueshme të sipërfaqeve të gjelbra. Të 

përjashtohet plotësisht përdorimi i 

vazhdueshëm i formave mozaike me lule 

stinore, edhe kjo nuk është e drejtë. Ato 

duhet të përdoren si kriter, në masën e duhur 

ne forma më të thjeshta dhe në vende të 

përshtatshme të lulishteve, parqeve e 

sektorëve të tyre. 

Lulet stinore ndahen në: 

Një vjeçare si psh: salvia, tagetes, sinia, 

antihinum, delphinium, petunia, heliutus, 

atster, nemezia, etj. 

Dy vjeçare si psh: viola, bellis, sëlene, 

erisimus, etj të cilat quhen edhe lule të 

grupeve. Këtu bëjnë pjesë edhe ageratum, 

begonja, lobelia, verbena etj, të cilat janë 

shumë vjeçare por kultivohen si një dhe dy 

vjeçare. 

Lulet e grupeve përdoren kryesisht në 

parteret dhe këndet e parqeve e lulishteve 

gjeometrike (ku ka më shumë lëvizje e 

frekuentim) ku ato duken si pulla të mëdha 

me efekt ngjyrash tërheqëse dhe të 

fuqishme. Në përgjithësi lulet stinore në 

sipërfaqet e gjelbra përdoren në forma te lia, 

simetrike dhe gjeometrike. 

a) forma mozaike lulesh (qilima). Këto 

forma lulesh zakonisht përdoren në sektorët 

e sipërfaqeve të gjelbra me karakter të 

theksuar gjeometrik, në sipërfaqet e barit të 

parqeve në sheshet e lulishtet qendrore të 

qyteteve etj. Këto forma lulesh janë shumë 


65 

të komplikuara dhe krijohen kryesisht me 

lule stinore dhe me disa lloj lulesh 

shumëvjeçare që kultivohen si njëvjeçare. 

Lulet stinore në forma mozaike duhet të 

kompozohen sipas lartësisë e veçanërisht 

sipas ngjyrave të tyre, për të krijuar 

kontraste të harmonishme me lexim të lehtë 

të mozaikë. Përdorimi llojeve të luleve me 

nuanca lulesh të përafërta dhe me tone 

ngjyrash të errtë është i padrejtë sepse nuk 

krijon harmoni ngjyrash dhe ul vlerën e 

qartësisë dhe formës mozaike. Nga llojet e 

luleve më të përdorshme në këto forma janë: 

ageratum mexicanum, alternanthera 

amabilis, iresine herbstii, begonja, loberia, 

acheveria, rozmarina etj. 

b) forma gjeometrike lulesh. Këto janë 

forma lulesh të rregullta gjeometrike 

(rrethore, katrore, trekëndore, trapezoide etj 

) që gjejnë përdorim në sektorine lulishteve 

e të parqeve të kompozuara sipas stilit 

gjeometrik dhe në shiritat e barit në mes ose 

anash bulevardeve të gjera të qyteteve. Në 

këto forma duhet përdorur më pak lloj lulesh 

por me veprim të fuqishëm ngjyre. 

Shkëputja e këtyre figurave nga tapeti i barit 

mund të bëhet duke përdoru si bordurë lulet 

stinore me trup të shkurtër ose ato me gjethe 

dekorative si : alysum, tagetes, lobelia, 

cineraria, santolina etj. 

Lulet stinore më të përdorshme në këto 

forma janë alysum, begonia, cana indica, 

dahlia, lobedia, petunia, vilioa, zinia etj. 

c) format e lira (natyrore) lulesh. Format e 

lira të luleve përdoren në sipërfaqet e gjelbra 

si pjesë plotësuese e luleve shumëvjeçare. 

Këto forma gjenë zbatim në krijimin e

pullave në forma natyrore, të shpërndara 

nëpër sipërfaqen e barit për të plotësuar 

lulëzimin e luleve shumëvjeçare që kanë 

mbaruar së lulëzuar, për të siguruar 

lulëzimin e pandërprere të luleve gjate vitit. 

Në këto forma kryesisht përdoren ato lloj 

lulesh stinore me lulëzim të bollshëm me 

efekt të theksuar në tone ngjyrash e forme. 

Lulet stinore më të përdorshme në këto 

forma janë : alysum maritimum, salvia, 

silene pendula, zinia, oenothera, tagetes etj. 

Forma me lule shumëvjeçare. Ato janë 

shumë të përdorshme për formimin me lule 

të sipërfaqeve të barit. Gjate përdorimit të 

luleve shumëvjeçare në sipërfaqet e 

gjelbëruara duhet të kemi parasysh që të 

përdorim sa më shumë lloje dhe ngjyra 

lulesh. Efekti i ngjyrave të këtyre luleve 

është i plotë vetëm atëherë kur llojet e luleve 

janë të mëdhaja. Kështu vendosja e një 

luleje si psh kanifolia ose peonia, në një 

sipërfaqe bari do të duket shumë e 

pamjaftueshme, ndërsa 10-15 copë të tilla do 

të siguronin një efekt të fuqishëm ngjyre. 

Grupimi i luleve shumëvjeçare në njolla të 

mëdha, të përziera me ngjyra lulesh të kuqe, 

blu të verdha dhe të vardha të para nga afër 

mund të krijojnë kompozim të 

harmonishëm, kurse të para nga larg mezi 

dallohen, ndërsa në rastin kur lulet i 

grupojmë harmonikisht sipas ngjyrave në 

njolla të veçanta, këto edhe të para nga larg 

do të kenë efekt të fuqishëm ngjyrash. 

Në grupet me lule shumevjevcare duhet 

patur parasysh që në planin fundor të grupit 

të vendosen lule me ngjyra të errtë, ndërsa 


66 

në planin e parë, në pjesët e lakuara dhe në 

këndet e grupit te luleve të vendosen llojet 

me ngjyra të qelta. 

Pothuajse kudo në natyrën e vendit tonë në 

periferi të pyjeve, në livadhe e kullota, na 

shkëmbinj dhe brigjet e lumenjve, përrenjve 

liqeneve, gjenden lule natyrore të llojeve 

ngjyrave e lartësive nga më të ndryshme të 

cilat paraqiten në efekte tërheqje dhe të 

fuqishme në syrin e vizitorëve. 

Ndërtuesit e parqeve sa më shumë të 

përpiqen për të kompozuar lulet 

shumevjcare ashtu si kompozohen ato edhe 

vete natyra aq më shumë do të sigurojnë në 

sipërfaqet e gjelbra forma lulesh shumë 

vjeçare te kompozuara drejt harmonikisht të 

qëndrueshme, dhe me veprim të fuqishëm 

ngjyre. 

Nga të gjitha sa thamë më sipër del se, gjatë 

përdorimit të luleve shumëvjeçare, në 

sipërfaqet e gjelbra, që të sigurohet një 

kompozim i harmonishëm dhe lulëzim i 

pandashëm, prej pranverës së hershme e deri 

në vjeshtën e vonë, duhet të njihen mirë 

parimet e kompozimit të ngjyrave, lartësia e 

rritjes koha e lulëzimit qëndrueshmëria dhe 

efekti i ngjyrave të luleve shumëngjyrëshe. 

Kompozimi i luleve shumëvjeçare në 

sipërfaqet e gjelbra kryhet në këto forma: 

shirita me lule shumëvjeçare, grupe, masive 

dhe lule shumëvjeçare të vetmuara. 

1. shirita me lule shumëvjeçare. Këto 

shirita lulesh përdoren gjatë gjithë gjatësisë 

së rrugëve, mureve mbajtëse e dekorative, 

ndërtesave dhe afër gardheve të

gjalla.Shiritat me këto lule mund të jenë në 

dy forma: 1- me forma gjeometrike të cilat 

gjenë përdorim zakonisht në pjesët 

gjeometrike të sipërfaqeve të gjelbra, 2- me 

forma të lira natyrore, të cilat përdoren gjatë 

rrugëve ku janë mbjellë shkurre në vijë të 

drejtë ose na masiv. 

Kur rruga ndërpritet nga sipërfaqe bari nuk 

është e drejtë që nga të dyja anët e saj të 

krijohen shirita me lule të tilla. Në këto 

shirita lulet duhet të renditen në mënyrë të 

tillë që të fitohet një lulëzim i pandërprerë. 

Për këtë qëllim nese rastësisht në shirita 

mbeten lule shumëvjeçare të paçelura ose që 

kanë mbaruar lulëzimin, këto vende 

plotësohen duke mbjelle lule stinore, (lule 

verore). Gjatë projektimit të shiritave të 

gjatë me lule shumëvjeçare zakonisht 

përdorim mostrën, të cilën e përsërisim për 

të krijuar kështu një ritëm të vazhdueshëm 

ngjyrash. 

2. Grupe me masivë me lule shumë 

vjeçare. Njollat më të vogla me lule të tilla i 

quajmë grupe, ndërsa ato më të mëdhatë i 

quajmë masivë. Grupet me lule shumevjacre 

krijohen me një ose disa lloj lulesh të 

kombinuara, ndërsa masivët krijohen jo 

duke renditur llojet e luleve në gjithë 

njollën, por duke zgjedhur llojet e luleve 

shumëvjeçare sipas lartësisë, ngjyrës, dhe 

kohës së lulëzimit për çdo pjesë të vogël të 

masivit që e quajmë mostër. 

Në masivët me sipërfaqe më të vogël lulesh 

përdoren mostra të cilat përsëriten pas njëra 

tjetrës, ndërsa në masivët me sipërfaqe më të 

madhe mund të përdoren disa mostra. 


67 

Zakonisht mostrat bëhen në dy anët e 

masivit, për mesin dhe pjesët e tjera të tij. 

Si grupet ashtu edhe masivët me lule 

shumëvjeçare, mund të vendosen thjesht në 

sipërfaqet e barit ose të mbështetura në 

afërsi të grupeve të masivëve me shkurre. Sa 

më i madh të jetë masivi i luleve 

shumëvjeçare, dhe sa më lart të jetë i 

vendosur ai nga syri i vizitorit, aq më shume 

njolla dominuese ngjyrash duhet të përdoren 

në të. Këtu nuk duhet harruar që madhësia e 

masivit me lule shumevjacare duhet të jetë 

proporcionale me vetë madhësinë e 

sipërfaqes së barit, të grupeve e masivëve të 

drurëve e shkurreve dekorative dhe me 

thellësinë e peizazhit. 

Për të krijuar njolla dominuese në mes të 

masivëve të luleve shumëvjeçare, të cilat 

shërbejnë për të krijuar ritme të vazhdue 

shme ngjyrash, mund të përdoren këto lloj 

lulesh: althea, aster, astilbe, lilium, lupinus, 

paeonia etj. 

Shumë prej këtyre llojeve psh arabis alpina, 

armeria, aubretia, dianthus, etj. Për shkak të 

rritjes së tyre të pakët dhe të masës së luleve 

të mbjellura, shërbejnë për të formuar 

periferinë e masivëve. 

Në lulet shumëvjeçare bëjnë pjesë gjithashtu 

papratet me të cilat mund të krijohet masiv 

dominues në vendet me hije. Nga papratet 

mund të përmendim këtu: lloje kryesore: 

cystoteris, etj. 

Lulet bolboze e tuberoze janë gjithashtu lule 

shumëvjeçare, përdorimi i të cilave në 

masivë meriton një vëmendje të veçantë.

Nga më të rëndësishmet në këtë qëllim 

mund të përmendim anamone, krichiaciuthus, 

crucus, dahlia, doromicum 

eremurus, narcisi, perunica tritoma etj. 

Të gjitha këto lule sipas lartësisë së 

tyre,formës dhe ngjyrës,kohës së lulëzimit 

etj kanë edhe përdorime të ndryshme. 

Kështu psh tulipanët me lule të thjeshta 

kombinohen bukur në masivë duke i 

përdorur dhe vendosur në plan të parë dhe 

në njolla më të vogla nëpër sipërfaqet e 

barit. Të gjithë tulipanët, narcisët zymbylat 

etj me shumë petale mund të përdoren në 

format e luleve në shirita të rregullta në 

sektorët dhe këndet gjeometrike të 

sipërfaqeve të gjelbra. Narcisët, galantusi, 

anamonet e egra etj vendosen në njolla të 

vogla dhe masive nëpër sipërfaqet e barit, 

ndërsa pjesa më e madhe e lilumeve dhe 

iriseve vendosen në vende me hije të pakët 

dhe ngjitur me masivët e shkurreve e 

drurëve dekorativë. 

Kujdes duhet patur sidomos për llojet dhe 

varietet e kultivuara, të dahlia dhe gladiolat 

duhet të renditen në forma gjeometrike dhe 

të kombinuara sipas ngjyrës dhe jo dosido. 

Lule shumëvjeçare të vetmuara. Midis tyre 

ka disa lloje që nuk kombinohen ose që 

qëndrojnë keq në përbërjen e masivëve. 

Këto lloj lulesh janë. Eremurus, heracleum 

giganteum, etj, vendosen të vetmuara ose në 

disa copë së bashku në sipërfaqen e barit. 

Këto dhe disa lloje të tjera me trup shumë të 

lartë. Aleum giganteum, aser, althea, 

papaver, lilium, peonia, hosta etj i zbulojnë 

më mirë cilësitë e tyre dekorative kur 

vendosen të vetmuara ose të kombinuara 

midis tyre. 


4- Sipërfaqet e barit dekorativ 

68 

Ato janë sfondi mbi të cilin ngrihen dhe 

mbështeten asivët e gjelbër. Ngjyra e gjelbër 

e sipërfaqes së barit bashkon të gjithë 

elementët e parkut në një ansambël 

kompozicional të harmonishëm, duke 

lehtësuar e zbutur në maksimum pamjen e 

rëndë të vijave të ngushta e të thata të 

terrenit, sistemit rrugor e veprave të artit. 

Sipërfaqet e barit me ngjyrën e tyre të qetë 

të gjelbër, veprojnë në mënyrë qetësuese në 

sistemin nervor të njeriut. 

Zakonisht sipërfaqet e berit dekorativ zënë 

40-70% të të gjithë sipërfaqeve të gjelbra, 

kurse në terrenet sportive kjo shkon deri në 

75-95% të të gjithë sipërfaqes. Bari 

dekorativ në parqe e lulishte luan një rol të 

rëndësishëm në formimin e peizazhit. 

Sipërfaqet e barit dekorativ kanë një rëndësi 

të madhe sanitaro-higjenike, arkitekturaloartistike 

dhe ekonomike. Ato çlirojnë në ajër 

gjatë muajve më të nxehtë të vitit sasi të 

madhe lagështire. Kështu është llogaritur se 

1m2 sipërfaqe bari, për një sezon vegjetal 

çliron në ajër në formë avulli rreth 500-600 

litra ujë. Pikërisht prej kësaj mbi sipërfaqe 

dhe rrotull tyre temperatura e ajrit ulet kurse 

lagështira ngrihet. Kjo mënjanon sidomos në 

verë sëmundjet e ndryshme të frymëmarrjes 

tek njerëzit e sidomos të fëmijët. 

Sipërfaqet e barit mbajnë një pjesë të mirë të 

pluhurit, ndërsa gjethet thithin rreth 25% të 

valëve të zërit që mbërrijnë në to prej 

zhurmës së qytetit. Sipas të dhënave 

sipërfaqet e barit kanë edhe veti fitomcide. 

Së fundi duhet thënë se sipërfaqet e barit 

kane gjithashtu një rëndësi të madh për

mbrojtjen e sipërfaqe së tokës, prej 

shpëlarjes dhe gërryerjes të shkaktuara nga 

agjentët atmosferikë. 

Në ndërtimin e gjelbër njihem shumë lloje 

sipërfaqes bari, por duke u nisur prej 

qëllimit për të cili ato ndërrohen mund ti 

grupojmë në: 

- Sipërfaqe bari me karakter të përhershëm, 

- Sipërfaqe bari me karakter të përkohshëm. 

Sipërfaqet e përhershme bëjnë pjesë: me 

karakter dekorativ; për terrenet sportive; bar 

buzë rrugës; bari në skarpate 

1- Sipërfaqe bari me karakter dekorativ 

Këtu bëjnë pjesë sipërfaqet e barti në 

lulishtet, parqet e çlodhjes dhe të kulturës, 

parqet pyjore etj, kuozin para së gjithash 

rolin dekorativ. Këto ndahen në : partere, 

sipërfaqe vari të zakonshme,lëndina bari në 

parqe e parqe pyjore, lëndina të lulëzuara 

dhe sipërfaqe bari në tërritore qëndrash 

industriale (fabrika, uzina etj). 

Partere bari; këto zakonisht krijohen në 

hyrjet kryesore të parqeve e lulishteve ose 

rreth figurave me lule (qilimave). Janë 

kategoria më e lartë dhe më serioze të 

sipërfaqeve të barit,për këtë kërkohet 

ndërtimi i saktë dhe mirëmbajtje e 

vazhdueshme e tyre. Me të kuptojmë 

nivelim të saktë të terrenit gjatë mbrëmjes, 

kositje e shpeshtë dhe e saktë, vaditje e 

shpeshte dhe pasurim i vazhdueshëm i tokës 

me lëndë ushqyese. Kur toka paraqitet e 

varfër me lëndë organike, mbi të duhet 

hedhur 30-40cm tokë e mirë vegjetale e 


69 

përzier me pleh të kalbur organik. Kërkojnë 

remont të detyrueshëm. 

Sipërfaqet e barit të zakonshme. Këto 

përbëjnë pjesën më të madhe të sipërfaqeve 

të gjelbra dhe shume herë gjenden edhe rreth 

partareve. Përdorimi i tyre në ndërtimin e 

gjelbër është i gjerë. Në këto sipërfaqe 

mbillen drurët,shkurret dhe lulet m,e të cilat 

siç edhe dihet formohet vëllimi i parqeve e 

lulishteve. 

Lëndina bari në parqe e parqe pyjore. 

Gjenden zakonisht në parqet e mëdha të 

kulturës të çlodhjes, dhe në parqet pyjore, në 

pjesën e tyre më të qet, pikërisht atje ku 

është bimësia e lartë (drurët dhe shkurret) e 

grupuar sipas formës së pisazhit të kërkuar. 

Remonti i këtyre lëndinave nuk është aq i 

detyrueshëm sikurse në dy të parat 

meqenëse lëndinat e barit mund të jenë 

thjesht me bar të zakonshëm (natyror) ose 

më bar të kultivuar, (artificial). Këto 

sipërfaqe bari mund të përdoren edhe si 

burim për mbledhjen e farës së barit. 

Lëndina bari të lulëzuara. Këto lëndina 

krijohen vetëm me lule stinore e 

shumëvjeçare ose me bar e me lule 

shumëvjeçare. Në rastin e parë këto lendina 

kërkojnë remonte çdo vit (sa herë që 

zëvendësohen lulet),ndërsa në rastin e dytë 

remonti nuk është i domosdoshëm. 

Këto lëndina krijohen zakonisht në pjesët e 

parqeve që frekuentohen më shumë si psh: 

afër këndeve e shesheve për fëmijë, në afërsi 

të shëtitoreve ose atje ku njerëzit çlodhen 

për një kohë relativisht më të gjatë.

Lëndinat e lulëzuara krijohen edhe me lulet 

e zakonshme të lëndinave natyrore. Në këtë 

rast fara e barit përzihet me farën e luleve të 

lëndinave e kështu e përziere mbillet. Në 

këto lëndina nuk praktikohet kositja. 

Sipërfaqe bari në qendra industriale. 

Këto ndodhen rreth ndërtesave të uzinave e 

fabrikave. Meqenëse toka në këto territore 

është e ngopur me qymyr, blozë, vajra, 

pluhur etj kurse ajri është i pistë me 

përzierje e gazra helmuese të cilat janë të 

dëmshme për rritjen e barit, është e 

nevojshme që për këto sipërfaqe bari, të 

zgjidhen llojet e farave të barërave më të 

durueshme ndaj tymit,gazrave helmues etj. 

Në këto territore është e nevojshme që para 

mbjelljes së farës së barit në gjithë territorin 

të hidhet paraprakisht 25-30 cm tokë 

vegjetale e pasur me lëndë organike. 

2- Sipërfaqe bari në terrene sportive 

Duke qenë se këto janë sipërfaqe mbi të cilat 

zhvillohen lojëra të ndryshme; fara e barit 

duhet të ketë cilësi që: 

a) të mos mbajë ujin e shiut. Kjo sigurohet 

nëpërmjet përmirësimit të tokës dhe 

drenazhimit të saj 

b) të jetë fortë që të mos deformohet gjatë 

lojërave 

c) të ripërtërihet shpejt pas kositjes 

3- Sipërfaqe bari buzë rrugëve (shirita 

bari) 

Dallohen dy lloj sipërfaqesh bari buzë 

rrugëve;- shirita bari përbri trotuareve, të 

cilat në të shumtën e rasteve krijohen nga të 


70 

dyja anët e trotuare. Në anë ose në mes të 

këtyre shiritave, mbillen drurët dhe shkurret 

dekorative që gjelbërojnë rrugët. Përveç rolit 

higjeno-sanitar këto shirita shërbejnë edhe 

për ajrimin e tokës së parcelave dhe 

ndihmojnë në zhvillimin normal të drurëve 

dhe shkurreve dekorative. 

- shirita bari (2-4 m të gjera) që zakonisht 

krijohen në mes të bulevardeve të gjerë dhe 

lëvizjeve të dendura motorike ku shërbejnë 

edhe për të orientuar lëvizjen e automjeteve. 

4- Sipërfaqe bari në skarpate 

Gjatë ndërtimit të stadiumeve, hekurudhave, 

digave të rezervuarëve etj formohen 

skarpate të pjerrësive të ndryshme të cilat 

zakonisht mbillen me farë bari. Kur pjerrësia 

e skarpatit është 25-30% mbjellja e farës së 

barit realizohet me plisa bari prek livadheve 

natyrore ose të krijuara artificialisht. 

Në këtë rast, plisat priten në forma të 

rregullta katrore ose katër-kendore me 

përmasa 30;50 cm dhe vendosen duke filluar 

nga posjta skarpatit e me radhë duke u 

ngjitur lartë. Para se të fillohet nga vendosja 

e plisave në skarpat në mënyrë paraprake 

hidhet një shtesë toke pjellore. Plisat duhet 

të vendosen në atë mënyrë që të puthiten 

mirë me njëra tjetrën në mënyrë që të mos 

mbeten boshllëqe midis tyre. 

Sipërfaqe bari me karakter të 

përkohshëm 

Këto sipërfaqe bari krijohen zakonisht në 

terrene të jashtme ose ambiente të

endshme ku organizohen ekspozita 

panaire etj. 

Për të krijuar një sipërfaqe të tillë mjafton të 

mbijë çfarëdo shtrese të hidhet tokë 

vegjetale e pasur me lëndë organike me 25- 

30 cm trashësi, dhe mbi këtë të mbillet fara e 

barit. 

5- Gardhe të gjelbra 

Gardhe të gjelbra quhen masivët e dendur 

prej drurësh ose shkurresh dekorative, që në 

ndërtimin e gjelbër përdoren për rrethin e 

sipërfaqeve të gjelbër. Gjatë gjelbërimit të 

lirë dhe për forma të ndryshme gjelbërimi 

arkitektonik gjatë rrugëve e bulevardeve etj. 

Gardhet e gjalla përveç rolit të tyre mbrojtës 

luajnë një rol të madh edhe në shtimin e 

dekoracionit të sipërfaqeve të gjelbra dhe 

për krijimin në to të peizazhit të rregullt 

gjeometrik. Gardhet e gjelbra shumëvjeçare 

(mbi 35 vjeçare) njihen tek ne ato tek 

lulishtet qe gjenden në qendër të Tiranës, 

Vlorës etj. Kjo tregon se gardhet e gjalla të 

mirëmbajtura jetojnë më tepër se sa 

rrethimet prej druri (listelat etj). Prandaj 

këto duhet të përdoren më gjerësisht në 

ndërtimin e gjelbër. 

Disa prej shkurreve që përdoren për gardhet 

e gjalla kanë edhe lule të bukura me të cilat 

e shtojnë edhe më shumë dekoracionin e 

sipërfaqeve të gjelbra. Ato shërbejnë 

gjithashtu edhe si brez mbajtës prej erërave 

të ftohta. Në vendin tonë këto gardhe akoma 

nuk kanë marrë një përhapje të gjerë në 

formimin artistik të parqeve e lulishteve. 

Përdorimi i gjerë i tyre së bashku me drurët 


71 

dhe shkurret e tjera, të veçuara,në grupe ose 

masivë, me format e figurave e lule e me 

sipërfaqet e barit dekrative do të krijonte në 

sipërfaqet e gjelbra kombinimet e 

harmonishme dhe shumë të bukura. Një 

gardh i tillë me Berberis thumbergiqe gjatë 

pranverës e verës ka ngjyrë jeshile të qetë, 

ndërsa në vjeshtë merr ngjyrën e kuqe të 

flaktë, në sfondin e tapetit të barit, do ta 

pasqyronte shumë peizazhin e çdo parku. 

Por duhet patur parasysh që sipërfaqet e 

gjelbra të mos ngarkohen së tepërmi me 

gardhe të gjelbra. 

Deri më sot në sipërfaqet e gjelbra të 

qendrave tona të banuara në përgjithësi janë 

përdorur për gardhe të gjelbër llojet : 

ligustër, spirea, inxhia, dafina, dhe rrallë 

tuja. Por tek ne gjenden edhe shumëllojte 

(mbi 30) të tjera drurësh dhe shkurresh 

shumë më dekorative dhe të përshtatshme, 

për të formuar gardhe të gjelbra me veprim 

dinamik, që akoma nuk janë futur në 

ndërtimin e gjelbër. 

Në praktikën e ndërtimit të gjelbër njihen 

shumë lloje gardhesh të gjalla. Zakonisht ato 

mbahen në lartësinë 0.5-2 m dhe në raste të 

rralla specifike, sipas qëllimit të vendit ku 

krijohen mund të shkojnë deri në 5 m. 

Gardhet e gjelbra sipas lartësisë së tyre 

mund ti grupojmë në: 

a) të luta- bordura 

b) mesatare- gardhe të gjalla 

c) të larta- mure të gjelbra 

d) gardhe të gjalla të kombinuara.

Secili grup mund të lihet me rritje të lirë ose 

ti jepen forma të ndryshme. Gardhet e 

gjelbra që lihen me rritje të lirë, krijohen me 

shkurre që kanë lule të bukura dhe mbillen 

zakonisht vetëm në një radhë. Këto gardhe 

nuk krasiten, por lihen me rritje të lirë duke 

u prerë vetëm ato llastarë që rriten më 

shumë dhe që dalin jashtë vijës së 

përbashkët të të gjithë gardhit. 

Gardhet e gjelbra përdoren zakonisht në 

sipërfaqet e gjelbra të stilit gjeometrik dhe 

këto krasiten për tu dhënë forma 

gjeometrike. Zakonisht përdoren drurë dhe 

shkurre të cilat gërshetohen dendur,durojnë 

krasitjen dhe pas saj dendësohen edhe më 

tepër. 

Mund të mbillen në një ose dy ose tre radhë. 

a) Bordura. Këto gardhe zakonisht 

mbahen deri në 0.5 m lartësi dhe 0.5 m 

gjerësi. Përdoren zakonisht në parteret, 

për theksim linear të rrugëve dhe për 

ndarjen e figurave me lule në sipërfaqet 

e gjelbra. Për të krijuar bordura të tilla 

mund të përdoren me shume suksese 

ligustrat, dafina, mersina, rozmarina, etj. 

b) Gardhe të gjalla: lartësia e tyre shkon 

deri në 2 m dhe gjen zbatim më të gjerë 

në sipërfaqet e gjelbra, jo vetëm si 

elementë dekorativ-arkitektonik, por 

përdoren edhe si rrethime. Veçanërisht 

këto shërbejnë për ndarjen e pjesëve më 

të rëndësishme të parqeve e lulishteve, 

për formimin dhe theksimin e 

gjelbërimit të rrugëve, bulevardeve, 

shesheve brigjeve të ujit etj. Me 

ndihmën e tyre izolohen, maskohen dhe 


72 

mbrohen terrenet sportive, plazhet, 

këndet e lojërave për fëmijë, pishinat, e 

të gjitha fasadat e këqija në sipërfaqet e 

gjelbra. Me këto gardhe mund të 

rrethohen bukur fidanishtet e florës 

zbukuruese të drurëve, shkurreve e 

luleve. 

c) Mure të gjelbra. Kur gardhi lihet më 

tepër se 2 metra atëherë ky quhet mur i 

gjelbër. Gjatësia e tyre nganjëherë arrin 

në 10-15 metra në varësi të qëllimit për 

të cilin është krijuar dhe të cilësive 

rritëse të bimësisë së përdorur. Muret e 

gjelbra përdoren për rrethimin dhe për 

dekorimin e gjelbër të kino-teatroveestradave 

verore duke ndikuar në fuqinë 

akustike të këtyre qendrave. Këto 

përdoren gjithashtu për maskimin e 

fasadave të këqija brenda ose në afërsi të 


Gardhet e gjalla dhe muret e gjelbra mund të 

krijohen edhe me shkurre kacavjerrëse, por 

në këtë rast duhet të vendosen mbështetëse 

prej druri ose metalike e në mungesë të tyre 

mund të përdoren edhe drurë të lartë që i 

durojnë hijes dhe peshës së shkurreve 

kacavjerrëse si psh: rrapi, bliri, gështenja e 

kalit, arra e hindit, tisi, bredhi i bardhë etj. 

Gardhe të gjalla të kombinuara. Këto 

formohen nga gardhet e gjalla të ulët, 

mesatare dhe të larta të cilat vendosen afër 

ose ngjitur me njëri tjetrin dhe në këtë 

mënyrë krijohen gardhet me shumë kate. 

Këto gardhe kanë cilësi më ta larta 

dekorative se të tjerat,prandaj meritojnë 

përdorim më të gjerë në sipërfaqet e gjelbra 

e sidomos për rrethinat e parqeve në

ekspozitat e hapura, stadiume, kinoteatër 

verore, pishina, plazhe e shumë objekte të 

frekuentimit masiv. 

Gjate krijimit të tyre është mirë që radha e 

mesit dmth gardhi i gjallë mesatar të krijohet 

me shkurre që kanë lule të bukura, kurse 

gardhi i përparmë dhe ai i mbrapsëm mund 

të jetë me shkurre të tjera, gardhi i pasmë 

gjithmonë duhet të krijohet me shkurre me 

ngjyrë më të errët me qëllim që në sfondin e 

tij, lulëzimi i gardhit mesatar të dalë më në 

pah. Zakonisht gardhi i përparmë dhe i 

pasmë krijohen me shkurre që kanë më 

shumë gjethe dhe që durojnë më tepër 

krasitjen. 

Gardhi i gjallë i kombinuar bukur do të ishte 

psh: gardhi i parë me ligustër, sinensis 

(jeshil i çelët), i mesit me berberis thumbergi 

që ne vjeshtë duket bukur me gjethet e tij të 

kuqërremta; ndërsa gardhi i pasmë mund të 

ishte laurus mobilis. 

Materiali dekorativ për gardhet 

Materiali dekorativ më i përshtatshëm për 

mbjelljen e gardheve të gjalla janë drurët 

dhe shkurret që kanë shumë gjethe e lule, që 

durojnë mirë krasitjen, që kanë sistem 

rrënjor të zhvilluar dhe pjesët e mbitokës në 

gjendje të mirë. 

Për bordurat dhe gardhet e gjalla të formuara 

2 ose 3 radhë, fidanët më të mirë janë ata që 

kanë një lartësi 30-50 cm. Këtë lartësi e 

arrijnë zakonisht fidanët fletore 1-3 vjecarë 

dhe fidanët halorë 3-4 vjecë. Prodhimi i 

këtyre fidanëve bëhet direkt në farishtore, 

duke i radhitur në lartësi të caktuar 25-30 


73 

copë në metër linear për fletorët dhe 35-50 

copë/m linear për halorët. 

Në rast se në vitin e parë fidanët pas mbirjes, 

rriten më tepër se 10 cm atëherë në 

pranverën e ardhshme para se të ketë filluar 

vegjetacioni, fidanët priten përgjysmë. Në 

këtë mënyrë ato lëshojnë degëzim në pjesën 

e poshtme të tyre. Në rast se fidanët nuk 

kanë një rritje të këtillë atëherë lihen edhe 

një stinë dhe priten në pranverën e viti të 

dytë. 

Për krijimin e mureve të gjelbra përdoren 

fidanë të rritur 1.5-2 metra me qëllimtë te 

fitohen më shpejt efekti i kërkuar. 

Kur është e nevojshme që fidanët të jenë më 

të larta se 2 metra atëherë ato merren nga 

parcelat e edukimit te fidanishteve të 

drurëve dhe shkurreve dekorative. 

Gardhet e gjella duhet të krijohen vetëm me 

një lloj druri apo shkurreje sepse ndryshe 

mbulojnë dhe fshehin cilësitë dekorative të 

njeri tjeteri. 

Për gardhet me rritje të lira që nuk krasiten 

rekomandohen këto lloje drurësh e 

shkurresh dekorative: amorfa, veriu, 

gladicia,murrizi, bliri, caragana,shkoza 

krekëza, hunapi, ligustrat gjithmonë të 

gjelbra, marina (t. trendë) dhe bushi. 

Për rrethime të ndryshme territoresh, 

oborresh ekonomike etj ku kërkohet të 

krijohen gardhe të gjalla të pakapërcyeshme 

rekomandohet: akacia, gledicia, limoni i 

egër murrizi, driza, etj.

Për të krijuar gardhe të gjalla në bimësi 

dekorative kacavjerrëse rekomandohen këto 

lloje: kulpra, lule maji, lule vile, bignonia, 

hardhia e mureve lule sahati, poligonomi, 

bungevila (për zonat e ngrohta sidomos në 

ato të Sarandës e Vlorës) etj. 

Gjelbërimi vertikal 

Me gjelbërim vertikal kuptojmë gjelbërimin 

me bimësi dekorative kacavjerrëse, të 

hyrjeve, rrethimeve pjergullave besedgave, 

shkallëve, ndërtesave mureve mbajtës etj. 

Nëpërmjet gjelbërimit vertikal mund të 

maskohet e zbukurohet edhe pamja e keqe e 

godinave të vjetra, mureve e fasadave të 

mbajtura keq si edhe e terreneve të gërryer 

nga agjentët atmosferikë. 

1- Gjelbërimi vertikal i pjergullave. Për 

këtë qëllim përdoren 1.2-3 lloje bimësh në 

varësi të gjatësisë së pjergullës. Për 

pjergullat e shkurtra 30-5 metra zakonisht 

përdoret një lloj bime kacavjerrëse e cila 

duhet të jetë me cilësi të theksuara 

dekorative, me gjethe që në vjeshtë fitohen 

ngjyra të bukura dhe me lulëzim të bollshëm 

e tërheqës. Të përshtatshme për këtë qëllim 

janë sidomos këto lloje: kulprat (të gjitha 

llojet), dorëzonjë, lavërdhezë përdredhëse, 

polygonum, lule hinke, lule vile, lloje e 

trëndafilave kacavjerrës, roza, (multiflora ), 

hardhia e mureve, hirthi etj. Për pjergullat 

më të gjata përdoren 2-3 lloje bimësh 

kacavjerrëse të cilat pasi rriten duhet të 

krijojnë forma të dendura natyrore me efekt 

lulesh të kombinuara sidomos ngjyrës së 

gjetheve. Lulëzimi i tyre është mitë të jetë 

afërsisht në një kohë. Kombinimet bukura 

shkurresh kacavjerrëse në këto raste mund të 

jenë : lonizera sempervivens (me lule 

portokalli në të kuqe), me poligonum auberti 


74 

me lule të bardha, ose ampelopsis 

quinquifolia dhe sceizandra scinesis. Kur 

pjergullat janë në sfond të errët duhet të 

gjelbërohen me bimë që kanë lule dhe gjethe 

të ngjyrave të çelura ndërsa kur ato janë në 

sfond të çelët për gjelbërimin e tyre 

përdoren bimë me ngjyra të errtë e nuancat 

qelta. 

Distanca e mbjelljes së tyre varet nga 

veçoritë ë rritjes së vete bimëve. Kështu 

kulpra, hardhia e mureve, poligonumi 

cellastrisi etj mbillen 0.7 metra larg njëra 

tjetrës; dorenza trëndafili etj 1-1.2 metra, 

ndërsa ato me rritje të shpejtë e kurorë të 

madhe si lule vilja etj 2-3 metra. 

Pjergulle e gjelbëruar bukur janë ato që kanë 

të gjelbëruar jomë shumë se ¾ e pamjes së 

tyre. 

2- Gjelbërimi vertikal i qosheve. Gjatë 

gjelbërimit vertikal të qosheve duhet që të 

mos humbë pamja arkitektonike e tyre, 

prandaj gjelbërohet ¼ ose 2/4 3 pamjes së 

tyre. Më të bukura duken ato besedka që 

janë të gjelbëruara vetëm në një lloj 

shkurreje kacavjerrëse ose së shumti në dy 

lloje. 

Cilësitë dekorative të bimëve kacavjerrëse 

duhet të kombinohen edhe me materialin që 

është ndërtuar vetë besedka. Psh një qoshe e 

ndërtuar me dru të përpunuar mështekne nuk 

është mirë të gjelbërohet me bimë 

kacavjerrëse me ngjyrë të çelet e lule të 

bardha siç është poligonumaliberti. Për 

gjelbërimin vertikal të qosheve si bimë më 

të përshtatshme janë: kulpra, hardhia e

mureve, lule vilja, dorëzonja, trëndafilat 

kacavjerrës hurthi etj. 

3- Gjelbërimi vertikal i mureve mbajtëse. 

Muret që kanë vlera të pakta dekorative (ato 

të punuara me beton, me gurë të 

papërpunuar etj )gjelbërohen plotësisht me 

bimë dekorative kacavjerrëse, ndërsa muret 

me vlera të mëdha dekorative gjithmonë 

gjelbërohen pjesërisht. Muret jo shumë të 

gjata, dhe deri në 1 metër të larta,të ndërtuar 

me gurë të papërpunuar me fugë mund të 

gjelbërohen me bimë barishtore si goje ujku, 

serum etj. 

Muret e ultë dhe të shkurtra 5-8 metra 

gjelbërohen vetëm me një lloj bimësie 

kacavjerrëse me cilësi të theksuara 

dekorative, ndërsa për ato me gjatësi 15-20 

metra mund të përdoren 2-3 lloje bimësh. 

Gjatë gjelbërimit vertikal të mureve duhet të 

mos përdoren dhe të përsëriten forma të 

njëllojta bimësh. Mbjellja e bimëve 

kacavjerrëse në gjelbërim vertikal të mureve 

bëhet në lartësinë 1.3-3 metra larg njëra 

tjetrës në vartësi të rritjes së tyre, ndërsa kur 

kërkohet efekt i shpejtë i gjelbërimit ato 

mund të mbillen edhe më dendur. 

Nga bimët kacavjerrëse si më të 

përshtatshme për këtë qëllim mund të 

përmendim: urthi, hardhia e egër dhe atë të 

mureve, laverdhëza përdredhëse, 

polygonumin, lule hinka, lule vila, trëndafili 

kacavjerrës, vinka, lobelia etj. Këshillohet 

që urhi dhe hardhia e mureve të përdoren të 

vetmuara dhe jo të përziera me bimët e tjera, 

për tju dukur edhe me mirë vetitë dekorative 

të gjetheve të tyre. 


75 

4- Gjelbërimi vertikal i skarpateve. Me 

bimësi kacavjerrëse gjelbërohen sidomos 

skarpatet me pjerrësi të madhe ku nuk ka 

tokë dhe ku nuk është e mundur mbjellja e 

barit dekorativ. Bimët kacavjerrëse këtu 

mund të mbillen jo vetëm ne fund të 

skarpatit por edhe në faqet e tij, duke hapur 

për këtë qëllim në skarpat gropa në formë 

foleje ose vetullore ku hidhet dhe i mirë 

vegjetal. Për gjelbërimin vertikal të 

skarpateve përdoren kryesisht bimë 

kacavjerrëse, që kanë edhe organ për tu 

kapur (ventuza) si urthi pertenocizusi etj. 

5- Gjelbërimi vertikal i rrethimeve. 

Gjelbërohej plotësisht të gjitha llojet e 

rrethimeve me vlere të pakët dekorative, 

ndërsa ato që kanë forma të bukura 

arkitektonike gjelbërohen pjesërisht. Për 

gjelbërimin vertikale të rrethimeve mund të 

përdoren 4-5 lloje bimësh kacavjerrëse ku 

çdo lloj mund të formojë njolla gjelbërim 8- 

10-20 metra gjatësi rrethimi. Gjelbërimi 

vertikal i rrethimeve kryhet me ato bimë 

kacavjerrëse dhe renditja e tyre bëhet si edhe 

për gjelbërimin vertikal të mureve mbajtëse 

dekorative. 

6- Gjelbërimi vertikal i shkallëve. 

Zakonisht përdoret vetëm një lloj bimësie e 

cila mbillet në fund të shkallëve. Si lloj më 

të përshtatshëm për këtë qëllim mund të 

përmendim; parthenocisuzi, dorëzonja, 

poligonum, kulpra, dhe trëndafili 

kacavjerrës etj si edhe bimët kacavjerrëse 

1vjecare si : hipomea, phaseolus etj 

7- Gjelbërimi vertikal i godinave. Këtu ka 

për qëllim theksimin arkitektonik të tyre,

timbaje freskët ose të maskoje pjesën e 

pasuvatuar të fasadave e rrjedhimisht ti 

mbrojë ato edhe nga agjentët atmosferikë 

(reshje ngrica etj). Gjelbërimi vertikali 

godinave mund të kryhet në njërën anë të 

tyre (në qoshe) ose në të dyja anët e saj (kur 

godina nuk është më tepër se 15-20 metra e 

gjatë). Në rastin e dytë ku mund të jetë: 

a- me shiritat vertikal gjelbërimi të krijuara 

në të dy anët e godinës (për godinat 

shumëkatëshe tip kulle) 

b- me shirita gjelbërimi në pjesën qendrore 

të fasadës. 

c- me shirita vertikal gjelbërimi në gjithë 

gjatësinë e katit të pare të godinës. 

Në fasadat me sipërfaqe të vogla krijohen 

njolla gjelbërimi më të vogla, ndërsa në ato 

me sipërfaqe më të madh dhe të zgjatur 

krijohen njolla gjelbërimi më të mëdha. Në 

të dyja rastet njollat e gjelbërimit vertikal 

duhet të kenë forma te çrregullt. 

Janë të njohura edhe rastet, kur gjelbërohet 

plotësisht gjitha fasade përveç dritareve. Si 

bimë kacavjerrëse më të përshtatshme për 

këtë qëllim për godina deri në tre kate dhe 

për katin e poshtëm dhe të pare të godinave 

më të larta,mund të përmendim: 

Nga bimët me lule të bukura: aristolocia, 

polygonum, kulpra, ta gjitha lloje, trëndafilat 

kacavjerrës, etj. 

Nga bimët me gjethe dekorative dhe 

dekorativ-frutorë actinidhia kolonipta, 

partenocisus të të gjitha llojeve,urthi etj. 

Për godinat me më shumë se 3 kate: 


76 

Nga bimë me lule të bukura aristolociaa, lule 

vile, kulpra, greaca, polygonum, trëndafili 

kacavjerrës, tekoma, etj 

Nga bimët me gjethe dekorative dhe me 

fruta: partenocisus i të gjitha llojeve,urthi i 

të gjitha llojeve, hardhia e egër etj. 

Për bimët që nuk kanë organe për tu kapur 

bëhen kapëse të veçanta litari ose teli. Për 

tërheqjen e këtyre në fasadë vendosen tako 

duke filluar nga 40-50 cm mbi tokë dhe 

pastaj në çdo 2m deri në lartësinë e 

dëshiruar. 

Për këtë qëllim mund të përdoren edhe rrjeta 

teli ose druri të kapura në tako 10-15 cm 

larg fasadës së murit. 

Mbjellja e bimëve me gjelbërim vertikal. 

Mbjellja në gropa. Ato hapen me përmasa 

40x40x40 cm dhe larg mureve 40-50cm. Në 

rast së tok është e varfër dhe duhet hedhur 

tokë e mirë, përmasa e gropave duhet më e 

madhe:50x50x50 cm ose 60x60x60 cm. 

Rregullat e mbjelljes janë të njëllojta si edhe 

ne mbjelljen e shkurreve. 

Mbjellja në arka. Përgatitet 3-4 javë më 

përpara dheu i arkës me këtë përzierje: një 

pjesë pleh gjethesh, një pjesë toke livadhi, 

një pjesë rërë, ose 4 pjesë kompost, një pjesë 

torfë, një pjesë rërë dhe një pjesë pleh stalle 

i dekompozuar mirë. 

Arka gjatë mbjelljes së fidanit mbushet edhe 

me dhe deri në 20 cm më pak se lartësia e 

saj. Mbjellja e bimëve mund të bëhet me 

fidanë ose farë direkt në arkë.

Shtrirja dhe klasifikimi i sipërfaqeve të 

gjelbra. 

Shtrirja e siperfaqeve të gjelbra në territorin 

e qendrave të banuara. 

Të gjitha sipërfaqet e gjelbra, parqe lulishte 

etj si brenda ashtu jashtë qendrave të 

banuara formojnë sistemin e gjelbër të 

këtyre qendrave. Ky sistem duhet tu 

përgjigjët plotësisht 2 kërkesave themelore: 

d) të jetë i shpërndarë proporcionalisht në 

territorin e qendrave të banuara. 

e) Sipërfaqet e gjelbra që përbëjnë këtë 

sistem, duhet të jenë të lidhura 

organikisht midis tyre, nëpërmjet 

gjelbërimit të rrugëve bulevardeve, 

shëtitoreve e shiritave të gjelbëruar në 

rrjetën rrugore të qendrave të banuara. 

Në qendrat e banuara nuk është më i 

rëndësishëm sigurimi i normativave 

sipërfaqe e gjelbër /banor, sesa mënyra si 

është shpërndarë ky gjelbërim në territorin e 

këtyre qendrave. 

Kuptohet se në qendrat e banuara, më shumë 

gjelbërim duhet të ketë në vendet kryesore të 

tyre dhe në zonat industriale, se sa në 

periferi të qyteteve. Në përcaktimin e 

territoreve që duhen gjelbëruar para së 

gjithash duhet marrë parasysh kushtet 

natyrore. Në përgjithësi për sipërfaqe të 

gjelbëruara parashikohen toka jo prodhuese, 

vendet moçalore, terrenet kodrinore dhe ato 

afër lumenjve,liqeneve etj që ndodhen 

brenda ose jashtë territorit të qendrave të 

banuara. 


77 

Njihen këto skema për shpërndarjen e 

sipërfaqeve të gjelbra në qendrat e banuara: 

1- Skema e shpërndarjes proporcionlae 

(formë shahu). Kjo skemë zakonisht 

përdoret në qendrat e banuara që nuk 

kanë veçori specifike terreni dhe klime. 

Sipas kësaj skeme sipërfaqet e gjelbra 

duhet të shpërndahen pak a shumë në 

mënyrë të barabartë në të gjitha lagjet e 

qendrës së banuar. 

2- Skema e shpërndarjes na formë 

brezash ose unazore. Përdorimi i kësaj 

skeme siguron përmirësimin e kushteve 

mikroklimatike në qendrat e banuara që 

përshkohen nga rryma të forta ajri. Për 

parandalimin e veprimit negativ të 

këtyre rrymave, sistemi i gjelbër në këto 

qendra banimi parashikohet në formë 

brezash në largësi të caktuar midis tyre 

në varësi të fuqisë dhe drejtimit të 

rrymave të ajrit. 

3- Skema e shpërndarjes në formë 

rrezesh. Sipas kësaj skeme sistemi i 

gjelbër në qendrat e banuara përbëhet 

nga sipërfaqe të gjelbra në formë rrezesh 

të zgjatura nga qendra në periferi të 

qyteteve. Nëpërmjet kësaj skeme kryhet 

jo vetëm lidhja e gjelbërimit të qendrave 

të qyteteve me parqet, lulishtet dhe 

natyrën në periferi të qyteteve, por u 

sigurohet qendrave të banuara edhe 

ajrim i efektshëm natyror sepse ajri i 

pastër i natyrës kalon periferinë dhe drejt 

në qendrën e qyteteve. Sipërfaqet e 

gjelbra të Tiranës, Vlorës, etj pak a 

shumë i afrohen kësaj skeme 

shpërndarëse.

Por problemet e gjelbërimit të qendrave të 

banuara zgjidhen plotësisht me përdorimin e 

skemës së kombinuar e cila përfshin të tre 

skemat e përshkruara më sipër. Përdorimi i 

kësaj skeme siguron plotësisht përdorimin e 

kushteve higjeno-klimatike në territorin e 

qendrave të banuara është më funksionale 

dhe krijon kushte të përshtatshme për 

pushim, çlodhje dhe argëtim të kulturuar. 

Këto qendra formojnë vetëm parimin bazë të 

ndërtimit të qendrave të gjelbër, por në 

praktikë plani i sistemit të gjelbër të 

qendrave të banuar përgatitet duke u 

mbështetur në shumë faktorë dhe veçori 

konkrete siç janë: madhësia dhe karakteri i 

qendrës së banuar (industrial, kurativ, 

pushimi etj) i bimësisë dhe sipërfaqeve ujore 

ekzistuese (pyje, liqene, lumenj etj) i 

kushteve klimatik-tokësore (era, reshjet, 

relievi i terrenit etj). Në mbështetje të këtyre 

veçorive është kryer dhe gjelbërimi i 

qendrave të banuara në vendin tonë. 

2.11. Klasifikimi i qendrave të banuara. 

Sipërfaqet e gjelbra klasifikohen si më 

poshtë: 

1. sipërfaqe të gjelbra me përdorim 

shoqëror të përgjithshëm. 

2. sipërfaqe të gjelbra me përdorim të 

kufizuar. 

3. sipërfaqe të gjelbra me karakter special. 

1-Sipërfaqe të gjelbra me përdorim 

shoqëror të përgjithshëm. Në këtë grup 

bëjnë pjesë të gjitha territoret e gjelbëruara 

të cilat vazhdimisht frekuentohen nga një 

numër i madh pushuesish dhe njerëzish të 


78 

zakonshëm. Këtu hyjnë : parqet e kulturës 

dhe çlodhjes, parqet publike të qyteteve, 

sheshet e lojerave dhe parqet e fëmijëve, 

lulishtet në qendër dhe para institucioneve 

kryesore të qyteteve, gjelbërimi i rrugëve e 

bulevardeve dhe parqet pyjore. 

Parku i kulturës dhe çlodhjes. Ai siguron 

pushimin dhe çlodhjen aktive të punëtorëve. 

Parqe të tilla mund të ndërtohen në qendrat e 

banuara me popullsi 20 000-50 000 banorë e 

më tepër si Tirana, Vlora, Korca, Shkodra 

etj. Në këto vende ka vite që kanë filluar 

ndërtimi i tyre ndërsa në qendrat e banuara 

me popullsi më të vogël mund të 

organizohen disa nga objektet e këtyre 

parqeve. Sipërfaqja minimale nuk duhet të 

jetë më pak se 8-10 ha. 

Për ndërtimin e një parku të tillë duhen patur 

parasysh këto kërkesa: 

Vendi të jetë afër qendrës së qytetit dhe larg 

zonave industriale, i mbrojtur nga erërat dhe 

korrentet e forta të ajrit dhe të sigurohet 

transporti i përshtatshëm nga të gjitha lagjet 

e qytetit. 

Terreni të ketë një reliev të tillë që të krijojë 

një pamje sa më tërheqëse. 

Territori i parkut të kulturës e çlodhjes 

ndahet në dy zona kryesore: a) në zonën e 

pushimit aktiv dhe b) në zonën e pushimit të 

qetë. Në zonën e pushimit aktiv 

rekomandohet të parashikohen të gjitha 

ambientet e përdorimit masiv për një pushim 

më të gjatë si: kinematë, estrada,, sheshe 

vallëzimi, terrene sportive etj. Kjo zonë 

zakonisht kompozohet sipas stilit gjeometrik 

ose stilit të kombinuar, ndërsa zona e

pushimit të qetë kompozohet në stilin 

peizazhist. Në zonën e pushimit të qetë 

parashikohen ambiente të një rëndësie më të 

vogël se sa në zonën e parë (besedka, tenda, 

pjergulla, sheshe panoramike, sipërfaqe 

ujore, vende leximi në natyrë etj). 

Zakonisht zona e pushimit aktiv parashikohet 

afër hyrjeve kryesore të parkut, të cilat 

mund të jenë 1 ose më shumë. Në këtë zonë 

duhet të sigurohen kushtet e nevojshme të 

shërbimit të qytetarëve. Kështu duhet të 

ketë: ujë të mjaftueshëm për të pirë e për 

vaditje, të organizohet shërbimi i mbledhjes 

së plehrave, gjetheve dhe degëve të 

dëmtuara si dhe pastrimi në raste dëbore. Me 

ndarjen e territorit të parkut nuk duhet 

kuptuar ndarja e tij në zona me kufi ose 

rrethime të veçanta. Kjo ndarje është teorike. 

Zonat të shkrihen midis tyre me qëllim që të 


79 

fitohet një kompozim harmonik i gjithë 

parkut. 

Përshkrimi i ambienteve të nevojshme në 

parkun e kulturës e të çlodhjes përcaktimi i 

përmasave dhe numri i tyre varen nga 

madhësia, kushtet konkrete të terrenit të 

parkut, vendvendosja e tij në territorin e 

qendrës së banuar, etj. 

Në rast se parku ndodhet afër sipërfaqeve 

ujore, atëherë parashikohen më shumë 

ambiente të tilla si: plazhe, vende për lojëra 

e argëtime, vepra sportive uji etj; në rast se 

ai ndodhet në terren kodrinor e malor 

parashikohen më tepër ambiente të sporteve 

dimërore dhe kur parku ndodhet në qendër 

të qendrave të banuara parashikohen më 

shume vepra pushimi e çlodhjeje se sa kur ai 

ndodhet në periferi të qyteteve. 

Kështu territori i parkut të kulturës e çlodhjes mund të ndahet në zonat si më poshtë: 

Nr Zona e parkut Sipërfaqja në % 

Rrugë, rrugica, 

sheshe, ndërtesa 

Sip. e barit dhe 

lëndinave 

Sip. e mbjellë me 

drurë dhe shkurre 

1 Zona e ambienteve 

sociale kulturore 

35 25 40 

2 Zona e ambienteve 

sportive 

40 25 35 

3 Sektori fëmijëve 20 30 50 

4 Zona e pushimit të qetë 10 30 60 

5 Sektori ekonomik 5 30 20 

Si mesatare e përgjithshme 15-20 25-30 55-60 

Tabela 2.1 : Ndarja e zonave te gjelbëruara

Me sektor ekonomik kuptojmë sektorin e 

mirëmbajtjes së parkut. 

Parqet publike. Forma më e përhapur e 

gjelbërimit të qendrave të banuara tek ne 

janë parqet publike, të cilat ndodhen 

zakonisht në qendër të qyteteve, ndërsa në 

qytetet e mëdha si Tirana, Shkodra, Korca, 

Vlora etj, ato mund të ndodhen edhe në 

lagjet e tyre dhe në këtë rast mund ti quajmë 

parqe rajonale. 

Zakonisht parqet publike ndërtohen në 

varësi të madhësisë së vetë qëndresë së 

banuara, ndërtohen në sipërfaqe nga 1-6 ha. 

Popullsia që do ta shfrytëzojë këtë park nuk 

duhet ta ketë atë më larg se 0.5-1 km. 

Sipërfaqja e parqeve publike duhet të 

përcaktohet na atë madhësi që çdo 

frekuentuesi ti takojë rreth 60m2 sipërfaqe e 

parkut, ndërsa për parqet e mëdha 40m2 ose 

respektivisht 150 dhe 225 frekuentues çdo 1 

ha. 

Parqet publike mund ti ndajmë në dy grupe: 

1- parqe publike për qëllim pushimi dhe 

shëtitjeje 

2- parqe publike ku parashikohen të 

ndërtohen edhe ambiente shoqërore si 

kafene, sheshe lojërash, etj 

këtu proporcioni midis sipërfaqeve të 

veçanta, varet nga qëllimi i vetë këtyre 


Për grupin e parë sipërfaqja e gjelbëruar me 

drurë dhe shkurre, lule dhe bar dekorativ 

duhet të zërë 70-75% të të gjithë sipërfaqes 


80 

së parkut, rrugët e sheshet 28%, ndërtesat 

dhe ambientet e tjera 1-2 %. Për grupin e 

dytë, sipërfaqja e gjelbëruar duhet të zërë 

60-65%, rrugët e sheshet 20-30% dhe 

ndërtesat e ambientet e tjera jo më shumë se 

5-10%. 

Në parqet publike duhet të sigurohen para së 

gjithash kushtet e nevojshme për një pushim 

të plotë të popullsisë së qyteteve. Prandaj ato 

duhet të pajisen me elementët e nevojshëm 

si : sistem dhe shtresa rrugore të 

mjaftueshme e të përshtatshme, vepra arti e 

elementë arkitektonikë, stola të 

përshtatshëm , ndriçim dekorativ, etj. 

Gjelbërimi i parqeve publike duhet të bëhet 

në harmoni me gjithë elementët e tjera të 

këtyre sipërfaqeve. Zakonisht ky kryhet 

nëpërmjet gjelbërimit të territorit me grupe 

drurësh e shkurresh duke zgjedhur llojin me 

karakteristika dekorative (forma kurore, 

gjethesh e lulesh,,periudhë lulëzimi etj) dhe 

llojet me lule shumëvjeçare e stinore që 

vendosen në pjesët e ndryshme të këtyre 

sipërfaqeve. Periferia e parkut publik duhet 

të rrethohej me gjelbërim të dendur me 

qëllim që të fitohet një izolomi i plotë midis 

parkut dhe rrugëve e bulevardeve plot 

zhurmë të qyteteve. 

Kompozimi i parqeve publike zakonisht 

arrihet nëpërmjet përdorimit të stilit të 

kombinuar. Stili gjeometrik përdoret vetëm 

në hyrjen kryesore ose në pjesën qendrore të 

parkut, atje ku ai lidhet me rrugët, 

bulevardet sheshet ose ndërtesat shoqërore 

të qytetit.

Është e domosdoshme që territori i parqeve 

publike të mos përshkohet nga rrugë të 

trafikut automobilistik. 

Sheshe lojërash dhe parqe për fëmijë. 

Sheshe lojërash quhen ato që janë të pajisura 

me lojëra për fëmijë si: lisharëse, tundëse, 

gropa rëre, trare ekuilibri, rrotullueset etj. 

Këto parashikohen në të gjitha parqet, 

lulishtet, dhe hapësirat midis blloqeve të 

banimit në qytete. Sipërfaqja e tyre duhet të 

parashikohet në atë mënyrë që çdo fëmije ti 

takojë 10 m 2 e nevojshme është gjithashtu 

që sheshet e lojërave për fëmijë të 

organizohen në çdo 250 metra, largësi nga 

njëri tjetri, të jenë larg rrugëve 

automobilistike e bulevardeve dhe të 

izoluara me bimësi të dendur. 

Parqet e lojërave janë veçanërisht të 

domosdoshme në pjesët qendrore të qyteteve 

të cilat paraqiten me popullsi të dendur. 

Parqet për fëmijë duhet të organizohen në 

afërsi të pallateve ose shtëpive të pushimit. 

Këto përfaqësojnë territore të gjelbëruara me 

qëllim: për lojëra, argëtim, aktivitete 

sportive etj. 

Vendi i zgjedhur për park fëmijësh duhet të 

ketë mesatarisht një sipërfaqe deri 5 ha, e 

cila zakonisht ndahet në këtë mënyrë: 

ndërtesa 5 % 

sheshe lojërash 20 % 

sektori mësim dhe edukim 5 % 

sheshe shkollore 5 %rrugë e rrugica 7 % 

sektori i fiskulturës (basene, pishina, 

dushe etj) 3 % 


sipërfaqe e gjelbëruar 55 % 

81 

për gjelbërimin e territorit të këtyre parqeve 

me drurë, shkurre. Lule e bar dekorativ 

duhet të zgjidhen lloje të përshtatshme të 

bimësisë dekorative, duke mos përdorur 

asnjëherë llojet e bimësisë me gjemba ose 

ato helmuese. 

Gjatë krijimit të parqeve për fëmijë duhet të 

kemi parasysh për tu vendosur edhe 

elementët arkitektonikë të cilat paraqesin 

interesim nga fëmijët si psh: kasollet e 

vogla, shkallë druri, e në mënyrë të veçantë 

zbukurime me skulptura si vazo dekorative, 

stola, ndriçues dekorativë të përshtatshëm 

etj. 

Kompozimi arkitektonik i parqeve të 

fëmijëve duhet të jetë i qartë dhe orientativ 

për fëmijët. Për këtë qëllim më i 

përshtatshëm do të ishte përdorimi i stilit të 

kombinuar. Parqet e fëmijëve duhet të 

izolohen nga qytetet, nëpërmjet masivëve të 

gjelbëruar. 

Lulishtet. Lulishte quhen ato territore të 

gjelbëruara me sipërfaqe më të vogël se sa 

parqet 0.3-0.5 ha. Shërbejnë për një pushim 

më të shkurtër të punëtorëve apo studentëve. 

Lulishtet mund të jenë të shpërndara në 

territorin e qyteteve, mund të bëhen vetëm 

për formimin arkitektonik të shesheve 

qendrore ose për të orientuar lëvizjen e 

kalimtarëve dhe të trafikut të qyteteve. 

Pikërisht në varësi të këtyre ato mund ti 

ndajmë në tre grupe kryesore: 

a) lulishte në sheshet kryesore të qyteteve 

si psh lulishtja në qendër te Tiranës.

) Lulishte pranë institucioneve qendrore, 

kryeministrive, ministrive apo bashkive 

c) Lulishte në blloqe banimi 

Megjithëse me sipërfaqe të vogël, territoret e 

lulishteve të gjelbëruara me drurë, shkurre, 

lule, sipërfaqe bari dekorativ dhe me 

elementë arkitektonikë e vepra arti, kanë një 

rëndësi të madhe sidomos për pjesët 

qendrore të qyteteve ku sipërfaqet e 

gjelbëruara janë të pakta dhe ku këto 

krijojnë kushte të favorshme mikro 

klimatike. 

Lulishtet në sheshet qendrore të qyteteve 

mund të jenë në mes të sheshit kur ky është 

në formë katrore ose rrethi, në fund të 

sheshit kur ky është në forma të zgjatura dhe 

të shpërndara kur sheshi ka forma të lira. 

Në blloqet e banimit lulishtet vendosen 

midis hapësirave të ndërtesave të banimit. 

Lulishtet në varësi të vendit ku ndodhen 

mund të kompozohen duke përdorur stilin 

gjeometrik, peizazhist ose atë të kombinuar. 

Përdorimi i stilit gjeometrik zakonisht gjen 

zbatim na sheshet qendrore të qyteteve dhe 

në ato me sipërfaqe të vogël (0.2-0.5 ha), 

ndërsa në ato me sipërfaqe më të madhe 

mund të përdoret stili peizazhist ose ai i 

kombinuar. 

Për gjelbërimin e lulishteve rekomandohen 

lloje drurësh e shkurresh dekorative të cilat 

krijojnë hije dhe karakterizohen me formë 

kurore, lule dhe gjethe të bukura si: bliri, 

mështekna, gështenjë e egër, frashër, kunap, 

panjë, mimozë, hibiskus, oleandër etj. Kur 

lulishtja ndodhet në sheshet qendrore të 

qytetit gjelbërimi i saj zakonisht kryhet me 


82 

përdorimin e sa më shumë shkurreve, luleve, 

dhe sipërfaqe bari dekorativ, ndërsa në 

lulishtet e lagjeve të baimit mund të 

përdoren më shumë drurë dhe shkurre 

dekorative. 

Gjatë projektimit të lulishteve mund të 

përdoret si normë orientuese 2-3m 2 

sipërfaqe lulishte për banor. Por e 

rëndësishme këtu është që të përcaktohet një 

raport sa më i drejtë midis shesheve, rrugëve 

dhe gjelbërimit të lulishteve. Si normativë 

në këta rast do të rekomandonim: sipërfaqja 

e rrugëve dhe shesheve të mos jetë më 

shumë se 25%, sipërfaqja e gjelbëruar jo më 

pak se 40%, pjesa tjetër duhet të jetë me 

ndërtime e vepra arti. 

Lulishtet më tepër se të gjitha sipërfaqet e 

gjelbra frekuentohen në orët e mbrëmjes. 

Pikërisht për këtë duhet treguar një kujdes i 

madh për ndriçimin artificial. Zbukurimi 

skulpturor i lulishtes duhet të ketë paraqitje 

dinamike (rasti i monumentit të Skënderbeut 

në qendër të Tiranës), ose paraqitje më të 

qetë. Mund të vendosen në mes të lulishtes, 

ose në një pjesë të ndryshme të saj, në varësi 

të kompozimit arkitektonik. 

Gjelbërimi i rrugëve, bulevardeve dhe 

brigjeve ujore. Gjelbërimi i rrugëve, 

bulevardeve dhe brigjeve ujore ka rëndësi të 

madhe higjenike dhe estetike për qendrat e 

banuara. Nëpërmjet tij krijohen kushte të 

përshtatshme mikroklimaterike dhe 

zbukurohen ndërtimet arkitektonike. 

Për planifikimin e drejtë të gjelbërimit të 

rrugëve e bulevardeve duhet patur parasysh 

profili i tyre i tërthortë dmth përmasa e

trasesë së rrugës, trotuarit, vendit për ecje të 

këmbësorëve dhe sipërfaqeve të gjelbra. 

Parimi bazë këtu është që të ndahet me 

gjelbërim rruga nga trotuari i këmbësorëve. 

Për këtë qëllim mund të përdoren drurë në 

radhë dhe shirita me bar dekorativ të 

kombinuar me drurë dhe shkurre dekorative. 

Largësia midis drurëve dekorativë, 

përcaktohet në bazë të rritjes së tyre e 

veçanërisht të madhësisë së kurorës. Kjo 

zakonisht shkon 5-8 metra. Shiritat e gjelbër 

me bar duhet të kenë të paktën 2-2.5 metra 

gjerësi dhe 50-75-100 me gjatësi sipas rastit. 

Duke ditur kushtet e papërshtatshme në të 

cilat ndodhte bimësia dekorative në rrugë e 

bulevarde, e rrethuar dhe izoluar nga 

shtresat rrugore e trotuaret, në prani të ajrit 

të ngopur me tymra, pluhur etj, të 

temperaturës së lartë gjatë verës, zgjedhja e 

bimësisë dekorative ka një rëndësi shumë të 

madhe për arritjen e efektit estetik e 

mikroklimatike të kërkuar. 

Drurët dekorativë të gjelbërimit të rrugëve 

duhet të jenë të tilla që të mos u krijojnë 

shumë hije banesave nga të dyja anët e 

rrugësve; disa lloje drurësh që janë të lartë 

dhe që zhvillohen me kurora të mëdha duhet 

të krasiten shpesh. 

Për të lejuar pamjen e automjeteve sidomos 

nëpër kthesat e rrugëve është e 

domosdoshme që qoshet kryesore të rrugëve 

e bulevardeve të mos gjelbërohen me drurë 

dekorativë rrugorë. 

Gjate gjelbërimit të rrugëve e bulevardeve 

duhet të kemi parasysh edhe çështjet që kanë 


83 

të bëjnë me formimin arkitektoniko 

urbanistik dhe me trafikun e rrugëve të 

bulevardeve. Çdo rrugë e bulevard në varësi 

të profilit që ka është e domosdoshme të 

gjelbërohet me një lloj druri dekorativ. Këtu 

bëjnë përjashtim shkurret të cilat duhet të 

jenë të shumëllojshme. 

Drurët që gjelbërojnë rrugët e bulevardet 

mbillen në shiritat e gjelbëruar ose kur nuk 

ka të tillë, mbillen drejt e në shtresën e 

trotuarit deri 0.7 m largësi nga buza e rrugës, 

në gropa me përmasa 80x80x80 cm ose 

1x1x1. 

Gjelbërimi i rrugëve e i bulevardeve varet 

shumë nga orientimi i tyre. Në rrugët me 

orientim veri-jug gjelbërimi duhet të kryhet 

nga të dyja anët dhe për këtë qëllim 

zakonisht përdoren drurë të lartë, ndërsa në 

ato me orientim lindje-perëndim në disa 

raste mund të pranohet gjelbërimi i tyre 

vetëm në një anë, në anën jugore e cila 

preferohet më shumë nga kalimtarët se është 

e ekspozuar në diell. 

Gjatë gjelbërimit të rrugëve e bulevardeve 

duhet të kemi parasysh gjithashtu edhe 

ndërtimet e nëndheshme (kanalizim, 

ujësjellës, gazsjellës, kabllot elektrike e 

telefonike etj) me qëllim që të mos pengojnë 

njëra tjetrën. 

Me qëllim që ndërtimet e nëndheshme të 

mos pengojnë rritjen dhe zhvillimin e 

bimësisë dekorative dhe që kjo e fundit të 

mos rrezikojë shembjen e rrjetës së këtyre 

ndërtimeve, është e nevojshme që projektet 

e gjelbërimit dhe ato të ndërtimeve të 

nëndheshme të koordinohen midis tyre.

Për këtë në teknikën e ndërtimit të gjelbër 

është pranuar që bimësia dekorative gjatë 

rrugëve e bulevardeve të mbillet në këto 

largësi, larg rrjetës së ndërtimit të 

nëndheshme: 

Nga tubat e ujësjellësit kanalizimit dhe 

rrjetës elektrotelefonik, drurët duhet të jenë 

2 metra larg, ndërsa shkurret 0.7 metër. 

Nga shtyllat e ndriçimit rrugor duhet të kenë 

jo më pak se 3 metra largësi dhe për shkurret 

kjo është e parëndësishme. 

Që të arrihet efekti i shpejtë rekomandohet 

që gjelbërimi i rrugëve dhe bulevardeve të 

kryhet me drurë e shkurre shumëvjeçare të 

cilët rriten dhe mbahen në parcela të veçanta 

në fidanishtet e florës dekorative. 

Gjelbërimi i brigjeve ujore krijon 

gjithashtu kushte të përshtatshme për 

pushim e shëtitje. Ky varet nga 

konfiguracioni i terrenit e struktura tokësore 

e bregut. Kështu ndërsa terrenet e pjerrëta 

kompozohen duke krijuar tarraca të lidhura 

me shkallë e sheshe pushimi, terrenet e 

rrafshëta kompozohen duke ndërtuar rrugë e 

shëtitore deri në afërsi të buzës së ujit. 

Gjelbërimi i brigjeve ujore mund të kryhet : 

a) në formë simetrike kur qendra e banuar 

ose e pushimit ndodhet në të dyja anët e ujit 

dhe b) në formë josimetrike kur qendra e 

banuar është e vendosur nga njëra anë e ujit. 

Parqet-pyjore. Quhen sipërfaqet e mëdha 

(200-200 ha)të gjelbëruara me masivë 

pyjorë natyrorë ose artificialë në afërsi të 

qendrave të banuara, të cilat shërbejnë për 


84 

pushimin masiv një ose 15 ditor të 

popullsisë së qendrave të banuara. 

Për projektimin e një parku pyjor duhet të 

kemi parasysh : ruajtja e peizazhit ekzistues 

dmth ruajtja e masivëve ekzistues drusorë, 

lëndinave, përrenjve, liqeneve e vendeve 

shkëmbore, pikave të shikimit, korridoreve 

të lira etj. 

Në parqet pyjore norma e sipërfaqes për çdo 

banor nuk është më pak se 400-500m2 ose 

20-25 vetë /ha. Kjo varet nga konfiguracioni 

i terrenit. Kështu në një park natyror me 

terren shkëmbor si në atë të malit të Dajtit 

në Tiranë, kjo normë mund të rritet 500- 

2000 m2 për frekuentues. 

Në kompozimin e parqeve pyjore duhen 

patur parasysh këta faktorë kryesorë: 

Vendndodhja e tij në territorin e 

qendrës së banuar 

Relievi dhe veçoritë e terrenit 

Zonifikimi i territorit të parkut 

Rrjeta rrugore 

Masivët e gjelbër të bimësisë 

Frekuentimi 

Vendndodhja relievi dhe veçoritë e terrenit 

të parkut pyjor në territorin e qendrës së 

banuar përcaktojnë lidhjen e tij me qytetin 

dhe rolin e trafikut që duhet përdorur për 

lëvizjen e njerëzve nga qyteti në territorin e 

parkut pyjor. 

Elementët karakteristikë natyrore të terrenit 

si: lumenj, përrenj, liqene, shkëmbinj, 

lëndina etj duhet të theksohen akoma më

tepër duke parashikuar në to: hotele, bufe, 

restorante, terrene sportive etj. Sipas 

veçorive te terrenit dhe konfiguracioni të tij 

parku pyjor ndahet në këto zona: 1)zona e 

pushimit ditor, 2) zona e pushimit më të 

gjatë 3) zona e sportit dimëror kur parku 

ose pylli ndodhet në zona malore dhe 4) 

zona e sportit ujor kur ky ndodhet në zona 

bregdetare. 

Gjatë kompozimit të parkut pyjor duhet 

patur parasysh që ai të mos ngarkohet shume 

me rrugë automobilistike; këto të jenë vetëm 

për furnizimin e ambienteve sociale. 

Në përgjithësi sistemi rrugor duhet të 

kompozohet sipas stilit peizazhist, që ato ti 

afrohen sa më shumë natyrës dhe të ndjekin 

konfiguracionin e terrenit të parkut, të jenë 

orientuese dhe të lehtësojnë kalimin e 

frekuentuesve në pjesët e ndryshme të tij. 

Gjatë kompozimit të parkut pyjor duhet te 

kemi parasysh edhe lidhja e harmonizuar e 

tij dhe e elementëve që e përbëjnë atë me 

natyrën që e rrethon parkun. 

Për kompozimin arkitektonik të parkut pyjor 

mund të përdoren këto normativa orientuese 

për të gjithë territorin. 

Masivë drurësh e shkurresh dhe sipërfaqe 

bari 90-93% 

Rrjetë rrugore e terrene sportive 2.5-4% 

Sipërfaqe ujore me qëllime sportivedekorative 

5-6% 

Ndërtesa shërbimi dhe godina ekonomike 

2.5-3% 


85 

Rëndësi të madhe në parqet pyjore ka 

trajtimi i bimësisë. Masivët pyjorë halorë 

krijojnë peizazh gjithmonë të gjelbër e kjo 

veçori veçanërisht në dimër, ndërsa fletorët 

(bli, mështeknë, ah, lisi etj) krijojnë peizazh 

stinor hijezim, më të plotë dhe si të tillë 

përshtaten shumë për rajonet jugore me 

klimë të thatë. 

Peizazh dhe efekt të madh ngjyrash gjatë 

katër stinëve të vitit krijojnë masivët e 

përzier. 

Deri më sot në vendin tonë parqe pyjore 

kanë filluar të ndërtohen në Tiranë, parku i 

madh i Dajtit, parku Rinia, në Shkodër 

Kodra e Tepes, në Gjirokastër Parku Viroi 

etj. 

2. Sipërfaqe të gjelbra me përdorim 

shoqëror të kufizuar. Këtu bëjnë pjesë ato 

sipërfaqe të gjelbra të cilat shfrytëzohen 

vetëm nga një pjesë e popullsisë së qendrave 

të banuara që është e lidhur direkt me to. Të 

tilla janë territoret e gjelbëruara rreth 

shtëpive 1-2 katëshe me përdorim 

individual, gjelbërimet e territoreve të 

godinave,çerdheve, gjelbërimet e qendrave 

shëndetësore kurative të qendrave 

industriale, të fermave etj. 

Gjelbërimi i blloqeve të banimit. Zhvillimi 

gjithnjë e më i madh i qendrave të banimit 

nxjerr në dritë sistemimin dhe gjelbërimin e 

hapësirave midis blloqeve të banimit. Ky 

problem paraqitet më i vështirë për tu 

zgjidhur në lagjet e vjetra të banimit ku 

ndërtesat ndodhen shumë afër me njëra 

tjetrën. Në përgjithësi gjelbërimi i 

hapësirave midis blloqeve të banimit në 

lagjet e reja, bëhet për pushimin dhe

çlodhjen e banorëve përreth tyre. Këtu 

gjelbërimi zë 48-60% të të gjithë territorit të 

qendrës së banuar. Gjatë ndërtimit të lagjeve 

të reja dhe rikonstruksionit të atyre të vjetra 

dallojmë dy tipa hapësirash: oborre që i 

përkasin një grupi shtëpish ose një blloku 

prej rreth 200-300 apartamentesh (800-1200 

banorë) dhe park qendror mikro-rajonal që i 

shërben një rajoni të vogël (5000-12000 

banorë). 

Gjatë kompozimit të oborreve që i përkasin 

një grupi shtëpish, pjesa e gjelbëruar duhet 

të jetë rreth 40% e gjithë sipërfaqes së 

oborrit. Sistemi rrugor duhet të jetë i 

përshtatshëm dhe sa më i përdorshëm. 

Zakonisht parashikohen ambiente të tilla: 

sheshe për lojëra fëmijësh, sheshe pushimi 

për të rritur, vende për tharjen e rrobave, 

vende për grumbullimin e plehrave, etj. 

Bimësia dekorative për gjelbërimin e këtyre 

oborreve duhet të zgjidhet në përshtatje me 

kushtet klimaterike dhe tokësore. Drurët e 

lartë në përgjithësi duhet të vendosen nga 

ana perëndimore e fasadave të banesave, 

ndërsa ata të ulëtit e veçanërisht shkurret 

nga ana e fasadave veriore. 

Një vendosje e tillë bëhet me qëllim që 

banesat të jenë më higjenike të hyjë dielli në 

to dhe të pengohet rrezatimi i fortë i tij në 

orët e mbas dite. 

Parku qendror mikro-rajonal përfaqëson një 

qendër të përbashkët të të gjitha oborreve 

brenda një lagjeje dhe zë afërsisht 60% të të 

gjithë sipërfaqes së oborrit. Në të zakonisht 

parashikohen objekte të tilla si: sheshe të 

veçanta për fëmijë të vegjël dhe të moshës 


86 

parashkollore, sheshe për të rinjtë dhe për të 

rritur. Kur parku mikro-rajonal është me 

sipërfaqe më të madhe (0.6-0.7 ha)atëherë 

mund të parashikohen edhe terrene sportive 

të cilat duhet të vendosen të paktën rreth 20 

m larg godinave të banimit. 

Gjatë kompozimit arkitektonik të parkut 

mikro-rajonal duhet të kemi parasysh 

kushtet reale të terrenit dhe në mbështetje të 

kësaj të parashikohen ambientet e 

nevojshme për pushim, çlodhje e argëtim të 

banorëve. Në këtë park mund të 

parashikohen edhe vepra arti e elementë 

arkitektonikë. Gjelbërimi i parkut duhet ti 

përgjigjet lartësisë së ndërtesave dhe të mos 

pengojë ndriçimin e tyre nga dielli. Në 

blloqet e banimit zakonisht parashikohen 

mesatarisht 5-8 m2 sipërfaqe e gjelbër për 

banor. 

Gjelbërimi i qendrave industriale. Ky 

gjelbërim ka të bëjë direkt me përmirësimin 

e kushteve të punës së ndërrmarrjes dhe 

forcimit të shëndetit të tyre si edhe me 

zbukurimin e qendrave. Gjelbërimi i 

kombinuar me sipërfaqet ujore shërben për 

qendrat industriale si një filtër natyror sepse 

rregullon sasinë e lagështirës dhe oksigjenin 

e ajrit. 

Gjelbërimi në qendrat industriale është edhe 

një faktor i rëndësishëm psikologjik sepse 

mbas punës aty gjendet çlodhje dhe qetësi 

dhe çlodhje. 

Për kompozimin arkitektonik të gjelbërimit 

të qendrave industriale si kudo duhen marrë 

parasysh veçoritë e terrenit,kushtet 

klimaterike, rrugët, lloji i transportit si dhe

vendosja e reparteve industriale. Kështu 

vendet e pushimit për punëtorët duhet të 

parashikohen në anën e kundërt të vendit të 

punës dhe rrugëve të trafikut të rëndë. Po 

kështu rrugët e trafikut duhet të mos 

kryqëzohen me rrugët që janë për 

këmbësorët dhe është mirë që ato të 

izolohen me gjelbërim. Ndërsa rrugët e 

transportit të rëndë mund të gjelbërohen 

duke mbjellë përveç drurëve në 1-2 radhë 

dhe 20-3 radhë me shkurre në rritje të lirë, 

rrugët e këmbësorëve mund të gjelbërohen 

me grupe drurësh e shkurresh me tapeta bari 

dekorativ dhe me kombinime lulesh. 

Gjate gjelbërimit të kompleksit industrial 

rëndësi të madhe ka formimi arkitektonik 

dhe gjelbërimi i sheshit para uzinës ose 

fabrikës sepse pikërisht këtu grumbullohen 

apo pushojnë punëtorët çdo ditë. Prandaj për 

gjelbërimin e tij duhet të kemi parasysh këta 

faktorë: 

Hyrja për punëtorët si edhe vendi i 

transportit të lëndës së parë dhe prodhimit 

industrial 

Nevoja e izolimit të reparteve industriale 

nëpërmjet gjelbërimit. 

Vendet për pushimin dhe kalitjen fizike të 

punëtorëve. 

Për gjelbërimin e komplekseve industriale 

dhe zgjedhjen e bimësisë dekorative të 

përshtatshme duhen marrë parasysh përveç 

kushteve klimateriko-tokësore edhe 

specifikime të relievit, edhe karakteri i 

prodhimit industrial. Kështu psh ndërsa në 

komplekset e industrisë kimike bimësia 

duhet të jetë rezistuese ndaj gazrave,në 


87 

industrinë e prodhimit të çimentos duhet të 

jetë rezistuese ndaj pluhurit. 

Në varësi të këtyre kushteve sipërfaqja e 

gjelbër duhet të zërë 30-50% të territorit të 

kompleksit industrial. 

Për përdorimin e bimësisë dekorative në 

gjelbërimin e qendrave industriale duhen 

patur parasysh këto rregulla të përgjithshme: 

Drurët me kurorë të lartë duhet të 

mbillen në periferi. 

Drurët me kurorë mesatar të vihen midis 

reparteve. 

Shkurret e ultë 1-2 metra duhet të 

përdoren si mjet izolimi për rrethimet e 

shesheve dhe të terreneve sportive. 

Sipërfaqet e berit dhe lulet duhet të 

mbillen në afërsi të vendeve ku lëvizin 

dhe pushojnë punëtorët. 

Drurët dhe shkurret e veçanta dekorative 

parashikohen në gjelbërimin e sheshit 

para qendrës industriale dhe në gjithë 

territorin e saj. 

Shkurret kacavjerrëse duhet të përdoren 

për gjelbërimin vertikal të hyrjeve dhe 

mureve rrethues. 

Drurët dhe shkurret halore si pisha, 

bredhi, dëllinja, tuja, selvia, etj halat dhe 

degët e të cilave digjen lehtësisht duhet 

të parashikohen larg reparteve që 

nxjerrin shkëndija zjarri, depove të 

lëndëve plasëse të karburantit etj. 

3. Sipërfaqe të gjelbra me karakter të 

veçantë. Në këtë grup bëjnë pjesë të gjitha 

sipërfaqet e gjelbra që plotësojnë një 

funksion të dhënë të veçantë. Këtu hyjnë :

fushat sportive, parqet e kopshtet botanike e 

zoologjike, fidanishtet e florës dekorative, 

gjelbërimi i varrezave, brezat mbrojtëse nga 

ererat e ujërat dhe të gjitha gjelbërimet me 

karakter mbrojtës nga gërryerja. 

Parqe dhe terrene sportive. Vendet më të 

përshtatshme për terrene dhe parqe sportive 

janë vendet kodrinore, ndërsa për terrenet 

sportive ato që nuk i kap era. 

Gjate projektimit të parqeve sportive duhet 

të kemi parasysh të lidhen me arteriet 

kryesore (rrugë dhe bulevarde) të qendrave 

të banuara. 

Zakonisht parqet sportive kompozohen sipas 

stilit gjeometrik, ndërsa terrenet sportive dhe 

parqet e vogla sipas stilit të kombinuar. 

Në qytetet e mëdha zakonisht parashikohen 

tre lloje parqesh sportive: 

a) parqe sportive qendrore, ku zhvillohen 

lojëra të kategorive të ndryshme dhe 

ndërkombëtare. 

b) Parqe sportive që u shërbejnë rajoneve të 

ndryshme të qyteteve. 


88 

c) Terrene sportive në blloqet e banimit, të 

cilat zakonisht ndërtohen në sipërfaqet e 

gjelbra dhe afër shkollave. 

Elementi më i rëndësishëm i parqeve 

sportive qendrore dhe i atyre rajonale është 

stadiumi, drejt të cilit duhet të kalojë një nga 

rrugët kryesore të qytetit. Në afërsi të 

stadiumit vendosen objekte të tjera sportive 

si psh: pishina noti të mbuluara dhe të 

hapura, sheshe për lojëra masive, zona për 

lojëra dore; volejboll, basketboll, tenis, etj si 

edhe elementë zbukurimi artistik si psh 

skulptura. 

Gjate kompozimit të terreneve e parqeve 

sportive të cilat ndodhen në afërsi të 

sipërfaqeve ujore, duhet të kemi parasysh që 

të ndërtohen edhe basene ujore noti me 

kabina për veshjen, stacione varkash, 

trampolina, restorante etj ndërsa në terrenet 

malore duhet të parashikohen pista për ski, 

fusha patinazhi etj. 

Terrenet dhe parqet sportive janë pjesë 

përbërëse të sistemit të gjelbërimit të 

qyteteve, prandaj edhe vendet më të 

përshtatshme për vendosjen e tyre janë 

sipërfaqet e gjelbra të qendrave të banuara. 

Për të përcaktuar sipërfaqen që duhet të zërë terrenet dhe parqet sportive në qendrat e banuara 

mund të mbështetemi në të dhënat e tabelës së mëposhtme: 

Nr Lloji i qendrave të banuara Norma e sipërfaqes së terreneve 

sportive në m 2 për banor 

1 Për qendrat e banuara me popullsi deri 10 mijë banorë 12 

2 Për qytete me popullsi 10 mijë deri 50 mijë banorë 8-5 

3 Për qytetet e mëdha me më shumë se 100 mijë banorë 4-5 

Tabela 2.2: Sipërfaqja për numër popullsie

Gjatë ndërtimit të terreneve sportive 

vëmendje e veçantë i duhet kushtuar 

kanalizimit, furnizimit me ujë dhe energji 

elektrike, shtresave rrugore etj. 

Për gjelbërimin e terreneve sportive duhet 

patur parasysh që: 

drurët dhe shkurret përreth fushave 

sportive të vendosen në atë mënyrë që 

hija e tyre të mos bjerë në terrenin ku 

luhet. 

Të mos përdoren lloje të shumta 

kulturash dekorative. 

Të mos përdoren lloje pemësh që kanë 

shumë fara dhe që i rrëzojnë gjethet 

herët në vjeshtë. 

Të mos përdoren bimë me aromë të 

keqe dhe me gjemba si arrë hindi, 

akacie etj. 

Për rrethimin e terreneve sportive si 

mjet mbrojtës të përdoren gjerësisht 

shkurret dekorative e mundësisht ato 

gjethe mbajtëset fletore ose halore si: 

ligustra, tuja, dafina, tisi, selvia, 

oleandra etj. 

Gjelbërimi i varreve. Territori i varrezave 

duhet të gjelbërohen ashtu sikurse të gjitha 

sipërfaqet e gjelbra duke i dhënë formën e 

një parku. 

Madhësia e këtij territori llogaritet në bazë 

të popullsisë së qendrave të banuara, duke 

marrë rreth 4m2 sipërfaqe për banor. 

Vendi i zgjedhur për varreza është i 

përshtatshëm atëherë kur u përgjigjet këtyre 

kërkesave: 

a) terreni i varrezave duhet të ketë pjerrësi 

të mjaftueshme për të mos penguar 

rrjedhjen e ujërave të shiut. 

b) Toka e varrezave të jetë e shkrifët dhe e 

përshkueshme nga uji. 

c) Ujërat nëntokësore nuk duhet të jenë më 

pak se 2.5 metra poshtë nivelit të 

terrenit. 

d) Territori i varrezave duhet të jetë i 

lidhur me rrugët kryesore e trafikun e 

qytetit të qendrave të banuara. Ky 

territor për vetë formën e rregullt të 

parcelave duhet të kompozohet sipas 

stilit gjeometrik. 

Gjelbërimi i parkut të varrezave është detyrë 

delikate dhe e vështirë. Kështu në territorin e 

varrezave do të shkonte të përdoreshin 

kurorat vajtuese të drurëve e shkurreve 

dekorative si: shelgu vajtues, veriu, sofra 

dhe format vajtuese të drurëve të tjerë ato që 

me kurorën dhe ngjyrën e errët të tyre, 

ndikojnë në keqësimin e gjendjes shpirtërore 

të njeriut ose si: bredhi, selvia, pyramidalis, 

plepi kavak, etj si edhe llojet e bimësisë 

dekorative me aromë të keqe ose me aromë 

të këndshme por të fortë dhe mbytëse. 

Gjatë gjelbërimit të territorit të varrezave 

duhet të kemi parasysh edhe ngjyrat e luleve 

të bimësisë dekorative. Kështu nuk është i 

përshtatshëm përdorimi i llojeve të drurëve, 

shkurreve e luleve me ngjyra shumë të 

ngrohta ose shumë të ftohta, sepse këto 

ngjyra veprojnë në mënyrë shqetësuese në 

psikologjinë e njerëzve. Prandaj si më të 

përshtatshme janë bimët me ngjyra neutrale, 

krem e bardhe e gri etj si dhe nuancat e 

çelëta të 6 ngjyrave të spektrit diellor.

Territori i varrezave nuk duhet të jetë më 

larg se 500 metra nga shtëpia e fundit të 

qendrës së banuar. 

Breza mbrojtës. Breza mbrojtës quhen 

masivët pyjorë që krijohen në afërsi të 

qendrave të banuara për ti mbrojtur këto nga 

erërat e forta, të cilat sjellin me vete edhe 

pluhur, tym dhe gazra helmuese. 

Brezat mbrojtës krijohen me drurë dhe 

shkurre të cilat, të mbjella së bashku dhe 

dendur kthehen në një mur mbajtës dhe 

frenues kundër veprimit dëmtues ose 

shkatërrues të erërave. Prandaj edhe vendi i 

krijimit të tyre përcaktohet nga drejtimi i 

erërave dhe nga kushtet konkrete të relievit. 

Kështu ne rast se në qendrën e banuar erërat 

hyjnë vetëm nga një drejtim, brezat mbrojtës 

krijohen po në atë drejtim, ndërsa në rast se 

erërat fryjnë nga shume drejtime, ato 

krijohen rreth e përqark qendrave të 

banuara. 

Është kusht i domosdoshëm që brezat 

mbrojtës të krijohen ose në pjesët më të larta 

të nivelit të qendrës së banuar, ose në vetë 

kuotën kësaj të fundit. 

Për brezat mbrojtës ka rëndësi gjerësia e 

brezit e cila mesatarisht shkon 50-60 me tra 

e më tepër, në varësi të kushteve konkrete. 

Brezat mbrojtës krijohen edhe për të 

mbrojtur fushat me kultura bujqësore, rrugë 

kopshte etj. Këto breza zakonisht krijohen 

me gjerësi me të vogël 10-20 metër. 


90 

Gjatë krijimit të brezave një rëndësi të 

madhe ka gjithashtu zgjedhja e llojeve 

drusorë të përshtatshëm, mënyra ë vendosjes 

së tyre dhe lartësia e brezit. Duhet të 

zgjidhen ato drurë që të jenë rrezistent ndaj 

veprimit shkatërrimtar të erës dhe agjentëve 

te tjerë atmosferikë, si përsa i përket sistemi 

rrënjor ashtu edh trupit e degëve. 

Në mbështetje të kushteve specifike të çdo 

vendi në grupin e brezave mbrojtës hyjnë: 

a) masivët pyjorë izolues që krijohen për të 

izoluar dhe mbrojtur qendrat e banuara 

nga ajri dhe përbërjet e dëmshme kimike 

dhe mekanike. Masivët pyjore izolues që 

shtrihen midis lagjeve të banimit dhe 

qendrave industriale zakonisht formojnë 

zona të gjelbëruara me gjerësi 

300,500,700 e mbi 1000 metër. Në këto 

duhet të përdoren bimë të përshtatshme, 

rrezistenca ndaj pluhurit, tymit,blozës 

etj. 

b) Masivë pyjore për ndalimin e përhapjes 

së zjarrit që krijohen rreth magazinave 

ose qendrave ku punohet me lëndë 

djegëse ose plasëse. Janë të nevojshëm 

sidomos përreth depove të karburantit që 

ndodhen në afërsi të qendrave të 

banuara. Këta masive krijohen me drurë 

me kurora piramidale me 3 e më shumë 

radhë; nëse vendi nuk e lejon këtë mund 

të krijohen edhe me një radhë drurësh të 

mbjellë dendur 2.5-3 metra larg njëri 

tjetrit. 

c) Masivë pyjorë për mbrojtjen e tokave 

dhe rezervuarve. Për mbrojtjen e tokave 

nga erozioni nevojiten pyllëzimi i tyre 

me bimësi (drurë dhe shkurre) që ka 

sistem rrënjor të fuqishëm, (aksia, arra e

hindit) etj. Rreth sipërfaqeve ujore 

artificiale (basene, rezervate etj)me 

qëllim që te pakësohet avullimi i madh i 

ujit gjate verës dhe të mos mbushet 

shpejtë me dhe fundi i tyre, krijohen 

masivë pyjorë te dendur me drurë të 

jashtme të tyre me shkurre. Me qëllim që 

të mos ndotet uji i rezervarit nga gjethet 

dhe degët e pemëve, këto masivë 

vendosen 20-30 metra larg nga buza e 

ujit. 

Fidanishte të florës dekorative. Në 

sipërfaqet e gjelbra me qëllim special bëjnë 

pjesë edhe fidanishte e florës dekorative të 

cilat prodhojnë fidanë drurësh, shkurresh e 

lulesh për nevojat e gjelbërimit të qendrave 

të banuara. 

Vend i përshtatshëm për krijimin e këtyre 

fidanishteve është ai që i përgjigjet këtyre 

kushteve: 

1. Të ndodhet afër sipërfaqeve te gjelbra të 

qyteteve. 

2. Të përshkohet nga sistemi rrugor i 

qyteteve. 

3. Të sigurojë furnizim të rregullt me ujë. 

4. Terreni të jetë i rrafshët ose më më pak 

pjerrësi. 

5. Të ketë drejtim nga dielli dhe të jetë i 

mbrojtur nga era. 

6. Të ketë tokë të shëndoshë dhe të 

përshkueshme. 

Sipërfaqja e fidanishteve të florës dekorative 

përcaktohet nga nevojat vjetore të ndërtimit 

të sipërfaqeve të gjelbra te reja dhe nga 

nevoja e mirëmbajtjes së tyre ekzistuese. 


91 

Sipërfaqja e fidanishteve të florës dekorative 

duhet të përfaqësojë rreth 0.02 të të gjitha 

sipërfaqes së qendrës së dhënë të banuar, 

ndërsa për prodhimin e fidaneva të luleve 

(një dhe shumëvjeçare) ndërtohen fidanishte 

speciale vetëm për këtë qëllim. 

Për këto fidanishte mund të pranojmë këto 

normativa: toka e hapët e fidanishtes së 

luleve duhet të përbëjë 0.01 të të gjitha 

sipërfaqes së gjelbër të çdo qendre banimi, 

ndërsa brenda kësaj sipërfaqeje mund të 

parashikohen sera e oranzheri 0.002 m2 për 

njeri dhe shtretër të nxehtë 0.005 m2 për 

njeri. Sipërfaqet e fidanishteve që kultivojnë 

lule për nevojat e qytetarëve nuk i 

përmbahen këtyre normave sepse për to 

duhet të kemi parasysh kërkesat e kohës. 

Teknika e punimeve të gjelbërimit dhe 

mirëmbajtja e sipërfaqeve të gjelbra. 

Etapat e zbatimit të punimeve të 

gjelbërimit. 

Me qëllimtë objekti të ndërtohet shpejt mirë 

dhe me leverdi ekonomike, është e 

nevojshme që ndërtimi të ruhet në bazë të 

një radhe të caktuar. Në ndërtimin e gjelbër 

njihet kjo radhë zbatimi i punimeve: 

a) vendosja e projektit në terren. Piketohen 

të gjitha elementët që janë parashikuar 

në projekt, si ndërtimet e nëndheshme 

ashtu edhe mbi dhe. 

b) Zbatimi i ndërtimeve të nëndheshme. 

Pasi të ketë përfunduar piketimi 

elementëve të parashikuar në projekt dhe 

punimet paraprake mbi organizimin e 

ndërtimit, fillon ndërtimi i objekteve të 

nëndheshme, me të cilat kuptojmë,

ndërtesat, rrjeti i kanalizim,ujësjellësit, 

elektrik dhe telefonik. 

c) Zbatimi i ndërtimeve të mbidheshme. 

Këtu përfshihen të gjitha ndërtimet e 

mbidheshme si: rrugët, sheshet, këndet e 

pushimit e çlodhjes, monumente, çezma, 

besedga etj. 

d) Piketimi dhe zbatimi i projektit 

dendrologjik. Kjo etapë fillon pas 

përfundimit të 3 etapave të mësipërme. 

Pas përfundimit të piketimit të gjithë 

bimësisë që parashikon projekti 

denndrologjik fillohet nga çelja e 

gropave e mbjellja e drurëve,shkurreve 

dekorative e luleve. 

e) Nivelimi përfundimtar i terrenit dhe 

mbjellja e farës. Kjo njihet si etapa e 

fundit e ndërtimit të gjelbër. Me hedhjen 

e farës së barit përfundon çdo lloj 

punimi dhe ndërtimi i gjelbër; pas kësaj 

kryhet kolaudimi e dorëzimi i sipërfaqes 

së gjelbër e cila pastaj kalon për 

mirëmbajtje. 

Kjo radhë zbatimi në ndërtimin e 

sipërfaqeve të gjelbra duhet të kihet gjithnjë 

parasysh, sepse mosrespektimi i saj do të 

krijonte vështirësi në vazhdimin e këtyre 

punimeve. 

Zmadhimi i vëllimit të tokës dhe cedimi i 

saj. 

Ka një rëndësi të madhe në ndërtimin e 

sipërfaqeve të gjelbra. Gjatë punimeve toka 

zmadhon vëllimin e saj. Përqindja e 

zmadhimit varet nga kategoritë e ndryshme 

të tokave. Me kalimin e kohës, niveli i tokës 

së punuar ulet dhe fitohet ai që ne e quajmë 


92 

“çedim i tokës”. Ky cedim është i 

detyrueshëm që gjatë llogaritjeve të 

punimeve dhe mbushjeve me dhe të 

sektorëve të veçantë, të merret gjithmonë 

parasysh. 

Parapërgatitja e terrenit për punimet e 

gjelbërimit. 

Kjo bëhet pas përfundimit të ndërtimit të 

objekteve të ndryshme të nëndheshme dhe 

mbidheshme, dhe varet nga përbërja e tokës 

që do të gjelbërohet. Ky proces pune kryhet 

në dy etapa: pastrimi i territorit dhe 

përmirësimi i përbërjes së tokës. 

Me pastrim të territorit, kuptojmë pastrimin 

e tokës nga të gjitha mbeturinat e ndërtimit 

(tulla,llaç, gurë, dërrasa, zhavorr etj). 

Kur në territorin që ndërtohet sipërfaqja e 

gjelbër, ekzistojnë bimë me vlerë 

dekorative, duhet të merren masa që këto të 

ruhen pa u dëmtuar gjatë punimeve. 

Përmirësimi i përbërjes së tokës, zakonisht 

kryhet në përbërjet e plehrave organike dhe 

kimike. Shkalla e plehërimit varet nga vetë 

përbërja e tokës ku do të ndërtohet 

sipërfaqja e gjelbër. Kështu në rast se 

ndërtimi do të kryhet në një vend ku më parë 

ka patur mbeturina materialesh ndërtimi, 

është mirë që para plehërimit në gjithë 

territorin të hidhet 25 – 30 cm trashësi dhe i 

mirë vegjetal, ndërsa gropa ku do të mbillet 

bimë si dekorative duhet të jetë e madhe dhe 

e mbushur edhe kjo me pleh të mirë. Kjo 

mënyrë e përmirësimit të tokës është më e 

mira, por më e shtrenjta nga ana ekonomike,

prandaj rekomandohet vetëm për territore 

dhe sipërfaqe të vogla. 

Një metodë tjetër për përmirësimin e tokës 

është edhe mbjellja paraprake e bimësisë për 

pasurimin dhe përmirësimin e vetive fizike 

të tokës. Për këtë qëllim mund të mbillen 

bimët leguminoze (bathë, jonxhë etj) si dhe 

fidanë pishe, të cilat parapërgatitin 

ambientin për mbjelle ne bimësinë fletore. 

Kjo mënyrë kërkon një kohë më të gjatë dhe 

përdoret për territoret e mëdha si psh në 

ndërtimin e parqeve pyjore. 

Ndërtimi i rrjetës rrugore. 

1- Lloje shtresash rrugore. Qëllimi i 

rrjetit rrugor në sipërfaqet e gjelbra është 

që të orientojë dhe lehtësoje lëvizjen e 

njerëzve dhe të transportit. Shtresa e 

mirë rrugore është ajo që i përgjigjet 

këtyre kushteve. 

të ketë shtresë të ruluar mirë 

të jetë e papërshkueshme nga uji 

të jetë ekonomike, e kanalizuar mirë dhe 

estetike 

të amortizohet ngadalë dhe njëlloj 

Lloji shtresës rrugore zgjidhet në vartësi të: 

intensiteti i lëvizjes në rrugë 

lloji i mjeteve të transportit që do 

kalojnë në te 

profilit gjatësor sipas kushteve të terrenit 

vendit ku ndodhet rruga 

vendit të furnizimit të materialeve 

mundësive për ndërtimin dhe 

mirëmbajtja e saj 


93 

llojit të tokës dhe kushteve klimatike të 

rajonit. 

a) Shtresë rrugore me mbeturina qymyri 

të djegur. Mbi shtratin e hapur dhe të 

rregulluar mirë të rrugës hidhet një 

shtresë me mbeturina qymyri të djegur 

deri në 10-15 cm trashësi, e cila pasi 

laget me ujë rulohet mirë. Mbi këtë 

hidhet një shtresë rëre me trashësi 3 cm. 

Kjo shtresë rrugore zakonisht nuk 

kufizohet nga anët me bordura dhe në 

përgjithësi përdoret për shtrimin e 

rrugëve dhe shesheve të dorës së dytë 

dhe me lëvizje jo intensive. Profili 

tërthor i rrugës më këtë shtresë bëhet me 

pjerrësi 3-5 % ndërsa ai gjatësor 1-5% . 

b) Shtresë rrugore me mbeturina të 

materiale të ndërtimit. Mbi shtratin e 

ruluar mirë hidhet një shtresë 15-20 cm e 

trashë me mbeturina të materialeve të 

ndërtimit. Këto materiale paraprakisht 

duhet të jenë patruar nga balta, gëlqerja, 

copat e drurëve letrat etj, me të cilat 

mund të jenë përzier. Gjatë rulimit 

shtresa vaditet rregullisht me ujë. Mbi 

shtresën e ruluar mirë kishte një shtresë 

rërë 3 cm e trashë e cila edhe kjo rulohet 

mirë me rul dorë ose me rulo kompreso 

deri ne 6 ton. Kjo shtresë bëhet me të 

njëjtin profil dhe nuk kufizohet nga anët. 

Zakonisht përdoret në sipërfaqe të 

gjelbra me përdorim të kufizuar. 

c) Shtresë rrugore prej cakulli mbi 

themel kalldrëmi. Shtresa e cakullit 

hidhet në shtresën e rrugës në trashësi 

10-15 cm trashësi. Kur trashësia e 

shtresës rrugore në gjendje të ruluar

është 15 cm, cakulli hishet në një dorë 

dhe rulohet, ndërsa kur ajo është mbi 15 

cm , cakulli hidhet në dy dure. Rulimi në 

fillim bëhet në tokë të thatë, kurse më 

vonë duhet të bëhet duke e vaditur 

shtresën e ruluar me ujë (26-40 

litra/cm3). Rulimi fillon nga anët e 

rrugës e pastaj në mes të saj; 

konsiderohet i përfunduar pasi ruli të 

ketë kaluar 80-1500 herë mbi shtresën e 

cakullit. Pas kësaj hidhet një shtresë rëre 

me trashësi 3cm e cila rulohet me 2 -3 të 

shkuara të rulit mbi të. Gurët e cakullit 

mund të jenë 3-7 cm të mëdhenj, vetëm 

se ata nuk duhet të jenë të rrumbullaket 

por prej guri të thyer. Profili tërthor i 

rrugëve në këtë shtresë bëhet me pjerrësi 

3-4% ndërsa ai gjatësor 1-7 %. Rrugët 

me këtë lloj shtrese janë nga më ta 

përdorshmet në sipërfaqet e gjelbra; 

anash mund të kufizohen nga bordura 

ose jo. 

d) Shtresë rrugore prej cakulli mbi 

themel kalldrëmi. Në shtratin e rrugës 

vendosen gurët e kalldrëmit me forma 

piramide 15 cm lartësi, dhe me majë lart. 

Gurët vendosen në radhë dhe duhet të 

jenë normal me shtratin e rrugës. 

Boshllëqet midis gurëve mbushen me 

gurë më të vegjël. Pas rulimit të kësaj 

shtrese mbi të hidhet një shtresë cakulli 

me trashësi 8-12 cm. Cakulli rulohet 

sikurse dhe shtresat e tjera; mbi të hidhet 

një shtresë rëre deri në 3 cm e trashë. 

Kjo lloj shtrese duhet të kufizohet në 

berdura vetoni ose guri. Zakonisht 

përdoret për shtrimin e rrugëve të 

transportit,rrugëve në lagjet e banimit në 

afërsi ose brenda territorit të sipërfaqeve 


94 

të gjelbra, ku edhe mund të asfaltohet. 

Kohët e fundit ka filluar të zëvendësohet 

themeli prej kalldrëmi me një shtresë 

zhavorri 40-100 c trashësi. 

e) Shtresë rrugore me kalldrëm të 

barabartë. Mbi shtratin e mbuluar të 

rrugës shtrohet një shtresë rëre me 

trashësi 5 cm dhe mbi ketë vendosen 

gurë të gdhendur ose edhe gurë lumi të 

lëmuar me madhësi 25 – 30 cm e lartësi 

14 – 20 cm. Vendosja e gurëve bëhet 

duke filluar nga anët e rrugës drejt mesit. 

Gurët futen në rërë në 1/3 ose ¼ e 

lartësisë së tyre. Pas vendosjes së gurëve 

hidhet një shtresë rëre dhe kështu ky 

kalldrëm rulohet. Rrugët me kalldrëm të 

barabartë kanë profil të tërthortë me 

pjerrësi 3%, kurse profil gjatësor me 7- 

13 % pjerrësi. Nga anët nuk kufizohet 

me bordura. Rrugët me kalldrëm të 

barabartë gjejnë zbatim sidomos në 

parqet pyjore për shtrimin e rrugëve dhe 

shesheve me pjerrësi të madhe. Ky lloj 

kalldrëmi mund të bëhet edhe me fuga 

bari duke i vendosur gurët 2-3 cm larg 

njëri tjetrit. Fugat mbushen me dhe 

vegjetal dhe aty mbillet fara e barit. 

f) Shtresë rrugore prej asfalto-betoni. 

Shtresë e asfalto-betonit hidhet mbi 

shtresë kalldrëmi, cakëlli ose betoni, në 

një ose 2 shtresa me trashësi 5-8 cm mbi 

sipërfaqen e fshirë, të larë dhe të thatë si 

edhe me temperaturë të ajrit jo më pak se 

5 gradë C. Çdo shtresë e asfalto betonit 

pasi përhapet njësoj në të gjithë gjerësinë 

dhe gjatësinë e rrugës rulohet me rul 6- 

10 ton, derisa ruli të mos lerë më shenjë 

në të. Përzierja e asfalto-betonit kur

ulohet duhet të jetë 120-140 gradë C. 

Profili tërthor i rrugëve me asfalto-beton 

bëhet me pjerrësi 0.5-2%, ndërsa ai 

gjatësor me pjerrësi 0.3-6%. Kur në 

rrugë do të kalojnë vetëm njerëz, atëherë 

ajo mund të kufizohet ose jo me bordura, 

ndërsa kur mbi të do të kalojnë edhe 

mjete transporti, atëherë rrugës duhet ti 

bëhen bordura betoni. Shtresa rrugore 

prej asfalto betoni është një nga shtresat 

më të përshtatshme sidomos për pjesët 

qendrore të parqeve me stilgjeometrik qe 

kanë lëvizje intensive njerëzish dhe 

mjetesh transporti. Kjo shtresë nuk 

krijon pluhur dhe baltë, pastrohet lehtë 

duke e fshirë ose larë. Megjithatë në 

sektorin e parqe ne forma natyrore dhe 

me peizazh tërheqës nuk rekomandohet 

të përdoret. 

g) Shtresë rrugore prej betoni. Shtresa e 

tillë hidhet në trashësi 10-20 cm, kur 

toka është e fortë ose 10-25 cm kur toka 

është e butë dhe e papërshkueshme nga 

uji. Betoni i përgatitur për çimento të 

markës 100-150 shtrohet pjesë- pjesë 10- 

15 metër, duke lënë midis pjesëve fuga 

1-2cm të gjera të cilat mbushen me asfalt 

për të mënjanuar zgjerimin ose tkurrjen e 

betonit që mund të shkaktohen nga 

ndryshimet e temperaturës. Pasi shtrohet 

i gjithë betoni, ngjeshët mirë me tokmak 

druri ose meruldore të rëndë 300-360 kg 

dhe pas kësaj i hidhet boja çimentoje, me 

të cilin i jepet edhe lustra. Në këtë 

mënyrë shtresa e betonit deri në 10 ditë 

duhet të mbahet e lagur duke shtruar mbi 

të rërë, rrogoza ose letra të lagura. Gjatë 

verës lagia duhet të fillojë 4-5 orë pas 

shtrimit të betonit, ndërsa në stinët e 


95 

tjera pas 24 orëve. Kjo ndalon plasjen e 

shtresës së betonit. Kur kjo shtresë takon 

që të bëhet në tokë të butë dhe të 

paqëndrueshme atëherë shtresa e betonit 

edhe mund të armohet me shufra hekuri. 

Këto rrugë në profilin tërthorë kanë nja 

pjerrësi 1.5-2% ndërsa në profilin 

gjatësor deri në 6%. Mund të kufizohet 

ose jo me bordura. Në ndërtimin e 

gjelbër kjo lloj shtrese gjen zbatimin 

edhe në shtrimin e sipërfaqeve ujore, 

rrugëve të furnizimit, shesheve etj. 

h) Shtresë rrugore me plloça guri. Mbi 

shtratin e rrugës një shtresë rëre me 

trashësi 3-5 cm, dhe mbi të shtrohet 

plloçat e gurit me trashësi 5-8 cm. 

vendosja e plloçave fillon nga anët në 

drejtim të mesit. Fugat midis plloçave 

lihen të ndryshme ne varësi të formës së 

plloçave dhe mbushen me llac çimentoje 

1:1, I cili pastaj lustrohet. Pjerrësia e 

profilit tërthor dhe gjatësor fiksohet me 

spango. Kur kjo shtesë do të bëhet 

ngjitur me godinën duhet të ketë një 

pjerrësi deri në 3%.Zakonisht rrugët e 

shtruara me këtë shtresë bëhen me një 

pjerrësi,vetëm në profilin gjatësor, nëpër 

të cilin rrjedhin dhe ujërat e 

sipërfaqshme. Rekomandohet që këto 

rrugë të kufizohen me bordure po nga i 

njëjti gur sikurse edhe vetë plloçat. 

Të këtilla shtresa tek ne janë përdorur 

sidomos në oborret e shtëpive te 

Gjirokastrës e të Korçës.Në ndërtimin e 

gjelbër kjo lloj shtrese mund të përdoret me 

shumë sukses edhe me fuga bari. Plloçat e 

gurit të punuar ose të papunuar vendosen 

mbi shtresë rëre me trashësi 5 cm, dhe 

midis tyre lihen fuga 2.5-3 cm, të gjera, te

cilat mbushen me dhe mbillen me farë bari 

që I reziston shkeljes. 

Me qëllim që plloçat të fitojnë qëndrue 

shmëri dhe të mos lëvizin, duhet të jenë të 

trasha 8-10 cm, dhe me madhësi rreth 40 x 

60 cm. 

Në këtë mënyrë shtrohen edhe plloçat prej 

guri, të veçuara nëpër sipërfaqet e barit, 

vetëm se këto vendosen 60-80 cm, larg 

njëra-tjetrës. 

Këto shtresa rrugore gjejnë zbatim në këndet 

e parqeve, me pak lëvizje dhe të trajtuara 

simbas stilit peizazhist. 

1. Shtresë rrugore me plloça betoni. Mbi 

shtratin e ngjeshur dhe të niveluar mirë të 

rrugës, hidhet një shtresë rëre me trashësi 3- 

5 cm, dhe mbi të një shtresë llac çimentogëlqereje 

2-3 cm, i trashë, në raport 5:3:18 

ose 1:1:17. Mbi këtë shtresë vendosen 

plloçat e betonit me trashësi 5 cm. Midis 

plloçave lihen fuga të gjëra 0,5 cm, të cilat 

mbushen me llac çimentoje në raport 1:1. Në 

çdo 4-6 cm, gjatësi , midis plloçave lihen 

fuga të gjera 1-2 cm, të cilat mbushen me 

asfalt të ngrohtë dhe rërë (asfalt 55% dhe 

rërë 45%). Profili gjatësor e tërthor i rrugëve 

me këtë shtresë është si edhe në rastin me 

plloça guri. 

Plloçat e betonit mund të jenë thjesht prej 

beton, prej qeramike, pllaka asfalto-betoni, 

granili të ngjyrave të ndryshme m mozaik 

gurësh lumi (guralecë) etj. Në këto raste 

është mirë që rruga të ketë themel kalldrëmi 

(fig. 69). 


96 

Shtresa rrugore me plloça beton në anët 

kufizohet me bordure. Kjo lloj shtrese e cila 

gjen përdorim të gjerë në ndërtimin e gjelbër 

mund të zbatohet edhe me fuga bari. 

Bordura rrugësh në sipërfaqet e gjelbra. 

Në sipërfaqet e gjelbra, bordurat për 

kufizimin e shtresave rrugore, përdoren 

atëherë kur kjo diktohet nga vetë përbërja e 

këtyre shtresave. 

Nga pikëpamja estetike sistemi rrugor në 

sipërfaqet e gjelbra lidhet më mirë me 

gjelbërimin kur nuk ka bordure. Në këtë rast 

kemi të bëjmë m të ashtuquajturin «bordurë 

bari» i cili zakonisht qëndron 8-12 cm, më 

lart kuotës së shtresës së rrugës. 

Bordurat më të mira për sipërfaqet e gjelbra 

janë bordurat holla, jo më tepër se 3-5 cm, 

të gjëra dhe me lartësi 5-8-10 cm, nga 

shtresa rrugore. 

Për lulishtet dhe pjesët gjeometrike të 

parqeve zakonisht bordurat bëhen prej 

beton-armeje; përgatiten me përmasa jo më 

tepër se 8x15x100 cm, ose derdhen direkt në 

vend. Në varësi të llojit të materialit në 

sipërfaqet e gjelbra dallojmë: 

Bordura prej betoni. Këto në kohën e 

sotme janë nga më të përdorshmet mbasi 

edhe ndërtimi i tyre bëhet më lehtë, më 

shpejt dhe janë më ekonomike. Ne 

sipërfaqet e gjelbra bordurat e betonit bëhen 

me gjerësi 6-25 cm, dhe lartësi 15-30 cm; 

zakonisht këto derdhen në vend. 

Bordurat e betonit në sipërfaqet e gjelbra në 

përgjithësi përdoren për kufizimin e

shtresave rrugore prej: cakëlli me themel 

kalldrëmi, asfalto-betoni, betoni dhe për 

kufizimin e shtresave të oborreve 

ekonomike, shesheve etj. 

Bordurat e betonit bëhen edhe prej granili, I 

cili në pjesën e dukshme të bordurës mund 

të lustrohet. Mbasi hapet kanali I bordurës, 

vendoset armature prej dërrase nga të dyja 

anët e tij. Në këtë armaturë derdhet betoni ; 

në çdo 1-1.20 m,lihen fuga 0.5 cm, të gjëra 

për të mbrojtur bordurat nga çarjet dhe 

deformimet e shkaktuara nga ndryshimet e 

temperaturës. Këto fuga zakonisht mbushem 

me asfalt. Ne pjesët harkore të rrugëve 

armature mund të bëhet me dërrasë pishe të 

hollë, me kompesato ose me llamarinë. Kur 

bordure bëhet prej granili të lustruar. Granili 

duhet të fërkuar pa u tharë mirë beton dhe 

duke e lagur vazhdimisht me ujë. 

Bordura prej guri. Këto bëhen me gur të 

pagdhendur, gjysmë të gdhendur dhe të 

gdhendur imët. Në përgjithësi në sipërfaqet 

e gjelbra preferohen bordurat prej guri të 

gdhendur bukur nga ana e dukshme. 

Bordurat prej guri me gjatësi mbi 10cm, 

vendosen mbi themel betoni, kurse ato me 

gjerësi më pak se 10cm, mund të vendosen 

mbi llac çimentoje në raport 1:2. Fugat 

midis gurëve të bordurës nuk duhet të lihen 

më të gjera se 0.3 cm, dhe ato zakonisht 

mbushen me llac çimentoje në raport 

1:1.Drejtimi i vendosjes së bordurave prej 

guri realizohet me spango të tendosur mirë. 

Bordurat prej beton edhe ato prej guri mund 

të vendosen edhe rrafsh me shtresën rrugore. 


97 

Mirëmbajtja e sistemit rrugor dhe e 

shesheve në sipërfaqet e gjelbra. 

Mirëmbajtja e rrugëve dhe e shtresave në 

sipërfaqet e gjelbra ka rëndësi të madhe, 

sepse prej saj varet dhe zgjatja e jetës së 

tyre. 

Pastrimi prej mbeturinave duhet të bëhet çdo 

ditë, herët në mëngjes, duke filluar prej 

anëve drejt mesit të rrugëve, me qëllim për 

të mënjanohet rënia e pluhurit e papastërtive 

në sipërfaqen e gjelbëruar. 

Te rrugët, që në shtresën e sipërme kanë 

rërë, rekomandohet që gjatë fshirjes të bëhet 

gjithashtu edhe spërkatja e tyre me ujë. 

Bordurat e barit anës rrugëve duhet të priten 

3-4 herë gjatë vitit, dhe prerja e tyre duhet të 

bëhet me kujdes që të mos prishet linja e 

drejtë e anës së rrugëve dhe e shesheve. 

Me kalimin e kohës rëra në rrugët e parqeve, 

lahet prej shirave, shpërndahet prej erës dhe 

kështu në trasenë ë rrugës krijohen gropa me 

ujë dhe baltë. Në këto raste duhet të 

zëvendësohet rëra, të mbushe gropat dhe të 

hiqet balta. 

Rubintat, hidrantët, burimet dhe instalimet e 

ujit duhet gjithmonë të mirëmbahen sepse 

derdhja e panevojshme e ujit krijon nga 

njëra anë harxhim të kot uji dhe nga ana 

tjetër papastërti. 

Në rrugët me pjerrësi të madhe, veprimi 

gërryes i reshjeve është më i madh se sa në 

rrugët me pjerrësi të vogël. Nga ky veprim 

shpeshherë ndodh dëmtimi i trasesë së 

këtyre rrugëve, duke u krijuar vende-vende

gropa. Këto gropa sapo të shihen duhet 

menjëherë të pastrohen e të mbushen derisa 

të fitohet niveli i parë. Ky proces pune quhet 

remont i sistemit rrugor në sipërfaqet e 

gjelbra. 

Ndërtimi i sipërfaqeve ujore. 

Në përgjithësi sipërfaqet ujore parashikohen 

në pjesët më të ulëta të terrenit, por nuk 

përjashtohen rastet kur ato ndërtohen edhe 

në pjesët më të larta të tij, bile në këto raste 

mund të krijohet një sistem i tërë sipërfaqesh 

ujore, mjafton që të mbahen parasysh 

veçorit ë specifike të terrenit. 

Në sipërfaqet e gjelbra, për ekonomizimin e 

ujit (kur ky është i pijshëm) fontanet e 

shatervaneve ndërtohen me qarkullimin e të 

njëjtës sasi uji. Në këto raste, meqenëse ujët 

kalon me presion në elektropompa dhe tuba, 

ai duhet të jetë i pastër dhe të mos përmbajë 

substanca të dëmshme kimike, të cilat duhet 

të prishin gjithë sistemin mekanik. Kështu 

baseni i shatervanit shërben si rezervuar, 

ujët në të thithet nga elektropompa dhe 

mbasi përcillet prej saj me presion, ngjitet në 

lartësinë e duhur dhe bie përsëri në basen. 

Niveli i ujit në basene nuk duhet të jetë më i 

lartë se niveli i terrenit, sepse në rast të 

kundërt ai mund të shkaktojë njolla në 

suvatimin e tyre. Për hidroizolimin e tyre , i 

cili ka rëndësi të madhe, veprohet kështu: 

mbasi të jetë krijuar shtrati i basenit, ai 

ndahet në katërkëndësh zakonisht 4 me 2 m. 

krijimi i një rrjete kuadratike të tillë bëhet 

me qëllim që të mos çahet shtresa 

hidroizoluese. Mbas kësaj hidhet shtresa e 

parë prej betoni, mbi të shtohen 1-2 shtresa 

letër katramat ose bitum, pastaj vendoset 


98 

shtresa tjetër prej betoni edhe kjo e ndarë në 

katërkëndësha. Mbi të vendoset shtresa e 

fundit e betonit e cila mund të jetë luster 

çimento, mozaike, pllaka mozaike, 

qeramikë, mermer, material artificial etj. 

Liqenet artificial në forma të lira natyrore, 

hidroizolohen zakonisht me shtresa argjile të 

ngjeshura mirë,ose me beton, kur kanë 

sipërfaqe të vogël. Lidhja midis sipërfaqes 

së ujit dhe asaj të barit konsiderohet si më e 

mirë atëherë kur midis tyre nuk bëhet asnjë 

farë kornize ose rrethimi. Në liqenet 

peisazhiste kjo arrihet nëpërmjet 

hidroizolimit të brigjeve të tyre me argjilë të 

ngjeshur mirë. Ndërsa në basenet e vogla 

gjeometrike arrihet nëpërmjet formimit të 

kornizës me plloça guri natyrore gjatë 

bregut, të cilat të kombinuar mirë me bimësi 

dekorative sidomos shkurre, lule e fuga 

natyrore e bëjnë basenin më të gjallë 

Mirëmbajtja e sipërfaqeve ujore 

Sipërfaqet ujore duke qenë se ndodhen nën 

veprimin e vazhdueshëm të fenomeneve të 

natyrës dhe të ujit ato kanë nevojë për 

mirëmbajtje të herëpashershme. 

Kështu prej personelit të ndërmarrjeve 

komunale që merren me mirëmbajtjen e 

këtyre veprave duhet të tregohet kujdes i 

vazhdueshëm për pastrimin e sipërfaqeve 

ujore nga papastërtitë, pluhurat, gjethet, 

myshqet etj, dhe në rast se shkalla e 

papastërtive është e madhe, atëherë duhet të 

bëhet ndërrimi i ujit dhe pastrimi i fundit 

dhe i brigjeve të këtyre veprave. Ata, duhet 

të kontrollojnë vazhdimisht gjendjen e 

sistemit të kanalizimeve, të ndriçimit, e të 

sistemit të pompave (në qoftë se ka)dhe të

ëjnë riparimet e nevojshme. Në rajonet e 

vendit me klimë të ftohtë ku si rezultat i 

ngrirjes gjatë dimrit rrezikohet tubi i 

furnizimit të tyre me ujë, është e nevojshme 

qe të përgatiten mbrojtëse të veçanta të 

mbushura me bar ose kashtë. 

Mirëmbajtja e këtyre veprave në përgjithësi 

duhet të kryhet në dy drejtime: 

a)në masat që duhen marrë për mirëmbajtjen 

e pjesëve të dëmtuara, të instalimeve të ujit 

dhe të ndriçimit, të mbajtjes së ujit 

gjithmonë në gjendje të pastër, dhe në 

mirëmbajtjen e vazhdueshme të elementeve 

arkitektonike-skulpturore që ndodhen rreth 

këtyre veprave. 

b) Në masat që duhen marrë për 

mirëmbajtjen e florës dhe të faunës 

dekorative që ndodhet në këto vepra. Për t’u 

mbrojtur nga ngricat e dimrit, rrënjët e disa 

bimëve dekorative si: peonia, magnolia, 

hydrangea, jasminum, etj. Duhet të 

mbulohen me bar ose kashtë, ndërsa për 

trëndafilat të mbulohet qafa e rrënjës së tyre 

me dhe, duke lënë 4-5 sythë të degëzimeve 

të vjetra. 

Për faunën dekorative duhet treguar 

gjithashtu kujdes i madh, duke siguruar me 

kohë vendstrehimin, dhe ushqimin e tyre për 

stinën e dimrit, ndërsa për peshqit 

dekorativë në zonat e ftohta, ku uji ngrin në 

thellësi të mëdha, duhet qe akulli 

vazhdimisht të thyhet në disa vende dhe në 

të çarat e krijuara të hidhet ushqimi i duhur. 


2.12. Teknikat e mbjelljes dhe 

mirëmbajtjes së drurëve, shkurreve, 

luleve e barit dekorativ 

99 

1. Koha e përshtatshme për mbjellje. Që 

të ndërtohet një sipërfaqe e gjelbër është e 

nevojshme të dihet koha më e përshtatshme 

për mbjelljen e bimësisë dekorative. Drurët 

dhe shkurret zakonisht mbillen vetëm gjatë 

periudhës që janë në qetësi, pikërisht atëherë 

kur proceset jetësore të tyre zvogëlohen në 

minimum. Për drurët fletorë kjo periudhë 

fillon në vjeshtë me rënien e gjetheve 

(zakonisht në gjysmën e dytë të muajit tetor 

dhe në nëntor) dhe vazhdon deri në pranverë 

kur fillojnë të dalin sythët (në mars). 

Nuk lejohet në asnjë mënyrë që të bëhen 

mbjellje kur ka ngrica të forta. Në ato rajone 

si në Shqipërinë Jugore e bregdetare ku të 

ftohtit fillon shumë vonë dhe dimri në 

përgjithësi është më i butë, rekomandohet që 

mbjelljet të bëhen gjithmonë në stinën e 

vjeshtës, meqenëse gjatë vjeshtës, rrënjët e 

drurëve e të shkurreve e mbarojnë zhvillimin 

e tyre më vonë se sa pjesët e mbitokësore, 

rrënjëzohen në vendin e ri të mbjelljes qysh 

atë vjeshtë dhe gjatë pranverës së vitit të 

ardhshëm, fillojnë të zhvillohen normalisht. 

Si periudhë më e përshtatshme për mbjelljen 

e drurëve halorë rekomandohet koha kur tek 

ata ka mbaruar rritja e filizave, që fillon nga 

mesi i muajit gusht deri në fund të shtatorit, 

ndërsa në rajonet e ngrohta mund të 

vazhdoje deri në mes të tetorit. Në rast se 

mbjellja e tyre do të kryhet më vonë atëherë, 

ata nuk do të mund të rrënjëzohet lehtë dhe 

si rezultat mund të dështojnë.

2. Transportimi, stratifikimi dhe 

përgatitja e drurëve e shkurreve 

dekorative për mbjellje 

Gjatë transportimit të fidanëve të drurëve e 

shkurreve dekorative nga fidanishtja deri në 

objektin ku do të mbillen, është e 

rëndësishme që ato të mbrohen për të mos u 

tharë sistemi rrënjor e veçanërisht qimet 

thithëse të tyre. Për këtë, menjëherë mbas 

shkuljes, drurët, shkurret, duhet të zbuten 

duke i futur në një përzierje argjile me ujë. 

Kur fidanët transportohen në largësi të 

mëdha, ato duhet të ambalazhohen mire me 

bar të lagur, rrogozë, myshqe, tallash druje 

të trashë etj. Kur trupi i fidanëve mbështetet 

në material të forta (si në sfondin anësor ose 

të mbrapmë të karrocerisë së kamionit) 

duhet të mbështillen me materiale te buta me 

qëllim që të mbrohen nga plagosja ose 

zhveshja e pjesshme e lëkurës së trupit. 

Gjatë transportimit të tyre nuk duhet lejuar 

ulja mbi fidanë ose vendosja e çfarëdo peshe 

mbi to. 

Gjatë ngarkimit dhe shkarkimit të fidanëve 

duhet gjithashtu të tregohet kujdes i veçantë 

që ato të mos dëmtohen. Në përgjithësi 

fidanët në fidanishte shkulen me bukë dheu 

(me dhe rreth rrënjëve). Ky është kusht i 

domosdoshëm sidomos për drurët dhe 

shkurret halore si: bredhi, cedrus, pishë selvi 

etj. dhe ata fletorë gjethembajtës si: ligustër, 

mimoze ilqe dafinë etj. pavarësisht në se ata 

do të transportohen në largësi të afërta apo të 

largëta. Prej saj varet shumë përqindja e 

zënies së tyre mbas mbjelljes. 

Në rast se fidanët e shkulura nuk 

transportohen e mbillen brenda ditës,atëherë 


100 

ata duhet të stratifikohen duke i vendosur në 

një vend me hije dhe duke i mbuluar me 

material të lagur ambalazhi ose me dhe. 

Kanali në të cilin stratifikohen fidanët bëhet 

i thellë dhe i gjerë 40/50/60 cm, ne varësi të 

madhësisë së sistemit rrënjor të fidanëve, 

dhe i pjerrët me kënd rreth 45 . në kanale 

fidanët e drurëve, vendosen një nga një, 

ndërsa shkurret vendosen në grupe. Këtu 

rrënjët e tyre duhet të mbulohen me dhe të 

ngjeshur mire me qëllim që të mos krijohen 

boshllëqe midis rrënjëve të fidanëve ; në rast 

të kundërt ajrosja e rrënjëve mund të 

shkaktojë edhe tharjen e tyre. Kjo është e 

domosdoshme sidomos kur fidanët do të 

rrinë pa u mbjellë nga vjeshta deri pranverën 

e vitit të ardhshëm. 

Në rastet kur mbas stratifikimit koha 

vazhdon të jetë e thatë, është e nevojshme 

vaditja e tokës ku janë vendosur.Kur fidanët 

që do të stratifikohen janë të llojeve të 

ndryshme, është mirë qe secili prej tyre të 

vendoset në kanalin e tij të veçantë, ose 

mund të vendosen në një kanal të 

përbashkët, port ë ndarë simbas llojeve. 

Kujdesi gjatë mbjelljes së fidanëve. Para 

mbjelljes, çdo fidan duhet të shikohet me 

kujdesin më të madh. Rrënjët e gjata dhe ato 

të kalburat duhet të priten me gërshërë ose 

sharrë krasitëse. Gjithashtu priten te gjitha 

rrënjët të cilat nuk kanë prerje të rrafshët e të 

lëmuar. Me qëllim që thithja dhe avullimi të 

ekuilibrohet, duhet të bëhet edhe prerja e të 

gjitha degëve të thata e të dëmtuara dhe e 

një pjese të mirë të degëve të shëndosha. 

Përgatitja e tokës dhe hapja e gropave 

për mbjellje. Për rritjen normale të fidanëve

një rol të madh luan punimi i mirë i thellë i 

tokës. Gjate ndërtimit të sipërfaqeve të 

gjelbra ndodh shpesh që duhen mbjellë edhe 

ato territore ku toka paraqitet e varfër ose 

me përbërje të keqe. 

Në këto raste është e nevojshme qe duke u 

mbështetur në projektin e planifikimit 

vertikal; të hiqet shtresa e sipërme e tokës 

prej 30-40 cm, trashësi, dhe kjo të 

zëvendësohet me tokë të mirë vegjitale. 

Punimi i tokës mund të bëhet me traktor ose 

bel. 

Mbasi ka përfunduar punimi i përgjithshëm i 

tokës, caktohen vendet se ku do të mbillen 

drurët dhe shkurret dekorative. Ky vend 

caktohet duke vendosur në tokë piketa të 

etiketuar simbas llojeve të fidanëve. 

Madhësia e gropave është e ndryshme për 

drurët dhe për shkurret. Ajo varet prej 

përbërjes së tokës, moshës së fidanit dhe 

madhësisë e shtrirjes së vetë sistemit rrënjor 

të tyre. Dy-tre vjet mbas mbjelljes, fidanët 

kërkojnë tokë më të shkrifët dhe më pjellore 

me qëllim që të zhvillojnë më mirë sistemin 

e tyre rrënjor. Prandaj madhësia e gropës 

duhet të jetë e tillë që jo vetëm rrënjët e 

fidanit të futen pa u shtrembëruar e 

lehtësisht në gropë, port ë ketë edhe 15-20 

cm, largësi nga anët. 

Për drurët dekorativë me moshë nga 6-8-10 

vjeç zakonisht gropa ka përmasat 80x80x80 

cm. Në rast se toka është me përbërje ranore, 

argjilore e rëndë ose e varfër, gropat hapen 

me përmasa edhe më të mëdha 1x1x1 m, 

1.20x1.20x1.20 m, ose 1x1x1.5 m. 


101 

Për drurët që mbillen në trotuaret e rrugëve 

gropat duhet të hapen me përmasa akoma 

më të mëdha , mbasi sistemi rrënjor i tyre 

zhvillohet brendapërbrenda gropës 

1.5x1.5x1.5 m – 2x2x2 m. Në rast të kundërt 

fidani nuk është rezistent ndaj erërave dhe 

stuhive. 

Për mbjelljen e shkurreve, madhësia e 

gropave bëhet gjithmonë më e vogël se sa 

për drurët. Kështu për shkurret e larta gropa 

hapen me përmasa 70x70x70 cm, ose 

60x60x60 cm ndërsa për shkurret e ultë me 

përmasa 50x50x50 cm, ose 40x40x40 cm. 

Forma e gropës zakonisht bëhet e 

rrumbullaket dhe me anë të pjerrëta, në 

formën e një koni të prerë, por në praktikën 

e ndërtimit të gjelbër përdoret edhe forma 

katrore e gropave. Në asnjë rast gropat nuk 

duhen të hapen në formë katërkëndëshi 

sepse kjo shkakton zhvillimin jot ë barabartë 

të sistemit rrënjor të drurëve e shkurreve 

dekorative. 

Gjatë hapjes se gropave duhet patur 

parasysh që shtresa e sipërme e tokës (në 

thellësi 20-50 cm)është më pjellore dhe me 

strukturë fizike më të mirë se sa shtresa e 

poshtme. Prandaj kur çelet gropa shtresa e 

sipërme e tokës hidhet në njërën anë të 

saj(në të djathtë) ndërsa shtresa e poshtme 

në anën tjetër (në të majtë). Kështu gjatë 

mbjelljes, shtresën e tokës që kemi hedhur 

në të djathtë ia hedhim fidanit në fund 

ndërsa shtresën tjetër sipër. 

3. Teknika e mbjelljes se drurëve e 

shkurreve. Përpara se të mbillet fidani, në 

gropën e hapur vendoset huri i drunjtë me

diametër 4-6 cm, i cili do të shërbejë për 

mbajtjen e drejtë të fidanit. Huri duhet të 

jetë i zhveshur nga lëkura dhe i lyer me zift 

me qëllim që të mos kalbet shpejt dhe të 

mos bëhet çerdhe mikrobesh të dëmshme. 

Gjatësia e hurit duhet të jetë aq sa, mbasi të 

jetë vendosur në gropë dhe fidani të jetë 

mbjellë, maja e hurit të arrijë deri atje ku 

fillon kurora e fidanit. Mbasi huri vendoset 

në gropë , rreth e qark tij dhe në fund të 

gropës hidhen 2-3 lopata dhe i mirë e pleh 

stalle i dekompozuar. Mbas kësaj në qendër 

të gropës vendoset fidani perpendikularisht 

dhe përsëri rreth e qark rrënjëve të tij hidhet 

dhe i mirë e pleh, i cili ngjeshët vazhdimisht 

me këmbë duke filluar nga periferia në 

qendër të gropës. Gjatë mbjelljes së fidanit 

duhet pasur kujdes që rrënjët të mos 

përdridhen sepse ndodh që edhe mbas 10-15 

vjetëve mund të shkaktohet kalbëzimi I tyre 

dhe tharja e vetë fidanit. 

Mbjellja e fidanit duhet të bëhet prej dy 

punëtorëve. Kështu ndërsa njëri prej tyre 

mban fidanin drejt dhe e lëviz atë 

vazhdimisht me qëllim që dheu të futet 

nëpër rrënjët dhe të mos krijohen boshllëqe, 

tjetri hedh dheun në mënyrë të barabartë nga 

të gjitha anët e gropës duke e ngjeshur atë 

vazhdimisht me këmbë. 

Në gropën ku është mbjellë fidani, dheu 

duhet të qëndrojë 3-5 cm, më lart se sa niveli 

i territorit, me qëllim që mbas cedimit të tij 

të fitohet niveli i mëparshëm. Këshillohet që 

mbas mbjelljes së fidanit, rreth e përqark 

gropës të bëhet një unazë prej dheu 15-20 

cm, nga niveli i territorit me qëllim që gjatë 


102 

vaditjes ose reshjeve ajo të shërbej si 

rezervuar për grumbullimin e ujit. 

Mbas mbjelljes, fidani duhet të vaditet 

vazhdimisht qoftë edhe në kohë me shi 

mbasi ujët ndihmon cedimin dhe ngjeshjen e 

dheut si dhe ngjitjen e tij më mirë në rrënjët 

e fidanit. Për vaditjen e çdo druri të mbjellë 

nevojiten 20-25 litra ujë, kurse për çdo 

shkurre 12-15 litra. 

Fidani duhet të lidhet mbas hurit me lidhëse 

vetëm në një vend dhe sit ë kenë kaluar 2-3 

javë, toka të ketë ceduar mirë, fidani duhet 

të lidhet në dy vende: njëherë në 40-50cm, 

lart nga toka dhe njëherë pak më poshtë ë 

10-15 cm, nën kurorën e tij. 

Lidhja e fidanit mbas hurit bëhet në formën 

e numrit 8. Kjo mënyrë lidhjeje mënjanon 

fërkimin fidanit me hurin në kohë me 

erë.Kur fidanët mbillen në trotuare ose gjatë 

rrugëve të qendrave të vogla të banuara, ku 

mund të pësojnë dëmtime mekanike prej 

automjeteve ose kafshëve, është e 

nevojshme që ato të rrethohen me thurëse të 

përshtatshme metalike ose prej druri. Kur 

drurët mbillen në grupe ose masiv për 

mbajtjen e ujit gjatë vaditjes ose reshjeve, 

bëhet një unazë prej dheu e përbashkët për 

gjithë drurët e grupit apo masivit.Teknika e 

mbjelljes së shkurreve është e njëllojtë me 

atë të drurëve që përshkruam më lart. 

4. teknika e mbjelljes së drurëve të rritur. 

Në ndërtimin e sipërfaqeve të gjelbra, për të 

fituar një efekt të shpejtë dhe të 

parakohshëm, përdoret edhe mbjellja e 

drurëve të rritur.

Kjo teknik ka filluar të përdoret gjerësisht 

edhe në vendin tonë. Më shumë përdorim ka 

gjetur në gjelbërimin e trotuareve të rrugëve 

të reja dhe të atyre të vjetra ku në radhën e 

drurëve ekzistues, duhen zëvendësuar drurë 

të veçantë, të cilët vjetrohen, dëmtohen, 

deformohen ose rrëzohen nga era dhe kështu 

prishin njëllojshmërinë e gjelbërimit të 

rrugëve e bulevardeve.Shkulja dhe mbjellja 

e drurëve të rritur në praktikën e ndërtimit të 

gjelbër bëhet më me vështirësi se sa për 

fidanët e vogla. 

a. Shkulja e drurëve të rritur. Para fillimit 

të shkuljes, duhet të caktohet se sa do të jetë 

diametri i bukës së dheut. Ky praktikisht 

përcaktohet duke marrë 8-10 herë diametrin 

e trungut të fidanit në lartësi nga toka 1.30 

m. Po kështu thellësia e bukës së dheut 

përcaktohet nga madhësia dhe shtrirja e 

sistemit rrënjor të fidanit. Në përgjithësi kjo 

thellësi është rreth 80-100 cm. Forma e 

bukës së dheut duhet të jetë kubike, 

piramidë e prerë me bazë katrore ose 

cilindrike. Në qendër duhet të jetë trungu i 

pemës. 

Gjatë shkuljes së fidanëve të rritur duhet të 

ruhet dhe të mos dëmtohet sistemi rrënjor 

bazë (kryesor), por të priten vetëm rrënjë të 

veçanta të trasha, të thyera gjatë prerjes ose 

të kalbura. Prerja e këtyre rrënjëve duhet të 

bëhet e rrafshët dhe përpendikulare për të 

mos shkaktuar çarje të rrënjëve , sepse kjo 

mund të sjellë kalbëzimin e tyre dhe mbas 

një kohe edhe tharjen e vetë fidanit. 

Mbasi të jetë caktuar madhësia dhe forma e 

bukës së dheut, rreth e qark fidanit hapet 

transhe me gjerësi 30-35 cm, dhe thellësi 10- 


103 

15 cm, më tepër se thellësia e caktuar për 

bukën e dheut, sepse kështu punëtori punon 

lehtësisht për prerjen e rrënjëve. Hapja e 

transhesë zakonisht bëhet me bel, sëpata në 

gjendjen të mirë pune dhe me bishta të 

shkurtër me qëllim që punëtori të manovrojë 

lehtësisht. 

Në rastin e ambalazhimit prej dërrase 

veprohet kështu: dërrasat me gjatësi sa 

madhësia e bukës së dheut dhe me trashësi 5 

cm, mbërthehen paraprakisht jashtë gropës, 

veças, për çdo faqe të formës së bukës së 

dheut. Pastaj këto montohen në vend duke 

mbërthyer në pjesën e sipërme dërrasa më të 

trasha në formë kryqi 10-15 cm, larg trungut 

të fidanit me qëllim që gjatë transportit të 

mënjanohet zhveshja e lëkurës së trungut të 

tij. Mbas kësaj arka e formuar përcaktohet 

duke e mbërthyer edhe nga poshtë me 

dërrasa të të njëjtës përmasë. Kjo kryhet më 

me lehtësi kur fidanin me gjithë arkë e 

kthejmë pjerrtësi. 

Pasi të ketë përfunduar inkasimi I bukës së 

dheut, fidani është gati për transportim në 

vendin e ri.Kur inkasimi bëhet me kashuna 

metalikë, ata parapërgatiten në dy pjesë, të 

cilat duke u bashkuar, formojnë një trung 

koni.Mbasi fidani të jetë shkulur, bukës së 

dheut i jepet forma e kashunit metalik dhe 

madhësia pak më e vogël se vetë kashuni me 

qëllim që ai të mbyllet plotësisht. Dy pjesët 

e kashunit shtrëngohen mirë derisa të 

bashkohen kllapat metalike dhe pastaj lidhen 

me tel ose bulona. Ne këtë gjendje fidani 

është gati për t’u transportuar. Drurëve të 

rritur, një vit më parë, duhet t’u bëhet prerja 

e sistemit rrënjor duke pasë parasysh

madhësinë e bukës së dheut me të cilën do të 

shkulen. 

b) transportimi i drurëve të rritur. Drurët 

e rritur të inkasuar, detyrimisht duhet të 

transportohen me automjet. Duke qenë se 

pasha e bukës së dheut dhe e fidanit është 

shumë e madhe ngarkimi i fidanit në 

automjet bëhet me vinç.Me qëllimtë gjatë 

transportit, të mos dëmtohen degët e fidanit, 

ato duhet të lidhen me litar në formë spirale. 

Në automjet, fidani vendoset i shtrirë në 

mënyrë të tillë që kashuni me bukën e dheut 

të arrijë deri në kabinën e shoferit. Në pjesën 

e karrocerisë së automjetit ku mbështeten 

degët e fidanit, duhet të vendosen material të 

buta ambalazhimi, sikurse edhe gjatë 

transportimit të fidanëve të vegjël, me 

qëllim që të mos shkaktohen dëmtime. 

Që fidani gjatë ngarkimit e shkarkimit të 

rrotullohet në çdo pozicion, ai duhet të lidhet 

me litar të gjatë dhe të ngrihet me vinç. 

Mbas ngarkimit të fidanit, bashkë me 

automjetin niset për në vendin e mbjelljes 

edhe vinçi. Kur fidani transportohet në 

largësi të largëta e në kohë me diell, pjesa e 

inkasuar e bukës së dheut duhet mbuluar me 

rrogozë, të cilët duhet të mbahen të lagura 

gjatë gjithë kohës së transportimit.Nuk 

këshillohet asnjëherë që fidanë të tilla të 

shkulen, transportohen e mbillen kur 

temperature zbret në (-10 grade). 

Për mbjelljen e drurëve të rritur, është kusht 

i domosdoshëm, që fidanit para se të shkulet 

e të transportohet, duhet t’i shënohet në 

trung me bojë vaji drejtimi veri-jug që ka 

pasë në vendin ekzistues, sepse edhe në 

vendin e ri të mbledhjes fidani duhet të 


104 

vendoset po ne atë drejtim. Mosrespektimi i 

kësaj shpesh shkakton zhvillim jonormal të 

kurorës së fidanit. 

c) Mbjellja e drurëve të rritur. Gropa në të 

cilën mbillen drurët e rritur , duhet të hapet 

disa ditë më përpara se të kryhet mbjellja. 

Fidanit , mbasi vendoset perpendikularisht 

në gropë (mbi 30-40 cm, tokë pjellore që 

është hedhur paraprakisht), i hiqet inkasimi 

dhe pastaj pjesa bosh mbushet vazhdimisht 

me dhe të mirë vegjetal, i cili duhet të 

vaditet me ujë të bollshëm. 

Kur gropa është mbushur plotësisht me dhe, 

rreth e përqark saj formohet një unazë dheu 

e cila do të shërbejë më vonë për mbajtjen e 

ujit gjatë vaditjes dhe reshjeve. Këtë ujë 

fidani do ta thithë gradualisht për një kohë 

më të gjatë. Me këtë përfundon mbjellja e 

fidanit të rritur. Për ta ruajtur nga përkulja 

dhe shtrembërimet që mund të shkaktohen 

nga era, fidani , atje ku fillon kurora lidhet 

nga të tëra anët me tel i cili fiksohet në kunja 

të futur në tokë. Trupi i fidanit në vendin ku 

lidhet me tel duhet të mbështillet me 

material të buta amballazhimi. Kjo lidhje i 

hiqet fidanit vetëm mbas 2-3 vjetëve. 

Vitin e parë mbas mbjelljes, këto drurë 

duhet të vaditen rregullisht. Toka poshtë 

kurorës duhet të shkriftohet e prashitet, 

kurse gjatë verës kur temperatura është e 

lartë është e nevojshme që t’u bëhet edhe 

vaditja e spërkatja me ujë e kurorës. 

5. Kujdesi dhe mirëmbajtja për drurët 

dhe shkurret e porsambjella. Një rol të 

rëndësishëm në përqindjen e zënies së 

drurëve e shkurreve të porsambjella, luan

mirëmbajtja dhe kujdesi mbas mbjelljes, i 

cili qëndron në marrjen e një seri masash 

agroteknike që kanë të bëjnë me 

shkrifërimin e tokës dhe plehërimin e saj, 

me vaditjen, krasitjen etj. 

a. Punimi dhe shkrifërimi i tokës. Drurëve 

dhe shkurreve të porsambjella, 3 herë në vit 

(në pranverë, në verë dhe në vjeshtë), duhet 

t’u bëhet punimi dhe shkrifërimi i tokës 

përreth trungut. Ky punim zakonisht kryhet 

me bel ose me shat, dhe është i nevojshëm 

sidomos vitin e parë mbas mbjelljes. 

Punimi dhe shkrifërimi i tokës në pranverë 

bëhet jo më shumë se 10 cm, thellësi, me 

qëllim që të mënjanohet tharja e shpejt e 

tokës dhe dëmtimi i rrënjëve të fidanit. 

Duhet që ky proces të kryhet mbasi të kenë 

kaluar ngricat e pranverës. Me punimin e 

shkrifërimin e tokës pastrohen njëkohësisht 

edhe barërat e këqija, të cilat e varfërojnë 

tokën dhe i marrin asaj lagështirën dhe 

lëndët ushqyese. 

Gjatë verës ky proces bëhet për të ruajtur 

lagështirën e tokës duke mos lejuar që ajo të 

formojë kore,kurse gjatë vjeshtës ky punim 

kryhet në thellësi më të madhe me qëllim që 

gjatë gërmimit të tokës të prishen larvat ose 

vezët e insekteve që janë strehuar gjatë 

dimrit, dhe që janë shumë të dëmshme për 

bimët. 

b) Plehërimi. Dihet se varfërimi i tokës me 

lëndë ushqyese ngadalëson rritjen dhe 

zhvillimin normal të drurëve e shkurreve të 

porsambjella. Prandaj për të plotësuar këtë 

lëndë ushqyese, është e nevojshme të kryhet 

plehërimi sistematik i saj, i cili duhet bërë 


105 

sidomos për drurët dhe shkurret e mbjella 

gjatë rrugëve e bulevardeve, mbasi këta, 

lëndët ushqyese i marrin nga një hapësirë 

shumë e kufizuar (brendapërbrenda gropës). 

Si plehra më të mira konsiderohen plehrat 

organike (pleh stalle, kompost, miell 

kockash etj), të cilat jo vetëm pasurojnë 

tokën me lëndë ushqimore, por përmirësojnë 

edhe strukturën e saj fizike. Plehërimi i 

tokës me këto plehra duhet të bëhet gjatë 

vjeshtës ose pranverës, por mund të bëhet 

edhe gjatë kohës së vegjetacionit. Në 1 m2 

sipërfaqe toke zakonisht parashikohet për t’u 

hedhur 6-8 kg, pleh organik, i cili përzihet 

me tokën nëpërmjet punimit të saj në thellësi 

deri 10-15 cm. 

Plehrat minerale si nitrate, superfosfate, 

sulfat, etj, zakonisht përdoren të përziera. 

Kështu p.sh. në 1 m2 sipërfaqe toke, 

parashikohet për t’u hedhur një përzierje 

plehu që përbehet nga 30-35 gr. sulfat 

amoni, 30-60 gr. superfosfat dhe 30-35 gr. 

kripëra potasike. 

Përzierja me plehra minerale mund t’i hidhet 

tokës edhe në formë solucioni të tretur në 

ujë, por duke qenë se kjo nuk është 

ekonomike, përdoret vetëm për plehërimin e 

drurëve dhe shkurreve të veçuara me vlera të 

mëdha dekorative ose që mbahen në vazo. 

c. Vaditja. Gjatë vitit të parë e sidomos në 

periudhën e transpiracionit të madh (në ditët 

e nxehta të verës) rrënjët e fidanëve të 

drurëve e shkurreve të porsambjella nuk 

kanë mundësi të mjaftueshme uji. Pikërisht 

për këtë është e nevojshme që ato të vaditen

shpesh dhe rregullisht, sidomos në kohë 

thatësire. 

Nga praktika është vërtetuar se për çdo dru 

të porsambjellë janë të nevojshme 20-30 

litra ujë, ndërsa për çdo shkurre 10-15 litra 

ujë të llogaritura këto për çdo vaditje. Drurët 

e mbjellë në trotuaret e rrugëve të shtruara 

me shtresa të papërshkrueshme nga ujët 

(asfalt, beton etj) gjatë stinës së verës, duhet 

të vaditet 3-4 herë me nga 100-150 litra ujë 

për çdo dru, pavarësisht nga reshjet që kanë 

rënë gjatë vitit. 

Para vaditjes toka përreth trungut të drurëve 

duhet të shkriftohet mirë me qëllim që uji të 

thithet më mirë. Gjatë shkriftimit një pjesë e 

tokës hidhet nga njëra anë e gropës dhe 

mbas vaditjes kjo pjesë hidhet përsëri në 

gropën e vaditur, me qëllim që të pengohet 

avullimi i shpejtë dhe formimi kores së 

tokës. Sasia e ujit që duhet përdor për 

vaditje përcaktohet edhe nga lloji e përbërja 

e tokës. Kështu toka ranore si më të 

përshkueshme nga uji vaditen më shpesh, 

kurse ato të rënda-argjilore vaditen më rrallë 

e me më pak ujë. Në tokat shumë të 

ngjeshura, të cilat e përshkojnë ujët me 

shumë vështirësi, rreth e qark trungut të 

drurëve të mbjellë duhet të mbajtur ujët me 

qëllim që toka ta thithë atë për një kohë 

relativisht më të gjatë. 

6. Krasitja e drurëve dhe e shkurreve 

dekorative. Krasitja e drurëve dhe 

shkurreve dekorative bëhet për formimin e 

kurorës për forcimin e lulëzimit, për 

ripërtëritjen dhe për pastrimin e tyre. Koha 

më e përshtatshme për krasitjen është 

periudha e qetësisë (vjeshtë dhe pranverë). 


106 

Krasitja mund të bëhet edhe gjatë kohës të 

vegjetacionit, vetëm atëherë kur kërkohet që 

të përforcohet lulëzimi për vitin e ardhshëm. 

Krasitja gjatë dimrit nuk këshillohet mbasi 

në vendin e prerjes rrezikohet ngrirja e 

indeve dhe kjo mund të shpjerë deri në 

tharjen e plotë të degëve të krasitura. 

Gjatë krasitjes, degët duhet të priten me 

kujdesin më të madh për të mos shkaktuar 

asnjë plagosje ose zhveshje të lëkurës. Për të 

mënjanuar këtë, degët e mëdha duhet të 

priten dy herë, një herë në 30-40 cm, larg 

trungut dhe herën e dytë rrafsh me trungun. 

Degët e holla priten me gërshërë ose thikë 

krasitëse, kurse të mëdhatë me sharrë 

krasitëse. Vendi i prerjes duhet të bëhet i 

lëmuar, i barabartë dhe i pjerrët nga ana e 

jashtme e degës së prerë, me qëllim që në 

vendin e prerjes të mos qëndroj pikë uji, e 

cila mund të bëhet burim kalbëzimi ose 

infeksioni për vetë bimën. Kur degët janë të 

holla, deri në 2 cm, mbas krasitjes, ato e 

mbulojnë shpejt me kallus vendin e prerjes, 

dhe rritja e tyre vazhdon normalisht. Por kur 

trashësia e degës i kalon të 2 cm, atëherë 

vendi i prerjes duhet të lyhet me bojë vaji 

ose me melhem kopshtarie. 

Është e detyrueshme që gjatë krasitjes, pjesa 

e poshtme e vendit të prerë, të jetë në një 

vijë të drejtë më sythin, kurse pjesa e 

sipërme në një vijë të drejtë me majën e 

sythit. Në rast se ky rregull nuk mbahet 

parasysh, vendi i prerjes, nuk mbulohet me 

kallus dhe sythi thahet. 

Është vërtetuar se jot ë gjithë drurët e 

shkurret e durojnë njëlloj krasitjen. Më mirë

e durojnë drurët fletorë me përjashtim të 

gështenjës së kalit, mështeknës etj, kurse 

drurët halorë në përgjithësi krasiten vetëm 

atëherë kur pastrohen degët e tyre të thata. 

Këtu bëjnë përjashtim, Tisi, tujat selvia etj. 

a. Krasitja që bëhet për formimin e 

kurorës. Krasitja për formimin e kurorës në 

përgjithësi përdoret tek drurët që gjelbërojnë 

rrugët, bulevardet dhe sipërfaqet e gjelbra të 

kompozuara simbas stilit gjeometrik. 

Kjo krasitje fillon me krijimin e skeletit të 

kurorës. Për këtë qëllim, degët e çdo druri 

pasi shikohen me kujdes nga të gjitha anët 

krasiten duke lënë të paprekura vetëm ato që 

do të formojnë skeleton. Zakonisht numri i 

tyre duhet të jetë 4-8 e rrallë deri në 10, 

kurse të tjerat duhet të priten. Edhe degët e 

skeletit krasiten, por ato më të trashat priten 

më tepër ndërsa më të hollat priten vetëm 

në majën e tyre. Në këtë mënyrë rregullohet 

zhvillimi dhe rritja proporcionale e degëve 

të skeletit. 

Në drurët me sythë të vendosur mbas njëritjetrit, 

me qëllim që të formojnë kurorë të 

njëllojtë, krasitja bëhet një herë në sythin e 

jashtëm një herë në atë të brendshmin. Kur 

krasitja bëhet në sythin e jashtëm, atëherë 

druri formon kurorë të gjerë, kurse po të 

bëhet në sythin e brendshëm formon kurorë 

të ngushtë. 

Krasitja e ulët (sa më afër tokës) çon në 

formimin e kurorave të larta, ndërsa krasitja 

e lartë në formimin e kurorave të ultë. Rritja 

dhe trashësia e degëve bazë, përforcohet në 

rast se prehen në 3-5 sythë të gjitha degët e 

vogla anësore. Rriten më shpejt ato sythë që 


107 

ndodhen shumë afër vendit të krasitjes. Në 

përgjithësi në parqet e lulishtet nuk duhet 

bërë krasitje të tilla, mbasi forma natyrore 

është më e bukur; ndërsa kur kemi të bëjmë 

me parqe e lulishte të kompozuara simbas 

stilit gjeometrik, krasitja e tillë është shumë 

e nevojshme. 

Gjatë krasitjes, drurëve e shkurreve 

dekorative, u jepen forma të ndryshme si: 

sferike, konike, cilindrike, kubike, te 

kombinuara etj. Forma të bukura kurore 

fitohet sidomos nga krasitja e llojeve 

ligustër, ashje, tafllam, ilqr, tuja, tisi, selvi, 

bush, dafinë, mersine etj. 

b. Krasitja për forcimin e lulëzimit, 

realizohet duke patur parasysh kategorizimin 

e drurëve dhe të shkureve simbas kohës së 

lulëzimit të sythave: 

1. Në grupin e parë bëjnë pjesë drurët dhe 

shkurret që çelin lule në llastarët njëvjeçarë 

të vendosur në degë të vjetra. Këtu hyjnë: 

Eleagnus angustifolia, Cornus mas, 

Calicanthus praecox, 

2. Në grupin e dytë hyjnë drurët dhe 

shkurret që çelin lule vetëm në llastarët 

dyvjeçarë, ku bëjnë pjesë: Aesculus, 

Mahonia, Citissus; Amygudalis, Berberis, 

Daphne, Doitsia, Diervillea, Evonimus. 

Llojet e grupit të parë dhe të dytë duhet të 

krasiten menjëherë mbas lulëzimit, sepse në 

këtë mënyrë ata deri në vjeshtë kanë 

mundësi që të formojnë llastarë, të tjerë të 

rinj, më të fuqishëm e të mbushur me sythë 

lulëzues.

3. Në grupin e tretë hyjnë drurët e shkurret 

që çelin lule në llastaret e të njëjtit vit dhe që 

lulëzojnë vonë si p.sh Amorfa, Clematis, 

Colutea, Citissus australiana, Jasminium, 

Ligustrum, Philadelphus, dhe drurët që 

lulëzojnë herët në pranverë si p.sh. Spiraea 

(opulifolia, alba, salicifolia, tomentosa, 

douglasii etj. Drurët e shkurret e këtij grupi 

krasiten gjatë periudhës së qetësisë në 

vjeshtë të vonët, në dimër ose pranverën e 

hershme. 

c. Krasitja për ripërtëritje. Drurët e vjetër 

me kalimin e kohës fillojnë të humbasin 

cilësitë e tyre dekorative dhe në këtë mënyrë 

ata kanë nevojë për ripërtëritje. Shenjat që 

tregojnë vjetrimin e drurëve e shkurreve 

dekorative, janë : rritja shumë e ngadaltë 

zverdhja e gjetheve, pakësimi i luleve dhe 

tharja e degëve të majës. Për ripërtëritje 

kanë nevojë gjithashtu edhe drurët, degët e 

të cilave janë të thyera ose të deformuara. 

Ripërtëritja e drurëve dhe e shkurreve 

dekorative bëhet duke prerë 2/3 e gjatësisë ë 

së degëve kryesore ose kur është e 

nevojshme duke e prerë, rrafsh me tokën, 

gjithë trungun e drurit ose të shkurres. Kjo 

prerje bëhet në raste kur drurit i kanë 

humbur të gjitha vlerat dekorative. Mbas 

krasitjes së degëve në trungun e drurit 

shfaqen filiza të rinj shumë të fuqishëm të 

cilët japin gjethe të bukura dhe normale. 

Shpeshherë ndodh që prej agjenteve 

atmosferike të thyhen disa pjesë të kurorës 

së drurëve. Kjo gjë çon në deformimin dhe 

shëmtimin e tyre. Në këto raste detyrimisht 

duhet të bëhet krasitja e degëve kryesore të 


108 

drurit. Kjo krasitje njihet me emrin «krasitje 

në kokë të kurorës». 

Krasitja për ripërtëritje shpeshherë shkakton 

edhe kalbjen e disa lloj drurëve. Prandaj në 

drurët ku është bërë kjo krasitje, duhet të 

kryhen vazhdimisht të gjitha shërbimet 

agroteknike, të nevojshme, si punimi dhe 

shkrifërimi i tokës, plehërimi i vazhdueshëm 

dhe ujitja e shpeshtë sidomos gjatë 

periudhave të thata të vitit. 

d. Krasitja për pastrim bëhet për prerjen e 

degëve të thata, të sëmura dhe të thyera, 

gjithashtu dhe për heqjen e të gjitha luleve 

që kanë mbaruar se lulëzuari dhe kur 

mendohet të mos merren fruta ose fara. 

Krasitja për pastrim është e detyrueshme për 

të gjithë drurët e shkurret dekorative në 

sipërfaqet e gjelbra, por sidomos për drurët 

që gjelbërojnë në rrugët e bulevardet. 

Kjo krasitje ushtrohet gjatë gjithë vitit. 

Prerja e degëve të thata duhet të bëhet duke 

hequr gjithë pjesën e thatë së bashku me një 

shtresë të pjesës së njomë, me qëllim që 

plaga të mbulohet shpejtë me kallus dhe 

dega të kryejë pastaj të gjitha funksionet e 

mëparshme: 

7. Kujdesi për drurët e plagosur ose 

pjesërisht të kalbur. Plagosjet e drurëve 

nga krasitja ose agjentëve atmosferik mund 

të shkaktojnë edhe kalbëzim të pjesshëm të 

drurëve i cili në rast se nuk mënjanohet 

mund të çojë në kalbjen e gjithë drurit. Për 

këtë arsye pjesët e plagosura duhet të 

shërohen në kohën e duhur. Plagët e vogla 

zakonisht shërohen shpejt ndërsa plagët e 

mëdha me sipërfaqe mbi 5 m2 kërkojnë

shërbim të veçantë. Prandaj, para se të 

mjekohen, ato duhet të pastrohen e të 

dezinfektohen. 

Dezinfektimi dhe mbyllja e plagëve. Mbas 

pastrimit plaga duhet të dezinfektohet me 

solucion gurkali 5%, ose kreozot 1-2% etj. 

dezinfektimi mund të bëhet edhe duke e 

djegur plagën e pastruar me flakën e 

llambës. Pas dezinfektimit plaga lyhet 

menjëherë me melhem, rrëshirë të shkrirë 

ose asfalt. Por në disa lloj drurësh si 

magnolia, liriodendroni, qershia, pjeshka, 

kumbulla etj, plagët e tyre nuk duhen lyer 

me kreozot ose asfalt për arsye sepse kjo i 

dëmton. Për të mos u përhapur aq sa është 

vetë forma e plagës. Kjo beze duhet ngjitur 

tek plaga me rrëshirë apo me thumba të 

vegjël dhe përsipër duhet të lyhet me asfalt 

ose rrëshirë. 

b. Kujdesi për drurët e kalbur. Procesi i 

kalbëzimit në drurët e moshuar vërehet në 

formë vrimash të kalbura që shkaktohen prej 

kërpudhave të ndryshme, miceli, i të cilave 

ka aftësi të futet deri në indet e drurit dhe i 

përdor këto si ushqim. 

Që t’i pritet rruga këtij kalbëzimi është e 

nevojshme që të hiqet pjesa e kalbur deri tek 

pjesa e shëndoshë e drurit. Kështu në drurin 

e infektuar hapet një vrimë më e madhe se 

sa vendi i kalbur dhe pastaj fillon pastrimi. 

Mbasi vrima të jetë pastruar e dezinfektuar 

mirë, bëhet mbushja dhe mbyllja e saj. 

Si material më i mirë për mbushjen e 

vrimave është asfalti, i cili ka veti ngjitëse e 

elastike dhe nuk përshkohet nga uji. Ky 

duhet të përdoret në gjendje të nxehtë (të 


109 

shkrirë) dhe i përzier me tallash druri. 

Përzierja përgatitet në këtë mënyrë:asfalti 

ngrohet mirë në zjarr dhe mbi të hidhet 

tallash druri i cili vazhdimisht përzihet. 

Hedhja e tallashit vazhdon derisa asfalti nuk 

pranon më. Kjo përzierje mbasandaj 

përdoret për mbushjen e vrimave. 

Instrumentet me të cilat përzierja do të 

hidhet në vrima, duhet të lyhen me vajra të 

rënda për të mos u ngjitur në to asfalti. 

Përzierja asfalt-tallash përdoret edhe në një 

mënyrë tjetër, duke e përgatitur atë në formë 

blloqesh në kallëpe të veçanta. Përpara 

përdorimit, blloqet duhet të ngrohen pak dhe 

të goditen lehtë me qëllim që asfalti të ngjisë 

në pjesën drusore të vrimës. Mbushja e 

vrimave me këto blloqe duhet bërë me 

kujdes me qëllim që midis tyre të mos 

krijohen boshllëqe. 

Në rast se përzierja e asfalt-tallashit nuk ka 

sasinë e nevojshme të tallashit, ka rrezik që 

gjatë verës, nga temperaturat e larta asfalti, 

të shkrijë. Prandaj kur shihet një gjë e tillë, 

sipërfaqja e jashtme e mbushjes mbulohet 

me rrjetë teli, me bar, me copa thesi, ose 

duke I mbërthyer dërrasa. 

Përveç mbushjes me asfalt-tallash përdoret 

edhe mbushja prej betoni e cila përgatitet me 

çimento të kualitetit të lartë dhe rërë lumi të 

pastër në masen1 pjesë çimento dhe 3 pjesë 

rërë. Në rast se betoni nuk qëndron (nuk 

ngjitet) në vrimën e kalbur, në dru ngulen 

gozhdë të gjata dhe pastaj hidhet në të 

betoni. Mbushja me beton ka shumë anë 

negative: nuk ka elasticitet, ngjitet me 

vështirësi me pjesën e drurit dhe krijohen të 

çara në të cilat hyn lagështirë e cila më vonë

ëhet përsëri shkak për kalbëzimin e 

mëtejshëm të drurit. 

Mbushja e vrimave të kalbura mund të bëhet 

edhe me blloqe prej druri të mbërthyer me 

njëri-tjetrin. Boshllëqet midis blloqeve 

mbushen me asfalt të shkrirë. Si të mbushet 

vrima, mbyllja e saj mund të bëhet me copë 

hekuri zinku ose bakri pjesa e sipërme e të 

cilave duhet të lyhet me bojë vaji në ngjyrë 

të përshtatshme me atë të drurit. 

c. Pastrimi i drurëve e shkurreve të thata 

ose të sëmura. Drurët e shkurret e thata ose 

të sëmura prishin dekorimin e parqeve dhe 

lulishteve dhe shpeshherë bëhen çerdhe 

dëmtuesish ose insektesh të dëmshme për 

drurët e shëndoshë. Drurët e shkurret e thara 

dhe të sëmura njihen më mirë gjatë 

vegjetacionit (kur janë me gjethe). Drurët e 

tharë , në sipërfaqet e gjelbra, duhet të hiqen 

menjëherë duke mos lënë as pjesët më të 

vogla të tyre, ndërsa drurët e sëmurë në 

varësi të shkallës së përhapjes dhe 

infeksionit të sëmundjes ose duhet të hiqen 

krejtësisht, ose duhet të merren masa 

paraprake për shërimin e sëmundjes apo 

parandalimin e saj duke kryer spërkatjen e 

tyre me preparate helmuese të forta dhe me 

veprim të shpejtë. 

Spërkatja duhet të bëhet ne kohën kur drurët 

dhe shkurret janë në qetësi (me rënien e 

gjetheve dhe zbërthimin e sythave). Me 

qëllim që preparatet kimike të mos dëmtojnë 

pjesët vegjetative të drurëve e shkurreve, 

spërkatja gjithmonë duhet të bëhet në kohë 

shiu, preparatet kimike helmuese shpëlahen. 


110 

8. Mbjella e gjerdheve. Toka e gardhit të 

gjallë duhet punuar dhe niveluar mirë. Poqe 

se toka nuk është pjellore ajo duhet të 

përmirësohet duke i hedhur simbas rastit 10- 

30 cm, tokë pjellore. Piketohet vendi i 

gardhit të gjallë simbas projektit dhe hapet 

transheja. Gjerësia e transheve përcaktohet 

prej radhëve që do të ketë gardhi i gjallë. 

Kështu për gardh të gjallë me një radhë 

fidanësh gjerësia duhet të jetë 0.5-0.6 m, 

për 2 radhë fidanësh 0.8 m dhe për 3 radhë 

deri 1 m. Kur toka është e keqe përmasat e 

transhesë zmadhohen me 10-20 cm. 

Kur fidanët janë të vogla, mbjellja e tyre në 

gardh bëhet me ndihmën e kunjit. Mbjellja 

në këtë rast bëhet prej dy punëtorëve: i pari 

fut kunjin në tokë deri 35 cm thellësi dhe i 

dyti fut në gropën e hapur fidanin. Pastaj 

punëtori i parë hap me kunjin gropën e dytë 

10-15 cm larg gropës së parë. Kur gardhi 

krijohet me një radhë fidanësh,largësia midis 

fidanëve lihet 20-25 cm, ndërsa kur krijohet 

me dy e më shumë radhë, largësia midis tyre 

lihet deri 30 cm dhe midis radhëve 30-40 

cm. 

Kur gardhi është me shumë radhë, fidanët 

vendosen në formë shahu. Mbas mbjelljes, 

ato duhet të vaditen vazhdimisht. Për muret 

e gjelbra me rritje të lirë, fidanët mbillen në 

gropa me përmasa 0,5 - 0,7 x 0.5 - 0.6 x 0.5 

- 0.6 m; largësia midis gropave lihet 1-2 

metra, ndërsa për ato të krasiturat 0.8-1 

metër. Kur gardhi i gjallë krijohet me bimësi 

kacavjerrëse, largësia nga fidanët deri tek 

mbajtëset (druri apo metalike) duhet të jetë 

25-30 cm, kurse vetë fidanët mbillen 35-40 

cm larg njëri-tjetrit.

Mirëmbajtja e gjerdheve të gjalla. 

Punimet kryesore për mirëmbajtjen e 

gjerdheve duken në: vaditjen, prashitjen, 

pastrimin, plehërimin, krasitjen për formim 

kurorë, krasitjen për ripërtëritje dhe 

plotësimin e vendit të fidanëve të thara. 

Gjerdhet e gjalla të krijuara rishtas kanë 

shumë nevojë për vaditje dhe prashitje të 

shpeshtë sidomos në kohën e thatë dhe pa 

shira. 

Kur fidanët e gardhit të gjallë janë rritur 

shumë në lartësi ato duhet të priten 

(krasiten) deri poshtë duke i lënë 9-10 cm, të 

lartë nga toka me qëllim që të lëshojnë 

degëzime të reja nga fundi. Kjo është e 

lejueshme për gjerdhe të gjalla të krijuara 

vetëm me fidanë fletore. 

Krasitja e parë bazë bëhet gjatë muajit 

shkurt-mars para se të ketë filluar 

vegjetacioni. Degët e fidanëve priten në ½ 

deri 1/3 e gjatësisë së tyre në varësi të rritjes 

së tyre (të shpejtë ose të ngadaltë). Kështu 

në rast se fidanët rriten shpejt, gjatë një viti 

mund të bëhen 1-2 krasitje. 

Gjatë vitit të dyte dhe viteve të ardhshme 

rritja në lartësi e gardhit pengohet duke 

ushtruar mbi të krasitje të rregullt me qëllim 

që gardhi i gjallë të dendësohet edhe më 

tepër. Gjerdhet e gjalla që janë rritur në 

lartësinë e kërkuar, krasiten 3 herë gjatë 

periudhës së vegjetacionit. Krasitja e parë 

bëhet gjatë gjysmës së dytë të majit ose në 

fillim të qershorit duke i prerë degët e reja e 

duke i lënë të gjata 3-5 cm kurse ato të 

vjetrat deri në nivelin e krasitjes së parë. 

Gjerdhet e gjalla që kanë lule shumë të 


111 

bukura nuk krasiten, por pastrohen nga 

degët e thata. 

Me anën e krasitjes, gjerdheve të gjalla u 

jepet forma: kuadratike katërkëndëshe, 

trapezoide, ovale, gjysmëovale, figura të 

ndryshme komplekse etj. më e preferuara 

prej tyre është forma katërkëndëshe. Është 

vërtetuar se gjerdhet që kanë anët e pjerrëta 

70-80 gradë ndaj horizontit, i ruajnë më 

gjatë cilësitë e tyre dekorative, sepse janë të 

drejtuara nda drita për një kohë më të gjatë. 

Gjerdhet e gjalla me forma katërkëndëshe 

ose trapezoide krasiten vazhdimisht që të 

mbajnë formën e tyre të rregullt 

gjeometrikisht. 

Gjerdhet e gjalla që kanë humbur cilësitë e 

tyre dekorative krasitjen për ripërtëritje. Kjo 

krasitje konsiston në prerjen e gjithë 

fidanëve të gardhit të gjalla deri në lartësi 

10-15 cm prej tokës. Mbas kësaj gardhi i 

gjallë rritet shpejt duke dhënë mjaft 

degëzime të shëndetshme. 

Është e nevojshme që, mbas kësaj krasitjeje, 

gardhit të gjallë t’i bëhen shërbime të 

shumta suplementare si vaditja, plehërimi 

etj. krasitja për ripërtëritje është e ndaluar 

për gjerdhet e gjalla të krijuara me fidanë 

halore. 

Prashitja e gjerdheve bëhet duke punuar 

tokën në thellësi 10-15 cm, pa dëmtuar 

degëzimet e poshtme dhe sistemin rrënjor të 

fidanëve. Krasitja e dendur e gardheve të 

gjalla shoqërohet me konsumin më të madh 

të lëndëve ushqyese të tokës, prandaj duhet 

të merren masa për plehërimin e 

vazhdueshëm të gjerdheve të gjalla. Kur

toka është pjellore dhe e pasur në lëndë 

ushqyese atëherë plehërimi bëhet një herë në 

3-4 vjet dhe kur është e varfër një herë në 2 

vjet. Për këtë qëllim përdoren plehra të 

dekompozuara mirë si pleh stalle ose 

kompost. Plehërimi me këto plehra është 

mirë të bëhet në vjeshtë e në pranverë. Në 1 

m2 sipërfaqe gardhi të gjallë hidhet 4 kg 

pleh organik ose kompost, icily bashkohet 

me tokën duke e përzier e shkrifëruar në 

vendin e hedhur. 

Plehërimi duhet të bëhet jo vetëm Brenda 

gardhit të gjallë, port ë përfshijë edhe një 

pjesë të tokës jashtë vijës së gardhit të gjallë. 

Për plehërimin e gjerdheve të gjalla 

përdoren edhe plehrat minerale. Plehërimi 

mineral bëhet herët në pranverë. Plehrat 

minerale zakonisht përdoren të përziera 

(sulfat amoniaku, superfosfat dhe kripëra 

potasi). Kështu për 1 m2 sipërfaqe gardhi 

është e nevojshme jo më tepër se 20 gr, 

përzierje. 

9. Trëndafilat dhe mbjellja e tyre në 

sipërfaqet e gjelbra. Trëndafili është bimë 

dritëdashëse, prandaj është e nevojshme që 

për mbjelljen e tij të zgjidhen vendet që janë 

të drejtuara nga dielli dhe të mbrojtura prej 

erërave të forta. Trëndafili ka kërkesa të 

veçanta përsa i përket tokës. Ai rritet më 

mirë në toka argjilo-ranore të plehëruara 

mirë me pleh organik të dekompozuar, kurse 

tokat rano-argjilore dhe ranore që nuk janë 

të mira për rritjen normale të trëndafilit, 

duhet të përmirësohen duke hedhur argjilë. 

Në të gjitha rastet toka duhet të jetë e punuar 

mirë deri në 50 cm thellësi. 


112 

Trëndafilishtet zakonisht ndërtohen me 

forma të rregullta gjeometrike; prandaj si 

bordure për to mund të përdoren shkurre të 

ndryshme gjethembajtëse dhe që e durojnë 

krasitjen, si: bush liguster, mersinë dafinë 

etj. Ato në të shumtën e rasteve krijohen në 

hyrjet e parqeve dhe lulishteve. Me qëllim 

që trëndafilishtet të kenë pamje të bukur 

duhet të zgjidhen edhe llojet e format e 

trëndafilave më të përshtatshëm si p.sh 

trëndafila kacavjerrës, zvarranikë, në formë 

shkurresh të lartë, të ulëta me shumë lule, në 

formë shkurresh me lule të mëdha. Kështu 

p.sh trëndafilat në formë shkurresh të ultë 

dhe të lulëzuara mund të përdoren për 

bordure etj. 

Mbas hedhjes në terren të projektit të 

trëndafilishtës dhe përgatitjes së tokës 

fillohet menjëherë nga mbjellja e 

trëndafilave. Për këtë më parë zgjidhen 

trëndafilat dhe shikohen një për një, duke 

prerë rrënjët e plagosura ose të thara. Gropat 

duhet të kenë madhësi të tillë që rrënjët e 

trëndafilave të futen lirisht në to. Në fundin 

e gropës duhet të hidhet pak tokë e shkrifët, 

pjellore e pleh dhe pastaj mbillet trëndafili 

duke e ngjeshur mirë tokën përreth tij. 

Largësitë që duhet të kenë gropat e 

trëndafilit (sa i gjatë e i gjerë rritet ai). 

Kështu p.sh trëndafilat me trup të vogël 

hibride mbillen në 50-70 cm, larg njëri-tjetri, 

kurse ato me trup të lartë 90-100 cm ose 

edhe më tepër. 

Trëndafilat mbillen në vjeshtë ose në 

pranverë. Në qoftë se mbjellja bëhet gjatë 

vjeshtës atëherë ato duhet të mbulohen me 

dhe, deri 20 cm, mbi nivelin e tokës që të

mbrohen nga të ftohtit. Kujdes duhet treguar 

dhe për krasitjen e trëndafilave. Para se të 

bëhet kjo është e domosdoshme që të njihen 

llojet e trëndafilave dhe në varësi të tyre 

bëhet krasitja përkatëse. Trëndafilat 

kacavjerrës p.sh në rast se krasiten nuk japin 

gonxhe sepse ata i nxjerrin gonxhet në filizat 

dyvjeçare; prandaj këtyre trëndafilave u 

priten e qërohen vetëm degët e thata ose të 

thyera. Shpeshherë trëndafilat duhet të 

spërkaten me preparate të ndryshme të cilat 

ngordhin ose ngadalësojnë zhvillimin e 

mikrobeve dhe dëmtuesve. 

10. Mbjellja e luleve në sipërfaqet e 

gjelbra. Gjatë përdorimit të luleve në 

sipërfaqet e gjelbra është e rëndësishme të 

dihet stili i mbjelljes së tyre, sa % të 

sipërfaqes së gjelbër duhet të zënë, si duhen 

harmonizuar ato midis tyre dhe me 

elementet e tjera, si duhen mbjellë dhe 

shërbimet agroteknike që u duhen bërë për 

t’i mirëmbajtur. 

Stili i mbjelljes së luleve. Mbjellja e luleve 

ne sipërfaqet e gjelbra duhet të bëhet në 

harmoni të plotë me stilin e kompozimit të 

vetë këtyre sipërfaqeve. Në sipërfaqet e 

gjelbra me stil gjeometrik, lulet zakonisht 

mbillen në forma të rregullta gjeometrike, 

por kjo nuk përjashton edhe mbjelljen e tyre 

në forma të lira natyrore. Përkundrazi në 

sipërfaqet e lira të barit, qofshin këto lëndina 

apo të kultivuara sezonale e shumëvjeçare, 

lulet, mund të mbillen në grupe ose të 

shpërndara si në natyrë. Në sipërfaqet e 

gjelbra me stil peizazhi mbjellja e luleve 

bëhet në formë krejt natyrore. Në këtë rast 

është mirë që të mbisundojnë lulet 

shumëvjeçare të cilat janë më ekonomike se 


113 

sa lulet stinore dhe përshtaten më tepër 

parkut me stil peizazhist. 

Këto duhet të përdoren lulet e lëndinave të 

cilat duhen shpërndare në të gjithë 

sipërfaqen e barit, ose në formë grupesh në 

largësi jo shumë larg rrugës, ose në të gjithë 

sipërfaqen e barit. Lulet shumëvjeçare në 

sipërfaqet e gjelbra të kompozuara sipas 

stilit peizazhist, mbillen në grupe ose në 

masive, në afërsi të shkurreve e të drurëve 

dekorativë, duke i kombinuar po në atë 

mënyrë siç rriten edhe në natyrë. Prandaj në 

një sipërfaqe lëndine prej 500 m 2 mund të 

mbillen 3-4 grupe me nga 3-5 copë lule 

shumëvjeçare. Dhe kjo gjithmonë në varësi 

të madhësisë së sipërfaqes së gjelbër. 

Raporti i luleve në sipërfaqet e gjelbra. 

Megjithëse ekzistojnë të dhëna teknike e 

praktike mbi përqindjen që duhet të zënë 

lulet në sipërfaqet e gjelbra (rreth 3-5%) 

mund të themi se kjo përqindje ndryshon në 

varësi të llojit, qëllimit, madhësisë, 

vendndodhjes dhe stilit të sipërfaqes së 

gjelbër. Kështu, në parqet dhe lulishtet, sasia 

e luleve duhet të jetë më e madhe se sa në 

parqet pyjore, por kjo nuk do të thotë që në 

parqet e lulishtet e qendrave të banuara të 

ketë lule me shumicë , sepse kjo pastaj sjell 

ngarkesën e tepruar dhe të panevojshme të 

tyre. 

Prandaj mund të pranojmë që në çdo park 

ose lulishte lulet duhet të zënë 3-5 % të 

sipërfaqes së barit duke mos llogaritur këtu 

lulet në qilima të cilat mund të kenë vetëm 

lule të kombinuara me barë dekorativ.

Përgatitja e vendit për mbjelljen e luleve. 

Për rritjen e mirë dhe normale të luleve, në 

sipërfaqet e gjelbra rëndësi të madhe ka 

përgatitja e tokës ku ato do të mbillen. 

Toka duhet të plehërohet mirë me pleh 

organik të dekompozuar dhe pastaj të 

punohet. Punimi i saj duhet të bëhet 30-40 

cm, duke thyer plisat dhe duke e pastruar 

prej mbeturinave të gurëve, tullave, 

kleçkave. etj. 

Në rast se do të mbjellim lule në forma 

katërkëndëshi atëherë veprojmë kështu: 

Merret një spango, e cila shtrëngohet nga te 

dyja anët sipas gjatësisë se katërkëndëshit, 

ku me piketa të ngulura është përcaktuar 

gjerësia e tij. Me krehër nivelohet toka e 

punuar, me qëllim që ajo të jetë 5-7 cm, 

më e lartë se masivi i barit. 

Mbas kësaj vizatohen në tokë vijat 

(rreshtat) e luleve që do të mbillen, edhe 

kjo bëhet me spango të shtrënguar nga të 

dyja anët në piketa. Largësia midis 

rreshtave dhe luleve varet nga lloji i lules 

që do të mbillet dhe nga kërkesat e tyre. 

Mbas kësaj fillohet nga mbjellja; 

Në të njëjtën mënyrë veprohet edhe kur lulet 

do te mbillen në formë rrethi. Kështu mbasi 

përcaktohet qendra e rrethit, merren dy 

piketa të cilat lidhen me spango, Njëra prej 

tyre vendoset në qendër të rrethit dhe 

ngulet në tokë e palëvizur, ndërsa me 

piketën tjetër vizatohet rrethi (fig. 

80).Toka ku do të mbillen lulet duhet 

gjithmonë të ketë lagështirën e duhur. 


114 

Zgjedhja e materialit mbjellës të luleve. 

Mbjellja e luleve në sipërfaqet e gjelbra 

bëhet në bazë të një projektplani, në të 

cilin është shënuar vendi i mbjelljes për 

te gjitha llojet e luleve që parashikohet 

të mbillen, duke pasur parasysh ngjyrën, 

lartësinë dhe kohën e lulëzimit të tyre. 

Mbasi të jetë bërë kjo atëherë fillohet nga 

zgjedhja e materialit mbjellës te luleve. 

Fidanët e luleve duhet të jenë të formuara, 

të shëndetshme, dhe të kenë sistem 

rrënjor të zhvilluar mirë. Disa orë para 

mbjelljes, fidanët duhet të vaditen mirë me 

qëllim që të mos u bjerë dheu nga 

rrënjët. 

Në varësi të jetës së tyre lulet ndahen në 

këto grupe: 

a) Njëvjeçare shumëzohen me anën e farës, 

zhvillohen dhe japin lule brenda vitit dhe në 

vjeshtë zakonisht nga fundi i nëntorit kur 

bien ngricat e para, ato thahen (Salvia, 

Gomfrena, Tagëtës. Ageratum, Petunia 

etje.) 

b)Dyvjeçare më mirë shumëzohen me farë, 

rriten, zhvillohen dhe lulëzojnë me shumicë 

gjatë vitit të dytë, pastaj thahen. Dimërojnë 

shumë mirë jashtë. 

c)Shumevjeçare ndryshojnë prej dy 

grupeve të para, sepse, në klimën e vendit 

tone jetojnë shumë vjet në të njëjtin vend. 

Çdo pranverë prej rrënjëve të tyre dalin 

pjesë të mbitokshme (gjethe, degë, lule) që 

japin farë dhe që pastaj thahen. Kështu ato 

dimërojnë jashtë në natyrë dhe në

pranverën e ardhshme fillojnë prapë të 

zhvillohen. 

Me lulëzimin e gjatë e të shumtë, me 

ngjyrat e ndryshme të luleve të tyre, me 

format e bukura të gjetheve, ato 

përfaqësojnë një element të rëndësishëm për 

zbukurimin e sipërfaqeve të gjelbra. 

Në këtë grup përfshihen gjithashtu lulet 

qepujka tuberoze, si: Lilium, Gladiola, Iris, 

Narcis, Tulipan, Crocus; Dahlia, Fritillaria, 

etj. Në këto lule përmendim edhe disa lloje 

lulesh të tjera qepujkore, të cilat nuk 

dimërojnë jashtë, por mbillen çdo pranverë, 

lulëzojnë gjatë verës, dhe në vjeshtë 

qepujkat dhe rizomat e tyre nxirren prej 

tokës, stratifikohen gjatë dimrit dhe mbillen 

përsëri. Këtu hyjnë Begonia tuberhybrida, 

Giacinthus amethystinus etj. 

Që të mund të ruhet zbukurimi me lule në 

sipërfaqet e gjelbra prej fillimit të 

pranverës e deri vonë në vjeshtë, lulet 

zakonisht mbillen ne dy etapa: 

Në vjeshtë mbillen pas ngricave të para. 

Kjo periudhë zakonisht fillon nga fillimi ose 

mesi i muajit nëntor (simbas zonave). Në 

këtë kohë mbillen lulet dimërore (viola, 

margarita, silene, myozotis, floks etj.). 

Në pranverë mbillen mbasi të ketë kaluar 

rreziku i ngricave të pranverës, periudhë 

kjo që fillon nga fundi i muajit prill deri 

nga mesi i muajit maj. Në këtë kohë 

mbillen lulet verore (salvia, petunia, tagetes, 

ageratum, dalia, xinia, gomfrena etj.), Lulet 

e verës të caktuara për mbjelljen e 

parcelave të drejta, rreshtohen simbas 

brazdave të hequra në parcela duke filluar 


115 

prej rreshtave të mesit të parcelës e deri tek 

ato të anës. Këto vendosen në largësi të 

caktuar, në mes te lartat dhe anash të 

ulëtat. Lulet vendosen në formë shahu. 

Mbas mbjelljes, lulet duhen vaditur mirë. 

Vaditja kryhet me kovë të pajisur me dush, 

ndërsa kur lulet mbillen në parcela të 

mëdha, vaditja e tyre kryhet me zorrë 

(markuç). Punëtori që vadit lulet e 

porsambjella, kovën dhe zorrën duhet t'i 

mbajë afër luleve me qëllim që ujët të bjerë 

me ngadalë, toka të ngopet mirë dhe të 

mos rrezikohet nxjerrja jashtë rrënjëve 

të fidanit. 

Mbjellja e luleve verore në figura 

gjeometrike ose qilima, në partere, mozaike, 

thurëse etj., kryhet mbasi të jetë vizatuar në 

terren vetë figura. Në fillim mbillen lulet që 

tregojnë konturet e jashtme të figurës 

gjeometrike, pastaj ato në këndet e 

figurës dhe së fundi lulet e mesit të 

figurës. 

Mbjellja e luleve në figura rrethore bëhet 

duke filluar prej mesit të figurës, ku 

simbas projektit mund të jetë parashikuar 

vendosja e një palme, agave, juke, dracene 

etj. e deri tek mbushja e figurave që 

kufizohet me lulet e bordurave. Këto lule 

duhet të jenë të së njëjtës madhësi dhe të 

vendosen në rreshta simbas formës së 

figurës. Largësia midis tyre dhe vetë 

rreshtave përcaktohet nga lloji i lules që 

mbillet. Kështu p.sh. Santolina, Lobeh'a, 

Alternanthera, Antenaria etj. mbillen në 

largësi 5-6 cm. larg njëra-tjetrës.

Lulet e vjeshtës duhet të mbillen nga mesi 

ose fundi i nëntorit (për zonat me të ngrohta) 

me qëllim që kur të fillojë të ftohtit ato të 

kenë forcuar deri diku sistemin rrënjor dhe 

të lidhen mirë me tokën. 

Nuk rekomandohet që këto lloje lulesh të 

mbillen në pranverë, sepse ne qoftë se ato 

qëndrojnë deri. në prill ose maj në farishtore, 

nuk u jepet mundësia për zhvillim të 

shpejtë dhe lulëzim të bollshëm. Puna 

paraprake për mbjelljen e tyre qëndron në 

heqjen e gjithë luleve verore të cilat janë 

tharë prej ngricave d.m.th. lirimi i 

sipërfaqeve të mbjella me lule verore. 

Si të jetë bërë kjo punë atëherë terreni 

punohet, nivelohet e fillohet mbjellja e 

luleve të vjeshtës. Me qëllim që gjatë dimrit 

dhe të ftohtave të mëdha të mos dëmtohen, 

sidomos në vendet e haptë e të pa mbrojtura, 

lulet, mund të mbulohen me rogoza, 

polietilen ose bar të dezinfektuar. Në kohën 

kur mbillen lulet e vjeshtës mbillen edhe 

lulet qepujkore. Këto të fundit mbillen në 

sipërfaqen e barit në grupe të vogla ose të 

mëdha, të lira si në natyrë. 

Lulet e ultë qepujkore (tulipanë, narcisë, 

zymbyla. crocus, etj.) mbillen më afër 

rrugëve të parqeve me qëllim që të shikohen 

më mirë prej vizitorëve. Lulet qepujkore 

mbillen në thellësi 2 herë më tepër se 

madhësia e qepujkës së tyre. Një pamje e 

bukur fitohet atëherë kur midis luleve të 

vjeshtës të mbjella në parcela mbillen edhe 

lule qepujkore si tulipani me ngjyra të 

bardhë, të kuqe, rozë etje te cilat në pranverë 

rriten 20-25 cm. mbi lulet e tjera dhe 

lulëzojnë nga prilli ne maj. Mbas kësaj 


116 

periudhe qepujkat e tyre nxirren dhe 

stratifikohen brenda, ndërsa toka e liruar 

prej tyre mbillet me lule verore 

Mbjellja e luleve shumëvjeçare. Lulet 

shumëvjeçare japin efekt të madh në 

sipërfaqet e gjelbra. Ato janë ekonomike 

sepse nuk mbillen ne çdo stinë, harxhojnë 

pak ujë dhe më pak shërbime kulturore. 

Pikërisht për këto arsye ato duhet të 

përdoren më gjërë në parqet e lulishtet tona. 

Meqë këto lule gjallërohen herët në 

pranverë, rekomandohet që mbjellja e tyre të 

bëhet në vjeshtë, zakonisht gjatë muajve 

tetor-nëntor. Kë s ht u at o do të kenë 

mundësi që derisa të fillojnë ngricat e të 

ftohtat e dimrit, të formojnë qime thithëse 

të reja dhe të lidhen më mire me tokën. 

Vetëm në raste të jashtëzakonshme mund të 

lejohet mbjellja e tyre në pranverë, dhe 

kjo bëhet në pranverën e hershme qysh ne 

ditët e para të prillit. 

Këto lule mbillen me dheun rrotull 

rrënjëve. në gropa 30 x 30 x 30 cm, të 

plehëruara mirë me pleh organik të 

dekompozuar. Lulet shumëvjeçare mbillen 

të vetmuara dhe të shpërndara në 

sipërfaqen e barit në grupe te vogla, 

apo të mëdha. 

Grupet mund të zënë një sipërfaqe prej 20- 

200 m 2 . ose edhe më tepër. Mund të jenë 

prej të njëjtit lloj ose të ndryshme, të 

përziera dhe të kombinuara sipas ngjyrës e 

madhësisë së trupit të tyre. Në grupet e 

mëdha ato renditen dhe kombinohen sipas 

lartësisë, ngjyrës dhe kohës së lulëzimit, në 

mënyre të tillë që të fitohet lulëzim nga

fillimi i pranverës e deri vonë në vjeshtë. 

Lulet shumëvjeçare në grupe të mëdha të 

përziera me lloje të ndryshme lulesh 

mbillen në formë njollash të lira si në 

natyrë. Këto formime lulesh japin 

shumë efekt sidomos në parqet e 

kompozuara simbas stilit peizazhist. 

Rekomandohet që rreth e qark luleve 

shumëvjeçare që lulëzojnë herët dhe vonë, 

të mbillen gjatë muajit maj lule stinore, 

por në sasi të kufizuar, si petuina, 

verbena, aster, portullaca, zinia, coreopsis, 

cosmos, etj, të cilat lulëzojnë deri në 

fillimin e ngricave. 

11. Kujdesi për lulet në sipërfaqet e gjelbra. 

Zhvillimi dhe rritja normale e luleve të 

mbjella në figura të ndryshme, varet nga 

kujdesi që tregohet për mirëmbajtjen e 

tyre. Kujdesi kryesor për lulet është 

vaditja. Ajo duhet të jetë e rregullt dhe e. 

vazhdueshme sidomos në ditët e nxehta të 

verës. Vaditja e luleve duhet të bëhet çdo 

ditë ose një herë në dy dite; duhet të kryhet 

jo në orët e nxehta të ditës, por në 

mëngës herët, mbas dit ose natën d.m.th. 

në orët më të freskëta. 

Toka duhet të mbahet e shkrifët dhe kjo 

arrihet duke i bërë prashitje të shpeshta 

të paktën 3-4 herë në muaj. Në qoftë se 

kjo nuk kryhet atëherë toka formon kore e 

cila pengon rritjen normale të luleve. Që 

të mos formohet kore dhe toka të mbahet 

në gjendje të shkrifët. rekomandohet që 

mbas prashitjes së parë të hidhet 3-4 cm, 

shtresë pleh organik gjysmë i 

dekompozuar. 


117 

Barërat e keqija që mund të dalin më 

vonë, duhet, të hiqen menjëherë, dhe qilimi 

i barit rrotull figurave duhet të kositet 

shpesh. Në rast se ka nevojë bëhet edhe 

plehërim suplementar me plehra minerale. 

Lulet e bordurave dhe ato të qilimave 

mozaike etj, krasiten rregullisht me qëllim 

që të mbahen gjithmonë në lartësinë e 

kërkuar dhe të japin qartë format 

gjeometrike të përcaktuara. 

Për lulet shumëvjeçare, në pranverë, 

mbasi ato arrijnë 10 cm, lartësi, rrotull tyre 

toka duhet të prashitet e të plehërohet. 

Prashitja nuk duhet të bëhet me herët, 

për arsye sepse ka rrezik që gjatë 

prashitjes të priten edhe sythet që do të 

dalin me vonë, meqenëse ato janë nëntokë 

dhe nuk shihen. Toka duhet të prashitet 

një dy here në muaj. Për këto lule vendosen 

shufra të posaçme të bojatisura, me ngjyrë 

të gjelbër mbas të cilave lidhen këto lule. 

Në këtë mënyre ato ruhen që të mos rrëzohen 

nga era ose nga vaditja me presion. Gjatë 

kohës së lulëzimit atyre u priten lulet që kanë 

mbaruar lulëzimin si dhe degët e thata. 

Në vjeshtë, si të ketë mbaruar 

vegjetacioni dhe të kenë filluar ngricat 

duhet të priten degët e mbitokshme të luleve 

duke lënë të pa prera (në qoftë se kanë) 

vetëm gje t het e s htrir a përto kë . 

12. Kr i ji mi i sipërfaqcve të barit 

dekorativ. 

Për të përcaktuar sasinë e farës së 

nevojshme të barit që do të mbjellim duhet 

pasur parasysh lloji i sipërfaqes së gjelbër, 

madhësia e kokrrave të farës së barit dhe

kushtet tokësore e klimaterike të objektit. 

Bari rritet mirë atëherë kur mbillet në 

atë mënyre që çdo fare t'i takojë rreth 2 

cm 2 , sipërfaqe toke pjellore (kryesisht për 

farërat e mëdha) dhe rreth 1 cm 2 sipërfaqe 

për farërat me madhësi me të vogël. Kur 

fara e barit mbillet dendur, jep efekt më të 

mirë dekorativ dhe nuk lejon rritjen e 

barërave të këqija, veçse në këtë rast ajo ka 

jetë me të shkurtër. Kur fara e barit 

mbillet rrallë, atëherë ajo ka jetë me të gjatë, 

është durueshme karshi thatësirës, zhvillon 

sistem rrënjorë më të mire, por nuk jep efekt 

te mirë dekorativ. 

Në rast se fara e barit ka deri 70% f uqi 

mbirëse atëherë për të krijuar një 

sipërfaqe bari të zakonshme në 1000 m 2 

sipërfaqe toke mund të mbillet 20-25 kg. 

farë bari. e madhësisë së Lolium perene, 

ndërsa për të krijuar partere bari dekorativ 

në 1000 m 2 sipërfaqe, duhet te mbillet 25- 

30 kg. farë bari. Farë bari me 100% fuqi 

mbirëse zakonisht në praktikën e 

gjelbërimit nuk përdoret. Përcaktimi i 

sasisë së farës së barit që duhet mbjellë, 

behet gjithmonë duke u bazuar në fuqinë 

mbirëse te saj. 

Përzierja e farës. Sipërfaqet e barit të 

krijuara vetëm nga një lloj bari, jetojnë 

më pak dhe kanë efekt më të vogël 

dekorativ. Kështu p.sh. një sipërfaqe bari e 

krijuar vetëm me Lolium perene jeton 3- 

5 vjet, kurse tek ne është vërtetuar se 

sipërfaqet e barit të krijuara vetëm me 

Lolium italicum jetojnë 1 vit dhe rallë dy 

vjet. Në rast se përdoret përzierje e farës së 

barit atëherë jeta e sipërfaqeve të tyre rritet 

në 8-10 vjet. 


118 

Se si duhet përzierja, kjo varet nga 

qëllimi për të cilin krijohet sipërfaqja e 

barit, e prej mundësive të vaditjes, nga 

kushtet e tokës dhe të klimës së një rajoni 

të caktuar. Përzierja më e mirë krijohet 

me 4-5 lloje fare bari, por më tepër nuk 

lejohet për arsye sepse krijohen kushte jo 

të favorshme për zhvillim. Për kushtet 

tona mund të rekomandojmë këto 

përzierje farash bari dekorativ për lloje të 

ndryshme sipërfaqesh bari. 

Për sipërfaqe të zakonshme bari 

a) në tokat që rrihen nga dielli, pak a 

shumë të thata dhe jo shumë pjellore 

përdoren: Agrostis vulgaris - 70%, 

Cinozurug chrislatus - 30%; ose Festuca 

rubra - 70%, Poa pratensis - 20%, Lolium 

parenne - 10% 

b) për toka pjellore në gjysmëhije: Poa 

prantensis - 70%, Festuca rubra -30%; 

ose Poapratensis -50%,Poanemoralis -30%, 

Festuca rubra -20%. 

Për terrene e sheshe sportive: Lolium 

parenne -50%, Festuca rubra - 30%, 

Agrostis alba - 20%. 

Për lëndina e livadhe: Festuca rubra - 

30%, Poa jiratensis - 30%, Agrostis 

vulgaris - 15%, Lolium pa - 20%, 

Trifolium repens - 5%. 

Në vendet me shume hije, ku nuk 

zhvillohen barërat dekorative, veçanërisht 

poshtë masivëve të drurëve halorë, mund 

të mbillen Vurlh, Vinka, geraniuim 

dhe me barin që shtohet me ndarje, i cili

është përdorur gjerësisht në disa parqe e 

lulishte të Tiranës. 

Përgatitja e tokës për mbjelljen e farës së 

barit. Para se të fillohet nga mbjellja e 

farës, duhet që të kenë përfunduar të gjitha 

punimet si: kanalizimi, ujësjellësi, ndriçimi 

dekorativ etje. dhe të jetë mbjellë bimësia e 

lartë dekorative. Përgatitja e tokës për 

mbjelljen e farës në sipërfaqet e barit të 

përkohshëm nuk bëhet e njëllojte si për 

sipërfaqet e barit të përhershëm. 

Në të parat terreni pastrohet nga 

mbeturinat e ndërtimit; shpesh nivelohet, 

punohet deri në 20 cm, thellësi, plehërohet 

po qe se është e nevojshme dhe pastaj 

mbillet fara. Kurse për sipërfaqet e barit 

me karakter te përhershëm bëhet 

përgatitja e gjithanshme e tokës. Hiqen të 

gjitha mbeturinat e ndërtimit. e në rast 

se toka nuk është pjellore, atëherë deri në 

20-25 cm, thellësi ajo hiqet,dhe në vendin e 

saj hidhet tokë pjellore e pasur me lënde 

organike dhe humus. 

Për këtë më mirë është plehërimi me pleh 

stalle të dekompozuar mirë duke hedhur në 

çdo 1000 m 2 sipërfaqe 5-10 ton pleh ose 

praktikisht 10-20 karroca. Në mungesë të 

plehut organik mund të përdoren edhe 

plehrat minerale të përziera, kështu në 

1000 m 2 sipërfaqe, zakonisht hidhen 15 kg, 

plehra azotike me veprim të shpejtë, 3-5 

kg, superfosfate dhe 3-5 kg. kripëra 

potasi. Mbas plehërimit, toka nivelohet 

mirë dhe është gati për mbjelljen e farës. 

Mbjellja e farës së barit dekorativ. 

Mbjellja e farës së barit dekorativ është 


119 

mirë të bëhet mbas 10-20 ditësh kur terreni 

të jetë punuar e niveluar mirë. Kjo jep 

mundësinë që toka të kullohet, të mbulohen 

të çarat e krijuara gjatë nivelimit dhe të 

zhduken barërat e këqija. Fara e barit mund 

të mbillet prej fillimit të pranverës e deri në 

fund të vjeshtës, mjafton që të sigurohet 

vaditje e vazhdueshme. Fara e barit e 

mbjellë në kushte normale mbin më mirë, 

rrënjëzohet më shpejt dhe u duron 

thatësirave të verës. 

Mbjellja e farës së barit kryhet me dorë 

(sikurse shumë fara të tjera: gruri, 

jonxha, etj.) dhe hidhet në mënyre të tillë 

që të sigurohet një shpërndarje 

mundësisht e barabartë në të gjithë 

territorin. Kur fara përbëhet nga shumë 

lloje, ajo duhet të përzihet vazhdimisht, 

me qëllim që të mos bien farat e një lloji 

në të njëjtin vend. 

Në afërsi të bordurave të rrugëve e 

parqeve, fara e barit hidhet më e dendur 

se sa në brendësi të parcelave, meqenëse 

gjatë vaditjes një pjesë e tyre shkon në 

brendësi të parcelave dhe kështu krijohet 

një qilim bari jo i njëllojtë. Duhet patur 

parasysh që në ditë me erë nuk duhet të 

mbillet farë bari, mbasi era i shpërndan 

ato në mënyrë të pabarabartë. 

Farërat e mbjella të barit ngjishen duke i 

futur në toke 0,5-1 cm. Për sipërfaqe të 

vogla, futja e farës në tokë behet duke e 

shkrifëruar tokën me krehër, kurse për 

sipërfaqe të mëdha bëhet me rul special 

me gozhda që dalin jashtë rulit rreth 3-5 

cm. dhe 2-3 cm, larg njëra tjetrës. Mbas 

mbjelljes së farës, fillon ngjeshja e tokës.

Për sipërfaqe të vogla ngjeshja mund të 

bëhet me ndihmën e dy dërrasave të 

lidhura në këmbët e lulishtarit. Dërrasat 

janë me përmasa 25x40 cm. dhe nga ana e 

poshtme e tyre duhet të jenë të lëmuara 

me qëllim që të mos ngjitet balta në to. 

Për sipërfaqe të mëdha, ngjeshja bëhet 

me rul, njëra rrotë e të cilit (rrota me 

gozhda) shërben për futjen e farave në 

tokë, kurse tjetra (rrota e lëmuar) shërben 

për ngjeshjen e tokës. Ky rul peshon 50- 

80 kg. dhe me të ngjishet gjithë 

sipërfaqja, kurse anët qe nuk i kap ruli 

ngjishen me dërrasa. Ngjeshja e farës 

bëhet me qëllim që të ruhet lagështira e 

tokës e cila ndihmon në mbirjen e shpejtë 

të farës. 

Mbasi toka të jetë ngjeshur mirë fillon të 

vaditet zakonisht ajo bëhet çdo ditë. Kur 

koha është shumë e nxehtë, sidomos gjatë 

verës, ajo bëhet dy herë në ditë, një herë 

në mëngjes (deri në ora 10) dhe një herë 

mbas dreke, (mbas orës 17). Para se të 

bëhet kositja e parë, është mirë që bari të 

ngjishet me rul të rëndë deri 80 kg. që të 

formohet plis me bar me të dendur. 

Mirëmbajtja e sipërfaqeve të barit dekorativ. 

Me qëllim që sipërfaqet e gjelbra të mos 

humbasin asnjëherë dekoracionin, një 

rëndësi të madhe kanë masat që duhet të 

merren për mirëmbajtjen e tyre si: 

vaditja, kositja, plehërimi, rulimi; lufta 

kundër barërave të këqija, përgatitja e 

sipërfaqeve të barit për dimërim dhe 

rikonstruksioni i sipërfaqes të barit. 

Vaditja më e mirë është ajo me spërkatje, 

me anën e së cilës uji bie në formë shiu. 


120 

Vaditja në afërsi të sipërfaqes së barit dhe 

me ujë me presion është e dëmshme. 

Vaditja konsiderohet e mirë atëherë kur 

uji hyn në tokë deri në 10 cm. thellësi. 

Në një stinë vegjetacioni për 1 m 2 sipërfaqe 

bar, duhet rreth 1 m 3 ujë ose 800-1000 litra. 

Vaditja e barit nuk kryhet njëlloj për 

gjithë muajt e stinës së vegjetacionit por kjo 

shpërndahet simbas nxehtësisë së çdo muaji. 

Në një stinë vegjetacioni bëhen rreth 65-75 

vaditje të ndara në këtë mënyrë: 

Në maj 2-5 vaditje, në qershor 10-12, në 

korrik 20, në gusht 25, në shtator 6 dhe në 

tetor 2 vaditje. Sigurisht këto norma janë 

relative mbasi vaditja e sipërfaqeve të barit 

varet edhe nga reshjet që bien gjatë stinës së 

vegjetacionit. 

Me anën e kositjes bari mbahet gjithmonë si 

qilim i gjelbër dhe nuk lejohet që të lidhë 

farë e të mbarojë ciklin e zhvillimit të tij. 

Kositja sidomos e barit të partereve, 

rrotull elementëve arkitektonike e 

figurave me lule, duhet të bëhet në kohën 

e duhur. Pjesa më e madhe e barërave 

dekorative kositet kur arrijnë lartësinë 12- 

15 cm. Bari kositet me kosë ose me 

makina korse speciale. Kositja me kosë 

është me e mirë, sepse prej saj nuk 

rrezikohet shkulja e barit nga rrënjët. 

Më mirë është që kositja e barit të bëhet 

herët në mëngjes kur bari është i freskët, 

Bari i kositur, mblidhet në grumbuj dhe 

pastaj duhet të hiqet menjëherë. Sipërfaqet 

e barit që të mbahen mirë, duhet të kositen 

6-8 herë në vit, duke pasë parasysh që 

kositja e fundit të bëhet në atë periudhë

që bari të ketë kohë që deri në prag të 

dimrit të lëshoje degëzime të reja dhe të 

arrijë lartësinë 3-5 cm. Në lulishtet dhe 

parteret bari kositet më shpesh, çdo 10-15 

ditë. 

Vaditja e vazhdueshme dhe kositja e barit 

në të njëjtin vend shkakton varfërimin e 

tokës dhe pakësimin e lëndëve ushqyese të 

saj me azot. fosfor dhe po-tas. Kështu kur 

konstatohet që bari megjithëse mirëmbahet 

fiton ngjyrë të verdhë, kjo tregon që toka 

ka nevojë për azot. Si rrjedhim sipërfaqja e 

barit duhet pasuruar me plehra azotike 

nëpërmjet plehërimit te tij me nitrat 

amoni. 

Pleh më i përshtatshëm për sipërfaqet e barit 

është plehu organik (pleh stalle) dhe 

komposti. Kur plehu organik është i 

dekompozuar mund të shpërndahet në 

gjithë sipërfaqen e barit në çdo kohë në 

shtresë të hollë 1-2 cm, kurse kur nuk 

është i dekompozuar atëherë, ai hidhet 

vetëm në vjeshte. Në rast se plehërimi 

kryhet me kompost, duhet të hidhet dyfishi i 

sasisë së plehut organik ose të forcohet 

duke hedhur në 1000 m 2 sipërfaqe bari, 

10-15 kg. plehra organike, 3-5 kg. fosfatike 

dhe 3-5 kg. potasike. Për sipërfaqet e 

barit në partere, si pleh i mirë konsiderohet 

edhe përdorimi i urinës së holluar me ujë 

në raport 1:30-1:40. 

Në mungesë të plehut organik dhe 

kompostit, bari plehërohet me plehra 

minerale. Gjatë një stine vegjetacioni 

përdoret rreth 40-45 kg. pleh mineral për 

dynym, në përzierje: 15 kg, plehra azotike, 

20 kg. plehra fosfatike dhe 10 kg. potasike. 


121 

Hedhja e plehut mineral bëhet dy herë: 

një herë mbas kositjes së parë dhe një 

herë mbas kositjes së dytë ose të tretë. Në 

këtë rast plehërimi bëhet në kohe të vranët 

e pa reshje, sepse në kohë me shi bari 

rrezikohet që të digjet. Mbasi të jetë 

hedhur plehu, sipërfaqja vaditet mirë me 

ujë të bollshëm. Për sipërfaqet e barit në 

toka ranore është shumë i mirë plehërimi 

mineral me 20-25 kg. kripëra potasike për 

1000 m 2 sipërfaqe, kurse në tokat acide 

plehërimi më i mirë bëhet me plehra të 

kalciumit. 

Duhet të kihet parasysh që: 

Plehërimi i vazhdueshëm i tokës me plehra 

minerale keqëson cilësitë fizike të saj, 

prandaj ato duhet të përdoren si plotësuese 

të plehut organik dhe është mirë që e 

njëjta sipërfaqe të plehërohet me to një 

herë në 3-4 vjet.Plehrat minerale para se të 

hidhen në sipërfaqen e mbjellë me bar, 

duhet të përzihen në gjendje të thatë 

(pluhur). 

Nuk lejohet përzierja me gëlqere e kripë 

gëlqerja e superfosfatit, plehut organik, 

sulfatit të amoniakut, e miellit të kockave. 

Plehrat minerale japin rezultate më të mira 

kur ato paraqiten në gjendje kokrrizore. 

Efektin dekorativ të sipërfaqeve të barit e 

dobësojnë edhe barërat e këqija. Përveç 

kësaj ato jo vetëm i marrin, tokës lëndët 

ushqyese. por bëhen edhe burim kryesor 

për shfaqjen e sëmundjeve të ndryshme. 

Në praktikën e gjelbërimit lufta kundër. 

barërave të këqija bëhet kryesisht në dy 

mënyra: mekanike dhe kimike.

Lufta mekanike qëndron në pastrimin. e 

farës së barit, përgatitjen e rregullt të 

tokës, zhdukjen e pjesshme të barërave 

të këqija duke i prerë, shkulur, ose duke 

u .prerë lulet që të mos lëshojnë fare dhe të 

shumëzohen përsëri. Rezultate me të mira 

jep lufta me preparate kimike. Kohët e 

fundit për këtë qëllim në sipërfaqet e 

gjelbra përdoren edhe herbicidet, të cilat 

janë të ndryshme për lloje të ndryshme 

barërash. 

Bari i bordurave te rrugëve të sipërfaqeve të 

gjelbra e sidomos të rrugëve që nuk 

bëhen me bordurë as me kose e as me 

makina. Për këtë qellim përdoret lopata e 

drejtë ose thika prerëse e cila i jep 

bordurës së barit formë ovale. 

Për përgatitjen e sipërfaqeve të barit për 

dimërim, duhet të merren këto masa: 

Te kryhet me kohe mbjellja e drurëve, 

shkurreve luleve shumëvjeçare. 

Te pastrohen me krehër e rrjeta metalike te 

gjitha gjethet e rena nga pemët. 

Te mbulohen me kashte, bar, polietilen 

ose me i rogoze, shkurret dhe lulet 

shumëvjeçare qe nuk i rezistojnë te ftohtit 

te' dimrit. 

Te gjitha gropat e cedimet te krijuara ne 

sipërfaqen e barit, te mbulohen e te 

nivelohen ne kohen e duhur. 

Një muaj përpara se te fillojnë te ftohtit, 

duhet te kryhet kositja e fundit e 

sipërfaqes me bar. 

Remonti i sipërfaqeve te barit. Nen veprimin 

e agjenteve atmosferike sipërfaqet e barit 

mund te dëmtohen pjesërisht ose te 


122 

humbasin cilësitë e tyre dekorative. Këto 

dëmtime jo vetëm qe pakësojnë vlerat 

dekorative te sipërfaqeve te gjelbra, por 

bëhen dhe shkak për përhapjen e shume 

barërave te këqija, prandaj është e 

nevojshme te zëvendësohen sa me shpejt 

pjesët e thara ose te dëmtuara te barit. 

Ky proces pune ne tekniken e 

gjelbërimit quhet remont i sipërfaqes se 

barit. 

Përgatitja e tokës, mbjellja e farës se barit 

dhe gjithë shërbimet e tjera agroteknike 

gjate remontit, janë te njëjta sikurse edhe 

gjate krijimit te sipërfaqeve te reja te barit 

dekorativ. 

Gjate remontit te një pjese te sipërfaqes. 

duhet treguar kujdes për nivelimin e rregullt 

te sipërfaqes e cila duhet te jete njësoj me 

atë qe ka qene, po kështu dhe për llojin e 

farës se barit. Ky lloj remonti quhet remont i 

pjesshëm i sipërfaqes se barit. Jeta e 

sipërfaqeve te barit varet prej lloj it te farës 

dhe përzierjes se saj, prej përbërjes se tokës 

dhe prej kujdesit qe tregohet për 

mirëmbajtjen e saj. 

Por ne rastin kur me gjithë kujdesin dhe 

shërbimet e vazhdueshme bari rrallohet dhe 

me kohe humbet fare është e nevojshme qe 

kjo sipërfaqe te mbillen përsëri. Ky lloj 

punimi quhet remont kapital i sipërfaqes se 

barit. Sipërfaqet e barit, qe kane nevoje për 

remont kapital, është mire te punohet ne 

vjeshte sepse gjate dimrit kane ngordhur një 

pjese e mire e insekteve qe dimërojnë nen 

toke. Edhe plehërimi me plehra organike te 

dekompozuara mire, gjate remontit 

kapital bëhet gjithashtu në vjeshtë.

PYETJE 


1. Cilet jane elementet kompozicionale te siperfaqeve te gjelbra. 

2. Si behet konfiguracioni i terrenit dhe ckuptojme me sistemim te tij. 

3. Cfare perfaqson sistemi i rrugeve ne nje park dhe pse sherben. 

4. Kush jane elementet arkitektonike dhe dekorative. 

5. Roli i efekteve ujore ne nje siperfaqe te gjelber. 

6. SI behet ndricimi dekorativ. 

7. Si kombinohen ngjyrat e luleve ne nje siperfaqe te gjelber. 

8. Si vendosen druret ne siperfaqet e gjelbra 

9. Si vendosen lulet ne nje park dhe kombinimi i ngjyrave. 

10. Llojet e barit dekorativ dhe perse sherben ai. 

11. Cfare kuptojme me gardhe te gjelbra, roli i tyre dhe si ndertohen. 

12. Si mbillen elementet ne nje siperfaqe te gjelber. 

13. Cilat jane sherbimet e nje siperfaqeje te gjelber. 

123

PJESA E TRETE 

1. Kerkesat e bimëve ndaj terrenit 

2. Ide të dekorimit e rregullimit te ambienteve. 


3. Grupimi i bimëve në bazë të kohëzgjatjes së ciklit 

jetësor. 

4. Kultivimi i bimëve njëvjecare. 

5. Kultivimi i bimëve dy vjecare. 

6. Kultivimi i bimëve qepore. 

7. Kultivimi i gardheve të gjalla. 

8. Bimët konifere. 

9. Lloje te bimeve dekorative 

124

PJESA E TRETE 

1. Kërkesat e bimëve ndaj terrenit 

Elementët ushqyes të domosdoshëm për 

zhvillimin e bimës janë mikroelementet C, 

N, O, K, P, Mg etj dhe mikroelementet. 

Realizimi i bimëve zbukuruese me këtë 

elementë të nevojshëm është i rëndësishëm 

jo vetëm për rolin e tyre të madh, por edhe 

për sasinë e madhe që duhet të përdoret. Tre 

elementët e parë C, H, O fiksohen nga bimët 

nëpërmjet sistemit gjethor gjatë procesit të 

fotosintezës dhe ujit të fiksuar nga rrënjët. 

Figura 3.1 Foto nga procesi plehërimit 

Niveli i CO2 që ndodhet në ajër është 

300ppm dhe rezulton në nivele inferiore nga 

optimumi 1000-2000ppm dhe për këtë arsye 

ndonjë herë ka nevojë për këtë element. 

Shpesh rekomandohet që në sipërfaqe të 

kryhet plehërim. Ai mund të jetë në forma të 

ndryshme si më poshtë: 

plehërim i lëngshëm; ai nuk është gjë 

tjetër vetëm se lëndë të nevojshme për 

bimët si azot , potas etj të tretura sipas 

dozave të kërkuara dhe që hidhet në 

sipërfaqe gjatë vaditjes që bëjmë ne 

plehërimi me dhënie të ngadaltë; është 

një burim konstant i ushqimit i cili mund 

të jepet gjatë mbjelljes së bimëve; 

redukton nevojën e përzierjes , ruan 

nivelin optimal te plehërimit etj

Një tjetër element që bimët kanë shumë 

nevojë është ujitja. Është nga shërbimet 

agroteknike më kryesore që duhet të 

plotësohet. Në shumë vend uji shpesh uji 

është i kufizuar ndaj para projektimit të një 

sipërfaqeje të gjelbëruar duhet marrë masa 

për sigurimin e tij. Mund të shtrihet një linjë 

vaditjeje, ose mund të hapen puse në mënyrë 

që sipërfaqja të jetë e pavarur përsa i përket 

këtij elementi. 

Një tjetër element lidhur me 

mirëfunksionimin e gjelbërimit në sipërfaqet 

e gjelbra është edhe ndriçimi. Me këtë 

kuptojmë vendosjen e bimësisë në mënyrë 

që ato të mos hijezojnë gjatë rritjes njëra 

tjetër. Element shumë i rëndësishëm është 

edhe përgatitja e tokës. Ajo ka si qëllim të 

sigurojë sistemit rrënjor të bimës kushte të 

mira për thithjen e ujit dhe kripërave 

minerale. Punimi kryhet me bel përpara 

mbjelljes, shkrifton tokën duke rritur 

përshkueshmërinë nga uji dhe oksigjeni, 

përmbys plehrat që janë hedhur dhe barërat 

e këqija, copëton plisat e dheut, nxjerr në 

sipërfaqe gurët dhe mbeturinat duke siguruar 

kështu një depërtim më të lehtë të sistemit 

rrënjor në shtresat e tokës. 

Kur punimi i tokës kryhet në vjeshtë, ngricat 

dimërore ndihmojnë në shkriftimin e plisave 

dhe proceset e alternimit kimik dhe fizik të 

rezervës potenciale. Kur punimi kryhet në 

pranverë duhet më shumë kujdes në 

shkriftimin e plisave pastrimin dhe 

nivelimin e sipërfaqes. Punimi duhet kryer 

në kohë pa reshje. 


126 

Thellësia e punimit varet nga lloji i bimës, 

kryesisht nga jetëgjatësia e madhësia e 

bimëve. Shkurret dhe bimët shumëvjeçare 

(trëndafili, ligustra, koniferet, bliri, panjat, 

ola etj), kërkojnë kryerjen e një punimit 

thellë 50-80 cm, pastrim nga mbetjet inerte 

dhe organike të dëmshme dhe nivelim 

sipërfaqësor 2 muaj para mbjelljes. Punimi i 

thellë i tokës siguron një hapësirë më të 

madhe për shtrirjen e sistemit rrënjor të 

bimës, një mjedis ushqyes më të 

përshtatshëm, një rezervë ushqimore më të 

madhe dhe ujë më të shumtë për bimën. 

Punimi i cekët i tokës, 20-30 cm i shoqëruar 

me shkriftim të mirë të shtresës 10-15 cm 

dhe nivelim sipërfaqësor zbatohet në rastin e 

mbjelljes së bimëve me sistem rrënjor 

sipërfaqësor, kryesisht të bimëve me rritje të 

kufizuar. Punimi i thellë i tokës shoqërohet 

me punim të dytë të tokës, 20-25 cm në të 

cilin bëhet përmbysja e plehut organik dhe 

kimik që përdoren në plehërimin bazë. 

Mbjellja e fidanëve është një tjetër proces 

shumë delikat i cili nëse nuk kryhet mirë 

sjell tharjen e bimës. Në disa bimë mbjellja 

kryhet në forma të ndryshme; me bimë të re, 

me fidanë, me copa, me përpaja etj. Mbjellja 

e bimëve barishtore bëhet duke hapur vija të 

cektë në largësinë 30-70 cm, ndërsa për 

fidanët 15-40 cm. Mbjellja bëhet edhe duke 

hapur vrima me kunj në drejtim të rreshtit. 

Aty vendoset fidani e më pas bëhet ngjeshja 

e tokës dhe ujitja. Mbjellja e shkurreve dhe 

bimëve të larta bëhet duka hapur gropa me 

dimension 0.5x0.5x0.5 ose 1x1x1 gjithmonë 

në varësi të llojit që do mbillet. Mbjellja 

shoqërohet me plehërim ë gropës dhe rrënjët 

e fidanit shpërndahen me kujdes në të gjithë

hapësirën e gropës. Mbjellja kryhet në dimër 

duke shmangur ngricat. 

Figura 3.2 Procesi i mbjelljes se fidanëve 

Një tjetër element i domosdoshëm është 

agroteknika e mirëmbajtjes së sipërfaqeve të 

gjelbra me anë të prashitjeve. Nga ujitja ose 

reshjet krijohet një kore në sipërfaqe e cila 

pengon ajrimin e sistemit rrënjor dhe 

depërtimin e ujit. Për të mundësuar këtë 

kryhet prashitja e tokës pas çdo ujitje në 

thellësi 10-12 cm duke ruajtur trupin e 

bimës nga dëmtimi. 

Një tjetër element është krasitja. Ajo në 

bimët dekorative siguron: 


127 

raport të drejtë midis sistemit rrënjor dhe 

pjesës mbitokësore 

raporte të drejta ndërmjet gjetheve, e 

luleve 

krijimin e kurorave me forma dhe 

madhësi të dëshiruara për zbukurim 

stimulimin e krijimit të luleve dhe 

fryteve me madhësi normale 

lulëzim dhe frutifikim në periudha të 

caktuara të vitit

ipërtëritje e plotë ose e pjesshme e 

bimës etj 

Figura 3.3 Foto nga procesi i krasitjes 

Në varësi të kohës kur kryhet krasitja dhe 

rolit që luan ajo emërtohen: 


128 

krasitja ne momentin e mbjelljes që 

vendos ekuilibra të caktuara ndërmjet 

sistemit rrënjor dhe mbitokësor për fazat 

fillestare të zhvillimit. Zbatohet në 

momentin e mbjelljes së fidanëve të 

shkurreve dhe disa bimëve të larta që 

mbillen pa bukë dheu. 

krasitje formuese, janë ato që kryhen 

gjate viteve të para pas mbjelljes. 

Kryhen tek shkurret dhe bimët e larta 

gjetherënëse si kumbulla e kuqe, bliri, 

panja etj 

krasitje formuese të përvitshme janë ato 

që aplikohen tek bimët e bordurave me 

gjelbërim të përhershëm si hedart, 

ligustrat, rozmarina etj. Behën 2-3 herë 

në vit duke fillua nga prilli, qershor 

korrik dhe shtator-tetor. Bimëve u jepet 

forma ombrelle, etj sipas dëshirës 

krasitjet e thata dimërore kryhen gjate 

periudhës së qetësisë dimërore e 

nëpërmjet tyre sigurohet një lehtësim i 

kurorës nga degët e thata të tepërta ose të 

dëmtuar. Kruhet psh tek shkurret etj

Figura 3.4 Foto formash dhe nivel krasitjeje 

Krasitjet ndahen edhe në bazë të shkallës së 

ndërhyrjes. Dmth: krasitje të lehta kryhen 

tek shkurret dhe bimët të cilat lihen për tu 

rritur në gjendje të lirë- krasitje të rënda si 

ato që kryhen tek bimët e bordurave si 

ligustrat, krizantemat etj duke bërë 

fuqizimin dhe lulëzimin më të shumte të tyre 

Një tjetër element shumë i rëndësishëm 

është edhe mbrojtja nga era e bimëve në 

sipërfaqet e gjelbëruara. Në ambientet e 

ekspozuara ndaj erërave të forta, krijohen 

breza mbrojtës me bimë të larta konifere apo 

gjethore për të mbrojtur parqet dhe lulishtet 

nga ererat e forta. 

Kjo masë është e domosdoshme në rastin 

kur kemi të bëjmë me bimë që zhvillojnë një 

masë të madhe vegjetative mbi degë dhe 

kanë një trup të dobët. Për shkurret dhe 

bimët e reja duhet vendosur një hu mbajtës 

ose tela për tu kacavjerrë. Mbrojtja e bimëve 

nga ngricat është i domosdoshëm sepse sjell 

deri shkatërrimin e tyre. 


Figura 3.5 Foto gardhesh te gjelbër 

129 

2. Ide të dekorimit e rregullimit te 

ambienteve. 

Bimët vendosen në ambiente dhe sipërfaqe 

në forma të ndryshme të cilat varen nga 

madhësia e bimëve dhe e sipërfaqes, 

formave të të dyja etj. Psh palmat e larta

japin një pamje dramatike nëse lihen të 

vetmuara, madhësia e tyre sjell përqendrimin 

e shikimit tek to. Lulet e vogla 

duken më bukur kur ato rriten dhe vendosen 

për tu ekspozuar së bashku. Mirë duken nëse 

rrisim disa vileta afrikane (santpaulia 

hybridis) bashkë me disa bimë me lule të 

ndryshme që kanë një paraqitje të veçantë të 

formës, madhësisë dhe ngjyrave. Ngjyra e 

zbehtë gri është më e pëlqyer e përdoret më 

shumë. Bimët gjethore mund të shkojnë 

shumë mirë të kombinuara mebimë me lule. 

Kjo është një mënyrë e mirë për të mbuluar 

pamjet e dëmtuara të një sipërfaqeje ose të 

pasistemuar. Bimët gjethore duken bukur 

kur rriten bashkë dhe grupohen. 

Figura 3.6 Foto rregullim territori 


130 

Një element i rëndësishëm është edhe 

mbështetja e bimëve që rriten shumë ose ato 

që janë të tipit kacavjerrës. Dhe nëpërmjet 

këtyre sistemeve të mbështetjes ne i japim 

edhe formën e dëshiruar. Sistemet mbështetëse 

vendosen që në fillim të mbjelljes dhe 

mund të përmendim si materiale mbështetës 

kallama, shkopinj tela etj, por mund edhe të 

kemi kombinime bimësh kacavjerrëse me 

bimë të tjera për të qenë sa më natyrale. 

3. Grupimi i bimëve në bazë të 

kohëzgjatjes së ciklit jetësor. 

Në fusha të hapura kultivohen bimët që 

përdoren për zbukurimin e lulishteve 

parqeve, rrugëve, oborreve etj. Ky grup i 

madh bimësh zbukuruese rritet dhe 

zhvillohet në kontakt të drejtpërdrejtë me 

kushtet natyrore e tokësore. Suksesi në 

kultivimin e bimëve në fushë të hapur 

qëndron në përcaktimin e drejtë të top listës 

së bimëve që përshtaten me kushtet e 

mjedisit, kryesisht me regjimin e temperaturës. 

Pjesa më e madhe e bimëve të 

fushës kultivohen për lulet ndërsa një numër 

i vogël për gjethet kërcejtë dhe frutat me 

vlera dekorues. 

Kultivimi në fushë të hapur përfshin 

teknikën e prodhimit të fidanëve, mbjelljen e 

fidanit në vendin e përhershëm dhe 

shërbimet teknologjike gjatë ciklit jetësor. 

Mbi bazën e ciklit jetësor i ndajmë: 

bimë njëvjeçare 

bimë dyvjeçare 

bimë shumëvjeçare me nënndarjet e tyre: 

- bimët shumëvjeçare bulbore;- shkurret 

zbukuruese dhe me gjelbërim të

përhershëm;-bimët e larta gjetherënëse 

dhe me gjelbërim të përhershëm. 

4. Kultivimi i bimëve njëvjeçare. 

Bimët njëvjeçare e fillojnë ciklin e tyre 

biologjik në pranverë herët lulëzojnë ne verë 

dhe thahen me ardhjen e dimrit. Ka disa 

bimë dy dhe shumë vjeçare që në praktikë 

kultivohen si bimë njëvjeçare. Bimë të tilla 

shtohen me fara dhe e kanë origjinën nga 

vendet tropikale,janë bimë që mbillen dhe 

lulëzojnë brenda vitit. Fara për to mbillet në 

shtretër të nxehtë ose edhe direkt në zonën 

ku do të zbukurojmë. Kur mbillet 

drejtpërdrejt në vend duhet bërë në pranverë 

vonë,pasi të kalojnë ngricat e fundit. Ja disa 

mënyra te kultivimit të bimëve më të 

njohura: 

kultivimi i kalandula (calendula sp); 

është bimë zbukuruese me origjinë nga 

Evropa dhe rritet deri në 90 cm. Gjethet 

nuk kanë bisht e nga sqetullat e gjetheve 

zhvillohen shumë bisqe kërcej të vegjël e 

me një lule të vogël në majë. Lulëzon 

duar duar për një kohë të gjatë, zhvillon 

lule me shumë petla e përdoret për 

zbukurimin e bordurave, rrugicave etj. 

Shtohet me farë. 

Kultivimi i gojëujkut (antirrhinum sp); 

është bimë zbukuruese meorigjinë nga 

Evropa jugore dy vjeçare dhe që duron 

temperaturat e ultë, lulëzon pak nga pak 

ka një trup 30-80 cm sipas llojeve etj 

Bimët një vjeçare kanë një cikël vegjetativ 

prej një viti, lulëzojnë frutifikojnë dhe 

vdesin në një vit. Ato ndahen në dy kategori 

që lulëzojnë në periudha të ndryshme; 

pranveroret që mbillen në fillim të pranverës 


131 

lulëzojnë para verës dhe vdesin me afrimin e 

dimrit, dhe vjeshtoret që mbillen në verë 

lulëzojnë dhe vdesin para dimrit. Para se të 

mbjellim bimët njëvjeçare duhet të 

përgatitim terrenin duke e prashitur mirë në 

fillim dhe të hapim gropat e mbjelljes, pastaj 

plehërimi dhe ujitja. 

Figura 3.7 një bime njevjecare 

Skeda e bimëve një vjeçare

Petunia 

bimë një vjeçare ideale për vazo dhe parqe 

Verbena 

Viola Cornuta 

Bimë një vjeçare e lehtë për tu kultivuar 

Aster 


Bimë një vjeçare malore por që adoptohet edhe 

në kushte më pak të favorshme 

Bellis, Calendula e Felicia 

Bimë një vjeçare që pëlqen shumë diellin 

132 

Me bimë një vjeçare kuptojmë një 

ekzemplar vegjetativ që ashtu siç edhe 

thamë më sipër e fillon dhe e përmbush një 

cikël në një vit ose në një ose dy stinë. 

Bimët një vjeçare e dedikojnë periudhën e 

fundit të jetës së tyre për të garantuar 

shumimin e species nëpërmjet prodhimit të 

farave të vogla ose me madhësi mesatare. 

Në praktikën fluoristike quhen bimë një 

vjeçare edhe speciet e llojit ekzotik, që nuk 

mbijetojnë në kushte stinore të ndryshme si 

psh Pelargonium ose që në stinën vegjetative 

pasardhëse nuk garantojnë standarde të 

mjaftueshme për mbijetesën. 

Bimë vegjetale me cikë jete vjetor 

Arabetta comune 

Arachide 

Basilico 

Canapa 

Crisantemo (disa lloje)

Eschscholtzia (disa lloje) 

Heliantus 

Melanzana 

Petunia 

Salsola soda 

Primula (disa lloje) 

Arabidopsis thaliana. 

Arabidopsis thaliana, e quajtur edhe arabetta 

e zakonshme është një bimë e vogël një 

vjeçare ose bienale. Edhe pse nuk asnjë 

rëndësi agronomike është shumë e studiuar 

dhe e përdorur si organizëm model për 

shkencat vegjetale. 

Morfologjia. 

Prezantohet si një bimë barishtore me lartësi 

10-50 cm. Ka trupin të mbuluar nga qime të 

rrënjëzuara që janë më të dendura në bazë 

dhe rrallohen drejt majës. Gjethet janë të 

thjeshta me formë eliptike ose ovale. Ka dy 

tipe gjethesh ato bazale më të mëdha, të 

vendosura në rozeta dhe ato të vendosura në 

trup më të vogla me qafë të shkurtër. 

Lulet janë si vile në fund të degëve. Lulet 

janë hermafrodite ose paraqesin karakteristika 

të të dy sekseve. Kanë një diametër 

0.5 cm, normalisht me katër petale të 

bardha. 

Fruti është një siliko linear, i gjate 3 cm në 

qendër të ulës shpesh me diametër 1 mm, 

cilindrik. Përmban dy gropa ku ndodhen 

farat në numër të madh rreth 30. kur 

maturohen marrin një ngjyrë portokalli. 


133 

Shpërndarja. 

Arabidopsis thaliana, origjinën e ka nga 

Evropa dhe Azia Qendrore dhe sot është 

prezent në zonat klimaterike të temperuara 

të të pesë kontinenteve. Kërkon terrenet 

ranorë. 

Zgjedhja e Arabidopsis si bimë shembull e 

model për gjenetikën dhe biologjinë 

molekulare të bimëve ka disa arsye. 

Përmasat që ndodhen në gjenomën e saj 

(rreth 125 milioni nukleotide, vetëm në pesë 

kromozome) e kanë bërë një bimë ideale për 

krijimin e hartave gjenetike dhe për 

segmentimin e gjenomës. Kjo gjë u realizua 

për herë të parë tek bimët ne vitin 2000 dhe 

që atëherë qëllimi është të zbulohet roli i 29 

mijë gjeneve që ka në përmbajtje. 

Avantazhe të tjera të Arabidopsisjanë 

dimensionet e vogla (që e bëjnë ideale në 

hapësirat gjithnjë e më të vogla të 

laboratorëve të kërkimit) dhe cikli jetësor i 

shkurtër. Duhen vetëm gjashtë javë nga 

mbirja e një bime e deri sa të rritet dhe të 

japi fara. 

Kjo aftësi rrit mundësinë e kryerjes së 

kërkimeve; një tjetër aftësi është thjeshtësia 

e prodhimit të tyre nëpërmjet transformimit 

gjenetik duke shfrytëzuar bakterin 

Agrobacterium tumefaciens për të futur 

ADN të re në bimë.

Arachis hypogaea 

Arachide 

Arachis hypogea 

Klasifikimi shkencor 

Nomenklatura binomiale 

Arachis hypogaea 

L., 1753 

Figura 3.9 Arachis hypogea 

Mbretëria : Plantae 

Ndarja : Magnoliophyta 

Klasa: Magnoliopsida 

Rendi : Fabales 

Familja: Fabaceae 

Nënfamilja: Faboideae 

Tribuja: Aeschynomeneae 

Lloji : Arachis 

Specia: hypogaea 


134 

Arakida (Arachis hypogaea) është një bimë 

barishtore që i përket familjes së Fabacee 

(ose Leguminose), me origjinë nga Amerika 

e Jugut. 

Përshkrimi. Është një bimë një vjeçare 

barishtore që arrin lartësinë nga 30-50 cm. 

Gjethet janë të kundërta të përbëra nga katër 

gjethëza secila 1-7 cm e gjatë dhe e gjerë 1- 

3 cm. 

Lulet janë tipike 2-4 cm me ngjyrë të verdhë 

ose të kuqërremta. 

Pas pllenimit, fruti zhvillohet në një legume 

e gjatë 3-7 cm që përmban 2-3 fara që 

kalojnë nën tokë për tu maturuar. Emri 

shkencor i species i referohet pikërisht kësaj 

aftësie. 

Origjina dhe historia. Arachis hypogaea nuk 

ekziston në gjendje të egër. 

E ka origjinën nga hibridizimi i Arachis 

duranensis dhe Arachis ipaensis. Fillimi i 

kultivimit me këtë hibridizim mund të jetë 

bërë në Paraguai ose Bolivi. Arakidia 

ndodhet në zonën e Kolumbisë.

Ocimum basilicum 

Borziloku 


Klasifikimi shkencor 

Nomenclatura binomiale 


L., 1753 

Emra të zakonshëm 

basilico comune, erba reale 

Figura 3.10 Borziloku 

Regno: Plantae 

Divisione: Magnoliophyta 

Klasa: Magnoliopsida 

Ordine: Lamiales 

Famiglia: Lamiaceae 

Genere: Ocimum 

Specie: O. basilicum 

Borziloku (Ocimum basilicum) është një 

bimë një vjeçare që i përket familjes 

Lamiaceae, që kultivohet si bimë aromatike. 

Për aromën e tij karakteristike dhe shumë të 

ndjeshme borziloku përdoret edhe në 


135 

kuzhinë dhe ka aftësi medicinale. Origjina e 

tij mendohet të jetë Azia tropikale, Irani etj. 

Emërtimi i tij rrjedh nga greqishtja 

βασιλεύς (basileus) "mbret" dhe në latinisht 

basilicum, "mbretëror", për rëndësinë e 

kësaj bime. 

Morfologjia. 

Figura 3.11 Pamje e ndërtimit të borzilokut 

Lulëzimi i bimës së borzilokut. 

Ai është një bimë barishtore e lartë deri 50 

cm, me gjethe ovale, rreth 2-5 cm të gjata. 

Ngjyra e gjetheve varion nga e gjelbra e 

zbehte në atë intens ose violë ose të purpurt 

në disa varietete. Degët janë të rrënjëzuar 

me seksion katror si shumica e laminaceae 

dhe kanë tendencë të bëhen të drunjëzuara. 

Lulet, janë të vogla dhe kanë farën të 

çrregullt me 5 petale. Janë të grupuara në 

qoshe të gjetheve. Farat janë fine dhe të 

errtë. 

Shpërndarja gjeografike. Specia spontane 

është në Afrikë, në Amerikën qendrore. 

Borziloku është kultivuar në vende të

ndryshme të Mesdheut e sidomos në Francë, 

Marok etj. 

Varietetet. 

Ka rreth 50 lloje borziloku që dallohen nga 

forma dhe aroma. Më të njohurat janë: 

Borziloku gjenovez (O. basilicum 'Genovese 

Gigante'), me gjethe të gjera e mund të arrijë 

deri 10 cm. 

Borziloku napoletan me gjethe si të sallatës 

me një aromë më të moderuar. 

Borziloku me gjethe të vogla (O. minimum), 

në shije duket si limoni. Është shumë i 

përhapur dhe i përdorur në kuzhinë 

Borziloku i purpurt (O. basilicum 'Purple 

Ruffles), me gjethe dekorative me ngjyrë të 

purpurt e lule të kuqe. Ka një aromë të 

ëmbël dhe pak pikante për sallatat 

Borziloku tailandez O. basilicum var. 

thyrsiflorum 'Siam Queen' me aromë si të 

mentës. Përdoret shumë në kuzhina sidomos 

në produktet e detit 

Borziloku kanellë (O. basilicum 

'Cinnamon'), quhet edhe borziloku meksikan 

me aromë si të kanellës e me lule të purpurta 

Kultivimi 


Figura 3.12. Kultivimi i borzilokut 

136 

Rritja e bimëve e përshpejtuara. 

Borziloku kërkon një klimë të ngrohta, një 

vend të ndriçuar mirë mesdhetare ose 

tropikale por mund edhe të kultivohet edhe 

në vende të temperuara si në vazo ashtu 

edhe në tokë. Vuan të ftohtin dhe fillon të 

ketë probleme që në temperaturat poshtë 10 

gradëve. Si bimë kërkon ta paktën 5 orë diell 

në ditë. Korrik – gushti është periudha më e 

mirë për të grumbulluar gjethet. 

Preferon një territor të drenazhuar mirë. 

Duhen plehëruar rregullisht duke i krasitur 

majat që të ketë një rritje të rregullt dhe që të 

çeli lule sa më shpejt. Nëse e lëmë si bimë të 

rritet edhe pas lulëzimit trungu drunjëzohet 

dhe ulet prodhimi i aromës. Shtimi me fara 

bëhet në pranverë në mars prill, në një klimë 

të temperuara mbjellja në vazo bëhet kur 

temperatura është 20 gradë. Mbjellja në tokë 

mund të bëhet kur temperaturat janë 

mjaftueshëm të ngrohta.

Borziloku është i ndjeshëm ndaj sëmundjeve 

që ulin vjeljen si ato të shkaktuara nga 

kërpudhat parazite Fusarium 

oxysporum ose Botrytis cinerea 

Si bimë mjekesore gjethet e tij përdoren për 

mjekime antispazmatikë, për rrugët e tretjes 

dhe frymëmarrjes etj. Në Indi përdoret edhe 

për trajtim kundër stresit asmës etj. 

Petunia 

Petunia 

Petunia 

Classificazione scientifica 

Specie 

Petunia acuminata 

Petunia axillaris 

Petunia hybrid 

Petunia hybrida 

Petunia inflata 

Petunia parviflora 

Petunia violacea 

Mbretëria : Plantae 

Divizioni: Magnoliophyta 

Klasa : Magnoliopsida 

Rendi : Solanales 

Familja: Solanaceae 

Lloji : Petunia 

Petunia 


Figura 3.13 Skeda dhe foto e Petunias 

137 

Petunia është një lloj bime dykotiledone që 

bëjnë pjesë në familjen Solanaceae me 

origjine nga Brazili 

Përshkrimi 

Përfshin në të lloje një vjeçare ose shumë 

vjeçarë të larta deri në një metër, me shumë 

specie hibride dhe kultivarë, edhe në forma 

xhuxhe, me lule dopio ose teke, me një 

lulëzim të bollshëm nga pranvera deri në 

fillim të ngricave, në një gamë të gjërë 

lulesh nga e bardha deri në të kuqe, rozë, në 

violë të errët ose jo, e shumë ngjyra të tjera. 

Në vitet e fundit ka njohur një rritje të 

madhe në aspektin komercial sidomos 

hibridet e saj. Në shumë vende hibridi më i 

njohur është Petunia Surfinia, në USA 

hibridi më i njohur është Petunia Wave. 

Kultivimi. 

Kultivohet në park ose oborr. Petuniat mund 

të kultivohen edhe në vazo. Janë bimë 

rezistente dhe lehtësisht të kultivueshme,

kërkojnë një ekspozim të mirë në diell, me 

një terren të shkrifët shumë pjellor dhe pa 

shumë ujitje. Duhet të kemi parasysh që pas 

një lulëzimi të madh duhet të kryejmë një 

krasitje të rëndë në bazë për të favorizuar 

rritjen e sythave të rinj. Shumimi bëhet me 

fara në dimër në serë dhe mbillen në 

pranverë. 

5. Kultivimi i bimëve dy vjeçare. 

Ato e fillojnë ciklin e tyre në fillim të 

vjeshtës, lulëzojnë në periudhën dimër – 

pranverë, frutifikojnë dhe mbyllin 

vegjetacionin e tyre në verën e viti tjetër. 

Shtohen me farë. Fara mund të mbillet në 

fillim në shtretër dhe më pas kur sapo ka 

dalë si bimë mund të mbillet në fusha ose 

mund të mbillet me fidanë. Zakonisht e para 

realizohet kur duam që bima të ruajë tiparet 

sa më origjinale. 

Përdoren për zbukurimin e parqeve, 

lulishteve dhe futen në të gjitha skemat e 

planifikimit dhe ndërtimit të zonave të 

gjelbëruara. 

Ja disa nga bimët dyvjeçare më të përdorura: 

luledelja (bellis perennis); është bimë 

shumëvjeçare që kultivohet si bimë 

dyvjeçare e përhapur në çdo rajon. 

Duron shumë mirë kushte klimatike 

madje edhe temperaturat e ultë. Ka lule 

të bardha, shtohet me farë,lulëzon në 

dimër – pranverë,kur është një periudhë 

me shumë pak lule në sipërfaqe. 

Përdoret gjerësisht pikërisht për këto 

arsye. 

Kultivimi i vjollcave (viola hybrida); 

është një nga bimët zbukuruese më e 

përhapura, ka kërcej deri 20 cm, zhvillon 


138 

lule me 5 petla me ngjyra të ndryshme. 

Lulëzon gjatë gjithë kohës, lulet më të 

bukura i formon në dimër. Shtohet me 

farë, kërkon hije 

Tipologjia. 

Mund të dallojmë disa tipologji të bimëve 

barishtore; 

- bimë njëvjeçare 

- bimë bienale që mbulojnë me 

vegjetacion dy vite kalendarikë 

- bimët shumëvjeçare të cilat nëpërmjet 

farave janë në gjendje të qëndrojnë në 

terren për shumë vite, psh Medicago 

sativa bimë mjekësore. 

Bima dy vjeçare quhen ato bimë barishtore 

që e plotësojnë ciklin e tyre jetësor duke 

filluar nga mbirja deri në lënien e 

pasardhësve në dy vite. në kushte ideale një 

bimë dy vjeçare mund edhe të kalojë në një 

bimë shumëvjeçare ndërsa në kushte o të 

mira mund edhe ta mbyllin ciklin e tyre më 

shpejt. Kjo mund të ndodhi psh tek bimët që 

lihen shumë kohë në ngrica para se të 

mbillen etj. 

Figura 3.14 Një bime dyvjeçare

Bimët dy vjeçare gjate vitit të parë 

zhvillojnë gjethet, degët dhe rrënjët 

(struktura vegjetative), pas kësaj kalojnë një 

periudhë qetësie në muajt më të ftohta. Trupi 

dhe gjethet mbeten të shkurtra dhe janë 

shumë afër tokës duke formuar një rozetë. 

Shumë bimë bienale kërkojnë një trajtim në 

të ftohtë ose dimërim para se të lulëzojnë. 

Në vitin e dytë trupi i bimës fillon të lëshojë 

degë dhe zgjatime duke lulëzuar dhe duke 

frutifikuar. Në kushte klimatike ekstreme një 

bimë bienale mund ta përmbushë ciklin e 

saj vegjetativ shumë më herët dhe kjo është 

më e zakonshme në bimët me lule ose për 

gjethe që kanë kaluar një periudhë dimërimi 

para se të mbillen në tokë. Kjo sjellje çon 

shume bimë bienale të lulëzojnë. Shpesh 

bima kushtëzohet nga ekspozimi dhe qëllimi 

i një bime nëse është një vjeçare ose bienale. 

Shembuj të bimëve bienale mund të 

përmendim: 

prezzemolo, Lunaria, silverbeet, William 

dolce, erbaccia colic carota. Një bimë 

bienale mund të kultivohet për lulet, tuberët 

etj si; (Beta gen.), (Brassica oleracea 

gemmifera), (Brassica oleracea), (Lactuca 

sativa) 

6. Kultivimi i bimëve qepore. 

Karakteristikë e tyre është shndërrimi i 

organeve vegjetative në një organ 

nëntokësor që quhet qepë, zhardhok dhe 

përdoret si material mbjellës për shtimin e 

këtyre bimëve. Ky shndërrim ka ndodhur si 

rezultat i përshtatjes së këtyre bimëve ndaj 

kushteve të pafavorshme të temperaturës, 

lagështirës etj. Kështu tulipani e ka origjinën 


139 

nga vendet e thata me klimë tipike 

kontinentale e për pasojë bima e tulipanit 

qëndron në tokë si qepë, ndërsa në pranverë 

me ardhjen e reshjeve lëshon gjethet dhe 

fillon ciklin biologjik deri ne lulëzim. Në 

këtë grup bëjnë pjesë edhe bimë të tjera 

qepore si : muscari, scilla etj të cilat rriten në 

ambiente të hijezuara, poshtë pyjeve 

gjetherënës e lulëzojnë në vjeshtë-dimër pasi 

bien gjethet e bimëve të larta. 

Bimët qepore më të përdorura janë ato të 

familjes liliaceae, iridaceae dhe amarryllidaceae. 

Vlera e tyre qëndron në faktin që i 

japin lulet më të bukura në periudhën e 

dimrit pra në një kohë me pak ose aspak 

lule. Këto bimë mund të ekspozohen edhe 

në vazo,parqe ose lulishte në rreshta,ose 

grupe shumëngjyrëshe. Për shtimin e tyre 

përdoret qepa e cila përbëhet nga sythi, nga i 

cili zhvillohet kërcelli që përfundon me lule. 

Në sqetullat e luspave formohen edhe sytha 

të tjerë të quajtura pika të rritjes e që në fund 

shndërrohen në qepë për tu mbjellë veçantë 

ose për të shtuar. 

Qepa ka forma të ndryshme sipas llojit; 

kështu ajo e tulipanit i kaluspat të mbledhura 

në fund nga del edhe kërcelli lulor,me me 

formë vezake. Zambaku e ka qepën me 

luspa mbi njëra tjetrën. Bimët qepore e 

përshpejtojnë mbirjen e tyre në temperatura 

të larta, ndërsa e ulin në të kundërtën e saj. 

Më mirë rriten në zona të tilla të vendit tonë 

si Korca, Dibra etj. 

Ja disa nga bimët qepore të njohura edhe tek 

ne: 

tulipani (tulipa); e ka origjinën nga 

Evropa jugore e Azia, rritet mirë në toka

të shkriftë e të pasura me humus, toka 

plugohet mirë, plehërohet me plehra 

organike e potasike. Afati i mbjelljes 

varet nga qëllimi i përdorimit,koha e 

lulëzimit etj. Mbjellja bëhet në rreshta 

15 cm larg njëri tjetrit 5-6 cm thellësi 

dhe ujiten menjëherë pas mbjelljes. 

Zymbyli (hyacinthus sp); të gjithë llojet 

e zymbylit të sotëm e kanë origjinën nga 

specia e egër Hyacinthus orientalis, është 

bimë që kultivohet në të gjitha zonat e 

Mesdheut deri në 1000-1500 metra mbi 

nivelin e detit. Zymbyli pëlqen toka me 

ndricim të mirë,të mbrojtura nga ererat e 

forta. Plehërimi bëhet me potas ose sillet 

e tjera. Mbjellja bëhet në nëntor dhe në 

periudhën me ngrica mbulohet me 

gjethe. Rreshtat janë 20-30 cm larg, 

ndërsa bimët 10-15 cm larg. 

Bimët bulbore 

Në të vërtetë fjala më ë mirë dhe më e 

përshtatshme për tu përdorur është Geofites. 

Në fakt bimët me karakteristika të ngjashme 

që I përfshijmë në fjalën bulboze janë bulba 

por edhe tubere, rizoma, etj. Geofitet sjanë 

bimë me organe nëntokësore që shërbejnë 

për të garantuar në periudha të caktuara 

mbijetesën e bimës sidomos në periudhat e 

vështira klimaterike dhe të ushqimit. Në 

organet nëntokësore janë të grumbulluara 

lëndë ushqyese rezervë që ndihmojnë në 

zhvillimin e sythave derisa ata bëhen të aftë 

të mbijetojnë ose derisa kushtet e shqimit 

janë optimale. Bulbi që mund të ketë forma 

të ndryshme spirale si tek Narcisi, ose te 

rrumbullakëta si giacinto I cili mbledh të 

gjitha pjesët e bimës. 


140 

Bulbi ose tuberi është i përbërë nga rrathë 

nga ku pjesa e sipërme zhvillon gjethet dhe 

degët e pjesa e poshtme formon rrënjët. 

Gjethet quhen edhe katafile. Katafilet e 

jashtëm që janë më të fortë mbështjellin ata 

që janë më mishtorë. Në qendër të bulbit 

ndodhet sythi apikal i mbrojtur nga këto 

mbështjella si psh tek narcisi, tulipani, 

crinum, amarillis etj. Bulbat mund të jenë 

edhe të hapur si tek zambaku. 

Tuberi rrjedh nga transformimi i një pjese të 

rrënjës e cila fryhet dhe shërben për 

magazinimin e lëndëve ushqyese. Patatja 

është bima klasike që mund të merret si 

shembull por edhe bimët ornamentale janë të 

tilla si begonja tuberoze etj. Përmbajtja e 

tuberëve është e ndryshme nga ajo e 

bulbave. Ata kanë më shumë karbohidrate 

dhe janë të pajisur me shumë sytha nga të 

cilët dalin rrënjë dhe gjethe. 

Rizoma është edhe kjo një lloj modifikimi 

që shpesh ndodhte pak centimetra nën tokë 

më e gjatë dhe më e shtirë sesa tuberi. Nga 

ajo dalin rrënjët drejt fundit dhe sythat 

gjethorë drejt lartësisë. Irisi, Calla dhe Cann 

florifera kanë rizoma si shumë nga bimët 

ujore. Edhe rizoma është e pasur me lëndë 

ushqyese është i fortë dhe i drunjëzuar. 

Kormoja ose më saktë bulbi tuber është një 

organ nëntokësor i përbërë nga një tuber i 

shkurtër mbi të cilin zhvillohet një numër 

gjethesh papirace që mbrojnë sythin. Në 

pjesën nëntokësore zhvillohen rrënjët dhe 

bulbilat. Si shembuj mund të përmendim 

croco, gladiola etj.

Rrënjët tuberiformë, janë rrënjë të thjeshta 

që duke u fryrë luajnë rolin e ngjashëm me 

tuberët duke magazinuar lëndë ushqyese dhe 

ujë. Ndryshimi me organet e tillë 

nëntokësorë të sipërpërmendur është që çdo 

rrënjë tuberiformë e vetme nuk mund të 

sjellë një bimë të re nëse nuk është e lidhur 

me të paktën një pjesë nga bima e vjetër 

sepse pikërisht aty zhvillohen sythat. 

Shembuj të tilla mund të përmendim dahlia, 

peonia etj. 

Rrënjët mishtore nuk janë tamam të bimëve 

geofite, por janë bimë barishtore. Shembuj 

të tyre janë clivia dhe agapanto. Disa bimë 

të këtij tipi shiten nga tregtarët e bimëve 

ornamentale. 

Karakteristika e bimëve bulbore është fakti 

që kanë një periudhë gjumi dhe qetësie dhe 

një periudhë vegjetacioni dhe që kanë një 

organ vegjetativ të nëndheshëm që garanton 

ruajtjen dhe mbijetesën e bimës në disa 

periudha të vështira të vitit. Periudhat 

vegjetative janë të ndryshme nga speciet në 

specie në të katër stinët e vitit dhe është e 

mundur që në lulishte të kemi lule bulbore 

në çdo kohë dhe nuk është e vërtetë që 

shtretërit me këto lloj lulesh përdoren vetëm 

në disa stinë të vitit. 

Duke përdorur speciet e duhura mund të 

kemi shtretër vetëm me bulbe edhe për 

faktin se edhe vetë lulëzimi i tyre është në 

periudha të ndryshme. Për këtë qëllim edhe 

bulboret ndodhen në treg në dy periudha të 

viti; në vjeshtë për lulëzim vjeshtor-dimëror 

dhe në pranverë për lulëzimin e verës. Duke 

mbjellë në stinët jo të duhura bulbet, që janë 

ruajtur jashtë tokës mund të mos marrim 


141 

lule. Psh duke mbjellë tulipanë në prill nuk 

do të kemi rezultat sepse këto bimë kanë 

nevojë të përgatiten paraprakisht gjatë 

periudhës së lulëzimit që të lëshojnë rrënjë, 

të thella të rëndësishme për grumbullimin e 

lëndëve ushqyes. 

Llojet bulbore që ndodhen aktualisht në 

tregje janë tashmë të shumta dhe plotësojnë 

shumë dëshirat për ngjyra, shtretër, bordura 

dhe grumbuj ngjyrash të tyre mund ti gjesh 

në çdo stinë e në çdo park. Ka edhe shumë 

specie të cilat rriten shumë mirë edhe në 

gjysmë hije dhe shumë që durojnë edhe diell 

të plotë dhe çdokush mund ti rrisë ato. 

Lidhja dhe përshtatje të gabuara të 

bulboreve japin rezultate jo të mira dhe 

mund edhe të sjellin vdekjen e bimës. Duke 

qëne se periudha e vegjetacionit është e 

ndryshme nga lloji në lloj, është e 

rëndësishme të mos ndikojmë në ciklin e 

bimës, or ta ndihmojnë duke i dhënë 

mundësinë që të kryejë të gjithë proceset në 

periudhën e duhur. Është e rëndësishme të 

mbillen bulbat me lulëzim dimëror tamam 

në vjeshta dhe ato të lulëzimit veror në 

vjeshtë. Është e vërtetë që bulbi përmban 

çdo gjë që është e nevojshme për rritjen, por 

nëse nuk ka kohën e mjaftueshme për të 

lëshuar rrënjët e zhvillimit atëherë ajo do të 

ketë një rritje jo të mirë. 

Gjethet kanë një rol të rëndësishëm për jetën 

e bimëve dhe është e rëndësishme të mos 

ndikojmë në zhvillimin e tyre derisa bima të 

ketë kaluar në letargji. Edhe pse lulëzimi 

është mbyllur është e rëndësishme që gjethet 

të vazhdojnë edhe për pak kohë rolin e tyre 

derisa të formohet një bulb i plotë që të

garantojë riformimin e bimës në 

vegjetacionin e ardhshëm. Nuk duhet pra që 

të priten gjethet nese ato nuk janë tharë vetë. 

Nëse duam ti mbulojmë ndryshëm kultivimi. 

Konservimi. Jo të gjitha bulboret nxirren 

nga terreni çdo vit gjatë periudhës letargjisë. 

Narcisi, amarrilis, nerina, sterbergi dhe gigli 

psh nuk kanë nevojë të nxirren nga toka deri 

në katër vjet për ndarjen e bulbave për 

shumim me copa. Bulbat me vegjetacion 

pranveror duhen nxjerrë nga toka sapo 

gjethet janë tharë në qershor-korrik, të 

pastrohen nga dheu dhe mbeturinat. Ndahen 

në bulba për shumim thahen dhe vendosen 

në një vend me hije dhe të thatë për të 

shmangur zhvillimin e mykut. Për këtë 

qëllim mund të spërkaten me ntimyk pluhur 

ose të spërkaten me ujë që ka të tretur 

antimyk dhe të depozitohen në vend të thatë. 

Bulbat që lulëzojnë veror duhet të nxirren në 

vjeshtë të pastrohen e të depozitohen në një 

vend të ftohtë e jo shumë të thatë. Për këtë 

qëllim është e këshillueshme ti konservojmë 

bulbat psh dahliat dhe begonjat në rërë 

lehtësisht të lagur ose në tallash. 

Shumëzimi. Është e ditur metoda e 

shumimit më e mira ajo me sytha. Por nëse 

duam të marrim shpejt një bimë të rritur 

është e këshillueshme shumim jogamik që 

prodhon klone të saktë të të njëjtës bimë. 

Metodat e shumimit agamik janë të 

ndryshme sidomos nëse kemi të bëjmë me 

bulb, rizomë, një tuber ose një korm. Në 

rastin e bulbeve në momentin e nxjerrjes nga 

toka mund të ndahen copat e reja ose bijtë e 

bulbit e në disa stinë ata do të jenë në 

gjendje të lulëzojnë. Tek tuberët hiqen ata 


142 

anësorë dhe tek rrënjët tuberiforme ndahen 

duke ruajtur një pjesë nga copa e vjetër. 

Rizomat ndahen duke siguruar një masë të 

aftë për të zhvilluar sytha. 

Terreni i shumimit që përdoret për 

kultivimin e bulboreve është në pjesën më të 

madhe i shkrifët. Në fakt terrenet e lehta dhe 

me rërë mund te përdoren shumë për bimët 

geofite, nëse toka është argjilore mund të 

përmirësohet duke shtura rërë. 

Me shumë rëndësi janë ushqyesit që 

përmban terreni; azoti, fosfori, potasi, dhe 

mikroelementet. Potasi është i rëndësishëm 

sepse ndihmon lulëzimin dhe zhvillimin e 

organeve nëntokësore. 

Është i këshillueshëm të plehërojmë terrenin 

me pleh dhe fertilizues organikë të paktën 

një muaj para se të mbillet bulbi duke patura 

parasysh që plehu i freskët është i 

rrezikshëm sepse sjell infeksione bakteriale 

dhe myk. Edhe gjatë ciklit vegjetativ është e 

këshillueshme të plehërohet me plehra të 

përbërë e të tretur në ujë në mënyrë që të 

mund të përthithen shpejt nga bima. Shumë 

të rëndësishëm dhe të përdorshëm janë 

plehërimet në periudhën e lulëzimit kur 

bimët duhet të riformojnë organe 

nëntokësore para letargjisë. 

Geofitet me lulëzim pranveror dhe veror 

duhet të ujiten gjatë kohës së thatë gjatë 

vegjetacionit të tyre. Ato me lulëzim 

vjeshtor e dimëror zakonisht nuk kanë 

nevojë për ujë sepse në këtë periudhë bien 

shira.

“Natyralizimi” i bulboreve. 

Me termin “egërsim” ose natyralizim duhet 

të përdoret vetëm për futjen e bimëve me 

origjinë hortikale në habitatin origjinal ose 

në një habitat të ri ku duhet të lihen të 

pashqetësuara dhe në të cilin kuptohet jo 

vetëm mbijetesa e tyre në vite, por edhe 

rritja dhe shumimi i tyre në koloni. Praktika 

e vetme e kultivimit në kopshte pa nxjerrë 

bulbat, rizomat, tuberët ose rrënjët tuberiale, 

nuk mund të quhet natyralizim. Kjo 

përshtatje është vetëm një teknikë për 

kopshtari me shume bulbe që bëhet e mund 

nga aftësia e këtyre bimëve për të mbijetuar 

në periudha të vështira klimaterike 

nëpërmjet organit letargjik. 

Padyshim që jo të gjitha bulboret në treg 

janë të afta dhe tu adoptuar për këtë qëllim. 

Nuk janë veçse hibride të llojeve origjinale 

të tulipanëve, por megjithatë ato në 

përudhën e dimrit nuk dëmtohen. Si specie 

të tilla mund të përmendim llojet si 

Anemone, Erythronium, Fritillaria, 

Lachenalia, Lilium, Techophilaea, Zantedeschia. 

Të shumta janë edhe speciet dhe 

kultivarët bulboze me lulëzim veror që nuk 

mund të lihen në shtretërit e parqeve gjatë 

dimrit. Ato vijnë nga kushte klimatike të 

ndryshme nga vendet ku mbillen dhe duhet 

patjetër të mbrohen dhe përkujdesën gjatë 

periudhës së letargjisë. 

Për të vendosur cilat bulbeza mund të lihen 

të pashqetësuara për disa vjet nën tokë, ose 

në kontenitorë është e nevojshme të kemi 

njohuritë e nevojshme. Egërsimi i vërtetë 

ose natyralizimi siç edhe përcaktuam më 

sipër janë të mundshme sidomos në speciet 


143 

dhe varietetet me lulëzim pranveror. Klima 

mesdhetare e pjesës më të madhe të territorit 

lejon natyralizimin e specieve bulbore nga 

Azia e vogël, ose jug-perëndimi i Amerikës 

qendrore, të disa zonave të Amerikës Jugore 

etj. Llojet e lulëzimit veror të aftë për 

natyralizim janë më pak të gatshme sepse 

shumica e kanë origjinën nga zona klimatike 

të ndryshme. 

Nuk është e mundur të vendosim saktësisht 

pa njohur çdo detaj të kushteve 

pedoklimatike të zonës së destinuar, se cilat 

bulbore janë më të përshtatshme. Me 

përjashtim të rasteve të rifutje së bulboreve 

në zonën e tyre të origjinës, është e 

nevojshme të kryhen prova adoptimi me sasi 

të vogla bulbesh për një periudhë të paktën 

dy vjeçare në atë zonë. 

Ndër bulboret pranverore ka shumë lloje të 

përshtatura mirë për klimën e Italisë, 

Francës dhe pjesës më të madhe të Evropës. 

Shumica e kanë prejardhjen nga zona 

tropikale dhe subtropikale dhe kanë nevojë 

për shumë kujdes. Mund të ketë sukses 

natyralizimi i varieteteve të Anemone 

coronaria në fushë. 

Në zona pyjore me shumë lagështi mund të 

tentohet natyralizimi i specieve të llojit 

Arisaema. Në vevanti është shumë me 

interes futja e species Arum dhe Asarum që 

duan hije. 

Në zona të thata me kushte pedoklimatike të 

ngjashme me të Kalifornisë është e mundur 

natyralizimi i specieve dhe varieteteve 

Brodiaea dhe Triteleia. Këto bimë janë

mjaftueshëm të larta për të konkurruar edhe 

me bimët më të forta. 

Në zona shumë të lagështa me pak ngrica 

është e mundur të natyralizohen varietete të 

larta ose xhuxhe të Canna indica. Në zona të 

ngrohta dhe gjysmë të hijezuara ku ka 

mungesë të ngricave dimërore mund të 

tentohet me natyralizimin e specieve 

Chlidanthus, Commelia, Habranthus, 

Homeria, e Zephyrantes. Problemi më i 

madh që mund të kenë këto bulbore është 

konkurenca. 

Ndaj edhe natyralizmi i tyre duhet të bëhet 

nën shkurre ose pemë të mëdha. Në zonat 

pyjore dhe nën pemë të larta ku gjatë verës 

nuk verifikohet një tharje e terrenit, nuk 

është e vështirë natyralizimi o Convallaria 

majalis. Të preferuara janë terrenet e pasur, 

të freskët, por të drenazhuar mirë. Nuk është 

i vështirë edhe natyralizimi o Ciklaminit. 

Por duhet të kujtojmë gjithmonë që shumimi 

i specieve të këtyre llojeve nuk bëhet në 

mënyrë agamike, por vetëm nëpërmjet 

shpërndarjes së farave. Duhet dhe është më e 

përshtatshme të ndihmojmë terrenin me 

mbjellje manuale. 

Në zona jo shumë të nxehta ose gjysmë të 

hijezuara është e mundur natyralizimi i 

Dodecatheon meadia. Arrihet mirë në kushte 

ku vegjetojnë mirë primulat e përbashkëta. 

Tubera të mirë janë të përshtatshëm të 

natyralizohen në skarpata, shtretër dhe fusha 

të braktisura ku këto bimë mund të mbushin 

terrenin shumë shpejt dhe kanë një përfitim 

ekonomik të lartë. Shumimi i tuberëve është 

i thjeshtë dhe përdorimi i tyre në fushë është 

i njohur. Vështirësia më e madhe me këto 


144 

bimë është cilësia e tyre e ulët për tregti 

ndonjëherë. 

Speciet e Iris të përshtatshme për zonat e 

lagështa janë të thjeshta të natyralizohen. E 

rëndësishme është të mos shqetësohen këto 

bimë për disa vjet as me ndërhyrje manuale 

as me ndryshime të forta të nivelit të ujit ose 

pellgut ujëmbledhës. Edhe speciet e forta të 

iris barbate dhe të hemerocallidi janë të 

adoptuara për natyralizim por meqenëse 

bëhet fjalë për bimë me rizomë nuk bien në 

letargji e nuk bëjnë pjesë në gamën e bimëve 

bulboze. Janë shumë pak gigliet e 

natyralizueshëm në zonat e Evropës 

qendrore. 

Në zona të diellzuara sidomos në kodra 

mund të ketë sukses natyralizimi i Lilium 

bulbiferum, L parandlium, L pyrenaicum. 

Në gjysmë hije L martagon etj. Në hapësira 

të gjera dhe të hapura ku ngricat janë të 

rralla mund të natyralizohet lehtësisht L 

tigrinum splendens, L regale etj. Zambaku 

më i lehtë për tu natyralizuar në kodra është 

Lilium candidum. Është bimë me kërkesa të 

pakta por mund të dëmtohet nga ngrica 

sepse e fillon rritjen e saj jashtë tokës 

pikërisht në vjeshtë. 

Rreziku më i madh për bimët e mbjella 

dendur të Lilium candidum është infektimi 

nga koleopteri Lilioceris lilii i cili nëse nuk 

kontrollohet me insekticide mund të 

shkaktojë dobësim të fortë të bimës sepse ha 

gjethet totalisht sidomos në periudhën 

larvore. Zambaku sulmohet dhe dëmtohet 

edhe nga sulmi i Metcalfa pruinosa e cila 

luftohet me insekticid. Natyralizimi i 

Lycoris nuk është i lehtë, por i mundur

vetëm aty ku kushtet janë të njëjta me 

vendin e origjinës. Limitimi më i madh nuk 

është temperatura as tipi i tokës, por 

sidomos lagështira relative e ajrit. Në zona 

me hijezim të nënpyllit që nuk thahen 

plotësisht është e mundur natyralizimi i 

Mertensia virginica. 

Në momentin e eksperimentimit të kushteve 

të përshtatshme është e thjeshtë natyralizimi 

i Mirabilis jalapa dhe e llojeve te 

Ornithogalum. Disa specie të këtij të fundit 

mund të futen në ambiente ku nuk ka ngrica 

të vona. Pancratium maritimum vjen nga 

brigjet mesdhetare dhe në kushtet 

pedoklimatike të jugut mund të 

natyralizohen lehtësisht. 

Edhe llojet e Narcisit mund të natyralizohen 

shumë mirë. Të gjitha speciet janë 

potencialisht kandidate edhe pse ekzistojnë 

limitime për shkak të klimës dhe tipit të 

tokës. Të thjeshta janë speciet e klasës 

Bulbocodium DC., Jonquillae DC., 

Narcissus L. (poeticus), Pseudonarcissus 

DC. e Tazettae DC. (këto të fundit janë të 

limituara në zonat e hijezuara dhe të freskëta 

e që kanë ngrica). Për zona pjesërisht të 

hijezuara dhe të freskëta janë të 

përshtatshme llojet N. bulbocodium e format 

e tij N. Jonquilla. Për zonat me ndricim të 

mirë edhe në kodra janë të përshtatshme 

llojet N. pseudonarcissus dhe format e N. 

poeticus, nga i cili mund të përmendim lloje 

që jetojmë mirë dhe në zonat afër malit. Të 

vështira janë speciet N.cyclamineus, i cili 

psh kërkon toka me shumë aciditet shumë 

lagështi gjate fazës vegjetative dhe thatësirë 

gjatë letargjisë. Edhe hibridet e përshtatshëm 

për natyralizim janë të shumta, por 


145 

këshillohet sidomos ata lloje që përdoren për 

lulëzimin dimëror. 

Natyralizimi i tulipanëve nuk është shumë i 

vështirë por i ngjashëm me narcisin. Speciet 

janë në përgjithësi duan kushte pedoklimatike 

të mira dhe aftësia e tyre për të 

konkurruar me bimët spontane është e 

limituar. Ndër speciet më të përshtatura janë 

sidomos Tulipa sylvestris (që quhet edhe 

“fiorentina") dhe T. clusiana, T.humilis 

e T.saxatilis. disa specie të grupit Tulipa 

pulchella (humilis) mund të natyralizohen 

me sukses por kërkojnë vende me pak 

konkurrencë nga bimë të tjera, me terrene të 

drenuara mirë dhe verë të thatë. Në Evropën 

jugore ishte një kohë kur ishte e përhapur 

lloji Tulipa oculus-solis, por në të vërtetë 

bëhej fjalë me sfumatura të të kuqes dhe një 

zemër të zezë të rrethuar me të verdhë. 

Aktualisht species i jepet emërtimi Tulipa 

agenensis. Është një bimë e ndjeshme ndaj 

ngricave dhe nuk rekomandohet për 

natyralizim. rastësisht në vite të përshtatshme 

duken lulet rastësore por nuk mund të 

shërbejnë për natyralizim sepse janë shumë 

të rralla si fenomene. Me disa hibride 

tulipanësh mund të merren rezultate të mira 

sidomos me hibridet e T. kaufmanniana, T. 

fosteriana e T. greigii. Janë të njohur 

shembujt e fushave mahnitëse me tulipanë të 

natyralizuar psh në ishullin Minau. Për 

tulipanët është e vështirë natyralizimi sepse 

ata nuk i ruajnë karakteristikat me kalimin e 

viteve. 

Ndër bulboret që mbillen në vjeshtë për 

lulëzimin pranveror ka shumë lloje, specie 

dhe varietet të mira për natyralizim. Ndër

speciet e Allium janë ato me zhvillim të ulët 

në lartësi që japin sukses. Më pak të 

adoptuara janë varietet e Allium 

giganteum dhe varietetet me lule të mëdha 

por që mund të merren rezultate të mira nga 

Allium aflatunensee A. christophii. E 

rëndësishme është periudha e thatësirës 

verore për mbijetesën e mirë të bimës dhe 

zbulimi i vonët nga toka. 

Duke qenë se këto bimë janë shumë delikate 

po dëmtohen edhe nga ndotja e ambienteve 

përreth. Më e mira për suksesin e tyre është 

eksplorimi i mirë i florës në zonën që duam 

të mbjellim dhe të ndiqen këshillat. Speciet 

Anemone blanda, ranunculoides, nemorosa 

dhe appenina mund të kenë sukses në 

vende të freskëta gjysmë të hijezuar, ndërsa 

me varietete e Anemone coronaria është e 

mundur të krijojmë fusha në qendër dhe 

mesdhe. Nga lloji Arum e Dracunculus 

vulgaris është folur shumë dhe e 

rëndësishme është periudha e vjeshtës. 

Një rregull i thjeshtë mund të jetë ai i llojit 

Arum italicum, shumë i zakonshëm saqë 

quhet edhe infektues i fushës për shkak të 

rritjes së mirë të tij. Duke vëzhguar mirë 

këtë bimë mund të seleksionohen lehtësisht 

ato forma interesante për një përhapje zonale 

meqenëse kjo bimë nuk gjendet në treg 

sidomos në Evropën e poshtme. 

Interesante për la natyralizim janë speciet e 

llojit Bellevalia. Pamja e B. pycnanta dhe B. 

romana është shumë i ndryshëm por të dyja 

janë rustike, durojnë verat e thata dhe 

kënaqen me pak reshje shiu pranveror edhe 

pse ndofta mund të mos jenë të bollshme. B. 

pycnanta ka një lulëzim të ngjashëm me 


146 

Muscari por është më e lartë e me ngjyrë të 

errët gati të zezë. Është shumë e bukur në 

pranverë sepse ka ngjyra të rralla. Duke e 

mbjellë këtë lloj afër narcizëve të bardhë psh 

tipi N thalia, mund të merren efekte të 

mahnitshme. 

Bellevalia romana quhet edhe Hyacinthus 

romanus dhe njihet si lulja e rinisë. 

Brimeura amethystina si edhe forma e saj 

'Alba' e ka prejardhjen nga Mesdheu dhe 

mund të natyralizohet lehtësisht. E lehtë 

është edhe natyralizimi i llojeve 

Chionodoxa. Ashtu si bimët e Scille, janë 

bimë polifige dhe të thjeshta. Por përdoren 

pak. Rezultate të mira mund të merren nga 

natyralizimi i llojeve dhe varieteve te 

Crocus. Ndërsa të gjithë përbërësit e llojit 

Crocus si psh Crocus ancyrensis, 

chrysanthus, etruscus, sieberi 

e tommasinianus i ruajnë dimensionet e tyre 

me kalimin e kohës, lulet e hibrideve 

të Crocus vernus bëhen më të vogla në vitet 

e më vonshme nga mbjellja e parë. 

Cyclamen me lulëzim pranveror janë më 

resitente ndaj të ftohtit se sa ato me lulëzim 

vjeshtor; për natyralizim mundësisht në zona 

të hijezuara dhe jo me shumë lagështi ne 

dimër është e nevojshme të kemi parasysh 

temperaturat më të ultë gjatë pranverës dhe 

dimrit. 

Terreni për llojet Dichelostemma duhet të 

ketë gjatë dimrit temperaturës mbi zero dhe 

jo me shumë lagështirë. 

I thjeshtë është edhe natyralizimi i Eranthis, 

shumë të pëlqyera për lulëzimin e tyre 

shumë të hershëm. Janë bimë rezistente. Në 

momentin mbjelljes mund të jetë e

nevojshme të lihet bulbi në ujë për 24 orë. 

Edhe speciet e llojit Eremurus mund të 

natyralizohen me sukses në vende me 

drenazhim të mirë. Janë bimë të mëdha dhe 

rezistente. Në momentin që vendosen mirë 

formojnë një rrjet tuberësh që e mbrojnë 

edhe terrenin nga erozioni. Gjatë dimrit nuk 

duan lagështirë të tepërt dhe në zona të 

ftohta duhen plehëruar dhe të hiqen në 

pranverë për të evituar lagështirën e stinës 

rreth sythave. 

Në disa shtet si psh Itali, është e vështirës 

natyralizimi i Erythronium. Speciet dhe 

llojet e këtij tipi duan shumë freski, jo 

nxehtësi, pa shumë ujitje por me shumë 

lagështirë ajri. Natyralizimi i varietetit 

Freesia nuk është i thjeshtë. Këto bimë e 

nxjerrin gjethen në vjeshtë por nuk durojnë 

ngricat dimërore por përjashtim ka Freesia 

alba e Freesia refracta, lloje që nuk gjenden 

shpesh në treg. 

Natyralizimi i llojeve dhe varieteteve 

Fritillaria nuk është i thjeshtë. Këto bimë 

duan kushte të përshtatshme shumë të 

ngjashme me vendin e origjinës. Gjate 

periudhës së vegjetacionit vetëm një 

kopshtar i zoti mund ti sigurojë kushte të 

mira. Shumë i thjeshtë është natyralizimi i 

llojeve Galanthus. Rezistenca e tyre e lartë 

bën të mundur përhapjen e tyre pa problem. 

Duan një shkallë hijezimi sidomos në verë. 

Rriten mirë në pyjet gjetherënës. Mund të 

natyralizohen mirë edhe llojet e Gladiolus 

communis në terrene të thata. Në disa vende 

mund të quhet edhe një rifutje e saj. 

Në zonat gjysmë të hijezuara sidomos nën 

pemët e larta është e mundur natyralizimi i 


147 

disa llojeve të Hyacinthoides hispanica. Kjo 

bimë duron mirë verat shumë të thata dhe 

dimrat me shumë reshje. Karakteristikë e 

bimës është në periudhën e lulëzimit masiv; 

gjethja rri në pozicion vertikal gjate 

zhvillimit të bimës dhe në momentin e 

lulëzimit e nxjerr më në pah lulen. Një tjetër 

avantazh i bimës është lulëzimi në pranverën 

e avancuar kur lulet e bulboreve të tjera 

është zvanitur. Hyacinthoides nonscripta 

(Bluebell anglez) kërkon zona të 

freskëta në dallim nga Hyacinthoides 

hispanica. Llojet e Hyacinthoides njiheshin 

në të kaluarën si Scilla campanulata. 

Hibridet e Hyacinthus orientalis mund të 

natyralizohen pa problem. Duhet të kemi 

parasysh që lulëzimi i bollshëm dhe 

kompakt që zhvillohet në vitin e parë do të 

zhduket me kalimin e viteve, por do të ruhet 

ngjyra e tyre. Në zona më të freskëta mund 

të merret një rezultat i mirë edhe për 

natyralizimin e Ipheion uniflorum dhe të 

llojeve të tij. E rëndësishme është të 

kujtojmë që lartësia e këtyre bimëve nuk 

lejon një konkurrim të mirë me bimët e tjera 

përreth. 

Shumë mira natyralizohen llojet e irisit. 

Sidosmo speciet me lulëzim të hershëm si 

psh Iris danfordiae, forma dhe varieteti i I. 

Histrioidese, specia dhe varieteti i I. 

reticulata, nuk kanë kërkesa të veçanta dhe 

janë rezistente. Pas lulëzimit gjethet 

dekorative vazhdojnë të rriten sepse 

vazhdojnë të ushqejnë bulbin duke arritur 

një lartësi shumë te madhe, por kanë një 

cikël vegjetativ të shkurtër. Për Iris 

bucharica, I. latifolia, hibridi i I. pumila dhe 

hibridi I. Hollandica është e nevojshme një

sasi uji gjatë verës së thatë edhe pse bulbat e 

tyre gjenden në faze pushimi. 

Shumë i thjeshtë është natyralizimi i 

Ixiolirion tataricum në zona me verë të 

nxehtë dhe të thatë. Kjo bimë ka nevoja të 

ngjashme me speciet bulboze origjinale të 

Kalifornisë, edhe pse zhvillimi në lartësi 

është inferior. Lulëzimi është i bollshëm dhe 

i bukur. Është i vështirë të kuptohet se pse 

kjo specie nuk ka një përhapje të madhe. 

Me llojin Leucojum është e mundur të 

merret një sukses i madh për natyralizimin e 

saj por është e nevojshme të kihet parasysh 

për kërkesat e bimës që lulëzojnë në 

periudha të ndryshme të vitit. Natyralizimi i 

Lilium candidum është i mundur në zona të 

ndriçuara dhe të thata. Bimët fillojnë 

vegjetacionin në veshtën e vonë dhe ngrica 

mund të dëmtojë gjethet por bimët e marrin 

veten shpejt. Shumë e dëmshme mund të 

jetë prezenca e parazitëve si psh, Lilioceris 

lilii, një koleopter i aftë të shkatërrojë bimët 

në pak javë, sidomos në impiantet me 

kontroll të ulët. Ka nevojë për dezinfektim 

me insekticid. Lilium martagon dhe forma e 

bardhë, 'Album', janë bimë shumë të thjeshta 

për tu natyralizuar në kodra, male, por në 

vende të tjera nuk ka sukses. I thjeshtë është 

edhe natyralizimi i shumë specieve të 

llojeve Muscari. 

Vetëm M. ambrosiacum (muscarimi) e M. 

comosum janë më pak rezistencë nga të 

tjerët. Është e nevojshme të kemi parasysh 

që Muscari i nxjerrin gjethet në vjeshtë dhe 

në zona shumë të ftohta mund të dëmtohen 

por zakonisht jo të mëdha dhe bimët 

lulëzojnë rregullisht. 


148 

Në përgjithësi këshillohet të evitohet në 

planifikim të natyralizimit bimët me kërkesa 

të mëdha dhe të sofistikuara dhe me pak 

kosto. Natyralizimi i llojit Narcissu jep 

shumë rezultat. 

Lloji Pancratium maritimum e Urginea 

(Drimea) maritima mund të jenë të 

natyralizueshme me sukses. I thjeshtë është 

edhe natyralizimi i Puschkinia e Scilla, të 

ngjashme me Chionodoxa. Ndër varietetet e 

llojit Scilla ekziston një rezistencë për shkak 

të kushteve klimatike të vendeve të 

origjinës. Është e nevojshme të kemi 

parasysh këtë fakt. Veçanërisht rezistente 

janë llojet Scilla siberiana e Scillamischtschenkoana. 

Kjo e fundit dallohet për 

lulëzimin gjatë që shfaqen që në fazat e para 

të lules mbi tokës deri në rritje dhe 

ndryshimi i ngjyrës së luleve nga bojë qielli 

në të bardhë. 

Deri më tani kemi parë se si bulboret kanë 

cilësi të mëdha adoptimi që shpjegojnë edhe 

suksesin e tyre ndër shekuj. Por jo gjithmonë 

çdo gjë ecën mirë me këto lloj bimësh dhe 

më poshtë po japim disa të dhëna për rritjen 

dhe përkujdesjen e tyre. 

Përsa i përket teknikave të kultivimit të 

bukboseve është e rëndësishme në radhë të 

parë që terrenet duhet të jenë sa më të lehtë 

dhe të drenazhuar. Terrenet e rëndë 

favorizojnë sëmundjet kërpudhore duke 

ditur se bulbat janë shumë të ndejshëm. 

Vendosja për pjesën më të madhe të tyre 

është në dritë, përveç disa llojeve si psh 

ciklamini, anemona që nuk e duan shumë 

diellin. Edhe pas lulëzimit bulboret kanë 

nevojë për diell, gjethet në fakt duhet të

vazhdojnë procesin e fotosintezës për të 

mbushur bulbin me rezervat e nevojshme të 

lëndëve ushqyese që duhen për vitin e 

ardhshëm. 

Llojet rezistente si narcisi, tulipani etj, 

mbijetojnë edhe në dimra të egër ndërsa 

lloje të tjera duhen vendosur në ambient të 

ftohta të mbuluara. Përsa i përket plehërimit 

nuk është e nevojshme nëse kultivohen buba 

për një sezon të vetëm. Nëse duam ti 

natyralizojmë duke i lënë në vend, mund ti 

shtojmë terrenit pak pleh me veprim të 

ngadaltë. Duke eliminuar lulet me dorë por 

gjithëmon gjethet lihen në vend derisa të 

thahen vetë. Shumë varietete të bulboreve 

mund të lihen në terren si psh anemona, topi 

borës, narcisi, e muscari edhe disa lloje 

tulipanësh. 

Nëse dëshirojmë të heqim bulbet duhet ti 

thajmë mirë duke i vendosur në arka të 

mëdha duke i mbajtur në vend të freskët të 

errët dhe të thatë. Duhet gjithmonë ti 

vendosim në ambalazh letre pasi ti kemi 

spërkatur me antimyk dhe ato duhen 

kontrolluar të paktën një herë në muaj dhe të 

eliminojmë bulbat e dëmtuar ose të sëmurë. 

Si të kultivojmë bulboret. 

Në pranverë bulbet fillojnë të formojnë 

nëpër fushat ku janë mbjellë një tapet me 

lule, e në përgjithësi ato nuk kërkojnë 

shërbime shtesë. Duan të rriten afër 

shkurreve për hije sidomos për verës. Duhet 

patura parasysh që terreni të jetë i 

drenazhuar mirë. Një tjetër problem që 

duhet të zgjidhim është eliminimi i 

mbipopullimit nëpër ambientet dhe parqet 

ku i vendosim. 


149 

Pozicioni. 

Anameone blanda psh nëse terreni është i 

pasur dhe i drenuar mirë mund të rritet si ne 

diell ashtu edhe ne hije. Gjendet mirë në 

ambiente të pyllëzuar. Përdoret edhe për të 

zbukuruar bordurat dhe gardhet. 

Mbjellja. Tuberët mbillen menjëherë në 

vjeshtë. Që të mund të krijojnë një tapet të 

dendur ata vendosen në distancat 20-25 cm 

larg njëri tjetrit. Dhe duhet patur kujdes që 

vendosja e tyre të bëhet pa penguar njëri 

tjetrin kur të jenë të zhvilluar mirë. 

Plehërimi. Vetëm bulborët e mbjellë nëpër 

vazo kanë nevojë për plehërim. Dhe në vitin 

e parë është e rëndësishme që tuberët pasi të 

ketë mbaruar lulëzimi të thahen dhe vitin 

tjetër të mos lafen para mbjelljes. 

Bulboret për tu mbjellë. 

Figura 3.15 Procesi i mbjelljes së bulboreve 

Është një moment shumë delikat sepse këtu 

verat edhe suksesi I bulboreve. Nga zgjedhja 

e terrenit tek modalitetet e mbjelljes duhet 

patur shumë kujdes. Gjate këtij procesi 

gabimi më i shpeshtë që bëhet është mbjellja

e bulbit kokëposhtë me rezultatin që sythi 

mundohet të gjejë rrugën me një rrotullim 

drejt majës e në fund rezultati më i mirë do 

të ishin vetëm disa gjethe. Gjithmonë duhet 

vendosur maja e bulbit sipër dhe pjesa e 

sheshtë poshtë. Me shumë rëndësi është 

edhe impakti ose kontakti me terrenin; kur ai 

mbillet është pa rrënjë dhe duhet ë ketë pak 

kohë që të lëshojë rrënjët e para, para se 

terreni të fillojë të ngrijë. Bulboret e 

pranverës duhet të kalojnë një periudhë të 

ftohti për të lulëzuar. Bulboret janë bimë 

shumë të adoptueshme, që nuk kërkojnë 

terrene shumë të pasur me lëndë ushqyese. 

Vetë bulbi përmban lëndë ushqyese në 

brendësi të tij dhe mbjellja e bulbeve duhet 

bërë në thellësinë derisa dyfishi i gjatësisë së 

tij. 

Përsa i përket dendësisë së mbjelljes është 

çështje dëshire personale. Dendësia e 

mbjelljes fillon nga 10x10cm deri në 18-20 

cm larg njëri tjetrit në oborr apo lulishte. 

Begonia 'Nonstop Series' 

Figura 3.16 Begonia 


150 

Vetë emri i saj i jep një vlerë të madhe dhe 

plus kësaj duhet të themi se bën edhe një 

lule të madhe dhe shumë rezistente. 

Begoniat tuberoe kanë një lule të madhe të 

bardhë ose me ngjyra. Për begoniat e 

kultivuara në vazo duhen kultivarë më të 

besueshëm me një lule të madhe rreth 10 cm 

të afta të durojnë edhe problem klimatike. 

Nuk kërkojnë shumë plehërim. Lulëzon 

gjatë gjithë verës dhe mbillen me fara ose 

edhe tubere. 

Pozicioni. Beginiet tuberoze duan shumë 

dritë që të rriten dhe të lulëzojnë mirë, por 

mund të “digjen nëse vendosen në një diell 

të fortë. Duhen vendosur në një vend ku të 

kapi më shumë dielli i mëngjesit dhe në 

drekë të ketë pak hije. Terreni duhet të jetë i 

lagësht dhe i plehëruar mirë. 

Mbjellja. Begoniat janë delikate nëse lihen 

shumë jashtë e ulin ritmin e zhvillimit dhe 

nëse janë të mbjella në vazo duan terrene të 

pleheruara mirë dhe te drenuar. Nëse 

vendoset direkt në tokë duan një plehërim të 

mirë. Begoniat që përdoren për shumë vite 

dhe nëse janë tuberoze preferojnë një pleh të 

lëngshëm për lulet e tyre të paktën një javë 

para lulëzimit. 

Ndër shoqërimet e këshillueshme me bimë 

të tjera mund të përmendim atë me shoqërim 

e bimë me lule blu si psh Brachiscome e 

Felicia.

Lulebora 

Figura 3.17 Lulebora 

Është një nga bimët që paralajmëron ardhjen 

e pranverës me lulet e tyre të bardha 2 cm 

në fillim të marsit. Lule bora (Galanthus 

nivalis) megjithëse rritet e lirë në pyll edhe 

mund të kultivohet. Bulbet e saj mbillen në 

një hije të pjesshme nën pemët e mëdha. 

Nuk ka shumë nevojë për përkujdesje dhe 

pranon çdo lloj terreni, mjafton që të jetë i 

lagësht. Në dallim me bulboret e tjera bulbet 

e saj duhet të ndahen nga njëri tjetri pas 

lulëzimit. 

Kultivimi. 

Meqenëse është një bimë që do dritën dhe 

terrenet e plehëruar të pasura me humus ajo 

duhet vendosur në një pozicion ku në verë të 

jetë në hije psh nën pemët e mëdha. 

Në dallim nga bulboret e tjera që mbillen 

kur bulbet e tyre janë në gjendje pushimi, 

kjo bimë duhet mbjellë kur ka lëshuar disa 

gjethe të vogla e futen rreth 10 cm nën tokë 

në grupe me 4-5 copë bashkë. 

Plehërimi. Nëse është në vazo kërkon pak 

pleh të lëngët gjatë lulëzimit. Viti i parë 


151 

bulbat nuk duhet lëvizur dhe lihen të rriten 

pa i shqetësuar. Bashkëshoqërohet mirë me 

(Eranthis hyemalis), që çel lulet pak a shumë 

në ta njëjtën kohë. 

Ciclamini rustic 

Figura 3.18 Ciklamini 

Është një nga lulet vjeshtore më të 

ndritshme, perfekt për të krijuar nën pemë 

një tapet të ngjyrosur. Ciklamini spontan një 

lule e preferuar nëpër parqe dhe lulishte 

sidomos për aromën e luleve të tyre që dalin 

në fillim të vjeshtës dhe për aftësinë e tyre 

për të jetuar nën hijen e pemëve të mëdha. 

Është edhe një bimë shumë e vlefshme sepse 

duke e mbjellë sipërfaqen me të dhe duke 

qenë se kanë një rritje me shumë gjeth të 

cilat mbrojnë mirë terrenin dhe nuk lënë që 

të rriten bimë të tjera infektuese. Janë shumë 

të durueshme gjatë dimrit. Si çdo bimë 

bulbore ka një tuber të madh dhe që shërben 

për mbjelljen e tyre në çdo periudhë të vitit, 

por preferohen në verë kur janë në gjendje 

qetësie. Është edhe një lule që mund të 

mbillet në vazo në një mbajtëse të madhe.

Pozicioni. Vendosja e tyre nuk është 

problem mjafton të jetë një vend i freskët i 

drenuar mirë dhe i pasur me lëndë ushqyese 

sidomos në vitet e para. Ekzemplarët e rritur 

preferojnë një terren më të thatë. Nëse rriten 

nën pemët e mëdha dhe gjetherënës 

përfitojnë nga rënia dhe kalbja e tyre duke 

përfituar një plehërim të mirë. Ciklamini 

rustico nuk e pëlqen trapiantimin ndaj është 

e rëndësishme ta vendosim menjëherë në 

vendin e duhur ku nuk duhet lëvizur për vite 

me radhë. 

Mbjellja. Gropa e hapur mbushet me pleh 

para se të vendosim tuberët që mbillen 20 

cm larg njëri tjetrit. Pas mbjelljes vendi laget 

dhe plehërohet me pleh kafshësh. Në vitin e 

parë ka nevojë për prashitje rreth tyre për të 

eliminuar barerat konkurrent. Këshillohet të 

shoqërohet Cyclamen hederifolium me lulen 

e Krishtlindjes. 

7. Kultivimi i gardheve të gjalla. 

Në ndërtimin e tyre përdoren shkurret dhe 

bimët e larta. Shkurret janë bimë që 

zhvillojnë kurorë të limituar dhe me trup të 

diferencuar. Përdoren për ambiente të 

jashtme,parqe, lulishte dhe përfshihen në 

skemat e ndërtimit të çdo lloj zone që duam 

të gjelbërojmë, por gjithashtu edhe në 

krijimin e brezave mbrojtës për sipërfaqet e 

gjelbëruara sidomos për lulet e ultë. Ndahen 

në shkurre me gjelbërim të përhershëm; 

ligustrat, evomiusi, dafina, shqopa, 

pirokantja, tyja xhuxhe, etj. 

Shkurre gjetherënëse; trëndafili, shelgu, 

spirea, shega, thana, lule sarana kulpra etj. 

Gjithashtu për gardhe përdoren edhe bimë të 


152 

larta. Ato duhen përshtatur me zonat e tyre 

mikroklimatike. Janë formuar në gjendjen e 

tyre të egër që në periudhën e terciarit. 

Ndonëse janë lloje rezistente ndaj faktorëve 

të ndryshme klimatike dhe tokësore, ata 

karakterizohen nga një specializim i thellë 

ekologjik. Bimët e larta njëlloj si edhe të 

tjerat shfaqin nivelin më të lartë të 

karaketerve dekorative dhe prodhuese në 

kushte të caktuar të mjedisit, në ato mjedise 

specifike ku janë përshtatur dhe ruajtur prej 

shekujsh me radhë. Bimët e larta shfaqin 

bukuri dhe jetëgjatësi maksimale vetëm kur 

ato kultivohen në klimën e tyre. 

Krijimi i parqeve dhe lulishteve tek ne si 

edhe i gardheve të gjallë kërkon njohjen 

zonave fitoklimatike të bimësisë, kushteve 

specifike që paraqet secila zonë dhe bimët 

tipike që rriten atje. 

Bimët e larta zbukuruese njëlloj si grupet e 

bimëve të tjera, janë bimë të veçuara nga 

flora e egër e pyllit. Vendi ynë ndahet në 5 

zona fitoklimatike, të cilat dallohen për 

nivelin e treguesve klimatike dhe llojet e 

bimëve që rriten në secilin brez. Kjo ndarje 

bazohet në rolin vendimtar që ka gjerësia 

gjeografike, lartësia mbi nivelin e detit dhe 

temperaturës. 

Ndër bimët e larta që përdoren më shuma 

janë: 

dafina (lauretum) 

gështenja (kastanetum) 

ahu (fagetum) 

harmoci (picetum) 

alpinet (alpinetum)

8. Bimët konifere. 

Bredhi (albies sp); kërkon toka të thella për 

shkak të sistemit rrënjor boshtor, ndryshe 

rrëzohet lehtë nga era për shkak të sistemit 

te cekët. Llojet e tij zhvillojnë kurora të 

ngjeshura e formë cilindriko-konike, degët 

zhvillohen në formë rrethore me kate, 

vetkrasiten dhe si pasojë nuk duhet bërë 

prerje dhe krasitje. 

Bredhi shtohet me farë, fara e tij në 

momentin e vjeljes kanë fuqi të ulët mbirëse 

(30-35%), e cila ulet edhe mëtej duke e 

vështirësua shtimin e tij. Ndaj duhet të vilet 

fara para hapjes së bocës dhe të bëhet 

mbjellja në qese polisteroli apo në farishtore 

menjëherë pas vjeljes. Për zbukurim 

përdoren : abies pinsopo (glauca),rritet 10- 

13 metra lartësi. Abies normanina rritet deri 

20 me lartësi ka pamje shumë të bukur dhe 

është shumë i shtrenjtë; abies konkolor, 

rritet 20-23 me lartësi, ka kurorë të ngushte 

dhe shumë të dendur. 

Pisha (pinus sp); ka rreth 120 lloje me forma 

dhe madhësi të ndryshme. Për vendin tonë 

ka rëndësi llojet si: pisha e zezë, përdoret në 

vendet e ftohta si Korçe, rrëshen Pukë etj. 

Pisha e detit, duron përmbajtjen e lartë të 

kripës, është lloji më i mirë për zonat e 

bregdetit ku nuk mund të rriten llojet tjera; 

pisha e butë me degë të hapura me kurorë 

globoze, përdoret për lulishte në zona 

fushore, Tiranë, Durrës. Lushnjë, Fier etj. 

Shtohen me farë frutifikon shpejt që në 15 

vitet e para. Duan shumë dritë dhe pak ujë. 

Selvia; (kuspresus sp). Rriten mirë në zonat 

e ngrohta deri në 600 m mbi nivelin e detit. 


153 

Durojnë thatësirën dhe përmbajtjen e lartë të 

gëlqeres në tokë. Zhvillojnë kurorë të lartë 

dhe të mbledhur. Shtohen më farë, të cilat 

kanë fuqi të lartë mbirëse. Shërben edhe si 

nënshartesë për tujat, goldkresin dhe bimët e 

tjera rrëshinore që shtohen me vështirësi 

nëpërmjet farës dhe rrënjëzimit të copave. 

Mbillet në grupe ose rreshta për krijimin e 

murit rrethues të vilave, ndarjen e rrugëve, 

në kanale etj. Tek ne përdoren llojet si; 

c.sempervivens pyramidalis, zhvillojnë 

kurorë të mbledhur me 10-15 m lartësi. 

C.makrokarpa goldcres ngjyre gold, rritet 

10-15 lartësi. C.arrisonica conica, përdoret 

për gardhe të gjalla e rritet 12 m lartësi. 

Ka edhe bimë të tjera si dëllenja, tuja, 

cedrusi, harmoci etj. 

Bimët coniefere (Pinophyta) 

Ndarja Pinophyta përfshin shumicën e 

bimëve konifere ndaj mund edhe të quhen 

sinonime. J 

anë bimë vaskulare (Tracheobionta), me fara 

(Spermatophyta) të futura në një korno. 

Koniferet e sotme janë bimë drusore madje 

shumica e tyre janë drurë dhe shumë pak 

shkurre. Ato shpesh në ambient janë 

dominante dhe mund të gjenden pothuajse 

në çdo pjesë të botës. Koniferet kanë një 

rëndësi të madhe ekonomike sidomos për 

punimet me dru strukturor dhe prodhimin e 

letrës. 

Taksonomia dhe emërtimi. 

Emri i ndarjes aktuale Pinophyta rrjedh nga 

rregullat e klasifikimit shkencor që kërkojnë 

për hierarkinë më të larta emërtimi të

azohet në llojin tip, Pinus në rastin tonë. 

Para kësaj klasifikimi kërkonte emra si; 

"Coniferophyta", "Coniferales" ose 

"Coniferae". 

Ndarja përmban vetëm një klasë 

bimësh; Pinopsida. Të tjerat janë zhdukur. 

Nënndarja e Pinopsida në më shumë rende 

është propozuar edhe më parë. Më e 

shpeshta ishte ajo e bazuar në dy rregulla; 

Taxales dhe Pinales. Por analiza të fundme 

gjenetike kanë treguar që ky interpretim nuk 

është shumë monofiletik. Pinales kanë 

paraardhës të zhdukur në krahasim me 

familjet e tjera. 

Ndaj për këtë arsye duhet të ndahen në 

Pinopsida në tre radhë: Pinales që përfshijnë 

vetëm Pinaceae, Araucariales që përfshijnë 

Araucariaceae e Podocarpaceae Taxales që 

përfshijnë familjet e tjera por ky dallim nuk 

ka hyrë akoma në gjuhën e botanikë që 

preferon zakonisht ti grupojë familjet në 

rendin e vetëm Pinales, sipas 

karakteristikave dhe diferencave të tyre 

morfologjike dhe filogjenetike. 

Figura 3.19 Skema e renditjes se llojit 

Konifere 


154 

Filogjeneza e ndarjes së Pinophyta e bazuar 

mbi analiza gjenetike. 

Konifera (Pinophyta) në fakt janë 

konsideruar universialisht si një ndarje që 

përfshin 6-8 familje me një total prej rreth 

65-70 gjini e rreth 600-650 lloje. 

Ndonjë Cephalotaxaceae janë futur tek 

Taxaceae, dhe disa autorë mbështesin idenë 

se Phyllocladaceae duhet të dallohen dhe të 

ndahen nga Podocarpacee. Kohë më parë 

Taxodiaceae njiheshin shpesh fi familje 

autonome, por sot normalisht futen 

tek Cupressaceae. 

Koniferet janë një grup antik me fosile që 

mund të datojnë rreth 300 milion vite më 

parë që nga periudha e Paleozolikut deri tek 

Karbonifer; edhe shumë lloje të kohëve të 

sotme mund të datojnë deri 120 milion vite 

më parë. Edhe lloje dhe rende të tjera që 

tashmë janë zhdukur dhe ndër format më të 

shumta të konifereve janë barishtore pa një 

trup drunor. Grupet kryesore të konifereve 

përfshijnë Cordaitales, Vojnovskyales, 

Voltziales dhe Czekanoëskiales (ndofta më 

të afërta me familjen e Ginkgophyta). 

Morfologjia. Të gjitha koniferet aktuale janë 

bimë drunore dhe shumica janë drurë ku 

shumica kanë një trung të vetëm me rrënjë 

anësore. Gjatësia e konifereve të rritura 

mund të shkojë deri 100 metra. Konifera më 

e lartë është sekuoja e Kalifornisë (Sequoia 

sempervirens) e lartë 112,34 metramë e larta 

është sekuoja gjigante (Sequoiadendron 

giganteum), me një volum 1486,9 metra 

kub. Më masivi me trungun më të gjerë 

është Taxodium mucronatum me diametër

trungu 11,42 metra. Më i vjetri është Pinus 

longaeva që ka 4700 vjet. 

Gjethet. 

Gjethet e shumicës së konifereve janë të 

gjata dhe të holla, spinoze, por disa kanë 

edhe forma të sheshta dhe trekëndore. Disa 

sidomos ato të familjeve Araucariaceae e 

Podocarpaceae kanë gjethe të gjera. Në 

shumicën e rasteve gjethet janë të vendosura 

në spirale përveç atyre të familjes 

Cupressaceae dhe një lloj Podocarpaceae 

(Nageia), ku janë të vendosura në rrathë me 

3-4 gjethe. Në shumë specie me gjethe të 

vendosura n spirale baza e gjethes është e 

rrotulluar për të prezantuar gjethet në një 

plan të vetëm horizontal në mënyrë që të 

maksimizojnë thithjen e dritës diellore. 

Gojëzat e gjetheve janë në linja mbi gjethe 

dhe mund të hapen ose të mbyllen nëse është 

ftohtë ose shumë vapë. Gjethet janë me 

ngjyrë të gjelbër të errët për të thithur në 

maksimum energjinë diellore. Koniferet e 

zonave të ngrohta me shumë rrezatim diellor 

si psh (Pinus brutia), shpesh kanë gjethe me 

ngjyrë të gjelbër të shkëlqyer, ndërsa të tjera 

si psh (Picea pungens) kanë një mbulesë hiri 

që të reflektojnë ngjyrën ultravioletë. Në 

pjesën më të madhe të konifereve ato janë 

gjithmonë të gjelbra dhe gjethet mund të 

qëndrojnë shumë vite në bimë por tre lloje; 

Larix, Taxodium e Metasequoia i humbin 

gjethet në vjeshtë duke qëndruar të zbuluara 

gjatë dimrit. Në disa lloje gjethet rinore janë 

të ndryshme nga ato kur bima është e rritur. 

Riprodhimi. 

Koniferet zakonisht janë bimë monoike, por 

disa janë sottodioike ose dioike. Farat e 


155 

konifereve zhvillohen në një qese të 

mbrojtur që quhet strobilo. Strobilet duan 

nga katër muaj deri në tre vjet për të arritur 

pjekurinë dhe janë 2mm deri 600 mm të 

gjatë. 

Në disa raste si tek lloji Cedrus e Abies, 

qesja disintegrohet, në disa të tjerë hapet e 

në disa raste hapet vetëm për të lëshuar 

farat. Qeset mashkullore kanë disa struktura 

që quhen mikrosporange që prodhojnë një 

polen të verdhë. Ai lëshohet dhe 

transportohet nga era drejt koneve femërore. 

Granulat e polenit të pinofiteve aktuale 

prodhojnë tuba si të angiospermave. Kur 

poleni arrin atë femëror, e fekondon. Aty 

zhvillohet një embrion e që jep një farë 

bime. Pasi fara bie në tokë dhe nëse kushtet 

janë të favorshme formohet një bimë e re. 

Karakteristika të tjera. 

Megjithëse numri i specieve është i vogël 

koniferet janë me shumë rëndësi ekologjike; 

janë bimë që dominojnë në zona të gjera 

sidomos pyjet borealë në hemisferën 

qendrore, por edhe në klima malore të 

zonave meridionale. Shumë konifere 

prodhojnë rrëshira aromatike që i përdorin 

për tu mbrojtur nga insektet dhe kërpudhat.

Habitati i konifereve 

Figura 3.20 Konifere ne park 

Në klasën botanike të konifereve bëjnë pjesë 

rreth 600 specie, të përhapura kryesisht në 

fashën klimatike të ftohtë të temparuar. Dhe 

me një përhapje më të vogël në zonat 

tropikale. 

Në këto zona koniferet spontane rriten në 

lartësi të ndryshme; nga zona maritima deri 

në lartësinë që mundëson vegjetacion. 

Adoptimi i tyre klimaterik është shumë 

specifik sepse dallohen specie të klimave të 

temperuara dhe të ngrohta siç është pisha 

maritimo ose cedri i Libanit dhe lloje të tjera 

të adoptuara ndaj të ftohtit si abeta e 

Kadandasë. Të gjitha koniferet mund të 

quhen rezistente ndaj terrenit sepse falë 

eficensës së tyre rrënjore mund të zhvillohen 

edhe në shkëmbinj dhe ndofta për këtë arsye 

ato nuk i durojnë dot terrenet e rënda dhe të 

lagështa. 

Karakteri botanik kryesor që i dallon i jepet 

pikërisht ndërtimit të gjetheve që janë 

angiforme dhe qe janë të qëndrueshme dmth 

nuk bien, për shumicën e bimëve. Forma 

vegjetative është konike, por kjo nuk është 


156 

karakteristikë dalluese sepse ka edhe specie 

me gjethe ombreloforme (Pinus) ose e 

zgjatur si tek (Juniperus). 

Karakteristikë tjetër e kësaj klase është 

bollëku i esencave dhe rrëshirave aromatike 

që normalisht janë të prodhuara nga bima në 

kanale dhe që shërbejnë edhe për mbrojtjen 

e trungut. Jetëgjatësia e konifereve dhe 

gjatësia që mund të arrijnë është një tjetër 

karakteristikë ekskluzive e tyre; mendohet 

se Sequoia psh arrin lehtësisht 100 metra 

lartësi me një diametër mbi 12 metra dhe 

mendohet se disa kanë edhe 1500 vjet. Lulja 

që prodhojnë është zakonisht në formë 

konike nga e cila merr edhe emrin klasa. Në 

maturitet formohen shumë fara që në disa 

raste përdoren edhe si ushqim si psh ato të 

Pinos, dhe për nxjerrjen e vajit, por në llojin 

e Taxus mund edhe të jenë të dëmshëm dhe 

toksikë. 

Koniferet si bimë ornamentale. 

Figura 3.21 Konifere 

Janë konsideruar bimë ideale për shumë 

arsye ndër të cilat qëndrueshmëria e 

gjetheve dhe sjellja e tyre, ngjyrosja e 

gjetheve dhe frangranza që vjen seancat e 

rrëshirës. Shumë i përdorur është gardhi me

Thuja, falë tolerancës që ato kanë ndaj 

krasitjeve. 

Një nga arsyet e adoptimit të krijimit të një 

lulishteje është zgjedhja e llojit të duhur për 

ambientin e duhur duke konsideruar edhe 

dimensionet që disa nga këto lloje kërkojnë 

si pjesë jetike dhe si rrjedhojë distanca nga 

bimë e tjera dhe ndërtesat. Është mirë të 

vlerësojmë edhe tipin e tokës ku duam të 

kultivojmë sepse si nga ana fizike (struktura) 

edhe nga ana kimike (reaksioni ose pH) 

mund të vijnë dëmtimet. 

Krasitjet e konifereve. 

Figura 3.22 Si mund të krasitet një konifere 

për zbukurim 

Speciet me rritje të lirë kërkojnë ndërhyrje 

krasitjeje sidomos me qëllimin e eliminimit 

të majave dopio ose atyre të dëmtuara, 

eliminimin e rrënjëve të deformuara që 

mund të dëmtohen. Ndonjëherë krasitjet 

mund të bëhen në një periudhë jo optimale 

(vjeshtë-dimër) si psh për eliminimin e 

procesionaries se pishës, të insekteve që 

zhvillohen në periudhën e pranverës ose për 


157 

eliminimin e degëve me sëmundje etj. Mbi 

prerjet dhe plagët e krasitjes është mirë që të 

ndërhyhet dhe ta mbrojmë. 

Plehërimi i konifereve ornamentale. 

Plehërimi i këtyre bimëve ornamentale 

ndonjëherë është cilësuar e panevojshme, 

megjithatë në rastet e deformimeve dhe 

heqjes nga habitati natyral ato mund të 

përfitojnë për shkak të aftësive të tyre për tu 

përshtatur nëse terrenet janë alkaline ose 

nëse duam ti mbjellim në gardhe dhe ti 

nënshtrohen krasitjeve. Ato mund ti 

nënshtrohen plehërimit me produkte 

granulare. Kjo vlen më shumë për speciet si 

Thuja ose qiparisi Leylandi. 

Për të kuruar dhe për të parandaluar 

dëmtimin e sythave sidomos në terrenet e 

rënda duhet të shpërndajmë produkte 

antiklorose specifike. Të shumta janë 

shkaqet që dëmtojnë koniferet nëse 

kultivohen në terrene të vështira ose në faza 

kritike si psh na atë të post mbjelljes. Edhe 

ndotja mund të sjellë dëmtim të tyre dhe 

sidomos sulmi nga parazitët. 

Shkaqet parazitare mund të jenë me origjinë: 

vegjetale ose kërpudhore 

kancer degore ose rrënjor 

tharje e gjetheve 

Kafshë ose insekte si psh 

Afide 

gërryes dhe shkatërrues te drurit 

Cocciniglie 

Larva të lepidopterëve dhe procesionaria 

Acare etj, të gjitha këto probleme mund të 

parandalohen ose kurohen me produkte 

specifike sanitare.

Loje të ndryshme të konifereve ornamentale: 

THUJA CUPRESSACEAE 

Nën familja 

occidentalis 'Brabant' 

konifere me gjethe të gjelbër mesatare 

OCCIDENTALIS DANICA 

Konifere xhuxhe sferike, me gjethe fine, shumë të dendur, me ngjyrë të gjelbër të shkëlqyeshme 

që varion në kafe në dimër 

OCCIDENTALIS GOLDEN GLOBE 

Konifere shkurre, xhuxhe me formë rrumbullake e me gjethe ngjyrë të verdhë. Ka një rritje të 

ngadaltë 

OCCIDENTALIS RHEINGOLD 

Konifere xhuxhe sferike, kompakte kur është e re dhe më shumë konike kur rritet. Është fine dhe 

shumë dekorative, e verdhë e artë me sfumaturë të kuqe me ngjyrë të verdhë të errët në dimër 

dhe kur rritet shumë 

OCCIDENTALIS SMARAGD (EMERAUDE) 

Konifere shumë dekorative me forma shumë onike me ngjyrë te gjelbër brilante. 

OCCIDENTALIS TINY TIMM 

Konifere e rrumbullakët me rritje të ngadaltë. Rrënjët janë të dala të dendur dhe i japin bimës një 

formë ompakte. Gjethe ngjyrë të gjelbër të errët 

OCCIDENTALIS YELLOË RIBBON 

Konifere shumë kompakte me formë të rrumbullakët, gati sferike, me gjethe ngjyrë të verdhë të 

artë që në dimër shkon drejt bronzit 

ORIENTALIS AUREA NANA 

Konifere shumë kompakte e rrumbullakët, gati sferike, me gjethe ngjyrë të verdhë 

ORIENTALIS PYRAMIDALIS AUREA 

Shkurre e lartë me forma piramidale e që rritet shpejt 

PLICATA ATROVIRENS 

Pemë e lartë konike, ka rrënjë të dala dhe lëkurë ngjyrë të kuqe – kafe që kur plaket jep disa 

damarë në trung. Kompaktësia dhe shpejtësia e rritjes së kësaj konifere e bën një bimë shumë të 

mirë për gardhe sepse duron mirë edhe krasitjen.

9. Lloje te bimëve dekorative 

Drurë fletorë 

Nr Emërtimi Forma r 

kurorës 

1 Acer 

negundo 

(panje) 

2 Acer 

campestre 

(krekez) 

3 Acer 

platanoides 

(panje 

fletrapi) 

4 Acer 

pseudoplata 

nus (panje 

mali) 

5 Acer 

palmatum f. 

6 Aesculus 

hippocasatu 

m (gështenjë 

e kalit) 

7 Aesculus 

rubicunda 

(gështenjë e 

kuqe) 

Vezore e 

çrregullt 

E gjere 

vezake 

Lartësi 

ne M 

Ngjyra e gjetheve 

Ne pranv/Ne 

vere/Ne vjeshte 

12 e gjelbër e ndritur 

/ e gjelbër / e 

gjelbër e verdhe 


/ e gjelbër e 

thelle / e gjelbër 

e verdhe 

Ovale e gjere 20 “ / “ /e verdhe e 

kuqe 

E 

rrumbullaket 

vezake 

18 “ / e gjelbër e 

perhimte / e 

verdhe 

E shpërndarë 6-8 “ / e gjelbër / e 

kuqe 

Vezake e 12 “ / e gjelbër e 

rrumbullaket 

thelle / e verdhe 

Ngjyra e 

luleve dhe 

muaji i 

lulëzimit 

Kërkesa ndaj 

tokës 

- Rano-argjilore 

te freskëta te 

varfra te 

pasura 

- Te pasura te 

varfra 

Rezistenc 

a ndaj 

kripërave 

Rezistenca 

ndaj 

gazrave 

Kërkesa 

ndaj dritës 

Shpejtësia 

e rritjes 

Mënyra e 

përdorimit ne 

sipërfaqet e 

blerta 

po shume d.d shpej. Masiv grupe 

dhe rruge 

jo jo “ mes. Grup, masiv, i 

vetmuar 

- “ “ po “ “ “ 

- “ “ pak “ “ “ 

- “ “ jo “ “ Grupe dhe i 

vetmuar 

te bardhe te pasura te jo pak d.d duron mes masiv, grupe e 

V-VI freskëta 

pak hije 

vetmuar, rruge 

“ 15 “ / “ / te kuqe te kuqe v-VI “ “ “ “ “ “

8 Ailantus 

altisima (are 

hindi) 

9 Albizzia 

julibrisim 

(albicie) 

10 Alnus 

glutinisa 

(veri i zi) 

11 Armeniaca 

vulgaris 

(kajsi) 

12 Betula 

verrucosa 

(mështekne) 

13 Castanea 

vesca 

(gështenjë e 

bute) 

14 Catalpa 

vesca 

(katalpa) 

15 Celtis 

Australisë 

(Carace) 

16 Cercis 

siliqustrum 

(lojfate) 

17 Diospirus 

kaki (hurme) 

“ 14 “ / “ / e gjelbër te verdha V- 

VII 

Ombrelle 10 “ / e gjelbër / e 


Vezake 20 e gjelbër e thelle 

/e verdhe 

“ 10 e gjelbër e çelet / 

e gjelbër/ e 


Vezake e 

shpërndarë 

E 

rrumbullaket 

vezake 

E 

rrumbullaket 

E 

rrumbullaket 

e shpërndarë 

E 

rrumbullaket 

e gjere 

E 

rrumbullaket 

20 e gjelbër e 

ndritur/ e verdhe 

ne are 

20 e gjelbër e çelet / 

e gjelbër / e 

verdhe 



verdhe 

20 e gjelbër e hirte / 

e verdhe 

8 e kuqe roze / e 

gjelbër e hirte / e 

verdhe ne roze 


pa kërkesa te 

varfra te thata 

roze VI-VIII Rano-argjilore, 

mesatare te 

pasura te 

freskëta 

- Rano-argjilore 

moçalishte 

te bardha 

ne roze IV 

Mesatare te 

varfra te 

freskëta te 

thata 


freskëta te 

thata 

te bardha 

VII 

te bardha 

VI-VII 

Rano-argjilore 

mesatare te 

pasura te 

freskëta 

Te mira,te 

kulluara dhe pa 

lagështirë 

- Ranoregelqerorore 

te kuqe ne 

roze III-V 

12 e gjelbër / e kuqe te bardha 

V-VI 

Te thata, te 

freskëta te 

drenazhuara 

Argjilore te 

pasura te 

freskëta 

160 

“ po “ “ grupe, e 

vetmuar dhe 

kundër 

gërryerjes 

jo pak d.d shp Masiv, grupe, 

rruge parqesh 

“ “ “ “ Masiv, grupe i 

vetmuar 

po po “ “ Grupe dhe e 

vetmuar 

jo pak “ “ Masiv grupe e 

vetmuar 

“ jo “ mes “ 

jo pak d.d shp Grupe dhe e 

vetmuar 

“ jo “ ngad “ 

po po d.d shp “ 

jo pak “ “ “ 

18 Eleagnus E shpërndarë 10 e gjelbër e te verdha V- Rano-argjilore po po “ “ “

angustifolia 

(hunap) 

19 Fagus 

silvatica (ah) 

20 Fraxinus 

oraus 

(frashër i 

bardhe) 

21 Fraxinus 

exceisior 

(frashër i zi) 

22 Gleditchia 

exceisior 

23 Juglans 

regia (arre) 

24 Liqudambur 

styracifloa 

(likuidambar) 

25 Maklura 

pomifera 

(maklure) 

26 Magnolia 

denudata 

(manjole) 

27 Magnolia 

soulongeana 

(manjole) 

28 Magnolia 

obvata 

(manjola) 

29 Melia 

azederach 

(tespie) 

Vezake 45 e gjelbër e thelle 

/ kafe 

Vezake e 12 e gjelbër e çelet / 

gjere 

e verdhe ne te 

kuqe 

perhimte VI te freskëta 


161 

- Te freskëta jo jo “ ngad Masiv, grup 

dhe i vetmuar 


freskëta te 

lagtë 

“ pak “ shp “ 

“ 30 “ “ / e verdhe - “ “ “ “ “ “ 

E gjere e 

shpërndarë 


/ e verdhe 

te bardha 

V-VII 

Mesatarisht te 

pasura, te 

freskëta 

po po “ “ Grupe, e 

vetmuar gardh 

i gjalle 

“ 25 “ e verdhe e Te pasura jo jo “ ngad Masiv, grup, 

bardhe IV-V 

dhe e vetmuar 

Piramidale e 20 " / e kuqe gjaku - “ “ “ “ “ Grupe dhe i 

gjere 

vetmuar 

E gjere e 

shpërndarë 

15 e gjelbër / e 

verdhe 

“ 15 e gjelbër e ndritur 

/ e gjelbër 

- “ “ “ “ “ “ 

te bardha 

III-IV 

Vezake 

E 

rrumbullaket 

6 “ / “ / e verdhe te bardha 

dhe roze IV- 

V 

Te pasura te 

freskëta 

Te pasura te 

freskëta te 

lagtë 

“ po d.d ngad Grupe e 

vetmuar 

“ pak “ “ “ 

5 “ Vishnje II-III “ “ “ “ mes “ 

“ 10 “ / e gjelbër e 

ndritur / “ “ 

te bardha 

ne lejla IV-V 

Te varfra te 

thata 

“ po “ shp “

30 Morus alba 

(man) 

31 Paulownia 

imperialis 

(Paulonje) 

32 Platanus 

orientralis 

(rrap) 

33 Populos 

cadadensis 

(plep 

kanadez) 

34 Populos alba 

(plep i 

bardhe) 

35 Populos 

nigra (plep i 

zi) 

36 Quercus 

rubra (lisi i 

kuq) 

37 Quercus 

robur 

(rrënjë) 

38 Quercus 

cerris (qarr) 

39 Quercus 

aegilops 

E 

rrumbullaket 

e shpërndarë 

E gjere 

vezake 

15 “ - Te çdo lloji te 

freskëta 

6 e gjelbër / e 

gjelbër e mbyllur 

/ “ 

“ 25 e gjelbër e 

perhimte / e 

gjelbër / e verdhe 

ne kafe 


e gjelbër e 

mbyllur / e 

verdhe 

E gjere 20 e gjelbër e 

përhimë 

Piramidale 20 e gjelbër e çelet / 

e gjelbër e 

mbyllur / e 

verdhe 

Te gjere 20 e gjelbër e çelet / 

e gjelbër e erret / 

portokalli ne te 

kuq 

Rrethore 

ovale 

20 “ / “ / e verdhe ne 

kafe 

E gjere 18 e gjelbër e 

perhimte / e 

gjelbër e erret / e 

verdhe 

E gjere e 

çrregullt 

20 e gjelbër / “ / e 

verdhe ne kafe 

Te bardha 

IV-V 


Te çdo lloji te 

freskëta te 

thata 

- Te lagtë te 

freskëta 

162 

“ jo “ “ I vetmuar dhe 

gardh i gjalle 

“ “ “ shp Grupe dhe i 

vetmuar 

“ pak d.d 

gjysmëhij 

e 

“ Masiv, grupe, i 

vetmuar dhe 

ne rruge 

- “ po shume d.d “ Masiv,grupe 

ne rruge te 

gjera 

- Te çdo lloji, te 

freskëta, te 

lagtë, te 

drenazhuara 

jo pak “ shp Masiv, grupe 

ne rruge te 

gjera 

- “ “ “ “ “ Grupe, i 

vetmuar dhe 

ne rruge 

- Subargjile te 

freskëta 


freskëta 

- Argjilore 

gjysme te 

varfra, te 

freskëta 

jo po d.d mes Masiv, grup 

dhe i vetmuar 

“ “ “ “ “ 

“ “ “ “ Masiv, grup 

dhe i vetmuar 

- “ “ “ “ “ “

(vallanidh) 

40 Robinia 

pseudocacia 

(akacie) 

41 Selix alba 

(shelg i 

bardh) 

42 Selix 

babylonica 

(shelg i 

vajtues) 

43 Sofora 

japonica 

(sofore) 

44 Tilia 

argentea 

(bli) 

45 Tilia 

platyphyllos 

(bli llapush) 



verdhe e gjelbër 

Te varur 12 e verdhe e 

gjelbër / e gjelbër 

/ e verdhe e 

gjelbër 

Te varur 

vajtuese 

10 “ / e gjelbër e 

çelet / “ 

Vezake 8 e gjelbër e çelet / 


verdhe 

E gjere 

piramidale 

E gjere e 

shpërndarë 

20 e argjende / e 

gjelbër e çelet / e 

verdhe 



verdhe 

Te bardh V- 

VI 


Subargjile, te 

varfra, te thata 

- Te pasura, 

ranore te lagtë 

163 

po shumë “ shp Grupe, masiv 

e vetmuar ne 

rruge 

jo po Duron pak 

hije 

“ Masiv, grupe e 

buze lumenjve 

- “ “ “ “ “ Grupe e buze 

lumenjve 

Krem VI-VII Subargjile te 

freskëta, te 

thata 

Te verdha 

V-VI 


pasura te 

freskëta 

po “ “ “ Grupe, e 

vetmuar dhe 

rruge 

jo “ Kërkon 

pak hije 

ngad Masiv, grupe, i 

vetmuar dhe 

rruge 

Krem V-VI “ “ “ “ “ “

Tabela 3.23 Lloje te drurëve fletorë që përdoren nëpër parqe 

Shkurret 


kurorës 

1 Amorpha 

fruticosa 

(skerbulli) 

2 Amygdalus 

nana (bajame) 

3 Berberis 

thumbergji 

(melqinje) 

4 Buddlea 

gillesii 

(budleja) 

5 Caesalpina 

spinosa 

(çezalpine) 

6 Calycotome 

spinosa 

(sallaktua) 

7 Caragana 

arboras 

(caragane) 

8 Carpinus 

betulus 

(shkoze) 

9 Cerasus 

glandfulosa 

E 

shpërndar 

ë 

E gjere 

vezake 

Lartë 

si ne 

M 


Ne pranv/Ne vere/Ne 

vjeshte 

3 e gjelbër/ e gjelbër / e 

perhimte 

2 e gjelbër e erret / e 


verdhe 

E gjere 2 e kuqe e gjelbër / e 

gjelbër e erret / kuqe e 

verdhe 

E 

shpërndar 

ë 

Gati e 

rrumbullak 

et 

5 e gjelbër e çelet / e 


verdhe 

3 e gjelbër e perhimte / e 

gjelbër e perhimte / e 

gjelbër e verdh 

Ngjyra e 

luleve dhe 

muaji i 

lulëzimit 

Te kuqe 

bojqielli V-VI 


Kërkesa ndaj 

tokës 

Subargjile te 

varfra, te 

freskëta, te 

thata 

Rezisten 

ca ndaj 

kripërav 

e 

164 

Rezisten 

ca ndaj 

gazrave 

Kërkesa 

ndaj 

dritës 

po po d.d 

duron 

pak hije 

Shpejtës 

ia e 

rritjes 

Mënyra e 


sipërfaqet e 

blerta 

shp Masiv, grupe e 

vetmuar 

Roze V Te pasura po po d.d shp E vetmuar dhe 

ne skarpate 

Verdha-kuqe 

IV-V 

Subargjile te 

freskëta 

Lila VII-X Te pasura te 

freskëta, te 

lagtë 

Te verdha V- 

VIII 

Vezake 2 e gjelbër ne grih Te verdha III- 

VI 

E 

shpërndar 

ë 



gjelbër e verdh 

Te verdhe V- 

VI 

Ranoreargjilore 

te freskëta 

Ranoreargjilore 

te 

përshkueshme 

Te pasura, te 

varfra, te thata 

te freskëta 

jo pak “ mes Grupe, i 

vetmuar, gardh 

“ p “ shp Masive, grupe, e 

vetmuar 

po jo “ mes Grupe, e 

vetmuar 

“ “ “ “ Grupe e vetmuar 

(ne vende te 

ngrohta) 

“ po d.d 

duron 

hijen 

shp Masiv, grupe, e 

vetmuar, gardh 

“ 2-5 “ - “ jo jo “ mes Masiv, grupe 

“ 4 e gjelbër / e gjelbër e 

erret / e gjelbër 

Te bardha ne 

roze III-IV 

Subargjile te 

thata, te 

po po d.d “ Grupe, e 

vetmuar

(qershi 

dekorative) 

10 Chimonanthus 

praecox 

(kimonant) 

11 Colutea 

arborescens 

(fshikekarthe) 

12 Cornus mas 

(thane) 

13 Cotinus 

coggygria 

(cermedel) 

14 Crataegus 

monogyna 

(murriz 

njeberthamesh 

) 

15 Crataegus 

pentagyna 

(murriz 

peseberthame 

sh) 

16 Cydona 

japonica 

(kenomelez) 

17 Deutzia 

gracilis 

(deucie) 

18 Forsythia 

europaea 

(boshter) 


freskëta 

“ 2 “ Krem I-III “ “ “ “ “ “ 

“ 4 e gjelbër e çelet / e 

gjelbër / e verdhe e 

gjelbër 

Te verdha V- 

VI 

Argjile, 

subargjile, te 

freskëta, te 

thata 

165 

po “ “ shp Grupe, masiv, e 

vetmuar 

Vezake 5 “ / “ / e kuqe “ Mesatare te jo po “ mes Grupe, e 

freskëta 

vetmuar 

E 

3 e kuqe / gjelbër e erret “ Te pasura “ “ “ “ “ 

rrumbullak 

et 

/ e kuqe portokalli 

Vezake e 4 e gjelbër / e gjelbër e Te bardha V- Mesatarisht te jo po d.d shp Grupe, e 

shpërndar 

erret / e verdhe ne VI 

pasura, te 

duron 

vetmuar 

ë 

portokolli 

freskëta, te 

thata 

pak hije 

“ 4 “ / “ / kafe e gjelbër “ “ “ “ “ “ “ 

E 

shpërndar 

ë 

3 bronici e kuqe / e 


verdhe 


gjelbër e çelet / “ 

Roze, te 

kuqe II-VI 

Te bardha V- 

VIII 

“ 1.5 “ Te verdha 

IV-V 

Subargjile, 

mesatarisht te 

pasura, te 

freskëta 

Subargjile,te 

thata te 

freskëta 

po “ “ mes Masiv, grupe, e 

vetmuar 

“ pak d.d “ Grupe, e 

vetmuar gardh 

“ jo “ “ “ Masiv, grup, e 

vetmuar, gardh

19 Hibiscus 

syriacus 

(hibiskus) 

20 Hipophae 

rhamnoides 

(hipofae) 

21 Koelreuteria 

paniculata 

(xerlejterie) 

22 Laburnum 

anagyroides 

(ajdes) 

23 Lagerstroemia 

indica 

(llagerstremie) 

24 Laurocerasus 

officinalis 

(tasllan) 

25 Mahonia 

aquifolium 

(mahonie) 

26 Parkinsonia 

aqualeata 

(parkinsone) 

27 Paeonia 

arborea 

(bozzhur) 

28 Philadephus 

inodorus 

(filadelf) 

Vezake 3 e gjelbër e çelet / e 

gjelbër / e verdhe e 

gjelbër 

E drejte 3 e gjelbër e argjend / e 

gjelbër e argjend / 

bronci 

E 

shpërndar 

ë 

4 e gjelbër /e gjelbër / e 

verdhe portokalli 

E drejte 4-5 e gjelbër / e gjelbër e 

erret / bronci 

Gati e 

rrumbullak 

et 


gjelbër / lejla 

Roze, e 

bardhe VI-VII 


Argjilore, 


freskëta 

Roze V-VI Argjilore, 


freskëta, dhe 

aluvionale 

Te bardha ne 

te verdhe VI- 

VII 

Te verdha V- 

VI 

Roze e kuqe 

VII-X 

Vezake 5 “ / “ / e gjelbër Te bardha 

IV-V 

E gjere 

vezore 

E 

shpërndar 

ë çadre 

1 e kuqe e gjelbër / e 


gjelbër e erret 

Te verdha 

IV-V 

5 e gjelbër e perhimte Te verdha 

me njolle te 

kuqe. 

Aromatike V- 

X 

Vezore 1 e gjelbër ne grih / e 

gjelbër ne grih / e 

verdh e gjelbër 

E 

shpërndar 

ë 



verdhe 

Argjilore, 


freskëta dhe 

aluvionale 

166 

“ “ “ “ “ 

po po “ “ Grupe dhe e 

vetmuar 

jo jo “ “ Grupe dhe e 

vetmuar 

“ “ “ “ “ “ 


pasura, te lagtë 

dhe te freskëta 

“ “ “ “ “ 

“ “ “ “ “ Grupe, e 

vetmuar dhe 

gardh 

Subargjile te 

pasura te 

freskëta 

Roze V-VI Subargjile, te 

pasura te lagtë 

Te bardha 

VI-VII 

“ pak “ ngad Grupe, gardh 

bordura 

“ pak jo “ shp Grupe dhe e 

vetmuar 

Mesatarisht te 

pasura, te 

freskëta, te 

thata 

jo pak “ “ Grupe, masive, 

e vetmuar 

jo pak d.d mes Grupe, masiv 

dhe e vetmuar

29 Poncirus 

trifoliata (limon 

i egër) 

30 Pranus 

cerasifera 

var.pissartii 

(kumbull e 

kuqe 

31 Punica 

granatum 

(shege) 

32 Rosa 

(varietete te 

ndryshme 

trëndafili) 

33 Sambucus 

nigra (shtogu) 

34 Spirea Wanhouttei 

(spirea 

me lule te 

bardhe) 

35 Spirea pumila 

(spirea lule 

vishnje) 

36 Spirea 

japonica 

(spire) 

37 Simforicarpus 

albus (inxhi e 

bardh) 



verdhe 

E 

shpërndar 

ë 

5 vjollce ne te kuqe / e 

kuqe e erret / vjollce 



Te bardha 

III-VI 


Rano-argjilore, 

te pasura te 

freskëta 

Roze III-IV Subargjile te 

pasura te 

freskëta te 

thata 

Te kuqe V- 

VIII 

Subargjile 


freskëta te 

thata 

Ovale 1-2 “ / “ / e verdhe e gjelbër Te ndryshme Subargjile 

mesatare te 

pasura, te 

freskëta 

Vezore e 

gjere 

3 e gjelbër e gjere / e 

gjelbër / e kuqe e 

gjelbër 

Vezore 2 e gjelbër e çelet / e 

gjelbër e erret / lejla ne 

te verdhe 

Te bardha V- 

VII 

Te bardha 

IV-VI 

Vezake 1.5 “ / “ / lejla ne te verdhe Te kuqe V- 

VIII 

“ 1 “ / “ / e verdhe ne te 

kuqe 

E 

shpërndar 

ë 

1 e gjelbër / e gjelbër / e 

verdhe 

Subargjile te 

freskëta te 

pasura 

Argjile dhe 

subargjil 

mesatare te 

freskëta 

Argjile dhe 

suargjil 


freskëta 

Roze e 

bardhe VI- 

VIII 

Roze VI-VII Subargjile te 

freskëta 

167 

pak po “ shp Grupe dhe gardh 

i gjalle 

po pak “ “ Grupe e vetmuar 

dhe ne rruge 

jo “ “ “ Grupe e vetmuar 

dhe masiv 

“ po “ “ Grupe, masiv 

dhe i vetmuar 

“ “ “ “ Grup, i vetmuar 

masiv, gardh i 

lire 

jo po d.d shp Grup, i vetmuar, 

dhe gardh e 

masiv 

“ pak “ “ Grup, e vetmuar 

gardh deh masiv 

“ “ “ “ “ “ 

“ “ “ E vetmuar, 

grupe, bordura

38 Syringa 

vulgaris 

(jargavani) 

39 Tamarix 

gallica 

(marine) 

40 Viburnum 

opulus (top 

debore) 

41 Waigelia 

Florida 

(diervilia) 

E gjere 

vezake 

E 

shpërndar 

ë 

Vezake e 

gjere 

E 

shpërndar 

ë 



verdhe ne kafe 

5 e kuqerrem / e gjelbër 

ne grih / e gjelbër ne 

grih e verdh 

3 e gjelbër ne te kuqe / e 

gjelbër e erret / e kuqe 

e gjelbër 

2-3 e gjelbër e çelet / e 


Lila e çelet 

IV-VI 


Subargjile, 


pasura, te 

freskëta 

Roze VI-VIII Te pasura, te 

freskëta me ujë 

Te bardha 

IV-VI 

Subargjile 

aluvionale te 

pasura te lagtë 

168 

“ “ “ “ E vetmuar, 

grupe e bordura 

shumë po “ “ “ 

jo pak d.d 

duron 

pak hije 

“ “ 

Roze IV-VI “ “ “ “ “ “

Tabela 3.24 lloje të shkurreve dekorative që përdoren nëpër parqe 

Drurë dhe shkurre gjithmonë të gjelbra 


kurorës 

1 Acacia dealbata 

(mimoza) 

2 Acca sellowiana 

(AKA) 

3 Arbutus unedo 

(mare) 

4 Buxus 

sempervirens 

(bush) 

5 Citrus urantiaca 

(nerenxe) 

6 Cotoneasters 

horizontalis 

(burbull) 

7 Ceratonia 

siliqua 

(xhixhibanos) 

8 Erica carnea 

(shqope) 

9 Eriobotrya 

japonica 

Ovale e 

shpërndar 

ë 

Vezake e 

gjere 

E 

shpërndar 

ë 

Lartë 

si ne 

M 


Ne pranv/Ne vere/Ne 

vjeshte 

Ngjyra e 

luleve dhe 

muaji i 

lulëzimit 

6-8 e gjelbër / e perhimte te verdha I- 

III 

3 e gjelbër e argjende roze e 

bardhe V- 

VIII 


gjelbër 

Vezake 2 e gjelbër / e gjelbër e 

erret 

te bardha ne 

roze X-XII 

“ 10 “ te bardha 

aromatike III 

E 

shpërndar 

ë 

Gati e 

rrumbullak 

et 


Kërkesa ndaj 

tokës 

ranore e ranoargjilore 

te 

freskëta 

te freskëta te 

kulluara 

argjilo-ranore, 

te freskëta, te 

kulluara 

- subargjile te 

freskëta 


te shëndosha, 

te freskëta 

0.7 e gjelbër e erret roze VI subargjile, te 

freskëta, te 

thata 

8 “ te kuqe IX-XI gëlqerore te 

thata, te 

kulluara 

Gati ovale 0.5 e gjelbër roze I-VII te lehta, te 

përshkueshme 

Vezake e 6 e gjelbër e përhimë / e te bardha subargjile te 

gjere 

gjelbër 

krem X-XII freskëta 

Rezisten 

ca ndaj 

kripërav 

e 

169 

Rezisten 

ca ndaj 

gazrave 

Kërkesa 

ndaj 

dritës 

Shpejtës 

ia e 

rritjes 

Mënyra e 


sipërfaqet e blerta 

jo jo d.d shp grupe, rruge, e 

vetmuar 

“ “ “ ngad e vetmuar dhe 

grupe 

“ pak “ “ grupe, e vetmuar 

“ “ h.d mes bordure, grup, 

gardh 

po jo d.d “ grupe, rruge, e 

vetmuar 

jo pak “ “ grupe, e vetmuar, 

mure 

“ jo “ ngad grupe, masive, ne 

rruge, e vetmuar, 

(ne zonat e 

ngrohta) 

“ jo h.d mes masiv, grupe, e 

vetmuar 

“ pak d.d “ grup, i vetmuar, ne 

rruge

(mushmulle 

vere) 

10 Euonymus 

japonica 

(fshikakuq) 

11 Eucaliptus 

globulus 

(eucalipt) 

12 Ilex aquifolium 

(ashe) 

13 Jasminum 

nudiflorum 

(jasemin) 

14 laurus nobilis 

(dafine) 

15 Ligustrum 

japonica 

(liguster) 

16 Ligustrum 

sinesnsis 

(liguster) 

17 Magnolia 

grandiflora 

(manjola 

lulemadhe) 

18 Myrtus 

communis 

(mersine) 

Vezake 2 e gjelbër / e gjelbër e 

shkëlqyer / e gjelbër e 

shkëlqyer 

Kollone e 

shpërndar 

ë 

35 e gjelbër te 

verdhereme 

te bardhe IV- 

VI 

Vezake 15 e gjelbër e 

shkëlqyeshme 

E 1-2.5 e gjelbër e 

shpërndar 

ë 

shkëlqyeshme 

Vezake 6 e gjelbër e çelet / e 



“ 4 e gjelbër e 

shkëlqyeshme / e 

gjelbër e 

shkëlqyeshme / e 


E 

shpërndar 

ë 

Vezake e 

gjere 

E 

shpërndar 

ë 


170 

- “ “ “ “ “ bordura, grup, 

gardh 

te freskëta me 

shume lagështi 

po “ “ shp masiv, grupe 

- “ “ jo h.d mes grupe, gardh, e 

vetmuar 

te verdha I- subargjile, te “ “ “ shp grupe, gardh, e 

IV 

pasura, te 

freskëta 

vetmuar ne forma 

krem IV-V “ “ po d.d mes “ 

te bardhe V- 

IV 

“ “ pak “ shp grupe, gardh, e 

vetmuar ne forme 

dhe ne rruge 

3 “ “ “ “ “ “ “ bordura, dhe gjer 

dhe me forma 

16 e gjelbër e shkëlqyer te bardha IV- 

VI 

5 “ te bardha 

VII-VIII 


te freskëta, te 

pasura 

ranoargjilore te 

freskëta 

jo po “ ngad grupe, e vetmuar, 

rruge parku 

shume jo “ mes bordure e vetmuar, 

e gardh

19 Nerium 

oleander 

(landro) 

20 Olea europea 

(ulli) 

21 Pistacia 

lentiscus (xine) 

22 Pitospora tobira 

(pitospora) 

23 Quercus ilex 

(ilqe) 

24 Ruscus 

aculeatus 

(rrushkull) 

25 Spartium 

junceum (xane) 

E 

rrumbullak 

et 

3-6 “ te kuqe, 

roze, te 

bardhe, 

krem VI-IX 

“ 18 e gjelbër e argjende - arghjilore, te 

pasura, te 

freskëta 

E 

shpërndar 

ë 

E 

rrumbullak 

et 

3 e gjelbër e erret - rano-argjilore 

qelqerore, te 

thata 

4 “ te bardha IV- 

V 

E gjere 20 e gjelbër ne boje qielli 

te çelet / e gjelbër e 

erret 


171 

“ “ pak “ shp masiv, grup, 

gjerdhe, e vetmuar 

te shëndosha 

te pasur 

- argjilore, 


pasura, te 

freskëta 

Ovale 0.8 e gjelbër - te pasura, te 

lagtë 

E 

shpërndar 

ë 

3 “ te verdha ne 

ar 

argjile, 

subargjile, 

ranore, te thata 

jo “ “ ngad masiv, grupe, i 

vetmuar 

“ jo “ “ grupe, gardh 

“ “ “ mes e vetmuar, grup, 

masiv, gardh 

“ po “ ngad masiv, grup, i 

vetmuar, rrege 

“ “ h.d “ grupe, bordura 

“ pak d.d shp grup, e vetmuar

Tabela 3.25 Lloje të drurëve dhe shkurreve gjithmonë të gjelbra 


Karakteristika te bimëve qe mund te përdoren për gjelbërimin e qendrave te banuara. 

Nr Emërtimi 

1 

I-LULE SHUMEVJEÇARE 

Ageratum mexicanum (ageratum, lule 

vapori) 

Varieteti U-i ulet mmesatar 

L-i larte 

U 

L 

Lartësia ne cm 

15-20 

60 

Ngjyra e lules dhe muaji i 

lulerise 

boje qielli, te bardhe etje 

VI-X 

2 Alyssum mariitmum (alysum) - 15-25 

te bardha,vjollce 

VI-X 

U 

15-25 

roze, te kuqe,te bardha, te 

3 Autirhinum majus (goje-ujku) 

m 

35-50 

verdha etje 

L 

50-200 

VI-X 

4 

Begonia semperflorens (begonie 

gjithmonë me lule) 

- 25-40 

te bardha, roze, te kuqe 

VI-X 

5 Begonia gracilis (begonie) - 30-40 roze, te kuqe 

VI-X 

6 Begonia tuberosa hybrida (begonia - 30-40 roze, te kuqe portokalli 

uberoze) 

VI-X 

7 Calistephus sinensis (seripate) U 

30 

nga e bardha ne vjollce e te 

m 

50 

kuqe 

L 

80 

VI-X 

8 Cana indicata (kana) - 140 te verdha, roze e te kuqe 

VI-X 

9 Celosia cristata (lavshe gjeli) - 50-60 roze, te kuqe, te verdha 

VI-X 

10 Chrizantheum carinatum (lule vjeshte) - 40-50 te bardha, kafe, te verdha, te 

kuqe ne vjollce V-VIII 

11 Cereopsis bicolor (lule grenxe) U 

30 

te verdha me zemer te kuqe 

m 

20-50 

VI-IX 

L 

60-90 

172 

Mbillen cope ne 

ml m 2 

5 

8 

26 

37 

8 37 “ 

5 

3 

2 

26 

10 

5 

Mënyra e përdorimit 

grupe dhe bordura 

grupe e parcela 

5 26 grupe, figura 

5 26 parcela, bordura, 

figura, vazo etje 

4 17 parcela,vazo 

5 

4 

3 

26 

17 

10 

lule te prera 

2 5 grupe dhe qendra 

figurash 

4 17 parcela, grupe 

4 17 parcela 

4 

3 

2 

17 

10 

5 

grupe e parcela


12 Cosmos hipinnatus (kosmos) U 

40 

te bardha,roze te kuqe. 2 5 parcela e grupe 

L 

150 

VI-IX 

13 Escholizia california (esholcia) - 50 jeshile neblu 

V-VII 

5 26 grupe dhe parcela 

14 Fuchia hybrida (lule vathi) - 30 te bardha gati ne te kuqe 5 26 parcela, vazo, tarraca, 

VI-X 

etje ne hije 

15 Gaillarda picta (koriera) - 40-50 te verdha te kuqe VI-IX 3 10 grupe dhe parcela 

16 Godetia Whitneyi (godecia) - 25-40 lila ne te kuqe VI-VIII 5 26 parcela 

17 Iberis amara (iberis) - 20-40 te bardhe V-IX 4 17 bordura, parcela e 

grupe 

18 Lantana hybrida (lantana) - 30 te bardha te verdha, 

portokalle, te kuqe IV-XI 

4 17 “ 

19 Lobelia erinus (lobelie) - 10-15 te bardha, roze vjollce V-IX 8 37 bordura, parcela, grupe 

e qilima 

20 Matthiola annua (sheboi) - 30 te ndryshme VI-VIII 4 17 te vetmaur dhe ne 

grupe 

21 Nemesia floribunda (nemezie) - 40 te bardha me vija vjollce V- 

VIII 

5 26 grupe te vetmuara 

22 Papaver somniferum (lulkuq) - 120 te bardha, roze e vjollce V-VI 3 10 grupe 

23 Pelargonium zonale (mullage) - 60 te bardha roze, te kuqe etje 

V-X 

24 Pentstemon hybrides (pentstemon) - 60 vjollce ne te kuqe, e te kuqe 

ne te verdhe VI-IX 

173 

4 17 parcela, mozaike, 

vazo, tarraca, dritare 

etje 

4 17 grupe


25 Petunia hybrida (petunie) - 60 te kuqe, blu, roze, vjollce V- 

X 

26 Phlox drumondii (floks) - 30 te bardhe te kuqe, vjollce VI- 

IX 

27 Portulaca grandiflora (thoimac) - 15 te kuqe ne vjollce te bardhe, 

roze, lila etje VI-deri ne 

ngrica 

174 

5 25 grupe, parcela, dritare, 

ballkone etje 

5 26 “ 

5 26 grupe, parcela, bordura 

etje 

28 Rudbekia hybrid (rudbekia) - 60 portokalli VI-X 3 10 grupe e parcela 

29 Salvia splendes (lule zjarri) U 

L 

30-40 

70 

30 Tagetes erecta (kadife) - 15 

100 

te kuqe, krem te bardha blu 

VI-X 

te verdha, portokalli, limoni 

VI-X 

5 26 “ 

4 

2 

17 

5 

grupe e parcela 

bordura 

31 Verbena hybrida (verbene) - 25 te ndrysheme VI-X 4 17 grupe, parcela 

32 Zinia elegans (xingia) - 50-60 te bardha ne roze, te kuqe te 

verdha, vjollce VI-X 

1 

II-LULE DYVJEÇARE 

Bellis perenis (margarita) 

- 10-20 te bardha ne roze e te kuq 

III-VI 

2 Myosotis alpestris (lule mos me harro) - 10-20 blu te haptë, roze, te bardha 

III-IV 

4 17 bordura, parcela, vazo, 

për buqeta 

5 26 parcela, bordura, e 

vetmuar 

5 26 “ 

3 Silene pendula (nakle) - 20-25 te bardha roze te kuqe IV-V 4 17 grupe e parcela 

4 Viola hybrida (vjollc, manushaqe) - 25 me pika te bardha, te 

verdha, vjollce, te kuqe III-VI 

5 26 grupe, ne vazo, 

tarraca, bordura etje


Tabela 3.26 Karakteristika te bimëve qe mund te përdoren për gjelbërimin e qendrave te banuara. 

Karakteristika te luleve bulboze e tuberoze qe përdoren ne gjelbërimin e qendrave te banuara. 

Nr Emërtimi Lartësia ne cm Periudha e lulerise Ngjyra e lules Mënyra e përdorimit 

1 Amaryllis belladona (Amarile) 100 VIII-X Roze, te kuqe etje Grupe, lule te prera 

2 Amaryllis lutea (Amarile) 10-12 VII-X Te verdha ne ar “ 

3 Colchicum Var. (Kolkikum) 3-25 III-IX-X Roze,lejla, te bardha, te kuqe etje Grupe me bulboze te tjera 

4 Fritillaria imperialis (Fritilaria) 100 II-1III Te verdha, portokalli, te kuqe Grupe, lulle te prera 

5 Galanthum nivelis (Galante) 10-15 II-III Te bardha 

Grupe, pulla (ne vende te 

freskëta) 

6 Gladiolus Var. (Gladiole) 50-120 Ne vere Te bardha, te kuqe, roze, te verdha etje Grupe, lule te prera 

7 Hyacinthus ametistinus (Zymbyl) 30 III-IV Te bardha, lejla, roze, vjollce Parcela, bordura, grupe, etje 

8 Iris germanica (Shpatore) 60-100 V Blu, blu ne vjollce Grupe, parcela, lule te preara 

9 Iris pumila (Shpatore) 20 IV Blu, vjollce, te verdha etje Bordura, grupe 

10 Iris sibirica (Shpatore) 50-60 VI Te ndryshme Grupe ne vende te lagtë 

11 Lilium martagon (Zambak) 70 V-VI Te kuqe, te bardha, roze, vjollce Grupe lule buqet 

12 Lilium superbun (Zambak) 200 VIII E verdhe ne te kuqe me pika “ 

13 Lilium tenuifolium (Zambak) 50 V-VI Te kuqe, portokalli me pika “ 

14 Lilium candidum (Zambak i bardhe) 100 VI Te bardha aromatike “ 

15 Lilium croceum (Zambak) 80-100 VI Portokalli e kuqe “ 

16 Lilium giganteum (Zambak) 200-300 VI-VIII Te bardha-vjollce perbrenda “ 

17 Narcissus pseudonarcissus (Nargjize) 20-25 II-III Te bardha, te verdha etje Grupe, parcela, lule te prera 

18 Narcissus poetaz (Nargjize) 35-40 III Krem “ 

19 Narcissus poeticus (Nargjize) 30-35 III Te bardha, te verdha etje “ 

20 Narcissus ordoratus (Nargjize) 30-40 III Te verdha dyfishe aromatike “ 

21 Tulipa Var. (Tulipan) 20-60 IV-V Te bardha, te kuqe, roze, vjollce etje Grupe, parcela,bordura, buqet 

Tabela 3.27 Karakteristika te luleve bulboze e tuberoze qe përdoren ne gjelbërimin e qendrave te banuara. 

175

Karakteristika te luleve e bimëve gjetho-dekorative qe mund te përdoren ne gjelbërimin e 

qendrave te banuara. 

Nr Emërtimi 

1 

Lartësia 

ne cm 

Natyra e gjetheve Mënyra e përdorimit 

I – LULE GJETHO-DEKORATIVE 

Agave americana (Agave) 200 Jeshile te perhimte me gjemba 

Qender, figura lulesh, kollona, 

tarraca etje 

2 Agave americana Var. (Agave) 200 

Jeshile te perhimta te verdha 

anash 

“ 

3 Alternanthera amabilis (Alternantera) 15 

Jeshile me damare te kuq, me 

vone behet roze 

Bordura, qilima lulesh 

4 

Alternanthera atropurperea 

(Alternantera) 

15 Te kuqe te erreta “ 

5 

Alternanthera paronychioides 

(Alternantera) 

10 Te kuqe, bronci me pika te kuqe “ 

6 Alternanthera japonica (Akuba) 100-150 

Jeshile te çeleta me pika te 

verdha 

Qender figurash, bordura etje 

(ne zonat e ngrohta) 

7 Amarantus var. (Nene) 100 Te kuqe Qender figurash, grupe etje 

8 Antenaria dioca (Antenaria) 8-10 Te argjendta me push te bardh Qilima, vende te thata 

9 Cineraria maritima (Cinerarie) 80 “ Bordura, qilima grupe 

10 Koleus verchafelti 60 

Jeshile, te kuqe, roze, te verdha, 

vjollce etje 

Bordura, qilima, vullaja, grupe 

(ne vende me hije) 

11 

Escheria dismetiana secunda 

(Ekeveria) 

3-15 

Boje qielli ne te bardh me te 

kuqe anash 

Bordura, qilima 

12 Gnaphalium lanatum (Gnafalium) 25-30 Te argjendta ne jeshile me push Bordura, qilima, grupe 

13 Iresine lindeni (Irezine) 25-30 Te kuqe te erreta “ 

14 

Musa Basjoo, enseta, religiosa 

(Banane) 

300-400 

Jeshile te çeleta me nerv te kuq 

ne mes 

Qender figurash, hyrje, 

tarraca etje (ne vedet e 

ngrohta) 

15 Perila mankinesis (Perila) 80 Te kuqe, vjollce ne te kuqe Bordura, qilima,grupe 

16 

Santolina chamaeacyparissus 

(Lavantine) 

50-60 Te argjendta “ 

17 Santolina viridis (Lavantine) 50-60 Jeshile te erreta “ 

18 Sedum carneum (Sedum) 20 

Te bardha, jeshile me vija te 

bardha anash 

Bordura, qilima 

19 Sedum sieboldii (Sedum) 20 Te bardhe ne jeshile Bordura, mure etje 

20 Sempervivum var. (Sempervivum) 2.5-10 Te kuqerremta ne kafe “ 

21 Yocca gloriosa (Juka) 80-200 Gjithmone jeshile ne te perhimte 

Grupe te vetmuara, qendra 

figurash me lule etje 

22 Adiantum pedatum (Fier) 80 Jeshile te çeleta 

Grupe, ne vende te lagta me 

paprate te tjera 

23 Adiantum capillus (Fier) 80 Jeshile “ 

24 Aspidium aculeatum (Aspidium) 80 “ “

Tabela 3.28 Lule që përdoren nëpër parqe për gjethet e tyre 

Nr Emertimi 

1 

II - PALMA 

Chamaerops humilis, exelsa (Palme 

pellembore) 

Lartesia 

ne cm 


Ngjyra e gjetheve Menyra e perdorimit 

600-800 Jeshile te çeleta, pak ne grih 

2 Cocos (Palme kokosi) 400-600 “ “ 

3 Hoëea (Hovea) “ “ “ 

4 Livistonia (Livistone) “ Jeshile te erreta “ 

5 

Phoenix, dactylifera, canariensis 

(Palme pendepule) 

6 Pritcardia filifera (Vashingtone) 300-400 

7 Cycas revoluta (Cyka) 100-200 

“ “ “ 

Jeshile te erreta me fije te 

verdha 

Jeshile shume te erreta e shume 

te forta 

Grupe shetitore bregdetare, 

qendra figurash me lue, 

tarraca hyrje etje. E mbjelle 

ne toke ose ne ene (vazo 

etje) 

“ 

Grupe, qendra figura lulesh 

177

Figura 3.29 Acer negundo (panje) 

Figura 3.30 Acer campestre (krekez) 


Figura 3.31 Acer platanoides (panje fletrapi) 

178

Figura 3.32 Aesculus rubicunda (geshtenje e 

kuqe) 

Figura 3.33 Ailantus altisima (are hindi) 

Figura 3.34 Alnus glutinisa (veri i zi) 

Shkurret 


Figura 3.35 Amorpha fruticosa (skerbulli) 

Figura 3.36 Amygdalus nana (bajame) 

Figura 3.37 Berberis thumbergji (melqinje 

179

Figura 3.38 Carpinus betulus (shkoze) 

Figura 3.39 Cerasus glandfulosa (qershi 

dekorative) 

Figura 3.40 Chimonanthus praecox (kimonant) 


Drurë dhe shkurre gjithmone të gjelbra 

Figura 3.41 Acacia dealbata (mimoza) 

Figura 3.42 Acca selloëiana (ake) 

Figura 3.43 Arbutus unedo (mare) 

180

Figura 3.44 Buxus sempervirens (bush) 

Figura 3.45 Citrus urantiaca (nerenxe) 

Figura 3.46 Erica carnea (shqope) 

I-LULE SHUMEVJEÇARE 


Figura 3.47 Ageratum mexicanum (ageratum, 

lule vaporri) 

Figura 3.48 Alyssum mariitmum (alysum) 

Figura 3.49 Autirhinum majus (goje-ujku) 

181

Figura 3.50 Begonia semperflorens (begonie 

gjithmone me lule) 

Figura 3.51 Begonia gracilis (begonie) 

Figura 3.52 Begonia tuberosa hybrida (begonia 

uberoze) 

II-LULE DYVJEÇARE 


Figura 3.53 Bellis perenis (margarita) 

Figura 3.54 Myosotis alpestris (lule mos me 

harro) 

Figura 3.55 Silene pendula (nakle) 

182

Figura 3.56 Viola hybrida (vjollc, manushaqe) 

Karakteristika te luleve bulboze e tuberoze qe 

perdoren ne gjelberimin e qendrave te banuara. 

Figura 3.57 Gladiolus Var. (Gladiole) 

Figura 3.58 Hyacinthus ametistinus (Zymbyl) 


Figura 3.59 Iris germanica (Shpatore) 

Figura 3.60 Lilium martagon (Zambak) 

Figura 3.61 Iris pumila (Shpatore) 

183

Figura 3.62 Iris sibirica (Shpatore) 

Figura 3.63 Lilium tenuifolium (Zambak) 

Figura 3.64Lilium candidum (Zambak i bardhe) 


Figura 3.65 Lilium croceum (Zambak) 

Figura 3.66 Lilium giganteum (Zambak) 

184

PYETJE 


1. Cilat jane disa nga sherbimet qe kryhen ne nje terren para 

mbjelljes dhe perse. 

2. Jepni disa ide të dekorimit e rregullimit te ambienteve. 

3. Si grupohen bimet në bazë të kohëzgjatjes së ciklit jetësor. Jepni 

shembuj. 

4. Si kultivohen bimet njevjecare dhe cilat jane disa prej tyre 

5. Si behet kultivimi i bimeve dyvjecare dhe cilat jane disa prej tyre. 

6. Pse quhen bime dekorative qepore dhe cilat jane karakteristikat e 

tyre. Jepni shembuj te llojeve 

7. Cfare jane gardhet e gjalla dhe perse sherbejne. Si ndertohen ata. 

8. Bimët konifere. Jepni disa lloje dhe karakteristikat e tyre 

9. Lloje te bimeve dekorative sipas karakteristikave te ngjyrave dhe 

jetegjztesise 

185

LITERATURA 

1- Alan T Flowers, 2003 

2- Austin D English roses, 1996 

3- B Nexhat Gj Vuksani Trendafili, 2004 

4- Chevallier A enciklopedai of medicinal plants, 2001 

5- Cottini P Rosa varieta a technice colturali, 2002 

6- Conover Ch Foliage plants 1988 

7- Vuksani Gj Lultaria, 2004 

8- Vuksani Gj Leksione te arkitekures, 2005 

9- Vuksani Gj, N Balaj Kultivimi i luleve, 2004 

10- V Jani Gjelberimi i qendrave te banuara 

11- Grup autoresh Verditalia il verde dei vivai d`Italia 1996 


12- SALZA PRINA RICOTTI, Dossier: I giardini nell'antichità in Archeo nº 69, November, 

pp. 50-97 

13- Articoli scientifici 

39. E. SALZA PRINA RICOTTI – I giardini del Paradiso in Donum Natalicium: studi 

presentati a Claudio Saporetti in occasione del suo 60. Compleanno, Rome 2000, pp. 

225-246. 

14- Ancient Roman villa gardens, Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and 

Collection. ISBN 0-88402-162-9. 

15- Patrick Bowe, Gardens of the Roman Ëorld, Los Angeles: J. Paul Getty Museum. ISBN 

0-89236-740-7 

16- Semple, Ellen (1929-07) Ancient Mediterranean Pleasure Gardens. Geographical 

Revieë 19 (3): 420–443. DOI:10.2307/209149. URL consultato il 29-12-2008 

17- Wikipedia all pagies 

186

Rregullimi i Kopshteve

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?