KAZANIA - Pomorze 1100

16 ALEKSANDER BRUCKNER. [130]
204. gracia.... magis ac magis capax byerzącza eterne beatitudinis;
in hac imagine racio arcem przodek tenet, que racio semper deprecatur
podnoszyszye ad optima.
206. regulariter sprawnye, inscriptio napysz.
Po kazaniach mistrza Macieja następuje jak wspomnieliśmy, na
k. 218—315 Preceptorium niby Henryka z Vrimaru t. j. obszerny wykład
Dziesięciorga; lecz, ponieważ w tekście często Henryk z Vrimaru
sam i późniejsi autorowie cytowani, będzie to przeróbka XV wieku
jakiegoś Niemca, z owego bardzo cenionego traktatu (przypisywanego
zresztą nieraz innym i drukowanego jako dzieło Mikołaja Lyrana
r. 1496 i częściej).
Traktat ten zawiera niemal całą naukę moralności chrześciańskiej.
popartą licznymi przykładami z Cezaryusza i innych autorów, często
bez wymienienia źródła przytaczanymi; obszerniej traktowane pierwsze
przykazania; trzy ostatnie zato na kilku kartach (309 — 315) tylko
omówione.
Chociaż dziełko to pochodzenia obcego, nie wahamy się przytoczyć
z wykładu pierwszego przykazania (o tych, którzy obcych bogów
chwalą) ustępów, charakterystycznych dla średniowiecznych praktyk
i wierzeń zabobonnych, nieraz i dziś jeszcze między naszym ludem
uprawianych; pomijamy tylko ustępy, w których anonim powtarza
i cytuje wyraźnie traktat Mikołaja Jaworskiego de supersticionibus (por.
Rozprawy filolog. XXIV, str. 319).
Pueri qui sine baptismo decedunt, ad lymbum patrum seu puerorum
descendunt et ibi habebunt penam dampni i. e. privacionem visionis
dominice et non penam sensibilem.... Septimi (qui transgrediuntur I
preceptum) sunt qui.... observant diem innocencium et XXIV egipciacos....
Duodecimi sunt qui augurium observant.... verbi gracia cum gallina
cantat, canis latrat, et corvi supra domum se ponunt et kuchruet clamat
(exemplum o chorej niewieście, która twierdziła, ze wyzdrowieje,
ponieważ w maju kukułka — na boku cuculus gzegzolka — jej jeszcze
dwa lata życia wykukała). Tredecimi sunt qui nigromanciam exercent,
que fit per mortuos suscitatos, sed ista non est apud vulgares usitata;
ergo de ea pro presenti non loquimur. Sciendum tamen, quod plures
homines plures vanitates circa morientes attendunt, primo cum dicunt
quod agonisans sudorem emittit, quod sit baptismus, quod sicut in
ingressu baptisatus est, sic in egressu exsudat eundem baptismum....
quod anima rećedens a corpore non habebit requiem donec pulsatum
fuerit ei.... quod interim quod pulsus fit tunc anima confitetur.... quod
[131] KAZANIA ŚREDNIOWIECZNE. 17
egressa prima nocte pernoctabit cum b. Gertrudę, secunda nocte cum
archangelo Michaele, tercia nocte vadit sicut diffinitum est de ea....
quod sabbato de sero anime exeant de purgatorio et sic requiem
habeant usque ad secundam feriam, tunc reintrabunt cum primo quis
aliquid ceperit laborare et ex hoc volunt inferre, quod secunda feria
nimis mane surgere et laborare sit peccatum.
Quartidecimi sunt qui circa sortes et varias inspecciones psalmorum,
evangeliorum aliarumque scripturarum futura prenosticare volunt;
item qui ponunt tumulum salis et cedulas scriptas vel non scriptas et
in occulto repositis dum consideratur quod quisnam accipiat vel ex
taxillorum proieccione in libris qui nominantur liber sorcium, nec eciam
considerando in taxillis quis plura puncta proiciat vel eciam dum consideratur
quid apparente libro occurrat etc.
Quintidecimi sunt qui in puerperio mulieribus.... supersticiones
gerunt... qui mulierem circumcingunt cum cingulo viri ut eo levius
pariat... mulieres que in partu vel in puerperio moriuntur non possunt
videre claram faciem Dei sed per velamen et dicunt quod mulieribus
nocet quod in partu periclitantur.... item qui gladio evaginato benedicunt
mulieribus in puerperio et exsufflant candelam accensam in faciem
eius ....
Sextidecimi sunt qui carminant homines et pecora, senes et iuvenes....
caput cingunt et mensurant cum cingulo proprio et tunc ponunt
cingulum sub pedibus eius et ipse dicit Melius te calco quam te premor.
Item oculos benedicunt et sic cum manu terram tangunt et cum tali
manu oculos sibi contingunt. Item aliqui lauant oculos gloreone pedum
quod est oculis magis nocivum. Item aliquos ponunt ad terram ad modum
crucis et sic cum filo eorum mensurant et tunc tale filum comburunt
et sibi cineres dant ad potandum cum aqua que tacendo allata
est. Item quandoque aliquos ducunt ad aquam fluidam. Item vertunt
se contra ortum solis. Item ducunt eos quaudoque ad arborem et faciunt
eos quassare. Item quidam carminant equos et cetera animalia, cum
vermes habent. Item cum de mane pecora expellunt vel cum alias perdita
sunt, ea benedicunt, ne łupi ea rapiunt.... Item quidam serpentes....
gladios ne ledere possint, vulnera.... sanguinem,... contra inimicos....
contra canes et lupos cum vulneribus Christi se carminant. Item aliqui
dicunt, quod virgo Maria Iohannem Baptistam carminavit cum semel
caput doluit....
Decimi septimi sunt qui lunam adorant.... et volentes hoc palliare
dicunt, quod non honorant lunam ieiunando sed omnes sanctos,
quorum festa et ieiunia incidunt in mensę lunacionis lunę.... item si
sequens dies esset dies ieiunii, tunc pocius ieiunium lunę solverent....