KAZANIA - Pomorze 1100

%$£&$•*'
• om ii.ii
48 ALEKSANDER BRUCKNER. [i&%\
zdania Komisyi językowej Akademii Urn., I, i odbitka, 141 str., Kraków
1876). Kodeks niedatowany — wedle fiiligranu naznaczono mu
czas około r. 1465 — liczy kart 311; tekst i glosy te same, co w odpisie
petersburskim, chociaż dwudziestoleni niemal odstęp czasu dostatecznie
nieznaczne różnice w tekście i glosach, opuszczenia, dodatki,
myłki wyjaśnia; we lwowskim odpisie młodsza ręka, z końca XV-go
wieku, korygowała miejscami tekst, głównie zaś modernizowała pierwotna
pisownię glos polskich, mianowicie nosówek ich, więc wprowadzała e,
poprawiała u na ą i t. d.; domniemania szanownego wydawcy o ruskiej
narodowości pierwszego kopisty (około r. 1465) nie trafne, przepis jego
nie zdradza żadnych form małoruskich — mniemane małorusyzmy należą
bez wyjątku do cech ówczesnej polszczyzny, mówionej czy pisanej
(np. u zamiast ą w końcowej zgłosce, pisownia w zamiast u na początku
słów; słowo nieivoMudny nie istnieje, we „wlascze nyewobludney u
przyimek powtórzony jak wniwczem i t. p.).
Wobec faktu, że dr. Wisłocki tekst wykładu ocenił, a glosy polskie
wydał, nie myślimy powtarzać jednego i drugiego, zadowolimy się
zestawieniem samych odmianek i dodatków, przybywających z odpisu
petersburskiego.
Autor wykładu nieznany nam z nazwiska Polak, rodu miejskiego
(lub chłopskiego), nie Dominikan ani zakonnik, jak przypuszcza Dr. Wi­
słocki, lecz ksiądz świecki, jak przeważna część autorów homiletycznych
polskich, należący prawdopodobnie do dyecezyi krakowskiej, ułożył
swoje dzieło w r. 1447, jak w obszernej wzmiance o klęsce warneń-
skiej zaznaczył: cały ustęp, przytoczony przez dr. Wisłockiego (str. 12
i 18) powtarza się dosłownie w odpisie petersburskim, który poprawniej
czyta we wierszu 2. tekstu: qui se scit, w wierszu 14. dodaje Tur cos
(contra Turcos profecti); wiersz 6. i 7. str. 13. brzmią w nim: Ecce nobiles
et barones quia evaserunt de prelio et qui manifestati sunt, ecce nunc pro
nihilo honore perdito ab omnibus censentur. W odpisie petersburskim, zdję­
tym może wprost z oryginału, uderzają liczne błędy w pisowni glos pol­
skich; glosy miejscami liczniejsze niż w odpisie lwowskim, miejscami brak
ich; oba odpisy dopełniają i poprawiają się nawzajem. W następnem zesta­
wieniu nie wyczerpaliśmy wszelkich drobnych różnic w pisowni, dodat­
ków jakiego a lub albo; dla korzystania z niego należy mieć przed
sobą tekst Dr. Wisłockiego, nie powtarzamy bowiem łaciny i wskazu­
jemy tylko podaniem rozdziału i wiersza na odnośny ustęp u Wisło­
ckiego; glosy jednobrzmiące pomijamy również wszystkie, nie chcąc
rzeczy bez potrzeby rozszerzać. Przestrzegamy, że glosy nie wypisują
nieraz całego słowa, dają np. v o zamiast wola, bogu przuye petersbur­
skiego odpisu wobec bogu luby lwowskiego należy czytać przyjemni
wm P^—Ig
[163] KAZANIA ŚREDNIOWIECZNE. 49
i t. d.; drobne i pobieżne pismo glos daje też powód do tak licznych,
ciągłych myłek. Jak koniecznem porównywanie obu odpisów, okazuje
się na pierwszym lepszym przykładzie: we lwowskim zacz bravium —
w petersburskim trafnie czacz, we lwowskim nyczszen nihil — zamiast
niczey; wolanye szmyechu lwowskiego odpisu zaciera charakterystyczny
staroczesl^i (i staropolski?) zwrot walać śmiech lub śmiechem risum mo-
vere, dla którego przytacza Kott w słowniku przykłady: jedni dru-
hymi smich valeji ze Stitnego, smich valechu nami z psałterza witen-
berskiego, kdo smich jinym vali śpatne se ehvali z Katona, inne przy­
kłady czeskie i polskie, niezrozumiane przez wydawców, podajemy niżej
i porównujemy zwrot z staroczeskiego Daniela 14: śmiech jest pobijal
Baalem (Ćasopis Ćesk. Muz. 1864, str. 374), z wiersza O bozyem vmu-
czeny (Ćasopis Ć. M. 1886, 582-603, poprawione wedle 1887, str. 84)
silny gym smyech pobigiechu, podobnie w Dalemilu i indziej; otóż va-
lanya petersburskiego odpisu daje trafna lekcyę. Sine murmuracione,
nyeszapyacz sze, czyta Wisłocki „niezapiać się", naszego tekstu nyeszam-
nyvczsze dowodzi, że należy czytać niesapniac się (jak taj era pnie, kram-
pne, pompnoźonej i t. p. u Swiętosława); tamże wzelorzonych należy
czytać wieleroznych (albo wieloroznych). Nie potrzebujemy osobno wska­
zywać, ile błędów odpisu petersburskiego kopia lwowska prostuje; cza­
sem można jednak powątpiewać, co w pierwotekście przypuszczać na­
leży; w obu odpisach wahają się naprzemian starsze i nowsze formy,
np. zgotvycze we lwowskim, ale zgotowicze w petersburskim odpisie, tam
bogoslawyeny boyezlywoscz — tu blogoszlawyeny boyazliwoscz\ yacz pe­
tersburskiego odpisu będzie tylko i acz (nie jac, jacy = jaśte, aśte i aśti
starosłowiańskie i t. d.).
Rom. 13, 12 induamur budźmy obleczeny 13 voblaystcach wmyahem
a wdlugem lezenv wnyeczystych myślach zopvitego pycza y gedzenya
wszaszrosczy; 14 wszdrzaz.
Rom 15, 5 Bog oprawda yenze daioa .... a yen czyny, 7 dla nye-
byeszkych zeczy przymvycze, 8 povyadam .... oyczom, 9 ale my zaprawdą
pogany .... chvalcze boga vsty (ore), 9 szyn boży kubogv oyczv .... myedzy
bogaczstvem .... a temv gymyenyovy^ 10 szwym lud zydmy, 13 vyem ma­
my .... oraczy nam.
I Cor. 4, 1 Kakocz vas nyetaynyyma, 2 maby szukano a pylnye
pytano, 4 nyczesz nyeyeszm wadom ossobye abo nyuczem mya moye scham-
nyenye nyegrize .... grzech yegoz nyewem^ 5 oszwyeczy.
dvczy.
Gal. 4, 2 do vrzeczonego, 6 oycze boże, 7 pakyą ydzedzycz ba-
Rom. 12, 1 poprzyszagam v(>s przezmyloszerdze abyscze vydali offya-
roraly ... offara, 2 anyechczeycze przyrovnacz szwyeczkym ludzom oschna-