kozhakanova-dissertacia.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
мен идеясын қамтиды. Сыртқы қабықшада шығарманның жасалуына негіз<br />
болатын материал бар. Шығарманың құрылымдық қатпарлары шығармадағы<br />
рухани ақпаратты жеткізуде кҿркемдік мҽнге ие болады. Шығарманың<br />
мҽнерлілігін арттыру үшін сыртқы қабықша мен ядроны байланыстыру қажет,<br />
бұл ҿз кезегінде екі аралық қабықшаны түзеді. Бұл қабықшалар құрылымның<br />
ішкі жҽне сыртқы формасы болып табылады. Ішкі форманы образдар жүйесі<br />
құрайды. Сыртқы форма тілдік тіннің құрылымы түрінде нақтыланады. Бұл<br />
форма мҽтіннің астарындағы кҿркем ақпараттың оқырманға жетуіне ықпал<br />
етіп, мҽтіннің дыбыстық жағынан жандануына да септігін тигізеді. Мұны білу<br />
жҽне сол білгенін ҿзінің еңбегінің барлық сатыларында ескеріп, орнымен<br />
пайдалану аудармашыдан үлкен филологиялық білімді талап етеді.<br />
Образ жасауда сҿз астары үлкен роль атқарады. Сҿз астары сҿз деңгейінде<br />
ғана емес, мҽтін деңгейінде ашылады. Сҿздің мҽтінде ашылатын астарлы,<br />
жасырын мағынасы, айналып келгенде, мҽтін астары болып шығады. Ҽдетте<br />
мҽтін астары психологиялық сипаттаманың құралы болып табылады, сондай-ақ<br />
мҽтін астары заттың, құбылыстың елесін де тудырады. Осыдан келіп сҿз<br />
арқылы шеті кҿрінген образ мҽтін астарында күрделі біртұтас образдық<br />
құрылым түрінде анықталады. Мұның кейбір терең мҽнін ҽдебиеттану мен тіл<br />
білімінің мамандарының ҿзі анық ажырата алмауы мүмкін, ондай жағдайда<br />
түпнұсқа туындының имплицитті образдық құрылымын мүлде тани алмауы<br />
ғажап емес. Оны тану образдық құрылымды білдіретін сҿз, мҽтін деңгейіндегі<br />
тілдік бірліктердің мҽнісін білудің негізін олар арқылы туатын елестің суретін<br />
(оқиға, іс, жағдай) синтездік игеру, шығармашылық нысанға эмоционалдық<br />
қарым-қатынас, потенциалды ҽсерлі күш құрайды. Л.И.Тимофеевтің пікірінше<br />
«образ – адам ҿмірінің қиялдан туған жҽне эстетикалық мағынасы бар нақты<br />
жҽне жалпыланған суреті» [30,60б.]. Ғалым ҿмірдің образды кҿрінісінің екі<br />
маңызды белгісіне тоқталады. Біріншісі, образда ғылымдағыдай ҿмір<br />
құбылыстарының ең сипатты белгілерін анықтайтын жалпылау болады.<br />
Екіншіден, бұл құбылыстар ҿздеріне тҽн ерекшеліктерін сақтай отырып нақты<br />
бір формада кҿрінеді. Л.И.Тимофеевтің пікірінше кҿркем бейнелеудің пҽні –<br />
адам жҽне оның табиғатпен, қоғаммен байланысы.<br />
Образ – адам ҿмірінің суреті. Ҿмірді образ арқылы суреттеу – адам<br />
ҿмірінің суретін салу (адамдардың іс-ҽрекеті, күйзелісі). Образ – адам ҿмірінің<br />
суреті болса, суретші адаммен байланысты барлық нҽрсені сол суретте кҿрсетуі<br />
тиіс. Л.И.Тимофеевтің пікірінше «образ» ұғымы характер ұғымына қарағанда<br />
кең, себебі образда адам ҿмір сүретін бүкіл заттық ҽлемнің кҿрінісі бар,<br />
дегенмен характерді бейнелемей тұрып образ да тумайды [30,38б.] «Образды»<br />
анықтайтын белгілі бір ҿлшемді іздегенде, образдық жүйенің сатылы түрде ҿсіп<br />
отыратын градациясын байқауға болады. Атап айтқанда, нақты мҽннен<br />
дерексіз, жинақтаушы мҽнге қарай ҿрлеу үдерісін кҿруге болады. Мұндай<br />
жағдайда ҿсу-ҿрлеудің үш сатысын анықтауға болады: образ-индикатор (сҿздің<br />
тікелей, негізгі мағынасы); образ-троп (ауыспалы мағына); образ-символ<br />
(жекелеген ауыспалы мағыналар негізінде жинақталған ортақ мағына).<br />
40
Change language