ЖИЛИЙН ТАЙЛАН
ЖИЛИЙН ТАЙЛАН
ЖИЛИЙН ТАЙЛАН
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>ЖИЛИЙН</strong> <strong>ТАЙЛАН</strong><br />
Ш В Е Й Ц А Р И Й Н Х Ө Г Ж Л И Й Н А Г Е Н Т Л А Г<br />
2010
Æèëèéí òàéëàí 2010<br />
Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã<br />
Øâåéöàðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû<br />
Ìîíãîë äàõü ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð<br />
Скай Плаза Бизнес Төв<br />
Îëèìïèéí ãóäàìæ 12, 1-ð õîðîî,<br />
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã,<br />
Óëààíáààòàð<br />
Ø/õ 37<br />
Óëààíáààòàð 210648<br />
Ìîíãîë óëñ<br />
Óòàñ: 976 11 331422 - 0<br />
Ôàêñ: 976 11 331420<br />
Ý-øóóäàí: ulaanbaatar@sdc.net (Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã)<br />
chacmn@sdc.net (Êîíñóëûí ãàçàð)<br />
Âýá:<br />
www.sdc.mn<br />
www.swissconsulate.mn<br />
Ãýðýë çóðàã / Ýõ áýëòãýë<br />
Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã<br />
Ãàììà àãåíòëàã<br />
Õàâòàñ & Õýâëýëò<br />
Ãàììà àãåíòëàã<br />
© SDC 2011
жилийн тайлан 2010<br />
АГУУЛГА<br />
Хөгжлийн байдал 2<br />
Хөтөлбөрийн шинэчлэлт ба онцлох үйл явдлууд 4<br />
Хөтөлбөрийн үр дүн 5<br />
Байгалийн нөөц ба байгаль орчны менежмент 5<br />
Орлого ба ажил эрхлэлт 13<br />
Засаглал 18<br />
2011 оны төлөв 21<br />
1
жилийн тайлан 2010<br />
Хөгжлийн байдал<br />
2015 он гэхэд Монгол Улс Мянганы Хөгжлийн<br />
Зорилтуудынхаа тавыг нь хангасан байна гэж тус<br />
улсын Засгийн газар үзэж байна. Харин ядуурлыг<br />
бууруулах, шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн<br />
оролцоог нэмэгдүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах<br />
чиглэлээр тавьсан зорилтуудаа хангаж чадахгүй<br />
байж болзошгүй гэж үзэж байгаа юм. Эдгээр нь<br />
Швейцарь, Монголын хөгжлийн хамтын ажиллагааны<br />
үндсэн чиглэлүүд юм.<br />
Эрдэс баялгийн орлогоос ихээхэн хамааралтай<br />
Монгол Улсын эдийн засаг ихээхэн тогтворгүй хэвээр<br />
байна. Хоёр жилийн өмнө дэлхийн санхүүгийн<br />
хямралаас үүдэн уналтад орох шахсан тус улсын<br />
эдийн засаг эргэн тогтворжиж, өсөх хандлагад<br />
(2010 онд эдийн засгийн өсөлт 8 хувьд хүрэв) орсон<br />
төдийгүй УИХ-аас төсвийн тогтвортой байдлын сан<br />
байгуулахаар шийдлээ. Эрдэс баялгийн салбарын<br />
эрс өсөлт улам бүр эрчээ авч байна. Дэлхийн<br />
хамгийн том зэс, алтны орд болох Оюу Толгойн<br />
ордыг 2013 оноос ашиглалтад оруулахын зэрэгцээ<br />
Таван Толгойн нүүрсний ордыг ашиглах, бусад<br />
томоохон уурхайд олборлолт явуулах ажиллагаа<br />
ид өрнөж байна. Гэвч Монгол улсын эрдэс баялгаас<br />
хувь хүртэх гэсэн гадаадын хөрөнгө оруулагчдын<br />
өрсөлдөөн нийгмийн зарим хэсэгт гадаадынхныг<br />
үзэн ядах үзэл газар авах хандлагатай байна. НҮБ-<br />
аас саяхан гаргасан аюулгүй байдлын мэдээллийг<br />
үзэхэд, тус улсад гэмт хэргийн ерөнхий түвшин буурч<br />
байгаа боловч гадаадын иргэдэд халдах халдлагын<br />
тоо нэмэгдсэн гэжээ.<br />
Хөдөөд ядуурал нэмэгдсээр байна. Хөдөөгийн<br />
хоёр өрх тутмын нэг нь ядууд тооцогдож, хот,<br />
хөдөөгийн ялгаа, тэгш бус байдал улам нэмэгдлээ.<br />
Засгийн газраас явуулж буй дахин хуваарилалтын<br />
бодлогоор халамжийг ямар нэг ялгаваргүйгээр<br />
хавтгайруулан олгож байгаа нь байдлыг дорвитой<br />
сайжруулахад хувь нэмэр багатай байна. Халамж,<br />
тэтгэмжийг нийгмийн эмзэг ядуу хэсэгт түлхүү чиглүүлэх<br />
зорилготой нийгмийн хамгааллын шинэ хуулийг УИХаар<br />
хэлэлцэж батлагдлаа.<br />
Монгол Улсын Засгийн газар 2010 оны наймдугаар<br />
сарын ээлжит хуралдаанаа говь цөлд зохион<br />
байгуулж дэлхий нийтийн анхаарлыг уур амьсгалын<br />
өөрчлөлтийн аюулд хандуулан сэрэмжлүүллээ. Эдүгээ<br />
Монгол улсын бэлчээрийн газрын 70 орчим хувь нь<br />
доройтож, 40 хувь нь цөлжих аюул тулгараад байна.<br />
2009-2010 оны өвөл Монгол улсад сүүлийн 30 жилд<br />
байгаагүйгээр хүйтрэн цас ихээр орсны улмаас ихэнх<br />
нутаг дэвсгэрт зузаан цасан бүрхүүл тогтон зудын<br />
гамшиг нүүрлэсэн билээ. Малын тоо толгой 44 саяд<br />
2<br />
© Гамма фото агентлаг
жилийн тайлан 2010<br />
© Гамма фото агентлаг<br />
хүрч урьд хожид байгаагүй дээд амжилт тогтоогоод<br />
байсан энэ үед зуд болж улсын хэмжээгээр 9.7 сая<br />
гаруй мал хорогдсон юм. Зудын хохирлын улмаас<br />
8700 гаруй малчин өрх огт малгүй болж, 1400 гаруй<br />
өрх хот суурин газрыг бараадсан гэсэн тооцоотой<br />
байна.<br />
Дөрөвдүгээр сард гарсан статистик мэдээллээр, нийт<br />
41,500 өрх буюу улсын хэмжээний нийт малчин<br />
өрхийн 24.4 хувь нь мал сүргийнхээ талаас дээш<br />
хувийг зуданд алдсан дүн гарчээ.<br />
Зудын гамшгийн үр дагаврыг арилгахад туслах<br />
зорилготой олон улсын хүмүүнлэгийн тусламжийн<br />
аянд Швейцарь улс нэгдэж, улсын хэмжээгээр зуданд<br />
хамгийн их нэрвэгдсэн 20 сумын 9000 гаруй малчин<br />
өрх (36,000 гаруй хүн)-д тусламж үзүүлэх төсөл<br />
хэрэгжүүллээ. Швейцарийн хөгжлийн агентлаг (ШХА)-<br />
ийн бэлэн мөнгөний тусламж үзүүлэх санаачилга<br />
нь тусламжийн хөрөнгийг хэрхэн үр ашигтай<br />
зарцуулахаа хэлэлцэн шийдвэрлэх боломжийг<br />
малчдын бүлгүүдэд олгосон юм. Зудын гамшгийн<br />
хатуу сургамжин дээр үндэслэн Засгийн газраас<br />
өвлийн бэлтгэл, бэлэн байдлыг сайжруулах, түүний<br />
дотор хадлангийн нөөцийг нэмэгдүүлэх, малын<br />
тэжээлийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, малжуулахад<br />
тусламж үзүүлэх зэрэг урьдчилан сэргийлэх арга<br />
хэмжээг авч байна.<br />
2008-2010 онд зохион байгуулсан Атрын III аянаар<br />
Монгол улс үр тариа, төмс, хүнсний ногооныхоо<br />
хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр 100 хувь хангах<br />
зорилт дэвшүүлсэн билээ. Улсын нөөцөө оролцуулан<br />
үр тарианы дотоодын хэрэгцээг 100 хувь хангасан<br />
болохыг 2010 оны ургац хураалтын дүн харуулж<br />
байна. Мөн төмсний 100 хувь, хүнсний ногооны<br />
60 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж чаджээ.<br />
Засгийн газар уг аянаа үргэлжлүүлж хүнсний<br />
ногооны үйлдвэрлэлд түлхүү анхаарах болсон байна.<br />
Улс орны эдийн засагт, ялангуяа уул уурхай, хүнсний<br />
боловсруулалт, үйлчилгээний салбарт чадварлаг<br />
ажиллах хүчний эрэлт хэрэгцээ их байна. 2009 оны<br />
2 сард УИХ-аас Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын<br />
тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, мөн оны<br />
4 сард Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газрыг<br />
шинээр байгуулсан.<br />
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам<br />
(ХХААХҮЯ) орон нутагт мал нядалгааны газар, мах<br />
боловсруулах үйлдвэрүүд байгуулж, тэдэнд дэмжлэг<br />
үзүүлэх замаар махны үйлдвэрлэл, маркетингийг<br />
сайжруулах бодлого баримталж байна. 2009 онд<br />
20,000 гаруй тонн махыг экспортлосон нь 1989<br />
оноос хойш гарч байгаагүй өндөр үзүүлэлт байлаа.<br />
Гэхдээ бруцеллёз мэтийн малаас хүнд халдварладаг<br />
өвчний тархалт, шүлхий, боом зэрэг халдварт өвчний<br />
ойр ойрхон дэгдэлтээс болж Монгол Улс мал аж<br />
ахуйн экспортын өргөн боломжоо ашиглаж чадахгүй<br />
байна. Үүнээс улбаалан мал аж ахуйн экспортыг<br />
гамшгийн эрсдэл бууруулах, орлого нэмэгдүүлэхэд<br />
стратеги болгон ашиглах боломж хязгаарлагдмал<br />
байна. Малын экспорт одоогоор нийт экспортын<br />
орлогын 10 хувийг бүрдүүлж байна.<br />
© Гамма фото агентлаг<br />
3
жилийн тайлан 2010<br />
Хөтөлбөрийн шинэчлэлт ба оны<br />
онцлох үйл явдлууд<br />
2010 оны тавдугаар сард Швейцарийн Холбооны Улсаас Монгол Улстай хамтран ажиллах 2007-2012<br />
оны стратегид дунд хугацааны үнэлгээ хийж, олон оролцогч талуудын хамтын оролцооны аргаар<br />
хэлэлцэн стратегиа шинэчиллээ. Үүний үр дүнд хөдөөгийн иргэдийн орлого, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх,<br />
байгалийн нөөцийн менежментийг сайжруулж, байгаль орчныг хамгаалах гэсэн хоёр үндсэн чиглэлд<br />
анхаарч ажиллахаар тогтов. Мөн засаглалын асуудалд чухал ач холбогдолтой болохыг хүлээн зөвшөөрч,<br />
энэ чиглэлд тодорхой хэмжээний төсөв хуваарилан үйл ажиллагааны нэмэлт талбар болгохоор боллоо.<br />
Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан Швейцарийн хамтын ажиллагааны стратегид дараах гурван чиглэл, хүрэх<br />
үр дүнг тодорхойллоо. Үүнд:<br />
1. Орлого, ажил эрхлэлт<br />
Хөдөөгийн хүн амын мэдлэг, ур чадвар, бүтээмжийг дээшлүүлэх, эдийн засгийг олон төрөлжүүлэх замаар<br />
орлого, ажил эрхлэлт нэмэгдэх<br />
2. Байгалийн нөөц ба байгаль орчин<br />
Малчид, тариаланчид, бичил уул уурхайчдын гамшгийн бэлэн байдал, байгалийн нөөц тогтвортой<br />
ашиглалтыг сайжруулах<br />
3. Засаглал<br />
Орон нутгийн захиргаа, нутгийн иргэдийн өөрөө удирдах чадавхи болон үр ашигтай, ил тод, тэгш<br />
хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх чадавхийг бэхжүүлэх<br />
Швейцарийн хөгжлийн хамтын ажиллагааны<br />
хөтөлбөрийн хүрээнд 2010 онд хэрэгжүүлсэн<br />
ажлаас дараах гурван үр дүнг онцлон тэмдэглэж<br />
байна. Үүнд:<br />
4<br />
a. УИХ-аас хувиараа ашигт малтмал олборлох<br />
ажиллагааг албан ёсны болгож хуульчилсан нь<br />
чухал тэмдэглүүштэй үйл явдал боллоо. Үүний<br />
дүнд улсын хэмжээгээр хувиараа ашигт малтмал<br />
олборлож буй 100,000 орчим бичил уурхайчид<br />
хууль ёсоор ажиллах эрхтэй болж байна. ШХА нь<br />
энэ салбарт тэргүүлэх хандивлагчийн хувьд хууль<br />
боловсруулах ажиллагаанд дэмжлэг туслалцаа<br />
үзүүлсэн юм.<br />
б. Орон нутгийн үйлчилгээний гэрээний сонгон<br />
шалгаруулалтыг ил тод, өрсөлдөөнтэй явуулдаг<br />
аймгуудын тоо өсөн нэмэгдэж байна. 2010 онд 8<br />
аймагт явуулсан тендерт орон нутгийн 187 жижиг<br />
дунд бизнес эрхлэгч шалгарч, нийт 1.5 тэрбум<br />
төгрөгийн өртөгтэй гэрээ байгууллаа. Энэ үйл<br />
явцад ШХА-ийн санхүүжүүлсэн “Хөдөөгийн бизнес<br />
эрхлэгчдэд олгох зах зээлийн боломж” төсөл гол<br />
үүрэг гүйцэтгэлээ.<br />
в. Монгол Улсын Засгийн газраас Цөлжилттэй<br />
тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлан гаргалаа.<br />
Энэхүү хөтөлбөрийг боловсруулахад ШХА-ийн<br />
Цөлжилтийг сааруулах төсөл туслалцаа үзүүлсэн<br />
бөгөөд цөлжилттэй тэмцэж байгаа төрийн бүрийн<br />
байгууллагын үйл ажиллагааг харилцан уялдуулах,<br />
хяналт-шинжилгээ хийх боломжтой боллоо.
жилийн тайлан 2010<br />
Хөтөлбөрийн үр дүн<br />
Байгалийн нөөц ба байгаль орчны менежмент<br />
Малчид, тариаланчид, бичил уул уурхайчдын гамшгийн бэлэн<br />
байдал, байгалийн нөөц тогтвортой ашиглалтыг сайжруулах<br />
2009-2010 оны зудын улмаас улсын хэмжээний нийт малын 20 хувь буюу 9 сая гаруй толгой мал<br />
хорогдсон байна. Нийт 40,000 гаруй малчин өрх зудын гамшигт нэрвэгдэж, улмаар 8,000 гаруй өрх<br />
орлогын эх үүсвэрээ бүхэлд нь алджээ. Мал аж ахуйн салбарт 900 сая ам.долларын хохирол учирсан<br />
тооцоотой байна.<br />
© Швейцарийн хамтын ажиллагааны газар<br />
Швейцарийн хөгжлийн<br />
агентлаг Монгол улсад<br />
хэрэгжүүлэх хамтын<br />
ажиллагааны стратегиа<br />
шинэчлэн батлахдаа,<br />
гамшгийн эрсдлийг<br />
бууруулах нь гамшигт<br />
өртөмтгий эмзэг орчинд<br />
шинээр үүсэх эрсдлээс<br />
урьдчилан сэргийлж,<br />
хөгжлийн ололт амжилтаа<br />
бататгах гол хэрэгсэл<br />
болохыг дахин онцоллоо.<br />
Швейцарь улс - хүнд үед тусалж ирсэн<br />
хуучны анд<br />
Монгол Улсын Засгийн газраас зуданд нэрвэгдсэн<br />
малчдад туслахыг хүссэн уриалгад хамгийн түрүүнд<br />
нэгдсэн орнуудын нэг нь Швейцарь улс юм. ШХАаас<br />
зуданд нэрвэгдсэн малчдад зориулж нийт 650<br />
сая гаруй төгрөг (500,000 швейцарь франк)-<br />
ийн нэг удаагийн буцалтгүй тусламж үзүүллээ.<br />
Уг тусламжийн тэн хагасыг зуданд хамгийн их<br />
нэрвэгдсэн малчдад нэн даруй шаардлагатай<br />
байгаа эд зүйлсээр туслахад, үлдсэн хэсгийг<br />
нь хадлан, тэжээл бэлтгэх, өвлийн бэлтгэлээ<br />
базааж, болзошгүй хохирлыг багасгахад чиглэсэн<br />
урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд зориулан<br />
олголоо. Тусламжийг ШХА-ийн “Ногоон алт”<br />
төслийн тусламжтай байгуулагдсан малчдын<br />
өөрөө удирдах байгууллагууд болох “Бэлчээр<br />
ашиглагчдын холбоо”-доор дамжуулан хүргэв.<br />
Энэхүү төслийг “Ногоон алт” төсөл хэрэгжижиж<br />
буй зорилтот дөрвөн аймгийн малын хорогдол<br />
хамгийн ихтэй 21 суманд хэрэгжүүлж, нийт 9500<br />
гаруй малчин өрхийг тусламжид хамруулсан<br />
байна. Эдгээр тусламжийг шинээр байгуулагдсан<br />
малчдын бүлгүүдээр дамжуулан малчдад шууд<br />
хүргэж, хэрхэн үр дүнтэй зарцуулахаа малчид<br />
өөрсдөө хэлэлцэн шийдэх боломж олгосноороо<br />
онцлог юм. Дээрх сумдад зочлон малчидтай<br />
уулзаж үеэр тэд Швейцарийн тусламжийн талаар<br />
сайтар мэдээлэлтэй байж, шийдвэрийг хамтран<br />
ил тодоор гаргасан нь харагдаж байлаа. Ийнхүү<br />
тусламжийн хөрөнгийг малчдын тодорхойлсон нэн<br />
тэргүүний хэрэгцээний дагуу зарцуулсан учраас<br />
юунд зарцуулсан нь харилцан адилгүй байлаа.<br />
5
жилийн тайлан 2010<br />
“Бид малчдын хэсгийн уулзалтаараа Швейцарийн тусламжийг зуданд нэрвэгдсэн<br />
малчдад хэрхэн тараах талаар нээлттэй хэлэлцэж, хамгийн их хохирч бүх малаа алдсан<br />
гурван өрхөд тус бүр 150,000 төгрөг олгохоор шийдсэн. Үлдсэнийг нь санал нэгтэйгээр ирэх<br />
жилийнхээ өвөлжилтийн бэлтгэлийг хангахад зориулах болсон.”<br />
Завхан аймгийн Идэр сумын малчдын Солоон хэсгийн ахлагч Д. Мэндсайхан<br />
Жич: Малчдын Солоон хэсэг нь нийт 2,5 сая төгрөгийн зудын тусламж хүлээн авсан байна.<br />
Малын даатгал- амьжиргааны баталгаа<br />
ШХА нь Дэлхийн банкнаас нэвтрүүлж байгаа<br />
шинэлэг санаачлага болох Малын индексжүүлсэн<br />
даатгал (МИД)-ыг гамшгийн үр дагавар,<br />
сөрөг нөлөөг бууруулах үр дүнтэй арга гэж<br />
үзэж дэмжиж байгаа билээ. 2009 онд төслийн<br />
зорилтот аймгуудаас нийт 5628 малчин өрх<br />
МИД-д хамрагдаж, 190 сая төгрөгөөр мал сүргээ<br />
даатгуулсан байв. 2009-2010 оны зудаар малын<br />
хорогдол ихтэй байсан Хэнтий, Увс, Баянхонгор,<br />
Сүхбаатар аймгийн 57 сумын 4706 малчин нийт<br />
1,8 тэрбум төгрөгийн нөхөн төлбөрийг МИД-ын<br />
сангаас хүлээн авсан байна. Зудын дараа 2010<br />
онд даатгалд хамрагдсан малчин өрхийн тоо 6977<br />
буюу төслийн зорилтот аймаг дах нийт малчин<br />
өрхийн 10,5 хувьд хүрч, даатгалын борлуулалт<br />
24 хувиар нэмэгдсэн байна. Ингэснээр 2010 онд<br />
нийт даатгалын борлуулалт 416 сая төгрөгт хүрлээ.<br />
Монгол Улсын Засгийн газар уг даатгалыг үндэсний<br />
хэмжээнд нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.<br />
2010 оны зуд<br />
Мал сүрэгт хэрхэн нөлөөлөв?<br />
6
жилийн тайлан 2010<br />
Малчдад хэрхэн нөлөөлөв?<br />
Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн тусламж<br />
Зудын хохирлыг бууруулах, урьдчилан<br />
сэргийлэх төсөл<br />
650 сая төгрөг<br />
Нэн даруй<br />
ШХА<br />
Урт хугацаанд<br />
Тусламжийн 50%-ийг<br />
шууд буюу бэлэн мөнгөөр<br />
9514<br />
малчин өрхөд олгов<br />
Тусламжийг<br />
Хоол хүнс, эм тариа,<br />
шатахуун, өвс тэжээл<br />
авахад зарцуулжээ.<br />
Малын индексжүүлсэн<br />
даатгал төсөл (9 аймаг)<br />
2010 онд,<br />
4706 малчин<br />
нийт 1,8 тэрбум төгрөг-ийн<br />
нөхөн төлбөр авсан<br />
Тусламжийн 50%-ийг гамшгийн<br />
бэлэн байдлыг хангахад зориулав<br />
16000 га бэлчээрийн усалгааны<br />
худагийг сэргээн засварлахад<br />
1563 өрх 148 тонн хүнсний<br />
ногоо тариалахад<br />
4557 өрх 1276 тн хадлан<br />
тэжээл бэлтгэхэд<br />
“Ногоон алт” Бэлчээрийн<br />
экосистемийн удирдлага төсөл<br />
Хашсан бэлчээр:<br />
8183 малчин өрхийн<br />
нийт 868,868 га талбай<br />
Өнжөөж амраасан бэлчээр:<br />
8190 малчин өрхийн<br />
нийт 1,000,000 га талбай<br />
70,000 тонн хадлан<br />
(1.3 сая хонийг 15 өдөр<br />
тэжээхэд хүрэлцэхүйц)<br />
25700 тонн тэжээл<br />
(1.3 сая хонийг 6 өдөр<br />
тэжээхэд хүрэлцэхүйц)<br />
7
жилийн тайлан 2010<br />
© Ногоон алт төсөл<br />
Малчдын хамтын хүчээр гамшгийн<br />
эсрэг<br />
Малчдын байгаль, цаг уурын хүндрэл бэрхшээлийг<br />
даван туулах чадварыг бэхжүүлэхийн тулд “Ногоон<br />
алт” төслөөс нийтийн эзэмшлийн бэлчээрийн<br />
менежментийг сайжруулах, энэ чиглэлээр малчид<br />
хүчээ нэгтгэн хамтран ажиллахыг хөхиүлэн дэмжиж<br />
байна. Үүний тулд малчид үе дамжин нутаглаж<br />
ирсэн нутаг усаараа нэгдэн Бэлчээр ашиглагчдын<br />
хэсгүүд (БАХ) байгуулах, улмаар зохих хуваарийн<br />
дагуу бэлчээрээ хамтран ашиглах эрхийг тэдэнд<br />
олгох аргачлал баримталж байна.<br />
2010 онд “Ногоон алт” төсөл өвөлжилтийн<br />
бэлтгэлийг хангах, орон нутагт хадлан тэжээлийн<br />
сан байгуулахад дэмжлэг үзүүлж, 200 гаруй БАХ-т<br />
ургамлын үр, бага оврын машин техник, усалгааны<br />
тоног төхөөрөмж зэргийг нийлүүллээ. Үүний үр<br />
дүнд БАХ-үүд өнгөрсөн жилийнхээс 30 хувиар<br />
илүү буюу 70,000 тонн хадлан бэлтгэж, шинээр<br />
120 га газрыг хадлангийн зориулалтаар нэмж<br />
хашсан байна. Бэлчээр ашиглагчдын холбоод 135<br />
га газарт арвай, овъёос болон тэжээлийн олон<br />
наст ургамал тариалж, 25,700 тонн тэжээл хураан<br />
аван, холбооны гишүүн малчиддаа зах зээлийн<br />
ханшаас доогуур үнээр худалджээ.<br />
Бэлчээр сэлгэх, бэлчээрийг өнжөөх, улмаар өвс<br />
ногоог нөхөн сэргээх уламжлалт арга нь доройтсон<br />
бэлчээрийг сэргээх хамгийн үр дүнтэй арга бөгөөд<br />
энэ нь “Ногоон алт” төслөөс дэмжин сурталчилж<br />
“Зуданд нэрвэгдсэн хүнд үед<br />
ирсэн бэлэн мөнгөн тусламж малчдад<br />
маань сэтгэл санааны маш их дэмжлэг<br />
үзүүлсэн. Бидний өнгөрсөн өвлийн гол<br />
сургамж бол өвөлжөө байрны дулаалга<br />
муу, хуурай бууц байхгүйгээс мал ихээр<br />
осгож хорогдсон явдал. Тиймээс зудын<br />
эрсдлийг бууруулах ажлын хүрээнд бид<br />
“дунд идэш, дулаан хэвтэр” гэсэн үгийг<br />
санаж, бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн<br />
малчид, залуучуудтайгаа хамтран 10<br />
гаруй өрхийн айлын хашааг засч сэлбэн,<br />
хөрзөнг ховхолсон.”<br />
Завхан аймгийн Тэлмэн сумын малчдын<br />
“Хүйтэн чулуу” хэсгийн ахлагч Б. Батбаяр<br />
байгаа гол арга юм. 2010 онд 20 гаруй сумын<br />
23,000 гаруй малчин өрх нийт 430 БАХ-т нэгдэж<br />
ажилласнаар өвөл, хаврын бэлчээрт нэмэлт<br />
640,000 га газрыг, зун, намрын бэлчээрт 81,000 га<br />
газрыг бэлчээрийн нөөцөд авч, улмаар бэлчээрийн<br />
сэлгээг илүү зохион байгуулалттай болгосныхоо<br />
үр шимийг хүртлээ. Эдгээр тоон үзүүлэлт 2009<br />
оныхоос 15 хувиар нэмэгдсэн байна.<br />
8
жилийн тайлан 2010<br />
© Гамма фото агентлаг<br />
Чадварлаг малын эмч - эрүүл мал сүрэг<br />
Мал аж ахуйн төслөөс “загвар малчин өрх”-өөр<br />
дамжуулан мал эмнэлгийн үйлчилгээ хүргэх арга<br />
барилыг дэмжиж байна. Энэ төслийг малын эмч<br />
нарыг сургах, чадавхжуулах замаар мал эмнэлгийн<br />
үйлчилгээг сайжруулах зорилго бүхий “Ви.И.Ти Нэт”<br />
ТББ-аар дамжуулан хэрэгжүүллээ. Мал эмнэлгийн<br />
тусламж үйлчилгээ хүртэж байгаа загвар малчдын<br />
мал сүрэг эрүүл, тарга хүч сайтай байж, зуданд<br />
бага нэрвэгдсэн байгааг 2009-2010 оны зудын<br />
хохирлын тоо баримт харуулж байна. Энэ үеэр<br />
чанартай мал эмнэлгийн үйлчилгээний ашиг тусыг<br />
хүртсэн 500 гаруй “загвар малчин өрх”-ийн малын<br />
хорогдол бусад малчдынхтай харьцуулахад 14<br />
хувиар бага байлаа. Мөн нийт 157 малын эмч<br />
нарыг байнгын сургалтанд хамруулсан нь дээрх<br />
байдалд нөлөөлсөн гэж үзэж байна.<br />
Монгол Улсын мал аж ахуйн салбарт үзүүлж буй<br />
ШХА-ийн цогц дэмжлэгийн нэг хэсэг болох Мал аж<br />
ахуйн төсөл малын эрүүл мэндэд голлон анхаарч<br />
байна. Малын бруцеллёз өвчин нь мал хээл хаях,<br />
дутуу тээх, малын сүүний гарц, ашиг шим ерөнхийдөө<br />
буурахад хүргэдэг. Мөн бруцеллёз өвчин өвчтэй<br />
малаас хүнд дамжин шууд халдварладаг бөгөөд<br />
түүхий сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, цус, шүүрхий элэгний<br />
хэрэглээгээр дамжин хэрэглэгчдэд халдвар тархах<br />
боломжтой байдаг.<br />
Эрүүл мал, эрүүл малчин<br />
Өнөөгийн байдлаар Монгол Улс хүний бруцеллёз<br />
өвчний гаралтаар дэлхийд хоёрдугаарт орж байна.<br />
Бруцеллёзыг оношлох хүний ийлдэс судлалын<br />
судалгаагаар малчдын 26-29 хувь нь энэ өвчнөөр<br />
өвчилсөн болохыг тогтоожээ. Сум орон нутгийн<br />
түвшинд хүний бруцеллёзыг эрт оношилж, эмчлэх<br />
энгийн бөгөөд үр дүнтэй оношлогооны аргыг<br />
нэвтрүүлэх ажилд Мал аж ахуйн төсөл дэмжлэг үзүүлж<br />
байна. ШХА, Эрүүл мэндийн яам (ЭМЯ), Халдварт<br />
өвчин судлалын үндэсний төвийн ажилтнуудтай<br />
хамтран ажилласны дүнд хүний бруцеллёзыг хянах<br />
нарийвчилсан удирдамжийг боловсруулж 2010<br />
оны гуравдугаар сард ЭМЯ-аар батлууллаа. Энэ<br />
нь малчид, хөдөөгийн иргэд сумынхаа түвшинд<br />
бруцеллёзын оношлогоо, эмчилгээнд эрт хамрагдаж,<br />
улмаар өвчин архагшиж, хөдөлмөрийн чадвараа<br />
алдахаас сэргийлэхэд чухал ач холбогдолтой алхам<br />
боллоо. Төслийн хүрээнд бруцеллёзыг оношлох,<br />
аль болох эрт үе шатанд нь илрүүлэх орчин үеийн<br />
шинжилгээний аргын сургалт явуулж, Сүхбаатар,<br />
Завхан аймгийн 114 эмчийг сургалтанд хамруулав.<br />
Бичил уурхайн хөдөлмөр хамгаалал,<br />
аюулгүй ажиллагаа<br />
Тогтвортой бичил уурхай төсөл хувиараа ашигт<br />
малтмал олборлогчдыг хөдөлмөр хамгаалал,<br />
аюулгүй ажиллагааны сургалтад хамруулахад түлхүү<br />
анхаарч байна. Төслөөс Уул уурхайн аврах албатай<br />
нягт хамтран ажилласны үр дүнд иргэд хувиараа<br />
ашигт малтмал олборлолт эрхэлж буй 9 газарт<br />
хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа, эрүүл<br />
мэндийн анхны тусламжийн сургалт зохион байгуулж<br />
нийт 1247 бичил уурхайчныг сургалтанд хамруулав.<br />
9
жилийн тайлан 2010<br />
© Гамма фото агентлаг<br />
Цөлжиж доройтсон нутгаас ногоон<br />
бүсэд<br />
Улам бүр газар авч буй цөлжилт, газрын доройтлын<br />
хурдцыг сааруулах, хандлагыг эргүүлэхийг зорьж буй<br />
Цөлжилтийг сааруулах төсөл малчид, тариаланчдын<br />
хамтын оролцоотойгоор хөрс, ус хамгаалах 11<br />
технологийг туршаад байгаагийн дөрөв нь 2010<br />
онд эхэлсэн шинэ туршилт байв. Эдгээрийн нэг<br />
болох нийлэг хучлагатай тариалалтын технологийг<br />
Ховд аймгийн Буянт голын сав газарт амьдардаг<br />
140 тариаланч өрхийн 27 га газарт амжилттай<br />
туршин нэвтрүүллээ. Энэ арга тус сав газрын усны<br />
хэрэглээг бууруулаад зогсохгүй ургацыг 24 хувиар<br />
нэмэгдүүлж, тариаланчдын орлогыг 29 хувиар<br />
нэмэгдүүлсэн байна. Төслийнхөн энэхүү санаачилгыг<br />
бусад зорилтот газруудад ч нэвтрүүлэх боломжтой<br />
гэж үзэж байна.<br />
Модлог, бутлаг ургамал түүж хоол, цай бэлтгэдэг<br />
ердийн зуухыг цахилгаан тогоогоор сольж<br />
өгснөөр ургамлан бүрхэвчийг устгаж цөлжилтийг<br />
даамжруулах аюулаас сэргийлж байна. Цөлжих<br />
хандлагыг эргүүлэхэд чиглэсэн энэхүү шинэлэг<br />
санаачлагад Ховд аймгийн өндөр хүчдэлийн шугамд<br />
холбогдсон төсвийн байгууллагуудын (сургууль,<br />
цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг) 54 хувь нь нэгдээд байна.<br />
Үүний дүнд 2010 онд гэхэд 700 га газрын ургамлын<br />
бүрхэвчийг түлшинд ашиглагдахаас сэргийлж<br />
чадсан байна.<br />
Уур амьсгалын өөрчлөлт, Монгол<br />
дахь цөлжилтийн үр нөлөөнд дэлхийн<br />
нийтийн анхаарлыг хандуулахын тулд<br />
2010 оны наймдугаар сард Монгол<br />
Улсын Засгийн газар ээлжит хуралдаанаа<br />
Өмнөговь аймгийн нутагт говийн манхан<br />
дунд зохион байгуулсан нь түүхэн үйл<br />
явдал боллоо. Монгол Улсын Ерөнхий<br />
сайд С.Батболд “Энэ удаагийн Засгийн<br />
газрын хуралдааны гол зорилго уур<br />
амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилтийн аюул<br />
заналын талаарх олон нийтийн ойлголт,<br />
мэдлэгийг нэмэгдүүлэхэд чиглэлээ” гээд<br />
энэ талаар үндэсний болон олон улсын<br />
хэмжээнд арга хэмжээ авахыг бусад улс<br />
орнуудад уриалсан юм.<br />
Тариаланчдын хамтын ажиллагааг хөхиүлэн<br />
дэмжсэнээр тэд Ус ашиглагчдын бүлгийн (УАБ)<br />
зохион байгуулалтад орж байна. Буянт голын<br />
сав газарт ажиллаж буй УАБ-дэд нэгдсэн 500<br />
гаруй тариаланчид хамтран хамгаалалтын ойн<br />
зурвас байгуулж, 77,500 мод тарьжээ. Ойн зурвас<br />
байгуулагдснаар нийт 64 га гаруй талбай бүхий<br />
тариалангийн үнэт газрыг хөрсний нүүдэл, салхины<br />
элэгдлээс хамгаална.<br />
10
жилийн тайлан 2010<br />
© Цөлжилтийг сааруулах төсөл<br />
Ус – амьжиргааны эх үүсвэр<br />
ШХА нь Буянт голын сав газрын услалтын<br />
системийг сэргээн засварлах ажлыг ХХААХҮЯтай<br />
хамтран санхүүжүүлж байна. Нийт 2400 га<br />
тариалангийн талбайн 395 га газрыг хамрах энэхүү<br />
услалтын системийн барилгын ажлын эхний үе<br />
шат амжилттай дуусаж, Улсын комисст хүлээлгэж<br />
өглөө. Үүний үр дүнд тариаланчдад усыг тэгш,<br />
үр ашигтай хуваарилах боломжтой болж, тэдний<br />
ургац нэмэгдэж, эдийн засгийн хувьд ашигтай<br />
тариа, ногоо тарьж ургуулах боломж олгож байна.<br />
Мөн уг услалтын систем нь хадлан, тэжээл их<br />
хэмжээгээр бэлтгэх, улмаар зуд турхан тохиолдох<br />
үед өвс тэжээлийн нөөц болгон ашиглах боломж<br />
бүрдүүлнэ.<br />
Хэвлэл мэдээлэл-байгаль орчны<br />
боловсролын хүчирхэг хэрэгсэл<br />
Байгаль орчинд ээлтэй хандлага, зан үйлийг<br />
олон нийт, ялангуяа хүүхэд залуучуудад суулгаж,<br />
төлөвшүүлэх зорилгоор ШХА Монголын Үндэсний<br />
олон нийтийн телевизтэй хамтарсан байгаль орчны<br />
хөтөлбөрийг 2010 онд хэрэгжүүллээ. Энэ үеэр<br />
сонирхогч болон мэргэжлийн уран бүтээлчдийн<br />
дунд зарласан “Аврал эрсэн дэлхий” телевизийн<br />
богино хэмжээний бүтээлийн уралдаанд нийт<br />
300 гаруй бүтээл ирүүлсэн байна. Мөн дээрх<br />
хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 12,000 гаруй хүн уг<br />
уралдааны вэб хуудсанд зочилж, 3000 гаруй хүн<br />
цахим хуудсаар, 1000 орчим хүн утсаар санаа<br />
бодлоо илэрхийлж, хэдэн зуун захидал ирсэн<br />
байна. Тэгэхээр энэ нь дан ганц уралдаан биш,<br />
байгаль орчны тулгамдсан асуудлаар олон нийт<br />
сэтгэл зовнил, санал бодлоо илэрхийлэх форум<br />
болж чадсан нь харагдаж байна.<br />
11
жилийн тайлан 2010<br />
© Тогтвортой бичил уурхай төсөл<br />
Хариуцлагатай бичил уурхай эрхлэгчид<br />
Баянхонгор аймгийн Бөмбөгөр сумын Өөхт хэмээх<br />
газар ажилладаг бичил уурхайчид олборлолт<br />
явуулж дууссаныхаа дараа нийт 2 га талбайг<br />
нөхөн сэргээжээ. Олборлосон газраа нөхөн<br />
сэргээлт хийх тэдний энэ чармайлт байгаль орчноо<br />
хамгаалж, хариуцлагатай уул уурхай эрхлэх чин<br />
эрмэлзэлийг нь илтгэж байна. Хувиараа ашигт<br />
малтмал олборлогчид онгон дагшин байгалийг<br />
сүйтгэж байна гэж буруутган, тэдэнд таагүй хандах<br />
явдал Монголд түгээмэл байдаг. Харин Бөмбөгөр<br />
сумын бичил уурхайчид энэ ажлаараа нутгийн<br />
иргэдийн хүндэтгэлийг хүлээж байна.<br />
Түүнчлэн Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын бичил<br />
уурхайчид сумынхаа ногоон цэцэрлэгт зориулж<br />
180 мод тарьсан нь тэд нутгийнхаа байгаль орчны<br />
хөгжилд хувь нэмрээ оруулж байгааг харуулж<br />
байна.<br />
“Манай Бөмбөгөр сумын<br />
бичил уурхайчид ийнхүү байгаль<br />
орчноо нөхөн сэргээх ажил хийсэнд<br />
өндөр сэтгэгдэлтэй байна. Бичил<br />
уурхайчид хариуцлагатайгаар<br />
чармайн ажилласны дүнд бидний<br />
итгэлийг хүлээж байна”<br />
Бөмбөгөр сумын засаг дарга<br />
Болормаа<br />
12
жилийн тайлан 2010<br />
© Монгол төмс хөтөлбөр<br />
Орлого ба ажил эрхлэлт<br />
Малын ашиг шим, малчдын орлогын эх үүсвэрийг<br />
нэмэгдүүлэх замаар зорилтот бүс нутгийн малчид,<br />
хөдөөгийн иргэдийн ажил эрхлэлт, орлогыг нэмэгдүүлэх<br />
Монгол улс бага дунд орлоготой орны 1 хувьд<br />
нэмүү өртгийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд<br />
эдийн засгаа чиглүүлэх шаардлагатай байгааг<br />
харгалзан ШХА-аас хөдөөгийн малчдыг эдийн<br />
засгийн бааз суурийг олон төрөлжүүлэх,<br />
орлогыг нэмэгдүүлэхэд илүүтэй анхаарал тавьж<br />
байна. Бэлчээрийн даац хэтэрсэн, сүргийн болон<br />
бэлчээрийн менежментийн практик тогтворгүй<br />
байгаа өнөөгийн нөхцөлд ШХА-ийн зүгээс бичил<br />
уурхай, төмсний үйлдвэрлэлийн салбарт оруулж<br />
байгаа хөрөнгө оруулалтаараа дамжуулан<br />
хөдөөгийн иргэд орлого, ажил эрхлэлтийн өөр<br />
эх үүсвэртэй болохыг хөхиүлэн дэмжиж байгаа<br />
бөгөөд 2011 оноос эхлэн хөдөөгийн залуучуудад<br />
мэргэжлийн боловсрол олгоход дэмжлэг үзүүлэх<br />
чиглэлээр ажиллах болно.<br />
Чанартай үр - арвин ургац<br />
Нийт 16,000 гаруй төмс тариалагчид (40 хувь<br />
нь эмэгтэйчүүд) Монгол төмс хөтөлбөрөөс (МТХ)<br />
нутагшуулж нийлүүлсэн шилмэл сортын төмсний<br />
Монголын төмс хөтөлбөр 2010 оны<br />
шилдэг органик ХАА-н хөгжлийн<br />
хөтөлбөрөөр шалгарч Монгол<br />
Улсын Үндэсний худалдаа, аж<br />
үйлдвэрийн танхимаас олгодог<br />
“Торгоны зам” хэмээх нэр хүндтэй<br />
шагналыг эзэн боллоо.<br />
үрийг тариалж арвин ургац хураан үр шимийг нь<br />
хүртэж байна. Энэ нь улсын хэмжээний төмсний<br />
үйлдвэрлэлийн 20 хувийг эзэлж байна. ШХА-ийн<br />
зүгээс энэ салбарт бодит дэмжлэг үзүүлсэний үр<br />
дүнд Монгол улс дотоодын хэрэгцээгээ 110 хувь<br />
хангадаг болсон нь 2004 онтой харьцуулахад<br />
55 хувиар өссөн үзүүлэлт юм. Мөн МТХ-өөс<br />
төмс, хүнсний ногоог бага хэмжээгээр тариалдаг<br />
тариаланчдад зориулж хөнгөлөлттэй зээл олгож<br />
байна. Амьжиргааны түвшин доогуур орлоготой<br />
1. Эх сурвалж: Дэлхийн банк<br />
13
жилийн тайлан 2010<br />
© Ногоон алт төсөл<br />
тариаланчдыг дэмжих зорилгоор байгуулсан үрийн<br />
төмсний сан болон хөнгөлөлтэй зээлийн эргэлтийн<br />
сангаас 2010 онд 24 тариаланч өрхөд нийт 25<br />
сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олголоо. Тус<br />
сангаас түрүү жил олгосон зээлийн эргэн төлөлт<br />
100 хувь байв.<br />
Малчдын бизнес эрхлэх ухаан<br />
Сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоод (СБАХ)-<br />
ын тогтвортой, бие даасан үйл ажиллагааг<br />
хангахын тулд “Ногоон алт” төслөөс Бэлчээр<br />
ашиглагчдын хэсгүүд (БАХ)-ийг хамтран орон<br />
нутагтаа бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд нь<br />
дэмжлэг үзүүлж байна. 2010 онд 220 БАХ-ийн<br />
гишүүн 5200 малчин өрх малынхаа үүлдэр угсааг<br />
сайжруулах, сарлагийн хөөвөр, хонины ноос,<br />
ямааны ноолуурын борлуулалтын маркетингийг<br />
сайжруулах ажиллагаанд оролцож, хамтын<br />
ажиллагааны үр шимийг хүртсэнээр нийт 170<br />
сая төгрөгийн нэмэлт орлого олсон байна. СБАХ<br />
гишүүдийнхээ малын түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг<br />
нэгдсэн зохион байгуулалттай борлуулснаар 63<br />
БАХ-ийн 1680 малчин өрх 35 сая төгрөгийн нэмэлт<br />
орлого олсны зэрэгцээ гурил, будаа, малын тэжээл<br />
зэрэг өргөн хэрэглээний барааг гишүүддээ бөөний<br />
үнээр нийлүүлснээр 170 БАХ-ийн 3100 малчин өрх<br />
нийт 54.5 сая төгрөгийн хэмнэлт гаргажээ. 2010<br />
онд Архангай аймгийн Их Тамир сумын малчид<br />
хамтын хөрөнгө оруулалтаар эрдсийн шахмал<br />
“Эрдэс тэжээл малд тамир<br />
тэнхээ оруулж, өвлийн хүйтэнд тэсвэртэй<br />
болгодог. Манай сумын малчид энэ<br />
үйлдвэрийн ашиг тусыг ихээр хүртэж<br />
байна.”<br />
Архангай аймгийн Их Тамир<br />
сумын “Арвижин сайжрах” Бэлчээр<br />
ашиглагчдын холбооны тэргүүн<br />
Ж. Дашзэвэг<br />
тэжээлийн цех байгуулсан бөгөөд тус үйлдвэр нь<br />
ажлын 100 өдөрт 60-70 тонн тэжээл үйлдвэрлэх<br />
хүчин чадалтай. Энэ нь “Ногоон алт” төсөл,<br />
Монголын бэлчээрийн менежментийн холбоотой<br />
хамтран явуулсан туршилт судалгааны үр дүн юм.<br />
Байгалийн төрөл бүрийн ховор элементүүдээр<br />
баяжуулсан шахмал тэжээл нь өвөл, хаврын<br />
хатуу улиралд малыг тарга хүч бага алдах, зун,<br />
намрын улиралд тарга тэвээрэг сайн авах боломж<br />
олгодог. Үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш 5<br />
сарын хугацаанд нийт 2,6 сая төгрөгийн цэвэр<br />
ашигтай ажилласан байна.<br />
14
жилийн тайлан 2010<br />
© Хөдөөгийн бизнес эрхлэгчдэд олгох зах зээлийн боломж төсөл<br />
Хөдөөгийн бизнес эрхлэгчдийн зах<br />
зээлийн боломжууд<br />
Хөдөөгийн бизнес эрхлэгчдэд олгох зах зээлийн<br />
боломж төсөл нь малчдыг зах зээлд ойртуулж,<br />
холбож өгөхийг зорьж байна. Төслөөс малчдад<br />
зориулсан бизнесийн сургалт явуулахаас<br />
гадна үзэсгэлэн худалдаа, дуудлага худалдаанд<br />
оролцуулах зэргээр бүтээгдэхүүнээ борлуулах<br />
шинэ сувгуудыг нээж, малчдын санхүүгийн байр<br />
суурийг бэхжүүлэх, хөдөө орон нутагт ажлын байр<br />
бий болгох, орлого нэмэгдүүлэхийг эрмэлзэж<br />
ажиллалаа. Үйлдвэрлэгчдийн өргөтгөсөн бүлгийн<br />
зохион байгуулалтад орсон 17 бүлгийн 2500<br />
гаруй малчин төв суурин газрын боловсруулах<br />
үйлдвэрүүдтэй хэлхээ холбоо тогтоож хамтран<br />
ажилласнаар 2010 онд нийт 1,6 тэрбум төгрөгтэй<br />
дүйцэх хэмжээний борлуулалтын нэмэлт орлого<br />
олжээ.<br />
Уг төслийн 2010 оны нэг онцлох үйл явдал бол<br />
сарлагийн боловсруулсан нарийн хөөврийг олон<br />
улсын зах зээлд (Франц улсад) нийлүүлэхэд дэмжлэг<br />
үзүүлсэн явдал юм. Сарлагийн хөөврийг олон<br />
улсын зах зээлийн стандартын дагуу самнах аргыг<br />
малчдад зааж сургасны үр дүнд тэдний самнаж<br />
нийлүүлсэн хөөвөр орон нутгийн зах зээлийн үнээс<br />
даруй 17 дахин өндөр үнээр борлогдсон байна.<br />
2010 онд төслийн хүрээнд байгуулагдсан<br />
17 үйлдвэрлэгчдийн өргөтгөсөн бүлгийн 6<br />
нь боловсруулах үйлдвэрүүд болон худалдан<br />
авагчидтай 9 гэрээ шинээр байгуулсны дүнд нийт<br />
130 сая төгрөгний нэмэлт орлого бий болгожээ.<br />
Төсөл хөдөөгийн үйлдвэрлэгчдэд зориулж 9 өдрийн<br />
турш яармаг худалдаа зохион байгуулахад яармагт<br />
оролцсон малчид нийтдээ 885 сая төгрөгийн үнэ<br />
бүхий бараа бүтээгдэхүүн борлуулснаас төсөлд<br />
хамрагдсан малчид 95 сая орчим төгрөгийн<br />
борлуулалт хийжээ.<br />
Ерөнхий боловсролын сургуулийн үдийн цай, үдийн<br />
хоолны хөтөлбөр зэрэг төсвийн хөрөнгөөр бараа,<br />
үйлчилгээ худалдан авах сонгон шалгаруулалтад<br />
цөөн тооны томоохон компани оролцуулдаг<br />
байсныг нээлттэй, илт тод болгох үйл явцыг төслөөс<br />
дэмжлээ. Үүний дүнд дээр дурдсан үйлчилгээг үзүүлэх<br />
ажилд 8 аймгийн 187 орон нутгийн жижиг, дунд<br />
бизнес эрхлэгч шалгарч 1.6 тэрбум төгрөгийн үнийн<br />
дүн бүхий гэрээ байгуулсан. Төрийн үйлчилгээний<br />
тендерт оролцогч орон нутгийн бизнесүүдийг<br />
шударга өрсөлдөөнөөр хангах, ижил тэгш боломж<br />
олгохын тулд төслөөс орон нутгийн 11 ТББ-тай<br />
хамтран 11 аймгийн 59 сургуулийн үдийн хоол<br />
хөтөлбөрт хяналт тавьж ажиллалаа. Мөн орон<br />
нутгийн бизнес эрхлэгчдийн үйлдвэрлэлийн чадавхи<br />
нэмэгдсэний үр дүнд 2010 онд орон нутагт нийт 151<br />
байнгын ажлын байр шинээр бий болсон байна.<br />
Архангай аймагт дээрх<br />
төсөлд хамрагдсан<br />
“Aр Арвижин дэлгэрэх”<br />
хоршоолол нийт 1710<br />
кг сарлагийн хөөвөр<br />
цуглуулж, 1100 кг-ыг<br />
дотоодын ноолууран<br />
эдлэлийн үйлдвэрүүдэд<br />
борлуулж 7,7 сая<br />
төгрөгний орлого<br />
олжээ.<br />
15
жилийн тайлан 2010<br />
© Швейцарийн хамтын ажиллагааны газар<br />
Бичил уурхай - орлогын нэмэлт эх<br />
үүсвэр<br />
Тэдний сарын<br />
дундаж орлого 270<br />
мянга орчим төгрөг.<br />
Борнуурын цех өдөрт<br />
дунджаар 12 сая<br />
төгрөгийн өртөг бүхий<br />
алт боловсруулах хүчин<br />
чадалтай.<br />
Өнгөрсөн 10 гаруй жилийн турш хувиараа ашигт<br />
малтмал олборлох ажиллагааг амьжиргааны<br />
нэмэлт эх үүсвэрээ болгосон иргэдийн тоо<br />
100,000 давсан тооцоо бий. Тэдний дотор 1999-<br />
2002 оны зудын гамшгаар малаа алдаж, малгүй<br />
болсон малчид нэлээдгүй хувийг эзэлдэг. Саяхны<br />
нэгэн судалгаагаар хувиараа ашигт малтмал<br />
олборлогчид өдөрт дунджаар 25000 төгрөгийн<br />
орлоготой ажилладаг болохыг тогтоожээ. Гэвч<br />
тэдний хувьд огт орлогогүй өнжих өдрүүд олонтаа<br />
тохиолддог.<br />
2008 онд ШХА-аас Монгол Улсын Засгийн<br />
газартай хамтран Төв аймгийн Борнуур суманд<br />
мөнгөн усгүй технологиор алт боловсруулах цех<br />
байгуулахад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэн. Нутгийн<br />
бичил уурхай эрхлэгч иргэдийн хамтын хүчин<br />
чармайлтаар байгуулсан тус цехийг орон нутгийн<br />
ХAMO компани эзэмшдэг бөгөөд сумдаа хамгийн<br />
том ажил олгогч болж, нийт 62 хүнийг байнгын<br />
ажилтай болгосон байна.<br />
Тус цехээр 2010 онд нийт 2500 бичил уурхайчин<br />
үйлчлүүлсэн нь 2009 оныхоос 405 гаруй хүнээр<br />
нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. Цех өдөрт 7 аймгийн 80<br />
гаруй бичил уурхайчинд үйлчилдэг. Энэхүү цехийг<br />
байгуулснаар бичил уурхайчид олборлосон алтны<br />
хүдрээ хууль ёсоор боловсруулж авах боломжтой<br />
болжээ.<br />
Эдгээр бичил уурхайчдын бий болгож байгаа<br />
орлого орон нутгийн эдийн засагт ихээхэн хувь<br />
нэмэр оруулж байна. Үүнийг Борнуур суманд бичил<br />
уурхайчдын байгуулсан жижиг, дунд бизнесийн<br />
газруудаас харж болно. Тухайлбал, 2010 онд 10<br />
гаруй бичил уурхайчин нэгдэж Борнуур суманд бага<br />
оврын тоосгоны үйлдвэр байгуулжээ. Энэ бүхэн нь<br />
бичил уурхайн салбар орон нутгийн эдийн засагт<br />
эерэгээр нөлөөлөх боломжтойг харуулж байна.<br />
16
жилийн тайлан 2010<br />
Борнуур дахь Хүдэр баяжуулах цех тоо баримтаар<br />
Цехийн хүчин чадал ба орон нутгийн эдийн засагт оруулах хувь нэмэр<br />
17
жилийн тайлан 2010<br />
© Нэг цэгийн үйлчилгээ төсөл<br />
Засаглал<br />
Орон нутгийн захиргаа, нутгийн иргэдийн өөрөө<br />
удирдах чадавхийг дээшлүүлж, үр ашигтай, ил тод,<br />
тэгш хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх чадавхийг<br />
бэхжүүлэх<br />
Бичил уурхай- хууль ёсны хөдөлмөр<br />
18<br />
Монгол Улсын эдийн засагт бичил уурхайн<br />
гүйцэтгэх үүргийг харгалзан УИХ-ын гишүүдийн<br />
олонхийн саналаар Ашигт малтмалын тухай хууль,<br />
Газрын тухай хуулинд тус тус нэмэлт өөрчлөлт<br />
оруулсны үр дүнд улсын хэмжээгээр хувиараа ашигт<br />
малтмал олборлож буй 100,000 орчим бичил<br />
уурхайчдын ажил эрхлэлт, орлогыг хуульчлан<br />
баталгаажууллаа. Тэдний ихэнх нь нийгэм, эдийн<br />
засгийн хувьд эмзэг ядуу давхрагад хамаарч<br />
байсан юм. Химийн хорт бодис хэрэглэхгүйгээр<br />
хүдэр боловсруулах технологи нэвтрүүлэх, бичил<br />
уурхайчдыг зохион байгуулалтад оруулах, тэдний<br />
ажлын байрны нөхцөлийг сайжруулах, бичил<br />
уурхай эрхлэх эрх зүйн орчныг дэмжих чиглэлээр<br />
ШХА-ийн гаргасан ололт амжилт энэхүү түүхэн<br />
шийдвэр гаргахад чухал түлхэц үзүүллээ. Эдгээр<br />
нэмэлт өөрчлөлтийг баталснаар бичил уурхайчдад<br />
дараах таатай боломжийг олгож байна. Үүнд:<br />
a) Аймаг, сум болон дүүргийн захиргаа бичил<br />
уурхайн зориулалтаар газар олгох эрхтэй болж,<br />
тэдэнд бичил уурхайн газартай холбоотой асуудлыг<br />
орон нутгийн түвшинд шийдэх эрх олгосон;<br />
б) Ашигт малтмалын тухай хуулинд “бичил уурхай”<br />
гэсэн нэр томъёог шинээр орууллаа.<br />
Эдгээр эрх зүйн заалт нь бичил уурхайчдын газар<br />
эзэмших, улмаар тогтвортой ажлын байртай болох<br />
эрхийг баталгаажуулж байна. Тэд мөн янз бүрийн<br />
дарамт шахалтгүй, хөөж туухаас сэтгэл зовж, айж<br />
эмээлгүйгээр хууль ёсоор ажил эрхлэх боломжтой<br />
болсон юм. Түүнчлэн бичил уурхайчид хөдөлмөр<br />
хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа, нийгмийн халамж,<br />
эрүүл мэндийн үйлчилгээ хүртэх боломж нээгдэж<br />
байна. Ингэснээр бичил уурхайчид тогтвортой<br />
орлоготой болж, амьжиргаагаа дээшлүүлэх нөхцөл<br />
бүрдэнэ. Өнөөгийн байдлаар бичил уурхайчдын<br />
12 ТББ-ын гишүүн 61,000 бичил уурхайчин хууль<br />
ёсоор ажиллаж байна..
жилийн тайлан 2010<br />
© Швейцарийн хамтын ажиллагааны газар<br />
Бэлчээрийн тухай хуулийн төслийн<br />
хэлэлцүүлэг<br />
Бэлчээр ашиглалт, зохицуулалтын асуудлаар<br />
хууль эрх зүйн орчин дутагдаж буйг харгалзан<br />
“Ногоон алт” төслөөс бэлчээрийг урт хугацаагаар<br />
ашиглах, зохион байгуулах эрхийг малчдад олгох<br />
шийдвэр гаргуулах талаар идэвхитэй ажиллаж<br />
байна. Бэлчээрийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх<br />
явцад “Ногоон алт” төслөөс санаачлан зохион<br />
байгуулсан үндэсний хэмжээний хэлэлцүүлэгт<br />
оролцсон бэлчээрийн менежментийн шинэчлэлийн<br />
чиглэлээр ажилладаг олон улсын байгууллагууд<br />
(Дэлхийн Банк, ШХА, Мянганы сорилын сан) энэхүү<br />
салбарын хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй<br />
болгох талаарх нэгдмэл байр сууриа илэрхийлсэн<br />
юм. Бэлчээрийн тухай өнөөгийн хууль тогтоомж<br />
бэлчээрийн тогтвортой менежментийг дэмжихэд<br />
хэр тохиромжтой байгаад туршилт хийсэн “Ногоон<br />
алт” төслийн эхний үе шатны туршлагад үндэслэн<br />
УИХ-д өргөн барьсан Бэлчээрийн тухай хуулийн<br />
үндсэн үзэл баримтлалын талаар оролцогчдын дунд<br />
өргөн хүрээтэй хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. .<br />
Нэг цонхны үйлчилгээ- иргэдийн сэтгэл<br />
ханамж<br />
Төрөөс үйлчилгээ хүртэхэд учирдаг хүнд суртал,<br />
шат дамжлагыг бууруулах зорилгоо сайн биелүүлж<br />
буй ШХА-ийн “Нэг цонхны үйлчилгээ” (НЦҮ) төсөл<br />
олны талархлыг хүлээсэн хэвээр байна. 2010<br />
онд Улаанбаатар хотын 7 дүүрэг, 19 аймгийн<br />
төв болон Хархорин хот дахь бүсийн НЦҮ-ний<br />
төвөөр давхардсан тоогоор нийт 1.4 сая хүн<br />
үйлчлүүлжээ. НЦҮ-ний талаарх хэрэглэгчдийн<br />
сэтгэл ханамжийн түвшин дунджаар 90 хувьтай<br />
байна. Улаанбаатар хотын 2 дүүрэг, 2 аймгийн<br />
хэрэглэгчдийн дунд явуулсан судалгаанаас харахад<br />
НЦҮ-ний төвийн үйлчлүүлэгчид ирж очих, бичиг<br />
баримт бүрдүүлэх, хүлээх зэрэгт зарцуулдаг<br />
цагийнхаа 48 хувийг хэмнэсэн байна. 2010<br />
онд Улаанбаатар хот (Баянгол, Налайх дүүрэг),<br />
Өвөрхангай, Дорнод аймагт тус бүр хоёр НЦҮ төв<br />
шинээр нээгдснээр улсын хэмжээнд нийт 26 НЦҮ төв<br />
байгуулагдсан байна. Цаашид Баян-Өлгий аймаг<br />
болон Улаанбаатар хотын Баянзүрх, Багануур<br />
дүүрэгт НЦҮ төвийг нээснээр төсөл Монгол улсын<br />
хэмжээнд нэг цонхны үйлчилгээг нэвтрүүлэх зорилтоо<br />
амжилттай биелүүлэх юм. Монгол Улсын Засгийн<br />
газраас НЦҮ-ний төвүүдийг байраар хангаж, үйл<br />
ажиллагааны зардлыг нь санхүүжүүлж байна.<br />
19
жилийн тайлан 2010<br />
НЦҮ-ний үйлчлүүлэгчдийн орлогын түвшин<br />
“Би сая газар өмчлөх гэрчилгээгээ<br />
газрын албанаас авч, гэрчилгээний<br />
төлбөрийг банканд тушаан, үл хөдлөх<br />
хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн мэргэжилтнээс<br />
зөвлөгөө авсны зэрэгцээ хэд хэдэн баримт<br />
бичгийг нотариатаар батлууллаа. Нэг<br />
цонхны үйлчилгээний төв байгаагүй бол би<br />
дөрвөн өөр газар луу явж, хэдэн ч өдөр<br />
явах байсан юм, бүү мэд! Өнөөдөр би бүх<br />
ажлаа 2 цаг 30 минутад амжууллаа. Энэ<br />
бол өмнөх туршлагатай харьцуулахад маш<br />
богино хугацаа.”<br />
Төв аймгийн Зуунмод сумын оршин суугч<br />
Д.Баянжаргал<br />
20<br />
НЦҮ-ний төвийн үйлчлүүлэгчдийн талаас илүү<br />
хувь (60.1 хувь) нь бага орлоготой иргэд байгаа<br />
нь нийгмийн эмзэг ядуу хэсгийнхэн уг төслийн үр<br />
шимийг илүүтэй хүртэж байгааг илтгэж байна.<br />
Үйлчлүүлэгчдийн ихэнх нь эмэгтэйчүүд.<br />
Үйлчлүүлэгчдийн 64% нь эмэгтэйчүүд<br />
Хүний наймааны эсрэг<br />
2010 оны 10 сард БНХАУ-ын Тусгай захиргааны<br />
бүс Макаогийн захиргаа Монгол Улсын Засгийн<br />
газартай хүний наймаа, ялангуяа эмэгтэйчүүд,<br />
хүүхдүүдийн наймаанаас урьдчилан сэргийлэх<br />
чиглэлээр хоёр талын хамтын ажиллагааг<br />
өргөжүүлэх гэрээ байгууллаа. Гэрээний дагуу<br />
Макаогийн тал хохирогчдыг хамгаалалдаа авах,<br />
тэднийг түр байраар хангах, эрүүл мэндийн<br />
тусламж хүргэх, Монгол руу буцаахад дэмжлэг<br />
“Манай охин саяхан хоёр дахь<br />
хүүхдээ төрүүлж, би НЦҮ-ний төв рүү явж зээ<br />
охиндоо төрсний гэрчилгээ, эрүүл мэндийн<br />
даатгалын дэвтэр авлаа. Дөрвөн жилийн<br />
өмнө анхныхаа зээгийн эрүүл мэндийн<br />
даатгалыг авч байхад НЦҮ байгаагүй. Би<br />
дүүргийн Нийгмийн даатгалын газар луу<br />
нэлээд хол газар явж байсан. Би нилээн<br />
их цаг зарцуулж, тээврийн хэрэгсэлээр<br />
зорчсоныхоо хөлсийг төлсөн. Гэтэл одоо<br />
хотын төвд байрладаг НЦҮ-ний төв рүү<br />
би явган яваад л хүрч болно. Дотор нь<br />
банк байдаг болохоор их зүгээр. Нийгмийн<br />
даатгалын ажилтан Хүрэлбаатар зээ охины<br />
маань эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрийг<br />
гардуулахдаа багахан ёслол хийж,<br />
надад зээ охинтой болсонд баяр хүргэн<br />
сайн сайхныг хүсэн ерөөсөнд сэтгэл их<br />
хөдөлсөн.”<br />
Сүхбаатар дүүргийн оршин суугч Н.Хишигт<br />
үзүүлэхээр болжээ. Швейцарь, Монголын хамтын<br />
ажиллагааны 2007-2012 оны стратегийн дунд<br />
хугацааны үнэлгээний гаргасан зөвлөмжийн<br />
дагуу ШХА Монгол улсад явуулж байгаа үйл<br />
ажиллагааныхаа цар хүрээг хумиж, үндсэн<br />
хоёр салбартаа түлхүү анхаарахаар болсон.<br />
Үүнтэй холбогдуулан эхний үе шат нь дуусгавар<br />
болж байгаа Хүний наймаатай тэмцэх төслийн<br />
санхүүжилтыг зогсоохоор шийдвэрлэсэн болно.
жилийн тайлан 2010<br />
ХӨТӨЛБӨРИЙН УДИРДЛАГА<br />
2011 оны төлөв<br />
Монгол улс байгалийн баялаг ихтэй орны хувьд<br />
дундаж орлоготой улсын эгнээнд орохоор хурдацтай<br />
хөгжиж байна. ШХА-ийн зүгээс Монгол улс өнөөгийн<br />
энэ боломжуудаа хөгжлийн ололт амжилт болгон<br />
хувиргах, тулгамдсан сорилт бэрхшээлүүдийг<br />
бүтээлчээр даван туулах хүчин чармайлтад дэмжлэг<br />
үзүүлэхийг зорьж байна. ШХА цаашид хөдөөгийн<br />
хөгжилд түлхүү анхаарсан хэвээр байх болно.<br />
Ялангуяа зуд, байгалийн гамшгаас үүдэн малаа<br />
алдаж ядуурсан, байгалийн баялагт тулгуурласан<br />
эдийн засгийн хурдтай хөгжлийн гадна үлдэж<br />
буй малчид, малгүй болсон хөдөөгийн иргэдийн<br />
амьжиргааг дээшлүүлэхэд голлон анхаарч ажиллах<br />
болно. Түүнчлэн орон нутгийн засаг захиргаа, ард<br />
иргэдийн өөрөө удирдах чадавхийг дээшлүүлэх,<br />
төрийн үйлчилгээг үр ашигтай, ил тод, тэгш<br />
хүртээмжтэй үзүүлэх чадавхийг сайжруулах чиглэлээр<br />
ажиллаж сайн засаглалыг хөхиүлэн дэмжинэ.<br />
Мөн хөдөөгийн иргэдийн ажил эрхлэлт, орлогыг<br />
нэмэгдүүлэх үйл ажиллагаандаа нэмэлт болгож<br />
шинээр Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын хөтөлбөр<br />
боловсруулж хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна.<br />
Төслүүд<br />
Байгалийн нөөцийн менежмент ба байгаль орчин<br />
(6 төсөл)<br />
2010<br />
( Хэрэгжсэн )<br />
Шв.франк<br />
2011<br />
( Төлөвлөгөөт )<br />
Шв.франк<br />
Газрын тогтвортой менежмент (НҮБХХ) 700,000 -<br />
Цөлжилтийг сааруулах төсөл 1,750,426 2,475,000<br />
Бэлчээрийн экосистемийн удирдлага хөтөлбөр 1,886,544 2,000,000<br />
Малын индексжүүлсэн даатгал төсөл 200,000 400,000<br />
Малчдыг нүүрстөрөгчийн зах зээлд холбоход дэмжлэг<br />
үзүүлэх төсөл<br />
- 650,000<br />
2010-2011 оны<br />
төслийн<br />
санхүүжилт<br />
Зудын хохирлыг бууруулах, гамшгаас урьдчилан<br />
сэргийлэх төсөл<br />
465,200 -<br />
Орлого, ажил эрхлэлт<br />
(5 төсөл)<br />
Монгол төмс хөтөлбөр 1,144,785 940,000<br />
Мал аж ахуйн төсөл 1,674,597 1,178,000<br />
Хөдөөгийн бизнес эрхлэгчдэд олгох зах зээлийн боломжууд төсөл 1,150,442 1,180,000<br />
Тогтвортой бичил уурхай төсөл 910,562 1,100,000<br />
Мэргэжлийн боловсролын сургалт төсөл - 400,000<br />
Засаглал (Төвлөрөлийг сааруулах болон үүнтэй уялдаа бүхий бусад төслүүд)<br />
(3 төсөл)<br />
Нэг цонхны үйлчилгээ төсөл 232,183 1050,000<br />
Хүний худалдаатай тэмцэх төсөл 102,033 50,000<br />
Иргэний нийгмийн чадавхийг бэхжүүлэх төсөл - 165,000<br />
Бусад (2 төсөл)<br />
Оюутны сургалтын тэтгэлэгт хөтөлбөр 45,045 50,000<br />
Бичил төслүүд 100,292 100,000<br />
10,362,109 11,738,000<br />
Улаанбаатар дахь Швейцарийн хамтын ажиллагааны газар 742,000<br />
Нийт 12,315,000<br />
21
Change language