Aleje 3 - Biblioteka Publiczna w Częstochowie

TEATR
Teatr w Częstochowie (IV)
Waldemar Tyras
Teatr w latach 1945 – 1970
Polskie życie kulturalne w okupowanej przez
hitlerowców Częstochowie w czasach II wojny światowej
nie stanowiło wyłącznie przysłowiowej białej plamy.
Żarzyło się ono w formach konspiracyjnych. Należały
do nich tzw. Wieczory recytacji. Organizowali je
w prywatnych mieszkaniach związani z miastem
aktorzy oraz tacy, których losy wojenne zagnały
do Częstochowy.
To właśnie oni i ludzie związani ze sceną tuż po
wypędzeniu Niemców z Częstochowy, rozpoczęli
odbudowę zdewastowanych wnętrz gmachu teatralnego.
Należeli do nich: Kazimierz Brodzikowski, Roman
Cirin, Eugeniusz Dobrowolski, Lucjan Dytrych, Lidia
Korwin, Tadeusz Krotke (kierujący tymi pracami),
Artur Kwiatkowski, Janina Łukowska, Mieczysław
Mieczyński, Bolesław Orliński, Edmund Płoński,
Krystyna i Zdzisław Salaburscy, Ferdynand Sarnowski,
Stanisław Stanisławski, Helena Tańska, a także pierwsi
wówczas członkowie zespołu technicznego: Alfred
Bodziachowski, Kazimierz Knap i Edward Duch.
Na oczyszczonej z gruzów scenie już 17 lutego
1945 r. wystawiono program rewiowy zatytułowany
„Parada teatralna”, składający się z recytacji, arii
operowych, występu baletu i orkiestry. Dla widzów
było to wielkie przeżycie. Podobno – mimo, że był to
spektakl radosny – nie brakowało na widowni łez
wzruszenia. W następnych miesiącach odbyło się jeszcze
kilka spektakli, a m.in. wystawiono utwór dramatyczny
Stefana Żeromskiego pt. „Uciekła mi przepióreczka”.
Pierwszy sezon teatralny w Teatrach Miejskich
w Częstochowie (nazwa w liczbie mnogiej związana
była z dwiema scenami w gmachu teatralnym: Wielką
i Kameralną) rozpoczęto 13 października 1945 r.
prapremierą sztuki K. Wroczyńskiego pt. „Nie zginęła”
w reżyserii Artura Kwiatkowskiego i scenografii
Władysława Wagnera. W tym też czasie bawił
w Częstochowie gościnnie teatr krakowski z Ludwikiem
Solskim, który wystąpił w roli Ciaputkiewicza
w „Grubych rybach” Michała Bałuckiego.
W latach 1945-1949 (nie licząc krótkiego,
przypadkowego kierownictwa B. Kożuchowskiego)
dyrektorem teatru był Tadeusz Krotke. W tym czasie
teatr urósł do rangi najważniejszej placówki kulturalnej
w mieście. Oprócz organizowania przedstawień na
dwóch scenach, w sezonie 1947/48 zapoczątkowano
wyjazdy z przedstawieniami w teren, głownie do
pobliskich miejscowości. W repertuarze dominowały
pozycje z klasyki polskiej i obcej (m.in. „Kordian”
J. Słowackiego, „Ich czworo” i „Żabusia” Gabrieli
Zapolskiej, „Śluby panieńskie” i „Zemsta” Aleksdandra
Fredry, „Pigmalion” G. B. Shawa, „Poskromienie złośnicy”
Williama Szekspira, „Chory z urojenia” Moliera,
„Rewizor” Mikołaja Gogola).
We wrześniu 1949 r. teatr został upaństwowiony,
a nowym dyrektorem Państwowych Teatrów w Częstochowie
został Eugeniusz Poreda. Nastąpił dalszy rozwój
wyjazdów z przedstawieniami w teren (określany
mianem Teatru Powszechnego). Zwiększono zespół
artystyczny do 61 aktorek i aktorów. W nawale
wystawianych utworów (w 1950 r. aż 27 premier),
wśród których nie brakowało oczywiście faworyzowanych
w tych latach tzw. „produkcyjniaków” („Cement”
J. Wirskiego, „Załoga” Z. Skowrońskiego
i J. Słotwińskiego) zapominano o postulacie
wysokiego poziomu artystycznego. Zaznaczył się
spadek frekwencji. Starano się ten stan sztucznie
ratować bezpłatnymi „wycieczkami” do teatru dla
załóg fabrycznych.
W lipcu 1951 r. dyrekcję Państwowymi Teatrami
w Częstochowie (wspomniana Scena Wielka, Kameralna
i tzw. Teatr Powszechny) objął Edmund Kron i sprawował
tę funkcję do 1962 r. Stanął on przed trudnym zadaniem
zdobycia zaufania widza i wzrostu frekwencji. Udało
mu się to dzięki rozumnej polityce repertuarowej
uwzględniającej szeroki wachlarz form teatralnych od
dramatu i tragedii po komedie i farsy i oczywiście
wysoki poziom artystyczny samych przedstawień
(m.in. z obcych: „Ożenek” N. Gogola, „Dziewczyna
z dzbankiem” Lope de Vegi, „Grzesznicy bez winy”
A. Ostrowskiego, „Sen nocy letniej” W. Szekspira,
„Sługa dwóch panów” C. Goldoniego, „Tramwaj
zwany pożądaniem” T. Williamsa, „Czarownice
z Salem” A. Millera i z polskich: „Wodewil warszawski”
Z. Gozdawy i W. Stępnia, „Fircyk w zalotach”
F. Zabłockiego, „Śluby panieńskie” A. Fredry,
„Balladyna” J. Słowackiego, „Lato w Nohant”
J. Iwaszkiewicza, „Aszantka” W. Perzyńskiego).
aleje III 20 IX-X 2006