Pjesa I. Ekonomia e Tregut - Erik Botime

Ekonomi 

(Për kurrikulën bërthamë të gjimnazit) 

Libër mësuesi 

1

Përmbajtja e lëndës 

Vlerësimi i nxënësve dhe realizimi i tij 19 

1. Koncepti i vlerësimit dhe etapat e tij 19 

2. Vlerësimi me anë të pyetjeve gojore 19 

3. Tipa dhe instrumente alternative vlerësimi 24 

4. Rregulla dhe parime të hartimit të testeve dhe pyetjeve me zgjedhje të 

shumëfishtë 26 

5. Vetëvlerësimi i nxënësve dhe realizimi i tij 29 

Pjesa I. Ekonomia e Tregut 31 

Mësimi 1.1. Çfarë studion ekonomia? 31 

Mësimi 1.2 Kërkesa, oferta dhe çmimi i tregut 36 

Mesimi 1.3. Konsumatori në ekonominë e tregut 41 

Mesimi 1.4. Fillimi i një biznesi dhe financimi i tij 43 

Mesimi 1.5 Prodhimi, kostot, të ardhurat dhe fitimi i firmës 47 

Mesimi 1. 6. Struktura e tregut 50 

Mësimi 1.7. Tregjet e faktorëve të prodhimit 53 

Përmbledhje e kreut 53 

Pjesa II. Ekonomia Kombëtare 56 

Mësimi 2.1. Qeveria dhe ekonomia 56 


Mësimi 2.2. Paraja dhe institucionet financiare 61 


Mësimi 2.3. Treguesit kryesorë makroekonomikë 64 


Mësimi 2.4 Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike 67 


Mësimi 3.1. Tregtia ndërkombëtare 70 

3

34 javë x 2 orë = 68 orë 

Plani mësimor Ekonomia 12 

Nr. Linja Kreu Mësimi Orët 

mësimore 

Objektivat Temat 

1 Linja I. Ekonomia 

e tregut 

1.1 Çfarë studion 

ekonomia? 

7 orë gjithsej 

6 orë mësimore 

1 orë përsëritje 

1.1.1 Problemi 

ekonomik 

themelor dhe 

mundësitë e 

prodhimit 

1 Në përfundim të mësimit nxënësit do të 

jenë të aftë: 

- të tregojnë cili është problemi ekonomik 

themelor dhe objekti i shkencës së 

ekonomisë. 

2 1 - të listojnë faktorët e prodhimit; 

- t’i interpretojnë ato; 

- të sjellin shembuj burimesh nga jeta e 

përditshme. 

3 1 - të shpjegoni kuptimin e kufirit të 

4 1.1.2 Rregullimi 

ekonomik dhe 

sistemi i iniciativës 

së lirë 

mundësive të prodhimit dhe argumentoni 

shkaqet e tij. 

- të shpjegoni dhe analizoni konceptin e 

koston oportune. 

- të zbatoni konceptin e kostos oportune në 

shpjegimin e dukurive praktike. 

1.1.1.1 Problemi 

ekonomik 

themelor 

1.1.1.2 Prodhimi 

dhe faktorët e tij 

1.1.1.3 Mundësitë 

e prodhimit dhe 

kosto oportune 

1 - të tregoni çfarë është sistemi ekonomik 1.1.2.1 

Domosdoshmëria 

e rregullimit dhe 

5 1 - të shpjegojnë mënyrën se si sisteme të 

ndryshme zgjidhin problemin ekonomik 

themelor. 

- të krahasojnë sisteme të ndryshme 

ekonomike. 

- të analizojnë sistemin aktual të ekonomisë 

në Shqipëri. 

6 1.1.3 Qarkullimi 

i aktiviteteve 

ekonomik 

1 - të përshkruajnë qarkullimin e aktivitetit 

ekonomik; 

- të shpjegojnë fluksin e lëvizjes së të mirave 

dhe atë të lëvizjes së parave; 

- të zbatojnë njohuritë në shpjegimin e 

qarkullimit ekonomik në vendin tonë. 

sistemi ekonomik 

1.1.2.2 Sistemet 

e ndryshme 

ekonomike 

1.1.3 Qarkullimi 

i aktiviteteve 

ekonomik 

5

7 1.1.4 C’ështje 

për diskutim dhe 

studime rasti për 

8 1.2 Kërkesa, 

oferta dhe çmimi 

i tregut 

8 orë 

kreun 

1 1.1.4 Çështje 



1.2.1 Tregjet 1 - tregojnë çfarë është tregu; 

- listojnë karakteristikat e tregut të 

konkurrencës perfekte; 

- argumentojnë se si sillen në tregun e 

konkurrencës së përsosur konsumatorët dhe 

firmat. 

kreun 

1.2.1 Tregjet 

9 1.2.2 Kërkesa 1 - tregoni çfarë është kërkesa individuale dhe 

e tregut për një të mirë apo shërbim; 

- shpjegoni ligjin e kërkesës si dhe lakoren 

e saj; 

- listoni dhe shpjegoni faktorët që ndikojnë 

në kërkesën për një të mirë ose shërbim. 

10 1 - listoni dhe shpjegoni faktorët që ndikojnë 

në kërkesën për një të mirë ose shërbim; 

- krahasoni ndikimin e faktorëve në lëvizjet 

përgjatë ose zhvendosjen e lakores së 

kërkesës; 

- analizoni ndikimin që kanë në kërkesë 

secili prej faktorëve në kushtet e tregjeve 

konkrete të mallrave dhe shërbimeve në 

vendin tonë. 

11 1.2.3 Oferta 1 - shpjegoni çfarë janë oferta individuale dhe 

ajo e tregut; 

- analizoni ligjin e ofertës dhe lakoren e saj 

dhe të argumentoni përse lakorja ka pjerrtësi 

rritëse; 

- listoni faktorët që ndikojnë në madhësinë e 

ofertës për një mall ose shërbim; 

- shpjegoni ndikimin e secilit grup faktorësh 

mbi lakoren e ofertës; 

- argumentoni përse ndryshimet e çmimit 

shkaktojnë lëvizje përgjatë lakores dhe 

ndryshimet e faktorëve të tjerë shkaktojnë 

spostime të lakores së ofertës. 

1.2.2 Kërkesa 

1.2.2.1 

1.2.2.2 

Faktorët që 

përcaktojnë 

kërkesën. Lëvizjet 

përgjatë lakores 

dhe zhvendosja 

e saj 

1.2.3 Oferta 

6

12 1.2.4 Ekuilibri i 

tregut 

1 - tregojnë çfarë janë çmimi dhe sasia ekuilibër 

në tregun e konkurrencës perfekte; 

- shpjegojnë mënyrën se si vendoset ekuilibri 

dhe ligjin e kërkesës e ofertës; 

- argumentojnë se si tregu synon drejt 

ekuilibrit për çmime mbi ose nën ekuilibër. 

- analizojnë se si ngjarje të ndryshme 

ekonomike të marra nga praktika Shqiptare 

ndikojnë në ekuilibrin e tregut. 

13 1.2.5 Elasticiteti 1 - shpjegojnë çfarë janë elasticiteti i kërkesës 

14 1.2.6 Kërkesa, 

oferta dhe 

kontrolli i çmimeve 




kreun 

lidhur me çmimin, lidhur me të ardhurat, 

elasticiteti i tërthortë, elasticiteti i ofertës; 

- përshkruajnë faktorët që ndikojnë në 

elasticitetin e kërkesës dhe ofertës; 

- argumentojnë domosdoshmërinë e studimit 

të elasticitetit për të shpjeguar dukuri të 

ndryshme ekonomike. 

1 - shpjegojnë çfarë janë çmimi tavan dhe 

dysheme dhe përse quhen kështu; 

- analizojnë grafikisht efektin që kanë në treg 

çmimet tavan dhe dysheme të vendosura 

mbi ose nën ato ekuilibër. 

- japin gjykimin e tyre, duke ilustruar me 

shembuj të praktikës shqiptare efektin 

e politikave të ndërhyrjes së shtetit për 

korrigjimin e çmimeve. 

1.2.4 Ekuilibri i 

tregut 

1.2.5 Elasticiteti 

1.2.6 Kërkesa, 

oferta dhe 

kontrolli i 

çmimeve 




kreun 

7

16 1.3 Konsumatori 

në ekonominë e 

tregut 

(3 orë) 

1.3.1 Roli i 

konsumatorit 

në ekonomi. 

Konsumi, kursimi 

dhe faktorët që 

ndikojnë në to 

17 1.3.2 Planifikimi 

i një buxheti 

familjar ose 

personal 




19 1.4 Fillimi i një 

biznesi dhe 

financimi i tij 

(8 orë) 

kreun 

20 1.4.2 Format e 

biznesit 

1 - shpjegoni rolin dhe rëndësinë ekonomike 

të konsumatorit në ekonominë e tregut; 

marrëdhëniet midis konsumit dhe 

kursimeve; 

- analizojnë rolin e shpenzimeve, kursimeve 

dhe mënyrën e matjes së tyre. 

- rendisin faktorët që ndikojnë në konsum 

dhe shpenzim; 

- shpjegojnë motivet kryesore që i shtyjnë 

njerëzit për të kursyer. 

- rendisin përparësitë dhe të metat e blerjes 

me kredi. 

1 - renditin dhe klasifikoni të ardhurat dhe 

shpenzimet personale ose familjare; 

- vendosin të ardhurat përballë shpenzimeve 

për të vlerësuar buxhetin; 

- ndërtojnë buxhetin tuaj personal ose 

familjar. 

1.3.1 Roli i 

konsumatorit 

në ekonomi. 

Konsumi, kursimi 

dhe faktorët që 

ndikojnë në to 

1.3.2 Planifikimi 

i një buxheti 

familjar ose 

personal 




1.4.1 Sipërmarrja 1 - të përkufizojnë çfarë është sipërmarrja; 

- të listojnë faktorët që kushtëzojnë një 

sipërmarrje të suksesshme; 

- të shpjegojnë veçoritë e një sipërmarrje të 

suksesshme. 

1 - të shpjegojnë konceptin e ndërmarrjes 

individuale; 

- të shpjegojnë karakteristikat e ndërmarrjes 

individuale; 

- të argumentojnë përparësitë dhe të metat 

e ndërmarrjes individuale. 

kreun 

1.4.1 Sipërmarrja 

1.4.2.1 

Ndërmarrja 

individuale dhe 

karakteristikat 

e saj 

8

21 1 - të shpjegojnë çfarë janë shoqëritë; 

- të tregojnë thelbin e shoqërisë si një 

formë juridike e ndërmarrjeve dhe dalloni 

karakteristikat e tjera të saj; 

- të shpjegojnë kuptimin e termave “Person 

juridik” dhe “Person fizik” dhe tregojnë 

dallimin ndërmjet tyre; 

- të argumentoni domosdoshmërinë e 

krijimit të personave juridikë. 

22 1 - të shpjegojnë çfarë janë shoqëritë e 

personave duke veçuar karakteristikën e tyre 

bazë; 

- të renditin karakteristikat e shoqërive të 

personave; 

- të argumentojnë përparësitë dhe të metat 

e shoqërive të personave në raport me 

format e tjera juridike të ndërmarrjeve. 

23 1 - shpjegojnë çfarë është shoqëria e 

kapitaleve duke evidentuar karakteristikën 

bazë përcaktuese të saj dhe të rendisin 

karakteristikat e shoqërive të kapitaleve; 

- tregojnë se si individualizohet shoqëria e 

kapitaleve; 

-listojnë format e ndryshme të shoqërisë së 

kapitaleve duke evidentuar karakteristikat e 

secilës; 

- krahasojnë format e ndryshme të shoqërisë 

së kapitaleve; 

-tregojnë përparësitë e shoqërisë së 

kapitaleve në raport me format e tjera 

juridike si dhe të metat e saj, 

-argumentojnë përse shoqëria e 

kapitaleve është një formë më e zhvilluar e 

ndërmarrjeve. 

1.4.2.2 Shoqëria 

1.4.2.2.1 

Shoqëritë e 

personave 

1.4.2.2.2 

Shoqëritë e 

kapitaleve 

9

24 1.4.3 Financimi i 

ndërmarrjeve 

25 1.4.4 Bilanci 

dhe pasqyra e 

rezultatit 




27 1.5 Prodhimi, 

kostoja dhe të 

ardhurat e firmës 

kreun 

1.5.1 Kostot dhe 

analiza e tyre 

(5 orë) 

1 - të shpjegojnë konceptin e financimit; 

- të tregojnë format e financimit të biznesit 

nëpërmjet burimeve të brendshme dhe atyre 

të jashtme; 

- të marrin vendim mbi formën e duhur 

të financimit të biznesit në vartësi me 

karakteristikat dhe kërkesat e tij konkrete; 

- të dallojnë burimet e brendshme nga ato të 

jashtme të financimit të ndërmarrjes. 

- të evidentojnë dallimet ndërmjet aksionit 

dhe obligacionit si forma të financimit të 

pasurisë së ndërmarrjes. 

1 - të shpjegojnë kuptimin e nocioneve të 

investimeve, pasurisë së ndërmarrjeve, 

bilancit, shpenzimeve, të ardhurave dhe 

rezultatit ekonomik; 

- të tregojnë karakteristikat e pasurisë 

dhe elementet kryesore të bilancit të një 

ndërmarrjeje; 

- të hartojnë në mënyrë të pavarur një bilanc 

shumë të thjeshtë të një ndërmarrjeje duke 

veçuar aktivet nga kapitali i vet dhe ai hua. 

1.4.3 Financimi i 

ndërmarrjeve 

1.4.4 Bilanci 

dhe pasqyra e 

rezultatit 




1 - të dallojnë kostot fikse nga ato të 

ndryshueshme (variabël); 

- të llogaritin koston e përgjithshme të 

prodhimit; 

- të interpretojnë grafikun e kostos fikse, 

variabël dhe totale. 

kreun 

1.5.1.1 Kostot 

totale, fikse dhe 

variabël 

10

28 1 - të tregojnë çfarë janë kosto mesatare dhe 

marxhinale; 

- të argumentojnë përse shërben llogaritja e 

kostos mesatare dhe marxhinale; 

- të llogaritin koston mesatare dhe atë 

marxhinale; 

interpretoni grafikun e kostos mesatare dhe 

marxhinale. 

29 1.5.2 Analiza e 

prodhimit dhe të 

ardhurave 

1 - të tregojnë çfarë janë produkti i 

përgjithshëm dhe ai marxhinal; 

- të llogarisin produktin e përgjithshëm fizik, 

marxhinal dhe mesatar; 

- të shpjegojnë funksionin e prodhimit në 

periudhën afatshkurtër. 

30 1 - të tregojnë çfarë janë e ardhura totale, 




32 1.6 Struktura e 

tregut 

(6 orë) 

kreun 

1.6.1 Tregu i 

konkurrencës së 

plotë kundrejt 

monopolit 

marxhinale dhe fitimi; 

- të shpjegojnë veprimin e ligjit të të 

ardhurave zbritëse në gjendjen e biznesit; 

- të llogaritni dhe analizoni pikën e 

maksimizimit të fitimit. 

1.5.1.2 Kosto 

mesatare dhe 

marxhinale 

1.5.2.1 Produkti 

total dhe 

marxhinal 

1.5.2.2 E ardhura 

totale, marxhinale 

dhe fitimi 




1 - të tregojnë cilat janë strukturat e tregut; 

- të shpjegojnë karakteristikat e tregut të 

konkurrencës së plotë dhe monopolit; 

- të analizojnë barrierat hyrëse në tregun 

monopolistik dhe mënyrën se si veprojnë 

ato; 

- të argumentojnë rolin e konkurrencës 

perfekte dhe monopolit te mirëqenia e 

konsumatorit. 

kreun 

1.6.1.1. Tregu 

i konkurrencës 

së plotë dhe 

monopoli 

11

33 1 - të shpjegojnë dallimet ndërmjet tregut të 

konkurrencës së plotë dhe monopolit; 

- të argumentojnë dallimet ndërmjet tregut 

të konkurrencës së plotë dhe monopolit 

në aspektin e ndikimeve që ata kanë te 

konsumatori dhe mirëqenia e tij; 

- të gjykojnë mbi efektet e ndërhyrjes së 

shtetit në tregun monopolistik; 

- të shpjegojnë mënyrat e ndërhyrjes së 

shtetit në tregun monopolistik. 

34 1.6.2. Oligopoli 

dhe konkurrenca 

monopolistike 

35 1.6.3. Shkrirja e 

bizneseve dhe 

format e saj 

1 -të shpjegojnë çfarë janë dhe cilat janë 

karakteristikat e tregut oligopol dhe atij të 

konkurrencës monopolistike; 

- të evidentojnë dallimin ndërmjet këtyre 

dy strukturave të tregut me konkurrencën e 

plotë dhe monopolin. 

1 - të tregojnë se çfarë është shkrirja e 

bizneseve dhe përse mund të kryhet ajo; 

- të shpjegojnë çfarë janë shkrirja vertikale, 

horizontale dhe konglomerate. 

-të përshkruajnë llojet e ndryshme të 

shkrirjeve në funksion të objektivave të tyre 

në treg. 

36 1.6.4 Tregu i lirë 1 - shpjegoni çfarë është tregu i lirë dhe cilat 




kreun 

1.6.1.2. Dallimet 

ndërmjet firmës 

në tregun e 

konkurrencës 

së plotë dhe 

monopolit. 

Ndërhyrja e 

shtetit 

1.6.2. Oligopoli 

dhe konkurrenca 

monopolistike 

1.6.3. Shkrirja e 

bizneseve dhe 

format e saj 

1.6.4 Tregu i lirë 

janë karakteristikat e tij; 

- evidentoni dallimet ndërmjet tregut të lirë 

dhe atij të konkurrencës perfekte; 

- analizoni përparësitë e tregut të lirë. 




kreun 

12

38 1.7 Tregjet e 

faktorëve të 

prodhimit 

(4 orë) 

1.7.1 Tregjet 

e faktorëve të 

punës. Tregu i 

punës 

1 - të tregojnë çfarë dhe cilët janë tregjet e 

faktorëve të prodhimit; 

- të shpjegojnë karakteristikat e kërkesës 

për faktorë prodhimi dhe listoni faktorët 

përcaktues të saj; 

- të tregojnë çfarë janë kërkesa dhe oferta e 

tregut dhe e firmës për punë; 


dhe ofertës për punë, si dhe mënyrën e 

vendosjes së ekuilibrit të punës në treg dhe 

për biznesin; 

- të hartojnë grafikë të thjeshtë për të 

shpjeguar vendosjen e ekuilibrit në tregun e 

punës; 

- të argumentojnë efektet e pagave të 

vendosura mbi ose nën atë ekuilibër. 

39 1.7.2 Tregu i tokës 1 - të tregojnë çfarë janë kërkesa dhe oferta e 

40 1.7.3 Tregu i 

kapitalit 




kreun 

tregut dhe e firmës për tokën dhe burimet 

natyrore; 

- të shpjegojnë karakteristikat e kërkesës dhe 

ofertës për tokë si dhe mënyrën e vendosjes 

së ekuilibrit në treg dhe për biznesin; 


shpjeguar vendosjen e rentës. 

1 - të tregojnë çfarë janë kërkesa dhe oferta e 

tregut dhe e firmës për kapital sipas llojeve 

të tij; 


dhe ofertës për kapital si dhe mënyrën 

e vendosjes së ekuilibrit në treg dhe për 

biznesin; 


shpjeguar vendosjen e interesit në treg. 

1.7.1 Tregjet 

e faktorëve të 

punës. Tregu i 

punës 

1.7.2 Tregu i tokës 

1.7.3 Tregu i 

kapitalit 




kreun 

13

42 Linja 2. Ekonomia 

kombëtare 

2.1 Qeveria dhe 

ekonomia 

(7 orë) 

2.1.1 Pesha 

dhe funksionet 

e qeverisë në 

ekonomi 

1 - të tregojnë cilët janë instrumentet 

nëpërmjet të cilëve qeveria ndikon në 

aktivitetin ekonomik; 

- të shpjegojnë se si ka ndryshuar në kohë 

roli dhe pesha e qeverisë në ekonomi; 

- të argumentojnë nevojën e ndërhyrjes së 

qeverisë në ekonomi. 

43 1 - të përshkruajnë funksionet ekonomike që 

44 2.1.2 Të ardhurat 

dhe shpenzimet e 

qeverisë 

45 2.1.3 Aspekte 

ekonomike të 

taksimit 

46 2.1.4 Të ardhurat 


buxhetit të shtetit 

në Shqipëri 

duhet të kryejë qeveria; 

- të shpjegojnë mënyrën se si qeveria luan 

secilin prej roleve të saj në ekonomi; 

- të arsyetojnë përse qeveritë janë të 

detyruara të ndërhyjnë në treg. 

1 - të tregojnë çfarë janë të ardhurat dhe 

shpenzimet e qeverisë dhe përse përdoren 

ato; 

- të shpjegojnë se si klasifikohen shpenzimet 

sipas funksioneve të qeverisë; 

- të gjykojnë përse është e domosdoshme 

kryerja e shpenzimeve dhe realizimi i të 

ardhurave nga qeveria. 

1 - të shpjegojnë cilat janë arsyet për taksim 

nga qeveria; 

rendisni parimet e taksimit dhe llojet e 

taksave; 

- të shpjegojnë përmbajtjen dhe logjikën e 

secilit prej parimeve të taksimit; 

- të shpjegojnë se si klasifikohen taksat sipas 

kritereve të ndryshme duke ilustruar me 

shembuj. 

1 - të tregojnë cilat janë zërat kryesorë të të 

ardhurave dhe shpenzimeve të qeverisë 

shqiptare; 

- të renditin sipas rëndësisë që zënë në 

buxhet zërat e ndryshëm të shpenzimeve; 

- të argumentojnë se si shteti ka ndërhyrë 

në ekonomi duke ndikuar nëpërmjet 

shpenzimeve të tij. 

2.1.1.1 Pesha 


ekonomi 

2.1.1.2 Funksionet 


ekonomi 

2.1.2 Të ardhurat 


qeverisë 

2.1.3 Aspekte 

ekonomike të 

taksimit 

2.1.4 Të ardhurat 


buxhetit të shtetit 

në Shqipëri 

14

47 2.1.5 Deficiti 

buxhetor dhe 

borxhi publik 




49 2.2 Paraja dhe 

institucionet 

financiare 

(4 orë) 

kreun 

1 - të shpjegojnë çfarë janë deficiti dhe suficiti 

buxhetor; 

- të tregojnë cili është mjeti që përdor 

qeveria për të mbuluar deficitin buxhetor; 

- të argumentojnë rolin e borxhit publik në 

nxitjen e ekonomisë nëse ai përdoret mirë; 

- të tregojnë cilat janë mënyrat e uljes së 

deficitit buxhetor. 

2.1.5 Deficiti 

buxhetor dhe 

borxhi publik 




2.2.1 Paraja 1 - të shpjegojnë konceptin e parasë, 

karakteristikat dhe funksionet e saj; 

- të përshkruajnë procesin e lindjes dhe të 

zhvillimit të parasë; 

50 1 - të identifikojnë tipat e parasë; 

- të shpjegojnë karakteristikat e parasë mall, 

të dekretuar dhe asaj bankare; 

- të analizojnë karakteristikat e parasë 

bankare, duke evidentuar dallimet e saj me 

llojet e tjera të parasë. 

51 2.2.2 Sistemi 

bankar 




53 2.3 Treguesit 

kryesorë 

makroekonomikë 

kreun 

2.3.1 Prodhimi i 

brendshëm bruto 

1 - të shpjegojnë ofertën monetare, rolin 

e bankave si pranuese depozitash dhe 

dhënëse huash për ekonominë 

- të analizojnë rolin dhe rëndësinë e rezervës 

së detyruar bankare; 

- të shpjegojnë funksionimin dhe 

organizimin e sistemit bankar në Shqipëri 

përfshi Bankën Qendrore në veçanti. 

kreun 

2.2.1 Paraja 

2.2.1.1 Llojet e 

parasë 

2.2.2 Sistemi 

bankar 




1 - të shpjegojnë konceptin e GDP; 

- të argumentojnë përse është e 

domosdoshme të llogaritet GDP e një vendi. 

kreun 

2.3.1.1 Nocioni i 

GDP 

(8 orë) 

15

54 1 - të evidentojnë cilat janë mënyrat e 

përdorura për matjen e GDP dhe përse është 

e domosdoshme llogaritja e saj në vlerë; 

- të tregojnë çfarë janë GDP real, GDP 

nominal dhe GDP për frymë në çmime 

aktuale dhe konstante, si dhe të bëni 

dallimet mes tyre. 

- të përshkruajnë se si matet GDP sipas 

secilës prej mënyrave të matjes; 

- të evidentojnë dallimet ndërmjet tre 

mënyrave të matjes së GDP. 

55 1 - të shpjegojnë se çfarë është GNP dhe 

evidentoni dallimet ndërmjet GNP dhe GDP; 

- të argumentojnë përse është e 

domosdoshme të llogaritet GDP për frymë; 

- të shpjegojnë konceptin e PPP dhe 

argumentoni përse është e domosdoshme 

për matjen e performancës së ekonomisë së 

një vendi llogaritja e saj. 

56 1 - të listojnë mangësitë e GDP; 

- të përshkruajnë mënyrën e matjes së GDP 

në Shqipëri. 

57 2.3.2 Inflacioni 1 - të tregojnë çfarë janë inflacioni dhe 

deflacioni; 

- të përshkruajnë llojet e ndryshme të 

inflacionit; 

- të shpjegojnë mënyrat e matjes së 

inflacionit; 

- të analizojnë shkaqet e inflacionit dhe 

ndikimin e tij në ekonomi. 

58 2.3.3 Papunësia 1 -të shpjegojnë konceptin e papunësisë dhe 

forcës së punës; 

- të dallojnë llojet e ndryshme të 

papunësisë; 

- të shpjegojnë shkaqet dhe pasojat e 

papunësisë. 

2.3.1.2 Matja e 

GDP 

2.3.1.3 GNP dhe 

dallimet e saj me 

GDP. GDP për 

frymë dhe PPP 

2.3.1.4. 

Mangësitë e GDP. 

Matja e GDP-së 

në Shqipëri 

2.3.2 Inflacioni 

2.3.3 Papunësia 

16

59 2.3.4 Ciklet e 

biznesit (ciklet 

ekonomike) 


61 2.4 Stabiliteti 

ekonomik dhe 

politikat makroekonomike 



kreun 

2.4.1 Politikat 

fiskale dhe ndikimi 

i tyre në ekonomi 

(3 orë) 

62 2.4.2 politikat 

monetare dhe 

ndikimi i tyre në 

ekonomi 




64 Linja 3. 

Marrëdhëniet 

ekonomike 

ndërkombëtare 

3.1 Tregtia 


(5 orë) 

kreun 

3.1.1 Përparësia 

e krahasuar 

dhe përfitimet 

nga tregtia 


65 3.1.2 Pengesat 

në tregtinë 


dhe tregtia e lirë 

1 - të shpjegojnë ciklet e biznesit. 

- të analizojnë fazat e cikleve të biznesit. 

2.3.4 Ciklet e 

biznesit (ciklet 

ekonomike) 


1 - shpjegoni kërkesën dhe ofertën agregate; 

- analizoni llojet e politikave fiskale; 

- interpretoni efektet e politikës fiskale në 

indikatorët makroekonomik. 



kreun 

2.4.1 Politikat 

fiskale dhe 


ekonomi 

1 - të shpjegojnë konceptin e politikës 

monetare; 

- të përshkruajnë instrumentet e politikës 

monetare; 

- të interpretojnë efektet e politikës 

monetare në ekonomi. 

2.4.2 politikat 

monetare dhe 


ekonomi 




1 -të tregojnë arsyet që i shtyjnë vendet të 

tregtojnë me njëri-tjetrin; 

- të shpjegojnë kuptimin e përparësisë 

së krahasuar dhe lidhjet e saj me koston 

oportune; 

- të argumentojnë përse duhen plotësuar 

një sërë kushtesh në mënyrë që tregtia 

ndërkombëtare të ketë përfitim reciprok për 

tërë vendet. 

1 - të tregojnë çfarë janë pengesat në tregtinë 

ndërkombëtare dhe cili është synimi i tyre; 

- të listojnë cilat janë pengesat në tregtinë 

ndërkombëtare të grupuara sipas llojeve të 

tyre; 

- të shpjegojnë çfarë është tregtia e lirë dhe 

tregoni se si funksionon ajo; 

- të argumentojnë përparësitë e tregtisë së 

lirë, duke dhënë dhe ilustrimet nga realiteti i 

tregtisë botërore. 

kreun 

3.1.1 Përparësia 

e krahasuar 

dhe përfitimet 

nga tregtia 


3.1.2 Pengesat 

në tregtinë 


dhe tregtia e lirë 

17

66 3.1.3 Bilanci i 

pagesave dhe 

bilanci tregtar 

67 3.1.4 Kursi i 

këmbimit dhe 

ndikimi në tregtinë 





kreun 

1 - të tregojnë çfarë janë bilanci tregtar dhe ai 

i pagesave të një vendi; 

- të krahasojnë bilancin tregtar me atë të 

pagesave të një vendi dhe nxirrni në pah 

dallimet ndërmjet tyre në qëllimet e hartimit 

e përmbajtje; 

- të argumentojnë domosdoshmërinë e 

hartimit të bilancit të pagesave dhe atij 

tregtar. 

1 - të tregojnë çfarë është kursi i këmbimit të 

një monedhe; 

- të shpjegojnë faktorët që përcaktojnë 

kursin e këmbimit të një monedhe; 

-të argumentojnë lidhjen që ekziston 

ndërmjet kursit të këmbimit të një 

monedhe me bilancin e pagesave të vendit 

përkatës dhe pozicionin e tij në tregtinë 

ndërkombëtare. 

3.1.4 Kursi 

i këmbimit 

dhe ndikimi 

në tregtinë 





kreun 

18

Vlerësimi i nxënësve dhe realizimi i tij 

1. Koncepti i vlerësimit dhe etapat e tij 

Koncepti i vlerësimit në praktikën e shkollës sonë ka evoluar. Si pasojë e këtij 

ndryshimi, rezultatet e nxënësve maten e vlerësohen me praktika dhe instrumente të 

reja bashkëkohore. Vlerësimi i nxënësve është pjesë shumë e rëndësishme e procesit 

mësimor në të dyja aspektet e tij, të mësimdhënies dhe të mësimnxënies. Vlerësimi në 

klasë është procesi i gjykimit të informacionit të grumbulluar për të marrë vendimet 

përkatëse për të bërë përmirësimet e duhura. Ai ndodh para, gjatë dhe pas procesit 

mësimor: 

Para e procesit mësimor, vlerësimi kryhet kryesisht: 

1. Për të njohur karakteristikat e nxënësve; 

2. Për të planifikuar mësimdhënien. 

Gjatë procesit mësimor mësimdhënësit kryejnë vlerësimin për të marrë vendime që 

lidhen: 

1. Me zbatimin e programit mësimor, 

2. Me të nxënët, 

3. Me drejtimin e klasës. 

Pas përfundimit të procesit mësimor vlerësimi synon të japë përfundime lidhur: 

1. Me arritjet e nxënësve, 

2. Me përparimin e tyre, 

3. Me vendimet për të përmirësuar mësimin në vitin e ardhshëm shkollor. 

Vlerësimi kalon nëpër disa etapa, si: kontrolli, matja dhe vlerësimi. 

Kontrolli ka të bëjë me përfundimin e të mësuarit dhe shprehet në mënyra të 

ndryshme. Ai realizohet në çdo hap mësimor dhe nga ai mblidhet informacion se 

çfarë u arrit e çfarë jo. 

Matja ka qëllim shprehjen në forma të ndryshme si me pikë, përqindje, shprehje, 

shenja dalluese të asaj që u kontrollua. Matja është proces krahasimi, që do të thotë se 

ajo realizohet duke u bazuar në një standard të përcaktuar qartë. Megjithëse kontrolli 

bëhet gjatë gjithë orës së mësimit, matja, e cila shpesh është e pandarë nga vlerësimi, 

bëhet në etapa të caktuara të tij dhe jo çdo kontroll shoqërohet me matje, Vlerësimi 

nënkupton vendosjen e vlerës për gjykimin sasior e cilësor të bazuar në matjen. 

Format me anë të të cilave mësuesi realizon vlerësimin janë të shumta. Përveç 

pyetjeve të strukturuara në forma të ndryshme, vlerësimit të nxënësve i shërbejnë 

edhe diskutimet e ndryshme, punët me projekte, studimet e rastit etj., për të cilat do 

të flitet në vazhdim. 

2. Vlerësimi me anë të pyetjeve gojore 

Një nga metodat praktike që përdoren për të kryer vlerësimin është të pyeturit 

gojor, i cili bazohet në përdorimin e pyetjeve të cilat nga ana e tyre klasifikohen në 

dy grupe të mëdha: 

a) Pyetje objektive (të mbyllura) që përfaqësojnë ato lloj pyetjesh për të cilat mund 

të jepet vetëm një përgjigje. Zakonisht përdoren për të kontrolluar dhe vlerësuar nga 

19

ana sasiore e cilësore njohuritë, shprehitë e shkathtësitë në nivelet e ulëta të tyre. Këto 

pyetje provokojnë dhe nxitin aftësitë memorizuese (e futjes në kujtesë) dhe rikujtuese 

të nxënësve. Vlerësimi i përgjigjeve të marra nga nxënësit kundrejt këtyre pyetjeve 

nuk varet nga vlerësuesi. Disa shembuj të pyetjeve të mbyllura janë: 

-Ç’është ekonomia? 

-Ç’janë nevojat dhe dëshirat e njerëzve? 

-Ç’janë kërkesa dhe oferta? 

b) Pyetje subjektive (të hapura) që përfaqësojnë ato lloje pyetjesh për të cilat 

mund të jepen disa variante përgjigjesh. Këto pyetje, zakonisht, përdoren për të 

kontrolluar e vlerësuar njohuritë dhe shprehitë në nivelet më të larta të tyre. Duke 

përdorur këto lloje pyetjesh, nxiten te nxënësi aftësi të larta të të menduarit, si ato 

analizuese, sintetizuese dhe vlerësuese. Nxënës të ndryshëm ndjekin mënyra të 

ndryshme për të dhënë përgjigjen, e cila mund të jetë e shkurtër ose e gjatë. Vlerësimi 

i këtyre përgjigjeve varet nga vlerësuesi. Disa shembuj të pyetjeve të hapura janë: 

-Përse shteti ndërhyn në ekonomi? 

-Si funksionon mekanizmi i vendosjes së çmimit në treg? 

-Çfarë tregon deficiti buxhetor? 

Në rastet kur nxënësi jep përgjigje kundrejt pyetjeve të mbyllura objektive, ai 

nuk mban qëndrim personal ndaj saj, pasi përgjigjja e saktë është e vetme. Ndërkaq, 

në rastin e pyetjeve të hapura subjektive, ai është i lirë të zgjedhë mënyra të shprehuri 

apo ta zgjidhë në forma të ndryshme pyetjen, duke përdorur njohuritë, qëndrimet, 

gjykimet dhe ndjenjat e tij. Për të rritur efektivitetin e mësimit dhe cilësinë e të nxënit, 

mësuesit bëjnë pyetje të ndryshme në lloje e nivele. Për të arritur këtë, mësimdhënësit 

duhet të familjarizohen me konceptin e taksonomisë së pyetjeve dhe me përdorimin 

e saj në funksion të mbarëvajtjes së procesit mësimor. 

Mësuesit duhet të hartojnë pyetje të cilat përfshijnë një sërë shprehish të të 

menduarit, që nga ato më të ulëta deri tek ato më të larta, në varësi të objektivave 

mësimorë. Taksonomia e pyetjeve, sipas Blumit (Bloom), përfshin gjashtë nive1e 

(pyetjet e njohjes, të të kuptuarit, të zbatimit, të analizës, të sintezës dhe të vlerësimit). 

Lloji më i thjeshtë dhe nive1i më i ulët i pyetjes është pyetja e njohjes, me anë të së cilës 

i kërkohet nxënësit të rikujtojë e të japë përgjigje nga njohuritë e memorizuara, pra 

të mbajtura mend, qofshin këto edhe të pa kuptuara si duhet. Lloji më kompleks 

dhe nive1i më i lartë i pyetjes është pyetja e vlerësimit, me anë të së cilës kërkohet 

nga nxënësit të japin përgjigje sipas kritereve të përcaktuara. Të hartosh pyetje në 

nivele të ndryshme të taksonomisë nuk do të thotë se ato përjashtojnë njëra tjetrën, 

përkundrazi, pyetjet në këto raste ndërtohen mbi njëra-tjetrën, P .sh., një pyetje e 

nivelit të zbatimit kërkon që nxënësi të zbatojë një parim apo rregull , që do të thotë 

se ai duhet ta mbajë mend parimin (njohja), si dhe ta kuptojë atë (kuptimi). Pra, një 

pyetje e këtij nive1i u kërkon nxënësve të përdorin shprehitë e dy nive1eve poshtë 

saj. Pyetjet e nive1eve të larta nuk i përjashtojnë pyetjet e niveleve poshtë tyre, por 

kërkojnë përfshirjen e shprehive të këtyre nive1eve që nevojiten. 

Karakteristikat e pyetjeve të njohjes 

Pyetjet e njohjes, sipas studimeve të kryera, përdoren më shpesh nga mësuesit 

20

gjatë procesit mësimor. Meqenëse këto pyetje janë të rëndësishme, nuk do të thotë 

që të mos përdoren pyetje të nive1eve të larta të të menduarit, sepse kështu do të 

“abuzohej” me to. Këto lloje pyetjesh i përkasin natyrës riprodhuese, që është nive1i 

më i ulët i të menduarit. Fakti që nxënësi mban mend diçka, nuk do të thotë se ai 

patjetër e ka kuptuar atë. Pyetjet gojore në këtë nive1 vlerësojnë aftësitë rikujtuese 

(saktësinë dhe sasinë e njohurive të memorizuara) dhe shkallën e njohjes që nxënësit 

kanë për një çështje të caktuar. Këto pyetje janë përgjithësisht pyetje të mbyllura p.sh. 

çfarë është paraja, çfarë është ekonomia e tregut, etj. 

Pyetjet e këtij niveli duhen përdorur me kujdes, pasi nuk janë shumë të vlefshme 

dhe kjo nuk i detyron nxënësit që të kuptojnë në të vërtetë njohuritë (informacionin), 

duke i bërë ata dembelë nga ana intelektuale. Prandaj, mësuesit duhet të bëjnë kujdes 

në përdorimin e pyetjeve të njohjes, pa e tepruar me to. Pyetjet e nivelit të njohjes 

vlerësojnë nivelin e rikujtimit, të përshkrimit, të përcaktimit, të dallimit etj. 

Karakteristikat e pyetjeve të të kuptuarit 

Këto lloje pyetjesh zënë një vend të ndërmjetëm në taksonominë e pyetjeve. 

Pyetjet e të kuptuarit nuk kontrollojnë ose vlerësojnë shprehitë e nxënësve në një 

nivel të lartë, por, i testojnë ata në një nivel më të lartë se pyetjet e njohjes. Pyetjet 

në këtë nivel kërkojnë që nxënësit ta ndryshojnë informacionin nga një formë në 

një tjetër dhe të përshkruajnë lidhje midis dy ose më shumë çështjeve ose ideve. 

Në këtë nivel vlerësohen niveli i të kuptuarit të nxënësve, aftësitë interpretuese ose 

shpjeguese te tyre, p.sh.: bëni një skicë për të treguar se si qarkullon paraja, cilat janë 

tendencat e çmimeve të mallrave të konsumit vitet e fundit, etj. 

Karakteristikat e pyetjeve të zbatimit 

Pyetjet e nivelit të zbatimit janë të gjitha ato pyetje të cilat kërkojnë që nxënësit të 

zbatojnë parimet apo rregullat e mësuara për të zgjidhur situata problemore. Këto lloje 

pyetjesh zënë një vend të mesëm në taksonominë e pyetjeve dhe kërkojnë që nxënësit 

jo vetëm ta mbajnë mend, por edhe ta kuptojnë informacionin dhe ta zbatojnë atë 

për zgjidhjen e problemeve në situata të ndryshme. Në formulimin e këtyre pyetjeve 

mësuesi duhet të kujdeset që të zgjedhë probleme për të cilat nxënësit tregojnë interes 

për t’i zgjidhur. Shembujt e këtyre problemeve duhet të jenë të ndryshme nga ato të 

dhëna në mësim, Pyetjet e këtij niveli vlerësojnë nivelin e aftësive zbatuese të nxënësve 

në situata të reja. Këto pyetje vlerësojnë kryesisht nivelin e zbatimit, të demonstrimit, 

ilustrimit, imitimit; zgjidhjes, ekzaminimit, lidhjes, ndryshimit, eksperimentimit ose 

të zbulimit të njohurisë. Përdorimi i këtyre pyetjeve është efektiv dhe i vlefshëm 

vetëm kur ato kontrollojnë dhe vlerësojnë parime e shprehi të mësuara më parë. Këto 

pyetje gjejnë zbatim në çdo veprimtari mësimore teoriko-praktike. 

Karakteristikat e pyetjeve të analizës 

Pyetjet e analizës përbëjnë nënnivelin e parë të nivelit të lartë të pyetjeve në 

taksonomi. Pikërisht në këtë nivel pyetjesh kërkohet nga nxënësi një nivel i lartë i të 

menduarit. Këto pyetje kërkojnë nga nxënësit që të zbërthejnë diçka në pjesë dhe t’i 

analizojnë ato në veçanti, si dhe kërkojnë lidhjet midis tyre. Ndryshe nga pyetjet e të 

21

kuptuarit, për t’iu përgjigjur pyetjeve të analizës, nxënësit duhet të përdorin logjikën, 

të bëjnë analiza për çështje të ndryshme. Pyetjet e këtij niveli vlerësojnë nivelin e 

aftësive analizuese të nxënësve, p.sh.: çfarë lidhjeje ekziston ndërmjet papunësisë 

dhe inflacionit. 

Karakteristikat e pyetjeve të sintezës 

Pyetjet e sintezës janë një tjetër lloj pyetjesh të nivelit të lartë, të cilat përfshijnë 

detyra që kërkojnë aftësi krijuese për t’u realizuar. Këto pyetje u kërkojnë nxënësve 

të kombinojnë në mënyra të ndryshme atë ç’kanë nxënë më parë, për të krijuar diçka 

t re (produkt). 

Për formulimin e këtyre pyetjeve ka teknika të ndryshme: 

-Lidhja e përmbajtjes së çështjeve mësimore me jetën e përditshme të botës reale. 

-Lidhja e përmbajtjes së çështjeve mësimore me çështje aktuale të diskutueshme, 

për të nxitur të menduarit e nxënësve dhe për të marrë zgjidhje të mundshme prej 

tyre. 

Pyetjet sintezë u krijojnë liri në të shprehur nxënësve dhe kanë më shumë se 

një përgjigje, të cilat mësuesi i vlerëson mbi bazën e disa kritereve të përcaktuara 

paraprakisht. Pyetjet e këtij niveli vlerësojnë nivelin e aftësive sintetizuese të nxënësve 

për të formuar një model të ri, p.sh.:çfarë masash duhet të marrë qeveria për të luftuar 

inflacionin. Pyetjet sintezë përdoren për çështje që janë shumë të rëndësishme dhe 

janë të vështira për t’u vlerësuar. 

Karakteristikat e pyetjeve të vlerësimit 

Pyetjet e vlerësimit përbëjnë nivelin më të lartë të pyetjeve që mund të përdorin 

mësuesit në procesin mësimor. Qëllimi i hartimit dhe i drejtimit të pyetjeve të 

vlerësimit është që të nxiten nxënësit për të gjykuar mbi diçka: mirë/keq, e saktë/ e 

gabuar, e rëndësishme/ e parëndësishme. Për t’iu përgjigjur pyetjeve të vlerësimit, 

duhet të vendosen kritere për vlerësimin dhe gjykimi të bëhet sipas këtyre kritereve. 

Pyetjet e këtij niveli vlerësojnë nivelin e aftësive vlerësuese që kanë nxënësit, të bazuar 

mbi kritere specifike dhe jo vetëm mbi opinione të ndryshme, p.sh.: Si e vlerësoni ju 

planin e qeverisë Shqiptare për eliminimin e varfërisë ekstreme. 

Pyetjet e nivelit të vlerësimit janë shumë të rëndësishme dhe nxitin te nxënësit 

nivele të larta të të menduarit. Planifikimi dhe formulimi i pyetjeve për vlerësim 

është një domosdoshmëri, sidomos për mësuesit e rinj, pasi ato mund të shërbejnë 

saktësisht për të zbatuar strategjinë mësimore të zgjedhur. 

Përpilimi ose përgatitja e pyetjeve gojore kalon në këto faza: 

1. Planifikimi i pyetjeve 

2. Drejtimi i pyetjeve gojore për vlerësim 

Në këtë fazë zakonisht pyetjet i drejton mësuesi, por edhe nxënësit duhen lejuar 

të bëjnë pyetje për të vlerësuar njëri-tjetrin. Ka teknika të ndryshme për drejtimin 

e pyetjeve. Një teknikë është adresimi i pyetjeve gojore gjithë klasës: më tej duhet 

të presim aq kohë sa klasa të mendojë për përgjigjen dhe pastaj të thërrasim dikë 

për t’u përgjigjur. Sipas kësaj teknike, të gjithë nxënësit mendojnë për përgjigje në 

mënyrë individuale, pra nuk qëndrojnë pasivë. Në rastet kur pyetja nuk kuptohet 

22

nga nxënësit, atëherë është mirë që pyetja të mos përsëritet, por të strukturohet dhe 

të përdoren materiale të ndryshme për ta sqaruar atë, deri sa të marrim një përgjigje. 

Drejtimi i pyetjeve të hapura në nivele të ndryshme krijon mundësi për përfshirjen e 

të gjithë nxënësve në përgjigje dhe jo diskriminimin (veçimin) e tyre. 

Një teknikë tjetër për drejtimin e pyetjeve është sondazhi. Sondazhi është teknika 

për të “gërmuar” në mendjen e nxënësve dhe për të parë se çfarë fshihet aty. 

3. Trajtimi dhe vlerësimi i përgjigjeve të nxënësve 

Gjëja më delikate dhe më e rëndësishme për t’u bërë gjatë vlerësimit, është 

dëgjimi dhe reagimi ndaj përgjigjeve. Mësues të ndryshëm reagojnë në mënyra të 

ndryshme ndaj përgjigjeve të nxënësve. Katër mundësitë e përgjigjeve dhe reagimet 

e mësuesit janë: 

1. Nxënësi jep përgjigje të saktë:Mësuesi në këtë rast është mirë të lavdërojë 

nxënësin dhe ta fiksojë atë për dhënien e përgjigjes së saktë. Vlerësimi mund të bëhet 

në krahasim me standardin e vendosur në objektiv. 

2. Nxënësi jep përgjigje pjesërisht të saktë:Mësuesi në këtë rast vlerëson nivelin 

e pjesës së saktë të përgjigjes dhe kërkon përgjigje nga të tjerët për ta plotësuar atë. 

3. Nxënësi jep përgjigje jo të saktë: Mësuesi në këtë rast vlerëson nxënësin për 

kontributin e dhënë, pa bërë komente rreth përgjigjes kërkon nga të tjerët përgjigjen 

e saktë. 

4. Nxënësi nuk përgjigjet. Mësuesi gjendet në një situatë shumë të vështirë, 

prandaj rekomandohen sugjerimet e mëposhtme: 

- Formulimi i pyetjes me fjalë të tjera më të thjeshta, 

- Përdorimi i materialeve të dukshme për ta sqaruar pyetjen. 

- Bërja të ditur nxënësve se përgjigjen mund ta gjejnë në materialet e referencave. 

- Përdorimi i mimikës për t’i motivuar nxënësit që të reagojnë. 

Faktorët që ndikojnë në formulimin dhe drejtimin e pyetjeve gojore 

dhe keqpërdorimi i tyre në vlerësim 

Formulimi i pyetjeve kushtëzohet nga: 

- objektivat mësimore të lëndës; 

- veçoritë e lëndës, 

- përvoja e mësuesit dhe formimi i tij psiko- pedagogjik; 

- përvoja dhe nevojat e nxënësve; 

- shkalla e vështirësisë së temës mësimore; 

- sasia (numri) e pyetjeve; 

- koha në dispozicion për të pyeturit. 

Me gjithë rëndësinë e padiskutueshme që kanë pyetjet gojore gjatë realizimit të 

procesit mësimor, nuk duhet që ato të përdoren me tepri. Rastet kur mund të themi 

se i kemi keqpërdorur ato janë: 

• kur drejtohen pyetje të vështira, tej perceptimit të nxënësve; 

• kur përfshihen disa pyetjeve në një fjali pyetëse; 

• kur këmbëngulet mbi pyetjen, për të marrë përgjigjen e menduar nga mësuesi: 

• kur caktohet kohë e pamjaftueshme për të marrë përgjigjen: 

• kur, në shumë raste, padurimi ose mungesa e besimit të nxënësit bën 

që mësuesi të pyesë dhe të përgjigjet vetë. 

23

3. Tipa dhe instrumente alternative vlerësimi 

3.1. Vlerësimi i njohurive me anë të pyetjeve me përzgjedhje dhe të strukturuara. 

Ky vlerësim bëhet duke përdorur pyetje të llojeve të ndryshme: 

a) Pyetjet me përgjigje alternative. Nxënësit i paraqitet një pohim i cili ndiqet 

nga dy alternative(Po ose Jo/E vërtetë apo e Gabuar), ku një prej tyre është e 

saktë. Këto lloj pyetjesh përdoren për vlerësimin e objektivave mësimorë që 

lidhen me kujtesën ose aftësinë për të dalluar. 

b) Pyetjet me pohim/arsyetim. Këto lloj pyetjesh përmbajnë një pohim dhe një 

arsyetim në mbështetje të tij. Nxënësit i kërkohet të zgjedhë përgjigjen e saktë 

nga një listë prej pesë mundësish pasi të ketë përcaktuar në se pohimi dhe 

arsyetimi janë të vërtetë secili veçmas dhe, nëse po atëherë, nëse arsyetimi 

mbështetës është i vlefshëm në lidhje me pohimin. Këto lloj pyetjesh përdoren 

për vlerësimin e aftësive analizuese dhe vlerësuese të nxënësit. 

c) Pyetjet me plotësim. Nxënësve u kërkohet të plotësojnë fjalët që mungojnë në 

një pohim ose të emërtojnë pjesët e një skeme, skice, figure. Këto lloj pyetjesh 

përdoren për të vlerësuar kujtesën por edhe testimin e të kuptuarit dhe 

zbatimit të koncepteve. 

d) Pyetjet me kombinim. Përbëhen nga një seri përgjigjesh të mundshme 

shoqëruar me një listë pyetjesh. Nxënësi duhet të përzgjedhë përgjigjet 

e përshtatshme për çdo pyetje. Çdo pyetje mund të ketë më shumë se një 

përgjigje të saktë dhe çdo përgjigje mund të përdoret më shumë se një herë. 

Këto pyetje përdoren për testimin e kujtesës, të kuptuarit dhe zbatimit të 

njohurive. 

e) Pyetjet me përputhje janë variant i pyetjeve me zgjedhje të shumëfishtë, 

Nxënësve u paraqiten dy lista: Një me pohime dhe një me përgjigje dhe u 

kërkohet të gjejnë se cila përgjigje korrespondon me cilin pohim. Këto pyetje 

mund të përdoren për testimin e kujtesës, të të kuptuarit dhe zbatimit të 

njohurive. 

f) Pyetjet me zgjedhje të shumëfishtë. Këto lloj pyetjesh përbëhen nga një pohim 

jo i plotë i pasuar nga katër përgjigje të mundshme një prej të cilave është e 

saktë. Më me hollësi për këto lloj pyetjesh do të flitet më vete. 

g) Pyetjet me përgjigje të shumëfishtë në të cilat më shumë se një prej alternativave 

është e saktë. Këto janë më komplekse se pyetjet me zgjedhje të shumëfishtë 

pasi përgjigjet mund të jepen në mënyra të ndryshme. Ato mund të përdoren 

për testimin e kujtesës por pot ë përgatiten me kujdes mund të përdoren edhe 

për testimin e aftësive njohëse në nivele më të larta. 

h) Pyetjet me përgjigje të shkurtër. Nxënësve u jepet një pyetje me përgjigje 

të paracaktuar e cila përmban pak fjalë. Në to mund të përdoren numrat, 

skemat, grafikët. Këto pyetje përdoren për testimin e kujtesës së fakteve dhe 

të zbatimit të njohurive. 

3.2. Vlerësimi i aftësisë njohëse me anë të pyetjeve të zgjeruara ose të lira. 

i) Detyrat janë ushtrime për zgjidhje problemi me udhëzime dhe strukturë të 

qartë si dhe gjatësi të caktuar. Ato janë më të strukturuara dhe më pak të 

hapura se projektet. Ky instrument është i përshtatshëm për të vlerësuar ato 

qëllime mësimore që kanë të bëjnë me ushtrimin e aftësive praktike. 

24

j) Esetë janë detyra me shkrim që trajtojnë në thellësi një çështje në mënyrë 

formale dhe sipas një metodike të zgjedhur nga nxënësi. Esetë bazohen në 

studimin e literaturës për çështjen në fjalë por mund të kryhet edhe ndonjë 

kërkim origjinal. Ato përdoren për të testuar aftësinë e nxënësve për të zbatuar 

njohuritë, për të gjykuar mbi dëshmitë e siguruara nga burime të ndryshme, 

për nxjerrjen e përfundimeve nga këto dëshmi, për dhënien e ideve të tyre në 

një raport të qartë logjik. 

k) Pyetjet me përgjigje të hapur. Nxënësi mund të zhvillojë përgjigjen në prozë 

por mund të ketë kufij në gjatësinë dhe kohën e saj. Përgjigjja mund të jetë 

aq e hapur sa kërkohet nga mësuesi. Këto pyetje janë të përshtatshme për të 

vlerësuar qëllimet mësimore që kanë të bëjnë me aftësi njohëse të nivelit të 

lartë si analiza, sinteza dhe vlerësimi. 

l) Pyetjet me gojë. 

m) Projektet. Projekti është një ushtrim ose kërkim ku kufizimet kohore janë më 

të zbutura. Projektet kanë karakter praktik dhe janë më të hapura se detyrat. 

Pjesa më e madhe e punës kryhet pa mbikëqyrje dhe mësuesi vetëm udhëheq 

ose mbështet. Projektet shërbejnë për vlerësimin e qëllimeve mësimore që 

kanë të bëjnë me analizën, sintezën dhe vlerësimin. 

n) Diskutimi ndërmjet mësuesit dhe nxënësit lidhet me veprimtari reale, 

detyra praktike. Studime rasti, projekte ose forma të tjera vlerësimi. Mësuesi 

fillimisht shtron disa pyetje që më pas diskutohen me nxënësin. Kjo metodë 

përdoret për vlerësimin e shkallës së njohurive, të të kuptuarit, të aftësisë për 

të përmbushur detyra, analizuar dhe marrë vendime. 

o) Testet me shkrim synojnë të testojnë një fushë të caktuar njohurish apo aftësish 

dhe përdoren për vlerësimin e aftësive njohëse. 

3.3. Vlerësimi i aftësive praktike 

a) Studimet e rastit. Studimi i rastit përbëhet nga përshkrimi i një ngjarjeje, 

zakonisht e paraqitur në formë teksti, dhe që i referohet një situate reale. 

Kjo ndiqet nga një seri udhëzimesh të cilat e nxisin nxënësin në rolin e një 

vëzhguesi të paanshëm të analizojë situatën, të nxjerrë përfundime dhe të 

marrë vendime ose japë rekomandime. Studimet e rastit hartohen për të 

ushtruar aftësitë për zgjidhje problemi dhe vendimmarrjen. 

b) Testimet me gojë kanë si qëllim vlerësimin e aftësisë shprehëse të nxënësit. 

Ato mund të jetë në formën e prezantimit të një çështjeje që pasohet nga 

diskutimi dhe kanë qëllim vlerësimin e aftësive të nxënësve për të dhënë ide 

dhe vazhduar bisedën. 

c) Loja me role. Në lojën me role nxënësve u paraqitet një situatë ku ata duhet të 

përgjigjen duke ndërmarrë një rol të caktuar, jo si në studimet e rastit ku ata 

janë vëzhgues të paanshëm. Loja me role përdoret për vlerësimin e aftësive 

që lidhen me sjelljen dhe raportet ndërpersonale. 

d) Simulimet janë ushtrime praktike të strukturuara me objektiva specifike për 

organizimin dhe realizimin e një detyre që synon të imitojë kushtet reale. 

Simulimi ndryshon nga loja me role sepse ai fokusohet në një veprimtari të 

caktuar dhe synon të testojë sjelljen, aftësitë analitike dhe vendimmarrëse 

në një situatë reale. Ato lejojnë shfaqjen e iniciativës personale, ndikojnë në 

motivimin e nxënësve pasi vlerësimi është më realist. 

25

4. Rregulla dhe parime të hartimit të testeve dhe pyetjeve me 

zgjedhje të shumëfishtë 

Siç u përmend edhe më sipër një nga format e matjes dhe vlerësimit të njohurive 

të nxënësve është ajo e përdorimit të pyetjeve me zgjedhje të shumëfishtë. Menduam 

ta trajtojmë në veçanti këtë formë vlerësimi, për të nxitur mësuesit të punojnë më 

shumë me të në klasë, për faktin që të paktën deri tani, pyetjet e provimit të maturës 

shtetërore në këtë lëndë, kanë qenë të organizuara pikërisht sipas kësaj forme. 

Thelbi i këtyre testimeve është se nxënësit i ofrohen një seri zgjidhjesh për një 

pyetje ose kërkesë të bërë dhe ai duhet të përcaktojë atë zgjidhje që e konsideron 

të saktë. Zakonisht këto teste përdoren për vlerësimin e njohurive që kanë të bëjnë 

me të mbajturit mend(dallimin, renditjen, rikujtimin, emërtimin). Ato përdoren më 

pak për vlerësimin e të kuptuarit dhe zbatimit dhe nuk përdoren për vlerësimin e 

njohurive të nivelit të lartë si analizimi i vlerësimi të cilat kërkojnë pyetje me përgjigje 

të hapura. 

Ndërtimi i testit me zgjedhje të shumëfishtë 

Ky test përbëhet nga dy pjesë kryesore: 

1. Trungu i cili parashtron pyetjen ose çështjen për të cilën do të verifikohet në 

se nxënësi e zotëron ose jo. Ai përmban informacionin fillestar dhe mund të 

jetë në formën e një pyetjeje të plotë dhe të drejtpërdrejtë ose në formën e një 

pohimi jo të plotë që duhet plotësuar. 

2. Një seri përgjigjesh të mundshme që përbëhen nga një përgjigje korrekte dhe 

përgjigjet e tjera të gabuara. 

Llojet e testeve me pyetje me zgjedhje të shumëfishtë 

Testet me pyetje me zgjedhje të shumëfishtë në vartësi të përgjigjes janë disa llojesh. 

-Me vetëm një përgjigje korrekte: të gjitha përgjigjet janë të gabuara me 

përjashtim të vetëm njërës. 

-Me përgjigjen më të mirë: përgjigjet dallohen për nga shkalla e korrektësisë, 

disa janë të gabuara dhe disa janë korrekte. Megjithatë njëra është qartësisht më 

korrekte se të tjerat dhe kjo është përgjigjja më e mirë. 

-Me përgjigjen e gabuar: nxënësit i kërkohet të përzgjedhë përgjigjen që është e 

gabuar ose atë që është përgjigjja më e keqe. 

Përparësitë dhe të metat e përdorimit të testeve me zgjedhje të shumëfishtë 

Përparësitë e tyre janë: 

- Mundësojnë vlerësimin e një game të gjerë objektivash mësimorë; 

- Mund të ofrojë informacion diagnostikues nëpërmjet analizimit të 

karakteristikave të përgjigjeve të gabuara; 

- Mundëson përfshirjen e fushave të gjera të përmbajtjeve nëpërmjet përdorimit 

të një shumëllojshmërie pyetjesh; 

- Lejon krahasimin dhe vlerësimin e ideve, koncepteve apo teorive të ndryshme; 

- Mundëson rregullimin e nivelit të vështirësisë nëpërmjet përshtatjes së 

ngjashmërisë midis përgjigjeve alternative; 

- Rrit paanshmërinë në vlerësim; 

- Administrohet me lehtësi edhe për një numër të madh nxënësish në një kohë 

të shkurtër; 

26

- Korrigjohet lehtë si me dorë edhe me metoda të automatizuara; 

- Pakëson vlerësimin e ndikuar nga shkrimi i keq; 

- Ka më pak mundësi hamendësimi në krahasim me metoda si ajo me Po ose 

Jo; 

- Krijon kushte për besueshmëri dhe objektivitet; 

- Krijon mundësi për analiza statistikore të rezultateve të vlerësimit. 

Të metat e testeve me zgjedhje të shumëfishta janë: 

- Testet cilësore janë të vështira dhe kërkojnë shumë kohë dhe ekspertizë për 

t’u ndërtuar; 

- Ka prirje që të fokusohen në objektiva mësimorë të niveleve të ulëta; 

- Rezultatet e vlerësimit mund të hamendësohen nga nxënësit që kanë aftësi 

për të ”nuhatur” përgjigjet e sakta duke shfrytëzuar dobësitë e testit; 

- Mund të mbivlerësojë të nxënit e atyre nxënësve që kanë aftësi të përdorin 

procesin e eliminimit për të përzgjedhur përgjigjen e saktë; 

- Nuk vlerëson aftësitë për të organizuar dhe për të shprehur idetë; 

- Përgjithësisht nuk jep informacionin e duhur për të korrigjuar mungesat në 

procesin e të kuptuarit; 

- Nxënësit nuk kanë mundësi të argumentojnë pse kanë përzgjedhur përgjigjet 

e gabuara. 

Çfarë duhet pasur parasysh kur hartohet një test me pyetje me zgjedhje të shumëfishtë? 

• Testet me pyetje me zgjedhje të shumëfishtë duhet të vlerësojnë objektiva 

mësimore “të vlefshëm”, pra duhet të synojnë fakte ose koncepte kuptimplotë 

(domethënëse) dhe jo dytësore ose hollësira të parëndësishme. 

• Duhet të përdoret gjuhë e qartë, e thjeshtë dhe korrekte, që të mos ndikojë në 

aftësinë e nxënësit për të demonstruar atë që di. 

• Të përjashtohen njësitë e testit që kanë të bëjnë me opinionet, për të cilat 

përgjigjet korrekte janë të diskutueshme (të dyshimta). 

• Rekomandohet që njësitë e testit të kenë vetëm një përgjigje “korrekte” ose 

vetëm një përgjigje “më të mirë”. 

• Të renditen përgjigjet e mundshme sipas një rregulli logjik (kohor, numerik 

etj.), nëse ka. Kjo renditje ndihmon leximin dhe kuptimin e alternativave për 

të bërë përzgjedhjen, 

• Për të pakësuar hamendësimin e përgjigjes së saktë, ajo vendoset në mënyrë 

të rastësishme kundrejt atyre të gabuara dhe jo shpesh në të njëjtin pozicion. 

• Të bëhet kujdes që njësitë e testit të mos jenë të ndërvarura, pra informacioni 

i njërës të mos orientojë për përgjigjen e saktë të tjetrës, 

• Të mënjanohen njësitë e testit që përmbajnë alternativa që nuk kanë lidhje me 

objektivin që po vlerësohet. 

• Të hartohen njësi testi me 3 deri 5 përgjigje; më pak se 3 përgjigje rrisin 

mundësinë për hamendësim, kurse më shumë se 5 prej tyre rrisin mundësinë 

për përgjigje që nuk kanë lidhje me objektivin. 

• Të renditen alternativat vertikalisht, poshtë trungut. 

• Të renditen njësitë e testit duke rritur gradualisht nivelin e objektivave që ato 

vlerësojnë. 

27

Udhëzime për formulimin e trungut: 

Trungu duhet të formulohet ose si një pyetje e drejtpërdrejtë, ose si një fjali e 

paplotësuar. 

Trungu duhet të shprehë një mendim të plotë, të formuluar si një fjali 

koherente, e cila synon një objektiv të vetëm dhe të pavarur. 

Trungu duhet të përmbajë thelbin e asaj që kërkohet dhe jo te lihet kjo tek 

alternativat. 

Trungu duhet të përmbajë edhe atë pjesë të formulimit që përsëritet te të 

gjitha alternativat, në mënyrë që të pakësohet mbingarkesa e testit; 

Trungu duhet të përmbajë aq informacion sa të bëhet e qartë kërkesa. Mund 

të përdoren 2-3 fjali hyrëse, nëse këto e rrisin qartësinë e trungut; 

Kur përdoren trungje me fjali të paplota, të vendosen vendet bosh në fund të 

trungut. 

Të mënjanohen citime të drejtpërdrejta nga tekstet dhe terminologjia e 

sofistikuar shkencore. 

Të mënjanohet përdorimi i formulimeve mohuese në trung, sepse ato sjellin 

paqartësi dhe ndërlikim të gjykimit. Kur mohimet janë të domosdoshme, 

ato bëhen të dukshme (me germa të mëdha, me nënvizime ose me germa të 

ndezura). 

Udhëzime për formulimin e përgjigjeve të mundshme: 

-Të përdoren terma të qartë dhe të drejtpërdrejtë në përgjigjet; të kuptuarit e tyre 

nuk duhet të ndikojë në gjetjen e përgjigjes së saktë. 

-Të përzgjidhen ç’orientues të arsyeshëm dhe me tërheqje të barabartë të 

vëmendjes së nxënësve që nuk dinë përgjigjen e saktë. Për këtë: 

• shkruhen ç’orientues që përmbajnë terma që lidhen me përgjigjen e saktë. 

• përcaktohet nivel objektivi i njëjtë, si për përgjigjen e saktë, ashtu dhe për 

çorientuesit, 

• përcaktohen ç’orientues që janë të vërtetë, por që nuk kanë të bëjnë me 

kërkesën. 

-Nëse është e mundur, mënjanohen alternativa të tilla, si: “të gjitha të 

mësipërmet” ose “asnjë nga të mësipërmet”, pasi lehtësohet hamendësimi nga 

nxënësit që zotërojnë vetëm një pjesë të informacionit. Po kështu, këto nuk duhet të 

përfshihen nëse trungu kërkon “përgjigjen më të mirë”, pasi këto alternativa bien në 

kundërshtim me kërkesën. 

-Ndërtohen përgjigje të tilla që format ii tyre të mos japë orientime për 

hamendësimin e përgjigjes së saktë. Për këtë duhet: 

-Përgjigjet të jenë gramatikisht të pajtueshme me trungun; 

-Të gjitha përgjigjet të jenë ekuivalente nga pikëpamja e gjatësisë, stilit dhe 

strukturës. 

-Te mënjanohet përdorimi te përgjigjja e saktë e fjalëve “kyçe” nga trungu. 

-Të përpunohen fjalitë dhe të mos citohen drejtpërdrejt nga teksti 

-Të mënjanohet përdorimi i fjalëve “absolute” të tilla si kurrë, asnjëherë, 

gjithmonë. 

28

5. Vetëvlerësimi i nxënësve dhe realizimi i tij 

Në një farë mënyre ose në një tjetër tërë mësuesit kryejnë vlerësimin e nxënësve 

të tyre, por shumë rrallë u lenë mundësi atyre të shprehen mbi vlerësimin që ata 

i bëjnë vetes. Nga përvojat disa vjeçare në arsim mund të themi se vetëvlerësimi 

është një element shumë i rëndësishëm për rritjen e përgjegjshmërisë së nxënësve 

dhe më interesantja është se rezultatet e vetëvlerësimit të kryer me përgjegjshmëri në 

shumicën e rasteve përputhen me ato të një mësuesi të kujdesshëm. 

Këto janë arësyet që në këtë libër mësuesi po i kushtojmë rëndësi më vete edhe 

vetëvlerësimit të nxënësve. 

Qëllimi i vetëvlerësimit nuk është vetëm njohja e koncepteve dhe bazave të 

lëndës, por edhe: 

-Aftësia për të nxënë; 

-Aftësia për të menduar; 

-Pavarësia; 

-Aftësia krijuese; 

-Aftësia në të folur; 

-Interesi; 

-Aftësia për të bashkëpunuar me të tjerët; 

Për të realizuar vetëvlerësimin çdo nxënësi mund t’i jepet një pasqyrë në të cilën 

ai kryen vlerësimin me pikë nga një në pesë të secilit prej treguesve të performancës 

së tij. 

FORMULAR VETËVLERËSIMI 

Periudha___________________________ 

Emri________________________ Mbiemri_______________________________ 

Viti shkollor_____________________________ 

Pikët 5 4 3 2 1 Shuma 

1. Aftësia për 

të nxënë 

2. Aftësia 

për të 

menduar 

Mëson shumë 

me lehtësi, 

kupton shpejt 

Mendon drejt 

e në mën. të 

pavarur 

3. Pavarësia Shumë i 

pavarur 

4. Aftësia 

krijuese 

Mëson me lehtësi 

Merr pjesë 

në marrje 

vendimesh 

Mëson 

mesatarisht 

shpejt 

Mesatar 

Mëson 

ngadalë 

I aftë 

për t’iu 

përmbajtur 

shabloneve 

I pavarur Mesatar Kërkon 

udhëheqje 

Mëson shumë 

ngadalë 

I pamjaftueshëm 

Tërësisht paaftë 

për të punuar i 

pavarur 

Shumë krijues Krijues Mesatar Pak krijues Aspak krijues 

29

5. Aftësia në 

të folur 

Shumë i saktë 

dhe i sigurt 

6. Interesi Shumë i 

interesuar 

7. Aftësia për 

të bashkëpunuar 

I sigurt në 

vetvete dhe i 

gatshëm për 

ndihmë 

I saktë dhe i 

sigurt 

I interesuar 

I aftë të dëgjojë 

të tjerët 

Mesatar 

dhe bën 

herë- herë 

gabime 

Mesatarisht 

i interesuar 

I pasigurt 

dhe me 

gabime 

Jo më 

shumë se 

sa është e 

nevojshme 

Mesatarisht 

i aftë për 

bashkëpunim 

Bashkëpunon 

me 

vështirësi 

I pamjaftue-shëm 

e me shumë 

gabime 

Pa interes 

I paaftë të 

bashkëpunojë 

Totali i pikëve 

Vlerësimi 

Siç duket edhe nga formulari, për çdo tregues nxënësi mund të vlerësohet me 

një numër maksimal prej 5 pikësh. Numri total i pikëve që ai mund të përfitojë është 

35. Vlerësimi me notë duke bërë konvertimin e pikëve të marra bëhet si më poshtë: 

Numri i pikëve 

Nota 

10 5 

11-15 6 

16-20 7 

21- 25 7 

26 – 30 8 

31 – 33 9 

34 - 35 10 

LITERATURA 

Pajtim Bejtja: Kontrolli i dijes( Material i pabotuar) 

Albina Buci: Përdorimi i pyetjeve gojore:teknikë mësimore efektive. 

Bardhyl Musai: Metodologji e mësimdhënies. 

Shpresa Petrela: Manual në ndihmë të hartuesve të testeve objektive 

Alqi Mustafai: Ndërtimi i pyetjeve me zgjedhje të shumëfishtë 

për vlerësimin e nxënësve. 

30

Pjesa I. Ekonomia e Tregut 

1.1. Çfarë studion ekonomia? 

Përmbledhje e kreut. Njerëzit kanë nevoja dhe dëshira të pakufizuara, por 

mundësitë që ata kanë për t’i plotësuar të gjitha ato janë të kufizuara. Kjo ndodh sepse 

dhe të mirat në dispozicion janë të pamjaftueshme. Ndaj njerëzit janë të detyruar 

gjatë gjithë veprimtarisë së tyre të kryejnë zgjedhje dhe në bazë të tyre të marrin 

vendime. Shkenca e ekonomisë studion mënyrën se si njerëzit kryejnë këto zgjedhje 

në funksion të gjetjes së mekanizmave për t’i ndihmuar ata të kryejnë zgjedhje sa më 

të mira. 

Pamjaftueshmëria e të mirave dhe shërbimeve kushtëzohet nga pamjaftueshmëria 

e burimeve në dispozicion, nga kombinimi i të cilave ato prodhohen. Burimet mund 

të quhen ndryshe dhe faktorë prodhimi dhe janë toka, puna, kapitali dhe aftësia 

sipërmarrëse. 

Çdo zgjedhje që njerëzit janë të detyruar të kryejnë kushton diçka:alternativën 

e pazgjedhur. Vlera e alternativës më të mirë të pazgjedhur quhet kosto oportune e 

zgjedhjes që kemi bërë. 

Për të ndihmuar në kryerjen e zgjedhjeve dhe marrjen e vendimeve ekonomistët 

përdorin dhe modele matematikore dhe paraqitje grafike. Një prej tyre është grafiku 

u kufirit të mundësive të prodhimit. Ai tregon tërësinë e kombinimeve të mundshme 

ndërmjet të mirave dhe shërbimeve që mund të prodhohen duke siguruar përdorimin 

më të mirë të burimeve në dispozicion. Shkenca ekonomike ka si objekt të saj dhënien 

përgjigje të pyetjeve: çfarë do të prodhohet, si dhe për kë. 

Çdo shoqëri e zhvilluar karakterizohet nga një numër i konsiderueshëm 

veprimtarish ekonomike ndërmjet njerëzve dhe institucioneve të llojeve të ndryshme 

që quhen dhe subjekte ekonomike. Tërësia e parimeve, teknikave dhe mekanizmave që 

çdo shoqëri përdor për të rregulluar marrëdhëniet ndërmjet njerëzve dhe institucioneve 

quhet “Sistem Ekonomik”. Në vartësi të tij përcaktohet kush merr vendimet mbi 

prodhimin dhe konsumin, si koordinohen ato, cilët janë pronarët e burimeve dhe si 

kryhet shpërndarja e të mirave. Sistemet ekonomike bazë janë ai ekonomisë së iniciativës 

së lirë, i ekonomisë së komanduar dhe ai i ekonomisë sociale të tregut. 

Tërësia e transaksioneve ekonomike nëpërmjet të cilave objektet ekonomike 

lëvizin përkundrejt shpërblimit ose jo nga një subjekt ekonomik tek tjetri, quhet 

qarkullim ekonomik. Subjekte të qarkullimit ekonomik janë ekonomitë familjare, 

ndërmarrjet, shteti, bankat. Ai nuk është i mbyllur brenda vendit,por funksionon 

edhe në marrëdhënie jashtë tij. 

Trajtimi i çështjeve për diskutim dhe studimeve të rastit të kreut 

1. Mbetja e pashitur e apartamenteve në Tiranë e Durrës nuk do të thotë detyrimisht 

se nuk ka kërkesë për to. Ato nuk shiten sepse ata që kanë nevojë për to nuk 

zotërojnë burimet e nevojshme për t’i blerë. 

2. Vështirësia e zgjedhjes ndërmjet kohës së pushimit dhe punës kushtëzohet nga 

kostot oportune të secilës prej zgjedhjeve. Faktorët që ndikojnë këtë zgjedhje nuk 

janë vetëm ekonomikë, por edhe personalë dhe prandaj të ndryshëm nga një 

individ tek tjetri. Disa prej tyre mund të jenë: 

-Gjendja ekonomike 

31

-Madhësia e shpërblimit për orë pune 

-Karakteri i punës 

-Vështirësia e punës 

-Alternativat e përdorimit të kohës së lirë 

-Kostot e alternativave të përdorimit të kohës së lirë. 

3. Zgjedhjet që mund të kryejë çdo njeri janë të shumëllojshme por maturantët 

mund të zgjedhin. 

-Të vazhdojnë studimet e larta në një universitet në vend dhe në këtë rast 

kosto oportune përfaqësohet nga shpërblimi që do të merrnin në se punësoheshin 

diku; 

-Të punësohen përkundrejt një shpërblimi të vogël dhe në këtë rast kostot 

oportune përfaqësohen nga lënia pa kryer e studimeve; 

-Të vazhdojnë studimet në një universitet jashtë vendit me financimin e tyre 

dhe në këtë rast kostot oportune mund të përfaqësoheshin nga dobia e asaj shume 

parash të investuara diku tjetër. 

-Të mos bëjnë asgjë dhe në këtë rast kostot oportune të kohës së lirë në 

dispozicion janë studimet ose puna e munguar. 

4 dhe 5 marrin impulse nga gjykime plotësisht individualë të nxënësve. 

6. Shteti nxiti universitetet private sepse nuk dispononte në mënyrë të 

menjëhershme gjithë burimet e nevojshme për të përballuar aq shumë studentë 

njëkohësisht në universitetet publike. 

120 

100 

80 

çelik 

60 

40 

20 

0 

0 10 20 30 40 50 60 70 80 

Hekur 

7. Grafiku. 

8. Kostot oportune të rrugëve përfaqësohen nga alternativat e tjera të munguara 

të përdorimit të parave: p.sh. vlerat e spitaleve, shkollave, modernizimit të policisë 

dhe ushtrisë, etj të munguara. Krahasimi i kostove oportune bëhet edhe i bazuar në 

opinione individuale të nxënësve. 

32

9. Konkurrenca e detyron ndërmarrjen të përmirësojë cilësinë e prodhimit, të 

prodhojë duke përdorur sa më pak burime, të orientojë prodhimin drejt të mirave që 

kërkohen më shumë nga konsumatorët si dhe të shpenzojë shumë para për reklama. 

Në të gjitha rastet kosto oportune përcaktohet nga fakti që në afatin e shkurtër fitimi 

mund të jetë më i vogël. Kosto oportune përfaqësohet nga vlera e tërë alternativave 

të mundshme të përdorimit të parave të fitimit të munguar. 

10. Lejimi nga ana e shtetit e sindikatave të ushtrojnë presionin e tyre ndodh në 

vendet me ekonomi sociale tregu ose elementë të saj. Kjo është pjesë e ndërhyrjes për 

të shmangur ndonjë efekt të padëshiruar të ekonomisë së iniciativës së lirë. 

11. Duke fiksuar çmimin e biletës shteti nuk pengon përmirësimin e cilësisë. 

Ai ndërhyn duke bërë shërbimin urban të arritshëm për çdo qytetar. Ndërmarrjet 

që kryejnë transportin urban janë private dhe ato kompensohen nga shteti për 

diferencën ndërmjet çmimit të caktuar të biletës dhe çmimit të tregut. Veç kësaj shteti 

i jep të drejtën vetëm një ndërmarrjeje të kryejë transportin në një linjë duke evituar 

kështu konkurrencën dhe shpenzimet që shkakton ajo. 

12. Përgjigjet janë individuale. 

13. Privatizimi i shpërndarjes së energjisë do të sjellë. 

-Për ndërmarrjen privatizimi krijoi pavarësi nga shteti dhe të drejtën për të 

tentuar përmirësimin e shërbimit për të fituar më shumë. Për konsumatorin do të 

sjellë përmirësimin e shërbimit. 

-Mangësitë në këtë veprimtari nuk tregojnë se ekonomia e iniciativës së lirë nuk 

funksionon, por që ajo mund të ketë dhe parregullsi dhe kërkon ndërhyrjen e shtetit. 

Kontrolli i shtetit nuk është kufizim i iniciativës së lirë por përpjekje për të 

korrigjuar. 

14. Sistemi i ekonomisë së komanduar karakterizohet kryesisht nga një 

qarkullim i mbyllur. Ai nuk mund të jetë i hapur në se prona është jo private, 

nuk lejohet konkurenca e lirë dhe planifikimi dhe koordinimi i veprimtarive të 

subjekteve ekonomike nuk bëhen sipas nevojave të konsumatorëve, por në mënyrë 

të centralizuar. 

15 dhe 16 janë plotësisht të lira për diskutime dhe opinione të hapura. 

Organizimi i një ore mësimi 

Tema: Mundësitë e prodhimit dhe kosto oportune 

Gjithë ora e mësimit është organizuar duke pasur në qendër nxënësit. Metodat 

e përdorura kombinohen me njëra-tjetrën dhe ato janë. 

-Puna e pavarur 

-Diskutimi 

-Puna në grupe të vogla 

-Studimi i rastit 

Objektivat e mësimit 

Minimal: Nxënësit tregojnë çfarë është kosto oportune. 

Mesatar: Nxënësit interpretojnë grafikun e kufijve të mundësive të prodhimit dhe 

argumentojnë përse hartohet ai. 

Maksimal: Nxënësit përpunojnë dhe paraqesin përvoja personale për marrjen e 

vendimeve duke u bazuar në kostot oportune. 

33

Gjatë orës së mësimit nuk planifikohet një ndarje kohore ndërmjet përforcimit të 

njohurive të orës së kaluar dhe dhënies së njohurive të reja. Kalimi në njohuritë e reja 

bëhet duke përforcuar ato ekzistuese dhe duke nxitur nxënësit t’i përdorin ato duke 

gjykuar në mënyrë të pavarur. Roli i mësuesit konsiston në: 

-Nxitjen e nxënësve për të qenë sa më aktivë; 

-Orientimin e tyre drejt qëllimit të orës së mësimit, 

.Shtrimin e pyetjeve që i shërbejnë plotësimit të objektivave; 

-Përmendjen dhe përgjithësimin e koncepteve të shpjeguara gjatë orës ë mësimit. 

Zhvillimi i mësimit 

1. Klasa ndahet në grupe të vogla dhe secili merr detyrën të hartojnë një listë me 

veprimet e kryera prej tyre ditët e kaluara dhe vendimet që ata kanë marrë. 

(Është fjala për vendime të thjeshta si për shembull të studiojnë një orë apo 

katër dhe kohën tjetër të argëtohen, të shohin televizor, apo dalin me shokët, 

të blenë një hot dog ose akullore etj.). Gjithashtu, secili duhet të shkruajë edhe 

çfarë do të dëshironte të kishte bërë gjatë atyre ditëve dhe përse nuk e kishte 

bërë. 

2. Përfaqësues të dy prej grupeve të përzgjedhur rastësisht paraqesin listat e 

tyre në tabelë. Secili diskuton bashkërisht me klasën pyetjet: 

a. Pse nuk kanë bërë gjithçka kanë dëshiruar dhe janë detyruar të vendosin 

duke kryer zgjedhje?(këtu sqarohet koncepti i pamjaftueshmërisë) 

b. Çfarë (jo sa) iu ka kushtuar secila prej zgjedhjeve që kanë kryer? Këtu 

jepet koncepti kostos oportune. Duke i kushtuar rëndësi çdo zgjedhjeje, 

tregohet se nga përcaktohet kosto e saj oportune. 

3. U jepet nxënësve një detyrë më konkrete: Ata kanë 10000 lekë dhe u kërkohet 

të listojnë se çfarë do të blinin me to dhe për sa lekë. Më pas u thuhet se 

dikush u fali edhe 10000 lekë të tjera. Në një kolonë të re në listën e tyre ata 

duhet të rreshtojnë blerjet që do të kryenin me këto para në vlerë. Blerjet në 

kolonën e dytë janë kostot oportune të atyre në kolonën e parë. Në dallim nga 

studimi i parë i rastit këtu kosto oportune merr një vlerë. 

4. U jepet nxënësve një informacion shtesë: ata kanë në dispozicion 10000 lekë 

në muaj për t’i harxhuar për dy kategori të mirash ose shërbimesh: në kinema 

ose disko ose në kafene. U jepet udhëzimi që të përcaktojnë kombinime të 

mundshme të përdorimit të këtyre parave duke i ndarë për sasi të ndryshme 

në secilin nga këto qëllime. 

Me të dhënat hartohet një grafik që përfaqëson kufirin e mundësive në këtë 

rast që nxënësit kanë për të shpenzuar. 

5. Në këtë moment bëhet krahasimi ndërmjet rastit personal dhe një ekonomie 

në të cilën do të merret vendimi se çfarë dhe sa do të prodhohet dhe sqarohet 

koncepti dhe grafiku i kufirit të mundësive të prodhimit. 

Detyra dhe situata shtesë 

1. Evidentoni një ose disa premtime të kryera nga politikanët gjatë fushatave të 

tyre elektorale dhe përcaktoni kostot e tyre oportune. 

2. Analizoni faktorët e prodhimit të përdorur për prodhimin e produkteve të 

jetës suaj të përditshme. 

3. Supozoni se jeni Robinson Kruzo në një ishull të harruar. Me mjetet që keni në 

34

dispozicion hartoni një plan mbijetese duke i dhënë kështu përgjigje pyetjeve: 

çfarë, si dhe për kë. 

4. Mblidhni artikujsh revistash dhe gazetash në të cilët flitet për jetën në sisteme 

të ndryshme ekonomike dhe analizoni ato. 

Pyetje me zgjedhje të shumëfishta 

1. Kur ekonomistët flasin për nevojën për të ekonomizuar ata i referohen: 

a) Kursimeve; 

b) Përfitimit të maksimumit nga burimet në dispozicion; 

c) Studimit të ekonomisë; 

d) Shpenzimit të sa më pak burimeve të mundshme. 

2. Kosto oportune është kosto e të mirave dhe shërbimeve të matura nga: 

a) Instituti i statistikës; 

b) Indeksi i çmimeve të konsumit; 

c) Çmimi i të mirave që blihen e shiten; 

d) Vlera e gjithçkaje nga ku hiqet dorë për të siguruar këto të mira e 

shërbime. 

3. Pamjaftueshmëria është një gjendje që: 

a) Ekziston vetëm në vendet e varfra; 

b) Ndeshet vetëm tek njerëzit e varfër; 

c) Ndeshet nga të tëra shoqëritë dhe individët; 

d) Nuk ndeshet kurrë tek të pasurit. 

4. Lakorja e mundësive të prodhimit ilustron: 

a) Efektet e pamjaftueshmërisë dhe kostos oportune në një shoqëri; 

b) Përfitimet e prodhimit industrial në raport me atë bujqësor; 

c) Ndryshimet në çmimet e produkteve; 

d) Koston oportune të prodhimit produkteve bujqësore ose industriale. 

5. Çmimi i kapitalit financiar quhet: 

a) Rentë; 

b) Pagë; 

c) Interes; 

d) Fitim. 

6. Sasia e të mirave dhe shërbimeve të prodhuara në një ekonomi të komanduar 

përcaktohet nga: 

a) Individë në kërkim të fitimit; 

b) Metoda tradicionale; 

c) Plane ekonomike; 

d) Kërkesa dhe oferta. 

7. Individët dhe bizneset kanë rol përcaktues të të mirave dhe shërbimeve që 

do të prodhohen në: 

a) Ekonomitë e tregut; 

b) Ekonomitë tradicionale; 

c) Ekonomitë e komanduara; 

d) Tërë sistemet ekonomike. 

8. Fitimi në një ekonomi tregu: 

35

a) Nxit shitësit të prodhojnë çfarë kërkohet nga blerësit; 

b) Shkakton rritje të çmimeve; 

c) Dekurajon njerëzit të marrin përsipër rreziqe, 

d) Pengon njerëzit të ushtrojnë veprimtari ekonomike. 

Përgjigjet: 

1.B, 2 D, 3 C, 4 A, 5 C, 6 C, 7 A, 8A. 

Mësimi 1.2 Kërkesa, oferta dhe çmimi i tregut 

Përmbledhje e kreut 

Ky kre analizoi ofertën dhe kërkesën në një treg të vetëm. Megjithëse diskutimet 

janë fokusuar në shembullin e tregut të kafesë, njohuritë që rrodhën nga zbatimi i 

këtij shembulli aplikohen në shumicën e tregjeve. Në çdo sistem ekonomik, burimet 

e kufizuara duhet të shpërndahen midis mënyrave konkurruese të përdorimit. 

Ekonomitë e tregut vënë në përdorim forcën e ofertës dhe kërkesës për ti shërbyer 

këtij qëllimi. 

Meqenëse oferta dhe kërkesa janë fenomene ekonomike të përhapur, modeli i 

ofertës dhe kërkesës është një instrument i fuqishëm për analiza. Oferta dhe kërkesa 

së bashku përcaktojnë çmimet e të mallrave dhe shërbimeve të ndryshme në një 

ekonomi. Tregjet janë grupe masive njerëzish që janë të angazhuar në aktivitete të 

ndërlidhura mes tyre. Si ka mundësi që këto grupe të ndërlidhin aktivitetet me njeritjetrin 

pa u përfshirë në kaos? Kush i koordinon aktivitete e miliona njerëzve me 

aftësi dhe dëshira të ndryshme? Kush vendos për atë që duhet të kryhet, të zbatohet? 

Përgjigja është një fjale e vetme, çmimet. Ngjashmërisht, çmimet përcaktojnë së kush 

prodhon çdo mall apo shërbim dhe sa mall apo shërbim prodhohet. Nëse ekonomitë 

e tregut udhëhiqen nga një dorë e padukshme, siç sugjeroi dhe i famshmi Adam 

Smith, atëherë sistemi i çmimeve është shkopi i cili kjo dorë e padukshme mban për 

të drejtuar orkestrën e ekonomisë. 

Gjithashtu kërkesa dhe oferta mbeten përsëri mjetet më të mira për të analizuar 

politikat e qeverisë në ndërhyrjen e çmimeve. 

1. 

Trajtimi i pyetjeve dhe ushtrimeve përsëritëse të kreut 

2. Kur çmimi akullores rritet, sasia për akullore ulet, kështu që dhe sasia për kushte 

P 

S 1 

p 2 

S 

p 1 

D 

D 1 

q 1 q 2 

Q 

36

ulet dhe çmimi rritet. 

3. Kur sasia e kërkuar për një mall rritet, kur të ardhurat zvogëlohen, atëherë e mira 

është inferiore. Kërkesa për spinaq e Gentit do të rritet. 

4. 

( 11−8 

) 

( + ) 

11 8 / 2 

E= = 2.68 ( Produkt normal) 

( 36000 − 32000 ) 

( + ) 

36000 32000 / 2 

5 dhe 6 janë relative dhe për diskutim në klase. 

7. a) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Sasi 0 20 40 60 80 100 120 140 160 

Kerkesa Sasia ofruar 

Cmimi 

b) Sasia ekuilibër = 81 njësi 

Çmimi ekuilibër = 60 njësi 

c) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Sasi 0 50 100 150 200 

Kerkesa Oferta Kerkesa 2 

Cmimi 

d) Sasia ekuilibër = 95 njësi 

Çmimi ekuilibër = 70 njësi 

37

8. 

( 220 − 300 ) 

( + ) 

220 300 / 2 

E= = 1.2 ˃ 1 = kërkesë elastike 

9. 

( 25 − 20 ) 

( + ) 

25 20 / 2 

1. Këto ndërhyrje e zhvendosin lakoren e kërkesës për duhan majtas 

2. Në këtë rast ulja e sasisë së konsumuar të duhanit nuk përfaqëson një 

zhvendosje të lakores së kërkesës por një lëvizje përgjatë lakores se kërkesës drejt 

një pike me çmim të lartë dhe sasi të ulët të kërkuar. Ndryshim në sasinë e kërkuar 

tregohet nga një lëvizje përgjatë lakores së kërkesës ndërsa ndryshimi i kërkesës 

tregohet nga një zhvendosje e kërkesës majtas apo djathtas. 


Tema: Kërkesa 


e përdorura kombinohen me njëra- tjetrën dhe ato janë: 


-Diskutimi 


Objektivat: 

Minimal: Nxënësit tregojnë çfarë është kërkesa. 

Mesatar: Nxënësit shpjegojnë formën e lakores së kërkesës. 

Maksimal: Nxënësit hartojnë lakoret e kërkesës dhe përdorin ato për 

të spjeguar raste të ndryshme ekonomike. 


1. Mësuesi deklaron që do të shesë një produkt p.sh. një CD me muzikë me 

çmimin 4000 lekë ( i cili është shumë i lartë), dhe pyet nxënësit se sa prej tyre do 

të jenë të gatshëm të blenë me këtë çmim. Në tabelë shënohet numri i tyre. Më pas 

ofrohet CD disa herë me çmime në ulje dhe bëhet gjithmonë e njëjta pyetje. Sipas 

përgjigjeve të marra hartohet një tabelë në të cilën pasqyrohen për çdo çmim sasitë 

e kërkuara. 

2. I kërkohet një nxënësi që të dhënat e tabelës t’i paraqesë grafikisht. 

3. Duke përdorur të dhënat e tabelës sqarohet koncepti i kërkesës individuale, 

38

lakores së saj duke interpretuar dhe formën e saj. 

4. Shtohet në tabelë një kolonë në të cilën shënohen nga mësuesi të dhëna të 

supozuara për sasinë e CD të kërkuara në një klasë tjetër për çdo nivel çmimi. 

5. U kërkohet nxënësve të rikujtojnë çfarë është tregu (temë e trajtuar një orë 

më parë). Nëpërmjet kësaj përsëritjeje do të mund të kalohet nga koncepti i kërkesës 

individuale në atë të tregut. 

6. U kërkohet nxënësve të pasqyrojnë në të njëjtin grafik të dhënat mbi kërkesën 

e CD në klasën tjetër si dhe të gjejnë numrin e CD të kërkuara për çdo nivel çmimi në 

të dy klasat së bashku. 

7. Nxënësit hartojnë duke përdorur shumat e llogaritura lakoren e kërkesës për 

CD për të dy klasat. Mësuesi bën analogjinë ndërmjet saj dhe lakores së kërkesës së 

tregut për një të mirë. 

Detyrë shtëpie: Kryeni të njëjtat veprime në shembullin e një të mire të 

përzgjedhur nga sejcili në mënyrë individuale. 

Situata shtesë 

1. Mësuesi u ofron nxënësve të punojnë për shkollën një numër orësh të 

reduktuara në javë përkundrejt një shpërblimi. Nxënësve u kërkohet të 

tregojnë se sa prej tyre janë të gatshëm të punojnë për nivele të ndryshme 

shërbimi. Të dhënat paraqiten grafikisht dhe lakorja ilustron pikërisht ofertën 

për punë. 

Në se ju zotëroni një shitore të vogël artikujsh ushqimorë në lagjen tuaj dhe 

pranë saj hapen edhe dy të tjera, cila do të jetë mënyra që ju do të zgjidhni për të 

konkurruar me efektivitet? 

2. Shpjegoni thëniet e mëposhtme duke përdorur shembuj nga praktika: 

a. ”Ligji i kërkesës funksionon sepse konsumatorët kanë aftësinë të 

zëvendësojnë”; 

b. ”Ligji i ofertës ekziston sepse prodhuesit kanë aftësinë të zëvendësojnë”. 

Punë me projekt 

Tema: Ecuria e çmimeve të fruta-perimeve në tregun e vendit gjatë vitit të fundit 

duke analizuar kërkesën dhe ofertën për to. 


1. Cili nga pohimet e mëposhtme përfaqëson një ligj ekonomik: 

a) Kufiri i shpejtësisë prej 90 Km/orë vendoset për të kursyer karburant; 

b) Këndet e trekëndëshit janë 180 gradë; 

c) Njerëzit blenë më pak me çmime të larta se sa me çmime të ulëta; 

d) Shteti vendos normat e interesit- 

2. “Çmimet” veprojnë si sinjale në treg” do të thotë: 

a) Çmimet ndikojnë në llojet dhe sasitë e të mirave dhe shërbimeve të 

ofruara për shitje; 

b) Fitimet rriten me rritjen e çmimeve; 

c) Çmimet e larta janë tregues të një ekonomie të shëndetshme; 

d) Lakoret e kërkesës dhe ofertës ndihmojnë konsumatorët për të marrë 

vendime. 

39

40 

3. Në se kërkesa për kompjutera rritet, kjo ndodhe edhe me kërkesën për 

programe. Në këtë rast kompjuterat dhe programet e tyre janë: 

a) Të mira të pavarura; 

b) Të mira zëvendësuese; 

c) Të mira plotësuese, 

d) Të mira elastike 

4. Sipas ligjit të ofertës: 

a) Blerësit blenë më shumë me çmime të ulëta se sa me të larta; 

b) Shitësit do të prodhojnë më shumë për çmime të larta dhe më pak për 

çmime të ulëta; 

c) Sasitë e ofruara për shitje nuk varen nga çmimi; 

d) Konsumatorët blenë më shumë me çmime të larta se sa me çmime të 

ulëta. 

5. Në një treg konkurrues çmimi i ekuilibrit: 

a) Përcaktohet nga vendimet e konsumatorëve; 

b) Është Çmimi më i ulët me të cilin mund të shesin prodhuesit duke 

pasur ende fitim; 

c) Përcaktohet nga qeveria; 

d) Është çmimi për të cilin konsumatorët janë të gatshëm të blenë gjithçka 

prodhuesit shesin. 

6. Çfarë do të ndodhë në një treg konkurrues në se sasia e ofruar është më e 

madhe se ajo e ofruar? 

a) Konsumatorët do të kërkojnë më shumë të mira; 

b) Ofruesit do të rrisin prodhimin e të mirave; 

c) Çmimi i tregut do të ulet; 

d) Çmimi i tregut do të rritet. 

7. Kërkesa për një të mirë është elastike kur: 

a) Arkëtimet totale rriten për çdo ulje të çmimit; 

b) Arkëtimet totale ulen për çdo ulje të çmimit; 

c) Ndryshimet e çmimeve nuk kanë ndikim në arkëtimet e përgjithshme; 

d) Lakorja e kërkesës spostohet djathtas. 

8. Cila prej të mirave të mëposhtme tenton të ketë një lakore joelastike 

kërkese? 

a) Të mirat plotësuese; 

b) Të mirat e luksit; 

c) Të mirat me zëvendësues; 

d) Të mirat e domosdoshme. 

9. Piceri Era rriti çmimin e picave të saj me 2% dhe megjithatë arkëtimet e saj 

u rritën brenda muajit me 200000 lekë. Kërkesa për këtë të mirë është: 

a) Elastike; 

b) Joelastike; 

c) Rënëse; 

d) Rritëse. 

10. Në se çmimet e të mirave të mëposhtme ulen me 20%, cila prej tyre do të 

ketë rritje më të madhe të sasisë së kërkuar? 

a) Buka; 

b) Qumështi; 

c) Ushqimet e restoranteve;

d) Syzat e diellit. 

11. në se gjithë faktorët e tjerë do të mbeten të pandryshuar një rritje në 

lërkesëdo të shkaktojë: 

a) Një çmim më të lartë të tregut; 

b) Një çmim më të ulët të tregut; 

c) Asnjë ndryshim në çmim; 

d) Një rritje të ofertës. 

Përgjigjet: 

1 C, 2 A, 3 C, 4 B, 5 D, 6 C, 7 A , 8 D, 9 B, 10 C, 11 A. 

Mesimi 1.3. Konsumatori në ekonominë e tregut 


Në këtë kre ne vlerësuam rolin e konsumatorit në ekonomi dhe efektet 

e vendimmarrjes së tij. Në fakt, ekonomitë e tregut janë përshkruar disa herë 

si sisteme të sovranitetit të konsumatorit, për shkak se vendimet e përditshme 

në shpenzime përcaktojnë në masë të madhe se çfarë mallrash dhe shërbimesh 

prodhohen në ekonomi. Nëse konsumatorët ndalojnë së bleri, ose vendosin 

të blejnë me pak nga një produkt, për çfarëdo arsye, atëherë çmimet do 

bien. Nëse ata blejnë me shumë, atëherë rritja e kërkesës do rrisë çmimet. 

Shpenzimet e konsumatorit përfaqësojnë burimin bazë të kërkesës për një 

produkt të shitur në treg, çka përcakton më së shumti edhe çmimin për këtë 

të mirë apo shërbim. Pjesa tjetër që ndikon te çmimi janë vendimet e biznesit 

së çfarë të prodhojë dhe si ta prodhojë këtë të mirë. Çdo ndikim vjen me ane 

te dy efekteve, efektit te zëvendësimit dhe efektit të të ardhurave. 

Mënyra se si individët administrojnë të ardhurat e tyre është çështje zgjedhje apo 

preference. Arsyeja pse disa njerëz kursejnë para është sepse parapëlqejnë avantazhet 

që sjell kursimi. Individët kursejnë për arsye të ndryshme, për të parandaluar ndonjë 

të papritur, për të rritur të ardhurat në të ardhmen, për të përfituar nga normat e 

interesit apo për qëllimin e mirë që t’u lënë të tjerëve diçka me vlerë financiare. 

Prirja e konsumatorëve për të kursyer ndikohet nga mosha, niveli mesatar i 

çmimeve, normat e interesit, situata ekonomike në drejtim të punësimit, tendencat 

konsumatore dhe pasiguria apo besimi i perceptuar për të ardhmen. Këtej e tutje, pas 

studimit të kreut, ju mund të ndërtoni vetë një buxhet tuajin personal . 

Gjithashtu vumë re se sa avantazhe dhe disavantazhe ka blerja me kredi. Pra 

megjithëse në jetën tuaj, blerja me kredi mund të kthehet në një veprim të zakonshëm, 

ky veprim duhet trajtuar përherë me kujdes dhe pagesat duhen shlyer shpejt për të 

mënjanuar efektet emotive dhe ekonomike të borxhit. 


Pyetjet nga 1 deri ne 4 kane përgjigje alternative sipas mendimit të nxënësve 

5. 

a) Prirja mesatare për konsum = 1000/4000= 0.4 

41

) ( 1500 −1000) 

( 7500 − 4000) 

MPS = 0.14 

c) MPS + MPC =1 → MPC = 1- MPS = 0.86 

Situatë shtesë 

1. Supozoni se pas mbarimit të shkollës do të jetoni në shtëpi më vete dhe do të 

kryeni vetë tërë shpenzimet tuaja. 

a. Hartoni një buxhet tuajin duke parashikuar fillimisht tërë shpenzimet. 

b. Përcaktoni më pas sa duhet të jenë të ardhurat tuaja mujore për të përballuar 

shpenzimet. 

c. Planifikoni se sa para duhet të kurseni çdo muaj në se dëshironi te blini një 

makinë. 


Tema: Kosto e blerjeve me kredi në vendin tonë. 

(Për realizimin e temës nxënësve u kërkohet të kryejnë një investigim në 

bankat shqiptare të nivelit të dytë për interesat e kredive të afateve dhe për qëllime 

të ndryshme. Në bazë të informacioneve dhe përpunimit të tyre ata do të nxjerrin 

konkluzione mbi leverdinë e marrjes së kredisë për blerje të llojeve dhe afateve të 

ndryshme)- 

E vërtetë ose jo 

Për secilin prej pohimeve të mëposhtme tregoni në se janë ose jo të vërtetë. Në 

se jo ndryshoni fjalën e nënvizuar për ta bërë atë të vërtetë. 

1. Mundësitë e konsumatorëve për të shpenzuar janë të kufizuara. 

2. Një buxhet është i balancuar kur shpenzimet e parashikuara janë më të 

mëdha se të ardhurat e pritshme. 

3. Ka dy mënyra se si individët mund të realizojnë të ardhura: pronësia dhe 

puna. 

4. Pagat janë të ardhurat nga puna. 

5. Shpenzimet e konsumatorëve përfaqësojnë pjesën më të madhe të GDP. 

6. Zërat që ju hiqni nga buxheti juaj, përfaqësojnë koston oportune të zërave që 

mbani. 

7. Konkurrenca ndërmjet bizneseve dëmton konsumatorët. 

8. Një shtëpi e blerë me kredi kushton më pak se blihet me pagesë të 

menjëhershme. 

9. Efekti i zëvendësimit shfaqet në rastet kur çmimet ulen. 

10. Efekti it ë ardhurave shfaqet kur mirëqenia e konsumatorit rritet. 

42

Mesimi 1.4. Fillimi i një biznesi dhe financimi i tij 

Përmbledhje e Kreut 

Në kreun 1.1. gjatë trajtimit të faktorëve të prodhimit aftësia sipërmarrëse u 

përmend si një prej tyre. Sipërmarrësit janë persona të cilët ndërmarrin iniciativa 

dhe risi duke financuar një biznes në përpjekje për të transformuar ato në të mira 

ekonomike. Këto iniciativa mund të konkretizohen në krijimin e bizneseve të rinj 

ose dhe në përmirësimin e atyre ekzistues për t’iu përshtatur nevojave të tregut. 

Sipërmarrja është veprimi i të qenit sipërmarrës. Bizneset mund të krijohen në forma 

të ndryshme. Dy format bazë janë ndërmarrjet individuale të cilat janë në pronësi 

dhe administrim të një individi dhe shoqëritë të cilat janë bashkime vullnetare të 

disa pronarëve për të ushtruar një veprimtari. Ato janë persona juridikë veprimtaria 

e të cilëve rregullohet me ligj dhe me anë të statutit të shoqërisë.. Personi juridik 

është njësi jonjerëzore të cilës ligji i jep statusin e një personi. Ai ka emrin, i caktohen 

me ligj të drejtat, privilegjet, përgjegjësitë njëlloj si dhe personat fizikë. Në vartësi 

të formës së pronësisë dhe përgjegjësisë së bashkëpronarëve në shoqëri ato mund 

të jenë shoqëri personash dhe kapitalesh dhe këto të fundit mund të jenë shoqëri të 

thjeshta me përgjegjësi të kufizuar ose aksionere. 

Në mënyrë që një ndërmarrje të fillojë ose vazhdojë veprimtarinë, ajo ka nevojë 

për financime. Të financosh do të thotë të vesh në dispozicion të ushtrimit të një 

veprimtarie mjetet e nevojshme monetare për funksionimin e saj. Financimet e 

brendshme janë para që realizohen në vetë ndërmarrje gjatë ushtrimit të veprimtarisë 

së saj dhe ato të jashtme sillen nga pronarët ose janë në formën e huave të ndryshme- 

Paratë e siguruara nëpërmjet financimeve investohen që do të thotë të përdoren 

për të blerë ato lloje e sasi burimesh që nevojiten për ushtrimin e veprimtarisë dhe 

që formojnë atë që quhet pasuri e ndërmarrjes. Gjithë financimet dhe investimet 

paraqiten në mënyrë të përmbledhur në një pasqyrë financiare që është bilanci. 

Për të realizuar veprimtarinë e saj ndërmarrjes i duhet, që duke përdorur 

pasurinë që ka në dispozicion, të kryejë shpenzime dhe nga kjo veprimtari ajo 

siguron të ardhura. Shpenzimet janë kostot e të mirave të shitura nga ndërmarrja 

ose të shërbimeve të kryera prej saj gjatë procesit të realizimit të të ardhurave. Të 

ardhurat janë shumat që realizon ndërmarrja nga shitja e mallrave, produkteve ose 

shërbimeve që ajo prodhon ose tregton. Diferenca e të ardhurave me shpenzimet 

përfaqëson rezultatin i cili në se është pozitiv quhet fitim. 

Trajtimi i çështjeve për diskutim dhe studimeve të rastit për kreun 

1. Në sistemin e iniciativës së lirë pronësia është private, ndërmarrjet mund 

të planifikojnë dhe drejtojnë veprimtarinë e tyre në mënyrë të pavarur dhe 

konkurrojnë lirisht me njëra tjetrën. Tregu është ai që nëpërmjet mekanizmit 

të çmimit përcakton çfarë,si dhe për kë do të prodhohet. Në këto kushte 

sipërmarrja e lirë nuk ka asnjë pengesë për t’u zhvilluar. Në sistemin e 

ekonomisë së komanduar është shteti ai që vendos gjithçka duke pretenduar 

që ai mund të përfaqësojë dhe mbrojë më mirë interesat edhe të biznesit edhe 

të individëve më mirë se ç’mund të bëjnë dhe ata vetë. Pra iniciativa e lirë nuk 

mund të jetë më e tillë. 

2. Diskutimi bazohet në mendimet individuale të nxënësve. 

3. Konkurrenca nxit sipërmarrjen dhe kjo e fundit nxit konkurrencën. Konkurrenca 

i mundëson njësisë ekonomike akses të plotë në treg. Konkurrenca i mundëson 

43

44 

sipërmarrjes blerjen e faktorëve më cilësorë dhe me çmime më të mira. 

Sipërmarrja e nxitur nga konkurrenca do të prodhojë ato produkte që kërkon 

tregu dhe kështu do të ketë më shumë mundësi të shesë. 

4. Kredia është një mundësi për të financuar veprimtarinë e ndërmarrjes 

individuale. Por kredia rrit shumë shpenzimet gjë që duhet mbajtur parasysh 

para se të merret vendimi për të kërkuar kredi. Në se përfitimet nga marrja 

e kredisë janë më të mëdha se shpenzimet për të, atëherë kredia do të ishte 

financimi i duhur. 

5. Përparësia e pakufizuar dhe solidare është përparësi sepse rrit besueshmërinë 

e të tretëve sepse garanci për veprimtarinë e ndërmarrjes është jo vetëm pasuria 

e saj, por edhe ajo e pronarëve, madje e të gjithëve. E meta konsiston në faktin 

se edhe rreziku i humbjes për pronarët është më i madh. 

6. Aksioni siguron ndarjen e kapitalit në shumë pjesë me vlerë të barabartë dhe 

secila me vlerë relativisht të vogël. Kjo bën të mundur që aksionet të blihen jo 

vetëm nga njerëz që kanë shumë mundësi financiare, por edhe nga kursimtarë 

të vegjël. Edhe ata që duan të investojnë shumë mund ta bëjnë këtë duke blerë 

shumë aksione. Meqë e drejta e pronësisë nuk është vetëm e regjistruar në 

regjistrat e ndërmarrjes, por dokumentohet edhe nga një letër me vlerë, kjo e 

bën më të lehtë shitjen e saj dhe kalimin e pronësisë së aksionit. 

7. Në shoqëritë e kapitalit investojnë paratë e tyre edhe shume investitorë të cilët 

nuk kanë ndonjë lidhje biznesi me to dhe kanë si qëllim kryesor të marrin 

pjesën e fitimit, por nuk përfshihen në administrim. Për të mbrojtur interesat e 

tyre shteti ushtron më shumë kontrolle. 

8. Forma kryesore e investimit është ajo në lekë sepse me to mund të blihet gjithçka 

në formën dhe cilësinë e dëshiruar dhe rrallë është e mundur që pronarët të 

disponojnë pikërisht ata elementë pasurorë në natyrë për të cilët ndërmarrja 

ka nevojë. 

9. Ndërmarrja do të ketë fitim nga ky veprim për sa kohë norma e interesit për 

obligacionet është më e lartë se ajo e kredisë së marrë. 

10. Diskutimet mund të zhvillohen në forma të ndryshme. Një nga argumentimet 

mund të bëhet për një shoqëri aksionere me Kapital 2100000 leke i cili zotërohet 

në mënyrë të barabartë nga tre pronarë. Nëse sh.a zgjedh të emetojë aksione 

të reja me një vlerë totale 400000 lekë që shiten në treg, ato është i lirë t’i blerë 

kushdo dhe p.sh. në se blihen të tëra nga njëri prej aksionerëve ekzistues, ai nuk 

është më pronar i një të tretës së shoqërisë, por i më shume dhe ka të drejtën 

e më shumë votave, pra që të vendosë. Për të evituar këtë shoqëria mund të 

vendoste të merrte kredi për të shmangur ndryshimin e raporteve të pronësisë. 

11. Nevojë afatgjatë d.m.th. që ndërmarrjes ato para do t’ia japin dobinë, pra do të 

realizojnë të ardhura për një periudhë të gjatë dhe jo menjëherë. Në se financimi 

i kësaj nevoje bëhet me afat të shkurtër, kur të vijë afati i shlyerjes së financimit, 

dobia nuk është marrë, kështu që dhe nuk do të ketë para për ta shlyer. 

12. Diskutimet mund të jenë të ndryshme por e përgjithshmja e tyre është se që 

të bëjë pjesë në pasurinë e ndërmarrjes një burim duhet të jetë në pronësi të 

ndërmarrjes, të ketë aftësi të japë dobi në të ardhmen dhe të jetë i matshëm. 

13. Pasuria e ndërmarrjes dhe mundësitë për të kryer investime janë 1300000 lekë. 

Ndërmarrja nuk ka bërë zgjedhjen e duhur për financimin sepse me financime 

afatgjatë ka mbuluar nevoja afatshkurtër. Kjo sigurisht bën që ajo të mos ketë 

paaftësi paguese, port ë ketë dhe shpenzime të larta për interesat e kredive.


Tema: Shoqëria 


e përdorura kombinohen me njëra- tjetrën dhe ato janë: 

-Diskutimi 


Objektivat: 

Minimal: Nxënësit japin përkufizimin e shoqërisë. 

Mesatar: Nxënësit përkufizojnë dhe shpjegojnë çfarë është personi juridik. 

Maksimal: Nxënësit krahasojnë dhe evidentojnë dallimin ndërmjet shoqërisë dhe 

ndërmarrjes individuale. 


1. Pyeten nxënësit në se familjet e tyre kanë ndonjë biznes ose ata vetë janë të 

punësuar në një të tillë. Ata që e kanë këtë eksperiencë pyeten se çfarë forme 

ka biznesi ku ata punojnë: është biznes individual apo ka ndonjë formë tjetër. 

2. Përmendja e ndërmarrjes individuale është impuls për të përsëritur 

karakteristikat dhe përparësitë e saj. 

3. Drejtohet pyetje për nxënësit që kanë eksperienca në ndërmarrje të formave 

të tjera se çfarë vlerësojnë ata si pozitive në to. Për gjithçka të përmendur 

bëhet krahasimi me ndërmarrjen individuale. 

4. Shpjegohet koncepti i shoqërisë dhe përparësitë që ajo ofron. 

5. Përmendet baza ligjore që mbështet veprimtarinë e ndërmarrjeve tregtare në 

Shqipëri. 

6. Jepet koncepti i personit juridik. 

7. Nga nxënësit kërkohet të arsyetohet përse shteti krijon persona juridikë dhe 

çfarë lidhjeje ka ndërmjet tyre dhe shoqërisë, përderisa trajtohen në këtë 

mësim. 

8. Konkludohet bashkërisht për karakteristikat, përparësitë dhe të metat e 

shoqërive në raport me ndërmarrjet individuale. 

9. Në fund të orës diskutohet bashkërisht me nxënësit mbi argumentin: Në se 

ata do të krijonin një ndërmarrje të tyren , do të preferonin një shoqëri apo 

ndërmarrje individuale dhe pse. 

Tema: Krijimi i një ndërmarrjeje 


(Nxënësve u jepet detyra të krijojnë një ndërmarrje duke përcaktuar degën 

dhe veprimtarinë, vizionin dhe qëllimet e saj, strategjinë ë çmimeve dhe të 

shitjes, planifikojnë shpenzimet dhe burimet e financimit dhe zgjedhin formën e 

përshtatshme). 

45


1. Cili nga pohimet e mëposhtme për format e organizimit të biznesit është i 

vërtetë? 

a) Ndërmarrjet individuale dhe shoqëritë e personave nuk janë 

ndërmarrje të vërteta sepse nuk përfshijnë shumë njerëz; 

b) Shoqëritë aksionere kanë shumë pronarë të quajtur aksionerë; 

c) Shoqëritë e kapitaleve janë forma më e mirë e organizimit; 

d) Shoqëritë e kapitaleve nuk kanë ndonjë përparësi në raport me format 

e tjera të organizimit. 

2. Ndërmarrjet individuale janë: 

a) Të vështira dhe të kushtueshme për t’u organizuar; 

b) Numri më i madh i njësive ekonomike; 

c) Ndërmarrje me më shumë se një pronar; 

d) Zakonisht ndërmarrje shumë të mëdha. 

3. Një përparësi e shoqërive është: 

a) Mobilizimi i më shumë kapitaleve nga më shumë pronarë; 

b) Pronarët kanë përgjegjësi të kufizuar; 

c) Pronarët shkojnë mirë me njëri tjetrin; 

d) Ndërmarrja vazhdon funksionimin edhe në se njëri prej pronarëve 

largohet. 

4. Shoqëria është person juridik. Kjo do të thotë që ajo: 

a) Është e vështirë për t’u organizuar; 

b) Mund të ketë vetëm kapital të kufizuar; 

c) Është forma më e zakonshme e organizimit të biznesit; 

d) Merr përsipër të drejta dhe detyrime. 

5. Në një shoqëri aksionere: 

a) Aksionerët administrojnë shoqërinë; 

b) Administratorë janë pronarët; 

c) Pronësia dhe administrimi janë të ndara; 

d) Administratorët marrin vendimet e rëndësishme. 

6. Sipërmarrja është: 

a) Gjithmonë fitimprurëse; 

b) E drejtë vetëm e njerëzve të shkolluar; 

c) Një ndërmarrje individuale; 

d) Asnjëherë pa rrezik. 

7. Huatë afatshkurtër përdoren kryesisht për të: 

a) Blerë makineri; 

b) Ndërtuar ndërtesa të reja; 

c) Paguar shpenzimet; 

d) Financuar kërkimin dhe zhvillimin. 

8. Dallimi kryesor i aksionit nga obligacioni është që ky i fundit: 

a) Shitet vetëm një herë; 

b) Nuk ka rrezik; 

c) Ka më shumë vlerë; 

d) Është një hua për shoqërinë. 

46

9. Aksionerët përfitojnë një pjesë të fitimit të shoqërisë në formën e: 

a) Interesit; 

b) Pagës; 

c) Dividentit; 

d) Rentës. 

10. Cilin nga burimet e mëposhtme të informacionit do të shqyrtonit për të 

gjetur fitimin neto të ndërmarrjes? 

a) Faqen financiare të një gazete; 

b) Fletëpalosjet e ndërmarrjes; 

c) Bilancin; 

d) Pasqyrën e rezultatit. 

11. Për të përcaktuar gjendjen financiare të një ndërmarrje do të konsultoni: 

a) Fletëpalosjet e saj; 

b) Bilancin; 

c) Pasqyrën e rezultatit; 

d) Raportin vjetor. 

Përgjigjet 

1 B, 2 B, 3 A, 4 D, 5 C, 6 D, 7 C, 8 D, 9 C, 10 D, 11 B 

Mesimi 1.5 Prodhimi, kostot, të ardhurat dhe fitimi i firmës 

Përmbledhje e Kreut 

Me Kosto Totale do të kuptojmë shumën e kostove që i korrespondojnë një 

niveli të caktuar të prodhimit. Kosto Totale përbëhet nga Kosto Fikse dhe Kosto 

Variabël (apo e ndryshueshme). 

Kosto Fikse janë ato kosto, që nuk ndryshojnë me ndryshimin e nivelit të 

prodhimit, ndërsa Kosto Variabël janë ato kosto që ndryshojnë me ndryshimin e 

nivelit të prodhimit. Pra ato rriten kur rritet niveli i prodhimit dhe anasjelltas, si edhe 

janë ‘zero’ kur nuk ka prodhim. 

Me kosto mesatare fikse, do kuptojmë raportin e kostos totale fikse me 

sasinë e prodhimit. Në mënyrë të ngjashme përkufizohen dhe llogariten kosto 

variabël mesatare dhe kosto totale mesatare. Ndërsa me kosto marxhinale 

do kuptojmë ndryshimin apo diferencën në kosto qe vjen nga prodhimi i një 

njësisë shtesë (apo ndryshimi i prodhimit me një njësi). 

Me produkt total, do të kuptojmë nivelin total të produktit (prodhimit) 

për një nivel të caktuar të përdorimit të faktorëve të prodhimit. Ndërsa me 

produkt marxhinal do të kuptojmë sasinë e prodhimit shtesë që vjen përdorimi 

i një njësie shtesë të inputit apo faktorit të prodhimit. 

E ardhura totale është niveli total i të ardhurave për një nivel të caktuar 

të prodhimit, që llogaritet duke shumëzuar sasinë e prodhimit me çmimin. 

E ardhura marxhinale është e ardhura shtesë që vjen nga rritja e prodhimit 

me një njësi. Në kushtet e konkurrencës perfekte (ku një firmë e vetme nuk 

ndikon dot çmimin e tregut), e ardhura marxhinale është vetë çmimi i mallit. 

47

Të ardhurat marxhinale janë rënëse përtej një pike të caktuar, sikurse 

edhe produkti marxhinal është rënës. Ky parim njihet “Ligji i të ardhurave 

rënëse”. Fitimi maksimizohet në pikën ku e ardhura marxhinale barazon 

koston marxhinale dhe përtej kësaj pike normalisht fillon të zbresë. 

Analiza e kostove, prodhimit dhe të ardhurave sipas llojeve të tyre është e 

domosdoshme për ndërmarrjet të cilat nëpërmjet saj evidentojnë sasitë që do të 

prodhojnë dhe kostot të cilat u mundësojnë maksimizimin e fitimit si dhe nivelet 

e prodhimit dhe kostove deri në të cilat ato mund të vazhdojnë një veprimtari të 

caktuar. 

Zgjidhja e ushtrimit të kreut 

L TP MP L 

TVC MC TR MR Fitimi 

0 0 0 

10 100 10 1000 1000 2000 2000 1000 

20 180 8 2000 1000 3600 1600 1600 

30 250 7 3000 1000 5000 1400 2000 

40 270 2 4000 1000 5400 400 1400 

50 270 0 5000 1000 5400 0 400 

50 260 -1 5000 0 5200 -200 200 

Maksimizimi i fitimit arrihet në pikën ku MR = MC, pra kur kemi 30 

punëtorë, siç mund të shikohet edhe në kolonën e fitimit. 


1. Një ndërmarrje ka zërat e shpenzimet të mëposhtme: 

-Qira; 

-Energji elektrike për funksionimin e makinerive; 

-Komisione shitjeje për ndërmjetësit e shitjes; 

-Sigurime pasurie; 

-Pagat e punëtorëve; 

-Pagat e drejtuesve të ndërmarrjes. 

Klasifikoni secilin prej këtyre zërave në kosto fikse dhe variabël. 

2. Supozoni se nxënësit e klasës suaj kanë krijuar një kompani të nxënësve e cila 

merret me prodhimin e bizhuve, të cilat i shesin në shkollë. Plotësoni dhe studioni 

tabelën e mëposhtme dhe përcaktoni se sa copë ata duhet të prodhojnë. 

Çmimi 

Sasia e 

prodhuar dhe 

e shitur 

Kostot totale 

fikse 

Kostot totale 

variabël 

Kostot 

totale 

Të ardhurat 

totale nga 

shitja 

Fitimi ose 

humbja 

neto 

1000 25 5000 7500 

800 35 5000 10000 

700 50 5000 16000 

600 70 5000 21000 

500 

400 

90 

100 

5000 

5000 

25000 

30000 

48

3. Shpjegoni përse fitimet maksimizohen në atë pikë në të cilën e ardhura 

marxhinale barazohet me koston marxhinale. 

4. Përse një ndërmarrje duhet të synojë maksimizimin e fitimit dhe jo 

vetëm maksimizimin e prodhimit? 

5. Në vitin 2009 firma e njohur e automobilave ndeshi në një problem 

mekanik me makinat e saj të modelit RAV 4.Cili prej reagimeve të mëposhtme 

të firmës është ai i duhuri sipas mendimit tuaj: 

a. Asnje reagim me shpresën që defekti është rastësi vetëm në pak 

makina; 

b. Kontrolli i gjithë makinave të pashitura ende dhe kontrolli në se 

problemi ekziston edhe për to; 

c. Tërheqja e gjithë makinave të modelit RAV 4 nga qarkullimi; 

d. Njoftimi që në se klientët ndeshin ndonjë defekt, të njoftojnë 

menjëherë firmën. 

Në çdo rast argumentoni përgjigjen. 


1. Në se prodhimi rritet: 

a. Kosto totale ulet; 

b. Kosto fikse rritet; 

c. Kostot mesatare për njësi ulen; 

d. Kostot variabël ulen. 

2. Fitimi neto maksimizohet në se: 

a. Rritet sasia prodhuar; 

b. Ulet kosto totale variabël; 

c. Kosto marxhinale barazohet me të ardhurat marxhinale; 

d. Rritet cilësia e produktit. 

3. Kosto mesatare fikse: 

a. Rritet me rritjen e sasisë së prodhuar; 

b. Është raporti ndërmjet kostos totale fikse me sasinë e prodhuar; 

c. Është e pandryshueshme edhe në afat të gjatë; 

d. Nuk merret parasysh në llogaritjen e kostos totale. 

4. Kosto totale variabël: 

a. Ndryshon me ndryshimin e vëllimit të prodhimit; 

b. Është e pandryshueshme në afat të shkurtër; 

c. Nuk ndryshon me rritjen e shkallës së përdorimit të faktorëve; 

d. Përbën gjithmonë pjesën më të rëndësishme të kostos së përgjithshme. 

5. E ardhura marxhinale: 

a. Llogaritet si raport i të ardhurave të përgjithshme me vëllimin e 

prodhimit; 

b. Është e ardhura shtesë që vjen nga rritja e prodhimit me një njesi; 

c. Rritet për çdo rritje të vëllimit të prodhimit; 

d. Ndikon direkt në firimin e realizuar nga ndërmarrja. 

Përgjigjet 

1 C, 2 C, 3 B, 4 A, 5 B. 

49

Mesimi 1. 6. Struktura e tregut 


Në këtë kre mësuam se konkurrenca dhe monopoli janë dy ekstreme të 

strukturave të tregut. Rastet e monopolit dhe konkurrencës së plotë na krijojnë një 

ide sesi funksionon tregu. Shumica e tregjeve në një ekonomi, pavarësisht se tregojne 

karakteristika te seciles strukture nuk përfaqësohen nga asnjëra prej tyre. Kemi tregje 

që shfaqin një ngjashmëri të madhe me konkurrencën e plotë, nga ana tjetër kemi 

tregje që tregojnë karakteristika të një tregu monopolistik. Mësuam gjithashtu se ka 

dy tipa të një konkurrence jo perfekte, njëra nga të cilat është tregu oligopolistik në 

të cilin ka vetëm disa shitës që ofrojnë të njëjtin produkt ose një produkt shumë të 

ngjashëm. Një strukturë tjetër është konkurrenca monopolistike, shembull tipik i së 

cilës është tregu i karburanteve ku shumë pak vende të Lindjes së Mesme kontrollojnë 

rezervat e naftës. 

Gjithashtu trajtuam mundësitë e rritjes së firmave dhe përparësitë e tregut të 

lirë. 


Pyetja 1 është relative dhe trajtohet sipas mendimit të nxënësve. 

2. 

a) Monopol; 

c) Oligopol 

d) Konkurrencë monopolistike 

Pyetjet nga numri 3 deri ne 7 jane të lira për nxënësit. 

8. Përgjigjja është alternativa b 

9. Diskutim i lire ne klase. 


Tema: Oligopoli dhe konkurrenca monopolistike 


bazë e përdorur është ajo e studimit të rastit e cila gërshetohet me metodat: 


-Diskutimi 

Objektivat: 

Minimal: Nxënësit tregojnë çfarë është oligopoli dhe konkurrenca monopolistike. 

Mesatar: Nxënësit krahasojnë oligopolin dhe konkurrencën monopolistike me format 

e tjera të tregjeve dhe evidentojnë dallimet ndërmjet tyre. 

Maksimal: Nxënësit evidentojnë formën konkrete të konkurrencës nëpërmjet 

përcaktimit të karakteristikave të saj. 

50


Nxënësve u jepet për të lexuar teksti i mëposhtëm. 

Kur kthehem në shtëpi nga puna djali im po priste padurim. Me 

thotë që i nevojiten këpucë të reja atletike, sepse ato të blera disa ditë më parë 

nuk ishin dhe aq komode. Nuk u binda, por as nuk reagova, duke menduar që 

këpucët atketike që sapo kishte blerë ishin të firmës NIKE që unë mendoja që ishin 

veçanërisht të përshtatshme për djalin tim që luan basketboll. 

Pas pak thirrem me urgjencë para televizorit për të parë këpucët për të cilat 

“kishte nevojë” im bir. Ishin të firmës Reebok dhe të firmosura GUnit. Ato këpucë 

duheshin blerë sepse 50 Cent dukej shumë bukur kur dilte me to nga makina dhe 

përplaste këmbën në tokë. Cdo koment nga ana ime nuk kishte vlerë dhe u përgjigja 

që do t’i blija kur të kisha mundësi financiare, megjithëse do të më kushtonin edhe 

15000 lekë të tjera. 

Reebok hyri në biznesin e këpucëve në fillim të viteve 1980 dhe ka pasur 

një sukses të jashtëzakonshëm. Firma ka ardhur duke shtuar prodhimin e saj të 

këpucëve atletike duke hedhur në treg për shembull këpucë me tuba plastikë në 

taban të cilat “kthejnë mbrapsht energjinë tek ai që i vesh” ose këpucë speciale të 

përbëra nga materiali i sediljeve të anijes kozmike Shuttle. Konkurrenti më i fortë i 

Reebok është NIKE. Sejcili zotëron rreth ¼ e tregut të këpucëve atletike dhe firma 

të tjera të dëgjuara si Converse ose Adidas etj, ndajnë ndërmjet tyre pjesën e mbetur 

të tregut. 

NIKE e krijoi reputacionin duke prodhuar atlete të cilësisë së lartë për sporte 

të veçanta si basketbolli, tenisi apo vrapi. Atletet e kësaj firme vishen nga atletë të 

mëdhenj. Nga ana tjetër firma është përqendruar edhe në prodhimin e aksesorëve si 

kostume tenisi, vrapi etj. Madje NIKE prodhon veshje ngjyrat e të cilave përshtaten 

me modën e fundit. 

Fakti më interesant është që pjesa më e madhe e produkteve të këtyre firmave, 

megjithëse janë të destinuara për sport, nuk blihen nga njerëz që ushtrojnë aktivitet 

sportiv. Ato blihen nga njerëz që mendojnë se duke i veshur ato duken bukur, në 

formë dhe modernë. 

Siç dëshiron edhe djali im. 

Veprimtaria 1 

Secili nga nxënësit merr detyrën të lexojë individualisht tekstin. 

Veprimtaria 2 

Do të shtrohen në klasë pyetjet e mëposhtme. 

-Duke përmendur një nga një karakteristikat e konkurencës së lirë a mund të 

evidentoni ndonjë prej tyre e cila i përshtatet më mirë tregut për të cilin po lexojnë. 

-Duke përmendur një nga një karakteristikat e monopolit a mund të evidentoni 

ndonjë prej tyre e cila i përshtatet më mirë tregut për të cilin po lexojnë. 

Nëpërmjet këtyre dy pyetjeve arrihet të bëhet përsëritja e dy temave të 

mëparshme mësimore. 

Veprimtaria 3 

U kërkohet nxënësve të diskutojnë për argumentet: 

a) Para 20 o se 30 viteve njerëzit përdornin për sport atlete prej lecke me çmime 

shumë të vogla. Çfarë strategjie kanë ndjekur firmat e mësipërme për të ndryshuar 

këtë fakt? 

51

) A është etike për këto ndërmarrje të nxisin të rinjtë të blenë mallra shumë të 

shtrenjta për ta? 

c) Ka modele të veçanta këpucësh të prodhuara nga këto firma që kushtojnë deri 

në 45000 lekë. Për cilin segment të tregut prodhohen ato? 

d) Këto firma prodhojnë produktet e tyre në vende të Azisë në të cilat puna 

kushton shumë më pak. A do ta përballonin ato konkurrencën në se do të prodhonin 

në Amerikë ose Evropë? 

Veprimtaria 4 

U kërkohet nxënësve të shkruajnë në tabelë në mënyrë të sistemuar mendimet e 

tyre lidhur me karakteristikat e tregut për të cilin lexuan. 

Veprimtaria 5 

Mësuesi bashkë më nxënësit analizojnë karakteristikat e shkruara dhe mësuesi 

evidenton ato karakteristika që përfaqësojnë thelbin e formave të tregjeve që janë 

objektiv i orës së mësimit duke dhënë dhe konceptin e tyre. 


1. Shkruani në tabelë emra produktesh që keni përdorur ditët e fundit. Jepni 

mendimet tuaja lidhur me strategjitë e vendosjes së çmimeve të tyre dhe llojin 

e tregut në të cilin prodhuesit e tyre bëjnë pjesë. Në çdo rast argumentoni 

përgjigjet. 

2. Tregoni përse megjithëse produkte të prodhuara nga prodhues të ndryshëm 

kanë të njëjtat karakteristika, më shumë tërheq vëmendjen ai prej tyre i cili 

është prodhuar nga një firmë e dëgjuar. 


1. Një treg me konkurrencë perfekte: 

a) Ka shumë blerës dhe shitës; 

b) Dominohet nga një numër i vogël firmash të mëdha; 

c) Rregullohet nga qeveria; 

d) Përfshin monopolet dhe oligopolet. 

2. Konkurrenca është e rëndësishme sepse: 

a) Kufizon efektet e kërkesës dhe ofertës; 

b) Eliminon rolin nxitës të fitimit; 

c) U jep prodhuesve nxitje për të qenë efiçentë; 

d) U jep mundësinë prodhuesve të kontrollojnë çmimin. 

3. Monopolet krijohen nga shteti: 

a) Në se rregullimi i tregut është relativisht i lehtë; 

b) Për prodhimin e atyre të mirave për të cilat konkurrenca do të ishte në 

dëm të interesit publik; 

c) Për ushtrimin e veprimtarive që financohen nga shteti; 

d) Për të mbështetut ndërmarrjet e mëdha. 

4. Cila nga ndërmarrjet e mëposhtme ka më shumë liri në vendosjen e 

çmimeve të produkteve të saj? 

a) Një nga tre ndërmarrjet e një industrie; 

b) Prodhuesi i vetëm i një produkti me shumë zëvendësues; 

c) Prodhuesi i vetëm i një produkti pa zëvendësues; 

d) Një nga 200 ndërmarrjet e një dege të industrisë. 

52

5. Një numër i vogël shoqërish të mëdha mbizotërojnë tregun e automjeteve. 

Si pasojë konkurrenca. 

a) Nuk ekziston; 

b) Është e bazuar plotësisht në çmim; 

c) Ka pasojë prodhimin jo efiçent; 

d) Nxjerr në plan të parë karakteristika të tjera veç çmimit. 

6. Një ndërmarrje ngriti çmimet e saj me 10%. Firma të tjera të së njejtës 

degë ndoqën menjëherë atë. Në cilën prej formave të mëposhtme të tregut 

ushtron veprimtarinë ë saj kjo firmë? 

a) Konkurrencë perfekte; 

b) Monopol; 

c) Oligopol; 

d) Konkurencë monopolistike. 

Përgjigjet 

1 A, 2 C, 3 B, 4 C, 5 D,6 C, 

Mësimi 1.7. Tregjet e faktorëve të prodhimit 


Faktorët e prodhimit blihen në tregjet përkatës të cilët funksionojnë një lloj si 

tregjet e produkteve të gatshme. Kërkesa për faktorë është e varur nga kërkesa për të 

mirat dhe shërbimet që prodhohen më to dhe faktorët që ndikojnë në të janë çmimet 

e produkteve, prodhueshmëria e faktorëve dhe çmimet e faktorëve të tjerë. 

Çmimi i punës është paga. Karakteristikë e ofertës së punës është se ajo është e 

kufizuar. Oferta individuale e punës varet nga madhësia e pagës, tatimet, mirëqenia, 

mjedisi i punës. Oferta e tregut për punë është shumë e ofertave individuale dhe 

lakorja e saj ka pjerrtësi rritëse. Kërkesa e tregut për punë ka të njëjtat karakteristika 

dhe lakorja e saj të njejtën formë më kërkesat për të mirat e tjera. Ekuilibri i tregut të 

punës arrihet në pikën ku kërkesa barazon ofertën e punës. 

Nga ana e vet ndërmarrja nuk është në gjendje të vendosë vetë shpërblimin, 

por do të pranojë pagën e vendosur në treg. Ajo merr vendimin në se do të vazhdojë 

ose jo të shtojë punëtorët duke krahasuar të ardhurën marxhinale të produktit nga 

puna me koston marxhinale të saj. Për sa kohë e ardhura marxhinale tejkalon koston 

ndërmarrja mund të punësojë punëtorë të rinj. 

Veçori që ndikon në ofertën e tokës është kufizimi i saj sasior dhe cilësor që 

bën që oferta e saj të jetë plotësisht jo elastike. Kërkesa e tregut për tokë ka të njejtat 

karakteristika me kërkesën e të mirave të tjera dhe po kështu edhe vendosja e çmimit 

të ekuilibrit. Cmimi i tokës është renta. Edhe për tokën marrja e vendimit për blerjen 

e sasive shtesë bëhet duke analizuar njëlloj si për punën. 

Oferta për kapital fizik është joelastike në afat të shkurtër dhe reagon njëlloj 

si dhe oferta e të mirave të tjera në afat të gjatë. Kërkesa e tregut të kapitalit fizik, 

ekuilibri i tregut dhe i firmës i përcaktohen në të njëjtën mënyrë si dhe për faktorët e 

tjerë të prodhimit. 

Edhe në tregun e kapitalit financiar firma është çmimpranuese dhe duhet të 

përcaktojë sasinë e kapitalit që do të kërkojë bazuar në krahasimin ndërmjet të 

ardhurave marxhinale të tij me normën e interesit. 

53


1. Përmirësimet teknologjike rrisin produktivitetin e punës. Nga puna e të njëjtit 

punëtor prodhohen më shumë të mira. Kjo bën që dhe paga e tij të rritet. 

2. Paga minimale do të thotë që shteti vendos një kufi page nën të cilin nuk duhet të 

jetë asnjë pagë, për të siguruar plotësimin e nevojave të dorës së parë të gjithsecilit 

që punon. Një pagë minimale e vendosur nën çmimin e ekuilibrit nuk ka efekt 

sepse vetë paga në treg tenton drejt ekuilibrit, pra tregu e bën vetë atë që shteti 

tenton. Paga minimale ka kuptim kur vendoset mbi çmimin e ekuilibrit, d.m.th. 

që çmimi i ekuilibrit është aq i ulët sa shteti detyron firmat të paguajnë më shumë 

punëtorët e tyre. Kjo do të rrisë shpenzimet e bizneseve dhe do të nxisë tregun 

informal të punës që do ta përkeqësonte gjendjen ekonomike të punëmarrësve 

njësoj ose dhe më shumë. 

3. Për çdo lloj dhe kategori pune ka treg më vete sepse dhe karakteristikat e punës 

ndryshojnë. Tregu për një inxhinier nuk mund të jetë i njëjti me atë për një mjek 

sepse dhe kërkuesit dhe ofruesit përkatës nuk janë po ata. Aktualisht çdo vend ka 

tregje më vete pune. Tendenca e tregut evropian të punës është ajo e globalizimit, 

megjithëse aktualisht vendet evropiane vazhdojnë të ruajnë rregulla të veçanta 

mbi punësimin për të punësuar në radhë të parë qytetarët e tyre. 

4. Bota nuk mund të shkojë drejt urisë, por do të përpiqet të rrisë produktivitetin e 

tokës për të prodhuar sa më shumë produkte. 

5. Në këtë rast çmimi i naftës do të rritej menjëherë shumë sepse do të pakësohej 

oferta. 

6. Ulja e normës së interesit d.m.th. e çmimit të kapitalit financiar rrit kërkesën për 

të, pra kërkesën për kredi duke nxitur në këtë mënyrë investimet. 

7. Jo. Paratë nuk jepen vetëm një herë kredi. Teorikisht të njëjtat para mund të 

përdoren shumë herë për të dhënë kredi duke rritur ofertën e parasë dhe sasinë e 

parasë në qarkullim në progresion gjeometrik. 


8. Futbollisti më i paguar në botë deri në vitin 2010 është Lionel Messi i cili në formë 

page dhe reklamash fiton 31 milion Euro në vit. Mendoni se ky lojtar është i 

mbipaguar? Argumentoni mendimin tuaj. 

9. Në Shqipëri toka bujqësore është shumë e copëzuar nga pikëpamja e pronësisë. 

Arsyetoni si ndikon kjo në çmimin e saj dhe pse. 

10. Duke i bazuar në ligjin e kërkesës dhe ofertës shpjegoni përse persona të shkolluar 

paguhen shumë të tepër se të tjerët. Kohët e fundit në vendin tonë pjesa më e 

madhe e të rinjve po kërkojnë të studiojnë në universitet. Arsyetoni çfarë efekti do 

të ketë kjo në tregun e punës pas disa viteve. 


Tema: Legjislacioni shqiptar në lidhje me punën dhe sigurimet shoqërore. 

Tema: Rritja e shpërblimeve të punës në vendin tonë gjatë 20 viteve të fundit dhe 

tendencat për të ardhmen. 

54


1. Cili nga shkaqet e mëposhtëm do të ndikojë në rritjen e pagave të punëtorëve 

në një fabrikë automjetesh: 

a) Kërkesa për automjete dhe produktiviteti i punës; 

b) Kërkesat e punëtorëve për rritje page; 

c) Ligjet shtetërore për pagën minimale; 

d) Ligjet shtetërore për pagën maksimale. 

2. Përse disa njerëz kundërshtojnë pagën minimale: 

a) Kanë frikë se mund të rritet papunësia; 

b) Mendojë se rriten kostot e prodhimit; 

c) Mendojnë se do të shkaktojë rritje të çmimeve; 

d) Për të gjitha këto arsye së bashku. 

3. Kërkesa e tregut për punë: 

a) Është në përpjesëtim të drejtë me pagën; 

b) Ulet me rritjen e prodhueshmërisë së faktorit punë; 

c) Bie në se rritet çmimi i makinerive; 

d) Rritet në se zgjatet java e punës. 

4. Ndërmarrja vazhdon të punësojë punëtorë të rinj: 

a) Për sa kohë ajo ka fitim nga ushtrimi i veprimtarisë së saj; 

b) Për sa kohë që në treg pagat janë në ulje; 

c) Deri në momentin kur e ardhura marxhinale e punës barazohet me 

koston e saj marxhinale; 

d) Në se në treg ka kërkesë për produktet e saj. 

5. Oferta për tokë : 

a) Është plotësisht elastike; 

b) Është e tillë që sasia që do të ofrohet është gjithmonë e njejtë edhe në 

se çmimi është zero; 

c) Paraqitet grafikisht me anë të një drejtëze paralele me boshtin në të 

cilin pasqyrohet sasia e tokës; 

d) Mbetet e pandryshuar edhe në periudha afatgjatë. 

6. Kërkesa e firmës për tokë: 

a) Rritet me uljen e çmimit të tokës; 

b) Nuk ndryshon me ndryshimin e produktivitetit; 

c) Pasqyrohet grafikisht me anë të një lakoreje me pjerrtësi rritëse; 

d) Rritet me rritjen e të ardhurave të firmës. 

7. Interesi si çmimi i kapitalit hua. 

a) Vendoset në treg nga raporti ndërmjet kërkesës dhe ofertës; 

b) Rritet me rritjen e kërkesës për kapital; 

c) Zvogëlohet me rritjen e ofertës për kapital; 

d) I nënshtrohet të gjithë pohimeve të mësipërme. 

Përgjigjet 

1 A, 2 D, 3 B, 4 C, 5 B, 6 A, 7 D 

55

Pjesa II. Ekonomia Kombëtare 

Mësimi 2.1. Qeveria dhe ekonomia 


Qeveria ndërhyn në ekonomi për të korrigjuar të meta e ekonomisë plotësisht të 

lirë. Kjo ndërhyrje realizohet nëpërmjet tatimeve e taksave, shpenzimeve shtetërore 

dhe legjislacionit ekonomik. 

Funksionet ekonomike që luan qeveria janë: 

1. Përcaktimi i kuadrit ligjor ose e thënë ndryshe e rregullave të “lojës” 

ekonomike; 

2. Garantimi i qëndrueshmërisë makroekonomike. Kjo realizohet me anë të 

politikës monetare që ka si qëllim shtimin ose pakësimin e sasisë së parasë 

në qarkullim dhe politikës fiskale që ka të bëjë më taksimin dhe shpenzimet 

e qeverisë: 

3. Përmirësimi i shpërndarjes së burimeve ekonomike. Kjo ndërhyrje bëhet 

e nevojshme në rast të mangësive të tregut si asimetria e informacionit, 

mungesa e konkurencës së drejtë, shfaqja e eksternaliteteve ose kur duhet të 

sigurojë ato që quhen të mira apo shërbime publike, 

4. Përmirësimi i shpërndarjes së të ardhurave duke synuar të vendosë drejtësi 

sociale. 

Për të ushtruar funksionet e tij shteti përdor të ardhurat që realizon kryesisht 

nga tatimet, por edhe nga burime si tarifat e shërbimeve, fitimet ose dividentët nga 

ndërmarrjet shtetërore. 

Shpenzimet e qeverisë kryhen për shërbimet e përgjithshme publike, 

mbrojtjen,rendin dhe sigurinë publike, trajtimin e çështjeve ekonomike, mbrojtjen 

e mjedisit, strehimin dhe komunitetin, shëndetësinë, arsimin, mbrojtjen sociale, 

argëtimin, kulturën dhe çështjet fetare. 

Taksimi nga ana e shtetit i nënshtrohet parimit të përfitimit nga shërbimet 

publike dhe të mundësisë për të paguar. Sipas shkallës së progresivitetit taksat mund 

të klasifikohen në taksa progresive, proporcionale dhe regresive dhe sipas mënyrës 

së prekjes së të ardhurave në taksa të drejtpërdrejta dhe të tërthorta. 

Në vendin tonë të ardhurat kryesore të qeverisë realizohen nga tatimet dhe 

shpenzimet kryesore janë ato për personeli, interesin e borxhit dhe fondet speciale. 

Buxheti i shtetit është një pasqyrë financiare në të cilën pasqyrohen shpenzimet 

dhe të ardhurat e parashikuara të shtetit për një periudhe të caktuar. Ai mund të 

jetë me deficit ose rrallë edhe me suficit. Për të përballuar deficitin buxhetor qeveria 

merr borxhin publik, i cili nuk është domosdoshmërisht i keq në se përdoret për të 

financuar prioritete të qeverisë dhe mbështetur zhvillimin ekonomik. 

Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave përsëritëse të kreut 

1. Duket qartë se qeveria shqiptare shpenzon më pak në vlerë relative (në %) 

për përmbushjen e funksioneve publike se qeveritë e vendeve të OECD 

(Organizata për Bashkëpunim ekonomik dhe Zhvillim), të cilat shpenzojnë 

mesatarisht pak më shumë se 40% te PBB. Më tej, ajo shpenzon shumë më 

56

pak në vlere absolute (në lekë) nëse mbajmë parasysh se PBB i Shqipërisë 

është shumë më i vogël se ai i vendeve të OECD. Natyrisht kjo do të thotë 

se qeveria shqiptare ka shumë më pak para në dispozicion për investime 

(rrugë, ujësjellës, shkolla e spitale, etj.) dhe konsum publik (paga në sektorin 

publik, shpenzime për kërkimin e informacionin, etj.). Të gjitha qeveritë 

shqiptare të periudhës së tranzicionit kanë pasur vështirësi në mbledhjen 

e të ardhurave nëpërmjet taksave për shkak të informalitetit të lartë në 

ekonomi. 

2. Teorikisht shpërndarja më e mirë e burimeve ekonomike është ajo që 

realizohet përmes tregut. Por një tregu që funksionon mirë, të një tregu 

ku plotësohen supozime të konkurrencës së pastër e perfekte (referoju 

kapitullit përkatës). Ndërkaq, në praktikë zor se hasim një treg që 

funksionon sipas këtyre supozimeve. Mangësi të zakonshme tregjesh janë 

asimetria e informacionit, mungesa e kushteve të konkurrencës së drejtë, 

prania e produkteve publike dhe prania e eksternaliteteve, ose e kostove 

dhe përfitimeve të jashtme. Produkte publike janë ato produkte ose 

shërbime që karakterizohen nga dy tipare: (i) përjashtueshmëria: konsumi 

i tyre është i pamundur, i vështirë, ose me kosto shumë të lartë, dhe (ii) 

rivaliteti ose kostoja marxhinale e konsumit të tyre është shumë i vogël 

ose zero. Shembull tipik i një produkti publik është informacioni përmes 

radios. A mund të përjashtojmë dot ne ”konsumatorët” e sinjalit të radios 

në nivel individual nëse ata nuk paguajnë? Sigurisht që jo – ata mund ta 

marrin sinjalin e transmetuar sapo ky sinjal mbulon një zonë të caktuar. 

Nga ana tjetër rivaliteti, ose kosto marxhinale e konsumit, është zero. Kjo do 

të thotë se marrja e sinjalit nga një konsumator më tepër nuk pakëson sasinë 

e sinjalit për të tjerët. Duke qenë se përjashtueshmëria është e pamundur, 

këto produkte ose shërbime nuk i interesojnë sektorit privat. Pra duhet të 

ofrohen nga qeveria. Produkte te tjera publike tipike janë shërbimi i sigurisë 

publike, ndriçimi rrugor etj. Eksternalitetet janë kosto të jashtme, ose kosto 

për palë të treta. Kjo do të thotë se ato janë kosto që krijohen nga dikush por 

që ky i fundit nuk paguan për to. Nëse një prodhues vaji ulliri i shpërndan 

mbetjet pas procesit teknologjik në mjedisin rrethues, këto mbetje mund 

të dëmtojnë florën, faunën si dhe të ndotin ujërat përreth. Pra prodhuesi 

i vajit në këtë rast krijon një kosto për palë të treta, për shoqërinë, që ne e 

quajmë kosto të jashtme për prodhuesin e vajit, ose eksternalitet. Shembuj 

të tjerë ekspernalitetetsh negative janë ndotja e ajrit nga furrat e gëlqeres që 

djegin goma makinash, mbetjet e kimikateve në fruta e perime, etj. Sipas së 

njëjtës logjikë, eksternalitetet mund të jenë edhe pozitive. Në këtë rast, kemi 

përfitime që krijohen nga dikush por që merren për palë të treta ose nga 

shoqëria në tërësi. Produkte tipike që krijojnë eksternalitete pozitive janë 

pylli që pastron ajrin ose arsimi që krijon mundësinë e një shoqërie më të 

mirë. 

3. Parimi i përfitimit nga shërbimet publike do të thotë se taksapaguesit duhet 

të taksohen në funksion të përdorimit të shërbimeve publike. Nëse dikush 

57

58 

përdor më shumë një rrugë sepse ka makinë, ai duhet të paguajë më shumë 

se dikush që e përdor më pak atë. Parimi i mundësisë për të paguar do të 

thotë që njerëzit të paguajnë në funksion të pasurisë ose të ardhurave që 

ata kanë. Ata që kanë të ardhura më të larta paguajnë më shumë. Taksimi 

progresiv – njerëzit paguajnë një pjesë më të madhe të të ardhurave të tyre 

nëse kanë të ardhura të larta - është një zbatim në praktikë i parimit të 

mundësisë për të paguar. 

4. Një taksë mbi makinat e reja është një taksë progresive. Kemi taksë 

progresive kur shtresat me të ardhura më të larta paguajnë një pjesë më 

të lartë të të ardhurave të tyre në formë taksash. Duke qenë se makinat e 

reja janë produkte që blihen nga konsumatorët me të ardhura më të larta, 

atëherë kjo është një taksë progresive – shtesat e larta paguajnë një pjesë më 

të lartë të të ardhurave të tyre në formë taksash. Një taksë mbi bukën është 

një taksë regresive. Një taksë e tillë merr një pjesë më të vogël të ardhurash 

në formë taksash nga subjektet me të ardhura më të larta. Përderisa buka 

është një produkt që zë një pjesë shumë të vogël në shpenzimet për konsum 

të shtresave me të ardhura më të larta, atëherë ajo është një taksë regresive. 

5. Nëpërmjet një tarife doganore, qeveria synon të arrijë të paktën dy objektiva: 

(i) të mbledhë të ardhura për buxhetin e shtetit, dhe (ii) të mbrojë prodhimin 

vendas për produktin e taksuar. Një tarifë doganore do të shoqërohet me 

rritjen e çmimit të brendshëm të produktit të taksuar dhe – për këtë arsye 

– prodhimi i këtij produkti do të jetë më me interes për prodhuesit e këtij 

produkti brenda vendit. Një taksë e lartë mbi karburantin, p.sh., të themi 

një taksë akcizë, synon të arrijë dy objektiva: (i) të mbledhë të ardhura për 

buxhetin e shtetit, por edhe të mbrojë mjedisin (pastërtinë e ajrit), duke 

dekurajuar konsumin e karburantit. Duket pra se, nëpërmjet taksimit, 

qeveria realizon edhe objektiva të tjerë përveç mbledhjes së taksave. 

6. Për të financuar deficitin buxhetor, qeveria merr borxh nga burime të 

brendshme dhe të jashtme, natyrisht me interes. Vitet e fundit, nisur nga 

nevojat e mëdha për investime në infrastruktura (sidomos rrugë), borxhi i 

qeverisë është rritur. Bashkë me të janë rritur edhe detyrimet e qeverisë për 

interesat e borxhit. Nga ana tjetër, shpenzimet për pushtetin lokal megjithëse 

janë rritur gradualisht, mbeten shpesh të pamjaftueshme për të financuar 

funksionet e pushtetit lokal. Shpenzimet e pushtetit lokal përballohen nga 

të ardhurat që mblidhen nga vetë pushteti lokal si dhe nga transfertat nga 

qeveria qendrore. Të ardhurat e grumbulluara nga pushteti lokal janë për 

shumicën e njësive shumë të vogla, për shkak të kapaciteteve njerëzore e 

institucionale të pamjaftueshme. Për këtë arësye, këto njësi varen shpesh nga 

transferta e qeverisë qendrore. Pamjaftueshmëria e parave të transferuara 

nga qeveria qendrore pushtetit lokal vështirëson shumë funksionimin e 

këtij të fundit. 

7. Një renditje e tillë e shpenzimeve të buxhetit të shtetit dëshmon se dy 

prioritetet e para për Shqipërinë e sotme janë mbrojta sociale e lufta kundër 

varfërisë, si dhe krijimi i parakushteve për zhvillimin e ekonomisë përmes

ndërtimit të infrastrukturave dhe kapaciteve prodhuese në bujqësi, industri, 

turizëm, shërbime, etj. Financimi i arsimit dhe shëndetësisë pason në 

renditje prioritetet e mbrojtjes sociale dhe zhvillimit ekonomik. Mjedisi dhe 

aspektet kulturore janë të nën-financuara. Ky model prioritetesh dëshmon 

se Shqipëria akoma vazhdon të fokusohet tek aspektet bazë të zhvillimit. 

8. Një nga besimet e doktrinës së vjetër ekonomike ishte se “nëse familja 

shpenzon më shumë se ç’janë të ardhurat mujore, ajo do të falimentojë 

dhe do të rrëshqasë drejt varfërisë”. Doktrina e vjetër predikonte se duhet 

shpenzuar në çdo periudhë kohe aq sa ç’kemi mundësi. Ky është një besim 

që sot mund të konsiderohet si i tejkaluar. Sipas doktrinës së re ekonomike, 

deficiti buxhetor nuk duhet konsideruar domosdoshmërish «i keq» nëse 

shpenzimet publike që përdoren për të mbështetur kërkesën agregate 

në kushtet e rënies ekonomike, dhe nëse ato përdoren për të financuar 

prioritete të justifikuara të qeverisë. Nga ana tjetër, borxhi publik nuk është 

domosdoshmërisht «i keq» nëse ai është i menaxhueshëm në pikëpamje 

ekonomike. 

9. Deficiti buxhetor i referohet një situate të tillë të buxhetit të shtetit ku 

shpenzimet janë më të mëdha se të ardhurat. Në fakt, ky është një rast i 

zakonshëm për pothuaj të gjitha qeveritë. Për të përballuar deficitin buxhetor, 

qeveritë marrin hua të brendshme ose të jashtme. Shuma e akumuluar e 

parave të marra hua ose borxh për të përballuar deficitin buxhetor quhet 

borxhi i qeverisë ose borxhi publik. Të ardhurat buxhetore vijnë nga rritja e të 

ardhurave nga taksat. Alternativa të rritjes së të ardhurave buxhetore janë (i) 

rritja e aktivitetit ekonomik; kur të ardhurat e bizneseve dhe taksapaguesve 

të tjerë janë më të larta, qeveria mund të mbledhë më shumë taksa; (ii) 

përmirësimi i administrimit të mbledhjes së taksave dhe (ii) rritja e nivelit të 

taksave. Alternativë e rëndësishme e uljes së shpenzimeve buxhetore është 

ajo e reformimit të sektorit publik, që ka të bëjë me zvogëlimin e “peshës” së 

qeverisë përmes transferimit në sektorin privat të të gjitha atyre produkteve 

e shërbimeve që mund të merren përsipër nga ky i fundit. Aspekte të tjera të 

reformimit të shpenzimeve publike është rritja e eficençës së administratës 

publike, që do të thotë kryerja e shërbimeve publike me më pak shpenzime, 

si dhe shkurtimi i shpenzimeve të panevojshme. 


1. Tregoni disa shërbime publike që ju përfitonin në qytetin tuaj. Për secilin prej 

tyre tregoni: 

a) Në se mendoni se shërbimi është i nevojshëm; 

b) Në se mendoni që një ndërmarrje private do ta ofronte këtë shërbim 

më lirë dhe më me efiçencë se sa shteti. 

c) Nga mund të financohen këto shërbime. 

2. Qeveria shqiptare investoi shumë para në ndërtimin e rrugës Durrës- Kukës. 

Ky investim përveç kostos në terma financiarë, ka përveç përfitimeve shumë 

të mëdha për vendin, edhe kosto të tjera. Jepni argumentet tuaja pro ose 

kundër ndërtimit duke marrë në konsideratë faktet e mëposhtme. 

59

a) Largimi nga shtëpitë i familjeve të shpronësuara; 

b) Punësimi i punëtorëve lokalë në ndërtim; 

c) Ndotja e mjedisit në zonat përreth; 

d) Ndikimi në zhvillimin ekonomik të zonave përreth; 

e) Rritja e vlerave të pasurive në zonat rreth ndërtimit 

f) Etj. 

3. Duke u bazuar në skemën e qarkullimit ekonomik të trajtuar në kreut 1.1. 

tregoni se si taksat e paguara qeverisë, hyjnë dhe qarkullojnë në ekonomi. 

Shpjegoni nëpërmjet kësaj skeme se si normat e taksave mund të stimulojnë 

ose pengojnë ekonominë. 

Nëpërmjet skemës tregoni se si taksat janë jo vetëm një barrë për konsumatorin, 

por në një farë mënyre janë para që kthehen përsëri në xhepat e tij. 


Nxënësve u jepet detyra të kërkojnë informacione mbi buxhetet e pushtetit lokal 

në njësisë ku ata jetojnë, ta paraqesin atë në mënyrë të strukturuar dhe ta prezantojnë 

para klasës për të mundësuar krahasimin ndërmjet qyteteve dhe njësive të ndryshme 

vendore në vend. 


1. Tregoni cila nga të mëposhtmet është arsyeja e ndërhyrjes së shtetit në 

ekonomi: 

a) Reduktimi i konkurrencës në treg; 

b) Sigurimi i të mirave dhe shërbimeve më të lira se sa ato të ndërmarrjeve 

private; 

c) Rregullimi i mangësive që mbart tregu; 

d) Garantimi i fitimit për tërë ndërmarrjet. 

2. Cili nga të mirat apo shërbimet e mëposhtme janë publike: 

a) Semaforët; 

b) Një lojë futbolli; 

c) Automjete që kursejnë karburant; 

d) Shërbimet e riparimit të kompjuterave. 

3. Cila prej degëve të mëposhtme ka më shumë mundësi të ofrojë të mira 

publike: 

a) Prodhimi i energjisë; 

b) Prodhuesit e automjeteve; 

c) Prodhuesit e ushqimeve 

d) Përpunuesit e hidrokarbureve. 

4. Sa herë që shteti kryen një shërbim ose harxhon para ai : 

a) Vendos se si përdoren burimet; 

b) I mohon ndërmarrjeve private mundësinë për të fituar para; 

c) Kufizon mundësitë e punësimit në ekonomi; 

d) Ul rolin e tij në vendimmarrjen ekonomike. 

5. Plani financiar i shtetit quhet: 

a) Borxh; 

b) Tatim; 

c) Planifikim kombëtar; 

d) Buxhet. 

60

6. Buxheti i shtetit ka një deficit kur: 

a) Ulen taksat; 

b) Rriten taksat; 

c) Rriten shpenzimet; 

d) Shpenzimet janë më të mëdha se të ardhurat. 

7. Disa herë qeveria ul taksat për të nxitur konsumin. Përse e kryen ajo këtë 

veprim: 

a) Për të balancuar buxhetin; 

b) Për të mbrojtur degë të veçanta të ekonomisë; 

c) Për të rregulluar nivelin e veprimtarisë ekonomike; 

d) Për të rregulluar industri të veçanta. 

8. Taksa e sheshtë: 

a) Nuk aplikohet në vendin tonë; 

b) Ngarkon njëlloj subjektet pavarësisht nga madhësia e të ardhurave të 

tyre; 

c) Ngarkon më shumë individët me të ardhura të larta; 

d) Zbatohet për të gjitha llojet e veprimtarive. 

Përgjigjet 

1 C, 2 A, 3 A, 4 A, 5 D, 6 D, 7 C,8 B. 

Mësimi 2.2. Paraja dhe institucionet financiare 


Para është çdo mjet në një ekonomi që përdoret rregullisht nga njerëzit për të 

blerë të mira dhe shërbime nga njeri-tjetri. Ajo ka tre funksione në një ekonomi: 

ajo shërben si mjet këmbimi, njësi matëse e vlerës dhe ruajtëse e vlerës. Që një mjet të 

quhet para duhet të jetë i pranueshëm gjerësisht (nga të gjithë) si mjet këmbimi, të 

mos prishet lehtë të transportohet lehtë, të jetë i ndashëm dhe të ekzistojë në sasi të 

kufizuar. Kur paraja ka formën e një malli me vlerë të brendshme quhet para mall, 

ndërsa kur nuk ka vlerë të brendshme, por që quhet e tillë nga ligji quhet para e 

dekretuar (ose para ligjore). 

Si dhe në vendet e tjera, sistemi bankar në Shqipëri përbëhet nga dy nivele: 

një Bankë Qendrore e përfaqësuar nga Banka e Shqipërisë, nga bankat e tjera që 

konsiderohen banka të nivelit të dytë. Banka Qendrore (BQ) e një vendi, e cila është 

përgjegjëse për mbikëqyrjen e sistemit bankar dhe kontrollin e sasisë së parave në 

qarkullim në ekonominë e një vendi. Megjithëse prodhimi i kartëmonedhave dhe 

monedhave është eksluzivitet i BQ, vetë sistemi bankar gjeneron para përmes një 

procesi që quhet shumëfishimi (multiplikimi) i parasë. Sasia e parave që sistemi 

bankar krijon në funksion të çdo leku rezervë quhet multiplikator monetar. 

Trajtimi i çështjeve për diskutim pyetjeve dhe ushtrimeve përmbledhëse të kreut 

1. Rezerva e detyruar bankare ka kryesisht dy role. Ajo shërben për të mbrojtur 

depozituesit, por roli i saj kryesor është kontrolli i ofertës së monedhës nga ana 

e BQ. Sasia e parave që sistemi bankar krijon është i lidhur ngushtë me sasinë 

e rezervave të mbajtura nga bankat. Në një ekonomi ku njerëzit depozitojnë të 

61

gjitha lekët në banka dhe kur këto të fundit kanë vetëm rezervën e detyruar, 

sasia e parave që sistemi bankar krijon për çdo lekë rezervë (multiplikatori 

monetar), është e anasjella e normës se rezervës. 

2. Duke qenë se sasia e depozitave të reja shpesh herë nuk ndryshon shumë 

nga sasia e depozitave të tërhequra, atëherë banka ka nevojë të mbajë vetëm 

një përqindje të depozitave të saj si rezerva, për të qenë e sigurt që mund të 

përballojë tërheqjet e depozituesve në çdo moment. Lënia e të gjitha depozitave 

të pashfrytëzuara do te ishte një menaxhim jo efektiv i burimeve. 

3. Veprimet ne treg te hapur banka qendrore mund ti ndërmarrë në çdo moment 

që mendon të përshtatshëm, pa qenë e nevojshme të ndryshojë ndonjë ligj apo 

rregullore, siç ndodh për instrumentet e tjerë të politikës monetare. Për këtë 

arsye ky instrument është më i përdoruri nga BQ për të ndërhyrë në politikën 

monetare të një vendi. 

4. Paratë që banka paguan për bonot rrisin sasinë e parave në një ekonomi. Një sasi 

e këtyre parave mbahen nga publiku në formën e parasë së prekshme (monedha 

dhe kartëmonedha), sasia tjetër depozitohet nëpër banka. Çdo lekë i mbajtur si 

para e prekshme e rrit ofertën monetare me 1 lekë, kurse çdo lekë i depozituar 

në bankë e rrit ofertën e parasë me 10 lekë, për shkak të procesit të krijimit të 

parasë nga rezervat. Prandaj oferta e monedhës do te ishte maksimale nëse 

njerëzit do tw depozitojnw tw gjitha paratw nw banka. Nw kwtw rast oferta 

monetare do të ishte: 100 ml x 10 = 1000 dhe do tw ishte minimale nwse njerëzit 

do t’i mbanin tw gjitha paratw në shtwpi. Nw kwtw rast oferta monetare do 

tw rritej vetwm me 100 ml. 

5. 

a) Shitja e bonove të thesarit do tw ulte ofertwn monetare nw treg. Sasia 

e uljes do tw varej nga sasia e parave qw do të paguhej nga publiku me 

para tw prekshme apo me para bankare. Nwse publiku do tw paguante 

vetwm me para tw prekshme, atwherw oferta e monedhws do tw ulej me 

1 mln lekw. Nwse do tw paguante vetëm me para bankare oferta do tw 

ulej me 1/0.1= 10 here. Nw çdo rast tjetër sasia e uljes sw ofertës monetare 

do tw jetw ndwrmjet kwtyre vlerave. 

b) Bankat mund tw vendosin tw mbajnw rezerva shtesw pwr arsye sigurie 

pwr tw evituar radhwt nw banka. Nw kwtw rast nuk ndryshon arsyetimi 

i bwrw mw lart. 

6. 

a) Multiplikatori= 1/0.1= 10 pra sistemi bankar 10 fishon depozitat e tij 

Oferta monetare= Depozita * 10 = Rezerva* 10*10 = 10.000 ml 

b) Rezervat = 20% Depozitave= 0.2* 1000 = 200 ml 

Oferta monetare = Depozita * molt.monetar= 200 * 1/0.2= 1000 ml 

7. 

a)Duhet tw blerë bono thesari 

b)Nw njw ekonomi me normw rezervw 20% ku publiku nuk mban para tw 

prekshme qw BQ tw rrisw ofertwn e monedhws nw treg me 40 milionw, duhet 

tw blerë X lekw bono thesari * 1/0.2 = 40 mil X= 8 mln 

⇒ 


1. Argumentoni përse është e domosdoshme që për llogaritjen e sasisë së parasë 

në qarkullim të merret parasysh edhe paraja bankare dhe nuk mjafton vetëm 

ajo fizike. 

62

2. Të gjithë jemi dëshmitarë të krizës financiare të viteve 2000. Duke shfrytëzuar 

njohuritë e marra në këtë kre, arsyetoni se cilët ishin shkaktarët e krizës. 


1. Një top bouling nuk është i përshtatshëm për para sepse i mungon njëra 

nga karakteristikat e mëposhtme: 

a) Qëndrueshmëria; 

b) Të qenit i transportueshëm; 

c) Jetëgjatësia; 

d) Njohja. 

2. Çfarë i jep vlerë një kartëmonedhe 1000 lekëshe: 

a) kosto e letrës speciale në të cilën është printuar; 

b) ari që nevojitet për të mbuluar vlerën e saj; 

c) kosto e punës për ta printuar; 

d) vlera prej 1000 lekësh e mallrave dhe shërbimeve që mund të blihen 

me të. 

3. Në një ekonomi monetare paraja shërben si: 

a) Mjet këmbimi; 

b) Matëse e vlerës; 

c) Ruajtëse e vlerës 

d) Të tria së bashku. 

4. Vlera e parasë: 

a) Mund të ulet e të ngrihet; 

b) Qëndron e njëjta në çdo kohë; 

c) Rritet me kalimin e kohës; 

d) Rritet kur rriten çmimet; 

5. Cila nga thëniet e mëposhtme mbi institucionet financiare nuk është e saktë: 

a) Një institucion financiar kryen shërbime me qëllim që të realizojë 

fitim; 

b) Bankat mbajnë depozitat vetëm me qëllimin e ruajtjes së tyre; 

c) Huatë bankare shtojnë ofertën monetare; 

d) Funksioni kryesor i tërë institucioneve financiare është të japin hua. 

6. Rezervat bankare janë: 

a) Shumat që bankat u japin hua bankave të tjera; 

b) Shuma të lëna mënjanë për investime të ardhme; 

c) Shuma totale e depozitave të klientëve; 

d) Një përqindje e depozitave të cilën banka nuk mund ta japë kredi. 

7. Mira morri rrogën prej 80000 lekësh të cilën e vendosi në depozitë bankë. 

Rezerva e detyrueshme është 20%. Sa është sasia maksimale e parave që 

mund të “krijohen” nga paratë e Mirës nëpërmjet sistemit bankar? 

a) 400000 lekë; 

b) 200000 lekë; 

c) 800000 lekë; 

d) 100000 lekë. 

Përgjigjet 

1 B, 2 D, 3 D, 4 A, 5 B, 6 D, 7 A 

63

Mësimi 2.3. Treguesit kryesorë makroekonomikë 


Ka disa tregues që përdoren për matjen e gjendjes ekonomike: ndër kryesorët 

përmendim GDP, inflacionin dhe papunësinë. 

GDP (Gross Domestic Product), është një tregues që shpreh vlerën e të gjithë 

mallrave dhe shërbimeve të prodhuara në një vend për një periudhë te caktuar 

(zakonisht një vit ose një tremujor) ndërsa GNP (Gross National Product) përfaqëson 

të Ardhurat Kombëtare Bruto, dhe përshtat GDP-në në lidhje me hyrjet dhe daljet e 

transfertave të huaja. Për të krahasuar mirëqenien materiale të vendeve me njëritjetrin, 

përdoret termi, GDP për frymë (ose GDP për capita) sipas parimit të PPP 

që konsiston në përshtatjen e GDP (në nivel vendi apo për frymë) duke eliminuar 

diferencat në çmime, duke mundësuar kështu krahasimin e standartit të jetesës midis 

vendeve të ndryshme. 

Me inflacion mund të kuptojmë dukurinë e rritjes së nivelit të përgjithshëm 

të çmimeve. Inflacioni mund të shkaktohet nga kërkesa (rritja e kërkesës së 

përgjithshme), nga oferta (psh. rritja e kostove të prodhimit), nga politika monetare 

ose nga importet (rritja e cmimeve të mallrave të importit). Inflacioni, sidomos kur 

është i lartë dhe i paparashikueshëm, është shumë i dëmshëm pasi ai shkakton 

pasiguri, ineficenca si edhe rishpërndarje pasurie. 

Papunësia, mund të përkufizohet si një situatë ekonomike, në të cilën persona 

që janë në gjendje të punojnë kërkojnë për punë, por nuk gjejnë. Papunësia shprehet 

si përqindje e forcës së punës, apo si raport i numrit të të papunëve dhe forcës së 

punë. Sipas shkaqeve, papunësia mund të klasifikohet në papunësi friksionale ose 

e fërkimit, papunësi strukturore, papunësia ciklike dhe papunësia sezonale. 

Me “cikle biznesi” ose “cikle ekonomike” do të kuptojmë luhatjet në aktivitetin 

ekonomik apo prodhimin e një ekonomie të një vendi përgjatë disa muajve, 

tremujorëve apo viteve, që shprehen tipikisht si ndryshime të GDP real. Në faza të 

ndryshme te cikleve të biznesit kemi luhatje jo vetëm në lidhje me GDP real, por edhe 

me papunësinë dhe inflacionin. 


1. Për të krahasuar mirëqenien materiale të vendeve me njëri-tjetrin, përdoret 

termi, GDP për frymë (ose GDP për capita) që llogaritet duke pjesëtuar GDP me 

numrin e banorëve të një vendi. Ky tregues mundëson krahasimin e vendeve 

me popullsi të ndryshme – për shembull Kinën me Shqipërinë, që kane nivele 

shume të ndryshme popullsie dhe GDP. 

2. PPP konsiston në përshtatjen e GDP (në nivel vendi apo për frymë) duke 

eliminuar diferencat në çmime, duke mundësuar kështu krahasimin e standardit 

të jetesës midis vendeve të ndryshme. Pra përmes disa përllogaritjesh, përshtatet 

vlera monetare e GDP për çdo vend, në mënyrë të tillë që një dollar (apo një 

euro) ka të njëjtën fuqi blerëse – me një dollar blihet e njëjta sasi mallrash/ 

shërbimesh ne çdo vend. 

3. Në CPI futen tërë mallrat e shportës, përfshi edhe mallra importi, dhe nuk 

futen mallra jashtë shportës së konsumatorit (p.sh. kallashnikov, megjithëse 

mund të jetë prodhim vendi). Deflatori nuk përfshin mallrat e importit, por në 

të futen edhe prodhime të tilla si tanke dhe aeroplan. 

4. Shkaqet dhe pasojat e inflacionit janë të shumëllojshme. 

64

Shkaqe: 

• Inflacion i nxitur nga kërkesa kemi kur kemi rritje të ndjeshme të kërkesës të 

përgjithshme (agregate) në një ekonomi. 

• Inflacion i nxitur nga oferta apo rritjet në kosto. Rast tipik, është rritja e cmimit 

të naftës dhe energjisë. 

• Inflacion që shkaktohet nga politika monetare. 

• Inflacion i importuar. 

Pasoja: 

Inflacioni, sidomos kur është i lartë dhe i paparashikueshëm, konsiderohet si 

shumë i dëmshëm. Ai çon në pasiguri (kur e di që çmimet mund të rriten shumë, 

dhe akoma më tepër, kur nuk e di sa shumë). Për të ulur rreziqet, mund të 

shmangesh investime afatgjata, që janë shumë të rëndësishme për ekonominë. 

Në periudha inflacioniste, mund të ndodhë që çmimet e mallrave të ndryshëm, 

rriten por jo me ritme të njëjta (për arsye të ndryshme), duke rezultuar në 

shtrembërime dhe ineficenca. Gjithashtu, një inflacion i lartë mund të cojë në 

rishpërndarje pasurie, si në shembullin e mëposhtëm. 

5. Klasifikimi i tipave të papunësisë bëhet tipikisht në bazë të tipave të shkaqeve 

të papunësisë. Për shembull, papunësia ciklike ndodh në kontekstin e cikleve 

të biznesit. Kur ekonomia është në ekspansion, prodhimi (GDP real) rritet dhe 

papunësia ulet, dhe anasjelltas, kur ekonomia është në recension, kemi ulje të 

prodhimit dhe rritje të papunësisë. Ndërsa papunësia sezonale vjen si rrjedhojë 

e sezonalitetit që karakterizon disa sektorë, si psh. bujqësia e turizmi. Në 

mënyrë analoge, mund të analizohen shkaqet e llojeve të tjera të papunësisë. 

6. Sipas fazave të cikleve të biznesit, kemi këto ndryshime të variabulave kryesorë 

makroekonomik: 

• Recensioni (rënia ose tkurrja) – Ekonomia ngadalësohet, prodhimi (GDP real) 

ulet. Gjithashtu konsumi, investimet dhe inflacioni ulen, ndërsa papunësia 

rritet. 

• Pika më e ulët – Ekonomia arrin pikën më të ulët, ndërsa papunësia rritet 

ndjeshëm. 

• Ekspansioni (zgjerimi) – ekonomia (GDP real) rritet, papunësia ulet por edhe 

çmimet rriten. 

• Piku (pika më e lartë) – Ekonomia arrin pikën më të lartë. Papunësia është e 

ulët, por inflacioni zakonisht rritet shumë. 

Ushtrim 1. Jepen të dhënat e sasisë dhe limimeve për 3 produkte A, B dhe C që 

prodhohen në ekonominë e një vendi. Gjeni GDP nominal dhe GDP real për 2010, si 

edhe inflacionin dhe rritjen ekonomike. Interpretoni rezultatet. 

Viti Qa Pa Qb Pb Qc Pc 

2009 2000 10 200 50 500 20 

2010 3000 20 300 100 750 40 

Përgjigjet: 

GDP nominal 2009 = 40,000 Lek 

GDP nominal 2010 = 120,000 Lek 

GDP real 2010 = 60,000 Lek 

65

Inflacioni në 2010 ( i matur parme deflatorit) është dy herë më i lartë ne krahasim 

me 2009 (pra është rritur me 100%) ndërsa ekonomia (GDP real) është rritur me 

50%. 

Shënim: GDP nominal e vitit bazë (në rastin tonë 2009) konsiderohet e njëjtë me GDP 

real e po atij viti. 

Ushtrim 2. Supozojmë që indeksi i çmimit të konsumatorit në vitin 2000 (që është 

edhe vit bazë) është 100, ndërsa në vitin 2001 është 105. Sa është inflacioni? 

Përgjigje 

Inflacioni është 5% - pra niveli i përgjithshëm i çmimeve është rritur me 5%. 


1. Argumentoni për secilin nga subjektet e mëposhtëm përse mund të jenë ata të 

interesuar të studiojnë tendencat dhe ndryshimet në GDP. 

a) Personat që merren me biznes; 

b) Studentët. 

2. Argumentoni përse është e domosdoshme të merren në konsideratë edhe 

rritja e popullsisë dhe e nivelit të çmimeve kur interpretohen ndryshimet në 

GDP. 

3. Identifikoni shembuj të papunësisë friksionale, ciklike dhe strukturore në 

ekonominë Shqiptare. 

4. Papunësia strukturore është pasojë e ndryshimeve teknologjike në ekonomi. 

A kanë ndonjë përgjegjësi ndërmarrjet private për të ndihmuar njerëzit që 

kanë humbur punën duke u zëvendësuar nga makineritë? Kush mund të ketë 

përgjegjësi për të ndihmuar këta persona? Shprehni opinionin. 


Duke shfrytëzuar informacionet e mbledhura në kreun 2.2. mbi krizën financiare të 

viteve 2000 kryeni një punë të pavarur dhe hartoni një projekt me temën: 

Tema: Pasojat e krizës financiare të viteve 2000 dhe ndikimi i saj në papunësinë dhe 

inflacionin. 


1. Efektet e cikleve të biznesit: 

a) Nuk janë serioze; 

b) Nuk mund të parashikohen ose të maten; 

c) Mund të maten dhe kontrollohen pjesërisht; 

d) Nuk zgjasin shumë. 

2. Cila prej të mëposhtmeve nuk është karakteristikë e periudhës së 

ekspansionit: 

a) Rritja e produktivitetit; 

b) Rënia e papunësisë; 

c) Rritja e kredive; 

d) Rënia e investimeve. 

3. Cili mund të konsiderohet si një faktor i jashtëm në luhatjet në ciklet e 

biznesit: 

a) Konsumi; 

66

) Risitë dhe shpikjet teknologjike; 

c) Investimet; 

d) Shpenzimet shtetërore dhe politikat tatimore. 

4. Në se supozojmë se çmimet po rriten ndërsa prodhimi mbetet i pandryshuar, 

çfarë do të ndodhë në vlerën e GDP? 

a) Do të rritet; 

b) Do të qëndrojë e njëjtë; 

c) Do të ulet; 

d) Do të shkaktojë ulje çmimesh. 

5. Në se ndodhemi në një periudhë recesioni, cili prej faktorëve të mëposhtëm 

mund të nxiste një ekspansion: 

a) Ulja e fitimeve; 

b) Ulja e fuqisë blerëse; 

c) Rritja e investimeve; 

d) Rritja e papunësisë. 

6. Punësimi i plotë është një periudhë në të cilën: 

a) Secili që kërkon mund të gjejë një punë; 

b) Papunësia është e barabartë ose me e vogël se shuma e normave të 

papunësisë friksionale dhe strukturore; 

c) Norma e papunësisë aktuale dhe ciklike janë të njëllojta; 

d) Çdo njeri nga forcat e punës është i punësuar. 

7. Fuqia blerëse e parasë: 

a) Rritet gjatë periudhave të inflacionit; 

b) Ulet gjatë deflacionit; 

c) Nuk ndikohet nga inflacioni ose deflacioni. 

d) Ulet gjatë inflacionit; 

8. Indeksi i çmimit të konsumatorit ndihmon në përcaktimin e: 

a) Ndryshimeve demografike në vend; 

b) Ndryshimeve në koston e jetesës; 

c) Numrit të familjeve në varfëri; 

d) Ofertës monetare për një periudhë kohore. 

Përgjigjet 

1 C, 2 D, 3 B, 4 A, 5 C, 6 B, 7 D, 8 B. 

Mësimi 2.4 Stabiliteti ekonomik dhe politikat makroekonomike 


Ekonomia e një vendi mund të ndikohet nga shteti përmes politikave (dhe 

instrumenteve) që mund të klasifikohen në politika fiskale, dhe ato monetare. Me 

politikë fiskale do të kuptojmë kryerjen e shpenzimeve dhe mbledhjen e të ardhurave 

nga qeveria për të influencuar ekonominë e një vendi, përfshi inflacionin, rritjen 

ekonomike dhe papunësinë. Politika fiskale ndikon kërkesën dhe ofertën agregate 

dhe për rrjedhojë edhe variablat makroekonomikë të sapopërmendur. Politikat 

fiskale mund të klasifikohen si neutrale, ekspansioniste (zgjeruese) dhe tkurrëse në 

bazë të raportit të shpenzimeve me të ardhurat e buxhetit të shtetit. Politikat fiskale 

ekspansioniste, qe karakterizohen nga shpenzime më të mëdha sesa të ardhurat 

(pra nga deficit) zbatohen për të nxitur rritjen ekonomike, ndërsa politikat tkurrëse 

67

synojnë frenimin e inflacionit dhe uljen e borxhit të shtetit. 

Politikat monetare normalisht hartohen dhe implementohen nga Banka 

Qendrore e një vendi. Objektivi themelor i Bankës së Shqipërisë, që është edhe Banka 

Qendrore e Shqipërisë, në kontekstin e politikave monetare që ajo ndjek, është arritja 

dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve. Një tjetër synim i BQ është nxitja dhe mbështetja 

e zhvillimit të sistemit të këmbimeve valutore, tregut të brendshëm financiar, sistemit 

të pagesave, si dhe përmirësimi i kushteve kredituese, në mbështetje të stabilitetit 

dhe të zhvillimet ekonomike në vend. Për implementimin e politikave monetare, BQ 

përdor një sërë instrumentesh, që ndikojnë në ofertën monetare, dhe për rrjedhojë 

edhe ne variablat makroekonomik. 

Trajtimi i çështjeve për diskutim, pyetjeve dhe detyrave të kreut 

1. Një ekspansion fiskal (p.sh. rritje e shpenzimeve publike) çon në rritje të kërkesës 

agregate dhe të prodhimit, ulje të papunësisë por edhe rritje të inflacionit. 

2. Kur rritja e kërkesës së përgjithshme për shkak të politikave fiskale (ose për 

shkak të faktorëve të tjerë) ndesh në pjesën Keynsiane, kemi vetëm zhvillime 

“pozitive” – rrjte të prodhimit, ulje të papunësisë ndërsa inflacioni mbetet i 

paprekur. Por kur rritja e kërkesës është e shumë e madhe, përtej një pike të 

caktuar, kur ndodhemi në pjesën “e ndërmjetme” të ofertës agregate, krahas 

efekteve pozitive (rritje ekonomike dhe ulje të papunësisë) mund të kemi rritje 

të çmimeve (inflacion) që mund përbejë një problem serioz në vetvete (shiko 

kapitullin ku flitet për inflacionin). Madje, nëse ekonomia ndodhet në pjesën 

klasike të ofertës agregate, çdo rritje në kërkesën agregate çon vetëm në rritje 

çmimesh ndërsa prodhimi dhe papunësia mbeten të pandryshuar (faktorët e 

prodhimit shfrytëzohen plotësisht). 

3. Figura 1: Lakorja e ofertës monetare (MS) dhe kërkesës monetare (MD) 

Ngushtimi monetar që pasqyrohet përmes zhvendosjes në të majtë të lakores 

Norma e interesit 

MS 2 MS 1 së ofertës në grafikun e mësipërm, rezulton 

në rritje të normave të interesit. Normat më 

të larta të interesit, e bëjnë më pak tërheqëse 

marrjen e më shumë kredie, për rritur 

investimet, prej nga mund të kemi një ulje të 

investimeve në nivel vendi çka mund të çojë 

në ulje të GDP real, rritje të papunësisë por 

MD 

Q (Sasia e parasë) 

edhe frenim të inflacionit. E anasjella vlen në 

rastin e zgjerimit monetare (zhvendosjes në 

të djathtë të lakores së MS). 


1. Argumentoni për secilin nga subjektet 

68

e mëposhtëm përse mund të jenë ata të interesuar të studiojnë tendencat dhe 

ndryshimet në GDP. 

a) Këshilltarët e ministrave; 

b) Deputetët; 

2. Papunësia strukturore është pasojë e ndryshimeve teknologjike në ekonomi. 

A ka qeveria ndonjë përgjegjësi për të ndihmuar njerëzit që kanë humbur 

punën sepse janë zëvendësuar nga makineri ? si mund ta ushtrojë ajo rolin e 

saj në këtë rast? Jepni opinionin tuaj. 

3. Argumentoni se si prishja e ekuilibrit ndërmjet kërkesës dhe ofertës agregate 

mund të ndikojë në ciklin e biznesit. 

4. Në se do t’i referoheni shifrave të kreut 2.1. mbi shpenzimet e qeverisë 

shqiptare sipas natyrës, mund të vini re se shpenzime të konsiderueshme 

(17% të buxhetit total) janë ato për personel. Në se qeveria shqiptare vendos 

të ulë këto shpenzime për shembull me 30 5 tregoni: 

a. Çfarë ndikimi do të ketë në komunitetin tuaj një ulje e shpenzimeve të 

shtetit në këtë masë; 

b. A do të ndikohet stabiliteti ekonomik i vendit nga një ulje e tillë? Në 

se po çfarë ndikimi do të jetë ky? 


1. Cili nga instrumentet e mëposhtëm financiarë mund të stabilizojë ekonominë: 

e) Rritja ose ulja e normës së rezervës së bankave; 

f) Veprimet e tregut të hapur; 

g) Rritja ose ulja e shpenzimeve shtetërore, 

h) Ndryshimi i normave të interesit. 

2. Cila nga politikat e mëposhtme mund të ulë papunësinë: 

a) Rritja e taksave; 

b) Ulja e shpenzimeve qeveritare për ushtrinë; 

c) Ulja e taksave; 

d) Ulja e shpenzimeve për rrugë të reja. 

3. Çfarë mund të ndodhë në se rritja e shpenzimeve të qeverisë kryhet në një 

periudhë punësimi të plotë: 

a) Çmimet do të bien; 

b) Çmimet do të rriten; 

c) Papunësia do të rritet; 

d) Do të rritet borxhi shtetëror. 

Përgjigjet 

1 C, 2 C, 3 B. 

69

Mësimi 3.1. Tregtia ndërkombëtare 

Përmbledhje 

Ne sot jetojmë në një epokë të tregtisë së lirë dhe globalizimit. Vendet tregtojnë 

lirisht ndërmjet tyre sepse në këtë mënyrë arrijnë ekonomi shkalle që d.m.th. që 

një vend prodhon më me efikasitet pak lloje produktesh por në sasi më të mëdha. 

Gjithashtu meqë vendet janë të ndryshëm nga njëri –tjetri, secili mund të prodhojë 

ato të mira e shërbime për të cilët ka përparësi krahasuese, ose që mund t’i prodhojë 

më mirë. Në se vendet specializohen sipas këtyre përparësive krahasuese, dhe në 

se shkëmbejnë ndërmjet tyre sasitë e duhura të të mirave dhe shërbimeve, tregtia 

ndërkombëtare ka përfitim reciprok të padiskutueshëm për to. 

Tregtia e lirë i referohet një sistemi të politikës tregtare që i lejon bizneset të 

tregtojnë mes kufijve kombëtarë pa ndërhyrjen e qeverive. Pavarësisht argumenteve 

pro ose kundër, ajo është e ardhmja si dhe praktika aktuale e vendeve më të zhvilluara. 

Tregtia ndërkombëtare mund të kufizohet nga pengesat tregtare. Pengesat 

mund të jenë tarifore si për shembull taksat doganore të cilat mund të përbëjnë një 

mjet të mirë nxitës të përkohshëm të prodhimit vendas. Pengesat mund të jenë edhe 

jotarifore që përfaqësohen nga kufizimet sasiore, procedurat doganore, kërkesa 

lidhur me standardet, pjesëmarrja e qeverisë në tregti, depozitat e importit, etj. 

Bilanci i pagesave të një vendi është një tabelë statistikore që pasqyron 

transaksionet në mallra, në shërbime dhe në mjete e detyrime financiare për një 

periudhë të caktuar kohe. Bilanci i pagesave të Shqipërisë hartohet nga Banka e 

Shqipërisë. Bilanci tregtar është diferenca mes eksporteve dhe importeve të mallrave 

për një vend të caktuar. 

Në mënyre që vendet të mund të tregtojnë ndërmjet tyre duhet që edhe të 

kryejnë pagesa duke përdorur monedha të ndryshme të cilat duhet të këmbehen me 

njëra – tjetrën. Kursi i këmbimit ndërmjet dy monedhave përcakton sa vlen njëra 

prej tyre në terma të tjetrës. 

Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave përsëritëse të linjës 

1. Nuk ka vend që të mos ketë avantazhe të krahasuara, megjithëse mund të ketë 

vende që mund të mos kenë avantazhe absolute (mund të kenë kosto më të 

larta krahasuar me një vend tjetër për të gjitha produktet). Vendi ka përparësi të 

krahasuar për prodhimin e një produkti, nëse kostoja oportune e këtij produkti 

është më e ulët në vend se sa në vendet e huaja. Nëse në rastin e avantazhit absolut 

ne krahasojmë produktivitetet ose kostot, në rastin e avantazhit të krahasuar, ne 

krahasojmë kostot oportune. Krahasimi i kostove (avantazhi absolut), mund të 

mos rezultojë në avantazh absolut për një vend të caktuar; krahasimi i kostove 

oportune do të rezultojë pothuaj gjithnjë në një avantazh të krahasuar për çdo 

vend. 

2. Nje “lojë me shumë” zero do të thotë se atë që fiton dikush e humbet dikush 

tjetër. Një lojë me shumë të ndryshme nga zero do të thotë që, në kushte të 

caktuara, (nëse çmimi i krahasuar i një produkti është mes kostos oportune t 

këtij produkti në vend dhe në vendin e huaj), tregtia është me përfitim për çdo 

vend që merr pjesë në të. Tregtia në kushtet e specializimit në produktet me 

avantazhe të krahasuar është një ”lojë ” me shumë të ndryshme nga zero. 

70

Si është e mundur që të gjithë vendet mund të përfitojnë? Kjo bëhet e mundur 

sepse, në kushtet e specializimit në produktet ku vendet kanë avantazhe të 

krahasuara, prodhimi në shkallë botërore ritet, dhe për këtë arsye, të gjithë 

mund të përfitojnë. 

3. Tregtia, në kushte kur vendet specializohen në produktet me avantazhe të 

krahasuara, nuk është gjithnjë me përfitim për secilin nga vendet. Kushti që 

tregtia të jetë me përfitim recipriok është që çmimi i krahasuar i një produkti, 

p.sh. të themi, çmimi i krahasuar i kompakt disqeve (raporti i çmimit kompakt 

disqeve (CD) me çmimin e kompjuterave) të jetë mes kostos oportune të CD-ve 

në Britani (1/4) dhe kostos se CD-ve në Japoni (1/2). P.sh., çmimi i krahasuar i 

CD-ve duhet të jetë 1/3; kjo do thotë se gjatë tregtisë shkëmbehet një kompjuter 

me tre CD. Nëse Britania e Madhe specializohet në prodhimin e CD-ve ku ka 

avantazh të krahasuar, në kushtet e tregtisë ajo do të japë 3 CD për të marrë një 

kompjuter nga Japonia; në kushtet e prodhimit të të dy produkteve, Britania 

duhet të jepte (të hiqte dorë nga prodhimi) 4 CD për një kompjuter. Pra Britania 

fiton një CD për 4 CD të shkëmbyer. Nga ana tjetër, në kushtet e tregtisë, 

Japonia jep 1 kompjuter dhe merr 3 CD. Në kushtet e prodhimit në vend të të 

dy produkteve, Japonia do të mund të merrte (të prodhonte) vetëm 2 CD për 

heqjen dorë nga prodhimi i çdo kompjuteri. Pra edhe Japonia fiton 1 CD për çdo 

kompjuter të shkëmbyer. Tregtia rezulton me përfitim reciprok vetëm në rast 

se çmimi i krahasuar i CD-v është mes kostos opurtune të CD-ve në Britani dhe 

Japoni. 

4. Pengesa tarifore,ose tarifa doganore, është zakonisht taksë mbi importet (ose dhe 

ekportet) e një produkti që ka për qëllim të krijojë një avantazh për prodhuesit 

e vendit dhe të mbledhë të ardhura për buxhetin e shtetit. Pengesat jo tarifore i 

referohen një termi që përshkruan çfarëdolloj politike apo rregulli qeveritar që 

kufizon tregtinë ndërkombëtare dhe që nuk është pengesë tarifore. 

Disa nga pengesat jo-tarifore në tregti janë: kufizime të veçanta në tregti, 

përfshirë kuotat ose kufizimet sasiore ose në vlerë për produktet që importohen, 

kërkesat për licenca importi, kërkesa për përfshirjen në prodhim të lëndëve të 

para të vendit, kufizime për çmime minimale importi dhe embargot ose ndalimi 

i tregtisë me një vend të caktuar, kryesisht për motive politike; procedura 

doganore dhe administrative të hyrjes së produkteve në territorin e një vendi; 

Kërkesa lidhur me standardet; pjesëmarrjen e qeverisë në tregti, si për shembull 

politikat e prokurimit qeveritar, subvencionet e eksporteve; pagesa mbi importet 

të ndryshme nga tarifat doganore, të tilla si depozitat e importit, ku importuesve 

u kërkohet të depozitojnë në bankë për një farë kohe gjithë vlerën e produktit 

që do të importohet ose një pjesë të saj, pagesa për shërbime administrative, 

tarifa të veçanta shtesë, e të tjera pagesa; dhe pengesa të tjera jotarifore, përfshirë 

kufizimet vullnetare të eksporteve. 

Problemi më i madh në tregtinë ndërkombëtare sot dhe në të ardhmen është 

ai që lidhet me pagesat jo tarifore. Mes ekonomistëve që merren me çështjet 

e tregtisë ndërkombëtare është i pranishëm shqetësimi që “mendja njerëzore 

është e pakufishme për shpikjen e pengesave jotarifore në tregti”. 

71

5. 

Argumente pro tregtisë së lirë 

Argumenti 1: Specializimi në produktet 

me avantazhe të krahasuara dhe tregtia 

rezulton në rritjen e prodhimit botëror dhe 

– për pasojë – edhe të konsumit botëror. 

Argumenti 2: Të gjitha vendet që 

angazhohen në tregti përfitojnë. Por që të 

ndodhë kjo, është e nevojshme që tregtia 

të jetë e drejtë. 

Argument 3: Tregtia e lirë krijon përfitime 

nga ekonomia e shkallës, pra përfitime që 

lidhen me një përmasë më të madhe tregu. 

Argumenti 4: Tregtia e lirë krijon kushtet 

për zhvillimin e konkurrencës dhe krijimi i 

motiveve për inovacion. 

Argumenti 5: Në kushtet e tregtisë së lirë, 

mundësia e zgjedhjes për konsumatorët 

është më e madhe 

Argumenti 6: Tregtia e lirë shmang 

përdorimin e kufizimeve tregtare nga 

interesa private. 

Argumente kundër tregtisë së lirë 

Argumenti 1: Tregtia e lirë mund të shoqërohet 

me dëmtimin e prodhimit vendas, e për pasojë, 

dhe me humbjen e vendeve të punës. 

Kundër-argument: Mbrojtja e përhershme 

doganore për industritë që nuk kanë avantazhe të 

krahasuara mund të konsiderohet si shpërdorim i 

burimeve prodhues të një vendi. 

Argumenti 2: Për një vend të “madh”, një tarifë 

doganore përmirëson kushtet e tregtisë. Ky 

përfitim mund të tejkalojë kostot e lidhura me 

shtrembërimin e prodhimit dhe konsumit. 

Kundër argument: Por këtë mund ta bëjnë 

edhe vende të tjera të mëdhenj. Kjo mund të 

shoqërohet me një luftë tregtare. 

Argumenti 3: Në kushtet e pranisë së mangësive 

së brendshme të tregjeve, një tarifë rrit 

përdorimin e faktorëve të nën-përdorur. 

Kundër argument: Por edhe në këtë rast, mund 

të ekzistojë një politikë më e mirë që e zgjidh 

problemin në “burim”. 

6. Bilanci i pagesave përbëhet nga llogaria korrente dhe llogaria kapitale. Llogaria 

korrente përbëhet nga bilanci (eksporti dhe importi) i tregtisë në mallra, bilanci 

i tregtisë në shërbime, dhe bilanci i të ardhurave. Bilanci tregtar është pra pjesë 

e llogarisë korrente, në këtë mënyrë, mund të thuhet që bilanci tregtar është 

edhe pjesë e bilancit të pagesave. 

7. Bilanci tregtar i Shqipërisë është me një deficit të madh. Raporti import/eksport 

është 4, që do të thotë 4 lek importe për vetëm 1 lek eksporte. 

8. Tregu i monedhave ka ngjashmëri me tregun e mallrave. Nëse oferta e një 

monedhe rritet, çmimi i saj (kursi i këmbimit) bie në raport me monedhat e 

tjera. Nëse kërkesa për një monedhë rritet, çmimi i saj (kursi i këmbimit) pritet 

të rritet në raport me monedhat e tjera. Euro pritet të zhvlerësohet në raport me 

lekun kur shtohet oferta e Euros në tregun shqiptar. Kjo ndodh kur shqiptarët 

eksportojnë ose kur qeveria merr kredi në Euro. Kur shqiptarët importojnë ose 

kur qeveria paguan borxhin e saj në Euro, kjo e fundit forcohet në raport me 

lekun. Kur rritet fluksi i turistëve të huaj në Shqipëri, oferta e Euros në tregun 

shqiptar shtohet, Euro zhvlerësohet në raport me lekun dhe për pasojë leku 

forcohet në raport me Euron. 

9. Kur leku zhvlerësohet në raport me Euron, pritet që eksportet shqiptare në 

tregjet evropiane të shtohen. Kjo ndodh për shkak se bizneset kanë më shumë 

interes të shesin në tregjet evropiane. Në këto tregje ata marrin një monedhë 

(tashmë pas zhvlerësimit të lekut) të fortë, të cilën mund ta shkëmbejnë në 

Shqipëri me më shumë lekë. E kundërta pritet të ndodhë me importet. Këto 

të fundit, në kushte e zhvlerësimit të lekut (që do të thotë formcimit të Euros) 

72

ëhen tashmë më të shtrenjta; bizneset blenë në Euro që është forcuar në 

krahasim me lekun. Kjo do të bëjë që importet të bien. 


1. Shpjegoni lidhjen ndërmjet bilancit të pagesave dhe kursit të këmbimit të lekut 

kundrejt valutave të tjera. Çfarë ndikimi ka në nivelin e jetesës së shqiptarëve 

kursi i këmbimit të lekut dhe ndryshimet e tij? 

2. Ekonomia botërore po globalizohet gjithnjë ë më shumë. Hartoni një skemë 

të qarkullimit ekonomik (sipas modelit të kreut 1.1.) për ekonominë globale. 

3. Më poshtë paraqiten disa transaksione të cilat prekin bilancin e pagesave të 

një vendi. Për secilin prej tyre tregoni se çfarë efekti ka: 

a) Një çek i dërguar nga një emigrant në Itali prindërve të tij që jetojnë 

në Shqipëri; 

b) Blerja e një bileta avioni e Lufthansës; 

c) Blerja e bonove të thesarit të qeverisë shqiptare nga një shtetas italian; 

d) Blerja nga shqiptarët e bonove amerikane të thesarit. 


Tema: Planifikoni shpenzimet tuaja dhe monedhat që do t’u duhen në një udhëtim 

tuajin imagjinar në Suedi, Danimarke, Gjermani dhe Zvicër. Llogarisni koston totale 

të udhëtimit në lekë. 


1. Tregoni cilët nga pohimet e mëposhtme që lidhen me tregtinë ndërkombëtare 

janë të drejtë. 

a) Tregtia ndërkombëtare mund të rrisë standardet e jetesës në shkallë botërore; 

b) Vendet duhet të prodhojnë vetëm ato për çka kanë nevojë; 

c) Tregtia ndërkombëtare i sjell dobi vetëm vendeve të pasura; 

d) Tregtia ndërkombëtare është e parëndësishme për vendin tonë. 

2. tregtia ndërkombëtare i ka bërë vendet më: 

a) Të pavarura, 

b) Të ndërvarura; 

c) Të izoluara; 

d) Të pandjeshme. 

3. Tregtia ndërkombëtare është pasojë e: 

a) Dallimeve në burimet e vendeve të ndryshme; 

b) Ligjeve të kërkesës dhe ofertës; 

c) Tepricave të prodhimit në një ose disa vende; 

d) Marrëveshjeve ndërmjet organizmave ndërkombëtarë. 

4. Cili është përdorimi më efikas i burimeve të rralla: 

a) Tregtimi nga vendet vetëm i atyre të mirave në të cilat ato kanë avantazh 

absolut; 

b) Vendet e pasura të tregtojnë vetëm me njëri – tjetrin; 

c) Vendet të specializohen në prodhimin e të mirave në të cilat ato kanë 

avantazhin krahasues më të madh; 

d) Çdo vend të përpiqet të prodhojë vetë të gjitha të mirat dhe shërbimet për të 

cilat ka nevojë. 

73

74 

5. Cili nga pohimet e mëposhtëm përshkruan më saktë një bilanc të favorshëm 

tregtar: 

a) Vlera e eksporteve është më e madhe se ajo e importeve; 

b) Të huajt janë duke investuar më shumë në Shqipëri se sa shqiptarët jashtë 

vendit; 

c) Floriri po grumbullohet në Shqipëri; 

d) Ka një rritje të vlerës totale të eksporteve dhe importeve. 

6. Një argument në favor të tarifave doganore është se ato: 

a) Reduktojnë tensionet ndërmjet vendeve; 

b) Inkurajojnë zhvillimin e degëve bazë të prodhimit për vendin që i aplikon; 

c) Inkurajojnë tregtinë e lirë; 

d) Reduktojnë çmimet për konsumatorët. 

7. Kur tarifat doganore reduktohen: 

a) Punëtorët në vendet eksportuese humbasin vendet e tyre të punës; 

b) Çmimet e importeve rriten; 

c) Standardet e jetesës në vend bien; 

d) Disa punëtorë në degët e mbrojtura të industrisë mund të humbin vendet e 

punës. 

8. Ekonomistët mendojnë se konsumatorët përfitojnë nga: 

a) Tarifat doganore protektive; 

b) Kuotat e importit; 

c) Subvencionimet e eksporteve; 

d) Tregtia e lirë. 

9. Rritja e vlerës së Euros në tregjet e këmbimit joevropiane është tregues se 

vendet e tjera ndoshta. 

a) Kane dëshirë të madhe të blenë mallra dhe shërbime evropiane; 

b) Nuk kane shumë dëshirë të blenë mallra e shërbime evropiane; 

c) Nuk e konsiderojnë më Euron si një valutë të fortë; 

d) Përdorin Euron në veprimet ndërkombëtare, 

10. Në se vlera e lekut bie: 

a) Rriten normat e interesit; 

b) Kushton më shumë për shqiptarët blerja e mallrave dhe shërbimeve jashtë 

vendit; 

c) Kushton më pak për shqiptarët blerja e mallrave dhe shërbimeve jashtë 

vendit; 

d) Kushton më shumë për të huajt blerja e të mirave dhe shërbimeve shqiptare. 

11. David Rikardo përdori parimin e avantazhit të krahasuar për të mbrojtur: 

a) Tarifat doganore protektive; 

b) Kuotat e importit; 

c) Tregtinë e lirë, 

d) Barrierat tregtare jo tarifore 

Përgjigjet 

1 A, 2 B, 3 A, 4 C, 5 A, 6 B,7 D, 8 D, 9 A, 10 B, 11 C.

Pjesa I. Ekonomia e Tregut - Erik Botime

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?