Njeriu dhe Ndryshimet klimatike - Erik Botime

Mësimi 4.2 31Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 31Tema: Protokolli i Kiotos dhe strategjitë mjedisore 31Mësimi 5.1 32Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 32Tema: Një jetë miqësore me mjedisin 32Tema 9. Veprimtari praktike: Projekt që nxit riciklimin e letrës dhe të kartonitpër shkollën tuaj 34Tema 10. Ese argumentuese: “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin”dhe “ Biçikleta më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë” 344

12 3.3 1- të bëjë kërkime në lidhje me faktin se sa sektori i bujqësisëndikon në ndryshimin e klimës dhe anasjelltas;2-të argumentojë marrëdhënien që ekziston midis ndryshimeveklimatike dhe sigurisë ushqimore;13 3.4 1-të diskutojë mbi faktin që shkrirja e akujve do të sjellëzhvendosjen e popullatave që jetojnë në ishuj apo zonabregdetare;2-të mbledhë të dhëna mbi rritjen e nivelit të oqeaneve e deteve,rajonet më të rrezikuara nga përmbytjet në nivel rajonal e global,ndikimin e rritjes së nivelit të deteve e oqeaneve në sektorët eekonomisë (si, p.sh. turizmi, ndërtimet urbane, peshkimi etj);14 3.5 1-të shpjegojë lidhjen ndërmjet biodiversitetit dhe ndryshimeveklimatike;Ndryshimet klimatikedhe bujqësiaShkrirja e akujve dhepasojatNdryshimet klimatikedhe biodiversiteti15 3.6 1-të debatojë në lidhje me ndryshimet që mund të pësojnë brezatbio-gjeografikë me ngrohjen e motit;Ndryshimet klimatikedhe ekosistemetbimore16 3.7 1-të identifikojë mbi bazën e analizave krahasuese gjallesat më tërrezikuara nga ngrohja e motit (ato që jetojnë në dete apo ato qëjetojnë në zona malore);2-të përshkruajë ndikimet e ndryshimeve klimatike mbiekosistemet detare dhe bregdetare;Ekosistemet detaredhe bregdetare17 3.8 1-të shpjegojë marrëdhënien burime ujore/ndryshime klimatike Ndryshimet klimatikedhe burimet ujore18 3.9 1- të analizojë lidhjen që ekziston midis fenomeneve ekstremetë motit si stuhive, përmbytjeve, tajfuneve dhe ndryshimeve tëklimës;2-të sjellë shembuj të intensifikimit të përmbytjeve, ciklonevetropikale, etj, në rajone të ndryshme;3-të vlerësojë rolin e njeriut në përmirësimin e pasojave negativetë ndryshimeve klimatike;19 3.10 1- të argumentojë marrëdhënien që ekziston midis ndryshimeveklimatike dhe sigurisë ushqimore;Ndryshimet klimatike–fenomenetekstreme .Roli injeriutNdryshimet klimatikedhe shëndeti i njeriut20 Përsëritje 4 1- të përshkruajë disa ndër aspektet e përgjithshme të KonventësKuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike;2-të debatojë mbi detyrimet që parashtron Protokolli i Kiotos përvendet anëtare;3-të diskutojë duke parashtruar argumenta pse disa vende tëzhvilluara nuk nënshkruajnë Protokollin e Kiotos;Përsëritje ekreut “Pasojate ndryshimeveklimatike në mjedisdhe në shëndet “Teksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga interneti7

21 Testim 5 1-të evidentojë ndikimet e ngrohjes globale në Shqipëri2- të vlerësojë rëndësinë e formulimit të strategjive dhe zbatimine tyre në zvogëlimin e shkarkimeve që lidhen direkt me gazet serë;3- të tregojë disa prej ligjeve shqiptare që lidhen me shkarkimet egazeve serë në Republikën e Shqipërisë22 Projekt 6 1-të bëjë kërkime në lidhje me faktin se sa sektori i bujqësisëndikon në ndryshimin e klimës dhe anasjelltas;2- të përgatisë një detyrë tematike argumentuese pse bimëtdhe kafshët e kanë më të vështirë t’iu përshtaten ndryshimeveklimatike;3- të kryejë vëzhgime në zonën ku jeton mbi bimët apo kafshët ekërcënuara nga ndryshimet klimatike;4-të sjellë fakte që tregojnë që mbjellja e pemëve ndihmon nëzbutjen e pasojave negative që kanë ndryshimet klimatike;23 Projekt 7 5- të realizojë individualisht ose në grup intervista, biseda24 Kreu IV:Legjislacioninë lidhje mendryshimetklimatike4 orëme specialistë të shëndetit e mjedisit mbi rreziqet me të cilatekspozohet shëndeti i njeriut sot si pasojë e ndryshimeveklimatike;6- të kërkojë në burime të ndryshme informacioni si internet,botime, enciklopedi, fakte që vërtetojnë përhapjen e sëmundjevengjitëse si pasojë e ngrohjes së motit;7- të realizojë në grup projektin “Klima në qytetin tim” ku përmesvëzhgimeve, intervistave, bisedave, materialeve, etj., mbledhinformacion dhe diskuton mbi pasojat e ndryshimeve klimatike nëjetën e qytetarëve;8- të shpjegojë me argumenta logjikë pse përdorimi i bicikletës,ecja në këmbë apo përdorimi i transportit publik janë mënyramiqësore me mjedisin dhe nuk ushtrojnë presion mbi ndryshimetklimatike;9-të përgatisë një plan aktivitetesh për nxënësit e shkollës, klasëssë tij, të cilat do të ndikojnë sado pak në lehtësimin e pasojavenegative të ndryshimeve klimatike.4.1 1- të përshkruajë disa ndër aspektet e përgjithshme të KonventësKuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike;2- të vlerësojë rëndësinë e formulimit të strategjive dhe zbatimine tyre në zvogëlimin e shkarkimeve që lidhen direkt me gazet serë;Testim për kreun“Efekti serrë dheshkarkimet e gazeveserrë”, “Ndryshimetklimatike “mit “aporealitet “ ,“Pasojate ndryshimeveklimatike në mjedisdhe në shëndet”Projekt kurrikular “Raporti ndryshimeklimatike –elementëtë gjeosistemit “Projekt kurrikular “Raporti ndryshimeklimatike –elementëtë gjeosistemit “Konventa e kombevetë Bashkuara përndryshimet klimatikeTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga internetiTeksti Harta ,Atlasetë ndryshme, materialenga interneti8

HYRJELibri “Në ndihmë të mësuesit” është hartuar me qëllimin e vetëm që t’u ofrojëmësuesve një alternativë ndihmëse për zhvillimin e orës së mësimit me metoda samë bashkëkohore, si dhe me synimin që të nxisë te nxënësit të menduarit kritik.Gjithashtu, ky libër synon t’i aftësojë nxënësit për të fituar shprehi të ndryshmekomunikimi, të punuarit në grup etj.Në këtë libër janë rekomanduar teknika të ndryshme mësimdhënie, nëpërshtatje me objektivat mësimore të temave të ndryshme. Për të gjitha modelet erekomanduara është përdorur struktura trefazëshe e mësimit (ERR). Kjo strukturëështë provuar se krijon mundësi për përdorimin e teknikave të shumta. Kjopërparësi krijon për nxënësit një udhërrëfyes të shkëlqyer, për të gjitha kategoritë eniveleve të mësimnxënies. Struktura ERR ka përparësi edhe në drejtim të të lexuaritdhe të nxënit, të drejtuar nga mësuesi, duke krijuar hapësira të gjera në fushën e tëkuptuarit e të vepruarit logjik.Modelet e paraqitura nuk janë ditarë, në kuptimin e mirëfilltë, por strukturaditarësh me teknika që e ndihmojnë mësuesin për ta ndarë me arsye orën e mësimit.Teknikat e përdoruara janë: Teknika e Parashikimit me terma paraprake, DRTA(Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar), Kubimi, Kllasteri, Leksiunii avancuar, Rrjeti i diskutimit, Tabela e koncepteve, Diagrami i Venit, Metoda eKombinimit.Shpresojmë se rekomandimet tona do të jenë të vlefshme për mësuesit, të cilëtdo ta përdorin këtë libër.Ne jemi nisur nga qëllimi për t’i ndihmuar mësuesit në organizimin sa më tëmirë e më të suksesshëm të orës së mësimit. Kombinimi i teknikave të mësipërme,gjatë tri fazave të organizimit të mësimit, krijon hapësira krijuese, si për mësuesindhe për nxënësin, duke e bërë interesante, të këndshme dhe tërheqëse orën emësimit për të gjithë.TIRANË, 2011AUTORËT11

Mësimi 1.1Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”Tema: Efekti serrë, si proces vetërregullues i domosdoshëmNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të përshkruajnë dukurinë e efektit serrë, si proces natyror vetërregullues,dhe domosdoshmërinë e tij për jetën në Tokë;• të identifikojnë gazet serrë dhe burimet kryesore të shkarkimit të tyre;• të gjejnë shembuj nga mjedisi ku jetojnë, në lidhje me shkarkimin e gazeveserrë.Fjalë kyç: mjedis gjeografik, efekt termik.Struktura e mësimitE Parashikimi me terma paraprake 10 minutaR DRTA 25 minutaR Diagrami i Venit 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, hartën e shtresavetë atmosferës, skema të efektit serrë etj.ZHVILLIMIEvokimi (Parashikimi me tema paraprake)Jepen katër terma paraprake: mjedis gjeografik, efekt termik, ozon, gaze serrë.Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të ndërtojnë një marrëdhënie të shkurtërmidis tyre.Realizimi i kuptimit (DRTA, Veprimtaria e të menduarit dhe e të lexuarit tëdrejtuar)Gjatë kësaj veprimtarie, nxënësit nxiten të mendojnë gjatë kohës që lexojnë, tëbëjnë lidhje të dukurive dhe të nxjerrin përfundime.Kjo veprimtari do të organizohet grafikisht në këtë mënyrë:Ç’kuptoni me këto koncepte Cilat janë burimet e emetimittë gazeve serrë?Cili është roli i tyre në procesetvetërregulluese të natyrës?Për të plotësuar tabelën, mësuesi rekomandohet të bëjë pyetjet e mëposhtme,të cilat e përqendrojnë vëmendjen e nxënësve në konceptet-bazë: “Ç’kuptoni mekonceptin mjedis?”, “Cilat janë disa nga gazet serrë?”, “Cilat janë burimet e shkarkimit12

të tyre në atmosferë?”, “Përse efekti serrë është i domosdoshëm për jetën në tokë?’’.Nxënësit i shkruajnë në fletoret e tyre përgjigjet që ata mendojnë, por edhe atopërgjigje që do të jepen në klasë, pasi ata ta kenë lexuar tekstin pjesë-pjesë, sipaspyetjeve që u orienton mësuesi. Kjo teknikë, që mund të zgjasë 20-25 minuta, e mbangjallë kureshtjen e nxënësve deri në fund, kur ata arrijnë të nxjerrin përfundimeindividuale, mënyrën se si kryhen proceset vetërregulluese të natyrës, se sishkarkohen gazet serrë, cilat gaze quhen serrë, cili është roli i tyre në mjedis etj. Siçe shohim, nxënësit kryejnë disa procese gjatë përdorimit të kësaj teknike, duke upërqendruar në të kuptuarit, të dëgjuarit aktiv, në marrjen e informacionit dhe nëarritjen e përfundimeve.Reflektimi (Diagrami i Venit)Për këtë fazë rekomandohet Diagrami i Venit, pasi nxit te nxënësit aftësinë përtë arritur në përfundime individuale dhe më pas në grup, pas një pune të orientuarme tekstin.Cila është rëndësia e efektit serrë, për zhvillimin e jetës në planetin tonë?Mjedisi natyrorGazet serrëDetyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi ndryshimin dhe përshtatjen emjedisit, nga ana e njerëzve. Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimete tyre me fakte e foto nga mjedisi ku ata jetojnë, nga qyteti, fshati apo edhekrahina, së cilës i përkasin.Mësimi 1.2Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”Tema: Raporti “Burime të ripërtërishme – Efekti serrë”Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të diskutojë, në lidhje me shkarkimin e dyoksidit të karbonit nga sektori iprodhimit të energjisë;• të kuptojë lidhjen që ekziston midis burimeve të ripërtërishme të energjisëdhe zvogëlimit të gazeve serrë në mjedis.13

Fjalë kyç: periudhë zbërthimi.Struktura e mësimitE Kllaster 10 minutaR INSERT 25 minutaR Shkrim i lirë 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: harta të ndryshme - hartën fizike,atlase gjeografike.ZHVILLIMIEvokimi (Kllaster)Nëpërmjet Kllasterit, nxënësit do të shprehin njohuritë e tyre për rajonin, nëkuptimin fizik dhe human.Ajri Tokat CO2 O3Burime të përsëritshmeEfekti serrëUjërat Bimësia Faktorë natyrorë Faktorë humanëRealizimi i kuptimit (INSERT)Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon nxënësve tëlexojnë tekstin, duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:(kontrollo) Nësediçka që lexonipohon atë që dini.+ (plus) Nëse njëpjesë e informacionitështë e re për ju.- (minus) Nëse një osedisa informacione janëndryshe nga ajo që judini.? (pikëpyetje)Nëse ka informacion,që është i paqartëpër ju.Puna e kryer në grup konsultohet më pas me grupin dhe nxënësit dalin menjë përfaqësues që e lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesëinformacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.Reflektimi (Shkrim i lirë)Pasi nxënësit të kenë përdorur burime të ndryshme informimi, mbi rëndësinë eburimeve të përsëritshme në minimizimin e efektit serrë, mësuesi u kërkon atyre tëjapin mendime, nëpërmjet shkrimit të një eseje të shkurtër. Mësuesi dëgjon mendimete nxënësve dhe bën një përmbledhje të tyre.14

shkrimeve, ditarëve apo dokumenteve të tjera etj. Nga dokumentet e shkruara mundtë nxirret një informacion relativisht i pranueshëm, deri në 200-300 vitet e fundit,madje, kur ato janë ruajtur me kujdes, edhe disa shekuj më parë.Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.- Cilat janë përfundimet që nxirrni kur dëgjoni këto fakte?- Cilat janë pasojat e ndryshimeve të klimës te njeriu?- Cilat janë mënyrat e përfitimit të të dhënave për ndryshimin e klimës?Realizimi i kuptimit (Rrjeti i diskutimit)Kjo teknikë rekomandohet në këtë temë mësimi, pasi u lejon nxënësve që,nëpërmjet leximit, të kontrollojnë shkallën e tyre të të kuptuarit të përmbajtjes dhe tëideve kryesore. Kjo teknikë realizohet nëpërmjet organizimit grafik të informacionit.Mësuesi harton një pyetje binare (pyetje që pranon përgjigje pozitive osenegative), e cila prek thelbin e çështjes:Pro ngrohjes globale Argumenti Kundër ngrohjes globaleNxënësit punojnë në grup. Klasa ndahet në dy grupe, për të përkufizuar ngrohjesglobale, duke dhënë shembuj për çdo argument që do të japim, duke i shënuar nëorganizuesin grafik argumentet, por dhe kundër ngrohjes globale. Kjo metodë krijonlirshmëri maksimale për nxënësin, në dhënien e mendimeve, në shprehjen e mendimitme zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, në shkrimin e argumenteve nëfavor të një çështjeje, në lirshmëri për të ndërruar grup gjatë debatit etj.Reflektimi (Kllaster)Në këtë fazë të fundit, mësuesi zhvillon një kllaster përmbledhës, lidhur mekonceptin e globalizimit, pasi kështu kontrollohet niveli i përvetësimit të njohurive:CO2djegia fosileNgrohja globaleRefugjatë mjedisorëSëmundje te njerëzitDetyrë:Nxënësve u kërkohet që të bëjnë kërkime mbi pasojat negative të ngrohjesglobale. Është e udhës që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte efoto.17

Mësimi 2.4Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”Tema: Kontrolli i ndryshimet klimatike–sfidë për shoqërinë e sotmeNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të shpjegojnë arsyet se pse ndryshimet klimatike janë sfidë për shoqërinë dhezhvillimin e saj sot.Fjalë kyç: herësim, sisteme fiziologjike, sisteme biologjike, sfida, galopant.Struktura e mësimit:E Brainstorming 10 minutaR INSERT 25 minutaR Mendo e Puno në dyshe dhe Shkëmbe 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, harta dhe atlasegjeografike e biologjike etj.ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajënjë listë me emra: grupi i parë të shkruajë listë me resurset natyrore; grupi i dytë tëshkruajë disa sisteme biologjike; grupi i tretë të shkruajë disa elemente fiziologjike.Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: Përse rritja e temperaturën ndikon ndjeshëmnë sistemet fiziologjike dhe biologjike të gjallesave? Argumentet që sjellin nxënësitshkruhen në tabelë.Realizimi i kuptimit (INSERT)Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon të lexojnë tekstin,duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:(kontrollo) +(plus) -(minus) ?(pikëpyetje)Nxënësit do ta plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që kanë produktete globalizimit; në ndarjen e dytë do të vendosin informacionin e ri që mësuan ngateksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet për ato gjëra që dalin ndryshe nëtekst, nga ato që ata dinin, ndërsa në ndarjen e fundit do të shkruajnë pyetje osekërkesa për sqarim të mëtejshëm.18

Për punën e kryer në grup, nxënësit konsultohet me grupin dhe më pas dalinme një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesëinformacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.Kjo teknikë shmang pasivitetin dhe monotoninë e orës së mësimit.Reflektimi (Mendo e Puno në dyshe dhe Shkëmbe)Mësuesi jep ushtrimet e mëposhtme, të cilat nxënësit do t’í kryejnë në mënyrëindividuale, do t’i diskutojnë në çift e më pas në grup:1- Rendisni disa nga sfidat mjedisore të shoqërisë.2- Renditni disa nga sfidat shoqërore.Diskutohen variantet më të sakta.Detyrë:Nxënësve u kërkohet që të bëjnë disa propozime konkrete, për disa masa qëduhet të ndërmarrë shoqëria, për t’i parandaluar këto pasoja të ndryshimeveklimatike. Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto.Tema 2. Detyrë tematike: Historia gojore, si metodë kërkimore për njohjen edukurive klimatike të së kaluarës►Vendi i zhvillimit: klasa►Koha në dispozicion: 45 minuta►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruarapërmes intervistave gojore, nga banorë të grupmoshave të ndryshme të komunitetitku ju banoni, nga vëzhgime vetjake, informacione nga institucione apo organizatamjedisore që veprojnë në bashkinë apo në komunën ku ju banoni etj.Detyrat:1- Të realizohet individualisht ose në grup një projekt i historisë gojore,përmes të cilit nxënësit të intervistojnë banorë të vjetër në komunitet, rrethndryshimeve klimatike gjatë jetës së tyre.2- Nxënësit të debatojë përmes argumenteve pro ose kundër, mbi opsionin se”Klima në tokë ndryshon në mënyrë të natyrshme dhe ndryshimet e kohëvetë fundit (nuk) janë pasojë e aktivitetit njerëzor”.► Metodika e zhvillimit: Koha e detyrës tematike ndahet në dy pjesë kryesore:njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyratqë do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar.Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:1- Ndarja e klasës në grupe të vogla2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas disa nëntemave që po ju sugjerojmë dhedisa drejtime ku mund të intervistoni:a- intervista për ndryshimet e temperaturave të ajrit për disa dekada nëzonën ku ju banoni;19

- intervista për ndryshimet e sasisë së reshjeve dhe llojit të tyre për disadekada në zonën ku ju banoni;c- intervista për ndryshimin e vlerave të elementeve të motit në zonëntuaj të banimit, të shkaktuara nga aktiviteti ekonomik i bizneseve tëndryshme për disa dekada.3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rrethtyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe,duke pasur parasysh disa elemente:1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me termagjeografike dhe me logjikë argumenti.Tema 3. Përsëritje e linjave “Efekti serrë dhe shkarkimet e gazeve serrë” dhe“Ndryshimet klimatike, mit apo realitet”I. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrektetermin:1. Mjedis gjeografik a. Një grup gazesh natyrore dhe sintetike me veti fiziketë veçanta.2. Gaze serrë b. Pjesë e natyrës që ndikon mbi shoqërinë njerëzore.3. Burime të përsëritshme c. ndryshime të elementeve klimatike, gjatë njëperiudhe të gjatë kohore.4. Ndryshimi i klimës d. Burime natyrore të rigjenerueshme.II. Përsëritja e çështjeve më kryesore1. Argumentoni me shembuj rëndësinë e efektit serrë për jetën në tokë.2. (a) Argumentoni rëndësinë e procesit vetërregullues të natyrës.(b) Shpjegoni burimin e gazeve serrë.3. Argumentoni rëndësinë e burimeve të përsëritshme.4. (a) Vlerësoni rolin e dyoksidit të karbonit në ngrohjen globale.(b) Argumentoni marrëdhënien burime të përtëritshme–efekti serrë.5. Vlerësoni rolin e paleontologjisë në studimet klimatike.6. Jepni disa argumente, që provojnë ndryshimet klimatike në vendin tonë.8. Sillni shembuj, për të treguar arritjet në zbulimin e ndryshimeve klimatike.III. Përsëritja e temave kyç1. Argumentoni se si realizohet procesi vetërregullues i natyrës brenda shtresëssë ozonit.2. Argumentoni ndryshimet klimatike në kohë dhe në hapësirë.3. Argumentoni faktet pro hipotezës së ngrohjes globale.4. Argumentoni se përse ndryshimet klimatike janë sfidë për shoqërinë.20

IV. Mendoni në mënyrë kritike1. Bëni një lidhje të përgjithshme.Sfidat mjedisore të së ardhmes janë:(a) sfidat ekonomike(b) sfidat demografike2. Parashikoni disa veprimtari të shoqërisë, për të përballuar sfidat mjedisore tëmijëvjeçarit.V. Përdorni aftësitë tuaja1. Nëpërmjet hartës mendore, identifikoni klimën e qytetin tuaj, pas disadhjetëvjeçarësh.2. Kuptoni shkaqet dhe efektet: Sfidat mjedisore të shoqërisë në të ardhmen.Mësimi 3.1Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”Tema: Tiparet kryesore të ndryshimeve klimatikeNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të përshkruajnë tiparet kryesore që shoqërojnë ndryshimet klimatike, dukepërdorur shembuj nga jeta e gjallë e planetit.Fjalë kyç: luhatje ekstreme, situatë kritike.Struktura e mësimitE Brainstorming 15 minutaR Tabela e koncepteve 20 minutaR Turi I galerisë 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: albume me pamje nga përmbytjet,zjarret në pyje etj.ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajënjë listë me emra: grupi i parë të shkruajnë një listë me dëme të shkaktuara ngatemperaturat e larta; grupi i dytë të shkruajë një listë me dëme të shkaktuara ngareshjet e shumta; grupi i tretë një listë me sektorët ekonomikë që preken nga këtosituata. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: Cilat janë tiparet e klimës, që e bëjnëatë të paqëndrueshme? Argumentet që sjellin nxënësit shkruhen në tabelë.21

Realizimi i kuptimit (Tabela e koncepteve)Nxënësit sipas grupeve, të formuara gjatë Brainstorming.Çështjet kryesorerigrupohen në grupe nga 1-3 (grupet familjare) dhe më pas1) Përse luhatjet e klimësrigrupohen përsëri sipas numrave të caktuara (tavolina shkaktojnë dëmenatyrore? me grupe ekspertësh).2) Përse luhatja e regjimit tënxënësit me numrin 1 punojnë për çështjen e parë, reshjeve sjell dëme natyrore?numrat 2 për çështjen e dytë dhe numrat 3 për çështjen e tretë.3) Cilat janë ato vlera tëPasi përfundojnë diskutimet në nivel ekspertësh, luhatjes së klimës që e nxënësitkthehen në grupet familjare dhe secili bëjnë, atë të ndryshojë? flet për çështjen e tij.Grupet familjare përgatitin tabelën e mëposhtme:Luhatja e temperaturës Regjimi i reshjeve Mendimi juajFaktorë natyrorëFaktorë humanëFaktorë planetarëNë përfundim, nxënësit ballafaqohen dhe i krahasojnë idetë dhe vlerësimet etyre për çështjet kryesore. Në këtë moment është koha kur mësuesi bën shpjegimine informacionit të ri. Duhet të bëhet kujdes nga mësuesi, që të sqarohen të gjithakonceptet e reja.Reflektimi (Turi i galerisë)Secili grup vendos tabelën e plotësuar në mur dhe të gjitha grupe shohin punëne bërë nga shokët e tjerë, me anë të vizitës në galeri.Detyrë:Shkruani një ese të shkurtër me temën “E ardhmja e planetit tonë, e rrezikuarnga vetë njeriu”Mësimi 3.4Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Ngrohja globale dhe shkrirja e akujveNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të diskutojnë mbi faktin që shkrirja e akujve do të sjellë zhvendosjen e popullatave qëjetojnë në ishuj apo zona në bregdetare;• të mbledhin të dhëna mbi rritjen e nivelit të oqeaneve e deteve, rajonet më të rrezikuaranga përmbytjet në nivel rajonal e global, ndikimin e rritjes së nivelit të deteve e oqeanevenë sektorët e ekonomisë (si, për shembull, turizmi, ndërtimet urbane, peshkimi etj.).22

Fjalë kyç: vertebrorë, jovertebrorë.Struktura e mësimitE Kubimi 30 minutaRR Tabela e koncepteve 15 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, harta fizike ebotës, pamje nga zonat malore me akullnaja, polet etj.ZHVILLIMIEvokimi (Kubimi)Në fazën e evokimit nxënësit parapërgatiten për të zbatuar me lehtësi veprimetqë parakupton teknika e kubimit. Edhe gjatë evokimit nxënësit mund të përshkruajnë,të krahasojnë, të shoqërojnë, duke plotësuar tri faqet e kubit.Klasa ndahet në grupe me gjashtë nxënës. Mësuesi u paraqet nxënësve disakërkesa:Përshkruani se si ndodh zhvendosja e popullatave të gjallesave.Krahasoni përshtatshmëritë që fitojnë kafshët, të cilat rrinë me ato që lëvizin.Shoqërojeni me opinionin tuaj. Cilat janë ndryshimet midis përshtatshmërive të dygrupeve të mësipërme? (Çfarë ju bën të mendoni për ndryshimet mes dy koncepteve?)Realizimi i kuptimit (Kubimi)Analizoni: Pasojat e deritanishme nga lëvizja e gjallesave (Cilat gjallesa kanë lëvizur?Ku janë zhvendosur?)Zbatoni: Tregoni problemet sociale të krijuara nga zhvendosja e njerëzve. Çfarëfenomenesh e shoqërojnë? Cilat janë pasojat në shëndet?Argumentoni rreziqet që sjell ngrohja globale për gjithë botën? (Merrni një qëndrimpro ose kundër problemit.)Nxënësit i shkruajnë mendimet e tyre në faqet e kubit dhe i shkëmbejnë përgjigjetpër secilën faqe të kubit. Kjo teknikë nxit aftësinë e komunikimit midis nxënësve dherespektimin e mendimeve të tyre.Reflektimi (Tabela e koncepteve)Ndërtohet tabela e koncepteve, si më poshtë:Migrimin mjedisorPopullatat e kafshëveBimëveShkaqet e lëvizjesPasojat e lëvizjesDetyrë:Shkruani një ese të shkurtër me temën “Vendi im dhe ngrohja globale”23

Mësimi 3.5Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Ndryshimet klimatike dhe biodiversitetiNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të shpjegojnë lidhjen ndërmjet biodiversitetit dhe ndryshimeve klimatike.Fjalë kyç: ADN, diversitet.Struktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Leksion i avancuar 30 minutaR Ese 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti për lloje tëndryshme ekosistemesh bimore dhe shtazore.ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Ç’kuptoni me konceptin biodiversitet?- Renditni disa fakte, që tregojnë për ndryshim të boidiversitetit në botë?- Cili është roli i faktorëve natyrorë në këto ndryshime?- Cili është roli i njeriut në këto ndryshime?Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhemësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)Pjesa e parë e leksionit. Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin,duke u treguar temën e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupeme numër çift. Ua shpjegon nxënësve detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listëmbi gjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkondysheve t’ua tregojnë punën e tyre shokëve.Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe ua tërheq atyrevëmendjen mbi problemet që trajton, që ata vetë i kanë listuar më parë. Mësuesi i nxitnxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet përkatëse.24

Bëhen pyetjet:Cilat janë gjallesat që bëjnë pjesë në biodiversitet?Cilët janë faktorët që mund ta ndryshojnë biodiversitetin?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e dytë e leksionit lidhet me problemet e biodiversitetit nga ndryshimetklimatike. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë gjallesat që përshtaten me shpejt?Cilat lloje gjallesash janë prekur nga ky fenomen deri tani?Cilat gjallesa cilësohen si më të rrezikuarat?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e tretë e leksionit lidhet me domosdoshmërinë për ruajtjen dhe mbrojtjen ebiodiversitetit. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa motive morale dhe humane? Përse njerëzit duhet ta ruajnëbiodiversitetin?Cilat janë rrugët ligjore dhe institucionet, në ruajtje dhe mbrojtje tëbiodiversitetit?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit nga informacionetparaprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin eproblemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë një ese 10minuta, me temën “Shoqëria civile dhe roli i saj në ruajtje të biodiversitetit”.Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi grupet e bimëve dhe të kafshëve tërrezikuara në vendin tonë.Mësimi 3.7Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Ekosistemet detare dhe bregdetareNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• mbi bazën e analizave krahasuese, të identifikojnë gjallesat më të rrezikuaranga ngrohja e motit (ato që jetojnë në dete apo ato që jetojnë në zona malore);• të përshkruajnë ndikimet e ndryshimeve klimatike mbi ekosistemet detaredhe bregdetare.Fjalë kyç: aciditet i ujit.25

Struktura e mësimitE Kllaster 5 minutaR Ditari dypjesësh 30 minutaR Kllaster 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: albume të biologjisë dhe foto tëkafshëve dhe bimëve detare.ZHVILLIMIEvokimi (Kllaster)Në këtë fazë të mësimit zhvillohet një kllaster, në lidhje me çështjet e mëposhtme:- Çfarë quajmë ekosisteme detare?- Cilat janë kafshët që bëjnë pjesë në to?- Sa për qind zë sipërfaqja ujore e planetit tonë?Nëpërmjet këtyre pyetjeve, i jepet përgjigje lokacionit relativ dhe absolut të Evropës.Realizimi i kuptimit (Ditari dypjesësh)Çështjet kryesoreNë vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe e u shpjegon nxënësve detyrën ecila konsiston: “Ku ndodhen ekosistemet detare?”.si më poshtë: “Përse janë të rrezikuara ekosistemet detare në botë?”Brenda grupit nxënësit ndahen në çifte (1, 2) (3, 4) (5, 6) (7, 8). Kjo ndarjekorrespondon me ndarjen e pjesëve në tekst.Nga cilat dukuri janë të rrezikuara?Secili nga çiftet lexon e i thotë shokut idetë; të gjithë së bashku diskutojnë:“Çfarë rëndësie kanë këto lloj idetë e tyre në grup. Një anëtar i grupitekosistemesh?paraqet idetë e detyrën e realizuar përpara klasës”. Cilat janë problemet qëkanë këtoKëtu është vendi që mësuesi të ndërhyjë për sisteme në vendin tonë? tëshpjeguar idetë e konceptet e paqarta.Reflektimi (Kllaster)Në fazën përmbyllëse të orës së mësimit mësuesi u thotë nxënësve që idetë etyre për tiparet e përgjithshme të kushteve natyrore të Evropës t’ì hedhin në kllaster.Ndotja e ujërave të deteveNdryshimi i cilësive të ujërave të deteveEkosistemet detareGjuetia pa kriterPeshkimiKeqmenaxhimi26

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë një listë me kafshët dhe bimët detare dhebregdetare, të rrezikuara në vendin tonë.Mësimi 3.10Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Ndryshimet klimatike dhe shëndeti i njeriutNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të argumentojnë marrëdhënien që ekziston midis ndryshimeve klimatike dhesigurisë ushqimore.Struktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Leksion i avancuar 30 minutaR Ese 10 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë materiale nga Interneti dhe INSTAT-i.ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Përse është i rrezikuar shëndeti i njeriut?- Cilat janë elemente jetike për njeriun?- Cili është kujdesi që duhet të tregohet për ujin?- Cili është kujdesi që duhet të tregohet për ajrin?Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhemësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)Pjesa e parë e leksionit. Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin,duke u treguar atyre temën e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasënnë grupe me numër çift. U shpjegon detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbigjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkondysheve t’ua tregojnë punën e tyre shokëve.Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe ua tërheq atyrevëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesii nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimetpërkatëse.27

Bëhen pyetjet:Përse ujërat janë të ndotura?Cilët janë disa nga ndotësit e ujërave?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e dytë e leksionit lidhet me ndotjen e ajrit. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, nëlidhje me këto probleme:Përse ajri është i ndotur?Cilët janë disa nga ndotësit e ajrit?Çfarë sëmundjesh shkaktohen nga ajri i ndotur?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e tretë e leksionit lidhet me kujdesin për ushqimet që konsumon njeriu.Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa ushqime-bazë bimore për jetën e njeriut?Cilat janë disa nga ushqimet-bazë shtazore për njeriun?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit, ngainformacionet paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bënshpjegimin e problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë, 10 minuta,një ese me temën “Cilat janë ushqimet tuaja të preferuara?’’.Detyrë:Nxënësve u kërkohet të plotësojnë një piramidë ushqimore për një jetë tëshëndetshme për njeriun.Tema 4. Përsëritje e linjës “Pasojat e ndryshimeve klimatike në mjedis dhe nëshëndet”I. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrektetermin:• strategji a. Lënia djerrë e pa asnjë kujdes e sipërfaqeve të caktuara tokësorepa bimësi.• shkretëtirëzim i tokave b. Plan veprimesh, për të arritur minimizimin edëmeve të shkaktuara nga ndryshimet klimatike.• aciditet i ujit c. Organizma të gjalla që kanë shtyllë kurrizore.• vertebrorë d. Aftësia gërryese e ujit, për shkak të pranisë në sasi të lartë tëlëndëve acide.II. Përsëritja e çështjeve më kryesore1. Argumentoni tiparet që e bëjnë klimën të paqëndrueshme.2. (a) Argumentoni shkaqet e luhatjes së temperaturës së ajrit në disarajone të botës.(b) Shpjegoni shkaqet e regjimit të çrregullt të reshjeve atmosferike,në disa rajone të botës.3. Shpjegoni faktorët që shkaktojnë efekte negative klimatike.28

4- Sillni fakte që tregojnë se mbjellja e pemëve ndihmon në zbutjen e pasojavenegative që kanë ndryshimet klimatike.5- Realizoni individualisht ose në grup intervista, biseda me specialistë tëshëndetit e mjedisit, mbi rreziqet me të cilat ekspozohet shëndeti i njeriut sot,si pasojë e ndryshimeve klimatike.6- Kërkoni në burime të ndryshme informacioni, si në Internet, në botime,enciklopedi, fakte që vërtetojnë përhapjen e sëmundjeve ngjitëse, si pasojë engrohjes së motit.7- Realizoni në grup projektin “Klima në qytetin tim”, ku, përmes vëzhgimeve,intervistave, bisedave, materialeve, etj., të mblidhni informacion dhe tëdiskutoni mbi pasojat e ndryshimeve klimatike në jetën e qytetarëve.8- Shpjegoni me argumente logjike se pse përdorimi i biçikletës, ecja në këmbëapo përdorimi i transportit publik janë mënyra miqësore me mjedisin dhenuk ushtrojnë presion mbi ndryshimet klimatike.9- Përgatisni një plan aktivitetesh për nxënësit e shkollës, të klasës, të cilat do tëndikojnë sadopak në lehtësimin e pasojave negative të ndryshimeve klimatike.► Metodika e zhvillimit: Koha e projektit kurikular ndahet në dy faza kryesore:njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyratqë do të zgjidhin, në varësi të nëntemave të planifikuara, sipas objektivave të projektitqë realizohet në fillim të linjës, në mënyrë që nxënësit ta kenë kohën e mjaftueshmepër të realizuar detyrën.Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:1- Ndarja e klasës në grupe të vogla.2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave të projektit të përshkruara mëlart.3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rrethtyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.►Vlerësimi i projektit bëhet për të gjithë klasën në kolonë, duke pasur parasyshdisa elemente:1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;2- pjesëmarrjen gjatë punës në grup, ndihmesën e secilit nxënës, në përgatitjene materialit përfundimtar;3- cilësinë e përpunimit të materialit, idetë e reja që prezantohen, zgjidhjet realeqë ofrohen dhe argumentet që përdoren;4- cilësinë e prezantimit të punës, një gjuhë të pastër, të qartë, me termagjeografike dhe me metodat e prezantimit.30

Mësimi 4.2Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Protokolli i Kiotos dhe strategjitë mjedisoreNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të debatojnë mbi detyrimet që parashtron Protokolli i Kiotos për vendetanëtare;• të diskutojnë, duke parashtruar argumente se pse disa vende të zhvilluaranuk e nënshkruajnë Protokollin e Kiotos.Struktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Terma paraprake 25 minutaR Rrjeti i diskutimit 15 minutaBurimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti dhe ngaMinistria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave.ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Me anën e Brainstorning, nxënësit do të listojnë:Ç’përfaqëson Protokolli i Kiotos?Portokalli i KiotosRealizimi i kuptimit (Terma paraprake)Jepen katër terma paraprake: ngrohje globale, marrëveshje, detyrime, përfitime.Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të formulojnë individualisht nga një fjalipër çdo term, por që të kenë lidhje mes tyre. Shkruhen disa variante të fjalive nëtabelë.31

Për shembull:Ngrohja globale, realitet i sotëm për globin.Marrëveshje midis vendeve të botës, për ta parandaluar si proces.Detyrime për reduktimin e gazeve serrë.Përfitim nga tregtia e karbonit.Para leximit të tekstit, nxënësit njihen me objektivat që duhet të arrijnë gjatëleximit të tij. Krahasimi i pjesës së nxënësit me pjesën e librit. Kjo do të realizohet melexim individual, nga ana e nxënësve.Më pas, ata diskutojnë rreth pyetjes së mësuesit.Reflektimi (rrjeti i diskutimit)Në këtë fazë përdoret teknika e rrjetit të diskutimitArgumente proProtokolli iKiotosArgumente kundërNxënësit punojnë individualisht në fletoret e tyre, për të dhënë argumente proose kundër pyetjes së drejtuar. Më pas, grupohen sipas argumenteve dhe u kërkohetqë t’i ballafaqojnë argumentet e përdorura në favor të idesë së tyre.Detyrë:Sipas njohurive që fituan, nxënësve u kërkohet të bëjnë një shkrim të shkurtër,ku të shpjegojnë shkaqet se përse vendet e industrializuara nuk e kanë nënshkruarkëtë protokoll.Mësimi 5.1Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”Tema: Një jetë miqësore me mjedisinNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të zbatojnë parimet-bazë për një jetë miqësore me mjedisin;• të argumentojnë se pse sjellja si konsumatorë promjedisorë mund ta zvogëlojëprodhimin e gazeve serrë;• të evidentojnë etiketimet apo simbolikat e produkteve të gatshme, të cilatshpenzojnë pak energji, kursejnë parà dhe ndihmojnë në mbrojtjen e mjedisitFjalë kyç: llambë fosforeshenteStruktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Leksion i avancuar 30 minutaR Ese 10 minuta32

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë materiale nga InternetiZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Ç`do të thotë “të jetosh gjelbër”?- Përse duhen përdorur produktet natyrore?- Përse duhen përdorur produkte organike?Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhemësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)Pjesa e parë e leksionit.Në fillim mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin, duke u treguar temëne leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift. Ushpjegon nxënësve detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rrethkësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnëpunën e tyre shokëve.Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe u tërheq atyrevëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesii nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimetpërkatëse.Bëhen pyetjet:Përse është i nevojshëm riciklimi i mbetjeve në familje?Cilat mbetje mund të riciklohen?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e dytë e leksionit lidhet e me sjelljen si konsumatorë promjedisorë.Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa sjellje promjedisore që mund të zbatoni në shkolla?Po në shtëpi dhe në rrugë?Çfarë roli luajnë mjetet e informimit dhe shkolla në këtë drejtim?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Pjesa e tretë e leksionit lidhet me disa këshilla praktike, për një sjellje promjedisore.Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa këshilla praktike promjedisore?Cili është roli i shkollës në edukimin e këtyre sjelljeve promjedisore?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit, ngainformacionet paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bënshpjegimin e problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë, 10 minuta,një ese me temën “Tregoni se ç’bëni ju për të zbatuar një qëndrim sa më miqësor memjedisin”.33

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi problemet më të mprehta rajonaletë Bashkimit Evropian dhe rrugët që ndiqen për zgjidhjen e tyre.Tema 9. Veprimtari praktike: Projekt që nxit riciklimin e letrës dhe të kartonitpër shkollën tuaj►Vendi i zhvillimit: klasa►Koha në dispozicion: 45 minuta►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruara përkonsumin e letrës dhe të kartonit nga nxënësit e shkollës suaj, vëzhgimeve vetjake,informacioneve nga institucione apo organizata mjedisore që veprojnë në bashkinëapo në komunën ku ju banoni etj.Detyrat:• Realizoni në grup një projekt që nxit riciklimin e letrës e të kartonit përshkollën, duke e lidhur atë me zvogëlimin e çlirimit të dyoksidit të karbonitnë atmosferë.Metodika e zhvillimit: Koha e veprimtarisë praktike ndahet në dy pjesë kryesore:njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyratqë do të zgjidhin, në varësi të nëntemave të planifikuara, sipas objektivave të projektitqë realizohet në fillim të linjës, në mënyrë që nxënësit ta kenë kohën e mjaftueshmepër ta realizuar detyrën.Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:1- Ndarja e klasës në grupe të vogla.2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave të projektit të përshkruara mëlart.3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rrethtyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe,duke pasur parasysh disa elemente:1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me termagjeografike dhe me logjikë argumenti.Tema 10. Ese argumentuese: “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin”dhe “ Biçikleta më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë”►Vendi i zhvillimit: klasa►Koha në dispozicion:45 minuta34

Detyrat:• Përgatisni ese me temën “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin”apo “Biçikleta - makina më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë”.Eseja vlerësohet sipas tabelës së mëposhtme:Shtjellimi iidesëOrganizimi dhestrukturaStili dheorigjinalitetiSaktësiagjuhësore5 pikë 5 pikë 5 pikë 5 pikëKriteret e vlerësimit të esesëKriteri 1.Shtjellimi i idesë (vlerësohet për)• Shkruani një ese, ku të argumentoni rëndësinë e fosileve.• Shtjelloni se ç’janë fosilet.• Mbështetini argumentet në burime të ndryshme informacioni.• Përdorni fakte shkencore.• Të ketë qartësi mendimi.Kriteri 2.Organizimi dhe struktura e esesë (vlerësohet për)• 2 pikë Struktura e esesëRespektohen elementet e strukturës: hyrja, zhvillimi, mbyllja.• 3 pikë Organizimi i esesëPër organizimin e esesë shfrytëzon teknika, si koherenca dhe unifikimi i paragrafëve(lidhja logjike mes paragrafëve, kalimi në mënyrë të natyrshme).Kriteri 3.Stili dhe origjinaliteti (vlerësohet për)• Përmes gjuhës që përdorni, krijoni një përshtypje të përgjithshme për atë që dotë shprehni.• Shprehuni me një gjuhë eseistike.• Të ketë fjalor të pasur.• Stil origjinal.Kriteri 4.Saktësia gjuhësore (vlerësohet për)• Strukturoheni qartë përgjigjen, nga pikëpamja gramatikore.• Ndërtoni fjali që të jenë të sakta dhe të qarta.• Përdorni fjali që luhaten në modele, në gjatësi e në ritëm.Të ketë saktësi drejtshkrimore (2 pikë)35