Teknologjia - Erik Botime

Teknologjia12(Për kurrikulën bërthamë të gjimnazit)Libër mësuesi1

PËRBAJTJAParathënie ........................................................................................................... 5Hyrje .................................................................................................................... 6Kërkesa ndaj orës së mësimit ............................................................................. 20Përgatitja e mësuesit për orën e mësimit. ........................................................... 21Gjatë përgatitjes për mësim, mësuesi ka parasysh ............................................ 21Aftësitë njohëse të nxënësve duhet të shfrytëzohen plotësisht gjatë mësimit .... 21Fillimi i orës së mësimit ....................................................................................... 22Dhënia e njohurive të reja ................................................................................... 23Përforcimi i njohurive të reja ............................................................................. 23Puna e mësuesit në dërrasën e klasës............................................................... 23Njohuri për standardet ......................................................................................... 26Vijat e vizatimit .................................................................................................... 29Njohuri për shkallët ............................................................................................. 30Njohuri për shkrimin teknik .................................................................................. 30Vendosja e përmasave në vizatimet teknike ....................................................... 31Projeksionet aksonometrike .............................................................................. 34Piktura teknike ..................................................................................................... 38Bashkimi i pamjes me prerjen ............................................................................ 40Paraqitjet perspektive ......................................................................................... 42Kryerja e skicave ................................................................................................ 45Radha e kryerjes së skicës ................................................................................. 463

Plani mësimorTeknologjia 1234 javë x 2 orë = 68 orëNr. Linja N ënlinja Orët ObjektivatT em a1.1. Teknologjiasi fushë e dijes dhe eveprimtarisënjerëzore1 N ë përfundim t ë mësimit nx ënësit do t ë jenë të aftë:të përshkruajnë teknologjinë si veprimtari krijuesepraktike për përmbushjen e nevojave dhe të dëshiravetë njerëzve dhe si fushë dijesh;të tregojnë se teknologjia është pjesë e pandarë e të gjithakulturave njerëzore, me ndikim përcaktuesnë qytetërimin e shoqërisë njerëzore;të shpjegojnë marrëdhëniet e teknologjisë me shkencëndhe dallimet midis tyre.1. Teknologjia,njeriu dhemjedisi3 orë1. 1.Teknologjiadhe sistemetteknologjike8 orë1.2. Efektet eteknologjisëdhe masat kundërefekteve negative tësaj2 1 të listojnë efektet pozitive dhe negative kryesore tëteknologjisë;të tregojnë pse dhe si shfaqen këto efekte;të shpjegojnë masat që merren për pakësimin e efektevenegative të teknologjisë mbi njerëzit dhe mjedisin.1.3. Vështrim ishkurtër historikmbi zhvillimin eteknologjisë3 1 të tregojnë etapat kryesore të zhvillimit të teknologjisë,nga parahistoria deri sot;të japin fakte për momentet kryesore të zhvillimit tëteknologjisë gjatë periudhave historike;të analizojnë ndryshimin e ti pareve të teknologjisë gjatëperiudhave të ndryshme dhe prirjet e zhvillimittë saj në të ardhmen.7

4 2. Sistemetteknologjike3 orë1 ♦të përshkruajnë modelin e një sistemi teknologjik tipik;♦të shpjegojnë marrëdhëniet midis sistemeve teknologjike;♦të japin shembuj sistemesh të thjeshta teknologjike ngamjedisi rrethues.5 1 ♦të përshkruajnë në përgjithësi elementet e një sistemiteknologjik, përveç proceseve;♦të tregojnë rolin e secilit element në funksionimin esistemit;♦të përcaktojnë elementet e sistemeve të thjeshtateknologjike nga mjedisi rrethues.6 1 ♦të bëjnë ndarjen e proceseve të një sistemi teknologjik në7 3. Sistemetteknologjikedhe zgjidhja eproblemitteknologjik2 orëgrupe dhe t’i përshkruani ato;♦të tregojnë ç’kuptohet me proces teknologjik, ç’ndodhgjatë tij dhe me ç’mjete kryhet ai;♦të analizojnë proceset e prodhimit a të shërbimit të njësistemi teknologjik të thjeshtë konkret.1 ♦të përkufizojnë konceptet “problem”, “problemteknologjik” dhe “zgjidhje e një problemi teknologjik”;♦të rendisin hapat që ndiqen në përgjithësi për zgjidhjen enjë problemi teknologjik;♦të ndërtojnë skemën e procedurës së zgjidhjes së njëproblemi teknologjik të thjeshtë konkret.2.1. Koncepti “sistemteknologjik”2.2. Përshkrimi ielementeve të sistemitteknologjik2.3. Proceset e sistemitteknologjik3.1 Kuptimi iproblemit teknologjikdhe Ecuria epërgjithshme përzgjidhjen e tij8 1 3.2 Përsëritjeteknologjia dhesistemet teknologjike9 2.KomunikimiKomunikimigrafik dhe1 ♦të tregojnë ç’është komunikimi grafik;♦të përcaktojnë si ndahet komunikimi grafik;1.1 Komunikimigrafik dhe lidhja e tij8

grafik34 orëlidhja e tij meteknologjinë1 orë♦të shpjegojnë si lidhet ai me degë të ndryshme tëteknologjisë.me teknologjinë10 Skicimi dhenjohuritëkryesore përkomunikimingrafik7 orë1 ♦të tregojnë ç’është skica;♦të listojnë dhe shpjegojnë materialet që përdoren përkryerjen e skicës;♦të përcaktojnë materialet dhe veglat që përdoren përkryerjen e vizatimeve.11 1 ♦të njohin vijat kryesore që përdoren në skica dhevizatime;♦të skicojnë vija të pozicioneve të ndryshme;♦të skicojnë harqet dhe këndet kryesore që përdoren nëskica.12 1 ♦të skicojnë rrethin dhe elipsin;♦të skicojnë shumëkëndëshat kryesorë që përdoren nëskica dhe vizatime;♦të përdorin metodën grafike për zmadhimin dhezvogëlimin e figurave të ndryshme.13 1 ♦të heqin vija në kënde të ndryshme duke përdorurvizoren dhe trekëndëshat.♦të ndajnë segmentet dhe harqet në pjesë të barabartaduke përdorur veglat e vizatimit.♦të ndajnë rrethin në pjesë të barabarta dhe të ndërtonitrekëndësha, katrorë, pesëkëndësha, gjashtëkëndësha etj.,të brendashkruar në rreth.2.1 Skicat, materialetdhe veglat e skicimit evizatimit2.2. Vijat e skicavedhe të vizatimeve2.3 Skicimi i figuravetë rrafshëta2.4 Heqja e vijave mevizore dhe trekëndësh14 1 2.5 Ndërtimet9

15 1 ♦të njohin kalimet e rrjedhshme (rakordimet);♦të bëjnë rakordimet e drejtëzave me hark rrethi;♦të realizojnë rakordimet kryesore të harqeve me harkrrethi.16 1 ♦të njohin shkrimet që përdoren në skica dhe vizatime;17 3. Paraqitja eobjekteveme anë tëprojeksionevekënddrejta3 orë♦të përcaktojnë përmasat e elementeve të shkrimit;♦të shkruajnë në skica dhe vizatime duke përdorur formatstandarde të shkronjave dhe shifrave.1 ♦të dinë kuptimin për projeksionin dhe rrafshet eprojektimit;♦të dinë projektimin e objektit të thjeshtë në tri rrafshet eprojektimit;♦të ndërtojnë projeksionet (pamjet), duke përdorur vijënndihmëse të vizatimit.18 1 ♦të përshkruajnë rregullat kryesore të vendosjes sëpërmasave;♦të tregojnë tri grupet e përmasave të një objekti;♦ të përdorin shkallët e vizatimit.19 1 ♦të njohin formatet që përdoren për skicat dhe vizatimet;2021224. Paraqitjetme prerje4 orë♦të tregojnë ç’janë skicat e detaleve;♦të bëjnë skicën e një detali të thjeshtë, duke përdorurradhën e kryerjes së skicës.4 ♦të tregojnë kuptimin për prerjen;♦të përdorin prerjet e thjeshta për paraqitjen e detaleve;♦të përdorin bashkimin e pamjeve me prerjet.gjeometrike kryesore2.6. Kalimet errjedhshme(rakordimet)2.7 Shkrimi teknik3.1 Projeksionetkënddrejta3.2 Njohuri tëpërgjithshmepër vendosjen epërmasave3.3 FormatetstandardE, skicat dhevizatimet e detaleve4.1 Kuptimi përprerjen dhe prerjet ethjeshta10

3 ♦të tregojnë kuptimin gjeometrik të paraqitjeveaksonometrike;♦të dinë të paraqitin objekte të thjeshta në dimetri;♦të dinë të paraqitin objekte të thjeshta në izometri.5. Paraqitjetaksonometrikedhe hapjet esipërfaqeve9 orë5.1 Paraqitjetaksonometrike232425263 ♦të ndërtojnë aksonometritë e figurave të rrafshëtakryesore;♦të ndërtojnë aksonometritë e objekteve që faqet i kanë mefigura gjeometrike kryesore;♦të bëjnë paraqitjet perspektive të objekteve të thjeshta.5.2 Paraqitjaaksonometrike efiguravetë rrafshëta2728293 ♦të njohin rëndësinë e hapjes së sipërfaqes së trupave tërrotullimit dhe prerjeve të tyre;♦të bëjnë hapjet e sipërfaqeve të trupave të rrotullimit dheprerjeve të tyre;♦të bëjnë hapjet e sipërfaqeve të shumëfaqëshave dheprerjeve të tyre.5.4 Hapja esipërfaqeve të trupavegjeometrikë3031321 ♦të klasifikojnë objektet e ndërtimit;♦të japin kuptimin për vizatimet e planit të përgjithshëm;♦ të lexojnë vizatimet e planeve të përgjithshme.6.1 Plan ipërgjithshëm33 6. Vizatimet endërtimit5 orë6.2 Vizatimetarkitektonike34 1 ♦të japin kuptimin e vizatimeve arkitektonike;♦të japin kuptimin për planimetritë, pamjet dhe prerjet nëvizatimet arkitektonike;♦të japin kuptim për detajet arkitektonike.35 1 ♦të lexojnë vizatimet arkitektonike (aksonometritë,6.3 Leximi iplanimetrive, prerjevedhe pamjeveplanimetritë, prerjet dhe pamjet);♦të njohin simbolet e elementeve të mobilimit dhe t’ilexoni ato në planimetritë.11

126.4 Vizatimetkonstruktive2 ♦të përcaktojnë elementet konstruktive të ndërtesës;♦të përshkruajnë rolin e elementeve konstruktive tëndërtesës (themelet, muret, kolonat, ndërkatet);♦të përshkruajnë materialet e elementeve konstruktivë tëndërtesës.36377.1 Skematkinematike1 ♦të japin kuptimin për vizatimet skematike;♦të njohin simbolet kryesore që përdoren në skematkinematike;♦të hartojnë skema të thjeshta kinematike;♦të lexojnë skema kinematike të vështirësisë mesatare.7.2 Skemat elektrike38 7. Vizatimetskematike4 orë39 1 ♦të njohin simbolet kryesore të elementeve të skemaveelektrike;♦të lexojnë skema elektrike të vështirësisë mesatare;♦të hartojnë dhe zbatoni skema të thjeshta elektrike.7.3 Skemathidrosanitare2 ♦të njohin simbolet kryesore që përdoren në skemathidrosanitare;♦të lexojnë skema hisdrosanitare të thjeshta dhe tëvështirësisë mesatare.40411 ♦të përkufizojnë materialet teknologjike;♦të argumentojnë rëndësinë e materialeve teknologjike përsistemet teknologjike;♦të japin shembuj të përdorimit të materialeveteknologjike;♦të përshkruajnë fazat historike kryesore të përftimit dhetë përdorimit të materialeve teknologjike.1.1. Ecuria e përftimitdhe e përdorimit tëmaterialeveteknologjike1. Teknologjiadhe materialetteknologjike2 orw1.2. Klasifikimi imaterialeve42 3. Materialetteknologjike6 orw43 1 ♦të tregojnë cilat janë kriteret kryesore në të cilat bazohetklasifikimi i materialeve teknologjike;

♦të renditin grupet dhe nëngrupet kryesore të materialeveteknologjike;♦të përshkruajnë grupet kryesore të materialeveteknologjike;♦të dallojnë materialet teknologjike më të përdorshme dhetë përcaktoni grupet të cilave u përkasin.1 ♦të tregojnë cilat janë grupet kryesore të vetive tëmaterialeve teknologjike;♦të përkufizojnë vetitë fizike, kimike, mekanike dheteknologjike të materialeve;♦të tregojnë si sillen materialet nën veprimin e ngarkesavetë llojeve të ndryshme;♦të ilustrojnë me shembuj vetitë e materialeve tëndryshme teknologjike.44 2. Vetitë dhepërdorimet ematerialeveteknologjike5 orwteknologjike45 1 ♦të argumentojnë rëndësinë e përdorimit të materialevemetalike në teknologjinë e sotme;♦të dallojnë metalet kryesore që përdoren më shumë nëmjedisin që ju rrethon;♦të përshkruajnë vetitë dhe të tregoni përdorimet kryesoretë metaleve të zeza; të metaleve me ngjyra;si dhe të lidhjeve të metaleve më të përhapura.2.1. Vetitë kryesore tëmaterialeveteknologjike46 1 ♦të argumentojnë rëndësinë e përdorimit të materialevejometalike në teknologjinë e sotme;♦të dallojnë materialet jometalike kryesore që përdorenmë shumë në mjedisin që ju rrethon;♦të përshkruajnë vetitë dhe të tregoni përdorimet kryesoretë materialeve jometalike qeramike,2.2. Përdorimet ematerialeveteknologjike metalike2.3. Përdorimet ematerialeveteknologjikejometalike13

142.4. Materialetteknologjike të sëardhmespolimere, kompozite etj.47 1 • të analizojnë problematikën dhe sfidat që lidhen mepërdorimin e materialeve teknologjike;• të renditin kërkesat për materialet teknologjike të sëardhmes;• të japin shembuj të materialeve teknologjike të sëardhmes dhe të përdorimeve të tyre.48 1 2.5. Përsëritje dheveprimtari praktike1.1. Kuptimi dhehistorikui strukturave e imekanizmaveteknologjikë1 ♦të përkufizojnë strukturat dhe mekanizmat teknologjikëdhe të bëni dallimet midis tyre;♦të argumentojnë rëndësinë që kanë strukturat dhemekanizmat teknologjikë për teknologjinë e sotme;♦të japin shembuj të përdorimit të strukturave, tëmekanizmave dhe të çifteve kinematike;♦të rendisin fazat kryesore të historikut të strukturave dhetë mekanizmave teknologjikë.1. Vështrim ipërgjithshëmpër strukturatdhemekanizmat2 orë49 4. Strukturatdhemekanizmat11 orë1.2. Klasifikimi dhepërdorimet estrukturavedhe të mekanizmavekryesorë50 1 ♦të klasifikojnë strukturat dhe mekanizmat teknologjikëkryesorë;♦të përshkruajnë veçoritë e strukturave dhe tëmekanizmave teknologjikë kryesorë;♦të japin shembuj të përdorimit të strukturave dhe tëmekanizmave teknologjikë kryesorë2.1. Detalet tipike tëstrukturavedhe të mekanizmaveteknologjikë1 ♦të përkufizojnë detalet e makinave;♦të argumentojnë rëndësinë që kanë detalet nëteknologjinë e sotme;♦të dallojnë dhe të emërtojnë detalet e objekteve përreth51 2 Ndërtimi dhefunksionimi istrukturavedhe i

mekanizmavekryesorë9 orëjush;♦të tregojnë cilat janë detalet tipike dhe të përshkruaniveçoritë e përdorimet e tyre.52 1 ♦të shpjegojnë se ç’janë bashkimet e detaleve të makinave;♦të bëjnë dallimin midis bashkimeve të pazbërthyeshmedhe bashkimeve të zbërthyeshme;♦të klasifikojnë mënyrat e bashkimit të detaleve dhe tëtregoni përdorimet e tyre;♦të japin shembuj të bashkimeve të detaleve me mënyra tëndryshme.535455562 ♦të tregojnë qëllimet për të cilat përdoren mekanizmatteknologjikë;♦të përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin emekanizmave teknologjikë tipikë;♦të tregojnë përdorimet e secilit nga mekanizmatteknologjikë tipikë;♦të japin shembuj të përdorimit të mekanizmaveteknologjikë.2 ♦të tregojnë qëllimet për të cilat përdoren bashkuesetmekanike të boshteve;♦të renditin llojet kryesore të bashkueseve mekanike;♦ të përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin ebashkueseve mekanike;♦ të japin shembuj të përdorimit të bashkuesevemekanike.2.2. Bashkimet edetaleve2.3. Mekanizmattipikë të sistemeveteknologjike2.4. Bashkuesetmekanike57 2 ♦të tregojnë se ç’janë transmisionet e sistemeve 2.5 - 2.6.15

58 teknologjike;♦të renditin transmisionet kryesore që përdoren nësistemet teknologjike;♦të përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin etransmisioneve kryesore;♦të japin shembuj të përdorimit të transmisionevekryesore;♦të tregojnë prirjet kryesore të përsosjes së strukturavedhe të mekanizmave teknologjikë.Transmisionet efuqisë59 1 2.7. Përsëritje dheveprimtari praktike60 5.Teknologjiae prodhimit5 orë1. Sistemetteknologjike teprodhimit5 orë1 ♦ të shpjegojnë konceptet kryesore për sistemet dheteknologjitë e prodhimit, të shërbimit dhe të prodhimittë energjisë;♦ të argumentojnë rolin e teknologjisë së prodhimit tëenergjisë në ekonominë e sotme;♦të tregojnë veçoritë e llojeve të ndryshme të burimeve tëenergjisë;♦të përshkruajnë skemat e funksionimit të impianteve tëllojeve të ndryshme për prodhimin e energjisëelektrike dhe të tregoni veçoritë e tyre;♦të përshkruajnë prirjet e zhvillimit të teknologjisë sëprodhimit të energjisë.61 1 ♦të përkufizojnë konceptet “prodhim industrial”,“teknologji e prodhimit industrial”, “lëndë të para” dhe“prodhime të gatshme”;1.1. Teknologjia eprodhimit të energjisë1.2. Teknologjia eprodhimit industrial16

♦të renditin degët kryesore të industrisë dhe prodhimettipike të tyre;♦të përshkruajnë proceset, makinat dhe pajisjetteknologjike kryesore që përdoren në prodhiminindustrial;♦të përshkruajnë prirjet e zhvillimit të teknologjisë sëprodhimit industrial.62 1 ♦të përkufizojnë konceptet “artizanat” e “artizan” dhe“prodhim artizanal”;♦të renditin llojet kryesore të artizanatit dhe prodhimettipike të tyre;♦ të përshkruajnë proceset, veglat dhe pajisjet teknologjikekryesore që përdoren në llojet kryesore tëprodhimin artizanal;♦ të tregojnë rëndësinë dhe prirjet e zhvillimit tëteknologjisë së artizanatit.63 1 ♦të përkufizojnë konceptet “bujqësi” dhe “prodhimbujqësor”;♦ të renditin degët kryesore të bujqësisë dhe prodhimettipike të tyre;♦ të përshkruajnë proceset, veglat dhe pajisjet teknologjikekryesore që përdoren në degët kryesore tëprodhimin bujqësor;♦ të tregojnë rëndësinë dhe prirjet e zhvillimit tëteknologjisë bujqësore.1.3. Teknologjia eprodhimit artizanal1.4. Teknologjia eprodhimit bujqësor64 1 1.5. Përsëritje dheveprimtari praktike17

65 6.Teknologjiaeshërbimeve4 orë1. Sistemetteknologjike tëshërbimeve4 orë1 ♦të shpjegojnë konceptet kryesore për sistemet dheteknologjitë e shërbimeve të komunikimit;♦të argumentojnë rolin e teknologjisë së shërbimeve tëkomunikimit në ekonominë e sotme;♦të tregojnë veçoritë e llojeve të ndryshme të shërbimevetë komunikimit;♦të përshkruajnë proceset kryesore të sistemeve tëkomunikimit dhe të emërtoni pajisjet përkatëse;♦të përshkruajnë prirjet e zhvillimit të teknologjisë sëshërbimeve të komunikimit.66 1 ♦të shpjegojnë konceptet kryesore për sistemet dheteknologjitë e shërbimeve të transportit;♦të argumentojnë rolin e teknologjisë së shërbimeve tëtransportit në ekonominë e sotme;♦të tregojnë veçoritë e llojeve të ndryshme të shërbimevetë transportit;♦të emërtojnë mjetet e llojeve të ndryshme të transportitdhe të përshkruani sistemet kryesore të tyre;♦të përshkruajnë prirjet e zhvillimit të teknologjisë sëshërbimeve të transportit.67 1 ♦të shpjegojnë konceptet kryesore për sistemet dheteknologjitë e mirëmbajtjes dhe të riparimit;♦të argumentojnë rëndësinë e teknologjisë së shërbimevetë mirëmbajtjes dhe të riparimit për ekonominë e sotmedhe të së ardhmes;♦të tregojnë veçoritë e llojeve të ndryshme të shërbimevetë mirëmbajtjes dhe të riparimit;1.1. Teknologjia eshërbimeve tëkomunikimit1.2. Teknologjia eshërbimeve tëtransportit1.3. Teknologjia eshërbimeve tëmirëmbajtjesdhe të riparimit♦të përshkruajnë metodat kryesore të mirëmbajtjes dhe tëriparimit.68 1 1.4. Përsëritje dheveprimtari praktike18

KËRKESA NDAJ ORËS SË MËSIMITCilësia dhe efektiviteti i punës mësimore edukative varet shumë nga përsosmëria eorës së mësimit.Në krahasim me format e tjera të organizimit të procesit mësimor, ora e mësimitështë një nga hallkat kryesore të punës mësimore edukative. Në orën e mësimitnxënësit marrin njohuri të qëndrueshme dhe formojnë shkathtësitë dhe shprehitë enevojshme. Disa nga cilësitë e nevojshme që duhet të këtë ora e mësimit janë:♦ Brendia dhe metodat e mësimit përbëjnë një unitet që duhet t'u përgjigjet kërkesavetë zhvillimit bashkëkohor shkencor.♦ Detyrat mësimore dhe edukative të orës së mësimit të jenë të shkrira në një dhetë ndikojnë në formimin e përfytyrimeve hapësinore, në aktivizimin e veprimtarisënjohëse, në realizimin efektiv të detyrave. Sigurisht, lënda e Teknologjisë ka specifikëne vet, jo vetëm si fushë e veçantë, por edhe për organizimin e orës së mësimit, tëmetodave dhe të mjeteve për realizimin e objektivave të saj.♦ Ora e mësimit të shoqërohet me demonstrim të mjeteve të ndryshme (të detaleve,modeleve, vizatimeve, figurave, pllakateve). Gjatë orës së mësimit të teknologjisëduhet të aktivizohen të gjithë nxënësit në zgjidhjen e detyrës së caktuar nga mësuesi,gjatë procesit të së cilës ata dëgjojnë me vëmendje, mendojnë, vizatojnë, bëjnë skica,pyetje etj. Në një orë të tillë mësimi del në pah puna e gjallë krijuese e nxënësve, nënudhëheqjen e mësuesit.Mësuesi të përcaktojë metodat më efektive të veprimtarisë grafike të nxënësve gjatëorës së mësimit dhe të krijojë kushtet për përvetësimin e tyre.Ora e mësimit të zhvillohet në një nivel të lartë metodik, i cili shprehet në zgjidhjen mezgjuarsi të materialit didaktik dhe në zbatimin e tij me mjeshtri në ushtrime, në punëtpraktike dhe në forma të tjera të punës në shkollë.Që ora e mësimit të jetë e një niveli të lartë, mësuesi duhet të njohë mirë aftësitëindividuale, interesat dhe mundësitë e nxënësve.19

Përgatitja e mësuesit për orën e mësimitDijet e nxënësve varen nga përgatitja e mësuesit dhe nga zhvillimi i mësimit nga ai,si dhe nga planifikimi i drejtë i orës së mësimit. Përmirësimi i cilësisë së dijeve ështëi lidhur ngushtë me rritjen e nivelit të mësimdhënies dhe të efektivitetit të saj.Gjatë përgatitjes për mësim, mësuesi ka parasysh:♦ Të mësuarit e teknologjisë të këtë karakter edukativ e të zhvillohet në nivel tëlartë shkencor. Që të realizohet kjo, mësuesi duhet të punojë me këmbëngulje dhesistematikisht, për rritjen e kualifikimit të tij profesional, pedagogjik dhe metodik.♦ Orët e mësimit duhet të kenë lidhje të ngushtë me njëra-tjetrën. Që të realizohetnjë lidhje e tillë, mësuesi duhet të krahasojë dhe të ndërlidhë orën aktuale me orëne mësimit të kaluar.♦ Vëmendje e madhe në mësim i duhet kushtuar aktivizimit të veprimtarisë mendore,zhvillimit të të menduarit dhe përfytyrimeve hapësinore të nxënësve, aftësimit të tyrepër zgjidhjen e detyrave të ndryshme.♦ Mësuesi duhet ta pasqyrojë mirë në ditar strukturën e përafërt organizative të orëssë mësimit, vëllimin dhe përmbajtjen e materialit mësimor, qëllimin dhe detyrat.Në mësim, sigurisht që lejohen shmangiet nga ditari, por pa u larguar nga qëllimikryesor i orës së mësimit.Detyrat e përdorura në orën e mësimit të ndahen në kryesore dhe në ato të dorës sëdytë.Përmbajtja dhe metodat e mësimit të mendohen mirë, në përputhje me arritjet më tëreja të shkencës, por duke pasur parasysh veçoritë e moshës së nxënësve.Gjatë orës së mësimit duhet shfrytëzuar materiali i tekstit të teknologjisë, por duhetshfrytëzuar edhe materiali i shumëllojshëm plotësues e ndihmës. Mësuesi duhet tazgjedhë literaturën metodiko-shkencore dhe nga kjo literaturë të përdorë gjithçka qëshërben për zgjerimin e horizontit të nxënësve.Aftësitë njohëse të nxënësve duhet të shfrytëzohen plotësisht gjatë mësimit.Gjatë përgatitjes për orën e mësimit mësuesi duhet të mendojë edhe për pyetjet emundshme që mund të bëjë nxënësi gjatë orës së mësimit. Ata mund të pyesin seç`është modifikimi, si duhet deshifruar marka e gizës GH 12-28, nga se dallohettornoja me komandim të programuar nga tornoja e zakonshme, ç`është shkëmbimi indërsjellë etj.20

Përgjigjet e argumentuara të mësuesit për pyetjet e nxënësve e ngrenë autoritetine tij në sytë e tyre. Si rregull, nxënësit e këtij mësuesi kanë përparim të mirë dhedëshirë për t’i zgjeruar njohuritë e tyre.Mësuesi ka për detyrë t’u mësojë nxënësve si të mësojnë në mënyrë të pavarur dhekrijuese. Prandaj, ai duhet të parashikojë edhe punën që do të bëjë me nxënësit, përt'u edukuar etje dhe dije dhe për t’i pajisur ata me metodat më racionale të studimit,në varësi të materialit mësimor dhe të detyrave që u jepen për çdo mësim.Fillimi i orës së mësimitNga fillimi i orës së mësimit varet shumë e gjithë ecuria e saj.Është me vlera të mëdha edukative aftësia e mësuesit që, menjëherë, qysh në fillimtë orës së mësimit, të ketë në dorë gjendjen e klasës, të ngjallë te secili nxënësinteresin për mësimin. Kjo aftësi, sigurisht nuk fitohet menjëherë, por vendosja erregullit që në minutën e parë të mësimit duhet të jetë si pikësynim i vazhdueshëm içdo mësuesi.Organizimi i mirë i orës së mësimit është ana më e rëndësishme e mësimit. Nga kyshpesh varet arritja e qëllimit të mësimit dhe ekonomizimi i kohës mësimore.Çdo mësues duhet të arrijë që, me hyrjen e tij në klasë, të ndërpriten bisedat epanevojshme dhe nxënësit të vihen në gjendje pune, të dëgjojnë me kujdes mësuesindhe të plotësojnë kërkesat e tij. Nuk lejohet që mësuesi të hyjë me vonesë në mësimose ta fillojë atë pa vendosur ende rregulln e nevojshëm.Kontrolli i dijesSipas specifikës së orës së mësimit, mësuesi synon të realizojë atë formë kontrollitë dijes që i përshtatet temës. Nxënësi mund të pyetet në lexim, detalizim, ushtrime,si dhe të kryejë vizatime me punë të pavarur. Në ditar kjo çështje zbërthehet kështu:a) shënohet emri dhe mbiemri i nxënësit që parashikohet të pyetet në mësim.b) shënohen qartë pyetjet që do t'i bëhen secilit nxënës dhe mënyrat që do tëpërdoren për kontrollin e dijes;c) vihet nota përbri emrit të nxënësit, pasi është bërë motivimi dhe është tërhequrmendimi i klasës për këtë çështje.21

Dhënia e njohurive të rejaKy është momenti më i rëndësishëm organizativ i orës së mësimit. Suksesi i mësuesitnë orën e mësimit përcaktohet nga shumë faktorë, para së gjithash, nga cilësia edijeve të tij dhe nga mënyra e paraqitjes së tyre para nxënësve.Në paraqitjen e materialit të ri kalohet pasi të krijohet bindje se të gjithë nxënësit ekanë përvetësuar në masën e duhur mësimin e mëparshëm. Pasi bindet, mësuesifillon shpjegimin e materialit të ri. Ai e shkruan temën e mësimit të ri në dërrasën eklasës dhe nxënësit e shkruajnë atë në fletoret e tyre të punës. Mësuesi duhet të bëjëqë mësimi të ndiqet me vëmendjen e duhur. Duke njohur psikologjinë e secilit nxënës,mësuesi duhet të lexojë në sytë e tyre reagimin ndaj njohurive të reja. Kështu, nëqoftë se një nxënës has vështirësi gjatë ndërtimit të aksonometrisë, mësuesi duhet tëkuptojë se ky nxënës kërkon më shumë konkretizim. Në qoftë se një tjetër arsyetonshpejt dhe e percepton mirë materialin relativisht abstrakt, mësuesi e kupton se kanjohuri të mjaftueshme të përfytyrimeve hapësinore, kurse një nxënës tjetër i lexonmirë vizatimet, por është i ngathët; mësuesi duhet të ndikojë që ai të ushtrohet edhemë tepër. Mësuesi ka për detyrë që të përcaktojë metodën më të përshtatshme përpunë individuale më secilin nxënës.Mësuesit me përvojë përpiqen ta shpjegojnë materialin mësimor qartë, në mënyrëshprehëse dhe bindëse. Ata ndalen në gjërat më kryesore, nuk humbasin kohë mehollësira të tepërta e të panevojshme, evidentojnë qartë përfundimet dhe rregullatdhe tregojnë kujdes për përforcimin e tyre. Tema të vështira dhe të rëndësishme, si"prerjet", mund të rishpjegohen. Në disa raste, nxënësve mund t'u vihet si detyrë tapërgatisin në mënyrë të pavarur mësimin e ri, sipas librit.Përforcimi i njohurive të rejaMësuesi duhet të synojë që nxënësit ta kuptojnë materialin mësimor, ta përvetësojnëatë që në orën e mësimit. Për këtë ndihmon shumë përforcimi i njohurive të dhëna. Kypërforcim realizohet duke u dhënë nxënësve detyrë të krijojnë në mënyrë të pavarurpunë grafike që mbështeten në njohuritë e marra.Puna e mësuesit në dërrasën e klasësNga mësuesi i teknologjisë kërkohet të bëjë paraqitje grafike me cilësi në dërrasëne klasës. Nga mënyra se si i përdor vetë mësuesi veglat e vizatimit, varet shumë22

përparimi i nxënësve në përvetësimin e metodave të ndërtimeve grafike, në të cilatgjejnë përdorim këto vegla. Për këtë është mirë që mësuesi në dërrasën e klasës tëpërdorë po ato vegla që përdorin nxënësit gjatë orës së punës.Rregullat e punimit me veglat e vizatimit duhet të dihen e të zbatohen edhe ngamësues të lëndëve të tjera, te të cilat bëhen ndërtime grafike me vegla.Vizatimet dhe pikturat teknike në dërrasën e klasës janë format më të përhapura tëkonkretizimit. Këto kanë një efektivitet të lartë pedagogjik, sepse nxënësve u jepetmundësia të ndjekin etapat e ndërtimit. Shpjegimi i mësuesit, i shoqëruar me kryerjene vizatimeve, gjithmonë mbetet si forma më efektive për lidhjen e fjalës me figurën.Figurat në dërrasën e klasës bëhen me kujdes. Ato duhet të jenë të sakta, të qarta,estetike dhe të lexueshme edhe nga vendet më të largëta të klasës. Ky kujdes imësuesit transmetohet te nxënësit dhe i nxit ata në punën grafike.Puna e mësuesit në dërrasën e klasës fillon me përgatitjen e veglave dhe tëmaterialeve. Vlerë të madhe në këtë punë ka shkumësi. Nga cilësia dhe përgatitjapër punë e shkumësit varen shumë edhe rezultatet e ndërtimeve. Shkumësi duhettë jetë i ngjeshur dhe i butë. Që të bëhen figura me cilësi, duhet që para mësimit tëpërgatiten disa shkumësa, secili për vija me trashësi të ndryshme. Për vijat e holla,është mirë që shkumësi të mprihet në formë koni, kurse për vijëzimet të jetë në formëlopate.Për fshirjen e figurave nga dërrasa e klasës duhet të përdoret sfungjer, i lagur dhe ishtrydhur.Dërrasa e klasës është mirë të pajiset me ato vegla që kanë edhe nxënësit nëtavolinat e tyre.Para fillimit të punës në dërrasën e klasës, mësuesi duhet ta ketë menduar paraqitjenkompozicionale të figurave. Kur figurat zënë pjesën më të madhe të dërrasës, atoduhen rreshtuar nga e majta në të djathtë, duke mos fshirë asnjë prej figurave, derisai gjithë materiali i studiuar të analizohet plotësisht. Kur figurat zënë një vend të vogël,mësuesi dhe nxënësit nuk duhet t'i shpërndajnë figurat, por t'i grupojnë në një vend tëcaktuar të dërrasës së klasës. Duke i ditur që më parë vështirësitë që mund të dalingjatë ndërtimit të figurave, mësuesi u jep nxënësve këshilla metodike, ndërkohë qëai, së bashku me nxënësit, i bën figurat në dërrasë. Para se nxënësit të fillojnë punëngrafike në fletoret e tyre, duhet të jenë të qartë për këtë punë. Këtë sqarim mësuesi23

duhet ta bëjë në dërrasën e zezë. Nganjëherë, është mirë të bëhen skica të shpejtanë pjesët e lira të dërrasës, që nxënësit të shohin se ç'vëllim pune kanë për të kryernë temën e dhënë. Pra, mësuesi i orienton mirë nxënësit për plotësimin e vizatimeve,që të mos kenë paqartësi gjatë punës. Kur bëhen vizatime, skica ose mbishkrime,dërrasa e zezë duhet të jetë plotësisht e pastër.Paraqitjet e veçanta të vizatimeve, në fillim bëhen me vija të holla, pastaj vijat trashen,në përshtatje me llojet e tyre. Kur nxënësit bëjnë të njëjtat veprime në fletoret e tyre,mësuesi, duke kaluar nëpër klasë, e kontrollon punën dhe, kur e sheh të arsyeshme,bën vërejtjet përkatëse.Gjatë punës në dërrasën e klasës vizatimet e bëra nuk duhen mbuluar me trup. Përkëtë veglat e vizatimit duhet të mbahen me dorën e majtë dhe mësuesi duhet tëqëndrojë gjysmë i kthyer nga klasa. Herë pas here, ai kalon nga e djathta e dërrasësdhe sqaron çka është vizatuar.Në përgjithësi, nxënësit nuk i përdorin mirë dy trekëndëshat ose vizoren dhetrekëndëshin. Shkak për këtë bëhet mospërdorimi i këtyre veglave nga mësuesi gjatëpunës në dërrasë. Duke punuar me vegla në dërrasë, mësuesi duhet që vazhdimishttë tërheqë vëmendjen e nxënësve në përdorimin e tyre. Shprehitë e përdorimit tëdy trekëndëshave mund të konsiderohen të formuara, atëherë kur nxënësit mund tëheqin vija pingule nëpër pikën e dhënë në fletë brenda 20 sekondash. Pasi nxënësit t’ikenë fituar shprehitë e tilla, mësuesi duhet të punojë në dërrasë edhe me një vizore,sepse puna me dy trekëndësha është e papërshtatshme, sidomos ku ajo lidhet mendërtime të mëdha. Vijat horizontale në dërrasën e klasës duhen hequr me vizore merula të montuar atje, kurse të tjerat, me ndihmën e trekëndëshave të mbështetur mbitë. Si rregull, gjatë heqjes së vijave dora me shkumësin duhet të zhvendoset nga emajta në të djathtë ose nga poshtë-lart. Ka raste që lëvizja mund të bëhet edhe në tëkundërt, por ky parim duhet ruajtur.Trashësia e vijave kryesore në fletën e vizatimit është mirë të jetë 0.6-0.8 mm, sepsekjo trashësi është më e perceptueshme nga nxënësit.Vëmendje të veçantë mësuesi duhet t'i kushtojë punës me kompas. Për këtë duhet qëpara çdo mësimi ai të përgatitë kompasin dhe t'i rregullojë shkumësat e tij. Shkumësii kompasit duhet të jetë i mprehur në formë koni dhe të dalë nga kapësja e tij 30-35 mm. Gjatë ndërtimit të harqeve, kompasi duhet të përkulet paksa në drejtim të24

lëvizjes së akrepave të sahatit dhe drejtimi të mos ndërrohet, sepse mund të ndodhëqë fundet e vijave të rrathëve të mos përputhen.Trashësia e dëshiruar e vijës mund të rregullohet duke e kaluar shkumësin disa herëose duke e ndryshuar pak hapjen e kompasit. Trashja e harqeve ose e rrathëvemundet të bëhet edhe me dorë të lirë. Gjatë punës në dërrasë duhet të ruhet po ajoradhë pune si edhe në letër. Në fillim duhet të bëhen harqet e rrathëve, pastaj vijate drejta.Mësuesi fillestar duhet të ushtrohet për kryerjen e figurave të ndryshme në dërrasëne klasës. Ushtrimet stërvitore në dërrasën e klasës duhet t'u përgjigjen përmbajtjesdhe vështirësive të punëve grafike që do të kryhen gjatë shtjellimit të lëndës. Gjatëtyre është e nevojshme të merren parasysh pozicioni i dërrasës, shkalla e paraqitjes,veçoritë e të vizatuarit me shkumës etj.Në varësi nga karakteri i vizatimit, duhen përdorur shkumësat me ngjyra, por sigurishtduke mos e tepruar me ngjyrat. Përdorimi i tepruar i ngjyrës mund ta dëmtojë punën,sepse e largon figurën nga konkretja, si dhe mund të cenohet qëllimi edukativ iparaqitjeve.Mbishkrimet që shoqërojnë vizatimet në dërrasën e klasës duhet të jenë të rregulltadhe sipas standardit.Njohuri për standardetStandardet u duhen shpjeguar nxënësve në mënyrën sa më të thjeshtë. Shpjegimiduhet filluar, p. sh., duke u thënë se fjala "standard" vjen nga anglishtja, që do tëthotë formë etalon, formë tip i artikullit, që duhet të plotësojë kushte të caktuara.Duhet thënë se dallohen dy lloj standardizimesh: standardizimi faktik dhe ai zyrtar.Standardizimi faktik ka lindur që në kohët e lashta. Shkrimet, sistemet e njehsimit,njësitë matëse, njësitë e masave dhe të peshave, kronologjia, stilet arkitektonike,kodet civile e penale, përgjithësisht çdo lloj norme morale dhe dukuri të tjera, janëshfaqje të standardizimit faktik. Ai u zhvillua gradualisht dhe ka lindur si rrjedhim iprogresit kulturor, shkencor dhe teknik.Që nga kohët më të lashta, sistemet e njehsimit janë konsideruar sisteme standarde.Shifrat arabe, së bashku me sistemin e tyre të njehsimit, patën një sërë përparësishkundrejt shifrave romake. Prandaj, sot ato përdoren kudo dhe kuptohen nga të gjithë25

popujt e botës pa përjashtim, megjithëse shqiptohen ndryshe. Ato përbëjnë kështunjë sistem ndërkombëtar njehsimi.Orvatja e parë për të vendosur një përmasë standarde është bërë në vitin 1220, kur ucaktua si njësi gjatësie "jardi". Kjo gjatësi përkon me 45 inç ose 114.3 cm dhe përdoretende sot në disa vende për matjen e prodhimeve tekstile.Standardet si dokumente zyrtare (standardet zyrtare) u përdorën për herë të parë nëfund të shekullit të kaluar në industrinë e prodhimit të çelikut. Më vonë, standardetfilluan të përhapen kudo. Ato filluan të luajnë rolin e dokumentit tekniko-juridik dhe tëgarantojnë një sërë kërkesash të konstruktorëve, nga njëra anë dhe të prodhuesve,nga ana tjetër.Në mënyrë të veçantë duhet të theksohet roli i standardeve në periudhën eindustrializimit të vendit tonë, kur u krijuan degët e reja të ekonomisë. Nxënësit duhettë dinë që standardet gjithmonë e më shumë po futen në jetën e përditshme. Atoluajnë rol të madh në shpejtimin e progresit tekniko-shkencor, i cili gjithmonë ështëi lidhur ngushtë me standardizimin. Mendimi se standardizimi çon në njëllojshmëridhe në zhdukjen e individualitetit nuk është me baza. Ka mendime të tilla, sepsejo gjithmonë kuptohet roli dhe vlera e standardizimit në kushtet e zhvillimit teknikoshkencor.Në qoftë se takohen veshje të serisë pa individualitet, kjo nuk është përfajin e standardizimit, por për mungesë ose shkelje të tij.Duhet punuar që standardet të kuptohen si arritje të rëndësishme të mendimitnjerëzor, të cilat gjejnë përdorim kudo.Mësuesi, duke folur për vlerën dhe rolin e standardeve, mund të shpjegojë sebulonat dhe dadot ishin detalet e para që u standardizuan. Në shekullin XVIII, kurvendin e prodhimit artizanal e zunë uzinat, filloi të ndihet një mangësi në prodhimine makinave. U vu re se secila uzinë prodhonte forma të veçanta për detale që kishinfunksione të njëjta, kështu që ato nuk e zëvendësonin dot njëri-tjetrin. Për detalet mëtë përhapura, si bulonat, dadot e kiavetat, u vendos tipi i caktuar që karakterizohejnga përmasat, format dhe materiali.Kështu, pra, fjalët "standard", "standardizim", "të standardizuar", duhen parë sisimbole të progresit, të ndikimit më efektiv në zhvillimin e forcave prodhuese, tërritjes së efektivitetit të punës, si mjete për realizimin e prodhimit etj.Dihet që nga cilësia e përgatitjes së detajeve të makinave varet shumë cilësia e26

makinave ose e mekanizmave, në përgjithësi, d. m.th. të punuarit me parametrateknike dhe jetëgjatësia e tyre.Rëndësi për ekonominë dhe prodhimin ka edhe standardizimi i kërkesave teknike. Kystandardizim lidhet edhe me automatizimin e proceseve teknologjike dhe prodhiminspecializuar. Si shembull për këtë mund të merret standardizimi i kërkesave tekniketë detaleve të automobilave dhe traktorëve që zëvendësohen shpesh. Detale të tillajanë: boshtet motorike, boshtet e shpërndarjes, pistonat, bjelat, spinotat e pistonave,unazat elastike, bronzinat, guarnicionet, dadot, rrotat e ndryshme me dhëmbë etj.Standardizimi i këtyre detaleve bën që të sigurohen cilësitë e domosdoshme të tyrenë prodhimin masiv për pjesët e këmbimit rezervë.Nxënësit duhet të dinë që standardi gjen përdorim jo vetëm në teknikë, por edhe nësfera të ndryshme të arkitekturës etj.Në kohën e sotme janë përhapur mjaft format e reja të arkitekturës, që u përgjigjenmetodave industriale të ndërtimit dhe mundësisë së përdorimit të materialeve të reja,duke përfshirë edhe format sintetike. Sot ka ndryshuar kuptimi për lartësinë dhebukurinë e ndërtimeve. Arkitektët, duke pasur në dorë një emërtesë të përcaktuarelementesh arkitektonike dhe duke i kombinuar ato me fantazi, kanë krijuar vepra tëtilla që flasin jo vetëm për talentin dhe mjeshtërinë e tyre, por edhe për nivelin e lartëtë arsimit, i cili kërkohet në të gjitha fushat.Ka kohë që fusha e standardizimeve ka marrë karakter ndërkombëtar. Kështu, p. sh.,një bulon M12 i një vendi çfarëdo, i përshtatet me siguri çfarëdo dadoje M12 të çdovendi tjetër. Po kështu, gjerësia e çdo linje hekurudhore është e njëjtë për shumicëne vendeve të botës. Çdo llambë elektrike që blejmë në treg hyn në portollambat eçdo vendi të botës.Në ditët e sotme ekziston standardi i tolerancave, standardi i vizatimit teknik, ai idetaleve mbërthyese, i pajisjeve për stampat, i reduktorëve, i vinçave-urë etj. Këtostandarde të industrisë mekanike dhe standardet në fusha të tjera të ekonomisë janëfaktorë të rëndësishëm që ndihmojnë në rritjen e prodhimit, në uljen e kostos dhe nëzbatimin e kooperimit.Standardet janë dokumente që ripunohen vazhdimisht, në mënyrë që në to tëpasqyrohen të gjitha sukseset teknologjike e shkencore, niveli gjithnjë në rritje imirëqenies së popullit.27

Niveli i një industrie mekanike përcaktohet edhe nga raporti i prodhimit të detaleve,nyjeve dhe makinerive standarde, kundrejt prodhimeve jostandarde. Sa më i madh tëjetë ky raport në favor të prodhimeve standarde, aq më e zhvilluar, e organizuar dheoperative është industria mekanike.Vijat e vizatimitKryerja e të gjithë vizatimeve dhe skicave është e lidhur me njohuritë e nevojshmepër t'u dhënë atyre formën përfundimtare. Për këtë mësuesi duhet t'i njohë nxënësitme shembuj të vizatimeve të përfunduara të detaleve të thjeshta teknike, me llojetë ndryshme vijash. Shpjegimi i llojeve të vijave mund të bëhet me pllakat, ilustruaredhe me punë grafike në dërrasën e klasës.Për të diskutuar llojet e vijave, mësuesi analizon paraqitjet në pllakat, si edhevizatimet e detaleve të bëra që më parë në dërrasën e klasës. Për këtë qëllim, mundtë përdoren edhe detyrat e dhëna në libër.Mirë është që në vizatime të bëhen shënimet e duhura që sqarojnë përdorimin eçdo vije dhe përmasat kryesore të saj. Rëndësi ka sqarimi i nxënësve për saktësinëe vijave në vizatim. Atyre u duhet thënë se saktësia e bërjes së vijave varet nga dyfaktorë: zgjedhja e drejtë e lapsit dhe mprehja e tij. Për të bërë vijat e plota kryesoreduhet përdorur laps me fortësi mesatare (HB, 2) dhe i mprehur në formë lopate.Trashësia e vijës së plotë kryesore është mirë të zgjidhet 0.8 mm, kurse trashësiae vijës së ndërprerë 0. 4 mm. Nxënësit duhet të këshillohen që llojet e vijave t'irespektojnë edhe në figurat e lëndëve të tjera.Formatet korniza dhe llojet e vizatimeve. Nxënësve duhet t'u mësohet që të gjithavizatimet kryhen në fletë me format të caktuar. Në praktikën e shkollës, zakonisht,përdoren formatet 1-1 (297-210) dhe 1-2 (279-420). Për vizatime të ndërlikuara dheqë paraqesin objekte të mëdha përdoren formate edhe më të mëdha.Korniza. Fusha e vizatimit kufizohet nga korniza. Në vizatimet shkollore, nga lart,nga e djathta dhe nga poshtë, korniza bëhet 5 mm larg kufirit të fletës, kurse nga emajta 25 mm. Bën përjashtim formati 1-1 (formati-bazë), ku largësia 25 mm nga kufirii fletës bëhet gjithnjë nga ana e brinjës 297 mm (mbi ose nga e majta e vulës). Përtë kursyer kohën e punës, nxënësit mund ta përgatitin kornizën edhe në shtëpi, porsipas rregullave të punuarit me vegla.28

Vula e vizatimit. Në dërrasën e klasës ose në pllakat mësuesi u tregon nxënësvese si plotësohet vula e vizatimit. Nxënësit duhet ta kuptojë që ajo bëhet në anën edjathtë, poshtë fletës së vizatimit, siç tregohet në Figurat 1-38 dhe 1-39 në libër.Përmasat kufizuese të vulës shkollore janë 150 x 30.Është mirë që nxënësve t'u tregohet një vulë e përfunduar.Njohuri për shkallëtShkallët e vizatimit teknik përcaktohen nga standardi shtetëror. Të gjitha vizatimetteknike bëhen duke përdorur shkallët për paraqitjen e sendeve në vizatim. Gjatëshpjegimit duhet theksuar që, pavarësisht nga shkalla e përdorur për paraqitjen esendit, përmasat vendosen sa përmasat natyrore.Mësuesi u sqaron nxënësve se jo të gjitha sendet paraqiten në madhësinë natyrore.Prandaj, para se të fillohet vizatimi, së pari, përcaktohet se cila shkallë është epërshtatshme të përdoret, duke marrë parasysh përmasat e sendit dhe përmasate fletës. Është e domosdoshme të llogaritet edhe kompozimi i paraqitjeve. Duhettërhequr vëmendja e nxënësve, se sendi është mirë të paraqitet në vizatim nëmadhësinë e vërtetë (të shkallës 1:1), sepse kjo lejon të gjykohet për formën dhemadhësinë natyrore të tij. Kjo është arsyeja që disa detale të rëndësishme, megjithëseme përmasa të mëdha, vizatohen vetëm në madhësinë natyrore.Vizatimi i të njëjtit send mund të bëhet në shkallë të ndryshme. Mësuesi shpjegon se,pavarësisht nga shkalla, në vizatim vendosen përmasat natyrore, d. m. th. përmasatqë duhet të ketë sendi në natyrë. Nxënësit, duke punuar me librin, vënë re se figurate tij u përgjigjen shkallëve standarde, prandaj duhet sqaruar se këto shkallë nukshtrihen në fotografitë apo klishetë. Sigurisht, shkalla e zvogëlimit përdoret për tëvizatuar objekte të përmasave të mëdha.Njohuri për shkrimin teknikShpesh na takon të shohim vizatime shkollore të kryera mirë, por me vula të shkruarapa kujdes. Mësuesit këtë e justifikojnë me kohën e pamjaftueshme për studimin e temësqë lidhet me shkrimin teknik dhe ngaqë programi nuk kërkon thellime në studimin eshkrimit teknik. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se në plotësimin e vulës duhen lejuarngatërrime të shkronjave të mëdha me të voglat, trashësi jo të njëjta, mosruajtje tëkëndit të shkrimit të shkronjave dhe të shifrave, ndryshime të formës së tyre etj.29

Një nga shkaqet kryesore të përgatitjes së pamjaftueshme të nxënësve në përdorimine shkrimit teknik është kuptimi jo i drejtë i qëllimit të orëve të caktuara në program përkëtë shkrim. Disa mësues mendojnë se mësimi i shkrimit teknik duhet të kufizohet nëkëtë orë. Është e qartë që në dy ose tri mësime nuk mund të mësohet mirë shkrimiteknik. E njëjta gjë ndodh edhe sikur nxënësve t'u kërkohet zbatimi i rregullave të tëshkruarit teknik vetëm në detyrat dhe ushtrimet e parashikuara në program. Është edomosdoshme që nxënësve vazhdimisht t'u jepen ushtrime të posaçme për kryerjen eshkrimeve të ndryshme në shtojcë ose në fletoret e punës. Nxënësve u duhet treguarme shembuj se pakujdesia në kryerjen e vizatimeve (në shkrimet dhe në vendosjene përmasave) në kushtet e prodhimit sjell skarcitet në përgatitjen e detaleve ose nëmontimin e artikujve etj.Mësuesi duhet ta ndërtojë punën e tij në atë mënyrë që nxënësit gjatë studimit tëshkrimit teknik të bëjnë sa më shumë punë të pavarur. Konkretisht, duhet vepruarkështu: duke përdorur pllakat, mësuesi i njeh nxënësit me shkrimin teknik, me llojet etij, me konstruksionin e shkronjave dhe të shifrave, si dhe me rregullat e të shkruarit.Pastaj i udhëzon të vizatojnë me dorë të lirë formën e shkronjave e të shifrave. Aivetë, paraprakisht, këtë rrjetë e ka përgatitur në dërrasën e klasës dhe atje tregonpraktikisht vizatimin e formës së shkronjave të veçanta. Në murin e dërrasës së zezëduhet të vërë pllakatin që tregon radhën e vizatimit të shkronjave. Ndërsa nxënësitmësojnë në mënyrë të pavarur të vizatojnë format e shkronjave dhe të shifrave,mësuesi shkon te secili prej tyre, u bën vërejtje dhe herë pas here vë në dukje,në mënyrë frontale, gabimet e përsëritura. Pasi të zotërohet vizatimi i formës sësecilës shkronjë dhe shifër, me anën e ushtrimeve dhe të detyrave të shtëpisë, sipasprogramit, duhet të zotërojnë përcaktimin në matje të gjerësisë së shkronjave dhetë shifrave, largësitë midis tyre dhe ruajtjen e pjerrësisë 75, të ndihmuar nga vijatorientuese. Mësuesi duhet të ngulë këmbë se kjo arrihet nga çdo nxënës. Në fushëne fletës është mirë që të hiqen disa vija orientuese me kënd 75o dhe në largësi tëçfarëdoshme.Nxënësit nuk duhen lejuar që t’i vizatojnë shkronjat dhe shifrat me vegla.Vendosja e përmasave në skicat e vizatimeve teknikePër të vendosur drejt përmasat, vizatuesi duhet të marrë parasysh shumë faktorë, si30

ëndësinë e detalit, teknologjinë e përgatitjes së tij, kushtet e shfrytëzimit, saktësinëe përpunimit, montimin e tij. Prandaj, nganjëherë, edhe vizatuesit me përvojë hasinvështirësi në vendosjen e përmasave.Në përgjithësi nxënësve ju mungojnë njohuritë e lartpërmendura. Për këtë arsye, nëlibrat e vizatimit, njohuritë për vendosjen e përmasave jepen gradualisht, sipas temavetë studiuara, duke pasur parasysh thellimin në temat më kryesore, si teknologjia epërgatitjes, saktësia e prodhimit të përmasave etj.Për vizatuesin rëndësi ka zotërimi i rregullave kryesore të vendosjes së përmasave,pasi këto i takojnë lëndës së vizatimit dhe janë shumë të rëndësishme. Këto rregulladuhet të shpjegohen nga mësuesi në dërrasën e klasës, si në libër, kurse plotësimettë bëhen me pllakate. Mirë është që pllakatet për vendosjen e përmasave të jenëtematike, ashtu siç tregohet në figurën 1. Në çdo grup tematik mund të futen edheshembuj të tjerë. Vihet re që shpjegimi në grupime të tilla i ndihmon nxënësit përta bërë më mirë diferencimin e rasteve, si dhe i bën më praktike pllakatet, si për tëshpjeguar, ashtu edhe për t'i përdorur nga nxënësit gjatë zgjidhjes së detyrave tëndryshme.Fig. 131

Në fillim, vëmendja e nxënësve duhet të drejtohet në vijat e nxjerrjes së përmasavedhe te vijat e përmasave, në format e shigjetave dhe të numrave, në shkrimin eshenjave konvencionale etj.Ndërsa nxënësit zgjidhin ushtrimet, mësuesit duhet të shkojnë pranë secilit prej tyre;të bëjnë vërejtje për trashësitë e vijave dhe largësitë e tyre nga konturet dhe nganjëra-tjetra, për format e shigjetave, format dhe pozicionet e numrave, për kuptimine shkallëve etj.Këtë punë mësuesi duhet ta thellojë në detyrat e shtëpisë dhe në ushtrimet emëvonshme.Në rast se mësuesi nuk ngul këmbë që rregullat kryesore të vendosjes së përmasavetë përvetësohen që në fillim, nxënësi do ta ketë vështirë t'i korrigjojë gabimet mëvonë. Mësuesi, duke punuar në mënyrë të diferencuar me secilin nxënës, duhet tëjapë ushtrime plotësuese, derisa të gjithë nxënësit të përvetësojnë rregullat kryesoretë vendosjes së përmasave.Në mësimet që lidhen me projeksionet ortogonale dhe aksonometrike të trupavegjeometrike, theksi duhet vënë në numrin e nevojshëm dhe të mjaftueshëm tëpërmasave që sajojnë madhësinë dhe formën e trupave gjeometrike. Nxënësit duhettë kuptojnë se përdorimi i shenjave konvencionale zvogëlon numrin e projeksionevepër paraqitjen e trupave, pa cenuar kuptimin e formës, duke ulur kështu punën grafike.Njohuritë e para që bëjnë lidhjen e mënyrës së vendosjes së përmasave meteknologjinë e prodhimit, nxënësit i marrin në mësimin e kryerjes së skicës.Në këtë mësim, nëpërmjet shpjegimit të materialit të librit, ushtrime me modele nganatyra dhe nga aksonometria, duke pasur parasysh metodën e arsyetimit të dhënënë libër, duhet të bëhet ç'është e mundur që nxënësit të kuptojnë dhe të përcaktojnënë raste të ndryshme dy grupet e përmasave:a) përmasat që përcaktojë madhësinë e çdo trupi gjeometrik që përbën modelin;b) përmasat që përcaktojnë pozicionin e trupave gjeometrike në model.Me njohuritë që kanë marrë nxënësit më mësimet e punës në shkollën 9-vjeçare,është e mundur që ata të përvetësojnë edhe njohuritë e thjeshta që shpjegojnëvarësinë e vendosjes së përmasave nga mënyra e prodhimit. Po t’i përvetësojnësiç duhet këto njohuri-bazë për vendosjen e përmasave, nxënësit kanë mundësi t;ivendosin pa gabime përmasat.32

Kujdes duhet treguar edhe për matjen e përmasave që në kapitullin e modelevemësimore, pasi matja lidhet ngushtë me mënyrën e vendosjes së përmasave.Mësuesi vazhdimisht duhet të punojë për përsosjen e përvetësimit të rregullavekryesore të vendosjes së përmasave. Ai duhet të bëjë vërejtje për format jo të rregulltatë numrave 1, 2, 3, 4, 7, për format e shigjetave, për pozicionet e numrave 66, 68,83, etj., duke theksuar se keqkuptimi i numrit të përmasës gjithmonë çon në skarcitetose në çrregullime të prodhimit. Punëtorit, për të sqaruar një përmasë të paqartë oseqë mungon, i duhet ta lërë punën dhe të lidhet me personin që ka bërë vizatimin oseskicën.Nga përvoja, dihet që shumë nxënës nuk mundin t'i vendosin paraqitjet në fushëne vizatimit (nuk zotërojnë shfrytëzimin racional dhe estetik të fletës); ata nuk dinë tëpërcaktojnë largësinë e duhur midis projeksioneve dhe kornizës së formatit. Kjo gjëçon gjithmonë në vendosje të parregullta të përmasave në vizatim. Për ta mënjanuarkëtë, paraprakisht duhet të bëhet kjo llogaritje: Shënohen x, y dhe z përkatësishtgjatësia, gjerësia dhe lartësia e sendit të projektuar. (shih figurën 2)Fig. 233

Madhësia 1 përcaktohet nga formula 1 = L− ( x+y)ku L është gjatësia e fletës3B− ( x+y)Madhësia b përcaktohet nga formula b =ku B është gjerësia e fletës.3Në figurën 3 është treguar shembulli i një forme tjetër të dosjes së vizatimit.Fig. 3Projeksionet aksonometrikeTema e projeksioneve aksonometrike është një temë që ndihmon për zgjidhjensa më të mirë të detyrave të ndryshme grafike. Kjo temë ka edhe vlera të veçantandihmëse dhe duhet të studiohet krahas me studimin e projeksioneve ortogonale. Nëkrahasim me projeksionin ortogonal, projeksioni aksonometrik është konkret, prandaj34

këto projeksione kanë gjetur përdorim të gjerë në shkencë, në teknikë dhe në jetë.Thelbi i projeksionit aksonometrik është se sendi vendoset në sistemin e boshtevetë koordinatave dhe projektohet së bashku me këto boshte në një rrafsh çfarëdo, qëmerret për të bërë projektimin aksonometrik.Krahas shpjegimit në pllakat, kjo ide mund të konkretizohet me modelin e kubit, nëtri brinjët e të cilit janë fiksuar tri shufra që përfaqësojnë OX, OY, OZ të projektimit.Fig. 4Duke i dhënë modelit të kubit pozicione të ndryshme, kundrejt rrafshit të dërrasës sëklasës, dhe duke ua ndryshuar drejtimin shikimit të nxënësve, shpjegohet marrja ellojeve të ndryshme të projeksioneve aksonometrike. Kështu, p. sh., duke e vendosurkubin në mënyrë që faqja e përparme dhe ajo e prapme të jenë paralele me rrafshine dërrasës së klasës (që zëvendëson rrafshin e projektimit), si dhe duke e ndryshuardrejtimin e shikimit, mund të thuhet se në dërrasën e klasës merren projeksionet edimetrisë së kubit.Po kështu, mund të tregohet marrja e projeksionit të izometrisë kënddrejtë. Për taarritur këtë, fillimisht kubi rrotullohet me 45 0 rreth boshtit Z, pastaj pjerrësohet pakme shikim, duke llogaritur që të tria projeksionet e boshteve OX, OY, OZ në rrafshine projektimit të formojnë këndë të barabarta. Nuk është vështirë të shihet se, në këtërast, njëra nga diagonalet e kubit projektohet pikë. Drejtimi i shikimit me rrafshin eprojektimit duhet të formojë kënd 90 0 . Po kështu, duke e marrë kubin me boshte nëpozicione të ndryshme, sqarohet se boshtet e projektimit mund të merren sipas rastit:35

mbrapa, para, anash etj., kundrejt vizatuesit, dhe që drejtimet e tyre mund të jenë tëndryshme.Shpjegimi i projeksioneve aksonometrike, ashtu si edhe i atyre ortogonale, duhet tëfillohet nga elementi më i thjeshtë gjeometrik, nga pika.Në figurën e mëposhtme pika A është pikë çfarëdo e marrë në sistemin e boshtevekoordinatave dhe, së bashku me këto boshte është projektuar në rrafshin P 1.Boshtet O 1X 1, O 1Y 1, O 1Z 1janë paraqitja e boshteve koordinatave në rrafshin P 1,Fig. 5ndërsa pika A 1është projeksioni aksonometrik i pikës A.Rrafshi P 1, në të cilin ndodhet projeksioni aksonometrik, quhet rrafsh i projektimitaksonometrik. Boshtet XOX 1, OY 1, OZ 1quhen boshte aksonometrike; pika O 1quhetorigjina e boshteve aksonometrike; S quhet drejtimi i projektimit aksonometrik.Pika A 1quhet projeksioni aksonometrik i pikës A, kurse a 1quhet projeksioni i dytë i pikësA. Pra, projeksioni i dytë quhet projeksioni aksonometrik i njërit prej projeksioneve tëpikës (në rastin tonë, i projeksionit horizontal).Nxënësve u thuhet se, në varësi të drejtimit të rrezeve të projektimit dhe të pozicionit36

të rrafshit P1 (ose të sendit që projektohet), paraqitja aksonometrike, në krahasim meformën reale, pëson njëfarë shformimi.Raporti i madhësisë aksonometrike të segmentit të marrë në boshtet e aksonometrisëose paralel me to, me gjatësinë natyrore të tij, quhet koeficient ose tregues i shformimit.Koeficientet e shformimit, sipas drejtimeve të boshteve O 1X 1, O 1Y 1, O 1Z 1ose paralelme to, përcaktohet nga formulat:X oaxy a a z1 1 x 1p = = ; q = = ; r = =X oay aa zxxaAaA1 1 1 1 1 1Kështu, koeficientet e shformimit tregojnë se si ndryshojnë madhësitë e koordinatavetë pikës gjatë projektimit në rrafshin e projektimit.Pasi të jetë kuptuar thelbi i projektimit aksonometrik, shpjegohen llojet e projeksioneveaksonometrike, duke treguar në dërrasën e klasës ndërtimin e boshteve për secilinlloj, duke shpjeguar kuptimin e termave: dimetri, izometri, trimetri, si dhe duketheksuar se këta terma përmblidhen në termin e përbashkët aksonometri.Gjatë shpjegimit të nëntemës "Ndërtimi i figurave të rregullta në aksonometri", erëndësishme është që të kuptohet lidhja midis projeksionit ortogonal dhe projeksionitaksonometrik, si dhe zgjedhja e pozicionit të origjinës së boshteve, në mënyrë të tillëqë të lehtësohet ndërtimi.Kështu, p. sh., për ndërtimin e izometrisë së drejtkëndëshit, merren si të dhënaprojeksionet ortogonale të tij, ku, në varësi të pozicionit, kundrejt rrafsheve tëprojektimit, shënohen edhe boshtet përkatëse, pastaj kalohet në ndërtimin eprojeksioneve aksonometrike. Në këtë mënyrë, nxënësi e kupton se po ndërtohetaksonometria e një drejtkëndëshi që shtrihet në rrafshin horizontal, vertikal oseanësor, që ka njërin nga kulmet në origjinën e koordinatave dhe dy nga brinjët eshtrira mbi boshtet. Ai e sheh që origjina e boshteve, si në projeksionin ortogonaledhe në projeksionin aksonometrik, është në të njëjtin kulm të drejtkëndëshit (nëkulmet B, D, A).Pastaj u thuhet nxënësve se, për të ndërtuar aksonometrinë e trekëndëshit, ështëmë e përshtatshme që boshtet të merren ashtu siç tregohet, kurse ndërtimi iaksonometrisë së pesëkëndëshit, gjashtëkëndëshit, rrethit etj., është më i lehtë kurboshtet kryqëzohen në qendrat e tyre.37

Fig. 6Fig. 7Për të bërë përforcimin e mësimit, nxënësve u kërkohet të ndërtojnë izometrinëkënddrejtë dhe dimetrinë këndngushtë të një trekëndëshi dhe të një rrethi (mirë ështëqë rastet e përforcimit të mos shpjegohen paraprakisht).Gjatë shpjegimit të projeksioneve aksonometrike të trupave gjeometrike duhetmbështetur në njohuritë e marra më parë. Mësuesi duhet të shpjegojë se, ashtu site pika, segmenti dhe figura e rrafshët, edhe projeksionet aksonometrike të trupavegjeometrike ndërtohen duke u nisur nga projeksionet ortogonale të tyre, nga kumerren të dhëna për llojin e trupit, për pozicionin hapësinor dhe për përmasat e tij.Pozicioni i origjinës zgjidhet i tillë që ndërtimet të bëhen sa më të thjeshta. Është38

mirë që shpjegimi në dërrasën e klasës të bëhet me faza. Për ilustrim në figurë ështëdhënë ndërtimi i aksonometrisë së një prizmi më bazë trekëndëshe.Pasi përcaktohet lloji i aksonometrisë, ndërtohen boshtet OX 1, OY 1, OZ 1dhe simetriakënddrejtë e bazës së poshtme të prizmit. Për këtë maten në boshtin OX 1segmentetO 1A 1dhe O 1C 1përkatësisht të barabarta me oa dhe oc shih figurën, duke marrë kështukulmet A 1dhe C 1të trekëndëshit. Në boshtin OY 1matet lartësia O 1B 1e trekëndëshittë bazës. Duke bashkuar A 1, B 1C 1ndërtohet paraqitja në dimetrinë kënddrejtë ebazës së poshtme të prizmit. Nga kulmet e kësaj baze hiqen drejtëza paralele meboshtin Z dhe maten në to segmente të barabarta me gjatësinë e brinjëve anësore,p. sh., A 1E 1= a'e' etj. Bashkimi i pikave E 1F 1D 1të gjetura nga matja e lartësive jepparaqitjen e bazës së sipërme të prizmit në dimetri. Brinjët e padukshme vizatohenme vija të ndërprera.Fig. 8Hedhja në projeksionin e pikës M bëhet me metodën e koordinatave.Majtas pikës O 1, në boshtin O 1X 1, matet segmenti O 1xm= X m dhe hiqet një drejtëzparalel me boshtin O 1Y 1, deri në prerje me brinjën e bazës në pikën m 1, që është39

projeksioni i dytë i pikës M. Nga kjo pikë hiqet paralele me boshtin O 1Z 1dhe nëtë matet segmenti m 1M 1i barabartë me koordinatën Z m. Vija e thyer O 1mx, m 1M 1përbëhet nga tre segmente, çdonjëri prej të cilëve është një nga koordinatat e pikës M.Madhësitë e vendosura në projeksioni aksonometrik gjatë ndërtimit duhet të matenme kompas në projeksionet ortogonale të trupit gjeometrik, të cilat mendohet se janëvizatuar në shkallën 1:1.Shpjegimi i hollësishëm dhe ndërtimi me faza i aksonometrive në dërrasën e klasëslidhet me të mësuarit nga ana e nxënësve të metodave më racionale të ndërtimit.Që të përvetësohen këto metoda, duhet të përpunohen me shembuj në fazën epërforcimit, me detyra shtëpie dhe me zgjidhje ushtrimesh të larmishme në orët emësimeve dhe të detyrës grafike.Përvoja tregon se, në rastet kur përvetësohen mirë projeksionet aksonometrike tëtrupave gjeometrike, nuk ka vështirësi në përvetësimin e projeksioneve aksonometrikedhe të pikturës teknike të modeleve dhe detaleve. Kjo është e lidhur jo vetëm me faktinse modelet dhe detalet janë bashkime të trupave gjeometrike ose pjesëve të tyre,por edhe me atë që trupat gjeometrike janë objektet e para vëllimore që studiohen.Ka mendime se për të bërë një lidhje të shpejtë të elementeve gjeometrike me objektetreale, krahas studimit të projeksioneve ortogonale dhe aksonometrike të trupavegjeometrike, të bëhet edhe studimi i projeksioneve ortogonale dhe aksonometriketë modeleve mësimore, të formuara nga bashkime pjesësh prizmatike, piramidale,cilindrike etj., duke arritur te modelet komplekse.Gjatë studimit të temës për projeksionet aksonometrike të modeleve mësimore ështëe rëndësishme të theksohet se, para së gjithash, të studiohet forma e modelit ngaprojeksionet ortogonale të tij. Gjatë studimit të formës, modeli duhet ndarë në trupate veçantë gjeometrikë që e përbëjnë dhe pastaj, ashtu siç shpjegohet në tekst, tëpërcaktohet nga lloji i aksonometrisë dhe pozicioni i të vizatuarit.Ushtrimet për ndërtimin e projeksioneve aksonometrike të modeleve dhe detalevekëshillohen të zhvillohen duke e marrë modelin ose detalin nga projeksionetortogonale. Kjo gjë ndikon në zhvillimin e shpejtë të përfytyrimeve hapësinore tënxënësve, pa të cilat do të ishte i vështirë leximi i vizatimeve në kapitujt e ardhshëm.Prerjet në projeksionet aksonometrike. Prerja, si rregull, kryhet me dy rrafshereciprokisht pingule dhe figurat e prerjes vijëzohen. Drejtimi i vijave të vijëzimeve40

duhet të përputhet me drejtimin e diagonaleve të katrorëve të ndërtuar në boshtetaksonometrike OX 1, OY 1, OZ 1.Fig. 9Nxënësve u duhet tërhequr vëmendje se në projeksionet aksonometrike, në ndryshimnga projeksionet ortogonale, brinjët përforcuese gjithmonë vijëzohen.Fig. 10Sikurse është thënë, nxënësit nuk duhet të orientohen për të vizatuar modeletose detajet vetëm në projeksionin izometrik. Gjatë zgjedhjes së projeksioneveaksonometrike duhet nisur nga veçoritë konstruktive të datalit të paraqitur. Kështu,p.sh., në figurën 9 detali është vizatuar në dimetri dhe pjesët rrethore të tij janëvizatuar të pashfromuara, në formë rrathësh.Piktura teknikeNë praktikën e mësimdhënies piktura teknike ka rëndësi shumë të madhe, sepseështë një mjet shumë efikas i të mësuarit me konkretizim. Mësuesi i vizatimit e përdor41

shpesh pikturën teknike në kryerjen e detyrave dekorativo-formuese për konstruktiminartistik dhe teknik në punët jashtë shkollore, për rregullin e mjedisit të shkollës etj.Pikturën teknike njerëzit e kanë përdorur shumë kohë përpara. Kështu, p.sh., piktorii Rilindjes, Leonardo da Vinçi, shumë mendime tëtij teknike i ka dhënë në formën e pikturave teknike.Piktura teknike është shumë e vlefshme për inxhinierët,konstruktorët, arkitektët dhe vizatuesit e ndryshëm.Piktura teknike është një nga llojet e komunikimit grafiksipas së cilës mund të bëhet një vizatim,mund të kryhetnjë projekt,mund të përgatitet një objekt me këtë oseatë material.Pikturat teknike kryhen nga dora dhe syri sipasrregullave të projektimeve në projeksionin aksonometrikose qendror, në varësi nga karakteri i objektit dhe ngadetyra që është dhënë për t`u zgjidhur.Piktura teknike në lëndën e vizatimit është mjetqë lehtëson leximin e vizatimeve në sistemin eprojeksioneve kënddrejta dhe që ndikon në zhvillimine përfytyrimeve të nxënësve.Piktura teknike më shpesh luan rol zbatues, d.m.th.është një mjet ndihmës për projektimin e makinavedhe të artikujve të ndryshëm.Kjo gjen përdorim në konstruktimin artistik dhe nëestetikën industriale. Pikturat teknike lexohen relativishtlehtë dhe japin mundësi për të paraqitur formën dhekonstruksionin e sendit të paraqitur.Për të kryer sa më shpejt pikturat teknike, nxënësitduhet të krijojnë njëfarë përvoje; ata duhet të stërvitenme ushtrime që u përpunojnë shprehitë e përdorimit tëdorës së lirë. Nuk mund të kryhen mirë pikturat teknikenga nxënësit që nuk kanë njohuri të mira për heqjen medorë të lirë të vijave paralele dhe pingule,për ndarjen eFig. 1142

këndeve dhe të harqeve në pjesë të barabarta, për vizatimin e rrathëve etj. Vëmendjee veçantë i duhet kushtuar paraqitjes së boshteve të aksonometrisë me dorë të lirë.Ashtu si edhe në vizatimet e tjera me dorë të lirë, edhe në pikturat teknike përdorenlapsa të butë. Meqenëse koha e parashikuar në program për pikturat teknike ështëe kufizuar, mësuesi tregon shpejt kryerjen e disa pikturave teknike të figurave tërrafshëta, si katrori, drejtkëndëshi, gjashtëkëndëshi, rrethi, që ndodhen në rrafshinhorizontal të projektimit në izometrinë kënddrejtë.Meqenëse ndërtimi i pikturave teknike të trupave gjeometrike bazohet në ndërtimin efigurave të rrafshëta, pikturat teknike të trupave gjeometrike mund të mos shpjegohendhe të kalohet me modelet dhe detalet nga natyra. Modelet dhe detalet e përdorurapër të bërë pikturën teknike nga nxënësit duhet të jenë në forma shumë të thjeshta. Kjondihmon që nxënësit ta përvetësojnë shumë më mirë radhën e punës në kryerjen epikturave të modeleve dhe të detaleve të bëra në dërrasën e zezë nga mësuesi.(shih fig.)Pas kësaj, çdo nxënësi i duhet dhënë një model ose detal dhe, në mënyrë të pavarur,i duhet kërkuar të bëjë pikturën teknike nga natyra.Në procesin e punës së pavarur të nxënësve, mësuesi duhet të ndjekë zbatimin erregullave për mbajtjen e pozicionit të trupit e të dorës, të tërheqë vëmendjen nëkompozimin e pikturës dhe në radhën e plotësimit të saj.Vihen re që shumë nxënës e paraqesin keq rrethin në izomeri. Për të mënjanuarkëto gabime, nxënësve u duhet kujtuar pozicioni dhe drejtimi i boshtit të madh dhe tëvogël të elipsit të ndodhur në rrafshe të ndryshme projektimi.Për të rritur shkallën e konkretizimit të pikturaveteknike, sipërfaqet e sendeve plotësohen edheme elemente shprehëse, për të cilat do të flitetmë poshtë. Duke përdorur pllakatet, mësuesi ushpjegon nxënësve, që për të marrë parasyshintensitetin e ndryshëm të dritës në faqe tëndryshme të sendit, përdoren elemente shprehëse.Në rastin e dhënë, rrezet e dritës formojnë në vijënhorizontale kënd 48 o , kështu që në pikturë, nga anaFig. 12e majtë, gjithmonë do të ketë dritë, kurse nga ana edjathtë errësirë. Relievi i sendit shprehet me dhënie graduale të dritës dhe të hijes. Të43

Fig. 13shndritshëm duhet të jenë sipërfaqet që ndriçohen më shumë, kurse sipërfaqet janëmë larg dritës, më të errësuara. Pas kësaj mund të analizohet se nga cilat elementepërbëhet dritëhija (hija e vet, hija që bie, refleksi, gjysmëtoni, drita, ndriçimi).Fig. 1444

Në figurën e mëposhtme janë treguar sende, forma vëllimore e të cilave ështëshprehur në mënyra të ndryshme: me hijezime paralele, me vijëzime të kryqëzuaradhe me pikëzime.Më i përhapuri është hijezimi me vijëzime paralele. Vijëzimet bëhen me dorë sipasformës së sendit të paraqitur d.m.th. rrafshet vertikale vijëzohen në drejtim vertikal,kurse rrafshet horizontale sipas drejtimeve paralele me boshtet aksonometrike Xdhe Y. Rrafshet e pjerrëta vijëzohen me vija që e kanë drejtimin e këndit të pjerrësisë.Që të shprehet sa më mirë vëllimi i sendit, duhet që trashësia e vijave të vijëzimevetë jetë e ndryshme. Në sipërfaqet ku vijat janë më afër, ato bëhen pak më të trasha.Largësia e vijave bëhet 1-3mm.Vijëzimi bëhet pasi të jenë përcaktuar më parë sipërfaqet më të ndritshme dhe mëme hije, si dhe shkallëzimi i kalimit dritëhije. Sipërfaqet vertikale vijëzohen me vija tëholla, sepse ato ndriçohen më shumë se sipërfaqet horizontale.Përsa u përket llojeve të tjera të hijezimeve mund të thuhet që hijezimi me kryqëzimpërdoret në sendet, sipërfaqet e të cilave kanë forma të ngjashme me hijezimin ekryqëzuar. Mënyra e hijezimit me tush të holluar qëndron në ndryshimin e toneve,duke e holluar tushin me ujë ose me ngjyrim me anën e penelit.Zgjedhja e llojit të projeksionit aksonometrik bëhet duke u nisur nga forma e sendit.Gjatë studimit të kësaj teme, për të bërë piktura teknike shpejt dhe saktë, është mirëqë dërrasa e klasës të jetë e vijëzuar me gërvishtje të lehta me rrjetë izometrike dhediametrike.Kryerja e skicaveGjatë kryerjes së skicave, te nxënësit zhvillohen symatja, aftësia për të vrojtuar dhepërfytyrimet hapësinore. Përveç këtyre, përmbajtja e skicave të detaleve teknikepasuron horizontin politeknik të nxënësve dhe forcon shprehitë e paraqitjes me dorëtë lirë dhe me sy, të marra nga nxënësit në mësimet e pikturës dhe të punës. Mebërje skicash nxënësit merren gjatë gjithë lëndës së vizatimit, sepse shumë ngaushtrimet ata i bëjnë në fletoren e punës pa përdorur veglat e vizatimit.Nxënësit, duke punuar për bërjen e skicave me detale teknike, mësojnë të kuptojnëmë mirë, të shikojnë, të mendojnë për vlerën e punës që u jepet, të ndjejnë interestë gjallë për të. Ata duke punuar për skicat, mësohen të kuptojnë më mirë dhe ta45

shikojnë me syrin praktik këtë punë dhe gjithmonë e më mirë përfytyrojnë format esendeve.Kryerja e skicave nga natyra aktivizon organet e shqisave për perceptimin e sendeve.Si rrjedhim, përfytyrimi për këto sende bëhet më i saktë e më konkret dhe zhvillohenpërfytyrimet hapësinore të nxënësve. Bëjnë shumë gabim ata mësues, që, për arsyetë ndryshme, zëvendësojnë sendet reale (modelet dhe detalet teknike) me paraqitjenë aksonometri, sipas të cilave nxënësit kryejnë skicat.Kryerja e skicës nga aksonometria, duhet të jetë etapa e dytë e të mësuarit, e cilakërkon shprehi që nxënësit duhet t’i marrin gradualisht gjatë kryerjes së skicave nganatyra.Skicat luajnë rol të veçantë në prodhimin si dokumente të rëndësishme, prandaj atoduhet të kryhen me kujdes, duke mos nënvlerësuar as edhe anën estetike. Skicat,në përgjithësi, duhet të konsiderohen si vizatime të dobishme, pasi nga vizatimet atondryshojnë vetëm se bëhen me dorë të lirë dhe me sy matje.Në praktikën e shkollës skicat duhet të bëhen në format standarde në letër mekatrorë ose me fletë të bardhë. Ashtu si vizatimet, edhe skica duhet të ketë kornizëqë kufizon fushën e vizatimit,vulës etj.Gjatë kryerjes së skicës nxënësve u tërhiqet vëmendja që të përdorin numërimin ekatrorëve për të lehtësuar punën në ruajtjen e përpjesëtimeve të pjesëve të senditqë vizatohet. Nuk është mirë që për bërjen e skicës të përdoret letër e milimetruar,pasi në vijat e saj ngatërrohen vijat e lehta në etapën e parë të kryerjes së skicës sidhe vijat e nxjerrjes dhe vijat e përmasave. Në letër të milimetruar është e vështirë,gjithashtu, të bëhen edhe korrigjime.Mendimi se përdorimi i gomës nuk cenon cilësinë e skicës bën që nxënësit t’i kryejnëpa kujdes skicat. Prandaj, mësuesi duhet të këshillojë nxënësit që çdo vijë ta heqëme shumë kujdes dhe të përdorin sa më pak gomë.Radha e kryerjes së skicës:Vihet re se shumë nxënës nuk i përmbahen radhës së caktuar gjatë kryerjes sëskicës. Kjo gjë çon në gabime, në harxhim të madh të kohës dhe, në përgjithësi, nëbërjen e skicës me gabime. Më poshtë po japim radhën e kryerjes së skicës me disaargumentime metodike. Skica e parë bëhet frontalisht46

1. Studiohet sendi që do skicohet. Studimi i sendit (modelit ose detalit) nuk duhet tëbëhet në mënyrë pasive, me një shikim të thjeshtë.Duhet të mësohet emërtimi i detalit dhe të sqarohen veçoritë e tij konstruktive. Detaliduhet të ndahet me mend në trupa të thjeshtë dhe do të mendohet si do të paraqitenata në vizatim. Këto udhëzime njihen nga mësuesit me përvojë, por ata i takojnëvetëm njërës anë të procesit mësimor, mësimdhënies. Krahas kësaj është edhe anatjetër, jo më pak e rëndësishme se e para, të nxënit.2. Përcaktohet numri i pamjeve për sqarimin e plotë të formës dhe përmasave tëdetalit, duke ndjekur këto rregulla:a) numri i pamjeve të jetë sa më i vogël;b) mundësisht të ketë sa më shumë konture të padukshme;c) vendosja e përmasave të bëhet në mënyrë të përshtatshme.Zgjedhja e numrit të pamjeve kërkon nga nxënësi vëmendje të madhe dhe shprehi tëcaktuara. Kjo gjë varet shumë nga aftësia për të analizuar formën e sendit; në varësitë saj përdoren në mënyrë sa më racionale rregullat dhe marrëveshjet e pranuara, tëmësuara më parë. Në fillim këto probleme zgjidhen me ndihmën e mësuesit.3. Zgjidhet pamja kryesore e detalitPamja kryesore duhet të plotësojë kërkesat e mëposhtme:a) të japë përfytyrimin më të qartë për detalin.b) të ketë sa më shumë konture të dukshme.Detalet që kanë formën e trupave të rrotullimit (bokola, boshte, rekorderi, tapa etj.)duhet të vizatohen në mënyrë që boshti gjeometrik i tyre të ketë pozicion horizontal.(shih figurën e mëposhtme).Ky është dhe pozicioni nga ku punëtori e sheh detalin në makinë gjatë punimit.Fig. 1547

Në figurat 15 b dhe d detalet janë vizatuar në pozicion të papërshtatshëm për t’u lexuar.Flanxhat, korpuset, kapakët e detaleve e të tjera si këto, që zakonisht përgatiten mederdhje dhe pastaj punohen mekanikisht (frezim, zdrugim, tërheqje etj.), duhet tëvizatohen në pozicion të tillë që sipërfaqja kryesore kundrejt së cilës bazohet detalipër t’u punuar të vendoset horizontalisht, paralel me vulën e vizatimit (fig. 15 c).4. Prerjet dhe seksionet bëhen në këto raste kur janë të domosdoshme.5. Zgjidhet me sy shkalla e paraqitjeve dhe në përputhje me këtë formati i fletësku do të bëhet skica. Këtu nxënësve u duhet tërhequr vëmendja, duke u thënë separaqitjet zënë afërsisht gjysmën e fushës së vizatimit, kurse gjysma përdoret përvendosjen e përmasave dhe për mbishkrimet përkatëse.Para fillimit të punës për bërjen e skicës është e domosdoshme të shënohet vendipër vulën.6. Hiqen boshtet e simetrisë, në qoftë se paraqitja përfaqëson figurën simetrike (fig.16 a). Nxënësit shpesh harrojnë të heqin vijat e boshteve dhe vijat e qendrave tëharqeve dhe të rrathëve. Ndër të tjera, këto vija janë bazë për ndërtimet e mëvonshme.7. Hiqen me vija të holla konturet e jashtme të detalit (fig. 16 c). Konturet kufizuesetë pamjeve duhet të bëhen duke parashikuar vendin e nevojshëm për vendosjen epërmasave.8. Vizatohen konturet e jashtme të detalit (fig. 16).Gabim tipik gjatë kësaj faze të skicës është vizatimi i secilës pamje në mënyrë tëshkëputur (pa lidhje projeksioni) nga të tjerat. Ky gabim çon shpesh në prishjen elidhjeve të projeksionit midis paraqitjeve të elementeve të veçanta të detalit dhe nëndarjen e paraqitjeve jo të rregullta të sendit në tërësi.Është e rëndësishme të theksohet që jo gjithmonë duhet filluar bërja e skicës ngapamja kryesore; nganjëherë është më e përshtatshme që puna të fillohet me pamjennga lart. Kështu, kur detali ose ndonjë element i tij projektohet në rrafshin horizontal tëprojektimit në formën e ndonjë shumëkëndëshi, skica fillohet nga pamja horizontale.Gjatë vizatimit të kontureve të jashtme duhet pasur kujdes që të mos bëhen prishjetë përpjesëtimeve të elementeve të detalit si dhe ndryshime të formës së tyre. Njëgjë e tillë çon në bërjen edhe të gabimeve të tjera dhe vjen ngaqë nxënësit nuke përqendrojnë plotësisht vëmendjen gjatë punës. Nxënësve gjatë punës duhet t’ukrahasojmë skicat e tyre me detalin. Kështu, nxënësi bindet për formën e sendit. Si48

Fig. 1649

ezultat i të gjitha këtyre, ai arrin në përfundimin që, sidoqofshin paraqitjet (vizatime,skica ose piktura teknike), ato kanë të përbashkët lëvizjen e syve dhe të duarve.Prandaj, rol të rëndësishëm në këtë proces luan bashkëveprimi midis vrojtimit dhesendit që do të paraqitet.9. Vizatohen konturet e brendshme të padukshme të detalit (vrima, kanale unazore,gjatësore etj.) Plotësohen prerjet dhe seksionet (fig. 16, d).10. Bëhen vijat e nxjerrjes së përmasave (fig.16 e).Nxënësve u duhet kujtuar që përmasat të shpërndahen në të gjitha paraqitjet, sipasrregullave të mësuara.11. Matet detali dhe vendosen numrat e përmasave (fig. 16 f).Gjatë vendosjes së përmasave nxënësit u duhet kërkuar të respektojnë jo vetëmrregullat kryesore të vendosjes së përmasave, por edhe njohuritë që jepen në tekstpër bazat e vendosjes së përmasave dhe teknologjinë e prodhimit të detaleve.Duke i parë përmasat nga ana gjeometrike, mund të këshillohet radha e mëposhtmee vendosjes së përmasave:a) Vendosen përmasat kufizuese duke pasur parasysh që të gjitha përmasat e tjerado të vendosen midis kontureve të detalit dhe përmasave kufizuese.b) Vendosen përmasat e diametrave dhe të rrezeve të rrumbullakimit. Për përmasate vrimave cilindrike gjithmonë jepet diametri dhe jo rrezja.c) Vendosen përmasat e gjatësive, gjerësive dhe lartësive të pjesëve të detalit.Këto përmasa janë bazë dhe karakterizojnë madhësinë dhe formën e pjesëve tëdetalit sipas tri drejtimeve ndërsjelltas pingule.d) Vendosen përmasat e përcaktojnë pozicionin e elementeve në detal (përmasatmidis boshteve dhe qendrave të vrimave, midis vijave të boshteve të simetrisë dhesipërfaqeve banuese etj.).dh) tregohen përmasat e mbetura, bëhen shënimet e filetave, ashpërsive tësipërfaqeve, pjerrësive, koniciteteve etj.).12. Bëhen vijëzimet në prerjet dhe seksionet. Në këtë fazë është e përshtatshme tëbëhet një kontroll paraprak i punës së kryer.13. Plotësohet vula dhe i jepet skicës forma përfundimtare në përputhje me standardin.radha e këshilluar për kryerjen e skicës duhet të konsiderohet si shembull, pasi ajovaret edhe nga veçoritë konstruktive të detalit konkret.50

Vlera të veçanta në procesin e bërjes së skicës ka mënyra e vrojtimit të detalit. Kjovaret shumë nga mësuesi, nga fakti se si ai e demonstron modelin. Në qoftë semodeli i demonstruar është i vogël nga përmasat, shihet keq nga larg, rrjedhimisht,elementet e veçanta të tij nuk shihen fare; kjo do të thotë se mësuesi, për një pjesëtë nxënësve, po e harxhon kohën kot.Shumë nxënës të demoralizuar, sapo marrin në dorë modelin ose detalit që do tëskicojnë, nxitojnë të bëjnë skicën, duke harruar kështu sugjerimet e vazhdueshmeme karakter ndihmues të mësuesit dhe rrjedhimisht nuk e bëjnë dot atë. Ata, dukemanipuluar me sendin (modelin ose detalin), fillojnë vizatimin pa bërë më parëanalizën e formës së tij etj., gjë që frenon zhvillimin e përfytyrimeve hapësinore dheçon në gabime të shumta dhe serioze. Praktika ka treguar që rezultate më të mirakanë mësuesit që i orientojnë nxënësit në vrojtimin e sendit në pozicion të fiksuar.Sigurisht, në fillim nxënësit duhet ta shohin sendin nga të gjitha anët, që të krijojnëpërfytyrime të sakta për formën e sendit, më vonë, gjatë procesit të skicimit, atamund të lejohet ta marrin sendin në dorë për të saktësuar përfytyrimet që lidhen meformën e pjesëve të veçanta. Këshillohet që nxënësit me përparim jo të mirë dhe atame zhvillim të pamjaftueshëm të përfytyrimeve hapësinore ta shohin shpesh sendinqë skicojnë nga të gjitha anët e tij.Matja e detaleve. procesi i matjes së detalit është faza përfundimtare e skicimit. Matjaduhet të behët vetëm mbasi të jetë përfunduar paraqitja e detalit, të jenë bërë vijat epërmasave dhe të jetë kontrolluar skica. Duke pasur parasysh njohuritë e marra përveglat matëse dhe mënyrat e matjes të dhënat në libër, në fillim maten përmasate pjesëve të drejta e pastaj diametrat, largësitë midis qendrave dhe në fund, sipasradhës, rrezet e sipërfaqeve të lakuara.51

1. Skiconi vijat horizontale dhe vertikale3. Skiconi vijat horizontale dhe vertikaleEmri2. Skiconi vijat e pjerrëta4. Skiconi vijat e pjerrëtaKlasa 2.152

oo o53

1. Skiconi një katror2. Skiconi një kënd 45 3. Skiconi një kënd 30 dhe 601. Skiconi një katror5. Skiconi një rreth 6. Skiconi një tetëkëndëshEmri Data 2.154

1. Vizatoni vija të vazhduara kryesore2. Vizatoni vija të vazhduara të holla3. Vizatoni vija të ndërprera4. Vizatoni vija pikë të holla3. Vizatoni vijat si më sipër3. Vizatoni vijat si më sipër3. Vizatoni vijat si më sipërEmri3. Vizatoni vijat si më sipërKlasa56

o oVizatoni vijanë kënde 60 dhe 30 duke ruajtur me sy largesën midis tyreEmri Data57

o oVizatoni vijanë kënde 75 dhe 15 duke ruajtur me sy largesën midis tyreEmri Data58

AAB B1. Nga pikat A dhe B hiqni pingule me vijën e dhënë2. Nga pikat A dhe B hiqni pingule me vijën e dhënëAB3. Nga pikat A dhe B hiqni vija pingule me vijën e dhënë 4. Hiqni vija paralele me vijën e dhënëEmri Data59

9. Plotësoni pamjen që mungonBAAB10. Plotësoni pamjen që mungonEmriData60

40167.12 Bëni skicën e detalitR62345132 vrima12941204062

42. Kopjoni vizatimin duke zëvendësuarpamjen ballore me bashkimin e pamjes me prerjen42. Kopjoni vizatimin duke zëvendësuarpamjen ballore me bashkimin e pamjes me prerjenEmriData63

3. Ndërtoni pamjen që mungon dhe izometrinë e detalit4. Ndërtoni pamjen që mungon dhe izometrinë e detalitEmriData65

Z15. Vizatoni detalin në izometriX0YZ16. Vizatoni detalin në dimetriEmriXyData66

17. Vizatoni detalin në izometri18. Vizatoni detalin në izometriEmriData67

Vizatoni hapjen e cilindrit të prerë pjerrtasEmri Data 10.668