Taytothta #2

Τεύχος 2 ο - ΑΝΟΙΞΗ 2015 - Τιμή 2 €
~
ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ
λόγος - μέλος - τέχνη
...γλώσσα {σελ.6}
«Η πατρίδα μου
είναι η γλώσσα μου»
ΟΜΙΛΙΑ
του Καθηγητή
Γεώργιου Μπαμπινιώτη
...λογοτεχνικό
καφενείο {σελ.2}
Η Αρετούσα συναντά
τον Ερωτόκριτο... στις
22.03.’15 στην Πολιτεία
...πολιτισμός {σελ.10}
Η Δημοκρατία
χθες και σήμερα
...μουσική {σελ.14}
Η Μυρτιώτισσα,
ο Γ. Χαρούλης
και η Χ. Αλεξίου
...λαογραφία {σελ.20}
Γαϊτανάκι
σε πνεύμα συναδέλφωσης,
αγάπης και ομόνοιας
Alkinoos
Ioannidis
Montag, 27. April
um 20:00
Gasteig - Black Box
foto: Yiorgos Eressios

{
9 o
E
JOPA
Communications & Publications
in Zusammenarbeit mit dem
Kretischen Verein in München
und Umgebung e.V.
heißt alle Freunde Kretas
beim 9en Literarischen Café
herzlich willkommen!
A
Wir treffen uns
am 22. Marz 2015
im Kretischen Restaurant Politia
Münchner Str.65, 85774 Unterföhring (S8)
..
um 17 Uhr
Eintritt frei!
{
Programm
Schriftstellerin Eleni Vassiliou-Asteroskoni stellt die „feministische“
Version des Meisterwerks vom 16en Jahrhundert vor – eine Antwort der
verliebten Aretousa auf das Liebesgeständnis von Erotokritos.
Maler Alexander Lantukhov präsentiert seine Werke
Lyra-Spieler Stelios Makropoulos sorgt für gute Laune!
Publications &
Communications
Eine Veranstaltung von Mit freundlicher Unterstützung von Medienpartner

Αγγλικά
Υπεύθυνη: Στέλλα Τάτση
Επιτυχόντες ECCE Examination
for the Certificate of Competency in English
00% 1Eπιτυχία! Eπιτυχία!
Τζίκα Φρειδερίκη
Νικολάου Ειρήνη
Νικηφορίδου Χριστίνα
Αγγελίδης Ευστράτιος
Τριανταφύλλου Παναγιώτης
Μεσοπολιανού Καλλιόπη-Μαρία
Κιτσικίδου Λυδία
Επιτυχόντες Advanced
Μαρίγκη Μαρία
Επιτυχόντες FCE
First Certificate in English
Ανθή Καζακίδου
00% 1Eπιτυχία! Eπιτυχία!
Επιτυχόντες ECPE (Proficiency)
Σαββίδου Ραχήλ
Κυριαζή Ειρήνη
Τζιάκη Βάνα

~
σελίδα
4
Αγαπητές αναγνώστριες,
αγαπητοί αναγνώστες,
editorial
σας παρουσιάζουμε το δεύτερο τεύχος
της «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ», που φιλοδοξεί
να βάλει ένα λιθαράκι στον αγώνα
ανάδειξης του ελληνικού πολιτισμού με
σημείο αναφοράς το τρίπτυχο: γλώσσα,
λαογραφία, λογοτεχνία.
Η παρούσα έκδοση, μάλιστα, τυπώθηκε
σε κρίσιμες ώρες για την Ελλάδα,
η οποία συνεχίζει να αγωνίζεται και να
© Tanja Bruch
αγωνιά για την αξιοπρέπεια και την
οικονομική της βιωσιμότητα. Στην προσπάθειά της αντλεί δύναμη από τον
μακραίωνο πολιτισμό της, ο οποίος συνιστά τη βάση της ευρωπαϊκής ιδέας
και ο οποίος εμμένει στην κεντρικότητα του ανθρωπιστικού ιδεώδους.
Είναι πρόδηλο πως, όποια πολιτική και να χαράσσεται - σε όποιο σημείο
αυτού του κόσμου - θα αποτύχει, αν δεν έχει ως επίκεντρό της τον πολίτη,
τον άνθρωπο, την οντότητα που ύμνησαν και ανέδειξαν όσο λίγοι λαοί οι
Έλληνες.
Με την αισιοδοξία που γεμίζει κάθε άνθρωπο η ενασχόληση με τα τιμαλφή
της παράδοσής του, σας προσκαλούμε να συν-αναζητήσετε κάποιες από τις
ομορφιές του πολιτισμού και της γλώσσας μας, λέξεις ταυτόσημες, όπως θα
διαβάσουμε στο κείμενο του διαπρεπούς Γλωσσολόγου Γεωργίου Μπαμπινιώτη,
που δημοσιεύουμε.
Εκδότρια
Με εκτίμηση
Ιωάννα Παναγιώτου-Μάμαλη
DRACHME & TAYTOTHTA
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Ιδιοκτησία: JOPA Communications & Publications
Ιδρύτρια & Εκδότρια: Ιωάννα Παναγιώτου-Μάμαλη
Δημιουργικός & γραφιστικός σχεδιασμός εντύπου:
Λίζα Παντελιάδου
Αρχισυντάκτης: Γιώργος Βλαντής
Νομικός Σύμβουλος: Θεανώ Βασιλικού
Συντακτική ομάδα: Ελένη Καραγιαννίδου, Βούλη Ζώγου, Διαμάντη
Κριτσωτάκη, Λάμπρος Σταύρου, Όλγα Λαντούκχοβα
Υποδοχή Διαφήμισης: Θεμιστοκλής Μουτσίσης, Julia
Bretschneider
Φωτογραφία: Tanja Bruch
Έδρα: Trimburgstr. 2, 81249 München / Sirius Business Park
Neuaubing
Αντίτυπα: 3.000
Εικόνα εξωφύλλου:
Αλέξανδρος Λάντουκχοβ.
«Δελφοί». Υδατογραφία, 2012
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ διανέμεται δωρεάν σε κομβικά
σημεία της Ομογένειας και σε επιλεγμένα σημεία
διανομής που καλύπτουν όλο το κρατίδιο της
Βαυαρίας. Τα όποια έσοδα διατίθενται στην υλοποίηση
ενός οράματος: Την ανάδειξη και προώθηση του
ελληνικού πολιτισμού, των γραμμάτων και των τεχνών
εκτός της ελληνικής επικράτειας.
Publications &
Communications
Trimburgstr. 2, 81249 München
Sirius Business Park Neuaubing
T: +49 89 54 78 79 62 & -66, F: -69
M: +49 163 795 24 19
jp@jopa-drachme.com
www.jopa-drachme.com
www.drachme.com

~
σελίδα
6
...γλώσσα
«Η γλώσσα είναι η σκέψη μας,
ο πολιτισμός μας, η ιστορία μας, η νοοτροπία μας,
ο κόσμος μας, είναι η ταυτότητα μας»
Διαχρονική εξέλιξη και οικουμενικότητα
της ελληνικής γλώσσας*
Μέρος Α´
Κυρίες και κύριοι,
Είναι μια ωραία στιγμή για μένα να βλέπω τόσους
ανθρώπους να με τιμούν με την παρουσία
τους απόψε. Ανθρώπους που προφανώς αγαπούν
τη γλώσσα, έχουν μια ευαισθησία σε αυτό το μείζον
θέμα που μας χαρακτηρίζει ως Έλληνες. Και
το θεωρώ τιμή μου, κύριε πρόεδρε της Λέσχης των
Ελλήνων Επιστημόνων, που με καλέσατε εδώ και
μου δίνετε την ευκαιρία να επικοινωνήσω με ένα
κοινό, το οποίο αν και ζει μακριά από την πατρίδα,
έχει ανησυχίες για το μέλλον της γλώσσας, του πολιτισμού
και της ίδιας της Ελλάδας· διότι όλα αυτά
τελικά πάνε μαζί.
Το θέμα της διάλεξής μου είναι: «Διαχρονική εξέλιξη
και οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας».
Γιατί μας απασχολεί άραγε το θέμα της γλώσσας;
Είναι η γλώσσα ένα απλό μέσο για να επικοινωνούμε;
Αυτή η εργαλειακή αντίληψη της γλώσσας
είναι αυτόχρημα μειωτική της έννοιάς της. Γιατί;
Διότι η γλώσσα είναι η σκέψη μας, ο πολιτισμός
μας, η ιστορία μας, η νοοτροπία μας, ο κόσμος μας,
είναι η ταυτότητα μας. Επομένως μιλάμε για μια
αξία και όχι απλώς για ένα μέσο. Ότι βεβαίως
με τη γλώσσα συνεννοούμεθα δεν υπάρχει καμία
αμφιβολία, αλλά δεν τελειώνει ο ρόλος, το έργο, ο
σκοπός της γλώσσας σε μια απλή συνεννόηση. Στηρίζω
αυτή την αξιακή αντίληψη της γλώσσας έναντι
της απλής εργαλειακής· το διδάσκω αυτό χρόνια
στους φοιτητές μου και τους ευαισθητοποιώ να
μην ταυτίζουνε την γλώσσα με ένα απλό όργανο:
ασφαλώς είναι και αυτό, αλλά είναι και κάτι πολύ
πιο πέρα, στο βαθμό που μας χαρακτηρίζει, μας
σημαδεύει. Η γλώσσα είναι ταυτότητα.
Στο ακροατήριο αυτό θα ήθελα να πω – και κρατήστε
το στο μυαλό σας – ότι δεν πρέπει ποτέ να
βλέπουμε τη γλώσσα αποκομμένη, μόνη της. Διότι
δεν υπάρχει έτσι. Μιλάω για μια τριαδικότητα ‒
συγχωρέστε με οι άγιοι πατέρες ‒ της ανθρώπινης
ύπαρξης με την εξής έννοια: κόσμος, νους, γλώσσα.
Πρέπει να βλέπουμε τη γλώσσα μέσα σε αυτή
την τριμερή σχέση.
Πρώτα και πάνω απ᾽ όλα, υπάρχει ο κόσμος μας,
τα όντα ‒ αφηρημένα, συγκεκριμένα. Αυτός είναι
ο κόσμος μας, μας περιβάλλει, υπάρχει προ, με,
μαζί μας και μετά από μας. Αυτό τον κόσμο πώς
τον πλησιάζουμε; Μέσα από τις αισθήσεις μας.
Ο κόσμος υπάρχει μέσα στο νου του ανθρώπου,
στο μυαλό μας. Τα όντα υπάρχουν για μας μέσα
από τις αισθήσεις μας, με τη λειτουργία αυτού του
εργαστηρίου που είναι το ανθρώπινο μυαλό. Τελειώνουμε
εδώ; Αν ήταν έτσι, δεν θα είχαμε κοινωνία,
διότι η κοινωνία προϋποθέτει την επικοινωνία,
προϋποθέτει γλώσσα. Δηλαδή ως άνθρωποι έχουμε
το προνόμιο να έχουμε τις έννοιες αυτές, να τις
κωδικοποιούμε συμβατικά και από τις έννοιες να
περνάμε στις σημασίες. Οι σημασίες συνδεδεμένες
με κάποια μορφή: η σημασία άνθρωπος με τη μορφή
του άλφα ή του βήτα μάς δίνουν αυτό που λέμε
λέξεις. Οι λέξεις, λοιπόν, είναι πάνω απ᾽ όλα σημασίες,
πληροφορίες που αντιπροσωπεύουν και
συνδέονται άμεσα με τις έννοιες.
Οι έννοιες είναι η επαφή μας με τα όντα. Τι θα
πει έννοια; Αυτό που έχουμε στο νου, εν-νοούμε,
ώστε να περάσουμε στη σημασία, να σημάνουμε
τις έννοιες, να δημιουργήσουμε τις λέξεις και, εν
τέλει, τη γλώσσα, διότι μόνο με τις λέξεις σκόρπιες
δεν θα υπήρχε λόγος. Οι λέξεις πρέπει να συγκροτηθούν
σε σώμα, σε κείμενο. Εδώ έρχεται ο ρόλος
της γραμματικής, ο ρόλος της σύνταξης, της οργά-

~
σελίδα
7
...γλώσσα
θρος. Ήρθαν οι γερμανικές γλώσσες,
στις οποίες ανήκει και η γερμανική
και η αγγλική, με το world. Και στα
γερμανικά το Welt είναι το ίδιο. Τι
είναι το Welt; Είναι το Welt old. Welt
είναι ο άνθρωπος και το old είναι η
ηλικία, η ζωή του ανθρώπου. Άρα, ο
κόσμος σε σχέση με την ηλικία και τη
ζωή του ανθρώπου. Άλλη αντίληψη
λοιπόν. Σε σλαβικές γλώσσες, πάλι,
ο κόσμος έχει σχέση με την ύπαιθρο.
© Katerina Metallinou-Kiess
Έρχομαι στο γιατί η ελληνική
γλώσσα θεωρείται προνόμιο και
κληρονομιά που μας ξεχωρίζει.
Δύο έννοιες, δύο λέξεις που χαρακτηρίζουν
την ελληνική γλώσσα είναι
η διαχρονικότητα-συνέχεια
(μέσα στο πέρασμα του χρόνου) και
η οικουμενικότητα, η παρουσία της
μέσα στις ανθρώπινες γλώσσες. Ας
αρχίσω με τη διαχρονικότητα. Τι είνωσης
δηλαδή των λέξεων σε λόγο. Η γλώσσα είναι η προέκταση
και η άμεση σχέση με το νου μας. Ο νους μας πλησιάζει,
προσεγγίζει και αντιλαμβάνεται τον κόσμο μας. Δεν μπορούμε να
μιλάμε για γλώσσα έξω από τη νόησή μας αλλά και έξω από τον
κόσμο. Αυτή η τριαδική, η τριμερής σχέση είναι που μας καταξιώνει
και μας ξεχωρίζει ως όντα έλλογα και έγγλωσσα.
Δεν είναι μόνο ότι έχουμε νου, λογική, ότι είμαστε έλλογα όντα,
είμαστε και έγγλωσσα όντα, δηλαδή μπορούμε να εκφράσουμε
τις έννοιες που αντιπροσωπεύουν τον κόσμο μας. Αυτό είναι ένα
προνόμιο. Η γλώσσα είναι ταυτότητα. Γιατί; Διότι κάθε λαός –
όλοι οι άνθρωποι στη γη, αλλά ας το πούμε με την έννοια του
λαού – βλέπει τον κόσμο, τον οργανώνει στο νου του και τον εκφράζει
με τη γλώσσα του με τρόπο που αποτελεί άλλη σύλληψη,
άλλη οργάνωση, άλλη ταξινόμηση και άλλη έκφραση του κόσμου.
Κάθε γλώσσα είναι μια άλλη ταξινομία του κόσμου. Το έχει
πει πολύ ωραία ο φιλόσοφος της γλώσσας Ludwig Wittgenstein:
«Ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου», με την έννοια ότι ο κόσμος
μου υπάρχει, όσο μπορώ να τον εκφράσω γλωσσικά, αφού τον
έχω συλλάβει με το νου μου και τον έχω οργανώσει.
Κάθε λαός και κάθε γλώσσα ανθρώπινη είναι μια άλλη θέαση και
αντίληψη του κόσμου. Είπα: «κόσμος». Μια λέξη, μια έννοια. Πώς
εκφράζεται η έννοια του κόσμου σε διάφορες γλώσσες; Ήρθαν οι
Ινδοί που έκαναν μεγάλο πολιτισμό και είπαν τον κόσμο λογκά,
που είναι το φως. Έχει σχέση με το lux-lucis. Φως λοιπόν, ύπαι-
Ας έρθουμε, όμως, στην ελληνική
γλώσσα. Ποια λέξη-έννοια χρησιμοποίησε
για να περιγράψει τον κόσμο;
Την αρχική έννοια του κόσμου:
στην αρχαία ελληνική, κόσμος σημαίνει
τάξη. Και είναι το αντίθετο
του χάους. Το χάος είναι η αταξία,
είναι η άμορφη μάζα, προτού πάρει
μορφή, ταξινομηθεί και γίνει
κόσμος. Έτσι σκέφτηκε ο Έλληνας
για να δηλώσει τον κόσμο του. Μια
άλλη προσέγγιση, μια άλλη νοοτροπία
και φυσικά μια άλλη λέξη. Τώρα
ξέρουμε ότι το «κόσμος» μας έδωσε
το «κοσμώ», το «στολίδι» και το
«στολίζω», διότι η τάξη, όταν και
όπου υπάρχει, αποτελεί κόσμημα.
Ο νους του ανθρώπου γνώρισε τα
πάντα και ο νους του ανθρώπου διακόσμησε,
έβαλε τάξη στα όντα.
Επίσης: τι θα πει «ωραίος» στα ελληνικά;
Είναι αυτός που είναι στην
ώρα του, όχι αυτός που την έχει
ξεπεράσει ή βρίσκεται πιο πριν.
Ωραίος είναι αυτός που είναι στην
ώρα του! Γιατί όταν είναι στην ώρα
του και έχει μορφή, είναι εύμορφος,
όμορφος δηλαδή, και έχει σχήμα.
Όταν φύγει από την ώρα του είναι
άμορφος, είναι άσχημος. Ποιος είναι
ο «άσχημος»; Αυτός που δεν έχει
σχήμα, διότι στην ελληνική αντίληψη
η μορφή, το σχήμα καταξιώνει την
ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, η
οποία υπάρχει με ορισμένη μορφή.

~
σελίδα
8
...γλώσσα
σημασίες, θα αλλάξουν και γραμματικές μορφές,
σημασία έχει όμως ότι παραμένει αυτή η συνέχεια
και ότι εμείς σήμερα, μετά από 4000 χρόνια, συνεχίζουμε
να έχουμε αυτή τη γλώσσα. Αλλά δε θέλω
να μιλήσω εγώ, θέλω να μιλήσουνε άλλοι για μένα.
Μιλώντας στα παιδιά, ο Σεφέρης αναφέρει την
ελληνική γλώσσα, τον άνθρωπο, τη θάλασσα. Τους
λέει να δουν πόσο θαυμάσιο πράγμα είναι πως,
από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος έως τα σήμερα,
μιλάμε, ανασαίνουμε και τραγουδάμε με την
ίδια γλώσσα. Κι αυτό δεν σταμάτησε ποτέ, είτε
σκεφτούμε την Κλυταιμνήστρα που μιλάει στον
Αγαμέμνονα, είτε την Καινή Διαθήκη, είτε τους
ύμνους του Ρωμανού και τον Διγενή Ακρίτα, είτε
το Κρητικό Θέατρο και τον Ερωτόκριτο, είτε το
δημοτικό τραγούδι!
ναι το ιδιαίτερο, το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής
γλώσσας; Αυτό που την ξεχωρίζει δεν είναι
η παλαιότητα. Παλιές, αρχαίες γλώσσες υπάρχουν
και άλλες, όπως η κινεζική.
Αυτό που την διακρίνει είναι η συνέχεια που έχει.
Έχουμε μια μεγάλη παράδοση. Η προφορική παράδοση
είναι κάπου στους 40 αιώνες ‒ αν δεχτούμε
ότι οι Έλληνες είναι από το 2000 π.Χ.
στην Ελλάδα. Τις πρώτες πληροφορίες από τη
γραφή, τη γραμμική γραφή Β´, τις έχουμε γύρω
στο 1400-1500 π.Χ. και πιο πριν. Από τότε ξεκινάει
η γραπτή παράδοση της ελληνικής γλώσσας. 35
αιώνες, 3500 χρόνια. Και, βεβαίως, αν πάμε στη
κλασική περίοδο, δηλαδή στον 5ο αιώνα, μιλάμε
για 2500 χρόνια.
Το κύριο χαρακτηριστικό σε όλη αυτή τη διαδρομή
είναι η συνέχεια. Τι θα πει συνέχεια; Ότι ένας
λαός, οι Έλληνες, σε μία χώρα, την Ελλάδα, μίλησε
την ίδια γλώσσα: ο ίδιος λαός, στην ίδια χώρα.
Και τη μιλάει μέχρι σήμερα. Είναι αυτό που λέμε
εθνική γλώσσα. Άλλαξε καθόλου; Αν δεν άλλαζε,
αλίμονο μας! Θα έπρεπε τότε να είμαστε κούκλες,
μαϊμούδες, ξόανα, μη άνθρωποι. Όταν δουλεύει
το μυαλό του ανθρώπου, δουλεύει μαζί και η
γλώσσα του. Είναι μια κατεξοχήν δυναμική σχέση:
θα αλλάξουν και ήχοι‒φθόγγοι, θα αλλάξουν και
Ο Ελύτης παίρνει το βραβείο Νόμπελ το 1979.
Στον επίσημο λόγο του λέει: «Μου εδόθηκε, αγαπητοί
φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται
μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’
όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι
χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες
διαφορές. (Ο Ελύτης πάντα ξεκινάει από την κλασική
περίοδο, 2.500 χρόνια.) Η παράλογη αυτή,
φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικοπνευματική
οντότητα της χώρας μου · είναι μικρή
σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου.
Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ,
αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει
ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα
πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν
μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος (προσέξτε τι σύνδεση
κάνει με το χρόνο και την ιστορία των λέξεων
που χρησιμοποιεί στην ποίηση του και που πολλές
από αυτές φτάνουν στη Σαπφώ, φτάνουν στον Πίνδαρο)
- χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που
είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης
τότε ανθρωπότητας. Εάν η γλώσσα αποτελούσε
απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν
θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν‘ αποτελεί και εργαλείο
μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται
η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο
ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς
να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων
δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε
ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική
γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης
που το όργανο αυτό σηκώνει!»
Μιλάμε για τη διαχρονικότητα. Όταν δούλευα στο
λεξικό, είτε στο μικρό είτε στα άλλα, είχα, πέρα
από τη γνώση που έχει ένας άνθρωπος που ασχολείται
40 χρόνια με τη γλώσσα, την εξής έκπληξη
και αποκάλυψη: Να πρέπει να χαρακτηρίσω τις
λέξεις της ελληνικής γλώσσας, είτε είναι αρχαίες,
μεσαιωνικές ή νέες. Πίστευα κι εγώ ότι υπάρχει
μεν η παράδοση, αλλά οι λέξεις είναι νέες και κά-

~
σελίδα
9
...γλώσσα
Βεβαίως υπάρχουν και νεότερες
λέξεις, είτε λόγιες, είτε καθαρά
δημοτικές, αλλά η έκπληξη είναι ο
τεράστιος αριθμός, πραγματικά τεράστιος,
των λέξεων που μας πάνε
πίσω σε αυτό που έλεγε ο Σεφέρης,
ότι δηλαδή τα παλιότερα είναι δικά
μας. Εννοούσε ότι θα πρέπει να
έχουμε μια επαφή με τα παλιότερα
ελληνικά μας, τα αρχαία, τη λόγια
παράδοση, τη χριστιανική, τη μεσαιωνική
παράδοση, τις επιγραφές,
κλπ. Διότι όλα αυτά τα συναντάμε
σήμερα στα σύγχρονα ελληνικά.
που υπάρχουν και αρχαίες. Ε, λοιπόν, ήταν το αντίθετο, το αντίστροφο.
Αυτό που έβλεπα ήταν ότι οι περισσότερες λέξεις πήγαιναν
πίσω, είτε στην αρχαία περίοδο της γλώσσας μας, είτε στη
μεσαιωνική περίοδο. Μιλάμε για αιώνες!
* Απομαγνητοφωνημένο κείμενο της
διάλεξης του διαπρεπούς Έλληνα
Γλωσσολόγου, Ομότιμου Καθηγητή
και πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου
Αθηνών κ. Γεώργιου Μπαμπινιώτη
ως καλεσμένος της Λέσχης Ελλήνων
Επιστημόνων Μονάχου στις
10.10.2014. Στα επόμενα τεύχη θα
δημοσιευτούν τα υπόλοιπα μέρη της
ομιλίας. Οι υπογραμμίσεις είναι της
σύνταξης.
ΤΕΓ Μονάχου - Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας
Ο φορέας των Τμημάτων Ελληνικής Γλώσσας Μονάχου είναι το κοινωφελές,
μη κερδοσκοπικό σωματείο «Trägerverein des TEG-MUC e.V.» .
Στόχος είναι η καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας, η διατήρηση
της ταυτότητας των απόδημων Ελλήνων, αλλά και η προβολή του ελληνικού πολιτισμού.
Τα «Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας» (ΤΕΓ), με διδακτικό προσωπικό
που διαθέτει πολυετή εμπειρία, λειτουργούν
κάθε Σάββατο από 09:00 έως 12:30 στους χώρους του δημοτικού σχολείου «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ»
στην οδό Edmund-Rumpler-Str. 9, 80939 München | U6, Freimann
KONTAKT
Trägerverein des TEG-MUC e.V. | c/o Eleni Voulgari
Barbarossastr. 14, 81677 München | M: 0172-8505887 | Δευτέρα-Παρασκευή: 17:00-19:00, Σάββατο: 09:00-12:30
www.teg-muc.de

~
σελίδα
10
...πολιτισμός
DENK!MAL DEMOKRATIE
Η Δημοκρατία χθες και σήμερα
της Μαρίας Λιάνου
Αρχαιολόγου - Φιλολόγου
Γεννημένη στην αρχαία Αθήνα η Δημοκρατία προκαλεί και
προσκαλεί κάθε εποχή να τη στοχάζεται και να την εφαρμόζει.
Ως θέμα ελκύει εντυπωσιακά, όπως τεκμαίρεται μεταξύ
άλλων από τη σχετική έκθεση που παρουσιάστηκε με ιδιαίτερη
επιτυχία στο Μόναχο το περασμένο καλοκαίρι*.
Στους πολυάριθμους επισκέπτες της έκθεσης συγκαταριθμείται
κι ένας αξιόλογος αριθμός μαθητών των ελληνικών σχολείων
Μονάχου, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στη γλώσσα
όπου πρωτοαρθρώθηκε η Δημοκρατία, στην Ελληνική.
Παρακάτω θα παρουσιάσουμε εν συντομία τις έξι θεματικές
ενότητες της έκθεσης „DENK!MAL DEMOKRATIE“, η οποία
πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Εκμαγείων στην Katharinavon-Bora-Str.
10, δίπλα στη φιλελληνική πλατεία του Μονάχου,
στην Königsplatz.
Ι: Πρόκληση
Παρά τα ανακουφιστικά μέτρα του νομοθέτη Σόλωνα για τη
μεγάλη κοινωνική αδικία που επικρατούσε στην Αθήνα στις αρχές
του 6ου π.Χ. αιώνα, οι Αριστοκράτες εξακολουθούσαν να
ερίζουν διεκδικώντας εξουσία και επιρροή. Ο δρόμος για τη
Δημοκρατία άνοιξε τελικά το 514 π.Χ. με τη δολοφονία του
τυράννου Ίππαρχου, γιού του Πεισίστρατου, από τους τυραννοκτόνους
Αρμόδιο και Αριστογείτονα.
Τα δύο μπρούτζινα αγάλματα των τελευταίων, φιλοτεχνημένα
από το γλύπτη Αντήνορα, είναι τα πρώτα που στήθηκαν στην
αρχαία Αγορά των Αθηνών ως καλλιτεχνική απομνημείωση της
Ελευθερίας και της Δημοκρατίας και ως φόρος τιμής στους προαναφερθέντες
ήρωες για την αγωνιστικότητα και το θάρρος τους.
Σε αντιδιαστολή προς τη θανάτωση του Ίππαρχου από τους
τυραννοκτόνους στην αρχαιότητα, στην έκθεση παρουσιαζόταν
το έργο της Eva-Maria Scheer (2013), το οποίο αναφέρεται στην
εκτέλεση του τρομοκράτη Osama bin Laden, όπως αυτή έχει
προβληθεί από τα σύγχρονα ΜΜΕ.
Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Το ερώτημα ως προς την ηθική νομιμοποίηση
ενός φονικού στο όνομα ενός ανώτερου σκοπού,
οι οργανωτές της έκθεσης το άφησαν ανοιχτό σημειώνοντας ότι
οι αρχαίοι προβάλλουν τους δύο θύτες (Αρμόδιο και Αριστογείτονα),
ενώ οι σύγχρονοι το θύμα (Osama bin Laden).
ΙΙ: Εκλογές
Η Δημοκρατία σίγουρα δεν εξαντλείται
στις εκλογές· εν τούτοις το
βασικό της χαρακτηριστικό εντοπίζεται
στο ότι το σύνολο των πολιτών
ενεργεί και καθορίζει την απόφαση.
Η ενασχόληση με το ερώτημα πώς
αποφασίζει ο λαός, αλλά και με το
πώς διαμορφώνονται οι διαφορετικές
γνώμες, είναι ένα θέμα που
επανέρχεται διαρκώς στον πολιτικό
διάλογο.
Παρ᾽ όλο που η Αθήνα του 4ου αιώνα
π.Χ. αντιμετώπιζε πολλά εσωτερικά
προβλήματα, λόγω και της
πολιτικής ανόδου της Μακεδονίας,
η οποία δεν είχε δημοκρατικό πολίτευμα,
το κλεινόν άστυ γεύτηκε
παραδόξως τους δημοκρατικούς
καρπούς, απολαμβάνοντας την εξαιρετική
άνθιση της Φιλοσοφίας, της
Ρητορικής και της Λογοτεχνίας.
Η κριτική του ρήτορα Ισοκράτη
(433-338 π.Χ.) στη ριζοσπαστική

~
σελίδα
11
...πολιτισμός
και αχαλίνωτη αθηναϊκή Δημοκρατία του 4ου π.Χ. αιώνα ήταν
η αιτία να δημιουργηθούν δύο παρατάξεις: εκείνη του «αντιμακεδονικού
πανελληνισμού» με αρχηγό το ρήτορα Δημοσθένη
(384-322 π.Χ.) κι εκείνη που υπερασπιζόταν τους Μακεδόνες
με επί κεφαλής τον ρήτορα Αισχίνη (390-314 π.Χ.). Οι Αθηναίοι
καλούνταν να αποφασίσουν με την ψήφο τους.
ΙΙΙ: Ειρήνη
Η Δημοκρατία συνδέεται με το όνειρο της Ισότητας, της Δικαιοσύνης
και της Ελευθερίας. Παρ᾽ όλ᾽ αυτά σε πολλές δημοκρατικές
χώρες σε όλο τον κόσμο υπάρχει δυσαρέσκεια η οποία ανάγεται
σε οικονομικές αδικίες. Ποιος επωφελείται σήμερα από τους φόρους
και τις επιχορηγήσεις; Πώς μοιράζονται δίκαια τα χρήματα;
Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να εγγυώνται με την ειρηνική
τους πολιτική μια αρμονική σχέση ανάμεσα στους πολίτες. Στην
Αρχαιότητα προϋπόθεση για την ευημερία ήταν η Ειρήνη.
Ενάντια στην παραίτηση και τη
νωθρότητα που επιδεικνύει ο σημερινός
άνθρωπος για την πολιτική
και τα κοινά, προβάλλονταν στην
έκθεση η εξαιρετικά επίκαιρη θέση
του Περικλή στον Επιτάφιό του :
«Αυτός που δεν συμμετέχει στα
κοινά δεν ονομάζεται σιωπηρός,
αλλά κακός πολίτης».
Η αντιδιαστολή της αλληγορικής μορφής της πολυπόθητης για
τους Αθηναίους του 4ου αιώνα Ειρήνης, καμωμένης από τον γλύπτη
Κηφισόδοτο, πατέρα του Πραξιτέλη, που βρισκόταν στην
αρχαία αγορά, με το ζωγραφικό έργο της Julia Bjalik (2013)
με τίτλο Angene (αντικατάσταση κεφαλιού Ειρήνης με αυτό της
Angela Merkel, η οποία κρατάει στο αριστερό της χέρι στη θέση
του πλούτου το λαό της Ευρώπης και στο δεξί αντί σκήπτρου
την ευρωπαϊκή ομπρέλα προστασίας) παρακινούσε το θεατή να
σκεφτεί και να αναρωτηθεί για τα παρακάτω: 1. Η ευρωπαϊκή
πολιτική είναι για το καλό όλων; 2. Πόσο δημοκρατικές είναι
οι διαδικασίες της ευρωπαϊκής ομπρέλας προστασίας; 3. Προσφέρει
ειρήνη η Angela Merkel στην Ευρώπη;
IV: Αντίληψη
Ποιο πολίτευμα; Γιατί Δημοκρατία; Το θεμέλιο λίθο για τέτοιου
είδους ερωτήσεις τον έθεσε ο Σωκράτης με τη διαλεκτική-μαιευτική
μέθοδό του. Ερωτήματα αναφορικά με τη φύση και τη
λειτουργία του ιδανικού πολιτεύματος τα προσέγγισαν, μεταξύ
άλλων, οι κορυφαίοι φιλόσοφοι Πλάτων και Αριστοτέλης.
Η αναζήτηση της αλήθειας αποτελούσε την κατ᾽ εξοχήν μέριμνα
του Σωκράτη· σήμερα όμως η αναζήτηση αυτή κατευθύνεται από
τα ΜΜΕ: για το λόγο αυτό η κριτική ματιά του καθενός - όπως
μας τη δίδαξε ο Σωκράτης - αποδεικνύεται στις μέρες μας πολύ
σπουδαία. Η προβολή του προσώπου του κάθε επισκέπτη της
έκθεσης, χάρη στο έργο του Felix Hollegger (2013), προκαλούσε
τον καθένα να θέσει τα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Τί είναι Δημοκρατία;
2. Είμαι ευχαριστημένος με αυτό το πολίτευμα και
κατά πόσο μπορώ να συμμετέχω σε αυτό; 3. Ποιος είναι ο
ρόλος μου; 4. Τί μπορώ να κάνω εγώ;
V: Ελευθερία
Ο Παρθενώνας ήταν για τους αρχαίους
Αθηναίους το σύμβολο της
Ελευθερίας. Ο ίδιος ο αθηναϊκός
λαός έλαβε την απόφαση να ανεγερθεί
το κτίριο αυτό ως τεκμήριο
και μνημείο νίκης κατά των Περσών.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών,
ο λαός είχε επιρροή ακόμη και
στο θέμα της καλλιτεχνικής αρτίωσής
του. Η συμμετοχή του φαίνεται
καθαρά στη ζωφόρο, όπου για
πρώτη φορά παρίστανται θνητοί
άνθρωποι. Δίπλα στις συνηθισμένες
παραστάσεις με θεούς και ήρωες
προβάλλεται για πρώτη φορά
ο αθηναϊκός λαός: πολίτες, ιππείς,
μουσικοί, ιερουργοί. Ο Παρθενώνας
αποτελεί μνημείο με ιδιαίτερη πολιτική
φόρτιση· είναι ένα, κάθε άλλο
παρά ουδέτερο οικοδόμημα.

~
σελίδα
12
...πολιτισμός
Η τέχνη δύναται να χρησιμοποιηθεί και σήμερα σαν εργαλείο
της πολιτικής. Πέραν τούτου, πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν
τη δουλειά τους για να εκφράσουν τη γνώμη τους σχετικά με
πολιτικά και κοινωνικά θέματα. Μάλιστα πολλοί από αυτούς
μπαίνουν σαν αγκάθια στο μάτι της πολιτικής ηγεσίας.
Ερωτήσεις σαν τις ακόλουθες προκαλούσαν τον επισκέπτη της
έκθεσης να αναρωτηθεί και να πάρει θέση: 1. Επιτρέπεται ένας
καλλιτέχνης να δικαστεί ή να εκδιωχθεί; 2. Υπάρχει όριο στην
έκφραση της ελεύθερης γνώμης σε ένα καλλιτεχνικό έργο;
Το κολάζ της Carla Scharr (2013) με τη διαμαρτυρία φεμινιστριών
και γυναικών από ισλαμικά κράτη ενάντια στις αδικίες
των χωρών τους μπροστά στον Παρθενώνα φιλοδοξούσε να δείξει
ότι ο ναός αυτός της αρχαιότητας συνεχίζει και σήμερα να
αποτελεί σύμβολο της ελευθερίας, η δε συνεχής συντήρησή του
παραπέμπει στο γεγονός ότι και η Δημοκρατία λογίζεται ως
διαδικασία εξελισσόμενη.
VI: Μνημείο
Ο παρθενώνας κτίστηκε στα χρόνια
του Περικλή, ο οποίος ήταν ένας
πολιτικός προερχόμενος από την
αθηναϊκή Αριστοκρατία. Είναι το
ομοίωμά του πάνω στην Ακρόπολη
μνημείο της Δημοκρατίας; Μπορεί
η προτομή ενός πολιτικού να λειτουργεί
αντιπροσωπευτικά για το
δημοκρατικό πολίτευμα;
Αγάλματα που εκλαμβάνονται ως
μνημεία υπάρχουν ακόμα στην εποχή
μας. Οι συνάφειες που προκαλούν
διαφέρουν σε σχέση με την αρχαιότητα.
Τότε εκτίθονταν σε τάφους θεοί,
ήρωες, σπουδαίες προσωπικότητες,
αλλά και συνηθισμένοι άνθρωποι. Εξ
αιτίας όμως του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού,
στη Γερμανία τα ηρωικά
αγάλματα φέρουν αρνητικό ιδεολογικό
βάρος. Αντιθέτως, σε άλλες
χώρες υπάρχουν ακόμα και σήμερα
προτομές δικτατόρων που εγκωμιάζονται
από το λαό.
Στη Δημοκρατία ανεγείρονται μνημεία
για υπενθύμιση διαφόρων γεγονότων.
Και στην πρόσφατη έκθεση
που της αφιερώθηκε ήταν τοποθετημένες
εκφράσεις τέχνης (οπτικές και
ακουστικές) η μια δίπλα στην άλλη,
ώστε να ενδυναμώσουν τη συλλογική
μνήμη αναφορικά προς το πολίτευμά
μας. Να μη λησμονούμε ποτέ
τη δημοκρατική παρακαταθήκη!
* Το σχετικό εγχείρημα πραγματοποιήθηκε
με τη συνδρομή φοιτητών
και καθηγητών του Πανεπιστημίου
του Μονάχου από διάφορες ειδικότητες,
όπως Αρχαιότητα και Ανατολή,
Κλασική Αρχαιολογία, Τέχνη και
Πολυμέσα, Παιδαγωγική της Τέχνης,
καθώς επίσης και από τη Σχολή για
σχεδιαστές μόδας.

Akademische Feier mit Konzert
zum 20-jährigen Jubiläum der griechischen Kulturstiftung
„PALLADION“
Thema: „Migration und Bildung“
Am 17. März 2015 / 17:30 Uhr
Große Aula der Ludwig-Maximilians-Universität München
Geschwister-Scholl-Platz 1, 80539 München
Das Polytropon Ensemble und der griechische Kinderchor Melodia
präsentieren Werke der beiden bedeutendsten Komponisten Griechenlands
Manos Hadjidakis und Mikis Theodorakis.
Eintritt
Frei
Anschließend Empfang mit griechischen Spezialitäten
Eine Veranstaltung von
Medienpartner

~
σελίδα
14
...μουσική
Λόγος - μέλος - τέχνη
Στην ελληνική παράδοσή υπάρχουν λογοτεχνικά και μουσικά τιμαλφή που δύνανται να προσφέρουν ουσιαστική
αισθητική συγκίνηση στον άνθρωπο. Οι δυο συμβολές που δημοσιεύουμε, γραμμένες από έγκριτους
θεράποντες του λόγου και της μουσικής, δεν επιδιώκουν πληρότητα. Είναι καλέσματα στην έκπληξη, στην
έκπληξη της ανακάλυψης μιας κληρονομιάς, όπου δεν λείπει η αρχοντιά και η ευαισθησία.
Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος σκιαγραφεί την καλλιτεχνική συνάντηση μιας
ιδιαίτερης γυναικείας ποιητικής φωνής με τον κορυφαίο Μάνο Χατζιδάκι, ενώ ο Κωνσταντίνος
Νικολακόπουλος προσφέρει ένα μεστό περίγραμμα της βυζαντινής μουσικής
και υμνογραφίας.
Γιώργος Βλαντής
Αρχισυντάκτης
Κοιτώντας ένα χειρόγραφο
της Μυρτιώτισσας
Η νέα Σαπφώ, η σταυρωμένη ποιήτρια της αγάπης...
Tη Μυρτιώτισσα τη γνώρισα στη νεότητά μου από τον Μεγάλο Ερωτικό του
Μάνου Χατζιδάκι.Είναι αυτή που έγραψε τους εξαίσιους στίχους του περίφημου
τραγουδιού «Σ’ αγαπώ».Το τραγούδι αυτό έχει μια ιστορία. Ας την δούμε.
του Παναγιώτη Ανδριόπουλου
Θεολόγου-Μουσικού
Μάνος Χατζιδάκις ήταν αγαπημένος φίλος του
Ο πρωταγωνιστή του θεάτρου Γιώργου Παππά
(1903-1958), γιου του δημοσιογράφου Σπύρου
Παππά και της ηθοποιού-ποιήτριας Θεώνης Δρακοπούλου
- Μυρτιώτισσας. Πήγαινε συχνά στο
σπίτι τους, εκείνη έφτιαχνε καφέ και συζητούσαν.
Μετά το θάνατο του Γιώργου Παππά (γεγονός που
συγκλόνισε την ποιήτρια), ο Χατζιδάκις έχασε τα
ίχνη της. Κάποτε, άρρωστη στο νοσοκομείο η Μυρτιώτισσα,
στέλνει στο συνθέτη ένα γράμμα συγκινητικό,
μαζί με το πασίγνωστο τότε ποίημά της
«Σ’ αγαπώ», προτρέποντάς τον να το μελοποιήσει.
Να σημειώσουμε ότι το ποίημα αυτό είχε δημοσιευτεί
το 1925 - έτος γέννησης του Χατζιδάκι - στη
δεύτερη ποιητική συλλογή της, «Κίτρινες φλόγες».
Το γράμμα έμεινε καιρό στο συρτάρι. Ζώντας (από
το 1967) στη Νέα Υόρκη, ο Χατζιδάκις, διαβάζει
μια μέρα ότι πέθανε η Μυρτιώτισσα και νιώθει
ένοχος που αμέλησε να πάει να τη δει. Δεν ξέχασε
ποτέ το γράμμα της. Χρειάστηκαν όμως άλλα τέσσερα
χρόνια για να ξεπληρώσει το χρέος του - με
μοναδικό, πραγματικά, τρόπο: Τον Ιούνιο του 1972,
στη Νέα Υόρκη ακόμη, ανασύρει το παλιό της ποίημα
κι αρχίζει να γράφει τη μουσική του «Μεγάλου
Ερωτικού», που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο της
ίδιας χρονιάς στην Αθήνα. Το τραγούδι «Σ’ αγαπώ»
- σφραγισμένο από τη μαγική ερμηνεία της
Φλέρυ Νταντωνάκη - αφιερώθηκε από το συνθέτη
«Στη μνήμη του Γιώργου Παππά».
Όλα αυτά τα σκεφτόμουν καθώς στεκόμουν
μπροστά σε ένα αυτόγραφο ποίημα της Μυρτιώτισσας
στην ιστορική, πλέον, οικία Άγγελου
και Λητώς Κατακουζηνού (που λειτουργεί ως
ίδρυμα πολιτισμού) στο Σύνταγμα. Η Μυρτιώτισσα
συνδεόταν με αληθινή φιλία με το ζεύγος Κατακουζηνού
και έγραψε ένα ποίημα για το σπίτι

~
σελίδα
15
...μουσική
τους («το σπίτι της γενιάς του ‘30»), το οποίο αφιερώνει
στη Λητώ. Ο Άγγελος απουσιάζει από το
ποίημα, που στην ουσία του είναι ένας ύμνος στην
«γλυκύτατη» Λητώ.
Και καθώς έβλεπα το χειρόγραφο της Μυρτιώτισσας
θυμήθηκα πως γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη
και μάλιστα στο Μπεμπέκι, στο
Βόσπορο στα 1885 (αν και η χρονολογία είναι
αβέβαιη).
Ο πατέρας της, Αριστομένης Δρακόπουλος, ήταν
γιος της Θεώνης Καλαμογδάρτη και εγγονός του
Ανδρέα Καλαμογδάρτη, γόνου αρχοντικής Πατρινής
οικογένειας. Πώς συνδέονται Πόλη και Πάτρα
στο πρόσωπο της Μυρτιώτισσας! Ο πατέρας
της υπηρετούσε στην Κωνσταντινούπολη ως
πρώτος διερμηνέας της Ελληνικής Πρεσβείας κι
είχε την καλλιέργεια αλλά και όλα τα μέσα για να
προσφέρει στην κόρη του τη μόρφωση που απαιτούσε
η πρώιμη καλλιτεχνική της ιδιοσυγκρασία.
Έξι χρόνια μετά τη γέννηση της Θεώνης, ο πατέρας
της διορίστηκε γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην
τουρκοκρατούμενη τότε Κρήτη, όπου μετακόμισε
μαζί με την οικογένειά του. Μετά από παραμονή
δυο χρόνων στο νησί εγκαταστάθηκαν οριστικά
στην Αθήνα, όπου η Θεώνη φοίτησε στην περίφημη
Σχολή Χιλλ της Πλάκας. Από μαθητική ηλικία είχε
κλίση προς την ποίηση και το θέατρο. Το σχολείο
δεν την πολυενδιέφερε. Πήρε μέρος σε ερασιτεχνικές
παραστάσεις αρχαίου δράματος, παρακολούθησε
μαθήματα στη Βασιλική Δραματική Σχολή
Εθνικού Θεάτρου. Ως ηθοποιός εμφανίστηκε από
τη «Νέα Σκηνή»του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου
κι έπαιξε επίσης στο Εθνικό Θέατρο. Αναγκάστηκε
ωστόσο να διακόψει τη θεατρική της σταδιοδρομία,
λόγω αντίδρασης της οικογένειάς της. Παντρεύτηκε
τον Σπύρο Παππά και εγκαταστάθηκε

~
σελίδα
16
...μουσική
μαζί του στο Παρίσι. Γέννησε ένα γιο, τον Γιώργο,
ο οποίος έγινε διάσημος πρωταγωνιστής του
ελληνικού θεάτρου. Ο Γιώργος Παππάς πέθανε
νέος, στα 1958. Τον φέρω μέσα μου από τις ταινίες
Κυριακάτικο ξύπνημα και Το τελευταίο ψέμα,
όπου έπαιζε με την Έλλη Λαμπέτη και τον Δημήτρη
Χορν. Μαζί ήσαν και στο θέατρο.
Ο γάμος της Μυρτιώτισσας, για να γυρίσουμε στη
μητέρα του Παππά, δεν είχε διάρκεια. Μετά το
χωρισμό εργάστηκε ως καθηγήτρια απαγγελίας
στο Ωδείο Αθηνών. Καθοριστική για την ποιητική
της έκφραση στάθηκε η γνωριμία και ο έρωτάς
της με τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη. Μετά τον
δραματικό θάνατο του τελευταίου στη μάχη του
Δρίσκου το 1912, η 27χρονη Μυρτιώτισσα στράφηκε
στην ποίηση για να εκφράσει τον πόνο της.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της υπέφερε από
διαβήτη. Πέθανε έπειτα από καρδιακή προσβολή
στην Αθήνα την Κυριακή 4 Αυγούστου του 1968. Η
ταφή της έγινε στον οικογενειακό τάφο της οικογένειας
Δρακοπούλου στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Είναι από τις σημαντικότερες γυναικείες φυσιογνωμίες
στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης και
από κάποιους χαρακτηρίστηκε ως «νέα Σαπφώ».

~
σελίδα
17
...μουσική
Ο Νίκος Καζαντζάκης την αποκάλεσε «σταυρωμένη
ποιήτρια της αγάπης». Το ποιητικό έργο της
Μυρτιώτισσας κυριαρχείται από έντονο λυρισμό,
ενώ συχνά θέματά της είναι η φύση και το δίπτυχο
έρωτας-θάνατος. Σημαντική για τη ζωή της στάθηκε
επίσης η βαθιά φιλία που τη συνέδεε με τον Κωστή
Παλαμά, ο οποίος στάθηκε καθοδηγητής της.
Εξέδωσε τα ποιητικά έργα «Τραγούδια» (1919),
«Κίτρινες φλόγες» (1925) (με πρόλογο του Κ. Παλαμά,
1925), «Δώρα αγάπης» (1932, Βραβείο της
Ακαδημίας Αθηνών) και «Κραυγές» (1939, Κρατικό
Βραβείο) ενώ το 1953 κυκλοφόρησε ένα συγκεντρωτικό
έργο με τίτλο «Ποιήματα». Επίσης, μετά
τον πρόωρο χαμό του γιου της, το 1958, έγραψε
το χρονικό «Ο Γιώργος Παππάς στα παιδικά του
χρόνια» που εκδόθηκε το 1962. Τιμήθηκε με κρατικά
βραβεία ποίησης (το 1932 για τα Δώρα της
αγάπης και το 1939 για τις Κραυγές).
Φαίνεται πως η Μυρτιώτισσα δεν ξαναγύρισε ποτέ
στο Μπεμπέκ. Και δεν ξέρω αν πήγε και στην
Πάτρα, απ’ όπου ήλκε την καταγωγή της εκ πατρός.
Το σίγουρο είναι πως η ποίησή της παραμένει
εντός μας ολοζώντανη.

...λογοτεχνία
...μουσική
Βυζαντινή μουσική
και υμνογραφία
του Κωνσταντίνου Νικολακόπουλου
Καθηγητή Πανεπιστημίου Μονάχου
Πρωτοψάλτη της Ιεράς Μητροπόλεως Γερμανίας
Μουσικοδιδάσκαλου Βυζαντινής Μουσικής
Aναμφίβολα την Ορθοδοξία την χαρακτηρίζουν
ανέκαθεν σημαντικές πολιτιστικές διαστάσεις,
που έχουν άμεση τη σύνδεσή τους με τον Ελληνισμό
και τους δικούς του τρόπους πολιτιστικής έκφανσης.
Θαυμάσια παραδείγματα πρόσληψης και χριστιανικής
επεξεργασίας ελληνικών στοιχείων στην Ορθοδοξία
μπορούμε να αντλήσουμε, λόγου χάριν, από
το χώρο της τέχνης, η οποία τέθηκε εξ αρχής στην
υπηρεσία της εκκλησιαστικής λειτουργικής πράξης
και αναπτύχθηκε κυρίως σε όλα τα στάδια της βυζαντινής
περιόδου. Ακριβώς εντός αυτού του χώρου
παραγωγής τέχνης αξίζει να αναφερθούν δύο βασικές
«επιδόσεις» του Βυζαντίου, που εξ αρχής συνδέθηκαν
άρρηκτα με την πηγαία και κρυστάλλινη έκφραση της
χριστιανικής αλήθειας: η λατρευτική Υμνογραφία
καθώς και η λειτουργική (βυζαντινή) Μουσική.
Η ορθόδοξη Υμνογραφία, ως ένα από τα βασικά όργανα
έκφρασης του δόγματος της Εκκλησίας, συνδέεται
κατά κάποιον ιδιαίτερο τρόπο με τη βυζαντινή
Μουσική. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι ο γραπτός
λόγος (Υμνογραφία) ενισχύει αποφασιστικά την «επίδρασή
του» και αφομοιώνεται εντονότερα το βαθύτερο
νόημά του, όταν επενδύεται συνάμα και με τη
μελωδική συνοδεία της ανθρώπινης φωνής (Μουσική).
Είναι σαφές ότι η Υμνογραφία, η οποία διατυπώνει
ποιητικά τη χριστιανική διδασκαλία, αποτελεί τη «λυρική
Θεολογία», ενώ η Μουσική, η οποία εκφράζει
μελωδικά αυτή τη διδασκαλία και συμβάλλει στην
αποτύπωσή της στις καρδιές των πιστών, αποκτά το
χαρακτήρα της «αδομένης Θεολογίας».
Ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά
κυρίως κατά τη διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας
του Βυζαντίου (τόσο σε ειρηνικούς καιρούς αλλά και
σε εποχές μεγάλων αναγκών και υποτέλειας), αναδεικνύεται
μια αδιάκοπη εντυπωσιακή εκδίπλωση της
Υμνογραφίας σε πολλαπλές υμνολογικές-ποιητικές
μορφές (Τροπάρια, Καθίσματα, Κοντάκια, Κανόνες,
Εξαποστειλάρια κ.α.). Ας σημειωθεί δε ότι από την
τεράστια υμνογραφική παραγωγή χειρογράφων της
βυζαντινής περιόδου, μόνο περίπου ένα 10% των
υπαρχόντων ύμνων είναι σε λειτουργική χρήση.
Συνάμα θα πρέπει να τονισθεί ότι η βυζαντινή μουσική
ως αξιόλογο τμήμα της γενικότερης ελληνικής πολιτιστικής
παράδοσης, που αφορά τόσο στον κοσμικό
όσο και στον εκκλησιαστικό τομέα, ευρίσκει ανά τους
αιώνες και μέχρι τις ημέρες μας τη γνησιότερη έκφρασή
της στον ορθόδοξο λειτουργικό χώρο. Σ’ ένα χώρο, που
φέρει αναλλοίωτα τα ίχνη της συνάντησης του ελληνικού
στοιχείου και της ορθόδοξης παράδοσης, η βυζαντινή
μουσική παρουσιάζει έναν ακατάλυτο πλούτο
διαρκούς και ζωντανής ιστορικής εξελίξεως. Μαζί με
την Υμνογραφία ανήκει και η Μουσική σ’ εκείνη την οικογένεια
των λεγομένων «θείων» τεχνών – όπως επίσης
λόγου χάριν η αρχιτεκτονική, η αγιογραφία, η ξυλογλυπτική
κ.α. -, οι οποίες υπηρετούν την ορθόδοξη λατρεία,
εκείνο τον τομέα δηλαδή, στον οποίο έχουμε τη γνησιότερη
παρουσία του ορθόδοξου δόγματος και ζωής.
Στο πλαίσιο της αρχικής της δημιουργίας και εξελίξεως,
η βυζαντινή Μουσική παρέμεινε πιστή σε δύο
σημαντικές αρχές της ελληνικής μουσικής της αρχαιότητας:
Διατήρησε το φωνητικό χαρακτήρα, εφ’ όσον
οι ποιητικές συνθέσεις, μεστές από θεολογικό περιεχόμενο,
ανέκαθεν «άδονταν» στα χνάρια των αρχαίων
ωδών και παιάνων. Διαφύλαξε επίσης και τελειοποίησε
τη μοναδική θαυμαστή δυνατότητα της ανθρώπινης
φωνής του προσευχομένου πιστού να συνδυάζει ταυτοχρόνως
ποίηση (λόγο) και μουσική εκτέλεση (μέλος),
κάτι που παραπέμπει απ’ ευθείας στο μονοφωνικό
της χαρακτήρα. Έτσι η μουσική στο χώρο της ανατολικής
πλευράς του εκχριστιανισμένου ρωμαϊκού κράτους
ξεκινά σταδιακά να καλλιεργείται συστηματικά
και να αναπτύσσεται ήδη με τη δημιουργία των πρώτων
χριστιανικών κοινοτήτων στην Παλαιστίνη, Συρία,
Αίγυπτο και Ελλάδα. Τόσο οι ποιητικές δημιουργίες
όσο και η αρχική βυζαντινή μουσική γραφή βασίζονταν
ως κείμενα και ως «εκφωνητικά σημαδόφωνα»
στην ελληνική γλώσσα. Αναφορικά μάλιστα με την
κωδικοποίηση της σημειογραφίας της έχουμε ήδη στον
9ο αιώνα την ολοκλήρωση του γραπτού της συστήματος,
δηλαδή της λεγόμενης παρασημαντικής, η οποία
στα βασικά της σημεία παρουσιάζει μέχρι σήμερα με
την από το 1814 εξελιγμένη νεώτερη σημειογραφία
μία εντυπωσιακή και αδιαμφισβήτητη συνέχεια.
Μέσα στα σπλάγχνα της εκκλησιαστικής Υμνογραφίας
και της βυζαντινής Μουσικής είναι εμφανής η
σύζευξη των πολιτιστικών διαστάσεων Ορθοδοξίας
και Ελληνισμού. Πρόκειται για μία σημαίνουσα συνάντηση,
που χάραξε και σφράγισε από τότε πολλές
υφές της ελληνορθόδοξης ταυτότητας. Γι’ αυτό και
παραμένει μία από τις επείγουσες υποχρεώσεις του
λαού μας, η άσβηστη καλλιέργεια, διατήρηση και συνειδητοποίηση
αυτών των παραδοσιακών δεδομένων,
τα οποία πάμπολλες φορές σφετερίζονται και γίνονται
αντικείμενο διαφόρων αρπακτικών επιθέσεων. Η
σύγχρονη – και μάλιστα άκρως επίκαιρη – ιστορία
και πραγματικότητα αυτό μας υποδεικνύουν συνεχώς.

~
σελίδα
19
...ποίηση
Η Βούλη Ζώγου προτείνει...
Στα μισοσκότεινα
Γυμνό το σπίτι, χωρίς πουλιά και έπιπλα.
Αθόρυβες Κυριακές με σβησμένα τσιγάρα
και ξερούς καφέδες στο πάτωμα - έρωτα στο πάτωμα
ή στο ταβάνι, σαν μύγες -
Γυμνό το μυαλό μου. Μόνο δυο τρία καρφιά
στον τοίχο με μυτερούς ίσκιους και ένα χαλάκι
κόκκινο, μαθημένο να ξεφτάει στα πόδια σου.
Θα στρίψω το αίμα, να μην πηγαίνει
στον εγκέφαλο, να μην σκέφτεται έτσι.
Και η κρεατομηχανή δουλεύει.
Γιάννης Κοντός
Μικρός φόρος τιμής στον σπουδαίο ποιητή
που μας άφησε πρόσφατα...
Το πρώτο σκαλί
Σημείο Κρήτης και θάλασσας
Η παρούσα στήλη δίνει βήμα σε
ανερχόμενους ποιητές παροτρύνοντάς
τους να βγουν από το αδιέξοδο,
στο οποίο είχε βρεθεί κάποτε και
ο νέος ποιητής Ευμένης από το
καβαφικό ποίημα Το Πρώτο Σκαλί.
Φλερτ με το άβατο
Υπάρχουν απογεύματα καθαρτικά χρωμάτων
Ώρες όπου η πίκρα και ο έρωτας συμμελωδούνται
στο ρυθμο μιας διαφάνειας τιμαλφούς
Ώρες γεμάτες κύματα κι από τη μοναξιά μας
Πλήρεις από τετελεσμένου μέλλοντος σπαράγματα
Στικτές σαν εύθραυστες και καίριες θυμήσεις
Μέσα στο κυανό παθιάζει ο χρυσός την άργιλο
Καθώς το θέλησε μελαγχολία εσπερινή
Δεσμεύοντας το αίμα των δακρύων μας
Σαν σπόγγος ευγενούς επιθυμίας
Σαν Ευρασία ψυχής που σιγοκαίει
Πάνω στο βράχο μια συστάδα πεύκων εκτίθεται στα χαράγματα
εφήμερων ερώτων
Σμιλεύεται ατέρμονα από τις ώρες της αγάπης
Μοίρα κοινή για κάθε ομορφιά
καταντικρύς της θάλασσας
Από κοντά ηχούν κατάλευκα τα μάρμαρα
Μες στο νερό ευγνώμονα ερείπια της ματιάς μας
Υπάρχουν απογεύματα που φέρουν την ανατολή εντός τους
Που καταδύονται στοχαστικά μες στο πορτοκαλί της χάριτος
Απογεύματα που στήκουν και πίπτουν ως μια πλήρης
και εκτατή στιγμή
Ως το πάλλευκο και εύφλεκτο σημείο
των δύο και μόνων
των δύο και μαζί ανθρώπων.
Γιώργος Βλαντής
Αναστέναξαν οι Σκιρωνίδες, πάγωσαν οι ανάσες·
σάλεψε ο νους, θρόνιασε η παραφροσύνη.
Πώς πέθανε η αγάπη; ρώτησαν.
Φλερτ με το άβατο, διέγνωσαν.
Άβατο... Μα εδώ τους ανήσυχους κανείς,
ποτέ δεν θα προϋπαντήσει.
Πώς έφτασα εδώ;
Αναμοχλεύω μνήμες θαμπές, με την ελπίδα πως θα σ’ αγγίζω.
Θυμάμαι... Κάθεσαι δίπλα του ανυποψίαστη.
Σε καλεί σε απολλώνια γευσιγνωσία του κώνειου.
Ζητιανεύει συνοδεία στο ταξίδι τ’ ανεπίστροφο.
Σου συστήνεται Αργέστης. Ακολουθείς αμίλητη.
Θωρώ το φευγιό σας ξεγυμνωμένη από αισθήματα.
Τυλιγμένη μονάχα με της απώλειας το φόβο.
Δεν ήχησε το πικραμένο μας αντίο.
Μήτε το αγαπημένο μας ανάγνωσμα. Φιλίππου και Ναθαναήλ...
Δεν ξέρω αν θα ’πρεπε να σ’ αγαπώ ή να σ’ απωθώ
που ’γραψα αυτούς τους στίχους.
Ξέρω πως είναι όμως δικοί σου. Όπως κάθε μου, δικό σου.
Κρίμα που τ’ ανάπαλιν δεν ισχύει πια.
Βικτωρία Μάλη

~
σελίδα
20
...λαογραφία
Λύκειον των Ελληνίδων Μονάχου
Με πρωτοχρονιάτικη,
αλλά και αποκριάτικη, διάθεση...
Αποκριάτικο άρωμα απέπνεε η δεξίωση του Συλλόγου «Λύκειον
των Ελληνίδων Μονάχου», στο πλαίσιο της οποίας ευλόγηθηκε
η καθιερωμένη βασιλόπιτα. Όσοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση
της νέας Προέδρου κας Ελένης Βούλγαρη. απήλαυσαν ένα ιδιαίτερο
μουσικοχορευτικό πρόγραμμα , το οποίο ξεκίνησε με την επιβλητική
εμφάνιση του χορευτικού τμήματος. Η ομάδα των χορευτών
παρουσίασε , μεταξύ άλλων, εύθυμους παραδοσιακούς χορούς της
πατρίδας μας, όπως η «Αραπίνα» της Αμοργού, το «γαϊτανάκι »
και η «σκούπα» ενόψει Αποκριών. Η «Ταυτότητα» ήταν παρούσα.
Σας παραθέτουμε φωτογραφικό υλικό και λαογραφικές πληροφορίες.
Καλή ανάγνωση!
Γαϊτανάκι
Το γαϊτανάκι είναι ένα χορευτικό παιχνίδι απόλυτα ταιριαστό
προς την κεφάτη ατμόσφαιρα της Αποκριάς, μολονότι σε κάποιες
περιοχές χορεύεται τα Θεοφάνεια ή και την Πρωτοχρονιά. Στην
Ελλάδα έφτασε χάρη στους πρόσφυγες από τον Πόντο και τη
Μικρά Ασία, δένοντας αριστοτεχνικά με τα προϋπάρχοντα έθιμα
του ελλαδικού χώρου.
Για να λάβει χώρα, χρειάζονται δεκατρείς χορευτές. Ένας κρατάει
κάποιο κοντάρι, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν μακριές
ετερόχρωμες κορδέλες, κατά κανόνα δώδεκα, που λέγονται
γαϊτάνια. Οι δώδεκα υπόλοιποι χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι,
σχηματίζουν έξι ζευγάρια και χορεύουν αντικριστά, περνώντας
μία φορά από κάτω από τον συγχορευτή τους και μια από
πάνω, ενώ τραγουδούν και ένα παραδοσιακό τραγούδι.
Καθώς πλέκονται οι κορδέλες
γύρω από τον στύλο, δημιουργείται
ένα ωραίο σχέδιο. Όταν όλες οι κορδέλες
έχουν πλέον τυλιχτεί και οι χορευτές
χορεύουν όλο και πιο κοντά
στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά
του χορού. Ο χορός τελειώνει όταν
τελικά τα γαϊτάνια ξετυλιχτούν.
Το γαϊτανάκι εκφράζει το πνεύμα της
συναδέλφωσης, της αγάπης και της
ομόνοιας. Ο κυκλικός χορός υποδηλώνει
τον κύκλο της ζωής: από τη ζωή
στο θάνατο, από τη λύπη στη χαρά
και από το χειμώνα στην άνοιξη.
SO TANZT GRIECHENLAND
Griechisch Tanzen lernen mit Thea Kessissi und Takos Partskas
griechischetaenze.wordpress.com T: 089/3084253 M: 0172/8242282

~
σελίδα
21
...λαογραφία
Σκούπα
Η «σκούπα» είναι χορός εύθυμος,
σκωπτικός, με προέλευση
από τη Λέρο και ιδιαίτερα δημοφιλής
σε ποιμενικά περιβάλλοντα.
Σήμερα είναι κάπως ξεχασμένος,
παλαιότερα όμως δεν έλειπε από
τα γλέντια, ιδίως δε τα αποκριάτικα.
Χορεύεται από 6-7 ζευγάρια.
Ένας άντρας που περισσεύει,
αντί για ντάμα, βαστάει μια σκούπα
και τραγουδάει «Μαυρομάτα,
μαυρομάτα, συ μου τά ‘κλεψες τα
νιάτα...» και συνεχίζει με έμμετρα
πειράγματα και αστεία. Οι άλλοι
αποκρίνονται με κοροϊδίες, οπότε
αυτός τους κυνηγάει και τους
χτυπάει με τη σκούπα. Κάποτε
φωνάζει «Αλλαγή»: τότε πρέπει
όλοι να αλλάξουν ντάμες κι αυτός
να προλάβει να αρπάξει την ντάμα
κάποιου. Οποιος μείνει χωρίς
ντάμα χορεύει με τη σκούπα.
FOTOS: © JOPA
Musikinstitut
Genima
Unterricht
Studio
Bands
Events
Instrumental
Vocal
Theorie
Harmonie
Gehörbildung
Früherziehung
Music-Producing
Musik & Computer
Lehrkraft-Ausbildung
Erlebe Musik!
Im Hause
Hieber-Lindberg
Sonnenstr. 15, 80331 München
musikinstitutgenima.de
Tel: 089 / 55 07 95 59

«ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ», όπως και η «ΔΡΑΧΜΗ» (αμφότερες περιοδικά του εκδοτικού οίκου JOPA), αν και διανέμονται -
Η όπως προστάζουν οι καιροί - δωρεάν, φέρουν την υπογραφή επαγγελματιών. Το άκρως απαιτητικό εγχείρημα τούτων
των εκδόσεων υλοποιείται χάρη στην ευαισθησία, την ηθική και υλική υποστήριξη ορισμένων επιχειρηματιών από την
περιοχή του Μονάχου, τους οποίους και ευχαριστούμε εκ βάθους καρδίας το Φροντιστήριο LEXIS - ‘Εφη Κούρτη ⁄ Αλέξανδρος
Σκανδάλης (βασικός χορηγός), όλους τους διαφημιζομένους καθώς και τους κάτωθι ελεύθερους επαγγελματίες:
Dr. Evanthia Tsigkana
Philologin & Buchwissenschaftlerin
Eleni Paraliki
Sprachtherapeutin
Λογοθεραπεύτρια
_____________________________________
Hohenzollernstr. 56, 80801 München
M: (+49) 0Ι74 33 5Ι Ι39 | W: www.classics-and-lessons.de
E: eva.tsigkana@classics-and-lessons.de
_____________________________________
Hainbuchenstr. 2, 80935 München
T: 089/90540821 | M: 0176/43004286
E: paraliki@t-online.de
Facharztpraxis
für Plastische & Ästhetische Chirurgie
Sofia Gonitianer (geb. Stergioula)
Friseursalon Haar-Genau
Konstantina Tsalouka
Κομμώτρια
_____________________________________
Maximilianstrasse 2, 80539 München
T: +49 (0)89 20 500 83 20
M: praxis@plastische-chirurgin-muenchen.de
W: www.pch-m.de
_____________________________________
Baaderstr. 65, 80469 München
Fraunhoferstraße, U1/U2, Tram 17
Τ: 089/ 954 57 1370, M: 0152/221988757
www.tina-haargenau.de | kwnstantinatsalouka@yahoo.gr
Mittelmeer Feinkost
ΤDS Reisen - Ταξιδιωτικό γραφείο
Ferienhäuser - Fähren – Flüge – Mietwagen
MITTELMEER FEINKOST
_____________________________________
Elsenheimerstr. 15, 80687 München
T: 089/ 57952769 & 91, F: 089/51739487
__________________________________________________
Müllerstr. 47 / U-Sendliger Tor, 80469 München
T: 089 260 94 18, E: info@tdsreisen.de
W: www.tdsreisen.de
Το περιοδικό του Μονάχου
Ellindex
Δικτύωση επαγγελματιών
_____________________________
www.jopa-drachme.com
_____________________________________
Grohmannstr.44, 80933 München
T: 089/43712626
W: www.ellindex.de | E: info@ ellindex.de

Exclusive Member for Greece of Ius Laboris Global Human Resources Lawyers
Εξειδικευμένες συμβουλευτικές, γνωμοδοτικές και δικαστηριακές υπηρεσίες
\\
Με γνώμονα
την προληπτική και
κατασταλτική δικηγορία
ατόμων, φορέων και
επιχειρήσεων
\\
Με έμφαση
στο εργατικό, ασφαλιστικό,
φορολογικό, αστικό,
εμπορικό και ιατρικό δίκαιο
\\
Με συγκριτικό πλεονέκτημα
την πλήρη εκπροσώπηση στην Ελλάδα,
την αυτοπρόσωπη ενημέρωση στη
Γερμανία και την εμπειρία από ένα
Παγκόσμιο Δίκτυο δικηγορικών γραφείων
Πιστοποίηση ποιότητας ISO 9001:2008
ΚΡΕΜΑΛΗΣ - Δικηγορική Εταιρεία
Κυρίλλου Λουκάρεως 35 - 114 75 Αθήνα – Ελλάδα
T +30 210 6431387 | F +30 210 6460313 | www.kremalis.gr | kkremalis@kremalis.gr
Zahnarztpraxis
München
Schienentherapie
Implantologie
Orale Hygiene
SCHWANTHALER
STRASSE 10. 80336
MÜNCHEN ZENTRUM
TEL: 089 - 54 50 52 90
www.kalotasdental.de
info@kalotasdental.de

Υπεύθυνη:
Στέλλα Τάτση