292 Ж. И. Резн<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>аа)б)Р<strong>и</strong>с. 4. Самцы а<strong>в</strong>страл<strong>и</strong>йск<strong>и</strong>х большеного<strong>в</strong> стоят огромные <strong>и</strong>нкубаторы(4а), а птенцы, <strong>в</strong>ыйдя на по<strong>в</strong>ерхность, с пер<strong>в</strong>ых часо<strong>в</strong> ж<strong>и</strong>зн<strong>и</strong> <strong>в</strong>ынужденыдейст<strong>в</strong>о<strong>в</strong>ать без помощ<strong>и</strong> род<strong>и</strong>телей (4б). Фото А. Гетц (A. Göth)
<strong>Когн<strong>и</strong>т<strong>и</strong><strong>в</strong>ное</strong> <strong>по<strong>в</strong>еден<strong>и</strong>е</strong> <strong>ж<strong>и</strong><strong>в</strong>отных</strong> <strong>и</strong> <strong>его</strong> раз<strong>в</strong><strong>и</strong>т<strong>и</strong>е <strong>в</strong> <strong>онтогенезе</strong>293макак резусо<strong>в</strong> <strong>в</strong> усло<strong>в</strong><strong>и</strong>ях разной степен<strong>и</strong> депр<strong>и</strong><strong>в</strong>ац<strong>и</strong><strong>и</strong>. Некоторые обезьяныбыл<strong>и</strong> <strong>в</strong>ыращены <strong>в</strong> полной <strong>и</strong>золяц<strong>и</strong><strong>и</strong> от друг<strong>и</strong>х особей. В так<strong>и</strong>хопытах <strong>и</strong>спользо<strong>в</strong>ал<strong>и</strong> модел<strong>и</strong> матерей разной степен<strong>и</strong> комфортност<strong>и</strong>для детенышей — от про<strong>в</strong>олочных каркасо<strong>в</strong> до больш<strong>и</strong>х плюше<strong>в</strong>ых<strong>и</strong>грушек Он<strong>и</strong> был<strong>и</strong> необход<strong>и</strong>мы детенышам как предмет, к которомуможно было пр<strong>и</strong>ж<strong>и</strong>маться <strong>и</strong> проя<strong>в</strong>лять друг<strong>и</strong>е реакц<strong>и</strong><strong>и</strong>, <strong>в</strong> норме адресо<strong>в</strong>анныематер<strong>и</strong>. Детеныш<strong>и</strong>, за не<strong>и</strong>мен<strong>и</strong>ем <strong>в</strong>ыбора, пр<strong>и</strong><strong>в</strong>язы<strong>в</strong>ал<strong>и</strong>ськ с<strong>в</strong>о<strong>и</strong>м «матерям», а есл<strong>и</strong> <strong>и</strong>х заб<strong>и</strong>рал<strong>и</strong>, пр<strong>и</strong>ж<strong>и</strong>мал<strong>и</strong>сь даже к фотограф<strong>и</strong><strong>и</strong>,<strong>и</strong>зображающей плюще<strong>в</strong>ую <strong>и</strong>л<strong>и</strong> про<strong>в</strong>олочную мать. Пр<strong>и</strong> этомдетеныш<strong>и</strong> узна<strong>в</strong>ал<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>в</strong>ыб<strong>и</strong>рал<strong>и</strong> портрет <strong>и</strong>менно с<strong>в</strong>оей «мамаш<strong>и</strong>».Когда <strong>в</strong>ыращенные <strong>в</strong> так<strong>и</strong>х усло<strong>в</strong><strong>и</strong>ях обезьяны дост<strong>и</strong>гал<strong>и</strong> зрелост<strong>и</strong>,у н<strong>и</strong>х обнаруж<strong>и</strong><strong>в</strong>ал<strong>и</strong>сь с<strong>и</strong>льнейш<strong>и</strong>е нарушен<strong>и</strong>я общест<strong>в</strong>енного <strong>и</strong> репродукт<strong>и</strong><strong>в</strong>ногопо<strong>в</strong>еден<strong>и</strong>я, хотя <strong>и</strong>х ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческое состоян<strong>и</strong>е было<strong>в</strong>полне удо<strong>в</strong>лет<strong>в</strong>ор<strong>и</strong>тельным. В раннем <strong>в</strong>озрасте он<strong>и</strong> обнаруж<strong>и</strong><strong>в</strong>ал<strong>и</strong>склонность к аномальным ман<strong>и</strong>пуляц<strong>и</strong>ям с рото<strong>в</strong>ой полостью, сж<strong>и</strong>мал<strong>и</strong>рукам<strong>и</strong> собст<strong>в</strong>енное тело, раскач<strong>и</strong><strong>в</strong>ал<strong>и</strong>сь, <strong>и</strong> <strong>в</strong> целом был<strong>и</strong> апат<strong>и</strong>чны,безразл<strong>и</strong>чны к <strong>в</strong>нешней ст<strong>и</strong>муляц<strong>и</strong><strong>и</strong>. Позже так<strong>и</strong>е ж<strong>и</strong><strong>в</strong>отныеотказы<strong>в</strong>ал<strong>и</strong>сь от контакта с особям<strong>и</strong> прот<strong>и</strong><strong>в</strong>оположного пола. С больш<strong>и</strong>мтрудом удалось доб<strong>и</strong>ться получен<strong>и</strong>я потомст<strong>в</strong>а от нескольк<strong>и</strong>х самок.Оказалось, что эт<strong>и</strong> «матер<strong>и</strong> — с<strong>и</strong>роты» со<strong>в</strong>ершенно не способныухаж<strong>и</strong><strong>в</strong>ать за детьм<strong>и</strong>. Он<strong>и</strong> <strong>и</strong>гнор<strong>и</strong>ро<strong>в</strong>ал<strong>и</strong> <strong>в</strong>се запросы детенышей, же<strong>в</strong>ал<strong>и</strong><strong>и</strong>х ладон<strong>и</strong> <strong>и</strong> ступн<strong>и</strong>, бросал<strong>и</strong> <strong>и</strong>х л<strong>и</strong>цом на пол. Есл<strong>и</strong> <strong>в</strong>ыросшую<strong>в</strong> <strong>и</strong>золяц<strong>и</strong><strong>и</strong> обезьяну помещал<strong>и</strong> с нормальным<strong>и</strong> с<strong>в</strong>ерстн<strong>и</strong>кам<strong>и</strong>, она на<strong>в</strong>лекалана себя проя<strong>в</strong>лен<strong>и</strong>я агресс<strong>и</strong><strong>и</strong>. Только постоянный контакт смолодым<strong>и</strong> обезьянам<strong>и</strong> постепенно оказы<strong>в</strong>ал «лечебное» дейст<strong>в</strong><strong>и</strong>е <strong>и</strong><strong>по<strong>в</strong>еден<strong>и</strong>е</strong> с<strong>и</strong>рот пр<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>жалось к норме, хотя <strong>и</strong> не дост<strong>и</strong>гало ее. Обобщающаякн<strong>и</strong>га Харлоу, пос<strong>в</strong>ященная эт<strong>и</strong>м экспер<strong>и</strong>ментам, назы<strong>в</strong>ается«Обучен<strong>и</strong>е люб<strong>и</strong>ть» [Harlow 1971].Немного позже Р. Хайнд [Hinde 1974] про<strong>в</strong>ел гораздо менее жесток<strong>и</strong>еэкспер<strong>и</strong>менты, получ<strong>и</strong><strong>в</strong>, однако, сходные результаты, то естьпоказал, что у пр<strong>и</strong>мато<strong>в</strong> не только <strong>в</strong>осп<strong>и</strong>тан<strong>и</strong>е с помощью «эрзацматерей»,но даже <strong>и</strong> кратко<strong>в</strong>ременная разлука с матерью <strong>в</strong>ызы<strong>в</strong>аетгрубые нарушен<strong>и</strong>я <strong>в</strong> по<strong>в</strong>еден<strong>и</strong><strong>и</strong>. Сначала Хайнд <strong>и</strong>зуч<strong>и</strong>л <strong>в</strong>о <strong>в</strong>сех деталяхнормальное раз<strong>в</strong><strong>и</strong>т<strong>и</strong>е макак резусо<strong>в</strong> пр<strong>и</strong> <strong>в</strong>осп<strong>и</strong>тан<strong>и</strong><strong>и</strong> матерям<strong>и</strong>,ж<strong>и</strong><strong>в</strong>ущ<strong>и</strong>м<strong>и</strong> <strong>в</strong> небольш<strong>и</strong>х группах. Удалось прослед<strong>и</strong>ть за постепеннымростом самостоятельност<strong>и</strong> детеныша. Мать редко допускает, чтобыдетеныш удалялся от нее более, чем на расстоян<strong>и</strong>е <strong>в</strong>ытянутой рук<strong>и</strong>.Даже когда детеныш пок<strong>и</strong>дает мать, чтобы <strong>и</strong>сследо<strong>в</strong>ать окружающуюобстано<strong>в</strong>ку, он часто <strong>в</strong>оз<strong>в</strong>ращается к ней, пользуясь ею как оплотомбезопасност<strong>и</strong>. Постепенно, по мере роста самостоятельност<strong>и</strong> детены-