300 Ж. И. Резн<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>аа)б)Р<strong>и</strong>с. 5. «На<strong>и</strong><strong>в</strong>ные» монгольск<strong>и</strong>е песчанк<strong>и</strong> проя<strong>в</strong>ляют настороженное <strong>и</strong> <strong>в</strong>з<strong>в</strong>олно<strong>в</strong>анное<strong>в</strong>н<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е (5а) к чучелу х<strong>и</strong>щн<strong>и</strong>ка (корсака), тогда как рядом со сходнымпо размеру чучелом утк<strong>и</strong> з<strong>в</strong>ерьк<strong>и</strong> чу<strong>в</strong>ст<strong>в</strong>уют себя <strong>в</strong>полне комфортно (5б).Фото а<strong>в</strong>тора
<strong>Когн<strong>и</strong>т<strong>и</strong><strong>в</strong>ное</strong> <strong>по<strong>в</strong>еден<strong>и</strong>е</strong> <strong>ж<strong>и</strong><strong>в</strong>отных</strong> <strong>и</strong> <strong>его</strong> раз<strong>в</strong><strong>и</strong>т<strong>и</strong>е <strong>в</strong> <strong>онтогенезе</strong>301[Дороше<strong>в</strong>а, Резн<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>а 2006]. Оказалось, что для мура<strong>в</strong>ье<strong>в</strong> <strong>в</strong> обл<strong>и</strong>кепотенц<strong>и</strong>ального <strong>в</strong>рага <strong>в</strong>ажны так<strong>и</strong>е детал<strong>и</strong>, как темный ц<strong>в</strong>ет, д<strong>в</strong>усторонняяс<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>я <strong>и</strong> нал<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е «<strong>в</strong>ыросто<strong>в</strong>», <strong>и</strong>м<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рующ<strong>и</strong>х ног<strong>и</strong> <strong>и</strong>антенны. На<strong>и</strong><strong>в</strong>ные (<strong>в</strong>ыращенные <strong>в</strong> лаборатор<strong>и</strong><strong>и</strong>) мура<strong>в</strong>ь<strong>и</strong> легко отл<strong>и</strong>чаютмодел<strong>и</strong>, несущ<strong>и</strong>е эт<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>знак<strong>и</strong> <strong>и</strong> реаг<strong>и</strong>руют на н<strong>и</strong>х <strong>и</strong>значальноагресс<strong>и</strong><strong>в</strong>но. Некоторые пр<strong>и</strong>знак<strong>и</strong>, на<strong>в</strong>язанные экспер<strong>и</strong>ментаторам<strong>и</strong>(напр<strong>и</strong>мер, белый ц<strong>в</strong>ет модел<strong>и</strong>), могут «<strong>в</strong>ыключ<strong>и</strong>ть» проя<strong>в</strong>лен<strong>и</strong>яагресс<strong>и</strong><strong>и</strong>.Пом<strong>и</strong>мо <strong>в</strong><strong>и</strong>зуальных «<strong>в</strong>рожденных образо<strong>в</strong>», у <strong>ж<strong>и</strong><strong>в</strong>отных</strong> <strong>в</strong>ыя<strong>в</strong>лены<strong>и</strong> «образы» акуст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е, <strong>в</strong> частност<strong>и</strong>, реакц<strong>и</strong><strong>и</strong> на тре<strong>в</strong>ожные кр<strong>и</strong>к<strong>и</strong>.Вар<strong>и</strong>анты реакц<strong>и</strong>й на акуст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е ст<strong>и</strong>мулы также разнообразны,как <strong>и</strong> <strong>в</strong>ар<strong>и</strong>анты реакц<strong>и</strong>й на <strong>в</strong><strong>и</strong>зуальные ст<strong>и</strong>мулы. У некоторых <strong>в</strong><strong>и</strong>до<strong>в</strong>пр<strong>и</strong>мато<strong>в</strong> <strong>и</strong> пт<strong>и</strong>ц на<strong>и</strong><strong>в</strong>ные молодые особ<strong>и</strong> реаг<strong>и</strong>руют тре<strong>в</strong>ожным<strong>и</strong> реакц<strong>и</strong>ям<strong>и</strong>на кр<strong>и</strong>к<strong>и</strong> сород<strong>и</strong>чей с пер<strong>в</strong>ого же предъя<strong>в</strong>лен<strong>и</strong>я, у друг<strong>и</strong>х <strong>в</strong><strong>и</strong>до<strong>в</strong>это про<strong>и</strong>сход<strong>и</strong>т только под <strong>в</strong>оздейст<strong>в</strong><strong>и</strong>ем соц<strong>и</strong>ального обучен<strong>и</strong>я;есть <strong>и</strong> промежуточные <strong>в</strong>ар<strong>и</strong>анты, когда требуется «доуч<strong>и</strong><strong>в</strong>ан<strong>и</strong>е», со<strong>в</strong>ершенст<strong>в</strong>о<strong>в</strong>ан<strong>и</strong>е<strong>в</strong>рожденной реакц<strong>и</strong><strong>и</strong>. Так, <strong>в</strong> опытах с альп<strong>и</strong>йск<strong>и</strong>м<strong>и</strong>сусл<strong>и</strong>кам<strong>и</strong>, про<strong>и</strong>гры<strong>в</strong>ая <strong>и</strong>м зап<strong>и</strong>сь з<strong>в</strong>уко<strong>в</strong>, <strong>и</strong>зда<strong>в</strong>аемых сород<strong>и</strong>чам<strong>и</strong> <strong>в</strong>от<strong>в</strong>ет на поя<strong>в</strong>лен<strong>и</strong>е разных х<strong>и</strong>щн<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>, <strong>и</strong>сследо<strong>в</strong>ател<strong>и</strong> <strong>в</strong>ыясн<strong>и</strong>л<strong>и</strong>, чтомолодые сусл<strong>и</strong>к<strong>и</strong> знач<strong>и</strong>тельно быстрее <strong>в</strong>ыуч<strong>и</strong><strong>в</strong>аются реаг<strong>и</strong>ро<strong>в</strong>ать нас<strong>и</strong>гналы, соот<strong>в</strong>етст<strong>в</strong>ующ<strong>и</strong>е быстро бегающ<strong>и</strong>м х<strong>и</strong>щн<strong>и</strong>кам, чем медленноподкрады<strong>в</strong>ающ<strong>и</strong>мся [Mateo 2006].Так<strong>и</strong>м образом, ж<strong>и</strong><strong>в</strong>отные могут обладать <strong>в</strong>рожденным<strong>и</strong> шаблонам<strong>и</strong><strong>в</strong>оспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ж<strong>и</strong>зненно <strong>в</strong>ажных ст<strong>и</strong>муло<strong>в</strong>, которые могут наход<strong>и</strong>ться<strong>в</strong> разной степен<strong>и</strong> гото<strong>в</strong>ност<strong>и</strong> к <strong>и</strong>спользо<strong>в</strong>ан<strong>и</strong>ю. В этом рядучело<strong>в</strong>ек, похоже, зан<strong>и</strong>мает <strong>в</strong>полне естест<strong>в</strong>енное положен<strong>и</strong>е пр<strong>и</strong>мата,«оборудо<strong>в</strong>анного» <strong>в</strong>рожденным<strong>и</strong> шаблонам<strong>и</strong> <strong>в</strong>оспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я опасныхобъекто<strong>в</strong>, которые требуют со<strong>в</strong>ершенст<strong>в</strong>о<strong>в</strong>ан<strong>и</strong>я путем пр<strong>и</strong>обретен<strong>и</strong>я<strong>и</strong>нд<strong>и</strong><strong>в</strong><strong>и</strong>дуального <strong>и</strong> соц<strong>и</strong>ального опыта. Это предположен<strong>и</strong>е осно<strong>в</strong>анона результатах экспер<strong>и</strong>менто<strong>в</strong> с пят<strong>и</strong>месячным<strong>и</strong> младенцам<strong>и</strong>, которымпредъя<strong>в</strong>лял<strong>и</strong> схемат<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>я пауко<strong>в</strong>, <strong>в</strong> сра<strong>в</strong>нен<strong>и</strong><strong>и</strong>со столь же схемат<strong>и</strong>чным<strong>и</strong> <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong> нейтральных объекто<strong>в</strong> —ц<strong>в</strong>ето<strong>в</strong> [Rakison, Derringer 2008]. Использо<strong>в</strong>алась популярная <strong>в</strong> экспер<strong>и</strong>ментальнойэтолог<strong>и</strong><strong>и</strong> процедура <strong>и</strong>змерен<strong>и</strong>я дл<strong>и</strong>тельност<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>ксац<strong>и</strong><strong>и</strong><strong>в</strong>згляда на предъя<strong>в</strong>ляемых объектах. Есл<strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемые задерж<strong>и</strong><strong>в</strong>ают<strong>в</strong>згляд дольше, можно полагать, что объект пр<strong>и</strong><strong>в</strong>лекает <strong>в</strong>н<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е. Детямпоказы<strong>в</strong>ал<strong>и</strong> <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>я, д<strong>в</strong><strong>и</strong>жущ<strong>и</strong>еся на экране. В пер<strong>в</strong>ой сер<strong>и</strong><strong>и</strong>опыто<strong>в</strong> оказалось, что он<strong>и</strong> дольше задерж<strong>и</strong><strong>в</strong>ают <strong>в</strong>згляд на схемат<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>хр<strong>и</strong>сунках пауко<strong>в</strong>, чем на схемах, соста<strong>в</strong>ленных <strong>и</strong>з тех же элементо<strong>в</strong>(туло<strong>в</strong><strong>и</strong>ще, голо<strong>в</strong>а, конечност<strong>и</strong>), но расположенных <strong>в</strong> хаот<strong>и</strong>чном