Termografia - Polska Izba Inżynierów Budownictwa

32010NR 03 (71) | MarzecPL ISSN 1732-3428MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWATermografiaNowoczesne maszyny budowlane ■ Jak postępować z obiektami zabytkowymi

NR 1 NA WIECIEGMV jest najwikszym na wiecieproducentem hydrauliki do dwigów(wind) hydraulicznych.Ponad 750.000 dwigów nawiecie jest wyposaonychw hydraulik GMV.Ponad 50 lat na rynku!www.gmv.plinfo@gmv.plDWIG GREEN LIFT ®DWIG TOWAROWO-OSOBOWY GPL ®GREEN LIFT ® , GL ® , GLF ® , TML ® , FLUITRONIC ® , GPL ® , GEARLESS BELT-MRL ® , GLB-MRL ® , HOME-LIFT ® s zastrzeonymi znakami towarowymi GMV w Polsce

spis treściPełnych spokoju,radości oraz wiosennegooptymizmu ŚwiątWielkanocnychżyczyWydawnictwo PIIBSpis treści32010O wyborach i eurokodachUrszula Kieller-ZawiszaWspomnienie o Jacku SkarżewskimArkadiusz MadajSlalom gigant Śląskiej OIIBJanusz KozulaGwarancja zapłaty za roboty budowlaneAneta Malan-WijataWarunki techniczne dla budynków – cz.IIJerzy DylewskiZwody aktywne. Merytoryczne i prawnepodstawy ich dyskwalifikacjiZdobysław FlisowskiDokumenty przedmiotoweBogumiła Ożarska-KarbowiakEfektywność inwestycjia postępowanie przetargoweJerzy Kubiszewski911121416202426Listy do redakcjiOdpowiadają: Zbigniew J. Boczek, Joanna Smarż30Konieczne są mniej skomplikowane procedury 35Artykuł sponsorowanyMiedź – materiał dla profesjonalistów 36Ceny robót w obiektach mostowychHenryk ŻebrowskiKalendariumAneta Malan-WijataNormalizacja i normyJanusz Opiłka3741464849535457647073757679808488Artykuł sponsorowanySzkolenie dofinansowane z Europejskiego FunduszuSpołecznegoZabytki wymagają pokoryAleksander NowakowskiArtykuł sponsorowanyKomunikacja pionowa na rusztowaniuArtykuł sponsorowanyIniekcja podstaw pali – maniera czy konieczność?Termografia w budownictwie – cz. IAlina WróbelWspółczesne pale wiercone – cz. IIBolesław KłosińskiKrystaliczne zaprawy uszczelniające – cz. IMaciej RokielBudynek dydaktyczny WydziałuPrawa i Administracji Uniwersytetu ŁódzkiegoArtykuł sponsorowanyZaprawy cienkowarstwoweCzysta woda dla ŚląskaAleksander TrzęsickiArtykuł sponsorowanyPosadzka ESD StoCretecNowa jakość podłóg w magazynachTadeusz KulasWydajne, oszczędne, komfortowe i bezpieczneJacek BarańskiKotły kondensacyjne – cz. IIJarosław Olszak4INŻYNIER BUDOWNICTWA

20Zwody aktywneBezpodstawnie przypisuje się tzw. piorunochronom aktywnym atrybuty nowoczesności i nadzwyczajnej skuteczności.Promocja ta nie ma nic wspólnego ani z rzetelnymi podstawami naukowo-technicznymi, ani z uczciwymbiznesem. Przypisywanie zwodom aktywnym wybiórczej skuteczności, znacznie większej niż skutecznośćzwodów klasycznych, nie znajduje potwierdzenia w praktyce. Wyniki badań terenowych świadczą wyraźnieo dużej, w stosunku do deklarowanej, zawodności zwodów aktywnych, zwłaszcza przy trafieniach piorunowychw obiekty na wysokości niewiele mniejszej niż wysokość wierzchołka zwodu.Zdobysław Flisowski57 Termografia w budownictwieJakość izolacyjności cieplnej nabiera coraz większego znaczenia przy ocenie budynków. Wobecpowyższego należałoby dokonywać kontroli i sprawdzania budynków pod względem izolacyjnościcieplnej przegród budowlanych. Kontrola taka jest możliwa dla budynku zamkniętego i ogrzewanego,w porze zimowej, przy wykorzystaniu techniki termograficznej. Kompleksowa termograficznakontrola powinna być przeprowadzona zarówno od zewnętrznej, jak i wewnętrznejstrony budynku.Alina Wróbelna dobry początek...dr inż. Jarosław Olszakmarzec 10 [71]5

Wydawcaspis treściP o l s k aI z b aInżynierówBudownictwamarzec 10 [71]Wydawnictwo Polskiej Izby InżynierówBudownictwa sp. z o.o.00-924 Warszawa, ul. Kopernika 36/40, lok. 110tel.: 0 22 551 56 00, faks: 0 22 551 56 01www.inzynierbudownictwa.pl,biuro@inzynierbudownictwa.plPrezes zarządu: Jaromir KuśmiderOkładka: Pylon na budowie węzła autostradowego Gliwice–Sośnica w Gliwicach, w dzielnicyLigota Zabrska. Węzeł będzie największym węzłem drogowym w Polsce i w Europie Środkowej,łączącym autostradę A1 z autostradą A4 i drogą krajową nr 44. Całkowite zakończenie prac przywęźle zaplanowano na br. Główny wykonawca: firma J&P Avax.Fot. Archiwum Harsco Infrastructure Polska Sp. z o.o.RedakcjaRedaktor naczelna: Barbara Mikulicz-Traczykb.traczyk@inzynierbudownictwa.plRedaktor prowadząca: Krystyna Wiśniewskak.wisniewska@inzynierbudownictwa.plRedaktor: Magdalena Bednarczykm.bednarczyk@inzynierbudownictwa.plOpracowanie graficzne: Formacja, www.formacja.plSkład i łamanie: Paweł Pawiński,Jolanta Bigus-KończakBiuro reklamySzef biura reklamy: Marzena Sarniewicz– tel. 22 551 56 06m.sarniewicz@inzynierbudownictwa.plZastępca szefa biura reklamy: Łukasz Berko-Haas– tel. 22 551 56 22berko@inzynierbudownictwa.plBarbara Mikulicz-Traczykredaktor naczelnaZespół:Renata Brudek – tel. 22 551 56 14r.brudek@inzynierbudownictwa.plOlga Kacprowicz – tel. 22 551 56 08o.kacprowicz@inzynierbudownictwa.plMałgorzata Roszczyk-Hałuszczak– tel. 22 551 56 11m.haluszczak@inzynierbudownictwa.plAgnieszka Wrońska – tel. 22 551 56 23a.wronska@inzynierbudownictwa.plDrukElanders Polska Sp. z o.o., Płońsk, ul. Mazowiecka 2tel.: 0 23 662 23 16, elanders@elanders.plRada ProgramowaPrzewodniczący: Zbysław KałkowskiZastępca przewodniczącego: Andrzej OrczykowskiCzłonkowie:Leszek Ganowicz – Polski Związek Inżynierówi Techników BudownictwaTadeusz Malinowski – StowarzyszenieElektryków PolskichBogdan Mizieliński – Polskie ZrzeszenieInżynierów i Techników SanitarnychKsawery Krassowski – Stowarzyszenie Inżynierówi Techników Komunikacji RPJacek Skarżewski– Związek Mostowców RPTadeusz Sieradz – Stowarzyszenie Inżynierówi Techników Wodnych i MelioracyjnychWłodzimierz Cichy – Polski Komitet GeotechnikiStanisław Szafran – Stowarzyszenie Naukowo--Techniczne Inżynierów i Techników PrzemysłuNaftowego i GazowniczegoJerzy Gumiński – Stowarzyszenie Inżynierówi Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych6OD REDAKCJINie szkodzić, szanować, jeśli już ingerować, to jak najuważniej,wykorzystując w tym celu najlepszą swoją wiedzę – takie zaleceniaw postępowaniu z zabytkami przekazuje architektom i inżynierombudownictwa Andrzej Nowakowski. Piszemy o tym, bo choćo gustach się nie dyskutuje, to rzeczy unikatowe trzeba chronić.Twórca planujący zmiany powinien próbować zrozumieć dany obiekti projektować pokornie. Odpowiedzialność za przestrzeń, którądziedziczymy oraz działania podejmowane dla ratowania cennychobiektów w znaczącym stopniu wyznaczać będą jakość życia naszegoi przyszłych pokoleń.…Nakład: 116 490 egz.Następny numer ukaże się: 27.04.2010 r.Publikowane w „IB” artykuły prezentują stanowiska, opinie i poglądy ich Autorów.Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji tekstów i zmiany tytułów.Przedruki i wykorzystanie opublikowanych materiałów może odbywać sięINŻYNIER BUDOWNICTWAza zgodą redakcji. Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca.Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych reklam.

samorząd zawodowyTegoroczna zima dała się nam wszystkim we znaki. W branży budowlanej, niestety, przyczyniła siędo osłabienia rynku pracy. Dlatego też ocieplenie i początek wiosny przyjmujemy z zadowoleniem, nie tylkoze względu na poprawę naszego samopoczucia, ale przede wszystkim ze względu na odnotowany ostatniowzrost liczby propozycji pracy dla inżynierów różnych specjalności.Najczęściej nasi rodzimi przedsiębiorcy poszukują inżynierów w sektorze infrastruktury drogowej i kolejowej,projektantów budowlanych, kierowników robót inżynieryjnych, inspektorów nadzoru oraz geodetów.Sytuacji tej sprzyjają inwestycje realizowane w związku z mistrzostwami Europy w piłce nożnej w Polsce i naUkrainie, związane z infrastrukturą sportową, hotelową, drogową czy też kolejową. Dzięki temu m.in. nasiinżynierowie nie muszą wyjeżdżać w poszukiwaniu pracy za granicę. I bardzo dobrze. Szukają zatrudnieniaw kraju. Dodatkowo prognozy mówią, że w roku 2010 planowany jest wzrost sektora budownictwa infrastrukturalnegoi inżynieryjnego w granicach 10–17%. Niestety, w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowymnadal nie jest najlepiej. Tutaj liczba ofert pracy w lutym tego roku w odniesieniu do grudnia 2009 r.uległa zmniejszeniu o ok. 6%. Miejmy jednak nadzieję, że wiosenne ocieplenie dotrze także i tu…Z miesiącem marcem rozpoczynamy okręgowe zjazdy sprawozdawczo-wyborcze. Pierwszy odbędzie się23 marca w izbie wielkopolskiej. Delegaci wyłonieni podczas zebrań obwodowych dokonają wyboru nowychwładz we wszystkich okręgowych izbach na kolejną kadencję, przypadającą na lata 2010–2013, orazdelegatów na IX Krajowy Zjazd Sprawozdawczo-Wyborczy. To oni będą decydować o kształcie i formienaszej działalności przez następne lata oraz budować wizerunek inżyniera budownictwa jako zawodu zaufaniapublicznego.Minione dwie kadencje umocniły nasz młody samorząd zawodowy oraz podniosły prestiż zawodu inżyniera.Chcielibyśmy, aby nowe władze kontynuowały podjęte już działania i rozwijały nowe kierunki dla dobra naswszystkich.prof. Zbigniew Grabowskiprezes Krajowej Rady PIIB8INŻYNIER BUDOWNICTWA

samorząd zawodowyO wyborachi eurokodachW dniu 24 lutego odbyło się pierwsze w tym roku posiedzenie PrezydiumKrajowej Rady PIIB. Spotkanie zdominowały dwa zagadnienia: wynikiobwodowych zebrań wyborczych w 16 okręgowych izbach i wprowadzanienorm europejskich EN, czyli tzw. eurokodów, na polski rynek.Pełną informację dotyczącą przebiegu zakończonychobwodowych zebrań wyborczychprzedstawił Andrzej Orczykowski,dyrektor Krajowego Biura PIIB. Od października2009 r. do końca stycznia 2010 r. odbyłysię 232 zebrania we wszystkich izbachokręgowych. Biorąc pod uwagę liczbę członkównależących do PIIB (według danych nadzień 30 września 2009 r.) i zaproszonychna zebrania obwodowe, czyli 111 847osób, średnio na zebranie przypada 482członków. Najwięcej spotkań zorganizowanow izbie dolnośląskiej (36), najmniejw izbach: lubuskiej i pomorskiej (6). Zapraszanood 234 (izba zachodniopomorska),poprzez 632 osoby (izba mazowiecka), do1788 osób (izba śląska) na zebranie.Różnie kształtowała się frekwencja zebrańobwodowych w każdej z izb okręgowych.Najwyższą średnią frekwencję odnotowanow izbie dolnośląskiej (prawie 16%), wysokąw izbie świętokrzyskiej (niecałe 13%),podkarpackiej (prawie 12,4%), zachodniopomorskiej(12%) i warmińsko-mazurskiej(prawie 11,5%). Najniższa średnia frekwencjabyła w izbie mazowieckiej.Na słowa uznania zasługują członkowieizby świętokrzyskiej, gdzie odnotowanonajwiększą frekwencję wynoszącą 50%przy średniej sięgającej prawie 13%.Podczas wszystkich obwodowychzebrań wyborczych wybrano 2393delegatów na okręgowe zjazdy sprawozdawczo-wyborcze.Wśród nich sączłonkowie, którzy do tej pory czynnieuczestniczyli w pracach okręgowych izb,jak też nowi członkowie, którzy zdecydowalisię na pracę w naszym samorządziei zostali wybrani. Najwięcej nowych delegatów,prawie 61%, pojawiło się w izbiepodkarpackiej, najmniej zaś w izbie lubelskiej(25%). Średnio jednak ok. 40%delegatów stanowią osoby wybranepo raz pierwszy.Zjazdy sprawozdawczo-wyborcze rozpoczynająsię od 23 marca (izba wielkopolska)i trwać będą do 17 kwietnia.Najwięcej, bowiem sześć, odbędzie się10 kwietnia, m.in. w izbach: podkarpackiej,śląskiej, świętokrzyskiej. Podczaszjazdów okręgowych zostanie wybranych195 delegatów na Krajowy Zjazd PIIB, któryodbędzie się w dniach 18–19 czerwca.W czasie spotkania prof. ZbigniewGrabowski, prezes Krajowej Rady PIIB,omówił spotkanie z przedstawicielami PolskiegoKomitetu Normalizacyjnego, w którymudział wzięli także członkowie Izby ProjektowaniaBudowlanego oraz jednostek pozarządowych,poświęcone problemowi wprowadzaniana polski rynek norm europejskich.Podczas spotkania przedstawiciele PKNstwierdzili, że po 1 kwietnia 2010 r.zostaną wycofane ze zbioru PolskichNorm wszystkie polskie normymarzec 10 [71]9

samorząd ZAREZERWUJ zawodowyTERMINKrakowskie Targi BudownictwaWIOSNA 2010Termin: 16–18.04.2010Miejsce: KrakówKontakt: tel. +48 12 652 78 04e-mail: m.sosnowska@centrumtargowe.com.plINTERECO-ECODOM MiędzynarodoweTargi Technologii Ekologicznych,Pomiaru i Oszczędności Ciepła orazŹródeł EnergiiTermin: 16–18.04.2010Miejsce: KatowiceKontakt: tel. +48 32 78 99 100www.intereco-ecodom.mtk.katowice.plKonferencja „Rynek energetykiwiatrowej w Polsce”Termin: 19.04.2010Miejsce: WarszawaKontakt: tel. 48 91 486 25 32www.konferencja2010.psew.plpozostające w kolizji z normami europejskimi,tzw. eurokodami. Okazujesię jednak, że polskie normy, którezostaną wycofane przez PKN, są z koleidopuszczone do stosowania obowiązującymnadal rozporządzeniemMinistra Infrastruktury. Powstaje zamieszanieoraz szereg niejasności. Na dodatekwprowadzane eurokody powinny być przetłumaczonena język polski, a jak na razieprzetłumaczonych jest 40 z 56. Stawia toprojektantów w bardzo trudnej sytuacji.Joanna Gieroba, członek Prezydium KRPIIB podkreśliła, że bez koordynacji rynkunorm ze strony Ministerstwa Infrastruktury,zaistniała sytuacja grozi paraliżem rynkuprojektowego. Dr Stanisław Zieleniewskiz GUNB zauważył, że jeśli coś się zmieniaw PKN, to wszystkie działania powinny byćze sobą zsynchronizowane, ale w przypadkueurokodów tego nie ma. Zmiana terminuwprowadzenia eurokodów także nic niezmieni. Nieodzowne jest natomiast porozumienieMinistra Infrastruktury, PolskiegoKomitetu Normalizacyjnego, GUNB orazsamorządu zawodowego i opracowaniewspólnego stanowiska.Prof. Z. Grabowski zauważył także, żenowe normy powinny mieć załącznikkrajowy, uwzględniający realia naszegorynku. Prezes Krajowej Rady PIIB zobowiązałsię podjąć stosowne kroki w celuuporządkowania zaistniałej sytuacji.W czasie lutowego posiedzenia PrezydiumKR PIIB Piotr Korczak zaprezentowałsprawozdanie Komisji Wnioskowej,natomiast Andrzej Jaworski, skarbnik,omówił wykonanie budżetu KrajowejRady w roku 2009, podkreślając, że byłoone zgodne z przyjętymi założeniami.Urszula Kieller-ZawiszaZdjęcia Artur WąsowskiBAUMA 2010Międzynarodowe Targi MaszynBudowlanych, Sprzętu, Maszyni Urządzeń Stosowanychw Budownictwie oraz MaszynGórniczychTermin: 19–25.04.2010Miejsce: MonachiumKontakt: tel. +49 899 491 13 48http://www.bauma.de/en/HomeMiędzynarodowe TargiINSTALACJE 2010Międzynarodowe TargiWODOCIĄGI 2010Termin: 26–29.04.2010Miejsce: PoznańKontakt: tel. +48 61 869 20 94,61 869 20 37http://instalacje.mtp.pl/pl/http://wodociagi.mtp.pl/pl/Konferencja „Trwałość budowlii ochrona przed korozją”Kontra 2010Termin: 27–29.05.2010Miejsce: SzczyrkKontakt: tel. +48 32 237 23 34www.kontra.polsl.pl10INŻYNIER BUDOWNICTWAXVI finał plebiscytu „Złoty Inżynier”1 marca br. w Warszawskim Domu Technika NOT odbyło się uroczyste przyznanietytułów „Złoty Inżynier”. Plebiscyt organizowany jest przez „Przegląd Techniczny”od 16 lat. Nagrody przyznawane są w kategoriach: Nauka, Nowe technologie,Ekologia, Jakość i Menedżer. W uroczystości wzięli udział wicepremier WaldemarPawlak oraz prezes KR PIIB prof. Zbigniew Grabowski.W plebiscycie wyróżniono inżynierów w następujących kategoriach:■ Diamentowy Inżynier – mgr inż. Zdzisław Arlet,■ Złoty Inżynier – mgr inż. Andrzej Dębski, inż. Jan Kurp, mgr inż. ZbigniewJakubas, dr inż. Krzysztof Mordziński, prof. dr hab. inż. AleksanderNakonieczny, inż. Kazimierz Nowak,■ Srebrny Inżynier – mgr inż. Maciej Asłanowicz, dr inż. Andrzej Bendig--Wielowiejski, mgr inż. Krzysztof Frydel, mgr inż. Paweł Mosak,mgr inż. Wiesław Prugar, dr inż. Marcin Rzepka,■ Wyróżnieni Inżynierowie – Leonora Celmer, dr inż. Lesław Janowicz,mgr inż. Krzysztof Sawicki, mgr inż. Leszek Pikosz, mgr inż. Dariusz Stawiarski,mgr inż. Anna Żyła,■ Młodzi Inżynierowie 2009 – dr inż. Rafał Deptuła, mgr inż. MałgorzataSkierkowska, mgr inż. Małgorzata Szymaszek, mgr inż. Radosław Wiliński,■ Honorowy Złoty Inżynier – Maja Popielarska, Roman Czesarek, AndrzejPoniedzielski.Źródło: www.mg.gov.pl

samorząd zawodowyWspomnienieo JackuSkarżewskimOdszedł jeden z założycieli PIIB i członek Rady Programowej naszego miesięcznika.Dr inż. Jacek Skarżewski urodził się 17 września 1943 r.w Warszawie. Jego ojciec, żołnierz AK, zginął w PowstaniuWarszawskim. Po powstaniu Jacek Skarżewski wraz z matkązostał wywieziony do obozu pracy pod Wrocławiem, skądpo wojnie trafił do Poznania, gdzie mieszkał do śmierci.Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego rozpoczął studiana Wydziale Budownictwa Lądowego PolitechnikiPoznańskiej, które ukończył w 1967 r. W czasie nauki w liceumi podczas studiów uprawiał zawodniczo gimnastykęsportową oraz lekkoatletykę w AZS Poznań.Bezpośrednio po studiach podjął pracę w Katedrze Drógi Mostów Politechniki Poznańskiej, a następnie, po reorganizacji,w Zakładzie Budowy Mostów Instytutu InżynieriiLądowej, w którym pracował do przejścia na emeryturęw roku 2005. W grudniu 1976 r. uzyskał stopień doktoranauk technicznych za rozprawę „Redystrybucja momentówzginających w stanie nośności granicznej statycznie niewyznaczalnebelki z betonu sprężonego”.Był autorem i współautorem ponad 60 publikacji naukowych.Zajmował się również działalnością na rzecz gospodarki,jako autor lub współautor ok. 350 opracowań naukowo-badawczychi ekspertyz, w szczególności dla PKP,służb drogowych i instytucji komunalnych oraz ponad25 projektów budowy lub przebudowy i modernizacjiobiektów mostowych oraz kilku torowisk tramwajowychw Poznaniu. Był również projektantem konstrukcji pomnikawzniesionego na poznańskiej Cytadeli „Dzwonu Pokojui Przyjaźni między Narodami”.Za prace badawcze i wdrożeniowe został dwukrotniewyróżniony (w 1978 i 1983 r.) nagrodą Ministra Nauki,Szkolnictwa Wyższego i Techniki.Od 1979 r. był rzeczoznawcą Stowarzyszenia Inżynierówi Techników Komunikacji.Był jednym z założycieli Związku Mostowców RzeczypospolitejPolskiej oraz współtwórcą jego statutu. Za zasługidla związku został laureatem medalu ZMRP i uzyskałstatus członka honorowego ZMRP.W 2001 r. został, z rekomendacji ZMRP, powołany przezMinistra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa do KomitetuOrganizacyjnego Izby Inżynierów Budownictwa. JacekSkarżewski był członkiem Prezydium Krajowej RadyPIIB w II kadencji w latach 2002–2006. Został wiceprzewodniczącymRady Wielkopolskiej Okręgowej IzbyInżynierów Budownictwa. Funkcję tę pełnił w kolejnychkadencjach, aż do śmierci. Pełnił również obowiązki przewodniczącegoZespołu Prawno-Regulaminowego i KomisjiFunduszu Zapomóg. Był również z ramienia ZMRP członkiemRady Programowej „Inżyniera budownictwa”.Dr inż. Jacek Skarżewski był również aktywnym działaczemspołecznym.Za swoją działalność dydaktyczną, naukową, inżynierskąi społeczną otrzymał szereg nagród, w tym medal jubileuszowyi dyplom na 35-lecie WBL Politechniki Poznańskiej,medal jubileuszowy i dyplom na 15-lecie Instytutu InżynieriiLądowej PP, Srebrną Odznakę Honorową SITK.Dr inż. Jacek Skarżewski był doskonałym fachowcem, zaangażowanymspołecznikiem, dobrym i serdecznym kolegą.Niestety, mimo ogromnego hartu ducha przegrał walkę ześmiertelną chorobą.Arkadiusz Madajmarzec 10 [71]11

samorząd zawodowySlalom gigantŚląskiej Okręgowej IzbyInżynierów BudownictwaZainteresowanie zawodami narciarskimi w naszej Izbie jest coraz większe. 30 stycznia br. odbyły się kolejne,trzecie Zawody Narciarskie, podobnie jak w latach poprzednich w Szczyrku na stokach Skrzycznego.Trasa została przygotowana w sposób profesjonalny przez specjalistycznąfirmę Stanisławski RACE-TIMING. Pani Ewa Anczakowskai Ewa Keiper z Delegatury ŚlOIIB w Bielsku-Białej prowadziłybiuro zawodów.Na długości 505 m ustawiono 17 bramek, a różnica wzniesień wynosiła110 m. Organizatorzy zawodów, Janusz Kozula i Józef Kluska,zaprosili do udziału w zawodach członków naszej Izby i ich rodziny.Zgłosiły się 102 osoby, jednak w zawodach wystartowało 88 osób.Do klasyfikacji zaliczano czasy dwóch przejazdów mierzonychelektronicznie. Ekipa sędziowska czuwała nad prawidłowościąprzejazdów przy ustawionych na trasie bramkach. W ostatniejchwili do udziału w zawodach zgłosili się nasi koledzy ze SłowackiejIzby Inżynierów Budownictwa, Juliana i Boris Vrabel, którzywzięli udział w imprezie, a nas zaprosili do siebie na Słowację.Spośród członków Śląskiej Izby miejsca na podium zajęliodpowiednio:Fot. 1 | Od lewej: M. Świerczyńska, J. Kluska, J. Vrabel, B. Vrabel, J. Kozula,E. Nowicka-SłowikKategoria I Miejsce II Miejsce III MiejscePanie Małgorzata Drzewiecka Maria Świerczyńska Elżbieta Nowicka-SłowikPanowie do 45 lat Maciej Błach Mariusz Nowak Wojciech ZiemskiPanowie od 45 do 65 lat Jacek Rakszawski Edward Mika Zygmunt BindaPanowie pow. 65 lat Jacek Miśniakiewicz Jan Copija Zdzisław RakszawskiW klasyfikacji open (członkowie Izby i ich rodziny) pierwsze miejscazajęli: 1. Jacek Rakszawski, 2. Edward Mika, 3. Zygmunt Binda.O godz. 14:30 odbyło się oficjalne zakończenie zawodów. Puchary,medale oraz dyplomy wręczał I z-ca przewodniczącegoŚlOIIB Andrzej Nowak. Puchary i kielichy zwycięzców zostały napełnioneszampanem – prezentem od Słowaków i wzniesionotoast na cześć organizatorów. Organizatorzy dziękują wszystkimuczestnikom za udział w zawodach sportowych, rywalizacjęi miłą atmosferę.Wyniki i serwis fotograficzny znajdują się na stronie internetowejŚlOIIB.Janusz KozulaFot. 2 | Najlepsi zjazdowcy: Z. Binda, J. Rakszawski, E. Mika12INŻYNIER BUDOWNICTWA

samorząd zawodowySPRAWDZONYNA BUDOWIEprzez Leica Geosystemsmarzec 10 [71]13

prawoGwarancja zapłatyza roboty budowlaneWykonawca na każdym etapie procesu budowlanego będzie miał prawożądać od inwestora udzielenia gwarancji zapłaty za roboty budowlane.8 stycznia 2010 r. Sejm uchwalił ustawęo zmianie ustawy – Kodeks cywilny, dotyczącąinstytucji gwarancji zapłaty za robotybudowlane. Ustawa stanowi wykonaniewyroku Trybunału Konstytucyjnegoz 26 listopada 2006 r. (sygn. akt K 47/04 –Dz.U. z 2006 r. Nr 220, poz. 1613), któryorzekł o niezgodności z art. 2 KonstytucjiRP przepisów art. 4 ust. 4 i art. 5 ust. 1i 2 ustawy z 9 lipca 2003 r. o gwarancjizapłaty za roboty budowlane. Ustawa mana celu wyeliminowanie procederu nieregulowaniaprzez inwestorów i wykonawcówrobót budowlanych należnej zapłatyza prace wykonane przez wykonawcówi podwykonawców – szczególnie małychi średnich przedsiębiorców. Ustawa przenosiregulacje dotyczące gwarancji zapłatyza roboty budowlane z dotychczasowejodrębnej ustawy z 9 lipca 2003 r.o gwarancji zapłaty za roboty budowlanedo kodeksu cywilnego.Zgodnie z ustawą wykonawca będzie miałprawo żądać od inwestora udzieleniagwarancji zapłaty za roboty budowlanew celu zabezpieczenia terminowejzapłaty umówionego wynagrodzeniaza wykonanie robót budowlanych.Formami zabezpieczenia wierzytelnościbędzie gwarancja bankowa lubPrzepisy dotyczącegwarancji zapłatyza roboty budowlaneprzeniesione zostałydo Kodeksu cywilnego.ubezpieczeniowa, a także akredytywabankowa lub poręczenie banku udzielonena zlecenie inwestora. Koszty takiegozabezpieczenia ponosić będą w równychczęściach inwestor oraz żądającygwarancji wykonawca. Prawo wykonawcydo żądania gwarancji zapłaty nie będziemogło być w żaden sposób wyłączone lubograniczone. Jednym z ważniejszych postanowieńustawy jest to, że inwestor nie będziemógł odstąpić od umowy, w przypadku gdywykonawca zażąda przedstawienia gwarancjizapłaty. Odstąpienie takie będzie bowiembezskuteczne. Ustawa wprowadza takżemożliwość żądania od inwestora gwarancjizapłaty na każdym etapie procesu budowlanego.W praktyce będzie to oznaczało, że wykonawcabędzie mógł zażądać od inwestoragwarancji na przykład wówczas, gdy w trakcierealizacji umówionych robót budowlanychpojawią się uzasadnione wątpliwościco do rzetelności lub kondycji finansowejinwestora. Wykonawca robót budowlanychbędzie mógł zażądać od inwestora gwarancjizapłaty do wysokości ewentualnego roszczeniaz tytułu wynagrodzenia wynikającegoz umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznychdo wykonania umowy, zaakceptowanychna piśmie przez inwestora. Terminudzielenia zabezpieczenia wierzytelnościbędzie wyznaczał wykonawca, nie może byćon jednak krótszy niż 45 dni. W razie bezskutecznegoupływu powyższego terminu wykonawcabędzie mógł odstąpić od umowyz winy inwestora. W takim wypadku inwestorbędzie zobowiązany wypłacić wykonawcyumówione wynagrodzenie, przy czym będziemógł odliczyć od zapłaty to, co wykonawcazaoszczędził z powodu niewykonania całościrobót budowlanych.Ustawa będzie miała zastosowanietakże do umów zawieranych pomiędzygeneralnym wykonawcą a dalszymiwykonawcami oraz pomiędzywykonawcami a podwykonawcami.Nowe przepisy nie będą jednak zabezpieczaćinteresów wszystkich uczestnikówprocesu budowlanego, ponieważ nie dotyczątakich podmiotów, jak: inżynierowie,architekci oraz dostawcy i producenci materiałówbudowlanych.Ustawa została przyjęta w Senat bezpoprawek i obecnie oczekuje na podpisPrezydenta RP.Aneta Malan-Wijata15-lecie „INPE”Wydawany przez SEP miesięcznik „INPE” (Informacje o normach i przepisach elektrycznych) obchodzi 15-lecie. „INPE” przedstawia informacjeo normach i przepisach prawnych w zakresie szeroko rozumianej elektryki, komentarze do nich oraz prezentuje artykuły popularyzującewiedzę techniczną niezbędną dla osób zajmujących się projektowaniem, wykonawstwem lub eksploatacją sieci, instalacjii urządzeń elektrycznych. Prenumeratorzy pisma otrzymują także monotematyczne zeszyty z serii „Podręcznik INPE dla elektryków”.Gratulujemy dotychczasowych osiągnięć i życzymy dalszego rozwoju czasopisma.14INŻYNIER BUDOWNICTWA

samorząd zawodowymarzec 10 [71]15

prawoWarunki technicznedla budynków – cz. IIBardzo istotne zmiany dotknęły § 12rozporządzenia Ministra Infrastrukturyz 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkówtechnicznych, jakim powinny odpowiadaćbudynki i ich usytuowania jakimi powinnyodpowiadać. Stanowi on o minimalnychodległościach, w jakich wolno jest sytuowaćściany budynków w stosunku do granicdziałek sąsiednich. Utrzymano znaną odlat zasadę ustawiania ściany z oknami lubdrzwiami w odległości 4 m, a ściany pełnejbez otworów w odległości 3 m od granicydziałki, zmieniono jednak, po raz kolejny,i tym razem, jak się wydaje, w dużej mierzeracjonalnie, przypadki, w których dopuszczalnejest zmniejszenie tych odległości.Jest to sprawa na tyle istotna, że warto jejpoświęcić większy komentarz. Poprzedniprzepis wprowadzony kilka lat temu dopuszczałsytuowanie ściany pełnej (bezotworów) w odległości mniejszej niż 3 mGeneralnie,w rozporządzeniudominują pozytywnezmiany.w dwóch przypadkach:■ jeśli wynikało to z ustaleń miejscowegoplanu zagospodarowania przestrzennegoalbo■ jeśli nie jest możliwe zachowanie odległości(3 m) ze względu na rozmiary działki.Były to regulacje w dużej mierze niezrozumiałei niesprawiedliwe, różnicowałybowiem sytuacje inwestorów w zależnościod faktu istnienia lub braku dla danegoterenu uchwalonego planu zagospodarowaniaprzestrzennego, czyli stanu faktycznego,na który żaden z inwestorów niemiał wpływu. W przypadku braku takiegoplanu (co jest zjawiskiem nagminnym,dotyczącym ok. 85% powierzchni kraju),nawet w przypadku zamierzonej zabudowyszeregowej zmuszało to do występowaniaz wnioskiem do organu administracjiarchitektoniczno-budowlanejo wydanie postanowienia o zgodzie naodstępstwo od przepisów technicznobudowlanych.Zgoda taka, zgodnie z art.9 ustawy – Prawo budowlane, wymagaławydania upoważnienia przez ministrawłaściwego do spraw budownictwa, gospodarkiprzestrzennej i mieszkaniowej(czyli obecnie Ministra Infrastruktury).Około 3000 wniosków rocznie składanychw tej sprawie wyraźnie wskazywałona niedostosowanie tego przepisu dopraktyki procesu budowlanego.Obecne sprecyzowanie, pozwalające wszystkimbudynkom na usytuowanie ściany bezotworów w odległości 1,5 m od granicydziałki lub bezpośrednio na tej granicy, jeśliwynika to z planu miejscowego lub alternatywniez decyzji o warunkach zabudowyi zagospodarowania, należy ocenić, w świetlepoprzedniego, bardzo pozytywnie. Niewątpliwiebowiem organ wydający decyzjęo warunkach zabudowy i zagospodarowaniaterenu, czyli wójt lub burmistrz, jest w kwestiisytuowania budynku na nieruchomościleżącej na terenie jego gminy czy dzielnicybardziej kompetentny ministerialny urzędnikw Warszawie, przygotowującego upoważnieniewydawane przez ministra.Jeszcze bardziej kuriozalny był drugiz wyżej wymienionych zapisów. Rozstrzygnięcie,czy działka jest zbyt wąska dlazmieszczenia budynku ze ścianami ustawionymiw podstawowych odległościach4 i 3 m, scedowano bowiem uznaniowona właściwy organ rozpatrujący projekt16INŻYNIER BUDOWNICTWA

REKLAMAprawozagospodarowania działki lub terenuprzed wydaniem decyzji o pozwoleniu nabudowę. Słowo „właściwy organ”, czylipodstawowo starostę, należy oczywiścierozumieć jako właściwego urzędnika właściwegoorganu, a niekiedy nawet „humordnia” tego urzędnika. Ponieważ genetycznącechą polskiego urzędnika jestzwykle ostrożność, nakazująca powiedzieć„nie” nawet tam, gdzie z powodzeniemmożna powiedzieć „tak”, to i w takichsytuacjach kończyło się zwykle pisaniemwniosku o odstępstwo. Choć oczywiściemożna sobie wyobrazić także sytuacjęodwrotną, tj. inwestora dysponującegodziałką o szerokości 10 m, przychodzącegoz wnioskiem o pozwolenie na budowęz projektem domu o szerokości również10 m i żądającego wydania mu decyzjio pozwoleniu na budowę. A na pytanieurzędnika (chcącego uspokoić sumienie– czy jakby działka miała 20 m szerokości,to byłoby w porządku?) odpowiadającego„nie” wtedy przyszedłbym z projektemdomu o szerokości 20 m. I chyba tenostatni przykład już wystarczająco uzmysławiabezsens poprzedniego przepisu.Obecnie zmienione regulacje są jeszczebardziej istotne ze względu na fakt, żespora liczba działek w Polsce jest podzielonaw sposób daleki od racjonalnego. Poletzw. ojcowizny dzielono bowiem wśródspadkobierców sprawiedliwie. Sprawiedliwośćta polegała na równym dostępiedo drogi, tak aby prawa przejazdu, czylitzw. drogi koniecznej, nie trzeba było sobiewyrąbywać wśród krewnych kłonicą.Sam pamiętam działkę pod Górą Kalwarią,bardzo zachwalaną przez pośrednika jakosuperokazję: „dobry dojazd, częściowoogrodzona, z domem w stanie surowym,na części zadbany sad owocowy, 9000 m 2i niska, wyjątkowo atrakcyjna cena”. Pojechaliśmyobejrzeć to cudo i entuzjazm zgasłnatychmiast na widok spłachetka o szerokościniespełna 14 m, za to długiego naponad 650 m. Ponieważ akurat myśleliśmyo budowie domu, a nie lotniska, z transakcjioczywiście nic nie wyszło.Po nowelizacji sprecyzowane zostałopojęcie wąskiej działki, tj. działki mającejszerokość mniejszą niż 16 m, na którejmożliwe stało się umieszczenie ściany budynkubez otworów okiennych i drzwiowychw odległości mniejszej niż 3 m, lecznie mniejszej niż 1,5 m lub postawienie jejna samej granicy działki.Znacznie rozbudowano także zasadyokreślające prawo do tzw. rewanżu, tj.dopuszczenie, że jeśli na sąsiedniej działcestoi już lub nawet tylko został zaprojektowany(i uzyskał pozwolenie na budowę)budynek ze ścianą ustawioną na samejgranicy, to można się do niego przybudować,z zachowaniem jednak pewnychograniczeń wymiarowych, tak aby wielkościądostawianego budynku nie przytłoczyćbudynku istniejącego. Podobnie uregulowanokwestię rozbudowy i nadbudowybudynku jednorodzinnego stojącego bliżejgranicy działki niż podstawowe 3 i 4 m,a dla budynków garażowych i gospodarczych,o długości mniejszej niż 5,50 mi wysokości mniejszej niż 3 m, bez żadnychinnych warunków pozwolono sytuowaćścianę pozbawioną otworów okiennychi drzwiowych na samej granicy działki lubw odległości 1,5 m od tej granicy.W każdym z powyższych przypadków sytuowaniabudynku zarówno wielorodzinnego,jak i jednorodzinnego sąsiednia działkabudowlana traktowana będzie jako leżącaw obszarze oddziaływania, o którym mówiustawa – Prawo budowlane. Tym samymgestor tej działki stanie się automatyczniestroną postępowania administracyjnegow postępowaniu dotyczącym wnioskuo wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę.Dowie się zatem o zamyśle wzniesienianowego budynku przez sąsiada, uzyskaprawo wglądu we wszystkie dokumenty,będzie wreszcie mógł się odwoływać oddecyzji o pozwoleniu na budowę dla budynkuna sąsiedniej działce.Jak łatwo zauważyć, obecna regulacja tow dużej mierze powrót do sytuacji sprzed5 marca 2001 r., kiedy to wyrok TrybunałuKonstytucyjnego (w pełni zgodny z lite-marzec 10 [71]17

REKLAMApraworą prawa, lecz w dużej mierze sprzecznyze zdrowym rozsądkiem, co zresztą temuszacownemu ciału czasem się zdarza, jakchociażby sławetny wyrok w sprawie karaniapodchmielonych rowerzystów) wyeliminowałz treści rozporządzenia możliwośćbliższego sytuowania ścian budynków napodstawie pisemnej zgody sąsiada. WyrokTrybunału oparty na poglądzie, że w rozporządzeniunatury technicznej nie możnaregulować kwestii prawa cywilnego odnoszącegosię do stosunków sąsiedzkich,spowodował konieczność „sztukowania”rzeczywistości za pomocą różnych regulacji,których ukoronowaniem była obowiązującado 7 lipca 2009 r. uznaniowa zasada „zbytwąskiej działki”.Pewne wątpliwości budzi natomiast pozostawienieregulacji niedopuszczającejw żadnym przypadku sytuowania pełnejściany budynku wielorodzinnego w odległościwynoszącej np. 2,90 czy 2,50 m odgranicy działki (dopuszczalne są wyłącznieodległości 3,0 m, 1,5 m lub 0 m), natomiastw zabudowie jednorodzinnej nie maprzeszkód, aby przy spełnieniu wspomnianychwyżej warunków ścianę także usytuowaćw dowolnej odległości mieszczącejsię pomiędzy 3 a 1,5 m od granicy działki.Mało widoczna na pierwszy rzut oka, leczbardzo istotna zmiana dotyczy § 56,według którego mieszkalny budynek wielorodzinny,użyteczności publicznej i zamieszkaniazbiorowego, które do 7 lipcamiały jedynie „być przystosowane dowyposażenia w instalacje telekomunikacyjne”,mają obecnie w te instalacjebyć wyposażone (a także, w miarępotrzeby, w inne instalacje, jak telewizjiprzemysłowej, sygnalizacji dzwonkowejlub domofonowej), przy czym dodatkowowprowadzono zapis o ochronie tychinstalacji przed dostępem osób nieupoważnionychi nielegalnym wykorzystaniemsygnałów przekazywanych przez teinstalacje. Dodatkowo warunek właściwegozabezpieczenia tego typu instalacjiprzed dostępem osób niepowołanych pojawiłsię w § 192 rozporządzenia. Zmianatego przepisu spowodowała już znacznywzrost zainteresowania przepisami Prawabudowlanego przez firmy telekomunikacyjne(co jest widoczne na listach obecnościrozmaitych szkoleń, które mamokazję prowadzić) i zapewne będziemiała wpływ na większe zainteresowanieuzyskiwaniem uprawnień budowlanychw specjalności telekomunikacyjnej do tejpory występujące jedynie śladowo.Kolejnym pozytywnym elementemostatniej nowelizacji rozporządzeniajest przywrócenie możliwości stosowaniastarej projektanckiej zasadykonstruowania dwubiegowych klatekschodowych o 8 stopniach w każdymz biegów. Przy dość powszechnie stosowanej,w ramach koordynacji modularnej,wysokości kondygnacji wynoszącej 280 cm,daje to wysokość stopnia wynoszącą17,5 cm. Poprzedni przepis, ograniczającyod 2004 r. wysokość stopnia w budynkachmieszkalnych wielorodzinnych, użytecznościpublicznej i zamieszkania zbiorowegodo 17 cm, na takie rozwiązanie projektowenie pozwalał. Dobrze więc, że dokonanojego zmiany, ponownie dopuszczając stopnieo wysokości 17,5 cm, i tylko znowu ciśniesię już niemal retoryczne pytanie, ktoi po co na pięć minionych lat popsuł wcześniejszyprzepis.Spore znaczenie dla projektowania i wykonawstwa,a nawet umów deweloperskichczy umów najmu może mieć równieżdodatkowe uregulowanie dopisanedo § 108, stanowiące, iż w nawet najmniejszychgarażach zamkniętych, w którychdopuszcza się parkowanie samochodówzasilanych gazem propan–butani w których poziom podłogi znajduje sięponiżej otaczającego terenu, musi byćstosowana wentylacja mechaniczna, sterowanaczujkami stężenia tego gazu, uruchamianaautomatycznie w przypadkuprzekroczenia wielkości dopuszczalnych.Jest to niewątpliwie regulacja słusznaz punktu widzenia bezpieczeństwa użytkowania,można natomiast mieć wątpliwościodnośnie do stosowania się do niej18INŻYNIER BUDOWNICTWA

prawow jedno-, dwustanowiskowych garażachw podpiwniczeniach domów jednorodzinnych,gdzie zapewne będzie występowaćona jedynie w projektach budowlanych,składanych wraz z wnioskiem o wydaniedecyzji o pozwoleniu na budowę.Sporą porcję zmian (przynajmniejilościowo) wprowadzono do działuIV rozporządzenia, dotyczącego wyposażeniainstalacyjnego budynków.Wiele z nich ma charakter redakcyjny, częśćwynika z przywołania aktualnych normlub przyjęcia zunifikowanego międzynarodowegonazewnictwa, jak zmiana nazwyoświetlenia bezpieczeństwa na oświetleniezapasowe w § 181.Są jednak także zmiany typu merytorycznego,jak dopuszczenie do stosowaniaw stosunku do instalacji ciepłej wodyużytkowej także dezynfekcji chemiczneji fizycznej innej niż termiczna (np. z zastosowaniempromieniowania UV); podniesieniedopuszczalnej temperatury dezynfekcjitermicznej z 70 na 80°C; noweuregulowania dotyczące możliwości sytuowaniakotłów na paliwa stałe o cieplnejmocy nominalnej do 10 kW, bardziej liberalneniż do tej pory obowiązujące dlacałej grupy kotłów o mocy do 25 kW; czywreszcie obniżenie (dla wielorodzinnychbudynków mieszkalnych) minimalnejwysokości wylotów wyprowadzanych poprzezich ściany przewodów powietrznospalinowych,z dotychczasowych 2,5 mponad poziomem terenu do 0,5 m ponadteren, przy spełnieniu wszystkich pozostałychdo tej pory istniejących warunkóworaz zapewnieniu minimum 8 m odległościod placu zabaw dla dzieci lub miejscrekreacyjnych.Uchylono także szczegółowe regulacjedotyczące elektrycznych połączeńwyrównawczych stosowanychw wykonanych z metalu instalacjachwodociągowych, kanalizacyjnych,ogrzewczych wodnych i gazowych,przenosząc je w jedno miejsce do nowego§ 183 ust. 1a w rozdziale poświęconyminstalacjom elektrycznym.Do znacznie rozbudowanego § 179 włączonofragmenty treści rozporządzeniaMinistra Gospodarki z 21 listopada 2005 r.w sprawie warunków technicznych, jakimpowinny odpowiadać bazy i stacje paliwpłynnych, rurociągi dalekosiężne dotransportu ropy naftowej i produktów naftowychoraz ich usytuowanie dotyczącezbiorników gazu do zasilania wewnętrznejinstalacji gazowej w budynkach.Podczas konsultacji społecznych do projektunowelizacji zgłoszono bardzo dużo uwag i propozycjipoprawek, często nie do pogodzenia.Skrócono minimalny czas wymaganegodziałania awaryjnego oświetleniaewakuacyjnego, z mało realnych,w przypadku pożaru, 2 godzin do 1 godziny,a w § 187 zrezygnowano z wymogudla kabli i przewodów elektrycznychzapewnienia ciągłej dostawy energii elektrycznejdo zasilania i sterowania urządzeniamiochrony przeciwpożarowej w trakciepożaru przez minimum 90 minut.Jak do tej pory były właściwie same pochwały.W każdej beczce miodu znajdzie się jednakłyżka dziegciu. Negatywnie, moimzdaniem, należy ocenić nowy zapis ust.7 w § 204 dotyczącym bezpieczeństwakonstrukcji, którego treść brzmi obecnienastępująco:Budynki użyteczności publicznej z pomieszczeniamiprzeznaczonymi do przebywaniaznacznej liczby osób, takie jakhale widowiskowe, sportowe, wystawowe,targowe, handlowe, dworcowe, powinnybyć wyposażone, w zależności od potrzeb,w urządzenia do stałej kontroli parametrówistotnych dla bezpieczeństwa konstrukcji,takich jak przemieszczenia, odkształceniai naprężenia w konstrukcji.Wydaje się, że błędem jest stanowienie przepisówzawierających tak precyzyjne określeniajak „znaczna liczba osób” czy „w zależnościod potrzeb”. Można się bowiem obawiać się,że ze wspomnianej już ostrożności urzędniczejwymóg instalowania np. tensometrówmoże być rozciągnięty na hale targowe typuwiata z 10 straganami warzywnymi.Zdziwienie może także budzić zniesienie,w § 140 rozporządzenia, przepisu regulującegominimalne wymiary przekrojuprzewodów kominowych dymowychi spalinowych, a tłumaczenie, że nie masensu w rozporządzeniu powtarzać oczywistychzasad tzw. sztuki budowlanej, wydajesię być wątpliwe, wszak inne regulacje stanowiąceelementarne ABC projektowania i wykonawstwaw rozporządzeniu pozostały.Ogólnie jednak ilość pozytywnych zmianw rozporządzeniu zdecydowanie dominuje.Projekt nowelizacji wprowadzonej 8 lipcabył poddany konsultacjom społecznym,rozesłano go do 62 urzędów, organizacjii stowarzyszeń związanych z procesem budowlanym.Zgłosiły one oczywiście bardzodużą liczbę uwag i propozycji poprawek,z których w procesie legislacyjnym wykorzystanojedynie stosunkowo niewielką część.Miałem okazję przejrzeć część z elaboratówzawierających stanowiska niektórych z tychjednostek, są one często nie do pogodzenia,w myśl zasady, że punkt widzenia na każdąkwestię jest w znacznej mierze powiązanyz własnym często partykularnym interesem.Może zatem należy zakończyć ten krótkikomentarz, dotyczący zeszłorocznej nowelizacjirozporządzenia o warunkachtechnicznych dla budynków, życzeniamiwykazania się, przy ewentualnej następnejnowelizacji, przez jej autorów odpowiedniowysokim stopniem asertywnościw stosunku do części zgłaszanych przezrozmaite środowiska propozycji zmian.dr inż. Jerzy Dylewskiwww.inzynierbudownictwa.pl/forum17marzec 10 [71]19

ekonomika prawo w budownictwieZwody aktywneMerytoryczne i prawne podstawyich dyskwalifikacji w PolscePrzypisywanie zwodom aktywnym wybiórczej skuteczności, znacznie większej niż skuteczność zwodówklasycznych, nie znajduje potwierdzenia w praktyce.W kręgach inżynierii budownictwa wzrosło zainteresowanie problemamiochrony odgromowej obiektów budowlanych. Nie byłobyw tym nic dziwnego, gdyby kojarzyło się ono ze wzrostemszkód piorunowych i zmierzało do ich redukcji przez zwiększenieskuteczności środków ochrony. Niestety, zainteresowanie to zostałowywołane sztucznie przez nieuprawnioną promocję tzw.piorunochronów aktywnych, którym bezpodstawnie przypisujesię atrybuty nowoczesności i nadzwyczajnej skuteczności. Promocjata nie ma nic wspólnego ani z rzetelnymi podstawami naukowo-technicznymi,ani z jakimś w miarę uczciwym biznesem.Jest po prostu skażona znakiem czasu, objawiającym się w dążeniudo zysku za wszelką cenę.Zaczęło się wszystko we Francji przed 1995 r., kiedy – po zakaziestosowania tzw. zwodów radioaktywnych – nie chcianozrezygnować z produkcji tego typu środków ochrony i zaczętoposzukiwać niegroźnej dla środowiska technologii. Początkowopróbowano zastąpić radioaktywne źródło jonizacji źródłem elektrycznym,ale z uwagi na zwiększone koszty i problemy techniczneszybko z tego zrezygnowano, uznając, że można nad zwodemwzmocnić rzekomo jonizację, stosując iskiernik działającypod wpływem naturalnego pola elektrycznego chmury burzowej.Niestety nie przeszkadzał temu fakt, że jest to coś w rodzajuperpetuum mobile. To rzekome wzmocnienie jonizacji nazwano„technologią wczesnej emisji strimerów”, w skrócie technologiąESE (Elary Streamer Emission), a oparte na niej wyroby –zwodami aktywnymi. Aby ją usankcjonować w sposób bardziejformalny, opracowano specjalny dokument, nadając mu nazwęnormy francuskiej NF C 17-102:1995 [9].Podstawowym walorem zwodu aktywnego ma być rzekomeprzyspieszenie powstającego przy wierzchołku zwodu, podwpływem wzmocnionej lokalnej jonizacji, rozwoju wyładowaniaoddolnego decydującego o wybiórczości wyładowań odgórnych.Rzecz w tym, że jonizacja ta, jak już wspomniano, mabyć wywoływana wyłącznie przez pole ładunków chmury burzoweji nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że natężenietego pola może być większe nad zwodem aktywnym niż nadzwodem klasycznym oraz że rozwój wyładowania oddolnegow polu elektrycznym tej samej chmury burzowej następujenad zwodem aktywnym szybciej niż nad zwodem klasycznym.Przypisywanie więc – zgodnie z technologią ESE – ładunkomwystępującym nad zwodem aktywnym prędkości aż dziesięciokrotniewiększej niż nad zwodem klasycznym w tymsamym polu chmury burzowej jest – z punktu widzenia naukowegoi technicznego – dużym nieporozumieniem i nie znajdujenajmniejszego logicznego uzasadnienia. Proponowanew normie francuskiej [9] próby laboratoryjne, mające uzasadnićprzyspieszenie rozwoju wyładowania z wierzchołka zwodu,nie mogą być traktowane poważnie, a to z dwóch powodów.Po pierwsze, są one po prostu spreparowane pod z góry założonywynik, a po drugie, nie ma żadnych podstaw ani regułdo transferu wyników badań laboratoryjnych na warunkirzeczywiste. A zatem transfer ten jest niezwykłym chwytemreklamowym.Przypisywanie zwodom aktywnym wybiórczej skuteczności,znacznie większej niż skuteczność zwodów klasycznych, nie znajdujepotwierdzenia w praktyce. Wprost przeciwnie liczne wynikibadań terenowych świadczą wyraźnie o dużej, w stosunku dodeklarowanej, zawodności zwodów aktywnych, zwłaszcza przytrafieniach piorunowych w obiekty na wysokości niewiele mniejszejniż wysokość wierzchołka zwodu, co uwidoczniono na fot. 1.Wyniki te nie mogą dziwić, gdyż potwierdzają prawidłowośćnormatywnych zasad ochrony odgromowej [7]. Zwiększanie kątaochronnego w miarę przybliżania się do wierzchołka zwodu, jakto pokazano na rys. 1b, dokonywane wg założeń technologiiESE [9], jest niezrozumiałe i paradoksalne oraz dalekie od zasadnormatywnych i sprzeczne z podstawowymi prawami elektrotechniki.Przypisywanie zwodom aktywnym niemal jednakowegozasięgu działania wzdłuż poziomych płaszczyzn odniesienia, bezwzględu na ich wysokość, jak to wynika z rys. 1, nie znajdujeżadnego uzasadnienia ani naukowego, ani technicznego.Wszelkie dokumenty, certyfikaty, oświadczenia itp., naktóre powołują się w Polsce producenci, dystrybutorzy,20INŻYNIER BUDOWNICTWA

ekonomika w budownictwie prawoa b cFot. 1 | Przykłady uszkodzenia budynków chronionych zwodami aktywnymi: a) uszkodzenia mechaniczne budynku, b) pożar dachu w budynku internatu,c) pożar hali sportowej na przedmieściu Madrytu w 2005 r.projektanci i wykonawcy piorunochronów aktywnych,zawierają mylne treści i w świetle obowiązujących w Polsceprzepisów nie mają żadnej mocy prawnej. Na przykład,jeden z takich dokumentów, nazwany deklaracją zgodności[12], trudno jest uznać za taką deklarację, gdyż objęty nią wyróbzostał sklasyfikowany w grupie SWW 0654-29, niemającejnic wspólnego z ochroną odgromową i aktywnością zwodu,a jedynie z „okuciem budowlanym z szeregu zawiasów”, costanowi paradoks nienadający się ani do wyjaśnienia, ani dousprawiedliwienia. Nawet kompletny laik z ochrony odgromowejpowinien wiedzieć, że zawiasami i okuciami budowlanymi(o klasyfikacji SWW 0654-29) nie można ochronićbudynków i ich wyposażenia przed wyładowaniami piorunowymi.Podobnie jest z innymi dokumentami, gdzie np. deklarowanajest – wbrew oczywistym faktom – zgodność zwoduaktywnego z aktualnymi normami w kraju [13] lub bezżadnych badań własnych, nie bacząc na podważenie reputacjinaukowej własnej instytucji, zostaje poświadczona przydatnośćzwodu aktywnego do ochrony odgromowej obiektówbudowlanych [14].Zaliczając urządzenia piorunochronne do okuć budowlanych,czyni się świadome fałszerstwo intelektualnea) b)Rys. 1 | Przypisywane zwodom aktywnym: a) poziome zasięgi strefchronionych w różnych płaszczyznach odniesienia,b) odpowiadające im i wzrastające z wysokością kąty ochronne(art. 270 k.k.), stwarza się stan podwyższonego zagrożeniadla życia i zdrowia ludzi oraz dla ich mienia (art. 164 k.k.) i lekceważysię powstawanie strat (art. 163 k.k.). Projektując, wykonująclub dopuszczając takie urządzenia do eksploatacji, należy,zgodnie z art. 651 i 658 kodeksu cywilnego, powiadomić inwestorao nieprawidłowości zastosowanej ochrony odgromoweji o niebezpieczeństwach związanych z tą nieprawidłowością.Deklarowanie nadzwyczajnych właściwości ochronnych w odniesieniudo zwodów aktywnych jest jedynie chwytem reklamowymi gdyby nie dotyczył on bezpieczeństwa ludzi i mienia,to można byłoby przejść nad nim do porządku. Skoro jednaktak nie jest, gdyż „aktywne urządzenie piorunochronne” niespełnia przypisywanej mu funkcji, a nawet ze względu na wadliwysposób jego instalowania zwiększa istotnie zagrożenie, tojego stosowanie nie może być tolerowane. Wynika to bowiemz obowiązujących przepisów i aktów prawnych oraz z dotychczasowychi aktualnych postanowień normatywnych z zakresuochrony odgromowej.Wśród podstawowych przepisów i aktów prawnych, których postanowieniapowinny być w tym przypadku przestrzegane, możnawymienić m.in.: wspomniane już Prawo budowlane [1] z jegoart. 10 (w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 1), rozporządzenie MinistraInfrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinnyodpowiadać budynki i ich usytuowanie [2] z jego § 53 ust. 2i § 184 ust. 3, rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawieszczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego [3] z jego§ 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 oraz kodeks cywilny [4].W § 53 ust. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury [2] stwierdzasię wyraźnie, że „Budynek należy wyposażyć w instalacjęchroniącą od wyładowań atmosferycznych”. Obowiązekten odnosi się do budynków wyszczególnionych w Polskiej Normiedotyczącej ochrony odgromowej obiektów budowlanych, z tym żew myśl aktualnej Polskiej Normy [5] decyzję o potrzebie zastosowaniaurządzeń piorunochronnych należy podejmować na podstawiewyników oceny ryzyka zagrożenia [6]. Z kolei w § 184 ust. 3przywołanego rozporządzenia [2] wymaga się dodatkowo,marzec 10 [71]21

ekonomika prawo w budownictwieRys. 2 | Restrukturyzacja norm ochrony odgromowejby „Instalacja piorunochronna, o której mowa w § 53 ust. 2,była wykonana zgodnie z Polską Normą, dotyczącą ochronyodgromowej obiektów budowlanych”. Nie ulega wątpliwości,że rozporządzenie to ma rangę dokumentu obligatoryjnego,a zatem urządzenie piorunochronne musi być realizowane zgodniez jego postanowieniami. Przywołane w nich Polskie Normy i ich restrukturyzacjazostały przedstawione na rys. 2. Ani w aktualnej seriinorm [5–8], ani w normach wycofanych nie nastąpiły żadne zmianyw negatywnej ich relacji do zwodów aktywnych w Polsce.Należy z całym naciskiem podkreślić, że aktualne Polskie Normy [5–8]są identyczne z normami europejskimi EN 62305:2006, które zastępująwszystkie dotychczasowe normy z tego zakresu, z obowiązkiemwycofania tych ostatnich (w myśl europejskich uregulowań CENE-LEC) do 31 stycznia 2009 r. Obecnie dokonywana jest wg rys. 2,przez Ministerstwo Infrastruktury, korekta wykazu norm powołanychw załączniku do omawianego rozporządzenia [2].Korekta ta, zgodnie z uzyskaną w ministerstwie informacją,ma być opublikowana w marcu 2010 r., przy czym należy przypomnieć,że od 1 stycznia 2010 r. ustawodawca nie ma obowiązkuwydawania rozporządzeń w wersji drukowanej, ale jedynie zamieszczaniaich w internecie. Wszelkie rozporządzenia lub ich modyfikacjepowinny być tam dostępne.Obowiązek wycofania norm sprzecznych z normą EN 62305:2006dotyczy wszystkich państw europejskich. Odnosi się to przedewszystkim do normy francuskiej NF C 17-102, na którą powołują siędystrybutorzy zwodów aktywnych, a której stosowanie w naszymkraju – w świetle rozporządzenia [2] nie powinno mieć miejsca.Sprzeczność jej postanowień z postanowieniami normy europejskiej[10] została potwierdzona w sposób zdecydowany przez KomitetTechniczny TC81X/CENELEC na posiedzeniu w dniu 2.09.2009 r.,co zostało odnotowane w dokumencie TC 81X/Sec0001/REP (08/September/2009) [11]. Sprzeczności między postanowieniami NF C17-102 a postanowieniami serii norm PN-EN 62305 są zasadnicze,poczynając od błędnej zasady działania zwodu aktywnego, a kończącna całkowitej ignorancji priorytetowych dla PN-EN 62305 problemówochrony elektrycznych i elektronicznych urządzeń obiektu.Przystępując do realizacji ochrony odgromowej obiektu budowlanego,należy – w myśl § 184 pkt 3 rozporządzenia [2] – postępowaćzgodnie z postanowieniami Polskich Norm, co oznacza, że:Burza nad Krakowem, fot. Adam WalanusZdjęcia zamieszczone w numerze lutowym „IB” na str. 41 były autorstwa prof. Adama Walanusa. Za pominięcie nazwiska autora zdjęć redakcja przeprasza.22INŻYNIER BUDOWNICTWA

REKLAMAprawo■ projektowanie i wykonanie urządzeń piorunochronnych należyrealizować równocześnie z projektowaniem i wykonaniem samegoobiektu i innych jego instalacji [7];■ dobór środków ochrony odgromowej obiektu [7] i środkówochrony jego wyposażenia od przepięć [8] powinien być dokonywanyna podstawie wyników oceny i monitorowania ryzykawystąpienia przewidywanych szkód piorunowych [6].Literaturaprof. zw. dr hab. inż. Zdobysław Flisowskiprzewodniczący Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej SEP1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U.Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.).2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaćbudynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r.w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego(Dz.U. Nr 120, poz. 1133, zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 201, poz.1239).4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, art. 651i 658 (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).5. PN-EN 62305-1:2008. Ochrona odgromowa – Część 1: Ogólnezasady.6. PN-EN 62305-2:2008. Ochrona odgromowa – Część 2: Zarządzanieryzykiem.7. PN-EN 62305-3:2009. Ochrona odgromowa – Część 3: Uszkodzeniefizyczne obiektu i zagrożenie życia.8. PN-EN 62305-4:2009. Ochrona odgromowa – Część 4: Urządzeniaelektryczne i elektroniczne w obiektach.9. NF C 17-102:1995. Protection contre la foudre. Protection desstructures et des zones ouvertes contre la foudre par paratonnerreà dispositive d'amorçage (Protection of structures and open areasagainst lightning using early streamer emission air terminals).10. EN 62305:2006. Protection Against Lightning – Part 1 – Part 4.11. TC 81X/Sec0001/REP (08/September/2009) Technical Committee:TC 81X – Lightning protection. Technical CommitteeReport to the Technical Board.12. Deklaracja zgodności Nr 4-4926/08/2009 z dnia 24 sierpnia2009 r. firmy ORW-ELS Sp. z o.o.13. Oświadczenie dystrybutora Megatech z dnia 6 kwietnia 2005r. o technicznej zgodności aktywnego ostrza odgromowegoSaint Elme z aktualnymi normami.14. Poświadczenie nr 014/2005 z dnia 18 sierpnia 2005 r. InstytutuEnergetyki w Warszawie. www.inzynierbudownictwa.pl/forum18 marzec 10 [71] 23

ekonomika prawo w budownictwieDokumenty przedmiotowe,których może żądać zamawiający od wykonawcówZgodnie z regulacją Prawa zamówień publicznych(Pzp) o udzielenie zamówieniamogą ubiegać się wykonawcy, którzy:■ spełniają warunki dotyczące posiadaniauprawnień do wykonywania określonejdziałalności lub czynności, jeśli takichuprawnień wymagają przepisy prawa;■ posiadają wiedzę i doświadczenie;■ dysponują odpowiednim potencjałemtechnicznym oraz osobami zdolnymi dowykonania zamówienia;■ znajdują się w sytuacji ekonomiczneji finansowej pozwalającej na wykonaniezamówienia.Zamawiający ma obowiązek w ogłoszeniuo zamówieniu, a w przypadku trybów,które nie wymagają publikacji ogłoszenia,w zaproszeniu do negocjacji, zamieścićopis sposobu dokonywania ocenyspełnienia przez wykonawców powyższychwarunków ubiegania sięo zamówienie. Zamawiający zgodniez prawem powinien dostosować opissposobu oceny spełnienia warunków doprzedmiotu zamówienia, szczególnie dozakresu zamówienia i jego wartości. Zamawiającyw celu ustalenia, czy wykonawcaspełnia warunki ubiegania się o zamówienie,może żądać od wykonawców określonychdokumentów, których katalog zostałwskazany w rozporządzeniu Prezesa RadyMinistrów z 19 maja 2006 r. w sprawie rodzajówdokumentów, jakich może żądaćzamawiający od wykonawcy, oraz form,w jakich te dokumenty mogą być składane(Dz.U. z 2006 r. Nr 87 ze zm.).O ile posiadanie przez wykonawcę uprawnieńdo wykonywania określonej działalnościma charakter obiektywny (tzn. w każdymprzypadku zamówienia, jeśli do jegowykonania odrębne przepisy przewidująwymóg posiadania odpowiednich uprawnień,wykonawca będzie miał obowiązekwykazać się posiadaniem tychże uprawnieńi zamawiający nie będzie tego wymoguw specjalny sposób dostosowywał do konkretnegozamówienia), o tyle w pozostałychprzypadkach – tj. w zakresie posiadaniawiedzy i doświadczenia, dysponowaniapotencjałem technicznym i osobowymoraz sytuacji finansowej pozwalającej nawykonanie zamówienia – zamawiającyw opisie warunków powinien dostosowaćwymagania do przedmiotuzamówienia, w szczególności do jegozakresu przedmiotowego i wartości. Zamawiający,oceniając zdolności wykonawcydo wykonania zamówienia, będzieanalizował, czy wykonawca posiadaznajomość określonych technologii,rozwiązań wymaganych dla danegoprzedmiotu zamówienia oraz metodjego realizacji. Ocenie będzie podlegałodoświadczenie wykonawcy w zakresiewykonywania danego rodzaju zamówień.Zamawiający sprawdzi, czy wykonawcazrealizował w przeszłości zamówienia,które rodzajowo pokrywają się z konkretnymzamówieniem. Zamawiający ma równieżobowiązek zweryfikować, czy wykonawcadysponuje odpowiednim dowykonania konkretnego zamówieniapotencjałem technicznym, czyli odpowiednimimaszynami i urządzeniami. Sformułowaniedysponuje oznacza, że wykonawcanie jest zobowiązany wykazać, żejest właścicielem lub znajduje się w posiadaniuokreślonego sprzętu, lecz jedynie żejest w stanie taki sprzęt zapewnić w chwilirealizacji zamówienia. Zamawiający maobowiązek zaakceptować sytuację, w którejwykonawca będzie korzystał z maszyni urządzeń użyczonych lub posługiwał siępodwykonawcami, którzy takie urządzeniaposiadają. Podobna sytuacja jest w zakresiedysponowania osobami zdolnymido wykonywania zamówienia. Wykonawcanie ma obowiązku zatrudnieniaosób posiadających określone kwalifikacje,uprawnienia czy umiejętności, wymaganedo zrealizowania zamówienia. Wykonawcamoże tymi osobami dysponować na podstawieróżnych relacji, niekoniecznie umówo pracę. Następny warunek dotyczący sytuacjiekonomicznej i finansowej wykonawcyma na celu sprawdzenie, czy w przypadkurealizacji konkretnego zamówienia objętegopostępowaniem wykonawca będziedysponował środkami finansowymi, któreumożliwią mu realizację zamówieniao określonej wartości i w określonym terminieoraz czy ogólna sytuacja ekonomicznawykonawcy pozwala na jego realizację.Na tle powyższych regulacji zawartychw Pzp i rozporządzeniu dotyczącym dokumentówpraktyka przyniosła wiele ciekawychprzypadków, w których dokumenty24

ekonomika w budownictwie prawoskładane zamawiającemu przez wykonawcóww celu weryfikacji spełnienia warunkówbudziły wątpliwości zamawiającego.Poniżej są przedstawione wybrane orzeczeniaKrajowej Izby Odwoławczej(KIO).W orzeczeniu KIO z 14 lipca 2009 r.stwierdzono, że wykonawca, wykazującswój potencjał ludzki, nie ma obowiązkuwykazania, że określone osoby, którymidysponuje, pozostają z wykonawcąw stosunku pracy. Zamawiający nie mauprawnienia do badania, jaki charakterprawny ma stosunek łączący daną osobęz wykonawcą, szczególnie czy jest to zatrudnieniena podstawie umowy o pracę,czy umowy cywilnoprawnej. Do ocenydoświadczenia wykonawcy analiza stosunkuprawnego łączącego wykonawcęz osobami wykonującymi zamówieniejest bezpodstawna. Z tych względówzamawiającego powinien zadowolićwykaz osób, które wykonawcawskazuje jako osoby na poparciedysponowania potencjałem ludzkim.Krajowa Izba Odwoławcza podkreśliła, żewykonawca, załączając do wniosku wykazokreślonych osób, nie deklaruje (co dozasady), że te właśnie osoby będą uczestniczyćw wykonaniu danego zamówienia.Tymi osobami w momencie składaniawniosku wykonawca dysponuje, ale podczasrealizacji zamówienia osoby te mogązostać zastąpione innymi. W kolejnychorzeczeniach KIO uznała, że nie możnapodzielić poglądu, że tylko zawarcieumowy o pracę stanowi potwierdzeniebezspornego dysponowaniadaną osobą do realizacji konkretnegozamówienia. Nie ma również podstawprawnych do zaakceptowania poglądu,że osoby, które będą zamówienie realizować,nie mogą podejmować żadnychinnych czynności poza tymi objętymi danymzamówieniem. Takie ograniczeniemoże wynikać wyłącznie ze szczególnychprzepisów prawa, postanowień umówna wykonanie zamówienia bądź specyfikirealizacji danego zamówienia.Wielokrotnie KIO zajmowała się zagadnieniemreferencji, które mogą służyćzamawiającym do oceny doświadczeńwykonawcy. KIO stwierdziła, że celemreferencji jest wyłącznie potwierdzenienależytego wykonania zamówienia. Wobectego nieuprawnione jest żądanieprzez zamawiającego w treści referencjiterminów realizacji, kubaturyobiektów, zakresu i wartości robótbudowlanych lub szczegółowej specyfikacjiwykonanych usług czy zrealizowanychdostaw. Te dane zamawiający możeodnaleźć w wykazach zrealizowanych robót,usług czy dostaw, które wykonawcaprzedstawia zamawiającemu. W referencjachpowinny natomiast znaleźć się informacjedotyczące należytego wykonaniazamówienia. KIO uznała również, żew miejsce referencji mogą być przedstawianeprzez wykonawców protokołyodbiorcze robót lub inne dokumenty,z których wynikać będzie,że roboty przez wykonawcę zostałyprawidłowo wykonane, np. adnotacjazleceniodawcy, że dana praca wykonanazostała zgodnie z umową. W orzeczeniachKIO często pojawia się kwestia, jakądatę powinny posiadać przedstawiane referencje.KIO uznaje, że nie można żądać,aby referencje pochodziły z daty odbiorurobót czy wykonania zamówienia. Referencjemogą być opatrzone datą nawetkilka lat późniejszą aniżeli termin realizacjizamówienia. KIO odniosła się równieżwielokrotnie do kwestii, czy zamawiającymoże żądać od wykonawcy wskazaniaw wykazie robót tych robót, które zostaływykonane w okresie dłuższym niż pięćlat przed dniem wszczęcia postępowania.Krajowa Izba Odwoławcza jednoznacznieuznała, że takie żądanie jest bezprawne.Zamawiający może żądać wykazu praczrealizowanych jedynie w okresie do pięciulat przed wszczęciem postępowania.W przypadku więc, gdyby zamawiającyzażądał podobnych informacji, wykonawcamoże skutecznie zaskarżyć takiepostępowanie.Bogumiła Ożarska-Karbowiakradca prawnyKancelaria i K&L Gates Jamka sp.k.Prezentujemy wyniki sondy zamieszczonejna www.inzynierbudownictwa.pl: Czy kupiłeś w ciągu ostatniego roku książkę o tematyce budowlanej w celu poszerzania swojej wiedzy?TAK – więcej niż jedną 46,71 %NIE 37,99 %TAK – jedną 15,3 %Zachęcamy do wzięcia udziału w kolejnej sondzie na naszej stronie internetowej i odpowiedzenia na pytanie: Jak oceniasz swoją współpracę z inwestorami w ostatnim roku?marzec 10 [71]25

listy moim do zdaniem redakcjiEfektywność inwestycjia postępowanieprzetargoweW USA i Wielkiej Brytanii funkcjonują zmodyfikowane kryteria wyboru oferty na wykonanie robótbudowlanych, gdyż przetargi o roboty oparte na kryterium najniższej ceny powodowały rażące obniżeniejakości materiałów i robót.EfektywnośćStany ZjednoczoneKongres USA poprawką do ustawyz 1948 r. o przetargach na inwestycjepubliczne wprowadził zasady wyboruprojektanta oparte na wyborze zespołuprojektującego według kryterium jakościQBS – Quality, Based Selection (wybórwg jakości). Zasady te udoskonalanoi przyjęto metodę uwzględniającą ocenęzarówno jakości, jak i koszty projektubudowlanego: QBC – Quality andCost – Based Selection QCBS (wybór wgjakości i kosztów). Została ona wprowadzonam.in. przez Bank Światowy.W celu poprawy czasu i bezpieczeństwa użytkowaniainwestycji publicznych, określaniaprzedmiotu zamówienia na roboty budowlaneoraz oceny projektów według ich jakości i najniższychkosztów w całym cyklu życia obiektubudowlanego (Long Live Cos – LLC) rząd USAustanowił szczegółowe regulacje przygotowaniai oceny inwestycji publicznych.Departament Stanu Handlu w 1999 r.wydał dokument „Klasyfikacja elementówbudowlanych, specyfikacje w budownictwie,szacowanie kosztów i analiza kosztów– UNIFORMAT II”. Ujednolica on klasyfikacjęelementów robót budowlanych.Ponadto wprowadził obowiązek stosowaniaspecyfikacji technicznych wykonaniai odbioru robót budowlanych (MasterFormat) oraz ustalił metody szacowaniakosztów i oceny kosztów w pełnym cyklużycia obiektu budowlanego (LLC).Dla ujednolicenia zasad przygotowania przetargupublicznego dla robót budowlanychwedług kryterium LLCA (Long Live CosAnalyse) Departament Handlu w 2007 r.zatwierdził „Podręcznik dla obliczania efektywnościinwestycji dla ochrony kapitału”.Decyzje ekonomiczne podejmowane wg zasady„Analiza kosztów w pełnym cyklu życiaobiektu” LLCA polegają na kolejnym wyborze:■ systemu konstrukcyjnego obiektu budowlanego,■ renowacji lub budowie nowego obiektu,■ modernizacji wewnętrznej systemówogrzewania, wentylacji, klimatyzacji itd.Tak więc uzyskanie najwyższego poziomurozwiązań projektowych wymaga analizywięcej niż kilku rozwiązań projektowychi zastosowanie podanej niżej procedurypodejmowania decyzji:1. Akceptującej jeden spośród kilku programów.2. Oceny alternatywnych rozwiązań projektowychdla przyjętego programuz punktu ich racjonalności, dotyczy to:ukształtowania i wielkości obiektu, wystroju,poziomu rozwiązań technologicznychi systemów wyposażenia.3. Oceny kosztów możliwych rozwiązańalternatywnych.4. Selekcji rozwiązań projektowychz punktu dysponowanego budżetu.Jeżeli budżet nie może sfinansowaćwszystkich możliwych rozwiązań alternatywnych,należy wybrać do realizacjiprojekt możliwy do sfinansowania.Szczegółowe wzory LLCA są dostępnew dokumencie ASTM Standard GuideE11853 zatwierdzonym przez US Departmentof Commers.Wielka BrytaniaEfektywność inwestycji w Wielkiej Brytaniioceniana jest już na etapie planowaniaprzestrzennego. Uchwalona przez brytyjskiparlament ustawa z 1990 r. „Planowaniemiast i kraju” – „Town and Country PlanningAct”, zawiera procedury planowaniarozwoju i wydawania decyzji w sprawachprzeznaczenia ziemi pod rozwój, z punktu26INŻYNIER BUDOWNICTWA

REKLAMAWetfix – Środekadhezyjny poprawatrwałości drogimoim zdaniemwidzenia uzyskania korzyści ekonomicznychi społecznych, metod opracowaniai zatwierdzania planów rozwoju oraz rozpatrywaniawniosków podmiotów gospodarczychi właścicieli ziemi i nieruchomościo zatwierdzenie opracowanych przez nichplanów rozwoju, wywłaszczania i wykupuziemi i nieruchomości, odszkodowańi procedur odwoławczych.Decyzje o przyjęciu konkretnego planurozwoju oraz wnioski podmiotów gospodarczychsą rozpatrywane z punktuwidzenia zgodności z ustawamio ochronie powietrza, krajobrazu, zabytkówitp. oraz przewidywanej wysokościdochodów.W zakresie inwestycji publicznych przełomemw zasadach wyboru wykonawcywedług najniższej ceny był raport lordaJ. Egana „Przemyślmy jeszcze raz sprawybudownictwa", na jego podstawie rządbrytyjski przyjął „Plan działania dla poprawyprojektów budowlanych zamawianychprzez inwestorów publicznych”.Wykonawcą planu jest Office Governmentof Commers (OGC) działające przykanclerzu skarbu (odpowiednik ministrafinansów). OGC przygotowało zasadynowych regulacji przetargowych dla inwestycjipublicznych. W celu poprawyjakości projektowania i obniżenia kosztówoperacyjnych eksploatacji obiektu postanowionoskorzystać z rozwiązań stosowanychprzez sektor prywatny podczasrealizacji swoich obiektów według zasadPFI (Private Finance Initiative – prywatnainicjatywa finansowa); powyższe zasadyeliminują niską jakość, ponieważ partnerzyprywatni unikają ponoszenia wysokichkosztów związanych z bieżącą eksploatacją.Zastosowanie metody PFI oznaczawprowadzenie do sektora publicznegodyscypliny w zarządzaniu projektem inwestycjibudowlanej od programu do eksploatacji.Inwestycje publiczne mogą byćrealizowane pod warunkiem kierowanianimi przez kwalifikowanego Project Managera– zarządzającego projektem. Dosprawy tej przywiązuje się wielką wagęi w szczególnych przypadkach o wyborzedecyduje właściwy minister.Obecnie zalecane są trzy modele zamawianiainwestycji publicznych opracowaneprzez OGC i zatwierdzone przez NarodoweBiuro Kontroli (National Audit Office).■ Projektuj i buduj.■ Prywatna inicjatywa finansowa (PFI),czyli zamawianie projektu i robót budowlanychwedług kryterium najwyższejjakości robót i koszt w pełnym cyklużycia obiektu (LLCA).■ Przetarg według kryterium najniższejceny, pod warunkiem że dotyczy towysokich i unikalnych standardów oferowanychproduktów i usług.Postępowanie przetargoweW USA i Wielkiej Brytanii walka z korupcjąprzetargową została powierzonaorganom kontroli zewnętrznej. Inaczej,niż reguluje to polskie Prawo zamówieńpublicznych, które zamiast kontroli zewnętrznejusankcjonowało proceduryskarżenia decyzji przetargowych przezzainteresowane zdobyciem zamówieniaprzedsiębiorstwa (co wynikało z naiwnegozałożenia twórców ustawy, że prywatniwykonawcy robót budowlanych sąstrażnikami interesów Skarbu Państwa).Procedury te spowodowały opóźnieniarealizacji wielu zadań wskutek sporówi odwołań oraz rozpraw sądowych.Stany ZjednoczoneWobec nasilania się zjawiska korupcjiprzetargowej Departament SprawiedliwościUSA wydal antymonopolowyelementarz dla inwestorów publicznychpod hasłem: nie dajcie się okradać,instruujący, jak walczyć nadużyciamiprzy realizacji inwestycji publicznych (niżejw wersji skróconej).1. Amerykańscy konsumenci mają prawooczekiwać korzyści z wolnej i otwartejkonkurencji w postaci najwyższej,jakości towarów i usług po najniższejcenie. Administracja i prywatne organizacje,by ten cel osiągnąć, organizująPrzedstawicielstwoAkzo Nobel AsphaltApplications44-100 Gliwice, ul. Dekabrystów 3tel. 606 746 101 fax 32 230 69 95email: wmisiu@post.plAKZO NOBEL ASHPALT APPLICATIONS oferuje:Środki adhezyjne do mas na gorąco WetfixWysokiej jakości emulgatory Redicotedo wytwarzania emulsji asfaltowychprzetargi konkurencyjne. Konkurencyjnyproces ma sens tylko wtedy, kiedyuczestnicy przetargu proponują uczciweceny. Kiedy przez większość uczestnikówceny są „napompowane”, zamawiającybędzie oszukany.Podnoszenie ceny oferty i inne formy zmowysą nielegalne i podlegają postępowaniukarnemu przed AntymonopolowymWydziałem Departamentu Sprawiedliwości.Antymonopolowy Wydział jest przygotowanydo udzielania pomocy inwestorompublicznym przed podnoszeniem ceni zmowie. Doświadczeni prawnicy AntymonopolowegoWydziału są gotowi doprzeszkolenia inwestorów przeciw naruszaniuprawa, zapobieganiu niejednoznacznościofert oraz zmowom konspiracyjnym.2. Postępowanie antymonopolowe opatena ustawie Shermana jest skierowaneprzeciwko porozumieniu międzyuczestnikami przetargu dla podniesieniacen, za co grozi kara do 10 latwięzienia i 1 milion dolarów grzywnymarzec 10 [71]27

listy moim do zdaniem redakcjidla osób i do 100 milionów dolarówgrzywny dla korporacji.3. Najbardziej szkodliwe dla społeczeństwazmowy monopolowe sątraktowane jak zbrodnie. Tak samokwalifikowane są podnoszenie ceni dekryptyzacja ofert. Aby udowodnićtaką zbrodnię, nie trzeba udowodnić,że konspiratorzy podpisali wyraźneporozumienie. Dowód podnoszeniacen może być przeprowadzony przezprzedstawienie pośrednich dowodów,takich jak zeznanie uczestnika, albodowodów poszlakowych, takich jakdekryptyzacja ofert, fałszywe wzorceoferowanych produktów, finansowaniewydatków na podróże, niejasnościw sprawozdaniach z wydatków, zapisytelefonów i książek wejścia. Typoweprzykłady zmowy:■ Dekryptyzacja jest najpopularniejszymprzestępstwem. Dekryptyzacja ofertyjest tajnym porozumieniem międzyuczestnikiem przetargu a zlecającymroboty.■ Wycofanie ofert ma na celu zmowę dlaunieważnienia przetargu albo cofnięciezłożonej oferty, tak żeby wyznaczonyoferent wygrał przetarg, w zamianwycofujący otrzymuje podzlecenie albowynagrodzenie pieniężne.■ Licytacja uzupełniająca – konspiratorzyskładają symboliczne oferty, które sąumyślnie wysokie, aby odwołać przetarg.„Oferty Comp” są tak zaprojektowane,aby umożliwić złożenie konkurencyjnejoferty.■ Podział rynku – konspiratorzy zgadzająsię podzielić między sobą rynek na geograficzneobszary. Skutek jest taki, żekonspiratorzy nie licytują się wzajemnie.Prawie wszystkie formy mają jedną cechęwspólną, jest to porozumienie międzyoferentami, które preferuje zwycięskiegooferenta i ogranicza albo eliminujekonkurencję między spiskującymi.■ Rezygnacja oferenta ma miejsce, kiedyoferent zgadza się zrezygnowaćz umowy, oczekując wynagrodzenia.To wynagrodzenie może mieć kilkaform, wycofujący ofertę otrzyma innąumowę w późniejszym terminie (jest tonajbardziej popularna zapłata), zwycięskikontrahent podzleca mu roboty.■ Podejrzane wyceny mają miejsce, kiedyotrzymujemy identyczne oferty cenowe odróżnych przedsiębiorstw. Wszystkie ofertysą celowo wyższe od budżetu robót objętychprzetargiem poza jedną ukartowaną.Zwycięski zleceniodawca podwykonawstwokonspirującym przedsiębiorstwom.■ Fizyczny dowód zmowy to przesłanieposzczególnych ofert przy identycznympiśmie albo w takich samych kopertach,z jednego urzędu pocztowego, z tegosamego faksu, albo z tym samym matematycznym,albo literowym hasłem.■ Zmowa poprzez ustalenie parametrów,które może spełnić tylko wybranyz góry oferent. Parametr zmowy możebyć istotny, kiedy tylko jeden z dostawcówmoże jemu sprostać. Prawdopodobieństwozmowy jest tym większe,im mniejsza możliwość znalezieniaproduktów o podobnych standardach.Oparcie zamówienia na standaryzowanychproduktach jest środkiem naobniżenie cen. Powtarzające się zakupymogą powiększyć szansę zmowy,ponieważ sprzedawcy mogą się skontaktowaćz innymi oferentami. Zmowajest tym prawdopodobniejsza, kiedysprzedawcy znają siebie przez społecznezwiązki i stowarzyszenia handlu.■ Jeżeli przedsiębiorstwa konspirują narzecz oferowania niskiej ceny i niskiej,jakości robót budowlanych, każdyz zamawiających roboty może zostaćoszukany, jeżeli nie zastosuje procedurpreferujących wysoką jakość.Wielka BrytaniaAby zapobiegać korupcji przetargowej,parlament brytyjski zatwierdził w 2006 r.projekt ustawy korupcyjnej, która przewidujenastępujące kary:■ za korupcję w przetargach do 2 lat więzieniai kara grzywny,■ za korupcję w przetargach sektora publicznego5 lat więzienia i kara grzywny,■ za udział w zmowie spekulacyjnej i korupcjęw sporcie 7 lat więzienia i karagrzywny.Przedstawiciele biznesu i prywatna inicjatywafinansowa (PFI) stworzyli systemy szybkiegopodejmowania decyzji inwestycyjnychi wyboru wykonawców robót budowlanychbez biurokratycznych obciążeń. Stanowiłoto wyzwanie dla administracji rządowej,która odpowiada za nadążającą za prywatnymrozwojem budową infrastrukturytransportowej i technicznej, czego nieumożliwiała procedura przetargowa.Rząd polecił opracowanie POWSZECH-NYCH MINIMALNYCH STANDARDÓW BEZPRZETARGOWEGO ZLECANIA ROBÓT BU-DOWLANYCH (Contract Minimum Standard– CMS), opierających się na zakorzenionychjuż zasadach zamawiania projektów i robót.Rządowe Biuro ds. Handlu przy kanclerzuskarbu OGC zostało zobowiązane, do zidentyfikowaniai ogłoszenia kluczowychminimalnych norm zlecania robót, któreprzyspieszą procesy podejmowania decyzjiw sytuacjach ekstremalnych i uzasadnionychinteresem publicznym.Ministrowie rządu uzgodnili przedstawioneprzez OGC powszechne minimalnestandardy bezprzetargowego zlecaniarobót, zwane w skrócie CMS, i polecili ichszerokie wdrożenie. Biuro Prezesa RadyMinistrów i sektor samorządu lokalnegopotwierdziły, że normy są wszechstronniei praktycznie dostępne oraz, że, conajważniejsze, nie są sprzeczne z politykąrządu w zakresie osiągania najwyższejjakości inwestycji publicznych przy najniższychkosztach w pełnym cyklu życiaobiektu budowlanego.Jedną z dróg wychodzenia z obecnegokryzysu jest modernizacja zasad inwestowaniadlatego wyrażam nadzieję, żeinżynierowie mogą być inicjatorami tegoprocesu.inż. Jerzy Kubiszewski28INŻYNIER BUDOWNICTWA

moim zdaniemmarzec 10 [71]29

listy do redakcjiOdpowiada dr Joanna Smarż – główny specjalista Krajowego Biura PIIBKierowanie robotami hydrotechnicznymiW 2009 r. uzyskałem uprawnienia budowlane w specjalnościkonstrukcyjno-budowlanej bez ograniczeń do kierowaniarobotami budowlanymi. Czy mogę kierować robotami hydrotechnicznymi?Czy mogę dokonywać wpisów w dziennikubudowy dotyczących robót hydrotechnicznych?Od czasu wejścia w życie przepisów ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawobudowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z poźn. zm.)upoważnienie do wykonywania samodzielnych funkcji technicznychw budownictwie w zakresie budowli hydrotechnicznych powiązanejest ściśle ze specjalnością konstrukcyjno-budowlaną.Powyższe potwierdzają przepisy rozporządzenia Ministra Transportui Budownictwa z 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnychfunkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 83, poz. 578 zpóźn. zm.). Zgodnie z załącznikiem nr 2 do wymienionego rozporządzeniabudowle hydrotechniczne są jedną ze specjalizacji wyodrębnionychw ramach specjalności konstrukcyjno-budowlanej.Oznacza to, że projektowanie i kierowanie robotami budowlanymiw zakresie budowli hydrotechnicznych, na podstawie uprawnieńnadanych w świetle obowiązujących przepisów, możliwe jest wyłącznieprzez osoby posiadające uprawnienia w specjalności konstrukcyjno-budowlanej.A zatem osoba posiadająca uprawnienia budowlane, nadanena podstawie obowiązujących przepisów, w specjalnościkonstrukcyjno-budowlanej do kierowania robotami budowlanymibez ograniczeń upoważniona jest również dokierowania robotami budowlanymi w zakresie obiektówhydrotechnicznych. Osoba taka może więc kierować robotamibudowlanymi dotyczącymi obiektów hydrotechnicznych oraz jakokierownik budowy lub robót w tym zakresie może dokonywać wpisóww dzienniku budowy.Powyższe nie narusza jednak praw nabytych, co oznacza, że uprawnieniaw zakresie budowli hydrotechnicznych uzyskane napodstawie przepisów wcześniej obowiązujących pozostająw mocy w nadanym zakresie.Skomplikowane instalacje i urządzeniaW 1973 r. jako magister inżynier budownictwa lądowego nadane na podstawie § 6 ust. 2 ww. rozporządzenia upoważniajądo kierowania robotami budowlanymi w specjalności kon-uzyskałem uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-inżynieryjnejupoważniające do kierowania robotami strukcyjno-inżynieryjnej (czyli w zakresie rozwiązań konstrukcyjnych)oraz w zakresie nieskomplikowanych instalacji i urządzeńbudowlanymi na budowie obiektów budowlanych z wyjątkiemrobót obejmujących skomplikowane instalacje i urządzeniasanitarne oraz instalacje i urządzenia elektryczne. Proszę Stosownie do przepisu § 1 ust. 5 wymienionego rozporządzeniasanitarnych oraz instalacji i urządzeń elektrycznych.o wyszczególnienie zakresu moich uprawnień budowlanych. Przewodniczącego KBUiA określenie „skomplikowane instalacjei urządzenia sanitarne” oznacza:■ instalacje i urządzenia sanitarne w obiektach budowlanych z pomieszczeniamizaliczonymi do I i II kategorii niebezpieczeństwaZgodnie z art. 104 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane(Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) osoby, które przed pożarowego w rozumieniu przepisów techniczno-budowlanych;dniem jej wejścia w życie uzyskały uprawnienia budowlane bądź ■ instalacje i urządzenia: ogrzewania wodnego systemu zamkniętego,ogrzewania parowego o temperaturze pary powyżejstwierdzenie przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnychfunkcji technicznych w budownictwie, zachowują uprawnieniado pełnienia tych funkcji w dotychczasowym zakresie.wania zdalaczynnego obsługiwanego przez kotłownie, kotłow-115ºC, wszelkiego ogrzewania przez promieniowanie, ogrze-W świetle powyższego, wyjaśniając zakres uprawnień nadanychna podstawie przepisów rozporządzenia Przewodniczące-400 000 k/cal oraz wszelkiego typu węzły cieplne;nie wodne i parowe niskiego ciśnienia o wydajności powyżejgo Komitetu Budownictwa, Urbanistyki i Architektury (KBUiA) ■ instalacje i urządzenia pełnej i częściowej klimatyzacji orazz 10 września 1962 r. w sprawie kwalifikacji fachowych osób instalacje i urządzenia wentylacji o mechanicznym pobudzeniu,obsługującej pomieszczenia o różnym przeznaczeniu;wykonujących funkcje techniczne w budownictwie powszechnym(Dz.U. Nr 53, poz. 266), należy sięgnąć do przepisów rozporządzeniaprzewodniczącego KBUiA.instalacji kranów przeciwpożarowych wodnych, niewymagają-■ instalacje i urządzenia gaśnicze przeciwpożarowe, z wyjątkiemZ nadesłanego opisu wynika, że przedmiotowe uprawnienia cych specjalnej obsługi;30INŻYNIER BUDOWNICTWA

listy moim do zdaniem redakcji■ instalacje i urządzenia hydroforowe i przepompownie o wydajnościponad 1,5 l/sek., lokalne oczyszczalnie wody, ścieków– niezaliczone przez obowiązujące przepisy do budownictwaspecjalnego, instalacje i urządzenia wodociągowe oraz kanalizacjezewnętrzne na terenie nieruchomości o powierzchniprzekraczającej 2,0 ha;■ instalacje gazowe o ciśnieniu powyżej 0,03 at nadciśnienia.Natomiast określenie „skomplikowane instalacje i urządzeniaelektryczne” zgodnie z § 1 ust. 6 ww. rozporządzeniaoznacza:■ wszelkie instalacje i urządzenia elektryczne w budynkachz pomieszczeniami zaliczonymi do I i II kategorii niebezpieczeństwapożarowego w rozumieniu przepisów techniczno--budowlanych;■ wszelkie instalacje i urządzenia elektryczne w obiektach budowlanychużyteczności publicznej;■ wszelkie instalacje i urządzenia elektryczne o napięciu znamionowympowyżej 1 kV;■ wszelkie instalacje i urządzenia elektryczne automatycznychcentral telefonicznych o pojemności powyżej 200 NN rozgłaszaniaprzewodowego o mocy 500 W i dyspozytorskie o pojemnościłącznej powyżej 10 NN;■ wszelkie instalacje i urządzenia elektryczne o mocy zainstalowanejpowyżej 1 MW.A zatem osoba posiadająca opisane w pytaniu uprawnienia upoważnionazostała do kierowania robotami budowlanymi w zakresierozwiązań konstrukcyjnych bez ograniczeń oraz w zakresieinstalacji i urządzeń sanitarnych oraz instalacji i urządzeń elektrycznychz wyjątkiem robót obejmujących wymienione powyżejskomplikowane instalacje i urządzenia sanitarne oraz instalacjei urządzenia elektryczne.Sporządzanie świadectw charakterystykienergetycznej a ubezpieczenieMam żal o zbyt małe nagłośnienie spraw związanychze zmianą Prawa budowlanego dającą możliwość sporządzaniaświadectw charakterystyki energetycznej z mocyprawa osobom z tytułem inżyniera oraz posiadającymuprawnienia budowlane wykonawcze. (…)Mam także następujące pytania:1) czy ubezpieczenie, jakie członek samorządu płaciw Izbie, będzie obejmowało zakres ubezpieczenia,o którym mowa w art. 5² ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego,2) czy w przypadku naruszenia art. 5 ust. 4a Prawa budowlanego,w myśl art. 5¹ ust. 1 pkt 4, zostaną unieważnioneuprawnienia budowlane czy też uprawnienia nadaneprzez Ministra Infrastruktury, a może też obydwa. Czyzabrane uprawienia budowlane będą skutkować brakiemmożliwości pełnienia samodzielnych funkcji technicznychw budownictwie, czy tylko brakiem możliwościsporządzania świadectw.Nie można podzielić opinii czytelnika, że sprawa występowaniaprzez PIIB o przyznanie z mocy prawa upoważnienia do sporządzaniaświadectw charakterystyki energetycznej osobom z tytułeminżyniera oraz z uprawnieniami budowlanymi w zakresie wykonawstwabyła słabo nagłośniona.Wielokrotnie Izba informowała o podejmowanych działaniachmiędzy innymi na łamach „IB”, który otrzymują wszyscy jejczłonkowie, można np. wskazać chociażby publikacje zawartew nr. 9, 11 i 12 z 2008 r. Również w 2009 r., zarówno przed,jak i po wejściu w życie nowych przepisów Prawa budowlanego,na łamach miesięcznika ukazało się wiele artykułów, które wyjaśniajątreść nowych przepisów.Natomiast ustosunkowując się do zadanych pytań:Ad 1) Składka, jaką opłaca członek izby samorządu zawodowego,obejmuje ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody,które mogą wyniknąć w związku z wykonywaniem samodzielnychfunkcji technicznych w budownictwie, w rozumieniu przepisówustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r.Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.).Warunki przedmiotowego ubezpieczenia określają przepisy rozporządzeniaMinistra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawieobowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnejarchitektów oraz inżynierów budownictwa (Dz.U. Nr 220, poz.2174).Natomiast zakres obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialnościcywilnej osoby sporządzającej świadectwa charakterystykienergetycznej budynku za szkody wyrządzone w związku zesporządzaniem świadectwa charakterystyki energetycznej wynikaz przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28grudnia 2009 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialnościcywilnej osoby sporządzającej świadectwa charakterystykienergetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub częścibudynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową(Dz.U. Nr 224, poz. 1802).marzec 10 [71]31

listy do redakcjiJest to zatem odrębne ubezpieczenie, które zobowiązanesą opłacać wyłącznie osoby sporządzające świadectwacharakterystyki energetycznej. Z całą pewnością nie wszyscyczłonkowie PIIB będą sporządzać świadectwa, a zatem ubezpieczeniezwiązane z wykonywaniem świadectw nie może być częściąubezpieczenia opłacanego w Izbie.Ad 2) Sporządzanie świadectw charakterystyki energetycznej nie jestwykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.W związku z powyższym, naruszenie art. 5 ust. 4a Prawa budowlanegonie może skutkować odebraniem uprawnieńbudowlanych, lecz jedynie utratą upoważnienia do sporządzaniaświadectw charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnegolub części budynku stanowiącej całość techniczno--użytkową.Z kolei utrata upoważnienia do sporządzania świadectw charakterystykienergetycznej nie ma wpływu na uprawnienia budowlane,które można nadal wykonywać w zakresie wynikającym z treściposiadanej decyzji.Odpowiada Zbigniew J. Boczek, wiceprezes SIDiRPojęcie „siła wyższa”Jakie są możliwości i przesłanki przedłużenia Czasu naUkończenie w trybie klauzuli 8.4 Warunków kontraktowychFIDIC oraz jak należy rozumieć pojęcie „siła wyższa”.Klauzula 8.4 nie obejmuje opisu wszystkich wydarzeń, któremogą uzasadnić przedłużenie Czasu na Ukończenie. Punkt (b)odwołuje się do innych klauzul, uprawniających do przedłużeniaczasu. Wiele klauzul ujętych w Warunkach kontraktowychuprawnia wykonawcę, zazwyczaj w punkcie (a), do przedłużeniaczasu (…) jeżeli ukończenie jest lub będzie opóźnione na mocyklauzuli 8.4. Zwrot „ukończenie (…) na mocy klauzuli 8.4” oznaczarównocześnie „ukończenie dla celów określonych w klauzuli10.1”.Klauzula 8.4 kończy się potwierdzeniem, że suma wszystkichprzedłużeń czasu dla robót nie może następnie zostać zmniejszona.Tak będzie nawet w przypadku, kiedy jako zmiany zostaniewydane polecenie pominięcia niektórych prac, a wówczaszawarte w klauzuli 8.1 zobowiązanie wykonawcy do działania„z należytym pośpiechem i bez opóźnień” nie może być odbieranejako sugestia wcześniejszego ukończenia kontraktu, niż towynika z klauzuli 8.2.W klauzuli 17.3 [Ryzyko Zamawiającego] w punkcie (h) działaniatakich sił natury, które są Nieprzewidywalne, co do którychnie można w racjonalny sposób oczekiwać, aby doświadczonyWykonawca im skutecznie przeciwdziałał, zostały wpisane w ryzykozamawiającego. Niektóre z tych rodzajów ryzyka stanowiątakże siłę wyższą na mocy klauzuli 19, zależnie od ich wyjątkowejnatury i niekorzystnych następstw. Kolejna klauzula 17.4[Następstwa ryzyka Zamawiającego] uprawnia wykonawcę dowydłużenia czasu dla takiego opóźnienia na mocy klauzuli 8.4[Przedłużenie Czasu na Ukończenie], jeżeli ukończenie jest lubzostanie opóźnione. Klauzula 17.4 uprawnia wykonawcę tylkodo wydłużenia czasu z tytułu opóźnienia oraz kompensaty zanaprawę straty lub szkody, ale nie ogranicza jego uprawnień namocy klauzuli 19.4.W klauzuli 19.1 [Definicja Siły Wyższej] Warunków Kontraktowychwyrażenie „siła wyższa” ma szerzej rozwinięte znaczenie,mianowicie jako wydarzenie wyjątkowe lub okoliczności spełniającekryteria ustalone w punktach od (a) do (d) tej klauzuli.W rzeczywistości istnieje jeszcze nieujęty w klauzuli 19.1warunek, mianowicie że takie wydarzenie lub okolicznośćuniemożliwia dotkniętej stronie wypełnienie części lubcałości zobowiązania kontraktowego. Ten warunek nie jestwłączony do definicji Siły Wyższej w klauzuli 19.1, ale jest ustalonyjako warunek wstępny w klauzulach 19.2 i 19.4. Jeżeli stronądotkniętą jest wykonawca, to będzie on uprawniony do przedłużeniaczasu na ukończenie w granicach, w jakich ukończenie będzieopóźnione przez siłę wyższą opisaną w tym powiadomieniu.Wykonawca będzie też uprawniony do zwrotu takiego kosztu,jaki poniesie z powodu uniemożliwienia wykonywania zobowiązańw wyniku działania siły wyższej.W polskim systemie prawnym z przepisów art. 435 k.c. wynika,że z powodu wystąpienia siły wyższej, jako zjawiska zewnętrznego,a zarazem gwałtownego i nieoczekiwanego, wykonawca niemoże ponosić odpowiedzialności deliktowej. Nie może równieżponosić odpowiedzialności kontraktowej w związku z zapisamiumownymi Warunków kontraktowych wiążących strony. Za siłęwyższą uważa się zjawiska, którym nie można zapobiec przy dołożeniunawet nadzwyczajnej staranności. W świetle ustalonej judykaturySądu Najwyższego siłą wyższą jest zdarzenie zewnętrzne,a więc mające swoje źródło poza urządzeniami przedsiębiorstwa(wykonawcy). Ponadto siła wyższa powinna być niemożliwado przewidzenia (cecha przypadku), przy czym niechodzi tu o absolutną niemożność przewidywania takiegozdarzenia, lecz o nikły stopień prawdopodobieństwa32INŻYNIER BUDOWNICTWA

listy do redakcjiREKLAMApierając się art. 144 Pzp, negatywnieodniósł się do prośby wykonawcy orazzaczął naliczanie kar umownych.Co uczynić w takiej sytuacji, gdy przyczynyopóźnienia nie leżą po stroniewykonawcy.Podstawową przesłanką problemówwykonawcy jest realizacja zamówieniapublicznego niezgodnie zespecyfikacją istotnych warunkówzamówienia, jako wynik naruszeniaprzez zamawiającego art. 31 ust. 1ustawy – Prawo zamówień publicznych(Pzp), poprzez brak poprawnegoopisu przedmiotu zamówienia naroboty budowlane za pomocą dokumentacjiprojektowej, co wykonawcaJeżeli:• jesteś osobą po 45 roku życia• chcesz podnieść swoją wiedzę oraz umiejętnościpraktyczne w zakresie sporządzania świadectwcharakterystyki cieplnej budynków• posiadasz uprawnienia budowlane w specjalnościarchitektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej lubinstalacyjnej• mieszkasz i pracujesz na terenie województwałódzkiegoZapraszamy do udziału w projekcie„ŚWIADECTWO KOMPETENCJI”.W ramach projektu oferujemy szkolenia z zakresusporządzania świadectw charakterystyki cieplnejbudynków prowadzoną przez doświadczoną kadrętrenerską.Szczegółowe informacje dotyczące projektuoraz warunków uczestnictwa dostępne sąna stronie internetowej:www.swiadectwokompetencji.pl lub teżbezpośrednio w Biurze Projektu:Centrum Doradztwa Gospodarczego Sp. z o.o.,ul. Rewolucji 1905 nr 49, pok. 214,90-215 Łódźstwierdził dopiero w trakcie wykonawstwa.Sposób opisania przedmiotu zamówieniajest kwestią kluczową dla postępowaniao udzielenie zamówienia publicznego.Jest on jednocześnie zarówno uprawnieniem,jak i obowiązkiem zamawiającego.Zgodnie z art. 29 ustawy Pzp przedmiotzamówienia publicznego musi być opisanyw sposób jednoznaczny i wyczerpujący,za pomocą dostatecznie dokładnychi zrozumiałych określeń, uwzględniającwszystkie wymagania i okoliczności.Przedmiot zamówienia nie możebyć określony w sposób niejasny,czy taki, który wprowadziłby w błądwykonawcę, co miało miejsce w niniejszympostępowaniu o udzieleniezamówienia publicznego. Poglądy teugruntowane są zarówno przez bogateorzecznictwo Zespołów Arbitrów, jak i komentatorów,patrz m.in.: wyroki ZespołuArbitrów z 8 stycznia 2007 r., UZP/ZO/0-3042/06; z 10 października 2007 r., UZP/ZO/0-1202/07; z 23 października 2007 r.,UZP/ZO/0-1240/07.Jednocześnie Krajowa Izba Odwoławczaprzy prezesie Urzędu Zamówień Publicznychw wyroku z 20 czerwca 2008 r., KIO/UZP 540/08; KIO/UZP 541/08, stwierdza,że zamawiający nie może przerzucićna wykonawców obowiązku opracowywaniaczy weryfikacji opisu przedmiotuzamówienia, szczególnie w trybieprzetargu nieograniczonego, orazw wyroku z 22 sierpnia 2008 r., KIO/UZP821/08, zwraca uwagę, że zamawiającynie może przerzucać na wykonawcówodpowiedzialności za właściwesporządzenia opisu przedmiotu zamówienia,zgodnie z przepisem art.29 ust. 1 oraz art. 31 Pzp.Zgodnie z przepisami Pzp istnieje obowiązekzachowania tożsamości zakresuświadczenia wykonawcy określonegoumową (art. 140 ust. 1 ustawy Pzp)oraz ustawowym zakazie wykraczaniapoza przedmiot zamówienia (art. 140ust. 3 Pzp), chyba że wykonawca zostałzobowiązany przez zamawiającego doinnego postępowania, a wówczas pełnąodpowiedzialność za taki stan ponosi zamawiający.Zamawiający, dokonujączmian w realizacji umowy, naruszyłobowiązujące prawo, pomimo żezmian nie przewidział w trybie art.144 ust. 1 Pzp. W ten sposób doszłodo wykonania robót w sposób odmiennyniż przyjęty w specyfikacjiistotnych warunków zamówienia,a zatem w sposób konkludentny (dorozumiały)do zmiany umowy w zakresierobót do wykonania oraz wynagrodzeniai terminu wykonania, które przestałystrony wiązać w tym zakresie i powinnybyć ponownie ustalone (por. wyrokSądu Najwyższego z 27 lipca 2005 r.,II CK 793/04).Kryterium konstytutywnym zawartejumowy o roboty budowlane jest równieżdająca się wyinterpretować z art. 647k.c. szczególna postać obowiązku współdziałaniazamawiającego z wykonawcąw wykonaniu przedmiotu świadczenia,wynikająca z dostarczonego przez zamawiającegoprojektu. Każda ze stron umowypowinna mieć na względzie nie tylkoswój interes, ale również uwzględniać interesdrugiej strony umowy, współdziałaćprzy rozwiązywaniu problemów wyłaniającychsię na tle łączącego ich stosunkuzobowiązaniowego, nie czynić nic takiego,co by utrudniało lub komplikowałowykonanie zobowiązania kontrahenta(por. wyrok SN z 22 listopada 2000 r.,II CKN 315/00).Zamawiający powinien przeanalizowaćkonsekwencje naliczenia kardla wykonawcy z powodów, za którewykonawca nie jest odpowiedzialny,i ewentualnych kosztów takiego postępowania.Projekt współfinansowany ze środkówUnii Europejskiej w ramachEuropejskiego Funduszu Społecznego34

moim zdaniemKonieczne są mniej skomplikowane proceduryDlaczego dzieje się tyle samowoli z zasiedlaniemwybudowanych budynkówmieszkalnych jednorodzinnych? Moim zdaniempowód jest prosty – budowa stanusurowego zamkniętego odbywa sięnajczęściej z zachowaniem wszelkichwymogów Prawa budowlanego. Jestwykonawca, jest kierownik budowy, najczęściejz ramienia wykonawcy, są wpisydo dziennika budowy. Po tym okresierozpoczynają się roboty wykończeniowe,wykonywane różnymi systemamiprzez różnych wykonawców w różnymczasie, często w ramach prac własnych,ale już bez kierownika budowy.Mijają dwa lata i pozwolenie na budowęwygasa, gdyż nie ma odnotowanejciągłości prac na budowie. Obiektzostaje ukończony, ale brak jest formalnychdokumentów wymaganych do zgłoszenia.Co się dzieje? Ano inwestor wprowadzasię na dziko i liczy na to, że niktnie będzie sprawdzał, co się dzieje z jegobudową, chyba że ktoś w ramach „uprzejmiedonoszę” pomoże rozwiązać problem.Należy szukać dróg do uproszczeniaprocedur, aby proces zawiadomieniao zakończeniu budowy uprościć doniezbędnego minimum.Nie jest dla nikogo tajemnicą, że użytkowanychobiektów niezgodnie z prawemjest bardzo dużo. Tracą gminy, bo niejest płacony podatek od nieruchomości,stresuje się inwestor, bo wie, że w każdejchwili może być pociągnięty do odpowiedzialności,ale świadomość o ogromnychtrudnościach w załatwieniu formalnościprzewyższa strach przed grożącą karą.Chciałbym, aby członkowie PIIB postawilisobie za cel opracowanie od nowa projektuPrawa budowlanego i skierowaniago do organów legislacyjnych. Chodzio prawo, które pozwoli na normalną działalnośći ograniczy do minimum dowolnąjego interpretację przez urzędników.To może być możliwe, jeżeli zapisy będąproste, logiczne z unikaniem niedomówieńi odsyłania do wielu innych aktówprawnych, bez ich konkretnych paragrafów.Wydaje się, że inaczej należy podejśćdo dużych inwestycji, a inaczej do inwestorówbudujących domy jednorodzinneo powierzchni mieszkalnej np. do 500 m².M.C.REKLAMAInstytut Badawczy Dróg i MostóworazPolskie Zrzeszenie Wykonawców Fundamentów Specjalnychzapraszają na seminarium„Ściany szczelinowe”Patronatmedialny:Seminarium odbędzie się 22 kwietnia 2010 r.w Warszawskim Domu Technika NOT,ul. Czackiego 3/5, Warszawa.Celem Seminarium jest popularyzacja wiedzy o projektowaniu i budowie ścian szczelinowychi głębokich wykopów. Tematyka seminarium skierowana jest do projektantów, wykonawcówi inwestorów oraz pracowników administracji, związanych z procesem decyzyjnym.W referatach będzie przedstawiony stan techniki, praktyczne przykłady dotycząceprojektowania, wykonawstwa i kontroli robót. W materiałach seminaryjnych zostanązamieszczone również wybrane referaty pochodzące z kursu dotyczącego głębokich wykopów,zorganizowanego przez PZWFS w listopadzie 2009 r.Tematyka wystąpień będzie dotyczyła:• Projektowania ścian szczelinowych– o czym pamiętać i czego unikać.• Metod obliczania.• Próbnych obciążeń ścian.Adres Komitetu Organizacyjnego:Instytut Badawczy Dróg i MostówZakład Geotechniki i Fundamentowaniaul. Instytutowa 1, 03-302 Warszawatel. (22) 698 06 06 w. 183, tel./fax (22) 675-43-75Szczegółowy program i warunki uczestnictwa są dostępnena stronie www.ibdim.edu.pl• Wytycznych stosowania ścian szczelinowych.• Rozwiązywania problemów realizacyjnych ścian szczelinowychw trudnych warunkach gruntowych.• Praktycznych przykładów wykonania ścian szczelinowych.• Odwodnienia wykopówUWAGA!Specjalnie dla czytelników Inżyniera Budownictwa dostępnesa jeszcze materiały z poprzedniego seminarium “FundamentyPalowe 2009” (lgorecki@ibdim.edu.pl)Dla członków PIIB – ZNIŻKA marzec 10 wysokości [71] 50 zł od standardowejopłaty za seminarium35

artykuł sponsorowanyMiedź– materiał dla profesjonalistówMiedź jest materiałem naturalnym o doskonałych własnościach fizycznych, które mają szerokie zastosowaniew instalacjach sanitarnych, gazowych, a ostatnio coraz częściej w solarnych instalacjach cieplnych.Popularność miedzi opiera się na wyjątkowej kombinacjijej własności. Miedź jest trwała, niezawodnai odporna na wysoką temperaturę oraz korozję.Rura miedziana, powszechnie stosowana przezinstalatorów, jest produktem wysokiej jakości i wytwarzanajest w standardowych wymiarach wgpowszechnie obowiązujących norm europejskich.Jest doskonała do masowej dystrybucji, ma dużążywotność i w 100% nadaje się do ponownegoprzetworzenia (100% recykling). Łatwość montażu,możliwość prefabrykacji, dostępność kompatybilnejrury i złączki oraz długowieczność powodują,że miedź jest ekonomicznie korzystnymwyborem. Doskonała odporność na korozję i niepogarszające się własności mechaniczne powodują,że stosowanie miedzi to właściwy wybór.Miedź jest materiałem niepalnym, który wytrzymujetemperatury powyżej 1000ºC. Europejskienormy odporności na ogień nadają miedzi klasęA1, tj. najwyższą klasę odporności, jaką możnauzyskać. W odróżnieniu od tworzyw sztucznych,miedź nie wydziela szkodliwych gazówpodczas pożaru.Miedziane rury i złączki są łatwe w montażu.Każdy instalator posiada kwalifikacje do wykonywaniainstalacji z miedzi. Jest wiele różnorodnychtechnik łączenia miedzianych instalacji, takich jak:połączenia kapilarne za pomocą lutu miękkiegoi twardego, zaciskanie oraz zaprasowywanie.Miedziane instalacje są uniwersalne dla wszystkichtypów instalacji występujących w budynku.Dzięki temu wystarczy jeden wykonawca, by zainstalowaćwszystkie rodzaje instalacji w budynku.Miedziane rury i złączki są łatwo dostępnew sprzedaży oraz są zamienne, ponieważ wszystkieelementy instalacji produkuje się i oznaczazgodnie z europejskimi normami. Znormalizowanewymiary rur i złączek są niezależneod producenta i dostawcy, a także zapewniająkompatybilność akcesoriów i narzędzi, które ułatwiająwykonanie nowych instalacji, jak równieżnaprawę już istniejących. Rury i złączki z tworzywsztucznych różnią się między sobą w zależnościod producenta, przez to nie można ich stosowaćwymiennie, co ogranicza ich powszechną dostępnośću wszystkich dostawców.Miedź nie starzeje się, jak wiele tworzyw sztucznych– jest odporna na promieniowanie UV orazzmiany temperatury. Wytrzymałość i sprawnośćinstalacji z miedzi nie ulega pogorszeniu wrazz upływem czasu. Miedź jest antydyfuzyjna, gdyżstanowi nieprzepuszczalną barierę dla gazów.W odróżnieniu od tworzyw sztucznych, miedźnadaje się do ponownego przetworzenia (100%recykling). Gdy kończy się okres trwałości użytkowej,nie ponosi się kosztów usunięcia odpadów.Nie występują problemy związane z ochronąśrodowiska, a sama miedź nie traci pierwotnychwłasności fizycznych i mechanicznych.Miedź zapewnia dodatkową ochronę przed obecnościąorganizmów chorobotwórczych i ryzykiemwystępowania chorób. Własności miedzi związaneze zwalczaniem drobnoustrojów sprawiają, żewoda zachowuje dobrą jakość pod względem sanitarnym.Miedź przeciwdziała rozwojowi organizmówchorobotwórczych, na przykład bakteriilegionella pneumophila w rurociągach wody pitnej,c.w.u., a także przewodach wentylacyjnych.Dzięki swoim mechanicznym właściwościommiedziana rura jest w stanie wytrzymać wysokietemperatury w procesie dezynfekcji termicznejbakterii typu legionella oraz innych organizmówchorobotwórczych.Celem artykułu było przedstawienie miedzijako materiału stosowanego od wieków, którywykorzystywany jest w wielu nowoczesnychrozwiązaniach technicznych, stosowanychwe współczesnym budownictwie. Uzyskaniedodatkowych informacji możliwe jest poprzezstronę internetowąPolskiego Centrum Promocji Miedziwww.pcpm.pl.REKLAMA36Centrum Informacji o Instalacjach z Miedzi (CIIM)Centrum Informacji o Instalacjach z Miedzi (CIIM) dziaajce przy Polskim Centrum Promocji Miedzi prowadzi dziaalno majc na celuszerzenie rzetelnej informacji w zakresie stosowania rur miedzianych. CIIM dysponujc gronem wybitnych specjalistów udziela informacji,porad i konsultacji w zakresie projektowania, wykonania i eksploatacji instalacji z miedzi do zimnej i ciepej wody, ogrzewania, gazówmedycznych, technicznych i próni oraz systemów klimatyzacyjnych i solarnych.WSZELKIE INFORMACJE UDZIELANE S BEZPATNIE.PYTANIA NALEY KIEROWA TELEFONICZNIE LUB MAILOWO NA ADRES CIIM@CIIM.PLINŻYNIER BUDOWNICTWAMIED MDRY WYBÓRMIEDwww.ciim.plPolskie Centrum Promocji Miedzi-CIIM, pl Jana Pawa II 1, 50-136 Wrocaw, tel. 071/78 12 503, fax 071/78 12 504

ekonomika w budownictwieCeny robót i ich strukturaw obiektach mostowychW związku z realizacją inwestycji strukturalnych powstają nowe obiekty mostowe i wiadukty. Wiele tychobiektów jest finansowanych ze środków unijnych i wspomaganych przez Bank Światowy. Niezbędne sąuregulowania pozwalające na precyzyjne kalkulowanie, sprawdzanie i rozliczanie inwestycji, szczególniewspółfinansowanych z programów pomocowych UE.Mając powyższe na uwadze, strony zawierająceumowę na roboty budowlane mogąułożyć stosunek prawny w tym zakresie wedługswego uznania, tak aby jego treść lubcel nie sprzeciwiały się zasadom współżyciaspołecznego (art. 353¹ k.c. – zasada swobodyumów).Biorąc pod uwagę brak w Polsce odpowiednichrozwiązań prawnych (legislacyjnych),jak też brak inicjatyw stosowania w praktycechoćby części dotychczas stosownychrodzimych ogólnych warunków umów, zamawiającyi wykonawcy wykorzystują wzoryumów stosowane za granicą. Tym bardziejże warunki finansowania niektórych inwestycjibudowlanych nakładają na strony procesuinwestycyjnego taki obowiązek.Należy zaznaczyć, że przepisy polskiegoprawa w warunkach gospodarkirynkowej nie stanowią przeszkodyprzy wykorzystaniu wzorców umownychstosowanych za granicą.W Polsce przy zawieraniu umów na robotybudowlane najczęściej stosowanesą „Ogólne warunki kontraktowe FIDIC”(zbiór postanowień opracowanych napodstawie międzynarodowych umówo roboty budowlane, a także opartych nadoświadczeniach z praktyki budowlanej).Regulują one w sposób kompleksowyproces budowlany, począwszy od przygotowaniadokumentacji przetargowej, poprzezzłożenie oferty, zawarcie umowy ażdo zakończenia przedmiotu umowy.„Ogólne warunki kontraktowe FIDIC”mogą być wykorzystane do opracowania„Szczegółowych warunków kontraktowych”,które w warunkach gospodarkirynkowej na terenie Polski mogą stanowićprawo i obowiązki stron w zakresie przygotowaniai realizacji konkretnej budowy.Aby spełnić niektóre postanowienia FI-DIC w obszarze ustalania wynagrodzenia(wartości umownej), dla określonej inwestycjiwskazane jest posiadanie:■ klasyfikacji robót dla jednoznacznejidentyfikacji robót,■ specyfikacji technicznych wykonaniai odbioru poszczególnych rodzajówkonstrukcji i robót dla jednoznacznegoustalenia wymagań jakościowych materiałówi elementów konstrukcyjnych,■ przedmiaru robót.Tabele przedmiaru robót dla budownictwamostowego powinny zawierać pozycjeprzedmiarowe odpowiadające elementomrozliczeniowym.Tab. 1 | Wykaz jednostkowych cen (elementów rozliczeniowych) dla wybranych robót mostowychPoz.KodNazwy części obiektu lub wydzielone rodzaje robótklasyfikacji robóti elementów rozliczeniowych, kod specyfikacji technicznejJedn. miary Cena jedn. w zł1 2 3 4 5M-21.01.00PALE WBIJANE1. M-21.01.01-11Wbijanie pali żelbetowych o przekroju 25x25 cm z terenulub rusztowań na głębokość wbicia do 5 m. Grunt kat. I–-II. ST M 11.02.01szt. 2 254,942. M-21.01.01-15Wbijanie pali żelbetowych o przekroju 30x30 cm z terenulub rusztowań na głębokość wbicia do 8 m. Grunt kat. I–-II. ST M 11.02.01szt. 3 178,79M-21.03.00PALE FORMOWANE W GRUNCIE3. M-21.03.01-13Wykonanie pali dużych średnic pionowych w gruncie kat. I–-II z zabezpieczeniemstateczności ścian przez rurowanie, średnicy 800 mm. ST M 11.03.01m 1 415,614. M-21.03.01-24Wykonanie pali pionowych dużych średnic w gruncie kat. III z zabezpieczeniemstateczności ścian przez rurowanie, średnicy 1000 mm. ST M 11.03.01m 1 790,745. M-21.03.02-20Wykonanie pali pionowych dużych średnic w gruncie kat. III z zabezpieczeniemstateczności ścian przez rurowanie, średnica pala 1200 mm. ST M 11.03.01m 1 860,886. M-21.03.02-23 jw., lecz średnicy 1500 mm. ST M 11.03.01 m 2 669,397. M-21.03.02-69 Przygotowanie i montaż zbrojenia pali. ST M 20.01.02 t 3 992,838. M-21.03.02-96 Próbne obciążenie pali przy obciążeniu do 350 t. ST M 20.01.07 szt. 35 958,13M-21.20.00ŁAWY FUNDAMENTOWE9. M-21.20.01-11Ławy fundamentowe z betonu niekonstrukcyjnego bez deskowania(klasa betonu poniżej C25/30 (B-25)). ST M 11.01.04m³ 374,8410. M-21.20.10-11Ławy fundamentowe z betonu niekonstrukcyjnego w deskowaniu(klasa betonu poniżej C25/30 (B-25)). ST M 13.02.01m³ 433,70marzec 10 [71]37

ekonomika w budownictwie1 2 3 4 511. M-21.20.10-15Ławy fundamentowe z betonu konstrukcyjnego bez deskowania(klasa betonu C30/37 (B-30)). ST M 13.01.02m³ 429,96M-22.01.00PRZYCZÓŁKI12. M-22.01.01-11Podpory masywne wysokości do 4 m z betonuklasy powyżej C30/37 (B-30). ST M 13.01.04m³ 693,39M-23.01.00USTROJE NOŚNE ŻELBETOWE „NA MOKRO”13. M-23.01.01-11Wykonanie ustroju nośnego płytowego żelbetowego (mostu, wiaduktu, estakady)z betonu mostowego klasy C40/50 (B-40), grubość płyty nośnej poniżej 60 cm.Wysokość rusztowań stojakowych 6,0 m, deskowanie systemowe. ST M 13.01.05m³ 918,4914. M-23.01.01-1615. M-23.01.02-12Wykonanie ustroju nośnego płytowego żelbetowego (mostu, wiaduktu, estakady)z betonu mostowego klasy C40/50 (B-40), grubość płyty nośnej powyżej 60 cm.Wysokość rusztowań stojakowych 14,0 m, deskowanie systemowe. ST M 13.01.06Wykonanie ustroju nośnego belkowego żelbetowego (mostu, wiaduktu, estakady)z betonu mostowego klasy C40/50 (B-40), grubość płyty średnio 57 cm.Wysokość rusztowań stojakowych 10,0 m, deskowanie systemowe. ST M 13.01.05m³ 944,47m³ 1 093,5716. M-23.01.02-16Wykonanie ustroju nośnego belkowego żelbetowego (mostu, wiaduktu, estakady)z betonu mostowego klasy C40/50 (B-40), grubość płyty średnio 72 cm.m³ 1 020,59Wysokość rusztowań stojakowych 14,0 m, deskowanie systemowe. ST M 13.01.0617. M-23.01.02-69 Przygotowanie i montaż zbrojenia. ST M 12.01.02 t 3 756,3918. M-23.01.02-70 Montaż kotew stalowych talerzowych (przespawanych do zbrojenia). ST M 12.01.05 szt. 80,28M-24.04.00ŁOŻYSKA ELASTOMEROWE19. M-24.04.01-13Montaż łożysk elastomerowych przesuwnych niekotwionych,obciążenie 3000 kN. ST M 17.01.04szt. 2 850,2520. M-24.04.01-14Montaż łożysk elastomerowych przesuwnych niekotwionych,obciążenie 6000 kN. ST M 17.01.04szt. 4 552,94M-27.02.00IZOLACJE ARKUSZOWE21. M-27.02.01-11Izolacje dwuwarstwowe przeciwwilgociowe poziome z papy asfaltowejna lepiku asfaltowym na gorąco. ST M 15.01.01m² 46,5322. M-27.02.01-15Izolacje typu „Grace” i inne membranowe samoprzylepne.Izolacje poziome powierzchni betonowych. ST M 15.02.03m² 64,20M-28.01.00KRAWĘŻNIKI23. M-28.01.01-11Montaż krawężników kamiennych o wym. 18x20 cmna zaprawie niskokurczliwej. ST M 19.01.01m 183,96M-28.07.00BARIERY OCHRONNE (SZTYWNE)24. M-28.07.03-11 Montaż poręczy mostowych stalowych. ST M 19.01.04 m 727,37M-30.01.00NAWIERZCHNIE JEZDNI OBIEKTÓW MOSTOWYCH25. M-30.01.02-14Nawierzchnia z mieszanek mineralno-asfaltowych.Warstwa ścieralna o grubości po zagęszczeniu 4 cm. ST M 05.03.02m² 30,2726. M-30.01.04-11Nawierzchnia z mieszanek mineralno-asfaltowych. Warstwa wiążącao grubości po zagęszczeniu 5,5 cm z asfaltu twardolanego. ST D 05.03.12m² 147,00M-30.05.00NAWIERZCHNIE CHODNIKÓW OBIEKTÓW MOSTOWYCH27. M-30.05.02-11Nawierzchnia antypoślizgowa z mas chemoutwardzalnych o gr. 4 mm – nachodnikach. ST M 15.04.01m² 220,80Źródło: „Biuletyn cen robót drogowych i mostowych – BCD”, wyd. SekocenbudW tabelach przedmiaru robót nie uwzględnia się robót tymczasowych– które są projektowane i wykonywane na potrzeby wykonaniarobót podstawowych, nie są odbierane przez zamawiającego,lecz zanikają po wykonaniu robót podstawowych.Dla każdej pozycji przedmiaru robót w celu jednoznacznego ustaleniaceny jednostkowej należy podać następujące informacje:1) numer pozycji przedmiaru;2) kod pozycji przedmiaru, określony zgodnie z klasyfikacją robótlub z ustaloną indywidualnie systematyką robót;3) numer specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych,zawierającej wymagania dla danej pozycji przedmiaru;4) nazwę i opis pozycji przedmiaru oraz obliczenia ilości jednostekmiary dla pozycji przedmiarowej;5) jednostkę miary, której dotyczy pozycja przedmiaru;6) ilość jednostek miary pozycji przedmiaru.Ilości jednostek miary podane w przedmiarze powinny byćwyliczone na podstawie rysunków w dokumentacji projektowej,wyłącznie w sposób zgodny z zasadami podanymi w specyfikacjachtechnicznych wykonania i odbioru robót budowlanych.Kodowanie robót według klasyfikacji powinno być konsekwentniestosowane w dokumentacji przetargowej przygotowywanejprzez zamawiającego (szczególnie w przedmiarze robót) w kosztorysieinwestorskim i w ofercie wykonawcy robót, jak równieżw dokumentach prowadzonych na budowie w czasie wykonywaniarobót i rozliczania po ich zakończeniu.W artykule przedstawiono klasyfikację robót mostowych (dotyczącąmostów, wiaduktów i estakad), która została opracowanaprzez Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-OrganizacyjnychBudownictwa „PROMOCJA” na podstawie ustaleń podanychw „Katalogu robót mostowych”, cz. I „Budowa”, wydanegoi uaktualnionego przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowychi Autostrad w 2008 r.38INŻYNIER BUDOWNICTWA

ekonomika w budownictwieTab. 2 | Most drogowy z prefabrykowanych belek strunobetonowych jednojezdniowy. Długość 21,80 m. Szerokość 13,20 m,powierzchnia mostu 287,76 m². Fundamenty (ławy) żelbetowe, przyczółki ze skrzydełkami żelbetowe masywne wykonane na mokro.Ustrój niosący z belek strunobetonowych typu „T” podparta na łożyskach elastomerowych oraz płyta żelbetowa pomostu wykonana na mokro.Poręcze stalowe ze szczebelkamiLp.Kod klasyfikacji Nazwy części obiektu lub wydzielone rodzaje robót Jedn. Ilość Cena jedn. Wartość Udział robótrobóti elementów konstrukcyjnych lub grup robót miary robót w zł w zł w %1 2 3 4 5 6 7 81 M-21.00.00 FUNDAMENTY m² p.m. 287,80 1 635,93 470 823,38 35,81.1 M-21.02.01 Ścianki szczelne stalowe m² 400,00 903,77 361 509,16 27,51.2 M-21.20.05Ławy fundamentowez pozostawieniem ścianek stalowychm³ 135,31 784,74 106 183,32 8,11.3 M-21.25.01 Wykopy pod ławy w gruntach kat. I–-V m³ 105,00 29,82 3 130,90 0,22 M-22.00.00 KORPUSY PODPÓR m² p.m. 287,80 820,09 236 023,07 17,92.1 M-22.01.01 Przyczółki żelbetowe m³ 208,70 1 130,92 236 023,07 17,93 M-23.00.00 USTRÓJ NOŚNY m² p.m. 287,80 1 467,48 422 340,72 32,13.1 M-23.04.03Ustrój z prefabrykowanych belek sprężonychtypu T z płytą pomostu „na mokro”m³ 184,42 2 290,11 422 340,72 32,14 M-24.00.00 ŁOŻYSKA m² p.m. 287,80 68,27 19 649,80 1,54.1 M-24.01.01 Łożyska elastomerowe szt. 8,00 2 456,22 19 649,80 1,55 M-26.00.00 ODWODNIENIE m² p.m. 287,80 73,89 21 266,82 1,65.1 M-26.01.01 Wpusty mostowe szt. 4,00 164,34 657,36 0,05.2 M-26.02.01 Instalacja odprowadzająca ścieki rurami żeliwnymi m 39,20 197,66 7 748,39 0,65.3 M-26.02.25 Odprowadzenie ścieków kanalizacją deszczową m 102,00 126,09 12 861,06 1,06 M-27.00.00 HYDROIZOLACJE m² p.m. 287,80 96,59 27 799,48 2,16.1 M-27.01.03 Powłoka izolacyjna bitumiczna „na zimno” m² 294,00 32,40 9 526,85 0,76.2 M-27.02.06 Izolacja tradycyjna (z papy) m² 277,00 65,96 18 272,63 1,47 M-28.00.00 WYPOSAŻENIE m² p.m. 287,80 102,74 29 567,92 2,27.1 M-28.01.01 Krawężniki kamienne m 44,00 225,94 9 941,58 0,87.2 M-28.03.01 Balustrady stalowe m 57,60 316,27 18 217,01 1,47.3 M-28.16.02 Ścieki przykrawężnikowe z prefabrykowanych elementów m 22,00 64,06 1 409,33 0,18 M-29.00.00 ROBOTY PRZYOBIEKTOWE m² p.m. 287,80 152,95 44 017,07 3,38.1 M-29.01.01 Odwodnienie zasypki przyczółka m³ 29,00 81,69 2 369,12 0,28.2 M-29.10.01 Schody na skarpie dla obsługi m 12,00 305,06 3 660,69 0,38.3 M-29.15.01 Umocnienie skarp i stożków przyczółkowych m² 225,00 59,89 13 476,47 1,08.4 M-29.30.02 Umocnienie konstrukcjami betonowymi skarp i dna rzeki m³ 34,05 628,52 21 400,82 1,68.5 M-29.30.10 Płotki faszynowe m 125,00 24,88 3 109,96 0,29 M-30.00.00 ROBOTY NAWIERZCHNIOWE I ZABEZPIECZAJĄCE m² p.m. 287,80 143,77 41 376,40 3,19.1 M-30.01.02 Nawierzchnia jezdni z betonu asfaltowego m² 174,80 75,70 13 231,52 1,09.2 M-30.05.02 Nawierzchnia chodnika z żywic syntetycznych m² 113,40 116,15 13 172,07 1,09.3 M-30.20.01 Zabezpieczenie antykorozyjne powierzchni betonowych m² 1 144,00 13,09 14 972,81 1,110 M-31.00.00 PRÓBNE OBCIĄŻENIE OBIEKTU MOSTOWEGO m² p.m. 287,80 13,30 3 825,95 0,310.1 M-31.01.01 Próbne obciążenie kładki m² jezd. 174,80 21,89 3 825,95 0,3OGÓŁEM OBIEKTm 21,80 60 398,65 1 316 690,60 100,0m² p.m. 287,76 4 575,66 1 316 690,60 100,0Źródło: „Biuletyn cen obiektów budowlanych – BCO”, cz. II „Obiekty inżynieryjne”, wyd. SekocenbudTab. 3 | Kładka dla pieszych nad drogą ekspresową. Trzyprzęsłowa z belek stalowych, długość 85,0 m. Długość pochylni dla niepełnosprawnych 94,0 m.Szerokość 3,50 m. Powierzchnia chodnika wraz z pochylniami 1162,0 m. Fundamenty (ławy) żelbetowe, podpory żelbetowe słupowe. Ustrój niosącyz dwóch belek stalowych oraz płyta pomostu żelbetowa. Kładka jest oświetlona (słupy stalowe, oprawy sodowe na wysięgnikach)Lp.Kod klasyfikacji Nazwy części obiektu lub wydzielone rodzaje robót Jedn. Ilość Cena jedn. Wartość Udział robótrobóti elementów konstrukcyjnych lub grup robót miary robót w zł w zł w %1 2 3 4 5 6 7 81 M 20.00.00 PRACE PRZYGOTOWAWCZE m² p.m. 1 129,65 39,36 44 464,60 1,41.1 M 20.01.01 Wytyczenie geodezyjne obiektu m 85,00 523,11 44 464,60 1,42 M 21.00.00 FUNDAMENTY m² p.m. 1 129,65 429,14 484 774,24 15,72.1 M 21.02.01 Ścianki stalowe m² 210,00 1 219,65 256 126,14 8,32.2 M 21.20.10 Ławy fundamentowe w deskowaniu m³ 165,00 1 085,92 179 176,34 5,82.3 M 21.25.01 Wykopy pod ławy w gruntach kat. I–-V ze skarpami m³ 1 200,00 41,22 49 471,75 1,63 M 22.00.00 KORPUSY PODPÓR I KONSTRUKCJE OPOROWE m² p.m. 1 129,65 127,61 144 149,50 4,73.1 M 22.02.05 Filary żelbetowe słupowe z betonu „na mokro” m³ 73,00 1 974,65 144 149,50 4,74 M 23.00.00 USTRÓJ NOŚNY m² p.m. 1 129,65 1 376,05 1 554 449,37 50,44.1 M 23.01.01 Ustrój nośny żelbetowy – płytowy „na mokro” m³ 357,51 1 932,57 690 914,61 22,44.2 M 23.05.01Ustrój nośny stalowy – „blachownica”do zespolenia z betonową płytą pomostut 64,94 13 297,42 863 534,76 28,05 M 24.00.00 ŁOŻYSKA m² p.m. 1 129,65 61,07 68 990,63 2,25.1 M 24.04.01 Łożyska elastomerowe szt. 56,00 1 231,98 68 990,63 2,26 M 25.00.00 URZĄDZENIA DYLATACYJNE m² p.m. 1 129,65 94,00 106 189,83 3,46.1 M 25.01.01 Dylatacje modułowe elastomerowe m 32,40 3 277,47 106 189,83 3,47 M 26.00.00 ODWODNIENIE m² p.m. 1 129,65 34,55 39 023,82 1,37.1 M 26.01.01 Wpusty mostowe szt. 18,00 694,84 12 506,99 0,47.2 M 26.02.01Instalacja odprowadzająca ściekiz wpustów rurami żeliwnymim 119,00 222,83 26 516,83 0,9marzec 10 [71]39

NR 11 (67) | LISTOPADPL ISSN 1732-3428MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWAJAK STOSOWAĆ WARUNKI KONTRAKTOWE FIDIC ■ USZKODZENIA KANAŁÓW SANITARNYCHIB_11_2009_cz1.indd 1 2009-10-22 18:01:07112009ekonomika w budownictwie1 2 3 4 5 6 7 88 M 27.00.00 HYDROIZOLACJE m² p.m. 1 129,65 11,40 12 877,47 0,48.1 M 27.01.01 Powłokowa izolacja bitumiczna „na zimno” m² 638,00 20,18 12 877,47 0,49 M 28.00.00 WYPOSAŻENIE m² p.m. 1 129,65 171,43 193 658,69 6,39.1 M 28.03.01 Balustrady stalowe na obiektach mostowych m 799,00 125,10 99 952,97 3,29.2 M 28.12.01 Latarnie na drogowym obiekcie inżynieryjnym szt. 6,00 15 617,62 93 705,72 3,010 M 29.00.00 ROBOTY PRZYOBIEKTOWE m² p.m. 1 129,65 99,33 112 215,00 3,610.1 M 29.03.01 Zasypka przyczółka m³ 1 205,00 76,06 91 651,54 3,010.2 M 29.25.01 Punkty pomiarowe szt. 75,00 274,18 20 563,46 0,711 M 30.00.00 ROBOTY NAWIERZCHNIOWE I ZABEZPIECZAJĄCE m² p.m. 1 129,65 284,91 321 856,73 10,411.1 M 30.05.02 Nawierzchnia chodnika z żywic syntetycznych m² 1 162,00 220,84 256 619,91 8,311.2 M 30.20.05Zabezpieczenie antykorozyjne powierzchni betonowych –pokrycie powierzchni o grubości powłoki 0,05

prawoKalendariumstyczeń29.01.2010weszły w życieUstawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórychinnych ustaw (Dz.U. z 2009 r. Nr 223, poz. 1778)Nowelizacja ustawy – Prawo zamówień publicznych ma na celu wdrożenie do prawa krajowego przepisów Dyrektywy2007/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 grudnia 2007 r. zmieniającej Dyrektywy Rady 89/665/EWGi 92/13/EWG w zakresie poprawy skuteczności procedur odwoławczych w dziedzinie udzielania zamówień publicznych.Ustawa zawiera nowe rozwiązania skracające czas trwania procedury odwoławczej. Zrezygnowano z protestuwnoszonego do zamawiającego, który poprzedzał wniesienie odwołania do Krajowej Izby Odwoławczej. Obecnie odwołaniebędzie wnoszone przez wykonawcę bezpośrednio do KIO, w terminie określonym ustawą, w formie pisemnejlub elektronicznej. Skrócony został czas na złożenie oferty – dla postępowań o większych wartościach z 29 do 22 dni,natomiast dla mniejszych wartości na roboty budowlane z 20 dni do 14 dni. Rozwiązania te mają na celu umożliwieniezamawiającym udzielającym zamówień publicznych o największych wartościach zawieranie umów w przetargu nieograniczonymw terminie 60 dni od dnia wszczęcia postępowania, nawet gdy wykonawca skorzysta z prawa do wniesieniaodwołania na wybór oferty najkorzystniejszej. Ustawa precyzuje także okres zawieszenia możliwości zawarcia umowy powyborze najkorzystniejszej oferty oraz ogranicza możliwość unieważnienia umowy o zamówienie publiczne jedynie doprzypadków rażącego naruszenia prawa, w szczególności naruszeń godzących w podstawowe prawo wykonawców doubiegania się o zamówienie publiczne. Unieważnienie umowy będzie można zastąpić nałożeniem kar alternatywnych,tj. kary finansowej lub kary skrócenia okresu obowiązywania umowy, jeżeli utrzymanie w mocy umowy będzie leżałow interesie publicznym.Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 2010 r. w sprawie wzorów ogłoszeńzamieszczanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (Dz.U. Nr 12, poz. 69)Rozporządzenie określa wzory zamieszczanych w Biuletynie Zamówień Publicznych: ogłoszenia o zamówieniu, uproszczonegoogłoszenia o zmówieniu objętym dynamicznych systemem zakupów, ogłoszenia o zamiarze zawarcia umowy,ogłoszenia o udzieleniu zamówienia, ogłoszenia o konkursie, ogłoszenia o wynikach konkursu oraz ogłoszenia o zmianieogłoszenia. Straciło moc dotychczas obowiązujące rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 października2008 r. w sprawie wzorów ogłoszeń zamieszczanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (Dz.U. Nr 188, poz. 1153).Zmiany we wzorach stanowią konsekwencje wejścia w życie 29 stycznia 2010 r. nowelizacji Prawa zamówień publicznychz dnia 2 grudnia 2009 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 223, poz. 1778).Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 2010 r. w sprawie wykazu usługo charakterze priorytetowym i niepriorytetowym (Dz.U. Nr 12, poz. 68)Rozporządzenie stanowi wykonanie art. 2a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2007 r.Nr 223, poz. 1655 z późn. zm.1) i określa wykaz usług o charakterze priorytetowym oraz usług o charakterze niepriorytetowym.luty03.02.2010weszło w życieRozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu przedsięwzięć Euro2012 (Dz.U. z 2010 r. Nr 8, poz. 52)Rozporządzenie określa wykaz przedsięwzięć Euro 2012, zawartych w ofercie przyjętej przez Europejskie ZrzeszenieZwiązków Piłki Nożnej (UEFA) oraz objętych zobowiązaniami i gwarancjami rządu RzeczypospolitejPolskiej lub jednostek samorządu terytorialnego, a także innych niezbędnych do przeprowadzenia finałowegoturnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA Euro 2012. Do wykazu przedsięwzięć Euro 2012 wpisanoinwestycje finansowane przez kapitał prywatny w postaci centrów pobytowych dla uczestników UEFA Euro 2012.marzec 10 [71]41

krótkoprawoNowa skromność budynkówW minionym roku najbardziej prestiżowenagrody architektoniczne na świecie przyznanostosunkowo skromnym budynkom.Nagrodzone zostały m.in. gmach operyw Oslo (nagroda Miesa van der RoheAward 2009 dla najlepszego budynku europejskiego)oraz budynek MapungubweInterpretation Centre w RPA (tytuł najlepszegobudynku świata na Festiwalu Architekturyw Barcelonie).Kryzys sprawił, że wstrzymano budowę wieluwielkich wieżowców, np. Russia Towerw Moskwie (wg projektu Normana Fostera),a w Warszawie – wieżowca przy ul. Złotej44 (wg projektu Daniela Libeskinda). Projektyniezwykłe, bardzo kosztowne i „dziwne”znajdują mniej zwolenników. W WielkiejBrytanii styl rozwijający się tuż po kryzysienazwano „nową skromnością”. W taki stylwpisuje się także projekt gmachu MuzeumHistorii Polski Bohdana Paczkowskiego, wybranyniedawno w drodze międzynarodowegokonkursu.Źródło: Gazeta WyborczaOpera w Oslo; fot. E. Thorbergsen (Wikipedia)05.02.2010ogłoszonoUchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2010 r., sygn. akt III CZP 127/09Sąd Najwyższy stwierdził, że na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U.z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) wspólnota mieszkaniowa nie może udzielić zarządowi pełnomocnictwa do złożeniaoświadczenia o ustanowieniu służebności drogowej.08.02.2010ogłoszonoWyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 stycznia 2010 r., sygn. akt K 9/08, dotyczącyprzekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności (Dz.U. Nr 21, poz. 109)Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 4 ust. 8 i 9 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystegow prawo własności nieruchomości w zakresie, w jakim wskazuje, że udzielenie bonifikaty jest obowiązkiem organujednostki samorządu terytorialnego właściwego do wydania decyzji przekształceniowej, jest niezgodny z art. 165 ust. 1 orazart. 167 ust. 1 i 2 konstytucji. Zakwestionowane przepisy zobowiązują właścicieli nieruchomości do udzielenia bonifikat odopłat za przekształcenie użytkowania wieczystego we własność: w wysokości 90% – osobom fizycznym, których dochódmiesięczny nie przekracza poziomu wskazanego w ustawie, jeżeli nieruchomość jest zabudowana na cele mieszkaniowe alboprzeznaczona pod tego rodzaju zabudowę (art. 4 ust. 8 ustawy), oraz w wysokości 50% – osobom fizycznym, które prawoużytkowania wieczystego uzyskały przed 5 grudnia 1990 r., oraz ich następcom prawnym (art. 4 ust. 9 ustawy). TK za sprzecznez konstytucją uznał, że zaskarżone bonifikaty mają charakter obowiązkowy, ponieważ oznacza to, że dotychczasowi właścicielenieruchomości nie mają możliwości decydowania o sposobie zarządzania swoją własnością. TK wskazał, że ingerencjajest tym bardziej rażąca, że następuje w formie zobowiązania dotychczasowego właściciela nieruchomości do wydania decyzjiadministracyjnej, podczas gdy stosunek użytkowania wieczystego, łączący go z użytkownikiem, ma charakter cywilnoprawnyi jest oparty na zasadzie równości stron. Obowiązkowe udzielenie bonifikaty przy przekształceniu użytkowania wieczystegowe własność powoduje zmniejszenie dochodów jednostek samorządu terytorialnego, czemu nie towarzyszy ani zmniejszeniezadań samorządów, ani też jakaś forma rekompensaty lub uzyskania dodatkowych źródeł dochodów.Zakwestionowany przepis we wskazanym zakresie straci moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszeniawyroku w Dzienniku Ustaw.42INŻYNIER BUDOWNICTWA

prawoWeszła w życie11 marca 2010 r.,z wyjątkiemart. 1 pkt 8 i 37,który wejdziew życie 9 sierpnia2010 r., orazart. 1 pkt 18,który wejdziew życie1 stycznia 2011 r.Ustawę z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórychinnych ustaw (Dz.U. Nr 21, poz. 104)Ustawa ma na celu wdrożenie do prawa krajowego przepisów Dyrektywy 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Radyz dnia 18 stycznia 2006 r. dotyczącej działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycjiinfrastrukturalnych oraz zmian rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1228/2003/WE z dnia 26czerwca 2003 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej.Znowelizowane przepisy wprowadzają regulacje umożliwiające operatorom systemów elektroenergetycznych podejmowanieskutecznych i efektywnych działań w sytuacji wystąpienia niedoborów mocy energii elektrycznej w systemie. Wprowadzonotakże podział kompetencji oraz nałożono odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energiielektrycznej na wszystkich istotnych użytkowników systemu elektroenergetycznego oraz organy administracji publicznej.15.02.2010ogłoszonoWyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lutego 2010 r., sygn. akt K 58/09, dotyczący zasadwyceny nieruchomości (Dz.U. Nr 24, poz. 124)Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennymw zakresie, w jakim wzrost wartości nieruchomości odnosi do kryterium faktycznego jej wykorzystywania, w sytuacjachgdy przeznaczenie nieruchomości zostało określone tak samo jak w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,uchwalonym przed 1 stycznia 1995 r., który utracił moc z powodu upływu terminu wyznaczonego w art. 87ust. 3 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 konstytucji.Z wyroku wynika, że gminy nie mają prawa pobierać opłat planistycznych na podstawie nowego miejscowego planu, jeżeli w starymnieruchomość miała takie samo przeznaczenie. W uzasadnieniu wyroku TK wskazał, że sytuacja właścicieli nieruchomościpołożonych na obszarach, gdzie na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym nowe plany uchwalono po wygaśnięciustarych, różni się od sytuacji innych właścicieli nieruchomości położonych na obszarach, w których nowe plany zastąpiły starew trakcie ich obowiązywania. Brak aktywności gminy w uchwalaniu lub zmianie miejscowego planu przy jednoczesnym pobraniuopłaty, w sytuacji gdy nowo uchwalony plan nie zmienił w istocie przeznaczenia terenów i zasad ich zagospodarowywania,prowadzi, zdaniem Trybunału, do zróżnicowania, które nie jest w żaden sposób uzasadnione. TK stwierdził, że ustawodawca niewskazał jakichkolwiek wartości przemawiających za takim sposobem działania organów gminy, różnicującym sytuację prawnąwłaścicieli i użytkowników wieczystych – zbywców nieruchomości w gminie. W związku z tym TK uznał, że kwestionowanyprzepis jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa oraz z zasadą sprawiedliwości społecznej.18.02.2010ogłoszonoObwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2010 r. w sprawie ogłoszeniajednolitego tekstu ustawy o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w PiłceNożnej UEFA Euro 2012 (Dz.U. Nr 26, poz. 133)W załączniku do obwieszczenia ogłoszono jednolity tekst ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowegoturnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA Euro 2012 (Dz.U. Nr 173, poz. 1219).Aneta Malan-WijataREKLAMACertyfikaty Energetycznestudia podyplomowe* i kursy dla osób wykonujących: świadectwa charakterystyki energetycznej budynków audyt energetyczny* uprawnienie certyfikatora bez egzaminu państwowegoZajęcia w: Gdańsk: 0 58 346 03 11 Warszawa: 0 22 825 75 78 Poznań: 0 61 852 76 15 Katowice: 0 32 720 28 42 Kraków: 0 12 378 97 12 Lublin: 0 81 463 61 13 Wrocław: 0 71 733 65 36 Szczecin: 0 91 881 24 25Zapraszamy również na: kursy kosztorysowania studia podyplomowe oraz praktyki:obrót nieruchomościami,wycena nieruchomości,zarządzanie nieruchomościamiPełna oferta nawww.top.com.plW planach zmiana przepisów – świadectwa będą mogli wykonywaćrównież inżynierowie (druk sejmowy nr 1853)marzec 10 [71]TowarzystwoOświatowe „PROFIL”43

na czasieBuławy wibracyjne Hervisa Po zanurzeniu w płynnym jeszcze betoniebuława powoduje mocne jego zawibrowanie,wytrącając niepotrzebną wodę, rozbijającpęcherzyki powietrza oraz ujednolicającgęstość w całej objętości mieszanki. Dostępnychjest 5 modeli o średnicach od 28 do57 mm i długości giętego wałka: 3, 4 lub5 m. Urządzenie pozwala na zawibrowanieod 8 do 35 m³ betonu na godzinę.GreenEvoAż 29 technologii zakwalifikowało się doprojektu GreenEvo – Akcelerator ZielonychTechnologii, realizowanego przez MinisterstwoŚrodowiska. Liczba projektów nadesłanychprzez przedsiębiorstwa i instytucjewyniosła aż 57 w 7 obszarach. Projektywyłonione w drugim etapie konkursu będąwspierane poprzez promocję, pomoc w uzyskiwaniufunduszy, wsparcie doradcze. Listauczestników oraz nagrodzonych i wyróżnionychfirm na: www.greenevo.gov.pl/pl/konkurs/.Plazmowa technologiautylizacji odpadówŹródło: Lange ŁukaszukAgencja Rozwoju Przemysłu (ARP) podpisałaporozumienie o współpracy z kanadyjską firmąPlasco Energy Group w celu określenia wzajemnejwspółpracy na polu innowacyjności.Głównym zadaniem jest zbadanie możliwościbudowy w Polsce zakładów termicznej,plazmowej utylizacji komunalnych odpadówstałych, które wytwarzałyby energię elektrycznąwg technologii plazmowej Plasco EnergyGroup.Źródło: wnp.plNowa podziemna autostrada we WłoszechAutostrada o długości 23 km będzie usytuowana wzdłuż włoskiej riwiery nad Morzem Liguryjskim,obejmie też tunele, w tym: Gronda di Ponente, odcinek Rapallo-Santa Margherita Ligure.Dzięki temu połączone zostaną autostrady A26, A10 i A12 w okolicy Genui. Wartość projektu to1,1 mld euro. Tunele zostaną wykonane metodami tarczowymi oraz strzałowymi.Obwodnica Jarosławiama wykonawcęUmowa na budowę obwodnicy Jarosławiaw ciągu drogi krajowej nr 4 została podpisanaz polsko-niemieckim konsorcjum firm, z lideremEurovia Polska S.A. Koszt realizacji inwestycji to431,5 mln zł. Powstanie 11-kilometrowy odcinekdrogi obwodowej o klasie GP, w tym: węzły,9 wiaduktów, 3 mosty, 4 przejazdy gospodarcze,przepusty na ciekach i mury oporowe.Płyta bitumiczna BASEŹródło: GDDKiAUniwersalna falista płyta bitumiczna firmy OndulineMateriały Budowlane do pokryć dachowychmałej architektury jest szczelna, trwałai odporna na działanie czynników atmosferycznych.Charakteryzuje się jednym z najniższychwskaźników przewodzenia ciepła,ponadto zapewnia dobrą izolację akustyczną.Lekkość płyty BASE (2,94 kg/m²) oraz szybkii łatwy montaż pozwalają na samodzielne wykonaniedachu. Dł. 200 cm, szer. 86 cm, grub.2,6 mm, waga 5,05 kg.Doblò Cargo Źródło: inzynieria.comTo nowoczesny model Fiat Professional. Ma ładownośćdo 1000 kg. Długość przedziału ładunkowego– 182 cm (krótki rozstaw osi) i 217 cm(długi rozstaw osi). Dostępnych jest 7 rodzajównadwozia: furgon z krótkim i długim rozstawemosi, furgon z podwyższonym dachem,5-miejscowa wersja kombi z krótkim i długimrozstawem osi oraz platformy do zabudowy(pianale) – w sumie ok. 400 różnych kombinacji.Komfort zapewniają: automatyczna klimatyzacja,dwuwahaczowe zawieszenie tylne, systemBlue&Me, liczne schowki. Samochód wyposażonyjest m.in. w ekologiczny system Start&Stop.Operacja „tunel pod Łodzią”Wykonawcą studium wykonalności dla tuneluśrednicowego, który przebiegnie pod centrumŁodzi będzie konsorcjum Sener. Wartośćkontraktu to ok. 3,5 mln zł. Planuje się, że4-kilometrowy tunel połączy dworce Łódź Fabrycznąi Łódź Kaliską w 2016 r. Jest to częśćprojektu budowy pierwszej polskiej linii koleidużych prędkości, która docelowo (w 2016 r.)połączy Warszawę, Łódź, Poznań i Wrocław.Źródło: www.ec1kolejowy.pl44INŻYNIER BUDOWNICTWA

na czasieBezprecedensowy spadek popytuna powierzchnię biurową Po raz pierwszy od 2003 r. doszło do skumulowanegospadku stawek czynszów w najlepszychlokalizacjach na świecie. W Singapurze,Hongkongu oraz Tokio spadki czynszów wyniosłyodpowiednio: –45%, –35% i –21%.W Europie najpoważniejsze spadki odnotowanow Kijowie i Dublinie (ponad –50% i –38%).Obniżki dotknęły londyński West End (–25%)i warszawski COB (–24%). W USA największespadki odnotowano w Bostonie (–26%), SanFrancisco (–24%), Seattle i centrum NowegoJorku (po –23%). W Ameryce Południowej w:Buenos Aires (–14%) i Brazylii (–8%).Źródło: Cushman & WakefieldEuropejskie Centrum Bajkiim. Koziołka MatołkaW Pacanowie w Świętokrzyskiem powstał skomplikowanyarchitektonicznie kompleks budynków,przypominający ogromne baby z piasku. Architekciz biura Kulczyński Architekt stworzyli projekt,dla którego inspiracją były wspomnienia z dzieciństwa.Przy budowie wykorzystano m.in. systemyReynaers. Powierzchnia całkowita: 2365 m 2 . Głównywykonawca: Eiffage Budownictwo Mitex.Źródło: Reynaers PolskaCzas na obwodnicę WałbrzychaFirma Trakt z Katowic opracuje dokumentacjębudowy obwodnicy Wałbrzycha za ok. 1 mln870 tys. zł. Obwodnica będzie omijać miastood strony zachodniej. Połączy dwa istniejącejuż odcinki – od ulicy Wieniawskiego do węzłaReja. Będzie miała dwie jezdnie po dwa pasyruchu w każdą stronę. Długość tego odcinkawynosi 5,9 km, natomiast całej obwodnicyWałbrzycha – ok. 13 km. Najwcześniejszy terminrozpoczęcia robót to 2011 r.Źródło: GDDKiAProgram Pomocy Autodesk Autodesk uruchamia program, który wspiera poszukującychpracy architektów, projektantów i inżynieróww utrzymaniu i rozwoju ich kwalifikacji.Udostępnione zostanie oprogramowanie do projektowania,szkolenia oraz zasoby, które pomogąrozszerzyć umiejętności w zakresie technologii3D. Program jest dostępny online poprzez portalwww.autodesk.pl/assistance do 31 marca 2010 r.dla każdego, kto zatrudniony był w branży architektonicznej,inżynieryjnej, projektowej i produkcyjnej,a obecnie pozostaje bez pracy.OWEOB Promocja Sp. z o.o.wśród Diamentów ForbesaPromocja (eksperci tej firmy od lat współpracująz „Inżynierem budownictwa”) – wydawca systemuSEKOCENBUD oraz producent programówkosztorysowych SeKo PRIX, SMART i WKI-Plan– znalazła się po raz kolejny z rzędu w prestiżowymgronie Diamentów Forbesa 2010 – przedsiębiorstw,które w ostatnich trzech latach najbardziejdynamicznie zwiększyły swoją wartość.RozbudowaLotniska im. F. Chopina Konsorcjum HOCHTIEF Polska i HOCHTIEF Constructionwybuduje na lotnisku w Warszawiepirs centralny i dokończy budowę pirsu południowegoterminala. Po przebudowie port będziedysponował 27 rękawami lotniczymi i 45bramkami w hali odlotów. Pirs centralny wrazz pirsem południowym zajmie powierzchnię18 316 m². Wartość projektu wynosi 91,964 mlnzł brutto. Prace zakończą się w marcu 2011 r.Emporis Skyscraper Award 2009Konkurs na najciekawszy wieżowiec świata portaluinternetowego Emporis wyłonił zwycięzcówroku 2009. Kryteria oceny ponad 100-metrowychbudynków stanowiły: estetyka i funkcjonalność.Pierwsze miejsce zajął 82-piętrowy Aqua w Chicago,drugie – 23-piętrowy O-14 w Dubaju, trzecie– 60-piętrowy The Met w Bangkoku.Pianka BASF w seulskim metrze Pierwszy odcinek linii nr 9 metra w Seulu o długości 25,5 km, od lotniska Gimpo do Sinnonhyeon,otwarto w lipcu 2009 r. Zastosowano tam specjalistyczną piankę Basotect® firmyBASF, która wyróżnia się dużą dźwiękochłonnością w zakresie średnich i wysokich częstotliwościoraz niską przewodniością ciepła.Źródło: inzynieria.comOpracowałaMagdalena BednarczykWIĘCEJ NA www.inzynierbudownictwa.plmarzec 10 [71]45

normalizacja i normyNajnowsze opublikowane: Polskie Normy i poprawki z zakresu budownictwa(w okresie: od 25 stycznia do 19 lutego 2010 r.)Lp. Numer i tytuł normy, zmiany, poprawki Norma zastępowana Data publikacji KT*1234567PN-EN 1154:1999/AC:2010Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania– Wymagania i metody badańPN-EN 12737+A1:2010/Ap1:2010Prefabrykaty z betonu – Elementy podłóg ażurowych do budynkówinwentarskichPN-EN 1337-4:2010 **Łożyska konstrukcyjne – Część 4: Łożyska wałkowePN-EN 1337-6:2010 **Łożyska konstrukcyjne – Część 6: Łożyska wahaczowePN-EN 1337-7:2010 **Łożyska konstrukcyjne – Część 7: Łożyska sferycznei cylindryczne z PTFEPN-EN 13141-9:2010Wentylacja budynków – Badanie właściwości elementów/wyrobówdo wentylacji mieszkań – Część 9: Urządzenie do przepływu powietrzamontowane w przegrodzie zewnętrznej, regulowane poziomemwilgotności powietrzaPN-EN 15239:2010Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków– Wytyczne dotyczące inspekcji systemów wentylacji– 2010-02-16 169– 2010-02-04 195PN-EN 1337-4:2005 (oryg.)PN-EN 1337-4:2005/AC:2007 (oryg.)2010-01-25 251PN-EN 1337-6:2005 (oryg.) 2010-01-25 251PN-EN 1337-7:2005 (oryg.) 2010-01-25 251PN-EN 13141-9:2008 (oryg.) 2010-02-19 279PN-EN 15239:2007 (oryg.) 2010-01-29 279* Numer komitetu technicznego.** Norma zharmonizowana z Dyrektywą 89/106/EWG Wyroby budowlane (ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – OJ 2009/C 152/9z 4 lipca 2009 r.).Ap – poprawka krajowa do normy (wynika z pomyłki popełnionej w trakcie wprowadzania Normy Europejskiej do zbioru Polskich Norm, np. błędytłumaczenia lub niemerytorycznych pomyłek powstałych przy opracowaniu normy krajowej, zauważone po jej publikacji).AC – poprawka europejska do normy (wynika z pomyłek niemerytorycznych popełnionych w trakcie wprowadzania Normy Europejskiej, zauważonychpo jej opublikowaniu). Jest wprowadzana jako identyczna do zbioru Polskich Norm. Poprawka taka może być również włączona do treści normypodczas jej tłumaczenia na język polski.Normy Europejskie uznane (w języku oryginału) za Polskie Normy(w okresie: od 25 stycznia do 19 lutego 2010 r.)Lp. Numer i tytuł normy, zmiany, poprawki Norma zastępowana1234567PN-EN 622-4:2010Płyty pilśniowe – Wymagania techniczne – Część 4: Wymagania dlapłyt porowatych (oryg.)PN-EN 622-5:2010Płyty pilśniowe – Wymagania techniczne – Część 5: Wymagania dlapłyt formowanych na sucho (MDF) (oryg.)PN-EN 1058:2010Płyty drewnopochodne – Oznaczanie wartości charakterystycznych5-percentyla i charakterystycznych wartości średnich (oryg.)PN-EN 1313-1:2010Drewno okrągłe i tarcica – Dopuszczalne odchyłkii zalecane wymiary – Część 1: Tarcica iglasta (oryg.)PN-EN 1367-2:2010Badania właściwości cieplnych i odporności kruszyw na działanieczynników atmosferycznych – Część 2: Badanie w siarczanie magnezu(oryg.)PN-EN 1744-1:2010Badania chemicznych właściwości kruszyw – Część 1: AnalizachemicznaPN-EN 520+A1:2010Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacjiprzemysłowych – Wyroby z wełny mineralnej (MW) produkowanefabrycznie – Specyfikacja (oryg.)PN-EN 622-4:2000PN-EN 622-4:2000/Ap1:2002Data ogłoszeniauznaniaKT*2010-02-19 100PN-EN 622-5:2007 2010-02-19 100PN-EN 1058:1999 2010-02-19 100PN-EN 1313-1:2002 3) 2010-02-19 100PN-EN 1367-2:2000 2010-02-15 108PN-EN 1744-1:2000 2010-02-15 108PN-EN 520:2006 1) ** 2010-02-15 19446INŻYNIER BUDOWNICTWA

normalizacja i normy8910111213141516171819PN-EN 14353+A1:2010Metalowe narożniki i profile specjalne do stosowania z płytamigipsowo-kartonowymi – Definicje, wymagania i metody badań (oryg.)PN-EN 14566+A1:2010Łączniki mechaniczne do konstrukcji z płyt gipsowo-kartonowych– Definicje, wymagania i metody badań (oryg.)PN-EN 15283-1+A1:2010Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynkówi instalacji przemysłowych – Wyroby ze szkła piankowego (CG)produkowane fabrycznie – Specyfikacja (oryg.)PN-EN 15283-2+A1:2010Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacjiprzemysłowych – Wyroby ze szkła piankowego (CG) produkowanefabrycznie – Specyfikacja (oryg.)PN-EN ISO 13473-5:2010Ocena tekstury nawierzchni przy pomocy techniki profilometrycznej– Część 5: Ocena megatekstury (oryg.)PN-EN 12697-5:2010Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badań mieszanek mineralno--asfaltowych na gorąco – Część 5: Oznaczanie gęstości (oryg.)PN-EN 15743:2010Cement supersiarczanowy – Skład, wymagania i kryteria zgodności(oryg.)PN-EN 1849-2:2010Elastyczne wyroby wodochronne – Określanie grubościi gramatury – Część 2: Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczukudo izolacji wodochronnej dachów (oryg.)PN-EN 1847:2010Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby z tworzyw sztucznychi kauczuku do izolacji wodochronnej dachów – Metody ekspozycjina działanie ciekłych chemikaliów i wody (oryg.)PN-EN 12390-6:2010Badania betonu – Część 6: Wytrzymałość na rozciąganie przyrozłupywaniu próbek do badania (oryg.)PN-EN 13670:2010Wykonywanie konstrukcji betonowych (oryg.)PN-EN 15805:2010Przeciwpyłowe filtry powietrza do wentylacji ogólnej– Znormalizowane wymiary (oryg.)PN-EN 14353:2009 3) ** 2010-02-19 194PN-EN 14566:2009 1) ** 2010-02-15 194PN-EN 15283-1:2009 1) ** 2010-02-15 194PN-EN 15283-2:2009 1) ** 2010-02-15 194– 2010-02-19 212PN-EN 12697-5+A1:2008 2) 2010-02-19 212– 2010-02-19 196PN-EN 1849-2:2004 2) 2010-02-15 214PN-EN 1847:2002 2) 2010-02-15 214PN-EN 12390-6:2001 2)PN-EN 12390-6:2001/2010-02-19 274AC:2004 2)– 2010-02-19 274– 2010-02-15 279* Numer komitetu technicznego.** Norma zharmonizowana z Dyrektywą 89/106/EWG Wyroby budowlane (ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – OJ 2009/C 152/9z 4 lipca 2009 r.).1)Norma ważna do 28 lutego 2010 r.2)Norma ważna do 30 czerwca 2010 r.3)Norma ważna do 31 lipca 2010 r.+A1; +A2; +A3… – w numerze normy tzw. skonsolidowanej, informuje, że na etapie końcowym opracowania zmiany do Normy Europejskiej do zatwierdzeniaskierowano poprzednią wersję EN z włączoną do jej treści zmianą: A1; A2; A3...Ankieta powszechnaPełna informacja o ankiecie dostępna jest na stronie: www.pkn.pl/index.php?pid=b8f80c2e987Przedstawiony wykaz projektów PN jest oficjalnym ogłoszeniem ich ankiety powszechnej.Uwagi do prPN-prEN należy zgłaszać na specjalnych formularzach, których szablony, instrukcje ich wypełniania są dostępne na stronieinternetowej PKN, w czytelniach PKN oraz w czytelniach Punktów Informacji Normalizacyjnej (PIN). Adresy ich są dostępne na stronieinternetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl.Ewentualne uwagi prosimy przesyłać wyłącznie w wersji elektronicznej na adres poczty elektronicznej Zespołu Budownictwa:zbdsekr@pkn.pl.Ankieta obejmuje projekty Polskich Norm – tłumaczonych na język polski (wcześniej uznane za Polskie Normy w oryginalnej wersjijęzykowej), w których opiniowaniu na etapie projektu Normy Europejskiej Polska nie brała udziału (prPN-EN), oraz projekty NormEuropejskich, które są traktowane jako projekty przyszłych Polskich Norm (prEN = prPN-prEN).Janusz Opiłkadyrektor Zespołu BudownictwaPolski Komitet Normalizacyjnymarzec 10 [71]47

artykuł sponsorowanySzkolenie dofinansowanez Europejskiego Funduszu SpołecznegoObecnie doskonalenie umiejętności pracowników nie sprowadza się wyłącznie do poszerzenia ich doświadczenia zyskiwanegopodczas codziennych czynności w pracy, ale przede wszystkim polega na poszerzaniu wiedzy teoretyczneji praktycznej zdobywanej na różnorodnych szkoleniach.Praca na programach typu CAD jest podstawą działania każdego inżyniera.Polega ona na opracowywaniu dokumentacji konstrukcyjnej (2D i 3D),analiz kinematycznych, wytrzymałościowych lub termicznych oraz wieluinnych zagadnieniach związanych z powstawaniem projektu gotowegowyrobu. Dla inżynierów praca na tego typu programie ma niezwykle istotneznaczenie, gdyż umożliwia „dialog” między twórcą konstrukcji technicznycha ich wykonawcą. Dlatego też, wychodząc naprzeciw Państwaoczekiwaniom, SEKA S.A. zaprasza na szkolenie dofinansowane z EuropejskiegoFunduszu Społecznego.Komputerowe wspomaganie projektowaniaw firmie budowlanej – IntelliCADSzkolenie to prowadzone jest na programie ArCADia-IntelliCAD 2009 SE. Jestto funkcjonalny, wielodokumentowy edytor graficzny, wspomagający projektowanie2D i 3D. Ma standardowo opcje ułatwiające tworzenie dokumentacjibudowlanej (opcja rysowania ścian, wstawianie drzwi, okien, wykazy stolarki).Jest zgodny z AutoCAD-em zarówno w filozofii działania, jak i zapisie orazodczycie plików w formacie DWG. Na rynku powstało wiele programów, któreoferują podobne możliwości co AutoCAD, ale ich główną wadą jest niedoskonałaobsługa formatu DWG. Współpracując z innymi firmami posługującymisię AutoCAD-em nie można sobie pozwolić na wadliwą wymianę danych.Właśnie dlatego, dzięki zgodności formatu (dwg), program IntelliCAD odniósłogromny sukces zdobywając ponad 50% udział na rynku amerykańskim.Każdy uczestnik weźmie udział w 24-godzinnym szkoleniu, odbywającymsię w ciągu 3 dni roboczych i dotyczącym następującychzagadnień: podstawy pracy z programem, obsługa programu(otwieranie, zamykanie projektów), podstawowe narzędziarysunkowe, modyfikacja elementów, bloki rysunkowe, rastry,wydruki, praca w obszarze papieru, podstawy rysunku 3D itp.Uczestnikami szkoleń mogą być: przedsiębiorcy, w tym osoby fizyczneprowadzące działalność gospodarczą, oraz pracownicy wydelegowaniprzez swoich pracodawców.Każda osoba uczestnicząca w szkoleniu otrzyma materiały szkoleniowe,obiad oraz zimne i ciepłe napoje. Na zakończenie uczestnicy otrzymajązaświadczenie ukończenia szkolenia.Opłaty za szkolenie:• Dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, płacącychskładki na ubezpieczenie zdrowotne, szkolenia są bezpłatne.• Dla pracodawców i pracowników przedsiębiorstw istnieje możliwość bezpłatnegoudziału w szkoleniu, jednak ostateczna opłata jest uzależnionaod wielkości przedsiębiorstwa oraz wysokości miesięcznych zarobków.(Przeszkoliliśmy już ponad 1200 osób, z czego ok. 85% z naszychkursantów wzięło udział w tych szkoleniach b e z p ł a t n i e !)Przykład:Aby udział w szkoleniu był bezpłatny, to osoba zgłaszająca się deklaruje(w tym celu dajemy do podpisu wzór oświadczenia), że w ciągu3 dni wysokość wynagrodzenia brutto (!) będzie równa lub wyższa kwociepodanej w umowie. Gdy zarobki są niższe, kursanci dopłacają jedynieróżnicę, której brakuje do danej kwoty, np. koszt kursu – 245,16 zł, osobazarabia za 3 dni 200 zł brutto, dopłata za cały kurs – 45,16 zł.Terminy szkoleń, informacje i zapisy:www.efs.seka.pl/projektowanieCADOrganizator:SEKA S.A.Adam Roguskitel. 22/517-88-02e-mail: projektowanieCAD@seka.plProjekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.48INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieZabytki wymagająpokoryPostępowanie z obiektami zabytkowymi w fazie projektowej i użytkowej. Autor zwraca uwagę, że zabytkomtrzeba się przypatrywać i „nauczyć się” ich, zanim zaczniemy je „naprawiać”.Po wielu inspekcjach obiektów zabytkowych,jakie przeprowadziłem w ciągutrzech lat sprawowania stanowiska wojewódzkiegokonserwatora zabytków, muszę– niestety z przykrością – stwierdzićjednoznacznie, że architekci i wykonawcymają duże braki wiedzy teoretycznejo zabytkach.Chciałbym przekazać architektom i inżynierombudownictwa podstawowe zasadydotyczące traktowania dóbr kultury,które brzmią:1) primum non nocere, czyli po pierwszenie szkodzić,2) maksymalnie uszanować oryginalnąsubstancję zabytku i wszystkie jegowartości (materialne i niematerialne),3) zminimalizować niezbędną ingerencję(powstrzymać się od działań niekoniecznych),4) usuwać to i tylko to, co na oryginałdziała niszcząco,5) ingerować w sposób czytelny i odróżnialny,6) odwracać metody i materiały,7) wykonywać wszelkie prace zgodniez najlepszą wiedzą i na najwyższympoziomie.Zasada nr 4 i 6 wymaga uwzględnienia specyfikidziałań archeologicznych. Ta ostatniajest jedną z najważniejszych zasad.Prace remontowe i konserwatorskieprowadzone są u nas zazwyczajw taki sam sposób, w jaki podchodzisię do budynków współczesnych.Fot. 1 | Podczas prac w zabytkowym kościele pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Knyszynie odkrytowiele przemurowań. Pokazały one, że budynek ma mniejsze okna, niż były wcześniej(fot. S. Rutkowski)A to jest błąd! Zabytki mają zupełnieinne wymagania, charakteryzuje je innafizyka budowli i inne schematy konstrukcyjne.Zabytku nie można porównywaćdo teraźniejszych budynków. Obiekt400-letni został zbudowany przez ludzi,którzy nie mieli pojęcia o znanych namdziś zasadach budowania, nie znali statyki,stosowali tylko podstawowe naturalnemateriały budowlane, a konstrukcjeobiektów tworzyli zapewne metodamiprób i błędów. Obiektom zabytkowymtrzeba się przypatrywać, trzeba się ich„nauczyć”, zanim zaczniemy je „naprawiać”.Budynki zabytkowe mają zwyklefundamenty kamienne, stawiane na glinie.Aby to potwierdzić, należy wykonaćwykopy. Przy obiektach zabytkowychnie można prowadzić przy ścianachwykopów ciągłych z uwagi na rozsunięciesię budynku. Podobnie wygląda sytuacjaw przypadku więźb dachowych. Choć napierwszy rzut oka cała konstrukcja wyglądajak współczesna płatwiowa, to każdyelement jest inny. Ustrój fizyczny więźbjest inny, są to mało znane dziś konstrukcjestorczykowe lub stolcowe i mają swoje– zupełnie inne – zasady działania i innąstatykę.Jakie błędy popełniane są najczęściej?Tu pozwolę sobie przedstawićwłasne uwagi, a mianowicie: projektantomzazwyczaj zabytki przeszkadzają,wykonawcy uważają, że są za słabei należy je na wszelkie sposoby wzmacniać,użytkownicy zaś chcą wymieniaćstare elementy na nowe. Temat tenmarzec 10 [71]49

technologieczęsto poruszam na spotkaniach z proboszczami,bo trzeba wiedzieć, że 70%zabytków na Podlasiu (z 2 tys. ogółemzabytków nieruchomych) stanowią obiektysakralne. Wprawdzie to tylko dziękipieczy właścicieli tych kościołów czycerkwi możemy je do dziś oglądać i podziwiać,ale niewłaściwa pielęgnacjaprowadzi również do zniszczeń. Myślęnp. o zaniedbywaniu czynności pielęgnacyjnych.Mamy, dajmy na to, piękny starykościółek otoczony także starym drzewostanem.Niewątpliwie tworzy to obrazekgodny podziwu, ale jesienne czyszczeniesystemu orynnowania to konieczność.Woda z rynien pełnych liści wydostajesię, zamakają ściany. Trafia na słaby punkttynku, dostaje się w głąb, zaczyna działaćmróz i odpadają już płaty tynku. Albosprzątanie posadzek, najczęściej zimnychkamiennych lub ceramicznych płyt. Trzebapamiętać, aby wycierać je do sucha.A kto tak robi? Woda wyparuje, ale niezniknie z wnętrza, trafi w ściany. Ważnąsprawą są pozłocenia na ołtarzach. Dlaczegoczernieją? Nie jest to wina złotnikaani jego mozolnej pracy. Złocenia niszcząkwiaty, szczególnie lilie, które ustawianesą tak blisko, że dotykają złoconych elementów.Ich olejki eteryczne dodatkowodziałają niszcząco. Nie są rzadkością sytuacje,kiedy czyści się mokrą ścierką zabytkoweobrazy. Nigdy tak! Kurz najlepiejkonserwuje zabytki, a raz na dwa, trzylata należy zamówić wizytę konserwatora,który za niewielką opłatą, odpowiednimiśrodkami obrazy wyczyści.Stąd spotkania, w których uczestniczęw seminariach w Drohiczynie, Łomżyi Białymstoku. Proboszczom wyjaśniamsprawy związane z użytkowaniem orazwyczulam ich, aby samodzielnie nie podejmowaliżadnych działań. Potem dziejąsię rzeczy nieodwracalne. W zabytkachnie może być amatorszczyzny ani złotychrączek, które wszystko potrafią.Ale przechodząc do rzeczy, czyli do sprawdotyczących środowiska architektówi inżynierów budownictwa. Z ich stronynieprawidłowością jest przede wszystkimwręcz nagminne stosowanie zaprawycementowej zamiast zaprawywapiennej. Cement i elementy betonoweładnie wyglądają, ale nie przepuszczająwody. Wilgoć z betonowych opasekwnika np. w drewniane podwaliny lubwapienne ściany i powoduje ogromnezniszczenia.Tak więc, aby pracować z zabytkami,trzeba znać podstawowe zasady konserwatorskie.Nie zawsze bowiem, myjako służby konserwatorskie, wyłapiemywszystkie nieprawidłowości. To architekcii wykonawcy, decydując się na udziałw inwestycjach zabytkowych, muszą miećwiedzę konserwatorską, a także wiedzęrynkową – jest bowiem wiele firm, któreoferują specjalistyczne materiały przeznaczonedla obiektów zabytkowych.Tych wszystkich nieprawidłowości możnauniknąć, dostosowując część projektowądo zasad, które my jako konserwatorzypreferujemy i stosujemy przy tego typuczynnościach związanych z obiektamizabytkowymi. Ważne jest organizowaniespotkań z architektami i inżynierami budownictwa,wymiana doświadczeń.Fot. 2 | W kościele pw. św. Antoniego Padewskiego w Niewodnicy Kościelnej obecnie trwają pracebudowlane. W tym roku zabytkowy obiekt będzie mógł pochwalić się nową elewacją(fot. B. Klem)50INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieKONSERWACJA I RESTAURACJA ZABYTKÓW ARCHITEKTURYKONSERWACJARESTAURACJAKONSERWACJA BIEŻĄCA(PROFILAKTYCZNA)ZABIEGIKONSERWACJIoczyszczanieusuwanienawarstwieńodsalanieosuszaniezabezpieczeniepowierzchniutrwaleniesubstancjiwzmacnianiestrukturalnesubstancjihydrofobizacjadezynfekcjadezynsekcjaodgrzybianieZABIEGIRESTAURACJIzabezpiecz. stałerozbiórkiodsłonięciaodkrywkiuzupełnieniarekonstrukcja elem.(odtworzenie)wymiana elem.i konstr. (zniszcz.)wzmacnianiekonstrukcjiprzemurowaniatynkirenowacyjnekolorystykazakładanie izolacjipodbijaniefundamentówwzmacnianiepodłożanowe instalacjenowe elementyARANŻACJAWNĘTRZADAPTACJAINTEGRACJAREWITALIZACJABUDOWNICTWAPRZEMYSŁOWEGOREWITALIZACJAI ZABEZPIECZENIE RUINANASTYLOZAPRZENIESIENIAZ DEMONTAŻEMPONOWNEZŁOŻENIERENOWACJAREKONSTRUKCJAZABYTKURESTYTUCJAODBUDOWA KREACYJNAROZBUDOWAPRZEMIESZCZENIAODBUDOWAPRZESUNIĘCIA(BEZ DEMONTAŻU)Oczywiście już sama Karta Wenecka jakomiędzynarodowa konwencja, określającazasady konserwacji i restauracji zabytków,zobowiązuje architektów, którzy chcąpracować w tej dość trudnej i niewdzięcznejtematyce. Projektant musi się wyzbyćswoich wewnętrznych ambicji, być spolegliwym,pełnym uszanowania, oddać pokłonprzodkom, którzy dany obiekt przedsetkami lat wznieśli. Nie można postawićtylko na decyzję inwestora – nie zawszesłuszną – i wejść z butami w historię. Dokumentacjaprojektowa powinna zawieraćw części opisowej ustosunkowaniesię do obiektu zabytkowego,jego historii, stylu, materiałów, detaliitp. Z racji sytuacji, jakie spotykam, sądzę,że jest to konieczne zawsze. Nie możnazatem za wszelką cenę spełniać życzeniainwestora. Już tu na wstępie ważną rolęodgrywa projektant, który musi wytłumaczyćinwestorowi, co w danymobiekcie można robić, a czego niemożna. Zapraszamy do nas po wytyczne.Zacznijmy od wizyty w UrzędzieKonserwacji Zabytków. Trzeba przyjśći sprawdzić, czy dany obiekt jest wpisanydo rejestru zabytków, czy jest chronionyplanem, czy może jest tylko w ewidencji.Istnieje wiele wymagań, które projektant,przystępując do pracy z zabytkiem, musispełnić i przeanalizować.Co jest istotne, cieszę się, że jest wieluinwestorów, którzy podchodzą z wielkimpietyzmem i chcą przywrócić blask i waloryzabytkom. Przykładem jest choćbydworzec carski w Białowieży. Inwestorkażdą deseczkę czyścił, okno i okucie,aby doprowadzić do stanu pierwotnego.Efekty tego są fantastyczne.Konserwacja jest dziedziną interdyscyplinarną.Prace związane z procesem konserwacjii restauracji zabytku architektonicznegomożna podzielić na trzy etapy.Pierwszy to są prace przedprojektowe,czyli poznanie zabytku. Czasami bowiemnie ma planu i należy samodzielniewykonać inwentaryzację, sięgnąćdo badań historycznych (tu zaczyna siękontakt z historykiem sztuki). Zdarzasię, że czasami odkryjemy pod tynkiemfresk, którego nie widzieliśmy w czasiebadań. Trzeba zrobić odkrywki, czy niema nawarstwień. Z praktyki wiemy, żeczęsto całe ołtarze były zamalowywaneprzypadkową farbą, zakrywając czy tosztukaterię, czy marmuryzację lub innymateriał. Badania te są konieczne, żebyuzyskać dane, które pozwolą późniejsprecyzować wytyczne konserwatorskie.Następnym etapem jest wartościowaniezabytku. Te sprawy powinien rozstrzygaćhistoryk sztuki. Na koniec na podstawiebadań wartościowania sporządza się wytycznekonserwatorskie do projektu jakozakończenie prac przedprojektowych.marzec 10 [71]51

technologieReasumując: inwentaryzacja, badaniacałej struktury obiektu aż do opracowaniawytycznych.Drugim etapem są prace projektowe.Projekt konserwatorski dzielimy na koncepcjęwstępną, projekt budowlano-konserwatorskii projekt wykonawczy. Jeślichodzi o skalę, to wiadomo, że obiektyzabytkowe mają swoją większą skalę. Najlepiej,jak są wykonywane w skali 1:50,a detale – 1:20. Czasem spotykam archiwalnerysunki detali stolarki w skali 1:1.Dokładność i precyzja.Prace realizacyjne – inżynierowiebudownictwa powinni się zapoznaćz zasadami prac budowlanych,wykonywanych w obiektachzabytkowych. Na marginesie dodam,że np. Uniwersytet Toruński prowadzicenne studia podyplomowe. Przekazujewiedzę budowlaną, niezbędną dlafirm budowlanych i osób, które chcą sięzajmować rewaloryzacją zabytków czykonserwacją. Czasem w prace te wplatasię kontynuacja badań, bo coś się podrodze znowu odkrywa. I tu potrzebnajest wiedza wykonawcy, żeby nie odrzuciłkawałka malowidła czy fresku, traktującgo jako gruz, ale wiedział, jak sięw takiej sytuacji zachować.Kolejna rzecz to nadzór autorski. Człowieksprawujący tę funkcję musi przykładaćsię w sposób rzetelny. Powinienbyć stale na budowie i współpracowaćz ekipą i projektantem. Muszę powiedziećz satysfakcją, że rynek dobrychwykonawców i nadzorujących powoli siękształtuje.I na koniec zostaje przygotowanie dokumentacjipowykonawczej, czylidokumentacji konserwatorskiej, dotyczącejwystroju i substancji wewnętrznych,jak również dokumentacji branżowej.Często projekty branżowe elektryczne,sanitarne, instalacji ppoż. czy antywłamanioweprowadzone są bez uwzględnieniasubstancji zabytkowej. I tu wtrącę przykładz życia wzięty. W jednej z cerkwina tle niebieskiej ściany, na wysokościok. 1,5 m biegnie nowa instalacja elektrycznaw białej plastikowej listwie!Wyczulam na zwykłą ludzką wrażliwość.Dla odmiany w innym obiekcie na bardzozabytkowym fresku zamontowano czujnikipożarowe, nikt ich jednak nie zauważa,gdyż tak dobrze są wkomponowanew rysunek. Można?Schemat działań projektowych i rzetelnośćpodejścia inwestora, projektanta,konstruktora jest warunkiem sukcesu.Nie można dopuścić do sytuacji dwuznacznych,musi być jedność myślenia,będzie to z korzyścią dla ochrony dziedzictwanarodowego.arch. Andrzej NowakowskiArtykuł ukazał się w nr. grudniowym 2009 r. BiuletynuInformacyjnego Podlaskiej OIIB i Podlaskiej OIA.Wybrane definicjeKonserwacja – uzdrowienie, utrwalenie i wzmocnienie fizycznesubstancji zabytku i jego struktury za pomocą odpowiednichmetod wypracowanych na bazie nauk przyrodniczych. Postaćzabytku powinna pozostać przy tym w stanie nienaruszonym.Konserwacja bieżąca – utrzymanie zabytku w dobrym stanieprzez stworzenie odpowiednich warunków jego istnieniai ewentualne wykonywanie drobnych napraw i zabiegów.Restauracja – zespół prac mających na celu przywrócenie,względnie spotęgowanie wartości artystycznych, historycznychzabytku architektury lub nadanie mu wartości użytkowych za pomocąmetod wypracowanych na bazie techniki budowlanej.Adaptacja zabytku architektury – przystosowanie zabytkudo wymogów współczesnego życia, odpowiednio do funkcji, jakiema spełniać, jednak pod warunkiem zachowania wszystkichwalorów zabytkowych, a przede wszystkim: charakterystycznegoukładu funkcjonalno-przestrzennego, wartości artystycznychi oryginalnej substancji przy minimalnym wprowadzeniunowych elementów.Rewitalizacja – odbudowa zniszczonych, ale niegdyś żywychobszarów miejskich (np. centrów starych miast), mocno zdekapitalizowanychlub nawet utraconych w wyniku działańwojennych czy też powojennych dewastacji i rozbiórek.Pojęcie to obejmuje również działania restrukturyzacji terenówpoprzemysłowych i pomilitarnych.Rewitalizacja zabytkowych budowli przemysłowych– nadanie im nowych funkcji i włączenie ich w obieg współczesnejkultury przy maksymalnym poszanowaniu kompozycjii formy architektonicznej oraz struktury budowlanej.Rewitalizacja i zabezpieczenie zabytkowych ruin – udostępnienieich społeczeństwu w formie, w jakiej przetrwały,bez rekonstrukcji, z wyjątkiem anastylozy rozproszonychistniejących elementów, po przeprowadzeniu zabiegów konserwacjiodkrytej substancji, a przy zminimalizowaniu nowychkoniecznych dodanych elementów stosowanych do ratowaniastruktury oraz uczytelnienia założenia i udostępnienia ruindo zwiedzania.Integracja – prace zmierzające do nadania zachowanemu niekompletnielub zniekształconemu zabytkowi pewnej zamkniętejfunkcjonalnie i kompozycyjnie formy architektonicznej przezpołączenie jego części zabytkowych oraz koniecznych uzupełnieńw jednolitą całość kompozycyjną. O sposobie i zakresieekspozycji zastanych lub odkrytych elementów zabytkowychdecyduje wynik analizy wartościującej.52INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyKomunikacja pionowana rusztowaniuFot. 1 | Klatka schodowa dwubiegowa– ROTAX PlusKomunikacja pionowa na rusztowaniuodbywa się w dwojaki sposób: przy użyciupomostów przejściowych lub klatekschodowych. Pomosty przejściowe produkcjiALTRAD-Mostostal wykonane sąz aluminium i antypoślizgowej sklejki,wyposażone w unoszoną klapę przejściowąi podwieszane drabinki pomostowe.Stanowią one ekonomiczne rozwiązaniekomunikacyjne pomiędzy kondygnacjamirusztowania, są jednak mniej komfortoweod klatek schodowych. Komunikacja porusztowaniu za pomocą pomostów przejściowychma tę niedogodność, że przedkażdym wejściem na kolejny poziom rusztowanianależy unieść klapę przejściową,a następnie ją zamknąć, aby nie stwarzaćniebezpieczeństwa upadku dla innej osoby.Pomosty przejściowe należy układaćnaprzemiennie klapami co poziom.Budując pion komunikacyjny należy pamiętać,że przepisy BHP określają, że odległośćmiędzy sąsiednimi pionami komunikacyjnyminie może przekraczać 40 m,zaś odległość stanowiska pracy najbardziejoddalonego od środka pionu komunikacyjnegonie może być większa niż 20 m.W bogatej ofercie ALTRAD-Mostostal wśródrozwiązań dla budownictwa znajdują siękonstrukcje dodatkowe – klatki schodowe.Systemy rusztowań ramowych MostostalPlus i modułowych ROTAX Plus umożliwiajązbudowanie klatek schodowych każdemuużytkownikowi, który posiada rusztowaniaoraz elementy ALTRAD-Mostostal, takie jak:belki nośne schodów, poręcze zewnętrznei wewnętrzne, uchwyty poręczy.Klatki schodowe to nie tylko dodatkowei wygodniejsze wejście na dany poziomrusztowania, ale także tymczasowa komunikacjapodczas budowy. Klatki schodowemożna budować jako jednobiegowelub dwubiegowe, wolnostojącelub ustawione przy rusztowaniu. Klatkijednobiegowe zapewniają jednocześniepoziomy robocze.Zaletą klatek schodowych jest to, ze pracownicynie poruszają się po rusztowaniu, alepo konstrukcji specjalnie do tego przeznaczonej.Ponadto poruszanie się po klatkachschodowych jest wygodniejsze i łatwiejszew przypadku konieczności przenoszenialekkich materiałów budowlanych. Pomostyprzejściowe nie dają takich możliwości.Fot. 2 | Pomost przejściowyFot. 3 | Klatka schodowa: belki nośne schodów,pomosty, stężenia jako poręczeALTRAD-Mostostal Spółka z o.o.ul. Starzyńskiego 1, 08-110 Siedlcetel. 0 801 ALTRAD, tel. +48 25 644 82 93,fax +48 25 644 62 62www.altrad-mostostal.pl,e-mail: handlowy@altrad-mostostal.plmarzec 10 [71]53

technologieTermografiaw budownictwie – cz. IRealnie istniejący budynek nie zawsze jest zgodny z projektempod względem izolacyjności cieplnej przegród budowlanych.Przyczyny takiego stanu mogą być różne: użycie innych materiałówbudowlanych, wykonanie przegród o innej grubości, zawilgocenie,niestaranność robót budowlanych itp.Kontrola izolacyjności cieplnej jest pomijanaprzy odbiorze budynku. A jakość izolacyjnościcieplnej nabiera coraz większegoznaczenia przy ocenie budynków. Wobecpowyższego należałoby dokonywaćkontroli i sprawdzania budynków podwzględem izolacyjności cieplnej przegródbudowlanych. Kontrola taka jest możliwadla budynku zamkniętego i ogrzewanego,w porze zimowej, przy wykorzystaniutechniki termograficznej.Parametrem w największym stopniuwpływającym na wartość temperaturywyznaczonej metodą termograficzną jestemisyjność powierzchni. Współczynnikemisyjności jest najważniejszym parametremokreślającym dokładność wyznaczeniatemperatury powierzchni obiektumetodą termograficzną. Tylko dokładnaznajomość wartości emisyjności obserwowanejpowierzchni zapewnia możliwośćdokładnego określenia bezwzględnejZasada działania kamery termograficznejUrządzenie termograficzne dokonuje pomiaru promieniowania podczerwonego (cieplnego)docierającego do jego detektora. W przypadku obiektów rzeczywistych (a nie ciała doskonaleczarnego) promieniowanie to jest sumą składowych:■ promieniowania własnego obiektu,■ promieniowania otoczenia odbitego od obiektu,■ promieniowania atmosfery znajdującej się pomiędzy obiektem a obiektywem urządzeniarejestrującego promieniowanie,i wyraża się zależnością:o1 Wr W aW W1gdzie:W – sygnał odbierany przez detektorW o– moc promieniowania odpowiadająca temperaturze obiektu T oW a– moc promieniowania odpowiadająca temperaturze atmosfery T aW r– moc promieniowania odpowiadająca temperaturze otoczenia T rε – współczynnik emisyjności obiektuτ – współczynnik transmisji atmosferySygnał z detektora podlega wzmocnieniu i analizie. Jest rejestrowany w postaci cyfrowego obrazu(termogramu), przetworzony na postać widzialną i wyświetlony na ekranie monitora. Dlatzw. kamer pomiarowych obliczana jest wartość temperatury dla każdego piksela termogramui tworzona jest skala temperatur w takiej palecie barwnej jak wybrana dla termogramu.Wartość temperatury obiektu jest obliczana przy założeniu znajomości współczynnika emisyjnościpowierzchni obiektu, temperatury otoczenia, temperatury i wilgotności atmosfery orazodległości kamery od obrazowanego obiektu. Przy wizualizacji powyższe parametry przyjmują(najczęściej) takie same wartości dla wszystkich pikseli termogramu. Jest to pewne uproszczeniei temperatura jest określona poprawnie dla całej powierzchni termogramu pod warunkami:■ emisyjność obiektu w całym polu widzenia kamery jest znana i jednakowa;■ obiekt odbija promieniowanie pochodzące z jego otoczenia w sposób całkowicie dyfuzyjny(lambertowski);■ otoczenie obserwowanego obiektu jest jednoelementowe, o znanej temperaturze i promieniujejak ciało doskonale czarne;■ pomiędzy obiektem i obiektywem kamery jest znana odległość, w której panuje standardowaatmosfera o znanej temperaturze i wilgotności.Rys. 1 | Termogram tej samej ścianywykonany: a) przy bezchmurnymniebie, 12.02.2008, godz. 22.00, T a=-2 o C, T nieb

technologieRys. 2 | Termogram budynku z instalacją centralnego ogrzewaniaw ścianach zewnętrznychRys. 3 | Termogram ściany murowanej z cegłysam sposób jak ciało doskonale czarne.Temperatura tej powierzchni będzie zwanatemperaturą otoczenia. Wpływ niedokładnościoszacowania temperatury otoczeniana temperaturę wyznaczoną metodą termograficznąnie jest zaniedbywalny. Jeston tym większy, im emisyjność obiektu jestmniejsza oraz rośnie, gdy temperatura otoczeniaprzewyższa temperaturę obiektu.W praktyce otoczenie obiektu to zbiórpowierzchni ciał wypełniający półkulę widocznąz danego punktu na powierzchniobserwowanego obiektu. Ciała tworząceotoczenie mogą w rzeczywistości charakteryzowaćsię różnymi temperaturamipowierzchni i różnymi wartościami współczynnikówemisyjności. W przypadku otoczeniazłożonego z ciał o różnych temperaturachpowierzchni należy wprowadzićpojęcie ekwiwalentnej temperatury otoczenia.Przez ekwiwalentną temperaturęotoczenia należy rozumieć taką temperaturęjednorodnej półsfery, od której doobserwowanego obiektu będzie docierałotakie samo natężenie promieniowania jakod otoczenia rzeczywistego. Ekwiwalentnatemperatura otoczenia ma charakter lokalny,jej wartość zależy od miejsca położeniarozpatrywanego punktu na powierzchniobrazowanego obiektu.W praktyce dużym problemem jest wyznaczenieekwiwalentnej temperatury rzeczywistegootoczenia. Nie należy utożsamiaćjej z temperaturą powietrza i mierzyć termometremna stanowisku kamery termowizyjnej,bo tylko wyjątkowo temperaturaotoczenia może byćrówna temperaturzepowietrza. Dlaotoczenia rzeczywistegozłożonegoz licznych obiektówo różnych temperaturachorazzłożonych układachgeometrycznychwyznaczenieekwiwalentnejRys. 4 | Struktura muru pod tynkiemtemperatury otoczenia na drodze obliczeniowejmoże być bardzo pracochłonnei niedokładne. Wtedy należałoby wyznaczyćwpływ otoczenia na drodze pomiarowejlub zastosować ekrany wokół badanegoobiektu w celu zmiany otoczenia.Ekwiwalentną temperaturę otoczenia możnaoraz 8–14 μm (LW), w których tłumieniepromieniowania jest najmniejsze.Współczynnik transmisji atmosfery obliczanyjest na podstawie przyjętego modelu atmosferyuwzględniającego różne czynniki:temperaturę, wilgotność, grubość warstwy(odległość od obiektu do kamery).wyznaczyć pomiarem termograficz-Niedokładność oszacowania odległo-nym. Jednym ze sposobów wyznaczeniaekwiwalentnej temperatury otoczenia jestbezpośredni pomiar tego promieniowaniaoglądanego w rozpraszającym reflektorze.Powierzchnia reflektora powinna miećwspółczynnik odbicia ρ = 1. W praktyceści od obiektu do kamery ma niewielkiwpływ na błąd określenia temperaturyobiektu. Wpływ ten nie zależy od wartościemisyjności, ale rośnie wraz ze wzrostemróżnicy temperatury pomiędzy obiektemi atmosferą.trudno jest otrzymać powierzchnię odbijającącałkowicie padające nań promieniowaniew sposób rozpraszający, co jestpewną wadą tej prostej metody.Współczynnik transmisji atmosferyzależy od jej składu. Najsilniej promieniowaniePomiary termograficzne budynkówod zewnętrznej stronyWykonując termogramy budynków odzewnętrznej strony, spodziewamy się, żezróżnicowanie izolacyjności zewnętrznychpodczerwone tłumi para wod-przegród budowlanych uwidoczni sięna, dwutlenek węgla, ozon, dymy przemysłowe.Kamery termowizyjne pracująw przedziałach widmowych 3–5 μm (SW)w postaci nierównomiernej temperaturyna powierzchni przegrody. Tymczasemzróżnicowanie temperatury zewnętrznej58INŻYNIER BUDOWNICTWA

Kompaktowa kamera termowizyjna idealna do inspekcji budowlanych.technologieZAPRASZAMY na targiAUTOMATICON 201023-26 marca 2010 r.stoisko N20marzec 10 [71]Przedstawiciel Handlowy FLIR Paweł Rutkowskitel.: +48(22) 849 71 90, e-mail: rutkowski@flir.com.pl, www.flir.com.pl59

technologieRys. 5 | Budynek z wielkiej płyty widoczny od zewnątrzRys. 6 | Zależność temperatury od barwy powierzchni – termogramy północnej ściany oświetlonejtylko promieniowaniem rozproszonym wykonano 10 marca: a) o godzinie 16.10,b) o godzinie 18.50powierzchni ścian budynków może być wynikiemzarówno niejednorodnej izolacyjności,jak też niejednorodnego otoczenia.Na termogramie zewnętrznej powierzchnibudynku wykonanym przy otoczeniu zróżnicowanymtermalnie (rys. 1a) zwraca uwagęzdecydowanie różna temperatura okien.Wynika to z faktu, że otoczeniem górnegookna jest zimny nieboskłon, a okien dolnychznacznie cieplejszy teren wraz z sąsiednimbudynkiem. Obszary ściany pod balkonemi okapem dachu mają temperaturę wyższąod reszty ściany. To może sugerować istnieniemostków cieplnych w tych miejscach;w rzeczywistości jest to skutek oddziaływanianiejednorodnego otoczenia (zimnegonieboskłonu) w postaci „ciepłego cienia”.Przy otoczeniu o wyrównanej temperaturzerozkład temperatury na powierzchni tejsamej ściany (rys. 1b) wynika głównie z jejizolacyjności i różni się zdecydowanie odpoprzedniego. Wartość temperatury na powierzchniściany jest wyrównana, obszarynadproży mają nieznacznie podwyższonątemperaturę; jedynie na styku płyty balkonuze ścianą widoczny jest liniowy mostekcieplny. Dodać należy, że podczas rejestracjiobydwu termogramów cały budynek byłogrzewany i temperatura wewnątrz wynosiłaokoło 20 o C.Na termogramach zewnętrznej powierzchniścian budynków nieocieplonychod zewnątrz zazwyczaj widoczne są:■ instalacja centralnego ogrzewania poprowadzonaw ścianach – rys. 2,■ mostki cieplne na wieńcach – rys. 3,■ struktura muru pod tynkiem – rys. 4,■ mostki cieplne na łączeniu płyt w budynkachzbudowanych z wielkiej płyty– rys. 5.Termogramy powinny być właściwiezinterpretowane. Interpretacja to proceswnioskowania dedukcyjnego, w którym napodstawie cech bezpośrednich widocznychna zobrazowaniu termalnym, informacjiz innych źródeł oraz wiedzy interpretatoradochodzi do zauważenia cech pośrednichobiektu (niewidocznych bezpośrednio naobrazie) i wyjaśnienia cech obiektu, związkówmiędzy obiektami, a także zachodzącychzjawisk. Właściwa interpretacja przeprowadzonaz wykorzystaniem wszelkichinformacji o obiekcie i wiedzy interpretatorapowinna wyjaśnić określony problem.Interpretacja termogramów wykonanychod zewnętrznej strony budynkówsprawia dużo trudności. Wynikato z wielu czynników mających wpływ nawartość temperatury powierzchni w momencierejestracji termogramu.Wpływ niejednorodnego otoczenia przedstawionyzostał na rys. 1.Nieznajomość wnętrza budynku może byćprzyczyną niewłaściwej interpretacji, bomeble ustawione przy ścianach powodujązmianę jej izolacyjności cieplnej i związanejz tym temperatury na zewnętrznej powierzchni(rys. 3).Pojemność cieplna przegrody, a szczególniejej zewnętrznej warstwy ma również związekz chwilową wartością temperatury powierzchni.Decyduje ona o szybkości zmianytemperatury tej powierzchni w zależności60INŻYNIER BUDOWNICTWA

NowośćtechnologieDoskonała jakość obrazu.Nieprawdopodobna cenaŻadnych kompromisówTi32 & TiR32Najwyższa jakość obrazu stała sięwłaśnie przystępna cenowo. Stworzonedla profesjonalistów - Ti32 do zastosowańprzemysłowych oraz TiR32 do diagnostykibudowlanej, to najnowsze kamerytermowizyjne Fluke z najwyższej półki.A dzięki zastosowaniu wysokiejrozdzielczości obrazu oferują najlepszerezultaty diagnostyki w tym przedzialecenowym. Wyróżniające je cechy to:• Najwyższej jakości obraz(wyświetlacz VGA 640x480), niezwykleprecyzyjny czujnik• Zaprojektowane i przetestowane tak,aby wytrzymać upadek z wysokości 2 m• Łatwość użycia: dodatkowe obiektywy,możliwość nagrywania notatekgłosowych w trakcie pomiaru• Alarm punktu rosy przydatny przywykrywaniu zawilgoceń• Opatentowana technologia IR-Fusion ©oferująca m.in. funkcje obraz w obrazie ialarm temperatury• W komplecie oprogramowanieumożliwiające pełną analizę wyników itworzenie raportówKamery TermowizyjneWysokiej Rozdzielczościwww.fluke.pl/HDFluke. Profesjonalneprzyrządy pomiaroweTi32TiR32Najwyższe wyniki zanajlepszą cenęmarzec 10 [71]Szukasz atrakcyjnej kamerytermowizyjnej ? Nie poświęcajjakości dla ceny – wejdź nanaszą stronę www. lubzadzwoń:www.fluke.pl/HD 0 602 739 20061

technologieRys. 7 | Termogram ościeży po ociepleniu metodą lekką mokrą: a) poprawnie ocieplone,b) niepoprawnie ocieploneRys. 8 | Obraz rozkładu temperatury na zewnętrznej powierzchni ściany złożony z kilkutermogramów. Termogramy wykonano 8 lutego o godz. 21.40, przy zachmurzeniu 7/8i temperaturze powietrza +1 o Cod zmieniającej się temperatury bliskiegoi dalekiego otoczenia. Otoczenie bliskie topowietrze opływające powierzchnię, z którymnastępuje wymiana ciepła na drodzekonwekcji, a z otoczeniem dalekim wymianaciepła zachodzi na drodze promieniowania.Temperatura powierzchni dwuwarstwowejprzegrody budowlanej, której zewnętrznąwarstwą jest materiał izolacyjny osłoniętycienkim tynkiem, w ciągu nawet pochmurnegodnia może być znacznie wyższa odtemperatury powietrza, niż wynikałoby toz przenikania ciepła w stanie ustalonym.Natomiast w czasie bezchmurnej nocymoże osiągać wartości nawet niższe odtemperatury powietrza, co jest spowodowanewymianą energii na drodze promieniowaniapomiędzy powierzchnią ścianya zimnym nieboskłonem. W zależnościbowiem od pojemności cieplnej przegrodaw różny sposób reaguje na zmiany temperatury.Tak więc przy interpretacji termogramówobiektów budowlanych dużeznaczenie ma wiedza z zakresu budownictwa(fizyki budowli), a także rozpoznanierodzaju przegrody budowlanej.Związek temperatury z barwą powierzchnijest zauważalny na termogramach wykonanychw porze dziennej. Dotyczy w największymstopniu budynków ocieplonych metodąlekką mokrą i pokrytych tynkiem o zróżnicowanejbarwie. W czasie dnia do zewnętrznejpowierzchni dociera bezpośrednie lub rozproszonepromieniowanie słoneczne, któregomaksymalne natężenie przypada w zakresiefal widzialnych. Promieniowane to jestczęściowo pochłaniane, a stopień pochłanianiazależy od współczynnika absorpcji powierzchnitynkowanej. Powierzchnie o barwiejasnej pochłaniają znacznie mniej promieniowaniawidzialnego niż te o barwie ciemnej.Pochłaniane promieniowanie zamienia sięw energię cieplną, dlatego ciała o ciemnej barwiepowierzchni nagrzewają się bardziej niżte o barwach jasnych. Na termogramach zarejestrowanychw ciągu dnia ściana o ciemniejszejbarwie będzie mieć wyższą temperaturę(rys. 6). Ta wyższa temperatura wynikaz nagrzania się zewnętrznej warstwy izolacyjneji tynku. Z uwagi na ich niewielką pojemnośćcieplną temperatura ciemniejszychfragmentów ścian obniży się po pewnymczasie od ustania promieniowania słonecznegoi osiągnie wartość równą temperaturzepowierzchni o jasnej barwie. Wartościwspółczynników emisyjności w podczerwienitermalnej dla tynków o różnych barwachnie różnią się w istotny sposób. Dlatego natermogramach wykonanych w porze nocnejnie ma zróżnicowania temperatury skorelowanegoze zmianą barwy tynku.Dla ścian dwuwarstwowych ocieplonychod zewnętrznej strony tylko na termogramachwykonanych od wnętrza budynkuwidoczne są wyraźne mostki termicznena wieńcach oraz słupkach konstrukcyjnych.Mostki te nie są widoczne na termogramachwykonanych od zewnętrznejstrony budynku. To warstwa ociepleniapowoduje wyrównanie temperatury nazewnętrznej powierzchni, co potwierdzarównież komputerowa symulacja rozkładutemperatury w przekroju ściany [1].Dla ścian dwuwarstwowych na uwagę zasługujesposób wykończenia ocieplenia przyościeżach, parapetach, balkonach. Wszystkiete elementy pokryte tynkiem zaraz poremoncie wyglądają podobnie. Termogramprzedstawiony na rys. 7 pokazuje jakżeróżne obrazy cieplne sąsiednich ościeży poprawniei niepoprawnie ocieplonych.Termogramy od zewnętrznej strony budynkównależy wykonać w odpowiedniejskali zapewniającej dobrą rozróżnialnośćszczegółów obrazowanej przegrody.62INŻYNIER BUDOWNICTWA

u d o w n i c t w oo g ó l n eP o l s k aI z b aInżynierówBudownictwaISSN 1898-4916„KATALOG A INŻYNIERABudownictwo Ogólne” dostępny również w formie elektronicznejokladka_I_IV_KIBO_2009.indd 1 2009-12-04 16:32:51REKLAMAtechnologieDla lepszej czytelności termogramy danejelewacji można zmontować w jedenobraz, co pokazane jest na rys. 8.dr inż. Alina WróbelAkademia Górniczo-Hutnicza w KrakowiePraca niniejsza została wykonana w ramachprojektu badawczego: NN526119133 finansowanegoprzez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego.Literatura1. T. Kisilewicz, Al. Wróbel, A. Wróbel,Inwentaryzacja rzeczywistych stratciepła przez przegrody budynkówz wykorzystaniem termografii, ArchiwumKartografii, Fotogrametrii i Teledetekcji,Vol. 18, część 2.2. Al. Wróbel, Termowizyjna kontrolabudynków mieszkalnych, „PomiaryAutomatyka Kontrola” nr 3/2006.3. PN-EN 13187 Właściwości cieplnebudynków – Jakościowa detekcja wadcieplnych w obudowie budynku – Metodapodczerwieni.4. Al. Wróbel, A. Wróbel, A. Kwartnik--Pruc, Ł. Ortyl, Kamera termograficznajako narzędzie do ilościowego określaniagęstości strumienia ciepła, „PomiaryAutomatyka Kontrola” nr 11/2009.Katalog InżynieraKATALOG INYNIERA Budownictwo Ogólne edycja 2009/201020092010www.kataloginzyniera.plSzczegółowe parametry techniczne dotyczącewykorzystania termografii w budownictwie znajdzieszw „KATALOGU INŻYNIERA Budownictwo ogólne” 2009/10.Zamów kolejną edycję katalogu – formularz na stronie:www.kataloginzyniera.plkrótkoINTERBUD 2010Dziękuję, że nie poddaliście się kryzysowi – powiedział ministerinfrastruktury Cezary Grabarczyk do zebranych przedstawicieliśrodowiska budowlanego uroczyście otwierając XVII Targi budowlaneInterbud, jedną z największych imprez branżowych w Polsce.Na targach odbywających się od 11 do 14 lutego w Łodzi zaprezentowałosię blisko 400 wystawców z kilku krajów, przy czymnajliczniejszą grupę stanowiły firmy z regionu łódzkiego. Pokazanokilkadziesiąt nowości, z których wiele zostało nagrodzonych,złote medale targów trafiły do firm Fakro z Nowego Sącza zaokno dachowe, Ruukki Polska z Żyrardowa za pokrycie dachoweoraz Vester Handzelewicz z Kutna za system wewnętrznych ściandziałowych. Wojewoda łódzki przyznał nagrodę firmie Kekbudz Łodzi za system odnawialnych źródeł energii.Targi stały się okazją do zorganizowania bardzo ciekawych branżowychseminariów i spotkań, w tym Ogólnopolskiej KonferencjiNadzoru Budowlanego oraz Forum Wykonawców Budownictwa.Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego Robert Dziwińskii zastępca Komendanta Głównego Państwowej Straży PożarnejJanusz Skulich podpisali porozumienie o współpracy.Głównym tematem forum były zamówienia publiczne w budownictwie.O tym, czy i w jaki sposób znowelizowane w roku ubiegłymPrawo Zamówień Publicznych może być wykorzystane dlapozyskiwania zamówień publicznych przez małe i średnie firmy,mówił prof. Andrzej Borowicz. Jego zdaniem warto np. powoływaćkonsorcja, które dla małych firm są szansą przystępowaniado dużych przetargów. Z kolei przykład budowy autostrad wskazuje,że dzielenie przedmiotu zamówienia na „mniejsze działki”jest opłacalne. Nadal trudno kwestionować strategię cenotwórcząkonkurencji, a rażąco niskie ceny są trudne do udowodnienia.Na pytanie, jak chronić polski rynek przed bardzo tanimi ofertamifirm z odległych rynków (np. Chin, Indii), mec. Sławomir Klimczakstwierdził, że jest to bardzo trudne, gdyż Polska musi implementowaćdyrektywy unijne i nie może wprowadzać protekcjonizmu krajowego,grożącego utratą funduszy otrzymywanych z UE.KWmarzec 10 [71]63

technologieWSPÓŁCZESNE PALEWIERCONE – cz. IINowe rodzaje pali wierconychNowe metody wykonywania i badań paliwykorzystują najnowsze zdobycze mechaniki,robotyki, elektroniki, techniki komputerowej.Tendencją jest oprzyrządowanietworzące „maszyny inteligentne”, zeskomputeryzowanym wspomaganiem obsługi,kontrolą działania i rejestracją parametrówpracy, zamieszczanych w metrycewykonania elementu. Obszerne informacjezawierają publikacje np. [1, 14].Jedną z najpopularniejszych, także w kraju,stała się technologia pali CFA, formowanychświdrem ciągłym. Dzięki zwiększeniumocy wiertnic można wykonywać paleo średnicy do 1,0–1,2 m, praktycznie bezwynoszenia urobku (poza gruntem wypełniającymspiralę świdra). Nowym ulepszeniemsą wiertnice CFP z podwójnym stołemobrotowym, napędzającym świder oraz pozwalającymwkręcać rurę osłonową.Nową generację stanowią systemy bezurobkowegowykonywania pali wierconych[14, 16] specjalnym świdrem, którepoprawiają ich nośność oraz zapewniają„czyste” wykonawstwo i eliminują wywożeniez budowy zwiercin. Ma to szczególneznaczenie w krajach, w których przepisywymagają traktowania urobku jako odpadwymagający kosztownej nieraz utylizacji.Ograniczona jest jednak możliwość przewiercaniatwardych warstw.Pale te o średnicach od 300 do 600 mmi długości do 30 m są udoskonaleniemRys. 1 | Przykłady końcówek do formowania pali wkręcanych: a) Atlas, b) Omega, c) Fundex, d) Olivier,e) Screwsol, f) De Waal wg [16]Rodzaj palaŚrednicapodstawy [cm]Średnicatrzonu [cm]Nośnośćobliczeniowa [MN]Uwagi,długościAtlas 31–61 46–82 1–2,5 gwintowanyFDP 40, 60 40, 60 1–2 do 24 mFundex 45–56 (66) 38–46 (52) 2–4 można z iniekcjąOmega tracone ostrze 31–61 ∅50 cm – 1,2 MN do 24 mScrewsol253553405070do 0,5do 0,8do 1,8gwintowanySDP typowe 40,6 do 25 mTubex 30–65 22–45,7 2,5–4 do 30 m, z iniekcjąTab. | Parametry pali wierconych przemieszczeniowych i wkręcanychpali CFA i Atlas. Pale są formowane świdremz różnymi końcówkami (rys. 1), np.z traconym ostrzem, o zmiennym skokui kierunku spirali oraz przekroju ruryrdzeniowej. Specjalne ukształtowaniekońcówek zmniejsza opory wkręcaniai – jak wykazują doświadczenia – zapewnianośność większą nawet o 20–30% odwbijanych pali prefabrykowanych. Jednakw bardzo mocnych gruntach np. zagęszczonychpiaskach i żwirach lub półzwartychglinach i iłach bywa trudne uzyskanieplanowanego zagłębienia. Tak formowanesą typowe pale nośne (także ukośne),a w luźnych gruntach niespoistych mogąone pełnić funkcję pali zagęszczającychpodłoże. W niektórych systemach podczasbetonowania świder jest wykręcany,dzięki czemu pal formowany jest ze spiralnympogrubieniem – gwintowany.W Polsce wykonywane są m.in. pale Atlasi Omega, FDP, SDP, Tubex, Fundex z iniekcją,Screwsol [3, 5, 16]. Typowe parametrypali zestawiono w tabeli. Większości nowychrodzajów pali nie obejmują normyPN-EN 1936:1999 ani PN-EN 12699:2000,a tym bardziej norma palowa PN-B-02482:1983 lub inne normy krajowe.Obok klasycznych metod wprowadzane sąróżne elementy palopodobne, np. kolumnytypu mix-in-place zbrojone kształtownikamistalowymi lub kolumny wibrobetonowe, iniekcyjne,CSV i inne. Znane od dawna rozwiązaniehydrofrezu wykorzystano w techniceCSM (Cutter Soil Mixing) [14] (fot. 1i 2), którą formuje się pale (barety), a takżeściany i przegrody przeciwfiltracyjne.Nowością w kraju są tzw. pale energetyczne,wykorzystywane jako wymiennikiciepła, z instalacją służącą do przepływucieczy w celu gromadzenia w gruncie64INŻYNIER BUDOWNICTWA

REKLAMAtechnologienadmiaru ciepła i chłodzenia cieczyw okresach ciepłych, a do odbierania ciepłado ogrzewania w okresie zimowym.Instalacje najczęściej są umieszczanew palach wierconych wielkośrednicowych,ale także w ścianach szczelinowych,a nawet w palach wbijanych. Kosztemniedrogiej instalacji w palach oraz pracystosunkowo niewielkiej pompy wymuszającejcyrkulację cieczy w systemie uzyskujesię istotne oszczędności kosztów klimatyzacji.Jest to wypróbowane za granicą,wybitnie proekologiczne rozwiązanie.Fundamenty zespolonepłytowo-palowe (FPP)W przypadku głęboko posadowionychpłyt fundamentowych celowe jest włączenieich do współdziałania z palami. W fundamentachzespolonych (ang. piled rafts)stosowanych ostatnio w wieżowcach [4],a także w mostach pale redukują i wyrównująosiadania fundamentu, którego nośnośćzapewnia płyta. Projektowanie FPPoparte jest na analizie osiadań oraz sztywnościi sił w palach, a nie na sprawdzeniunośności poszczególnych pali. Odrzucasię zasadę pomijania zwieńczenia w nośnościfundamentu palowego.Przykładem zastosowania FPP jest zespółbudynków na rondzie ONZ w Warszawie.Składa się on z części wysokiej (40 pięter,prawie 160 m) i niskiej (9 pięter). Pod całościądziałki wykonano dwupoziomowepodziemie otoczone ścianą szczelinowągrubości 80 cm o zagłębieniu 14 lub 15 m.Posadowienie części wysokiej zaprojektowanona fundamencie zespolonym, złożonymz płyty fundamentowej grubości 230cm o zagłębieniu około 10,5 m, pogrubionejpod trzonami do 320 lub 450 cm, orazz 62 baret o przekroju 80 × 250 cm, długości17 m (32 szt.) pod trzonami i w centrumfundamentu oraz 15 m (30 szt.)w częściach brzegowych. Innowacją byłopierwsze zastosowanie, po pomyślnychpróbach terenowych, naprężenia podstawbaret instalacją IBDiM (fot. 3). W obliczeniachfundamentu stosowano model obliczeniowyuwzględniający współdziałaniepłyty i baret. W ciągu ponad trzech lat wieżowiecosiadł około 30 mm.Błędy i defekty fundamentów palowychJedną z częstszych przyczyn wad fundamentówpalowych są niedostatki rozpoznaniapodłoża: brak badań podłoża –oszczędność inwestora, brak dokumentacjistarych obiektów, badania w innym miejscu(związane ze zmianą lokalizacji), zbyt małagłębokość (np. wcześniej planowano posadowieniebezpośrednie). Inne wady to złerozpoznanie budowy podłoża i jego właściwości– niewykrycie słabych przewarstwieńz powodu złej techniki wiercenia, brak badańin situ (sondowań, badań presjometremitp.) albo błędna ocena właściwościpodłoża i jego zachowania w czasie podobciążeniem – zbyt asekuracyjne parametryzawyżające koszt robót, zbyt optymistyczneparametry prowadzące do nadmiernychdługotrwałych pionowych i poziomychprzemieszczeń fundamentu.Błędy projektowe wynikają z niedostatkulub błędnych danych wyjściowych orazz fałszywych decyzji projektanta. Możeto być niekorzystny wybór lokalizacji– w miejscu szczególnie trudnych warunkówgruntowych lub wykonawczych,nietrafnie ocenione warunki podłoża–- przyjęcie zbyt optymistycznych lub zbytostrożnych parametrów, zły wybór rodzajupali – niedostosowany do warunkówmiejscowych i gruntowych, złe zwymiarowaniefundamentu lub pali – np. zaniżenieobciążeń i sił w palach, pominięcietarcia negatywnego, zbyt odkształcalnepale, za słabe zbrojenie, nieuwzględnienieparcia poziomego słabego podłoża napale powodowanego przez obciążenia nanaziomie (nasyp, składowiska materiałówsypkich itp.), zła konstrukcja zbrojenia pali(nadmierna liczba prętów, zbyt mały rozstaw)utrudniająca ich zabetonowanie.Przykłady błędów i usterek związanychz wykonawstwem to brak kontroli warunkówgruntowych – pale zbyt krótkie,zakończenie w słabym gruncie (w prze-marzec 10 [71]65

technologieFot. 1 | Narzędzie robocze w systemie CSMSoletanche-Bachy (Mathieu, Borel 2006)[14]warstwieniu, zbyt słabej warstwie), rozluźnieniepodłoża spowodowane błędamiwiercenia (np. brak utrzymywanianadciśnienia wody w otworze powodująceupłynnienie dna przez ciśnieniespływowe), mięknienie gruntu spoistegospowodowane długim wierceniem,nieoczyszczenie dna, niewłaściwa, zbytgęsta płuczka wiertnicza – gruby osadna ścianach i na dnie otworu (obniżonanośność, brak otulenia zbrojenia), albozbyt rzadka płuczka powodująca obwałygruntu, przerwy trzonu spowodowaneniewłaściwym betonowaniem, napływemupłynnionego gruntu, przerwaniembetonowania podwodnego, zbyt gęstąmieszanką betonową, źle uformowanegłowice pali (wysuszone, przemarznięte,uszkodzone przez maszyny przed związaniem,podczas rozkuwania).Wiele usterek fundamentów palowychpojawia się dopiero po długim czasieod ich wykonania, np. niewłaściwa eksploatacja,nadmierne obciążenia, korozja,oddziaływania dynamiczne, nadmierneodkształcenia, związane ze zmianą stosunkówwodnych, pogorszeniem właściwościgruntu, jego niedostateczną nośnością lubnaruszeniem stateczności przy zboczach,wykopach, wzrost obciążeń lub zmianakonstrukcji w wyniku przebudowy budowli(np. dobudowa lub nadbudowa, wprowadzenienowych urządzeń, pogłębienie kondyg-nacjipodziemnych, prowadzenie tunelulub innych konstrukcji podziemnych).Fot. 2 | Narzędzie robocze firmy Bauer wsystemie CSM (Stoetzer i inni 2006) [14]Kontrola jakości i badanianośności paliPrzepisy państwowe bądź wymaganiafirm ubezpieczeniowych wielu krajów,a także ostra konkurencja zmuszają wykonawcówdo wprowadzania znanychz przemysłu systemów gwarancji jakości.Na maszynach montowane są skomputeryzowaneurządzenia pomagająceoperatorowi w obsłudze maszyny, a zarazemautomatycznie rejestrujące parametrypracy, których zapis stanowi metrykęwykonania pala. Stosowane są systemyi urządzenia do badań pali: jakości i ciągłościbetonu oraz nośności pali. Środki tepozwalają zarówno eliminować błędy jużw czasie robót, jak i wykrywać je w gotowychelementach, tak by można gwarantowaćniezawodność fundamentów beznadmiernych zapasów bezpieczeństwa.Do kontroli jakości pali wykorzystuje siębadania nośności: typowe próbne obciążeniastatyczne, badania dynamiczne(uderzenia ciężkim pobijakiem), pseudostatycznei inne. Opracowano różnorodnemetody i urządzenia do badań nośnościpali i ciągłości ich trzonu (rys. 2). Badaniate, wykonywane przenośnym sprzętem,są szybkie i tanie. Dostępne w kraju urządzeniapozwalają zbadać nawet i sto palidziennie. Były już przypadki wykrycia niepełnejdługości wielu pali obiektu, a takżedefektów lub przerwania trzonów. Jeśli sąwątpliwości dotyczące ciągłości trzonu, topal może zostać sprawdzony wierceniemrdzeniowym lub przez próbne obciążenie.Coraz częściej jest wymagana kontroladługości i ciągłości wszystkich pali na budowieza pomocą badań dynamicznych,ultradźwiękowych i innych.Podstawowym badaniem nośności palisą próbne obciążenia, wykonywane np.zgodnie z normą PN-B-02482:1983. Celempróbnego obciążenia jest sprawdzeniezałożeń projektowych. Zalecane jest przeprowadzanieprób wyprzedzających projektwykonawczy. Często błędnie uważa się, żepróbne obciążenia stanowią sprawdzeniejakości wykonawstwa. Ten sposób kontrolijest kosztowny, zwłaszcza w przypadkubraku możliwości wykorzystania sąsiednichpali jako kotwiących. Jest też czasochłonnyzarówno z powodu wstrzymywania innychrobót w oczekiwaniu na stwardnienie betonupala, jak i przez same badania (mogątrwać nawet kilka dni). Dlatego wprowadzanesą różne zabiegi upraszczające i przyśpieszającebadania. Polskie przepisy sąw tym względzie dość wymagające. W wielukrajach próbne obciążenia zaczynają byćcoraz rzadziej wykonywane. Jednak wyniktego badania daje najbardziej miarodajnesprawdzenie nośności i osiadań.Duże roboty celowo jest poprzedzićbadaniami pali próbnych. Pozwalato racjonalnie zaprojektować pale konstrukcji.Tak postąpiono przy budowieStadionu Narodowego w Warszawie [1],gdzie przed wykonaniem około 8800pali zbadano prawie 50 pali próbnychróżnych typów i wymiarów. Na dużychi trudnych budowach (np. zaliczonychdo trzeciej kategorii geotechnicznej)wymagane jest monitorowanie robóti zachowania budowli.W wielu krajach (np. Belgia, Niemcy, UK)podjęto obszerne programy badawcze.Wyniki badań gromadzone w bankach danychsą podstawą opracowań norm i zasadwymiarowania. Przykładem mogą być znakomiteniemieckie wytyczne DGGT projektowaniaoraz kontroli wykonania i nośnościEA-Pfähle z 2007 r. W Polsce dużą bazęwyników próbnych obciążeń pali stworzyła66INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologiePolitechnika Gdańska. Dane o nośności paliCFA zebrano w IBDiM. Zasobami informacjidysponują też wykonawcy pali.Nadzór robót palowychZasadnicze znaczenie ma właściwy nadzórnad robotami. Do jego pełnienia niezbędnejest odpowiednie przygotowanie geotechniczne.Obecnie także w kraju stosuje sięspecjalistyczny nadzór robót fundamentowychi ziemnych. Do jego zadań należyakceptowanie stosowanych maszyn, technologiirobót i materiałów, sprawdzenieprzeszkolenia załogi wykonawcy, zapewnieniewłaściwego przygotowania i przebiegurobót. Czynnikiem ułatwiającym kontrolęrobót i eliminującym wiele sporów jest zamieszczeniew projekcie szczegółowych specyfikacji,określających wymagane sposobywykonania i sprawdzania, ich częstotliwość,parametry techniczne (np. osiadania podobciążeniem próbnym), tolerancje, a nawetprocedury postępowania w przypadku napotkaniaprzeszkód, nieprawidłowości lubawarii. Do niedawna zdziwienie wykonawcówpali budził inspektor, który odbierałprofil gruntów, głębokość i oczyszczeniedna każdego otworu pala przed, a czasemi po wstawieniu zbrojenia, konsystencję betonu,poziom wody w wierconym otworzei zagłębienie rury kontraktor w układanejmieszance. Obecnie taki nadzór robót zaczynabyć czymś normalnym.Praktyka potwierdza ponad wszelką wątpliwośćstarą prawdę, że za niewielkiew końcu oszczędności na badaniachpodłoża przychodzi zapłacić znaczniewięcej z powodu trudności wykonaniai nieoszczędnych projektów. Pełnewyniki rozpoznania powinny być zawartejuż w materiałach przetargowych. Badaniakontrolne powinny być włączone w wycenękontraktu. Potrzebne jest wykonanie próbnychpali i ich obciążenia przed finalizacjąkontraktu. W ustaleniach należy przewidziećsystem kontroli jakości robót, wymaganebadania i kryteria akceptacji. Podwykonawcarobót palowych powinien dokonywaćuzgodnień bezpośrednio z reprezentanteminwestora, a nie z generalnym wykonawcą Obecna norma [11] nie obejmuje nowychmostu, bo ich interesy bywają odmienne. rodzajów pali: CFA, Atlas, Vibrex, Fundex,Od służb inwestora powinien być wymaganysystem kontroli jakości podobny do kowych, pali z naprężaną iniekcyjnie pod-Tubex, Omega i podobnych pali bezurob-wymaganego od wykonawców.stawą lub z iniektowaną pobocznicą. Normypalowej nie można też stosować doKonieczność nowelizacjimikropali i kotew gruntowych. Z praktykinormy palowejwynika jednoznacznie, że wpływ szczegółówwykonawstwa (np. liczby faz, wy-Norma PN-83/B-02482 Nośność palii fundamentów palowych ma już ponad dajności i ciśnienia iniekcji) jest tak duży,25 lat. Norma ta spełniła swoje zadanie. że prosty model obliczeniowy stosowanyPostanowienia jej nie powodowały awarii.Przeciwnie, obecnie jest oceniana jako Potrzebne jest dokładniejsze zdefinio-w PN-83/B-02482 jest nieprzydatny.nadmiernie ostrożna. Jednak w tym czasie wanie technologii wykonywania pali,zasadniczo zmieniły się warunki prowadzeniarobót budowlanych, wymagania względu na szeroki zakres uprawnieńnajlepiej według norm EN, bowiem zejakościowe, a także wprowadzono nowe budowlanych użytkownikami normy palowejsą także projektanci mało obeznanitechniki palowania. Praktyka wykazała teżróżne niedostatki normy [6, 15].z fundamentowaniem.Zebrane doświadczenia wykazały potrzebęnowelizacji normy. Nową sytuację ność pali w skale. Wbrew pozorom, po-Norma [11] niemal zupełnie pomija noś-stwarza też wprowadzanie w Polsce norm sadowienie pali w skale nie jest w Polsceeuropejskich dotyczących projektowania, rzadkością. Norma powinna zawierać cow szczególności PN-EN 1997-1 Projektowaniegeotechniczne [7].dane podobne do norm CSN lub DIN.najmniej podstawowe wymagania alboJednym z głównych niedostatków normyPN-83/B-02482 był brak wymagań pali w grupie. Celowe jest zrezygnowanieZmiany wymaga nieracjonalne obliczaniedotyczących materiałów i konstrukcji z redukcji nośności pobocznicy ze względuna pracę w grupie lub jej zmodyfiko-pali – problem rozwiązał się sam dziękispolszczeniu norm EN 1536:2001 i EN wanie. Rozdział normy dotyczący obliczeń12699:2000, zawierających dość szczegółowei racjonalne wymagania konme)jest wyjątkowo nieudany i wymagana obciążenia boczne (nie tylko poziostrukcyjnedotyczące różnych rodzajów gruntownej zmiany. Zastosowano rozwiązanianiestosowane w innych krajach,pali. Również obie te normy zawierają obszernepostanowienia i kryteria dotyczące nieprzydatne do komputeryzacji obliczeń.kontroli wykonania i badań pali.Wzory normowe szczególnie zaniżająRys. 2 | Zapis przebiegu fali w czasie badania ciągłości trzonu palamarzec 10 [71]67

REKLAMAtechnologieochrona skarp i rowów przed erozjąbiodegradowalne matyprzeciwerozyjne68najtańsza ochrona na rynkualternatywa do darniowania w kratęsłomakokosjutaekomat s.c.ul. Kopernika 2643-200 Pszczyna,e-mail: biuro@ekomat.plwww.ekomat.plFot. 3 | Widok instalacji iniekcyjnej do naprężania podstawy barety 80 × 250 cm (fot. P. Rychlewski)nośność boczną pali obciążonych dużym – zarówno z racji sędziwego wieku, jakmomentem (małą siłą na dużym ramieniu),typowych np. dla słupów trakcji konychwłaśnie Eurokodów. Jednak PN-ENi dostosowania do zasad wprowadzalejowejlub tablic znaków drogowych. 1997-1 Projektowanie geotechniczne nieNorma praktycznie pomija zagadnienie zastąpi krajowej normy palowej. Zresztąstatyki rusztów palowych. Chyba słusznie, Eurokod w wielu kwestiach odwołuje sięgdyż jest ono złożone i trudne do zwięzłegoujęcia w ramach objętości normy. go norma palowa nadal będzie potrzeb-do norm lub przepisów krajowych. Dlate-Natomiast konieczne jest uwzględnienie na. Natomiast pilnym problemem jestfundamentów płytowo-palowych (ang. brak załącznika krajowego niezbędnegopiled raft foundation). Norma wymaga do wdrożenia PN-EN 1997-1, przewidywanegojuż w marcu 2010 r.pomijania udziału zwieńczenia w nośnościfundamentu palowego, a rozwiązanieto jest dziś powszechnie stosowane Podsumowaniew wieżowcach, mostach itp. Istnieją już Pale wiercone są wykonywane w Polscepodstawy teoretyczne i doświadczalne od około 100 lat, pale wielkośrednicoweprojektowania fundamentów zespolonych[4, 9], a także wytyczne projektowinęłasię technika robót i zgromadzonood blisko 50. W tym czasie bardzo rozwania(np. niemieckie KPP-Richtlinie). bogate doświadczenia. Praktyka wykazałauniwersalną przydatność paliNowa norma powinna dopuszczać stosowanietakich fundamentów, wzorem wierconych, ich dużą nośność, sztywnośćosiową porównywalną z palamiNiemiec zaliczając je do trzeciej kategoriigeotechnicznej. Zagadnienie to jeszcze wbijanymi oraz bardzo dużą sztywnośćnie dojrzało do pełnej normalizacji. boczną. Wprowadzane są nowatorskieNorma palowa PN-83/B-02482 jest bardzopotrzebna, lecz wymaga aktualizacji i krajowe. Wielkie znaczenie masystemy i rozwiązania – zagranicznepoziom

technologiei jakość wykonawstwa, a także właściwakontrola i nadzór robót – zgodne z PN-EN1536 Pale wiercone. Jednak obserwuje sięnadużywanie pali, zwłaszcza wielkośrednicowych,istnieją konkurencyjne, tańszerozwiązania (projektowe, technologiczne).Nośności pali są często niewykorzystanewskutek asekuracyjnego projektowania.Rzadko są stosowane ściany palowe.Nowelizacji wymaga norma palowaz 1983 r., niezbędne jest też pilne opracowaniezałącznika krajowego normyPN-EN 1997-1:2008.dr inż. Bolesław KłosińskiInstytut Badawczy Dróg i MostówPiśmiennictwo1. „Fundamenty palowe”, seminarium PZWFSi IBDiM, Warszawa, 22 kwietnia 2009.2. K. Grzegorzewicz, B. Kłosiński, Fundamentyi podziemie 184-metrowego wieżowca WarsawTrade Tower w Warszawie, „Inżynieriai Budownictwo” nr 12/2001, s. 698–702.3. K. Gwizdała, Współczesne technologiewykonawstwa pali, „InżynieriaMorska i Geotechnika” nr 6/2004,s. 307–317.4. B. Kłosiński, O projektowaniu posadowieńbudynków wysokich, „Inżynieria i Budownictwo”nr 3/2009, s. 121–130.5. B. Kłosiński, E. Marcinków, Pale wiercone– współczesne metody wykonania,seminarium PZWFS i IBDiM „Fundamentypalowe 2009”, Warszawa,22 kwietnia 2009.6. B. Kłosiński, P. Rychlewski, Jak ulepszyć normępalową PN-83/B-02482?, „Inżynieria i Budownictwo”nr 12/2001, s. 734–737.7. B. Kłosiński, P. Rychlewski, Charakterystykanowych europejskich norm geotechnicznych,materiały WPPK „Naprawyi wzmocnienia konstrukcji budowlanych”,Wisła 2009, t. I, s. 163–203.8. B. Kłosiński, Cz. Szymankiewicz, DoświadczeniaIBDiM ze stosowania oraz badańpali i baret z iniekcyjnie naprężanymipodstawami, „Inżynieria i Budownictwo”nr 3/2005, s. 120–125.9. M. Kosecki, Statyka ustrojów palowych– Zasady obliczania konstrukcji palowychmetodą uogólnioną i fundamentów płytowo-palowychmetodą podłoża dwuparametrowego,Wyd. PZITB, oddz. Szczecin,2006, s. 166.10. E. Marcinków, Ściany palowe, „Inżynieriai Budownictwo” nr 6/2006.11. Norma PN-83/B-02482 Fundamenty budowlane.Nośność pali i fundamentówpalowych.12. Norma PN-EN 1536:2001 Wykonawstwospecjalnych robót geotechnicznych– Pale wiercone.13. Norma PN-EN 12699:2002 Wykonawstwospecjalnych robót geotechnicznych– Pale przemieszczeniowe.14. Piling and Deep Foundations, 10th Int. Conf.DFI, Amsterdam, May 2006, s. 88715. A. Tejchman, K. Gwizdała, Propozycjezmian i uzupełnień PN-83/B-02482, „Inżynieriai Budownictwo”, nr 6/2001, s.354-359.16. P. Vermeer, O. Bernecker, T. Weirich,Schraubpfähle: Herstellung, Tragfähigkeitund numerische Modellierung,„Bautechnik“ nr 2/2008,s. 133–139.Ogłoszenie PłatneOstrzeżenie!Niniejszym ostrzega się inwestorów i wykonawców świadczących usługi w zakresie osuszania budowli z wilgoci gruntowej, przeddziałaniami, które polegają na:• nieuprawnionym korzystaniu z autorskiej technologii polegającej na osuszaniu budowli metodą iniekcji krystalicznej, chronionejwiązką ważnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą patentów, zwanej dalej „technologią”, prawo do korzystaniaz której w sposób zarobkowy lub zawodowy przysługuje wyłącznie jej autorowi i właścicielowi, którym jest dr Wojciech Nawrotz Wojskowej Akademii Technicznej,• stosowaniu zakazanych prawem nieuczciwych praktyk rynkowych:▶ sprzecznych z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształcających lub mogących zniekształcić zachowanie rynkoweusługobiorcy przed, w trakcie zawierania, lub po zawarciu z nim umowy;▶ polegających na rozpowszechnianiu mogących wprowadzać w błąd informacji o "technologii", chronionej prawniei długotrwale stosowanej na polskim rynku i za granicą;▶ związanych z podejmowaniem i prowadzeniem działań, w zakresie oferowania usług osuszania budowli, które mogąwprowadzać w błąd co do ich pochodzenia i autorstwa, w szczególności poprzez przywoływanie nazwy„INIEKCJA KRYSTALICZNA”,długotrwale używanej przez przedsiębiorcę dr Wojciecha Nawrota i chronionej na jego rzecz prawem ochronnym® 140507.Ostrzega się, iż naruszanie praw wyłącznych oraz wszelkie przejawy nieuczciwych praktyk rynkowych podlegają sankcjomi stanowią podstawę do dochodzenia roszczeń, znajdujących oparcie w odnośnych przepisach prawa. Roszczenia te mogądotyczyć także tych uczestników obrotu gospodarczego, których działania przyczyniają się do uszczuplenia kręgu klientelipozyskanej przez autora "technologii", cieszącej się renomą na rynku polskim i za granicą.dr inż. Wojciech Nawrot00-087 Warszawa, ul. Corazziego 2/13tel./fax.: 22 827-15-41, mobile: 601-34-70-28www.i-k.pl, e-mail: info@i-k.plmarzec 10 [71]69

technologieKrystaliczne zaprawyuszczelniające – cz. IKrystaliczne zaprawy uszczelniające służą do uszczelniania betonu w strukturze. Nie są one zatem powłokąuszczelniającą, lecz integrują się z podłożem. Powstałe uszczelnienia wyróżnia znaczna trwałość.Rodzaj, zastosowanie i aplikacja materiałówhydroizolacyjnych zależą przede wszystkimod rodzaju pomieszczenia (i obiektu), sposobuobciążenia wilgocią, ewentualnej obecnościagresywnych związków, rodzaju i układuwarstw w izolowanej przegrodzie, sposobuużytkowania obiektu/pomieszczenia itp.Istotą hydroizolacji jest zatrzymywanie wilgoci/wodyna poziomie wierzchu warstwyhydroizolacyjnej. Oznacza to, że podłożepoddane obciążeniu wodą jest suche. Takzachowują się klasyczne materiały hydroizolacyjne,roztwory i emulsje asfaltowe,materiały rolowe, masy KMB czy szlamy.Do materiałów hydroizolacyjnych zalicza siętakże krystaliczne zaprawy uszczelniające.Jednak ich zachowanie się jest zgoła inne.Są to materiały do uszczelniania podłoża(betonu) w strukturze. Nie są one zatempowłoką uszczelniającą, lecz integrują sięz podłożem. Mamy tu do czynienia z zupełnieinnym zachowaniem się warstwyuszczelniającej. Rezultatem reakcji chemicznieaktywnej zaprawy/domieszki jest wytworzeniew kapilarach i porach nierozpuszczalnychstruktur krystalicznych. Powstają onena skutek obecności wilgoci i niezhydratyzowanychskładników zaczynu cementowego(wolnych jonów wapnia). Wielkośćtworzących się kryształów (3–4 μm) pozwalaim wnikać w kapilary i pory betonu, uszczelniającje jednak przed wnikaniem wody (pojedynczekryształy są mniejsze od rozmiarówcząsteczki wody), natomiast ich igiełkowatykształt powoduje, że tworzą one matrycępozwalającą na dyfuzję pary wodnej. Kształtkryształów tworzących się wewnątrz pori kapilar w betonie pokazuje fot. 1.Zaprawy te mogą wstępować w kilkuodmianach:■ jako zaprawa do powierzchniowej aplikacji,nakładana na odpowiednio przygotowanepodłoże ręcznie lub natryskowo,■ jako posypka uszczelniająca na świeżoułożonym betonie, na powierzchniachpoziomych, wcierana w jego powierzchnięmechanicznymi zacieraczkami,■ jako dodatek do masy betonowej,umożliwia to uszczelnienie betonuw całym przekroju poprzecznym,w sposób strukturalny (fot. 2),■ jako zaprawa naprawcza o krystalicznychwłasnościach uszczelniających,stosowana do wypełniania i uszczelnianiarys, pęknięć, wypełniania ubytków,wykonywania faset, wyobleń itp.,■ jako szybkowiążąca zaprawa tamponażowado uszczelniania miejscowych(punktowych) przecieków wody, takżepod ciśnieniem.Uzupełniającymi składnikami systemumogą być płynne preparaty będące środkamipielęgnującymi, nakładanymi na powłokiz krystalicznych zapraw uszczelniających,lub specjalne preparaty mieszanez wodą wykorzystywaną do nawilżaniapodłoża. Te pierwsze mają zdolność absorpcjii zatrzymywania wody niezbędnejdo zainicjowania i trwania procesu tworzeniasię struktur krystalicznych. Te drugiedziałają jako katalizatory reakcji powodującejtworzenie się i wzrost kryształów.Schematyczny sposób działania zaprawuszczelniających nakładanych na powierzchnięprzedstawiają rysunki: rys. 1a pokazujeoddziaływanie wody na niezabezpieczonąpowierzchnię betonu; rys. 1b przedstawiasytuację po nałożeniu warstwy krystalicznejzaprawy uszczelniającej (na czerwono pokazanostruktury krystaliczne wnikające w betonowepodłoże); rys. 1c pokazuje przypadekobciążenia wodą uszczelnionego podłoża.Fot. 1 | Struktury krystaliczne tworzące sięwewnątrz por i kapilar w betonie(fot. Schomburg)Fot. 2 | Struktury krystaliczne tworzące sięw wyniku dodania do masy betonowejdomieszki uszczelniającej, działającejw sposób krystaliczny (fot. Schomburg)70INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieRozbudowane zespoły kryształów nie pozwalająwodzie na penetrację w podłoże. Cowarto podkreślić, chemiczna aktywność tegotypu zapraw i szybkie tworzenie i rozbudowywaniesię struktur kryształów w podłożubetonowym powodują, że działanie uszczelniającewystępuje także przy negatywnym(a więc od strony podłoża) parciu wody.Wymagania Instytutu Techniki Budowlanej[3] stawiane wyrobom do uszczelnieniabetonów i zapraw cementowychkrystalizacją wgłębną podano w tabeli.Sposób badania przepuszczalności wody podzwiększonym ciśnieniem polega na poddaniuuodpornionych wgłębnie próbek zapraw lubbetonów działaniu wody pod ciśnieniem 0,1MPa przez 24 godziny. Ciśnienie zwiększa sięo 0,1 MPa co 24 godziny. Wynikiem badaniajest największe ciśnienie, przy którym nienastąpił przeciek. Podobnie bada się efektywnośćuszczelnienia wgłębnego. Obciążeniuwodą pod ciśnieniem poddaje się tylkowstępnie zarysowane próbki betonów lubzapraw (szerokość rozwarcia rys nie większaniż 0,3 mm, sposób przykładania obciążeniai interpretacja wyników jak wyżej).Warto zwrócić uwagę, że jest to sposóbbadania nie szczelności, lecz wodonieprzepuszczalnościbetonu zabezpieczonegokrystaliczną zaprawą uszczelniającą.Ta bardzo istotna różnica często umykauwadze projektantów czy wykonawców.Oznacza to, że sposób działania nałożonejwarstwy krystalicznej zaprawy uszczelniającejnie jest tożsamy z zachowaniem się np.szlamu uszczelniającego czy masy KMB.Szlam, masa KMB czy nawet hydroizolacjarolowa po obciążeniu powierzchni wodąTab. | Wymagania ITB stawiane wyrobom do uszczelnienia betonów i zapraw cementowychkrystalizacjąWłaściwościPrzepuszczalność wodypod zwiększonym ciśnieniemEfektywność uszczelnienia wgłębnego(rysy nie większe niż 0,3 mm)będą mokre jedynie na powierzchni. A zatempodłoże zabezpieczone hydroizolacjąbędzie suche, nie ma ono bowiem kontaktuz wodą. Natomiast beton zabezpieczonykrystaliczną zaprawą uszczelniającąjest narażony na bezpośredni kontaktz wodą, zaczyna się on zachowywaćjak tzw. beton wodonieprzepuszczalny.Woda jest w stanie wniknąć w elementna pewną głębokość, nie jest natomiastw stanie przedostać się przez element,jeżeli nie ma w nim rys czy pęknięć. Stosująckrystaliczne zaprawy uszczelniające,w rzeczywistości nie wykonujemy powłokihydroizolacyjnej w powszechnym tegoWymagania> 0,5 MPaBrak przecieku przez 48 godzin przy ciśnieniunie mniejszym niż 0,5 MPaNasiąkliwość (dotyczy zapraw cementowych) 1) Obniżenie o co najmniej 5%Wytrzymałość na ściskaniepo 28 dniach twardnienia 1)Nie mniejsza niż próbek kontrolnychPN-EN 508-2:2010Mrozoodporność po 50 cyklach zamrażania1), 2)i odmrażania• ubytek masyNie większy niż próbek kontrolnych• obniżenie wytrzymałościNie większe niż próbek kontrolnychOpór dyfuzyjny dla pary wodnej≤ 4 mWzględny współczynnik dyfuzji jonów chlorkowych ≤ 0,8Odporność na działanie środowisk agresywnychlub substancji chemicznych deklarowanychprzez producentaOdporność na ługujące działanie wodyStan zbrojenia w zaprawie uodpornionejwgłębnie 3)Możliwa nieznaczna zmiana wyglądupo 2 miesiącach działaniaagresywnego roztworuBrak wykwitów po miesiącu działania wodyPasywnyZawartość jonów chlorkowych rozpuszczalnychw wodzie 3) Nie więcej niż 0,05%1)W odniesieniu do próbek kontrolnych z betonu lub zaprawy cementowej.2)Badanie wykonywane w przypadku deklarowanego stosowania uodpornionych wyrobów lub zaprawcementowych w warunkach zewnętrznych.3)Badanie wykonywane w przypadku deklarowanego stosowania wyrobów do uodporniania wgłębnegokonstrukcji żelbetowych.słowa znaczeniu, lecz znacznie redukujemyzdolność betonu do transportu wilgoci.A zatem przy stosowaniu tego typumateriałów należałoby stosować siędo wszelkich wymogów, które musząbyć spełnione przy wykonywaniukonstrukcji z betonów wodonieprzepuszczalnych.Tego typu materiały posiadają także zdolnośćdo uszczelniania rys i pęknięć powstałychjuż po nałożeniu materiału uszczelniającego,jeżeli ich szerokość nie przekracza0,3–0,4 mm, przy czym na zasklepienie rysypotrzeba nawet kilkudziesięciu dni (fot. 3).Krystaliczne zaprawy uszczelniającea) b) c)Fot. 3 | Sposób uszczelniania się rysy w podłożu powstałej po nałożeniu krystalicznej zaprawy uszczelniającej: a) po 4 godz. od powstania rysy;b) po 4 dniach od powstania rysy; c) po 28 dniach od powstania rysy (fot. Schomburg)marzec 10 [71]71

u d o w n i c t w oo g ó l n eP o l s k aI z b aInżynierówBudownictwaISSN 1898-4916„KATALOG A INŻYNIERABudownictwo Ogólne” dostępny również w formie elektronicznejokladka_I_IV_KIBO_2009.indd 1 2009-12-04 16:32:51technologieaKATALOG INYNIERA Budownictwo Ogólne edycja 2009/201020092010www.kataloginzyniera.plKatalog InżynieraSzczegółowe parametry techniczne dotyczącekrystalicznych zapraw uszczelniajacychw „KATALOGU INŻYNIERA Budownictwo ogólne” 2009/10.Zamów kolejną edycję katalogu – formularz na stronie:www.kataloginzyniera.plbcRys. 1 | a) Schematyczne oddziaływanie wodyna niezabezpieczoną powierzchniębetonub) Sytuacja po nałożeniu warstwykrystalicznej zaprawy uszczelniającej,na czerwono pokazano strukturykrystaliczne wnikające w betonowepodłożec) Obciążenie wodą uszczelnionegopodłoża, rozbudowane zespołykryształów nie pozwalają wodziena penetrację w podłoże(rys. Schomburg)oferowane są na rynku przez przynajmniejkilka firm. Dostępne są zarówno pojedynczeprodukty (zaprawy uszczelniającenanoszone ręcznie lub natryskowo), jak isystemy składające się z krystalicznej zaprawyuszczelniającej (nakładanej na powierzchnię)i krystalicznej zaprawy reprofilacyjnej(do wykonywania faset, wyobleń inapraw podłoża) oraz mocno rozbudowanesystemy, w których skład wchodzązaprawy do aplikacji powierzchniowych,dodatki uszczelniające do betonów i zapraw,posypki na świeży beton, zaprawynaprawczo reprofilacyjne, tamponażowezaprawy uszczelniające przecieki punktowei liniowe, preparaty przyspieszającetworzenie się struktur krystalicznych czyteż służące do pielęgnacji. Inna sprawa, żeniektóre z tych materiałów, dla celów marketingowych,mogą być (w obrębie ofertytej samej firmy) oferowane pod różnymi nazwamido różnych zastosowań. Niektórefirmy z kolei ograniczają zastosowaniakrystalicznych zapraw tylko do zabezpieczeniapowierzchni narażonych nastały kontakt z wilgocią oraz nieprzeznaczonychdo późniejszego pokryciainnymi materiałami (innymi słowy,uszczelnienie krystaliczne musi być ostatecznąwarstwą). Takie podejście też ma swojeuzasadnienie. Uszczelnienie krystaliczne jestaktywne tylko w obecności wilgoci/wody.Z kolei wytworzone struktury krystalicznepowodują, że powierzchnia betonu jestnienasiąkliwa (i gładka), co powoduje problemyz przyczepnością następnych warstw.Nie można więc bezkrytycznie wykonywaćkolejnych warstw (np. tynków czy wymalowań)na uszczelnionych powierzchniach.Przy prawidłowej aplikacji i pielęgnacji strukturykrystaliczne wykształcają się w ciągu20–25 dni. Aplikacja kolejnych warstw możewięc nastąpić albo bezpośrednio po nałożeniuzaprawy uszczelniającej, albo po całkowitymzwiązaniu zaprawy. Wymalowaniawymagają odczekania przynajmniej 25–30dni, poza tym podłoże zaleca się przemyćroztworem 5-procentowego kwasu solnegoi obficie spłukać wodą. Rodzaj możliwych dozastosowania farb i sposób przygotowaniapodłoża należy skonsultować z producentemi dodatkowo przeprowadzić próby.W przypadku tynków nakładanych potym okresie lub później konieczne możebyć dodatkowe uszorstnienie powierzchni,zastosowanie siatki drucianej itp.Lepszym rozwiązaniem może być nałożenietynku na związaną, lecz nie do końcastwardniałą zaprawę uszczelniającą (przeciętniepo ok. 24 godzinach, choć czasten w zależności od warunków cieplno--wilgotnościowych i zaleceń producentamoże się różnić). Stosuje się do tego cementowązaprawę (bez dodatku wapna),którą należy nakładać warstwą grubości6–8 mm. Po odczekaniu 24 godzin nakładasię drugą warstwę, która nadaje jejzadaną grubość.Należy tu podkreślić, że nie możnaw każdym przypadku zagwarantowaćbezproblemowej współpracyzapraw krystalicznych z materiałamii warstwami wykończeniowymi.Decyzje o pokryciu kolejnymi warstwamitego typu uszczelnień należy zawsze kon-REKLAMAwww.xypex.pl72INŻYNIER BUDOWNICTWAKompleksowaizolacja stacjiMłociny, izolacjapłyt stropowychtuneli i stacjiSłodowiec,Stare Bielanyi Wawrzyszew(57 100 m 2 )

ciekawe realizacjesultować z producentem systemu uszczelniającego i dodatkowoprzeprowadzić próby.Literaturamgr inż. Maciej RokielPolskie StowarzyszenieMykologów Budownictwa, Wrocław1. M. Rokiel, Hydroizolacje w budownictwie. Wybrane zagadnienia wpraktyce, wyd. II, Dom Wydawniczy, Medium 2009.2. Praca zbiorowa, Warunki techniczne wykonania i odbioru robót.Poradnik projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru,Verlag Dashofer, 2009.3. ZUAT-15/VI.21/2005 Wyroby do uszczelniania betonów i zaprawcementowych krystalizacją wgłębną, ITB, 2005.4. PN-EN 206-1:2003 Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcjai zgodność.5. Materiały firm Schomburg, Penetron, Xypex.Budynek dydaktycznyWydziału Prawa i AdministracjiUniwersytetu ŁódzkiegoW Łodzi „u bram miasta” powstał budynek Wydziału Prawa i AdministracjiUniwersytetu Łódzkiego o nietypowym kształcie paragrafu.Paragraf stał się inspiracją dla biura architektonicznegoAGG – Architekci Grupa Grabowski Sp. z o.o., a jego nietypowykształt – wyzwaniem dla wykonawcy – firmy Skanska.Autor projektu, architekt Jacek Grabowski, oparł architekturę gmachuUniwersytetu Łódzkiego na wyjątkowym kształcie, symbolizującymspecyfikę Wydziału Prawa i Administracji. Zaprojektowanyobiekt stanowią trzy przenikające się owalne bryły, wypełnioneklarownym układem funkcji i wewnętrznej komunikacji. Przekształceniearchitektonicznej koncepcji w kompleksowy projekt okazałosię dla projektanta „odkrywaniem” zaskakujących przestrzenii rozwiązań – wszystkie korytarze wszystkich pięter zaczynają sięi kończą w jednym centralnym wielopoziomowym atrium. Pełniono rolę centrum obiektu, tworzącego układ otwartego parterui korytarzy wyższych pięter w postaci galerii połączonych wiszącymimostkami, schodami i kładkami. To przeszklone atrium wypełniajądwa monumentalne, zawieszone w przestrzeni „kominy”,zawierające spiętrzone w kilku kondygnacjach zespoły auli.Gmach o powierzchni 21,5 tys. m 2 i kubaturze 106 tys. m 3przeznaczony jest dla 10 tys. studentów i kilkuset pracownikównaukowych. W budynkach A i C zlokalizowane zostały dużeaule oraz pokoje dla pracowników naukowych i dydaktycznych.Budynek B, stanowiący łącznik między nimi, zawiera dwie elipsy,a w nich sale wykładowe rozplanowane na poszczególnychkondygnacjach. Mając na celu komfort wszystkich użytkowników,funkcjonalnie wydzielono dwie strefy: część niższą – przeznaczonądla studentów – z pomieszczeniami dydaktycznymi,pracowniami, biblioteką i dziekanatem oraz część wyższą– „strefę ciszy” dla pracowników naukowych i katedr. Z myśląo studentach zaprojektowano profesjonalnie wyposażoną „salęsądową”, w której odbywać się będą ćwiczenia praktyczne.Obiekt okazał się prawdziwym wyzwaniem dla wykonawcy– firmy Skanska, gdyż realizacja obiektu o tak oryginalnejgeometrii wymagała od wykonawcy szczególnej dokładności,wręcz precyzji, począwszy od prac geodezyjnych. Budynekzostał zaprojektowany na fundamentach bezpośrednich,w postaci stóp fundamentowych żelbetowych i ławposadowionych na 21 różnych poziomach (najniżej posadowionefundamenty na poziomie – 10 m, najwyżej na – 5,40m). Aby zrealizować inwestycję, wbudowaliśmy beton w ilościok. 2 tys. m 3 , 1,3 tys. ton stali, ponad 1200 słupówmarzec 10 [71]73

ciekawe realizacjeżelbetowych i zbudowaliśmy 6 klatek ewakuacyjnych – mówiArtur Piasecki, menedżer projektu Skanska.Obiekt jest zróżnicowany konstrukcyjnie, znajdują się w nim zarównoelementy żelbetowe wylewane na mokro, jak i żelbetoweprefabrykowane, a także elementy konstrukcji stalowej. Zasadniczakonstrukcja budynku – fundamenty, słupy, ściany, stropy i klatkischodowe z trzonami windowymi – została zaprojektowana i wykonanagłównie jako żelbetowa, wylewana na budowie w szalunkachsystemowych. Klatki schodowe i pomosty atrium są stalowe,a ich konstrukcja oparta jest na profilach szerokostopowych.Zróżnicowane są także materiały wykończeniowe, wśród którychdominuje szkło. Zastosowano je w elewacji, w połączeniuz płytami granitowymi, a także elementami stali nierdzewnej.Powierzchnię ścian zewnętrznych sześciu klatek schodowych stanowiokładzina z paneli aluminiowych. W części estakad i murówoporowych występuje beton licowy.Stropodachy w pokryciu papowym dwuwarstwowym wykonanow zielonym kolorze wierzchniej warstwy. Nad aulami, w celu ichdoświetlenia, zastosowano dach szedowy. Dach szklany atriumwykonany został przy zastosowaniu systemowych profili aluminiowychfirmy Schüco, opartych na konstrukcji nośnej, wykonanejz przekrojów stalowych rozpiętych nad atrium.Ściany działowe wewnętrzne są murowane oraz w zabudowiegipsowo-kartonowej. Zastosowano sufity podwieszane, głównierastrowe, systemowe w połączeniu z sufitami z płyt gipsowo--kartonowych. W głównych aulach, zgodnie z opracowanym projektemakustycznym, wykorzystano odbijające i pochłaniającedźwięk okładziny ścian, z wierzchnią warstwą materiałową.W atrium zewnętrzne ściany trzonów – elips osłonięto okładzinamiściennymi drewnopodobnymi z paneli – płyt Fermacell z okleinąHPL w kolorze jasnego klonu. Kładki i balustrady wykonanoze szkła oraz stali nierdzewnej. W części atrium przyziemia występująpodłogi szklane.Wszystkie pomieszczenia na każdej kondygnacji w budynkusą dostępne dla osób niepełnosprawnych. Klatki schodowe,rozmieszczone w węzłowych punktach obiektu, i dwa podwójnezespoły windowe, przystosowane do przewozu osóbniepełnosprawnych, zlokalizowane przy atrium zapewniająsprawną komunikację oraz możliwość szybkiej ewakuacji.Wszystkie poziomy obiektu wyposażone są w oddzielne kabinysanitarne dla osób niepełnosprawnych. Wejścia do budynku sąbezprogowe.W obiekcie zamontowanych zostało 19 central wentylacyjnych,największa o wydajności 28 tys. m 3 /h. Każda centrala jest zaprogramowanatak, aby utrzymać optymalne warunki cieplno--wilgotnościowe w każdym pomieszczeniu budynku. Parametryw każdym pomieszczeniu można sprawdzać i zmieniać przez Internetza pomocą specjalistycznego programu. Budynek ma klimatyzację.Do wytwarzania chłodusłużą dwa agregaty o łącznejmocy chłodniczej ponad 2,5 MW,współpracujące z trzema wieżamichłodniczymi zamontowanymi nadachu.W części budynku wykonano instalacjętryskaczową. W aulachzastosowano kompletne systemyaudiowizualne. Systemy testerowane są centralnie poprzezpulpit dotykowy. Zainstalowanosystem sygnalizacji pożarowejw układzie trzech central pracującychw sieci. Okablowaniestrukturalne wykonano w oparciuo komponenty kat. 6 w klasie E.Zaprojektowano i zastosowanoenergooszczędne i ekologicznerozwiązania. Wmontowane urządzeniapozwalają na uzyskaniewysokiego parametru odzyskuciepła powyżej 50%. Źródło: materiały Skanska74INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyZaprawy cienkowarstwowe– muruj z ALPOLemWe współczesnym budownictwie coraz większy nacisk jest kładziony na zapewnienie oszczędnościenergetycznej w wykonywanych obiektach oraz szybki postęp prac. Zaprawami murarskimi, które toumożliwiają, są zaprawy cienkowarstwowe.Dążenie do oszczędności energii przejawia się w coraz szerszym stosowaniu elementówmurowych o jak najniższych współczynnikach przewodzenia ciepła λ.Jednak, aby cała przegroda była „ciepła”, elementy muszą być łączone równieżodpowiednimi zaprawami likwidującymi mostki termiczne, czyli tzw. zaprawamiciepłymi lub zaprawami cienkowarstwowymi, których wpływ na izolacyjnośćprzegrody jest pomijalny ze względu na ich znikomą grubość (wynoszącą zwykle1–3 mm) w stosunku do grubości elementu murowego.Ze względu na małą grubość spoiny zaprawy cienkowarstwowe powinno stosowaćsię do łączenia elementów o stałych wymiarach i równych powierzchniach(czyli o dużej dokładności wykonania), takich jak cegły i bloczki silikatowe, bloczkigazobetonowe i ewentualnie z keramzytobetonu. Wymiary tych elementów, częstowielokrotnie większe od wymiarów tradycyjnej cegły w połączeniu z występującąw wielu przypadkach możliwością ich łączenia w poziomie metodą na wpusti pióro umożliwiają bardzo szybkie wznoszenie murów. Zaprawa cienkowarstwowajest rozkładana w warstwie o równej grubości na całą szerokość muru przypomocy specjalnych dozowników do zapraw, kielni zębatych lub, w przypadku ichbraku, przy użyciu zwykłej kielni i pacy zębatej. Podczas pracy z użyciem zaprawcienkowarstwowych korekta położenia elementów murowych ogranicza się zaledwiedo ich licowania z wcześniej położoną warstwą oraz równego dociśnięciai stanowi dużą oszczędność czasu. Łączenie elementów murowych przy użyciucienkiej warstwy zaprawy zapewnia jej niskie zużycie na metr kwadratowy muru.Dostarczenie na budynek palet z zaprawą wraz z elementami murowymi pozwalazapomnieć o częstym kłopotliwym zamawianiu zaprawy towarowej z betoniarni,a w przypadku jej nie wmurowania – o zabezpieczeniu przed wyschnięciem i przemrożeniem.Eliminuje też ryzyko obniżenia klasy zaprawy ze względu na celowedodawanie wody do starej wiążącej zaprawy w celu jej „uplastycznienia”, a następniewbudowania. Dostarczenie na budowę zaprawy w jednostkowych opakowaniachumożliwia jej łatwe składowanie, możliwość łatwego przemieszczaniaoraz racjonalne wykorzystanie. Przygotowanie zaprawy do użycia jest bardzoproste i polega na mechanicznym lub ręcznym wymieszaniu zawartości workaz podaną ilością wody. Czas zużycia przygotowanej zaprawy, wynoszący od ok.2 do 4h, umożliwia brygadzie murarskiej jednorazowe przygotowanie zaprawyw ilości dostosowanej do tempa jej prac. Zawsze świeża, przygotowywana z odpowiedniązalecaną ilością wody zaprawa daje gwarancję użycia zaprawy wymaganejklasy i zapewnienia murowi zakładane przez projektanta parametry.Firma ALPOL GIPS – producent wysokiej jakości wyrobów profesjonalnejchemii budowlanej – ma w swojej ofercie 6 zapraw cienkowarstwowych,różniących się między sobą zastosowaniem (w zależności od łączonych elementów),klasą wytrzymałości oraz kolorem:AZ 110 – Zaprawa do silikatów biała (klasa M 10, typ T)AZ 111 – Zaprawa mocna do silikatów biała MOCNA (klasa M 15, typ T)AZ 112 – Zaprawa do silikatów szara (klasa M 10, typ T)AZ 115 – Zaprawa do betonu komórkowego szara (klasa M 10, typ T)AZ 116 – Zaprawa do betonu komórkowego biała (klasa M 10, typ T)AZ 117 – Zaprawa do betonu komórkowego i silikatów biała ZIMOWA(klasa M 15, typ T)Informacje o miejscu zastosowania i do jakich rodzajów elementów murowychposzczególne zaprawy mogą być użyte przedstawiono w tabeli.ALPOL GIPS Sp. z o.o.Fidor, 26-200 Końskietel. 41/373-11-00, fax 41/372-12-84e-mail: alpol.gips@alpol.plwww.alpol.plSymbol zaprawy AZ 110 AZ 111 AZ 112 AZ 115 AZ 116 AZ 117Miejsce zastosowaniaDo wnętrz/na zewnątrz ☻/☻ ☻/☻ ☻/☻ ☻/☻ ☻/☻ ☻/☻Do murów i elem. niekonstrukcyjnych ☻ ☻ ☻ ☻ ☻ ☻Do murów i konstrukcji o dużych obciążeniach - ☻ - - - ☻Kolor zaprawy Biała Biała Szara Szara Biała BiałaRodzaj murowanych elementówSilikaty – cegły, bloczki ☻ ☻ ☻Beton komórkowy – pustaki, bloczki - - -☺☻☺☻☻☻Warunki stosowaniaStandardowe (> 5ºC) ☻ ☻ ☻ ☻ ☻Łagodne zimowe (> 0ºC) - - - - -☺☻Legenda: ☻ – szczególnie zalecana, ☺ – można, – nie zalecanamarzec 10 [71]75

dawno, dawno temuCzysta wodadla ŚląskaHistoria stacji wodociągowej „Zawada” w Karchowicach sięga zwiększonegozapotrzebowania na wodę na Śląsku już w połowie XIX w.Stacja wodociągowa „Zawada”, a właściwieStacja Uzdatniania Wody „Zawada”w Karchowicach zajmuje szczególnemiejsce w historii Górnośląskiego OkręguPrzemysłowego, a tym samym GórnośląskiegoPrzedsiębiorstwa Wodociągów.To właśnie tu rozpoczęto realizację zakrojonychna szeroką skalę planów ratowaniatragicznej sytuacji, w jakiej znalazłsię GOP pod względem zaopatrzeniaw wodę w połowie XIX w.Odkryte pod Tarnowskimi Górami złożarud srebra i ołowiu, a następnie, w centralnejczęści GOP-u, cynku, żelaza orazwęgla, a także historyczne uwarunkowania,które spowodowały, że prowadzącywojnę o Śląsk z austriacką królową MariąTeresą król pruski Fryderyk Wielki zacząłwiązać istotne nadzieje z możliwościamigospodarczymi tych ziem, doprowadziłpod koniec XVIII w. do gwałtownegorozwoju przemysłu, szczególniewydobywczego i przetwórczego.Zaczęły powstawać jak grzyby po deszczukopalnie i huty. Warto wspomnieć,że pierwsza na terenie dzisiejszej Polskimaszyna parowa do odwadniania wyrobiskzostała zainstalowana w kopalnisrebra w Strzybnicy k. Tarnowskich Gór;pierwsze na kontynencie wielkie pieceużywające do wytopu surówki koksu zostaływybudowane przez Johna Baildonaw Gliwicach. Obok państwowych powstawałytakże zakłady prywatne. Takienazwiska, jak Donnersmarck, Ballestrem,to ówcześni właściciele wielu kopalńi hut. Największą w Europie hutę cynkuwybudował w Rudzie Karol Godula. Intensywnierozwijający się przemysł potrzebowałdużych ilości wody.Głębokie kopalniane szyby i chodniki powodowaływysychanie przydomowychstudni, a odpompowywane z kopalńzasolone wody zanieczyszczały potokii rzeki. Wokół powstających zakładówrozbudowywały się osiedla robotnicze,które do swego istnienia potrzebowaływody. Dodatkowo sytuację pogarszałyepidemie cholery wywoływane m.in. brakiemodpowiednich warunków higienicznych.Wszystkie te zjawiska spowodowały,że pod koniec XIX w. nierozwiązanieproblemu zaopatrzenia GOP-u w dobrąwodę groziło samozagładą przemysłu.W obawie o dalsze losy swoich zakładóworaz w poczuciu odpowiedzialności zakraj rząd pruski podjął decyzję najpierwo przeprowadzeniu badań, mających nacelu zbilansowanie ilości dostępnej orazkoniecznej dla ludności i przemysłu wody,a następnie o budowie wodociągu państwowego.Ponieważ ujęcia powierzchnioweokazały się albo zanieczyszczone,albo za małe, postanowiono zagospodarowaćbogate źródła wód podziemnychw okolicy wsi Zawada podPyskowicami, odkryte przy okazji prowadzeniaodwiertów poszukiwawczychFot. 1 i 2 | Widok stacji „Zawada”; komin ma ok. 50 m wysokości; pza węglem. Zanim jednak ukończonoprace badawcze i projektowe, problembraku wody, szczególnie w okolicachdzisiejszego Chorzowa, a później i Zabrza,był bardzo poważny.Doszło już do tego, że woda dla ludnościdowożona była koleją tendrami parowozowymi.W związku z tym postanowionodoraźnie zagospodarować podziemnewody wydobywające się ze źródełw nieczynnych już sztolniach kopalni rudsrebra i ołowiu w Reptach pod TarnowskimiGórami (tzw. szyb Adolf – dziś szybStaszic). Wybudowano więc podziemnąkomorę i ułożono rurociąg w kierunkudzisiejszego Chorzowa (1884 r.), co uratowałomiasto i sąsiednie gminy przedkatastrofą, a następnie z odczepu w Karbiuzasilono prowizorycznie przez Bobreki Rudę – Zabrze. Wtedy można już byłow miarę spokojnie przystąpić do realizacjiprojektu Państwowego WodociąguZawada-Zabrze, co ostatecznie nastąpiłow czerwcu 1895 r.Od samego początku aż do 1967 r.technologia stacji „Zawada” opartabyła na artezyjskich studniach głębinowychoraz na zespołach pompowychnapędzanych silnikami parowymi:najpierw tłokowymi, a następniewirowymi – turbinami. Odwiercone do76INŻYNIER BUDOWNICTWA

dawno, dawno temurzed wyłączeniem ruchu parowego (1967 r.) miał 75 mgłębokości ok. 200 m studnie zapewniaływydajne ujęcia bardzo dobrej wody, i tobez konieczności jej uzdatniania. Gdy polatach eksploatacji lustro wody w studniachzaczęło się obniżać, do wydobyciawody konieczne stało się zastosowaniepomp. Najpierw były to urządzenia typumamut (stosujące do czerpania wodysprężone powietrze), następnie tzw. zespoływałowe (z umieszczonym na poziomiehali silnikiem elektrycznym i podwieszonąna kilkunastometrowej rurzepompą napędzaną długim wałem), byostatecznie zastosować zespoły pompowegłębinowe z zatapialnym silnikiemelektrycznym. W pompowni II stopniaw latach 30. XX w. nastąpiła zmianapierwotnych agregatów parowych na nowocześniejszei sprawniejsze. Z tamtegookresu zachowały się do dziś urządzeniatakich znanych firm, jak np. Krupp, Sulzer,potężne kotły firmy Babcock & Wilcoxoraz Borsig. Po rozbudowie stacjiprodukcja „Zawady” osiągnęła 40 tys.m 3 /d, a wraz z wybudowanym równieżw latach 30. ujęciem „Dzierżno” – 60 tys.m 3 /d. Jednocześnie stale powiększano siećrurociągów przesyłowych i rozprowadzającychwodę oraz stawiano nowe wieżeciśnień, niektóre olbrzymich rozmiarów(np. zbiornik wieży w Zaborzu miał objętość4000 m 3 ).W swojej historii stacja wodociągowa„Zawada” przechodziła kilka etapów modernizacji:lata 1920–1930 to rozbudowahali pomp, budowa nowego, podziemnegozbiornika wody czystej, nowoczesnejkotłowni i wymiana głównych zespołówpompowych; rok 1967 to rezygnacja z ruchuparowego i ustawienie w hali pompz silnikami na napięcie 6 kV; rok 2001 toostatni, jak do tej pory, etap zmian – zastąpieniewysłużonych i niedostosowanychdo aktualnych warunków urządzeńnowoczesnymi pompami z silnikami nanapięcie 0,4 kV regulowanymi w układziepółautomatycznym przez przemiennikFot. 3 | Pracownicy przy odwiercie, 1928 r.częstotliwości. Warto podkreślić, że pracastacji nadal oparta jest na starych, odwierconychjeszcze przed wojną studniachgłębinowych, z których pobierana wodajest znakomitej jakości i nie musi byćuzdatniana, spełnia bowiem wszelkieobowiązujące normy – jest tylko zgodniez wymogami higienicznymi chlorowana.Przed rokiem 2000 używano do tego celuchloru dostarczanego w postaci skroplonejw beczkach, a obecnie stosowany jestdo dezynfekcji podchloryn sodu.W 1991 r. obiekty i wyposażenie stacjizostały wpisane do rejestru zabytkówwojewództwa śląskiego, a od czerwca2004 r. ich część udostępniono dozwiedzania jako Zabytkową StacjęWodociągową „Zawada” w Karchowicach.I jest się czym pochwalić. Szczęśliwymtrafem i staraniem kolejnych ekipkierowniczych „Zawady” udało się zachowaćw prawie niezmienionym staniezespoły pompowe z lat 30. ubiegłegowieku. Swoim ogromem i starannym wykonaniembudzą zaciekawienie zwiedzającychoraz respekt i szacunek dla myślitechnicznej poprzednich pokoleń. Wśródeksponatów znalazły się także przedwojenneobrabiarki, maszyny i urządzenia,którymi nasi poprzednicy posługiwalisię w zmaganiach z wodociągowąrzeczywistością.marzec 10 [71]77

dawno, dawno temuFot. 4 | Hala pomp, widoczne pompy tłokoweCudem zachowane poniemieckie nielicznedokumenty z czasów powstawaniastacji (np. ręcznie spisywane kaligrafowaneakty notarialne i projekty) zadziwiająswoją formą dzisiejszych użytkownikówdokładnych, aż do przesady, komputerówi ploterów.Stacja UzdatnianiaWody „Zawada”to nie tylkohistoria. Dzisiajstacja, choć okrojonaze swoichniedawnych jeszczeoddziałów(Dzierżono, Szałsza,Maciejów,Makoszowy),pełni nadal swojąmisję. Obecnienowoczesne,s t e r o w a n eelektronicznie pompy tłoczą wodę dookolicznych miejscowości. Nad wszystkimczuwa załoga, związana ze swoimWasserwerkiem od pokoleń. Załoga tai próba czasu, jaką pomyślnie przeszła „Zawada”,są najlepszymi gwarantami jakościpodawanej do sieci wody.Szkoda tylko, że wielkie miasta, dla ratowaniaktórych poprzednie pokolenia powołałystację do życia i niejednokrotniewyłożyły na to swoje pieniądze, dziś o tymczęsto zapominają i ograniczają pobór zzawadzkich źródeł. Budują nowe, własneujęcia, często zmuszone dodatkowo wodęuzdatniać. Media ogłaszają kolejne sukcesyw odsalaniu i przystosowaniu do piciawód kopalnianych, a tymczasem ten krystalicznieczysty skarb wycieka z historycznychstudni do rzeki.Kogo interesują źródła i początki największegoprzedsiębiorstwa wodociągowegow Polsce, ciekawe i unikalne eksponatyz epoki pary w konfrontacji ze współczesnątechniką, czyste powietrze, pięknei przyjazne otoczenie, powinien odwiedzićZabytkową Stację Wodociągowąw Karchowicach.Aleksander TrzęsickiZdjęcia współczesne: autoraLiteratura FachowaLEKSYKON PRAWNO-BUDOWLANYBHP W BUDOWNICTWIE OD A DO ZGrażyna ŚwiderskaWyd. 1, str. 378, oprawa broszurowa, Polcen, Warszawa 2009.Leksykon zawiera 1600 przystępnie napisanych haseł na temat szeroko rozumianego bhp. Niektórehasła mają charakter krótkich artykułów, a wiele jest wzbogaconych tabelami. Treść nawiązujedo stanu prawnego na 31.10.2009 r. Książkę uzupełnia wykaz aktów prawnych i indeks haseł.CIEPŁOCHRONNE KONSTRUKCJE ŚCIAN ZEWNĘTRZNYCH BUDYNKÓWMIESZKALNYCHCzesław ByrdyWyd. 1, str. 185, okładka miękka, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2009.W książce można znaleźć przykładowe rozwiązania ścian zewnętrznych budynków mieszkalnycho wymaganej aktualnie izolacyjności cieplnej wraz z rysunkami, tablicami i zestawieniami ichparametrów fizycznych. Autor opisuje rozwiązania spełniające obecne wymagania ochrony cieplnej,przedstawia ściany murowane pełne, warstwowe, dwuwarstwowe, ściany trójwarstwoweszczelinowe, ściany z pustaków.78INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyPosadzka ESD StoCretecRealizacja na obiekcie Kimball ElectronicsObserwując na przestrzeni ostatnich 10 lat rozwój elementów elektronicznychopartych na mikroprocesorach, dochodzimy do wniosku, iż:■■ występują one powszechnie w coraz większej ilości urządzeń (kompu-terach, telefonach, sprzęcie RTV-AGD, sterownikach w samochodach,sprzęcie medycznym itp.),■■ rozmiary mikroprocesorów jak i układów scalonych ulegają systema-tycznemu zmniejszaniu.Te dwie tendencje powodują bardzo dynamiczny rozwój gałęzi przemysłuzwanej przemysłem elektronicznym.Przy produkcji zminiaturyzowanych układów elektronicznych bardzoistotne są zasady ochrony przed elektrycznością statyczną.Czym jest elektryczność statyczna?Elektryczność statyczna to elektryczne wyładowanie w położeniu spoczynkowym.Przeważnie powstaje wskutek tarcia oraz następującego po nim rozdzielenia.Tarcie powoduje ogrzanie, co wprowadza w ruch molekuły. Jeżelinastępnie te dwa materiały zostaną od siebie odsunięte, może nastąpić przeskokelektronów z jednego na drugi. Kiedy elektrony przechodzą niedobórlub nadmiar elektronów tworzy pole elektryczne – elektryczność statyczną.W wyniku wykonywania różnych codziennych czynności na ciele człowiekamogą gromadzić się ładunki elektryczne, które dla delikatnych i wrażliwychukładów elektronicznych mogą być szkodliwe. Dla przykładu:■ przejście po dywanie generuje ładunek od 1500 do 35 000 V,■ przejście po podłodze winylowej – od 250 do12 000 V,■ praca na stole roboczym – od 700 do 6000 V,■ podnoszenie plastikowej siatki – od 1200 do 20 000 V.Na podstawie tego krótkiego wprowadzenia widać, jak niebezpiecznamoże być elektryczność statyczna (a zwłaszcza niekontrolowane rozładowanie)podczas wytwarzania elementów elektronicznych.Problem elektryczności statycznej jak i strat przez nią powodowanych byłbardzo dobrze znany renomowanemu producentowi elementów elektronicznych,firmie Kimball Electronics Polska.Firma Kimball, planując budowę swojejnowej fabryki sprzętu medycznego(m.in. sprzęt laboratoryjny), postawiłabardzo wysokie wymagania dla posadzki typu ESD, celem wyeliminowaniaszkód spowodowanych elektrycznością statyczną.Zgodnie z wymaganiami firmy Kimball, posadzka powinna spełniaćnastępujące parametry:■ oporność upływu Ru < 1 MΩ,■ oporność upływu układu człowiek–obuwie–podłoga – Ru < 35 MΩ(ochrona człowieka),■ walkingtest (ładunek, jaki może zgromadzić człowiek chodząc po posadzce)– < 100 V.Celem spełnienia w/w wymogów zastosowano zaawansowaną technologięfirmy Sto AG.Zaproponowany system posadzki ESD, sprawdzony już na wielu innychrealizacjach (wytwórnia mikroprocesorów AMD, zakłady NOKI w Rumunii),składał się z następujących warstw:■ gruntowanie materiałem StoPox IHS BV,■ szpachla wyrównawcza na bazie StoPox IHS BV oraz piasku kwarcowego,■ taśmy miedziane odprowadzające,■ warstwa przewodząca poziomo StoPox WL 110,■ warstwa wierzchnia StoPox KU 615.Podczas aplikacji poszczególnych warstw serwis techniczny firmy Sto-ispomonitorował zmiany warunków zewnętrznych i wykonywał niezbędne badania,aby mieć stałą kontrolę nad dochowaniem postawionych wymagań.Zastosowana, bardzo zaawansowana technologia Sto, wspomniane wyżejdziałania nadzoru w połączeniu z wysoką kulturą techniczną wykonawcy(generalny wykonawca inwestycji: Hochtief oddział Poznań, wykonawcaposadzki: Rent-Bud S.J.) przyniosły pożądany efekt.Wyniki pomiarów po zakończeniu inwestycji potwierdziły dotrzymaniepostawionych przez firmę Kimball Electronics wymagań.Posadzka ESD na powierzchni 9000 m² w Kimball Electronics Polandmoże być przykładem profesjonalizmu tak ze strony dostawcy technologiii produktów, jak i ze strony wykonawców.mgr inż. Mirosław IlskiDyrektor StoCretecUpr.bud. 15/W/98Sto-ispo Sp. z o.o.www.sto.plwww.stocretec.plmarzec 10 [71]79

technologieNowa jakość podłógw magazynachW ostatnim 30-leciu wybudowano w Polsce wiele powierzchni magazynowych w centrach logistycznychi dystrybucyjnych, stosując nowoczesne materiały, technologie i elementy wyposażenia.W dalszym ciągu wzrasta liczba operatorówlogistycznych działających na rynkuEuropy Środkowej i Wschodniej. Wedługbadań największe perspektywy w rozwojueuropejskiej bazy logistycznej mają krajeEuropy Środkowej i Wschodniej, w tymPolska m.in. z powodu korzystnego położeniageograficznego. Zachodzi więc koniecznośćbudowania nowoczesnych bazmagazynowych, wyposażonych w najlepszysprzęt i sprawne systemy zarządzania.Zmiany w prawie europejskim zwiększająwymagania, wprowadzają nowe standardydla obiektów magazynowych związanem.in. z ochroną środowiska. Zgodniez nową legislacją magazyny powinnyposiadać certyfikaty (EPC) będące referencjąi istotnym elementem ocenyjakościowej, ważnej dla inwestorów,użytkowników i deweloperów.Radykalnie zmieniają się wymagania eksploatacyjnedla magazynów, wprowadzanesą nowe systemy zarządzania z wykorzystaniemnowoczesnego wyposażeniaz automatycznym sterowaniem. Zmieniasię asortyment składowanych towarów.Zwiększa się zapotrzebowanie napowierzchnie składowe materiałówchemicznych, wybuchowych i innychtowarów niebezpiecznych. Magazynchemikaliów to obiekt zwiększonego ryzykawystępowania awarii przemysłowej,z czego wynikają dla użytkownika określoneobowiązki i wymagania dla poszczególnychelementów budynków magazynowych,w tym podłóg. Ze względówekonomicznych i bardziej efektywnegowykorzystania przestrzeni składowej w corazszerszym zakresie wprowadzane sąw magazynach regały o wysokim składowaniu(do poziomu 11–15 m), co wiążesię ze stosowaniem specjalnych urządzeńtransportowych. Prawidłowa i bezpiecznaeksploatacja środków transportu wewnętrznegozapewniona może być tylkowtedy, gdy podłoga zarówno pod regałami,jak i w pasach komunikacyjnych jesttrwała, zachowuje równość, gładkośći spełnia inne wymagania (np. antyelektrostatyczność,antypoślizgowość).Regały o wysokości do 15 m obsługiwanesą przez różnego rodzaju wózki jezdniowepodnośnikowe lub układnice. Przyskładowaniu powyżej 15 m stosowane sąwyłącznie układnice. W Polsce stosowanesą różnego rodzaju regały i urządzenia doskładowania. Najbardziej rozpowszechnionesą regały stałe, ramowe bezpółkowe(powszechnie nazywane paletowymi),stosowane do wysokości kilkunastumetrów. Przy większych wysokościachstosuje się również regały wsporcze. Prawidłowąnośność regałów dla przyjętegozgodnie z technologią układu, opierającsię na masie przewidzianych do składowaniaw nim towarów, ustala producent,dostawca. Określa również obciążeniaprzekazywane na podłogę. Informacjete są niezbędne dla projektanta i wykonawcypodłóg. Ustawienie, obciążeniaregałów, przebieg pasów komunikacyjnychwewnątrz magazynówmuszą być jednoznacznie określone,nie mogą ulegać zmianie podczas realizacjii eksploatacji obiektu. Przyjętewymiary, układ statyczny dla określonychparametrów eksploatacyjnych są założeniamido projektowania elementówkonstrukcyjnych podłogi i rozmieszczeniadylatacji. Zmiany użytkowania podłóg lubniedokładne określenie przewidywanegoobciążenia często wpływają na występowanieodkształceń podłogi, spękańi innych uszkodzeń, co w konsekwencjiogranicza lub eliminuje z eksploatacji powierzchniemagazynowe.W projektowaniu podłóg w magazynachprzydatne są normy dotycząceregałów magazynowych, które pozazasadami projektowania konstrukcjiregałów określają wymagania w zakresierówności i gładkości podłóg,co ma związek z wielkością ewentualnychwychyleń regałów wpływających na bezpieczeństwoich użytkowania. Niestety,w tym zakresie mamy do czynienia w Polscez pewnym dualizmem. Stosowanaod 20 lat jest norma PN-89/M-78322Urządzenia magazynowe do składowania– Regały magazynowe. Parametry podstawowe.Nowa norma PN-EN 15620:2009Steel static storage systems-Principles forstructural design została wprowadzonado Polskich Norm jako PN-EN 15512:2009Regały magazynowe o elementach przestawnychdo składowania paletowychjednostek ładunkowych – Zasady projektowaniakonstrukcji.80INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieDla regałów wspornikowych posiłkowaćsię możemy częściowo polską normą PN-88/M-78321 – Regały magazynowe wolnostojące – Wymagania i badania oraz normamizagranicznymi FEM 10.3.01 – Adjustablebeam pallet racking (APR) – Tolerances,deformations & clearances.W tabeli 1 podano przykładowo wielkośćodchyłek dla regałów zblokowanych wgPN-88/M-78321.Zwraca uwagę fakt, że wielkość tych odchyłekokreślona jest przy założeniu wykonaniarównej powierzchni podłogi. Odkształceniapodłogi i podłoża gruntowego wpływają napogorszenie warunków eksploatacyjnychregałów i w skrajnych przypadkach mogą jewyeliminować z użytkowania.Wymagane tolerancje wykonania betonowychposadzek przemysłowych określonezostały w wielu normach oraz warunkachtechnicznych wykonania i odbioru robótbudowlano-montażowych.W magazynach wysokiego składowaniawydaje się zasadne przyjęcie tych wielkościwg Concrete Society`s Technikal ReportTR34-3 Edition, dokumentu traktowanegow wielu krajach jako normę lub normatyw.Przyjmuje się, że tolerancje równościpowierzchni posadzki uzależnione są odsposobu ruchu wózków jezdnych w magazyniei od wysokości składowania.W tym dokumencie przyjęto trzy rodzajeprzemieszczania się środków transportuwewnętrznego: ruch swobodny, przypadkowyi ściśle określony, co pozwala równieżna racjonalne projektowanie podłogi.W raporcie wprowadza się obowiązekokreślenia i sprawdzenia następującychcech posadzek przemysłowych w magazynachdla trzech kategorii powierzchni:■ cecha I, dla ruchu określonego: nachylenie– różnica wysokości na długości300 mm;■ cecha II, dla ruchu swobodnegoi określonego: równość (płaskość)powierzchni – różnice wysokości na2 przyległych odcinkach o długości300 mm (2 x 300 mm = 600 mm);■ cecha III (przy ruchu określonym):Tab. 1 | Przykładowe odchyłki regałów zblokowanych wg normy PN-88/M-78321SymbolodchyłkiRegałyobsługiwane ręczniee ± Hr /400f ± Hr /300hpróżnica wysokości na długości rozstawudo 1,50 m i rozstawu powyżej 1,50 m;■ cecha IV (przy ruchu swobodnym): różnicewysokości w punktach leżących na wytyczonejsiatce pomiarowej 3,0 x 3,0 m.Dopuszczalne wartości odchyłek dla powierzchniposadzek przy swobodnymi określonym ruchu środków transportowychpodano w tabelach 2 i 3.Nowoczesne magazyny w coraz większymzakresie wyposażone są w automatycznesystemy składowania, monitoringu orazinformatyczne rozwiązania w zakresie zarządzaniagospodarką magazynową działającena podstawie systemów automatycznejidentyfikacji. Podstawowymi zadaniami systemówmagazynowych są typowe operacjeWartości odchyłek montażowych [mm]Regały obsługiwanewózkami jezdnymi 1)s ± 5Regały obsługiwaneukładnicami 1)± Hr /600 ± 5± 5 ± 2Hr – wysokość całkowita regału;Hrn – wysokość n-tego poziomu składowania;SD – szerokość drogi między słupami regału zblokowanego;e – odchylenie słupa od pionu mierzone na wysokości H;f – odchylenie słupa od pionu w miejscu jego największego ugięcia;h – błąd podłoża półki (wspornika) względem podstawy regału;p – przestawienie względem siebie sąsiednich wsporników gniazda lub odchylenie od poziomu półki(wspornika);s – błąd szerokości korytarza roboczego, mierzony w świetle między nieobciążonymi regałami.1)Jeżeli dokumentacja techniczno-ruchowa urządzenia wskazuje inaczej, należy to traktowaćpriorytetowo.Tab. 2 | Dopuszczalne wartości odchyłek dla powierzchni przy swobodnym ruchuKategoriapowierzchniFM 1Sposób użytkowaniaBardzo wysoki standard posadzekwykonanych długimi pasmamiCecha II [mm]Cecha IV [mm]95% 100% 95% 100%2,5 4,0 4,5 7,0FM 2 Wysokość składowania ponad 8 m 3,5 5,5 8,0 12,0FM 3Wysokość składowaniado 8 m hale przemysłowe5,0 7,5 10,0 15,0Uwaga: We wszystkich wypadkach maksymalne odchylenia od ustalonego poziomu na całejpowierzchni posadzki muszą się zawierać w przedziale ±15 mm.Tab. 3 | Dopuszczalne wartości odchyłek dla powierzchni przy określonym ruchuKategoriapowierzchniWysokośćskładowaniaCecha I[mm]Cecha II[mm]Rozstaw kółdo 1,5 mCecha III [mm]Rozstaw kółponad 1,5 m95% 100% 95% 100% 95% 100% 95% 100%Superflat (SF) ponad 13 m 0,75 1,0 1,0 1,5 1,5 2,5 2,0 3,0Kategoria 1 8–13 m 1,5 2,5 2,5 3,5 2,5 3,5 3,0 4,5Kategoria 2 do 8 m 2,5 4,0 3,25 5,0 3,5 5,0 4,0 6,0Uwaga: We wszystkich wypadkach maksymalne odchylenia od ustalonego poziomu na całejpowierzchni posadzki muszą się zawierać w przedziale ±15 mm.logistyczne, magazynowe, dotyczące przyjmowania,wydawania i inwentaryzacji towaróworaz związane z zapewnieniem ciągłościdostaw, przeładunkiem, konfekcjonowaniem,obsługą i przetwarzaniem zwrotów.Funkcjonowanie tych systemów może byćzakłócone lub ograniczone na skutekszkodliwego oddziaływania elektrycznościstatycznej, jaka może w wielu wypadkachwystępować na powierzchni podłógpomieszczeń magazynowych. W urządzeniachelektronicznych nawet drobne wyładowania,często niezauważalne w początkowymokresie, powodują przegrzanie delikatnychścieżek prądowych, uszkodzenia niewielkichodstępów izolacyjnych. W skrajnych przypadkachmoże nastąpić przebicie dielektrykamarzec 10 [71]81

technologieFot. 1 | Układnica z regałami wysokiego składowaniaFot. 2 | Regały przetokowe z automatycznymi systemami urządzeńtransportu wewnętrznegolub przepalenie metalizacji. W magazynach chemikaliów i materiałówwybuchowych występuje zagrożenie powstawania niekontrolowanychwybuchów spowodowanych wyładowaniami elektrycznymi.W magazynach materiałów sypkich mogą występować zaburzeniaw procesie ich dozowania lub przesiewania, a także trudności uzyskaniawłaściwych składów przygotowywanych mieszanin wieloskładnikowych.W celu ograniczenia powstawania ładunków występującychw rezultacie zjawisk elektrostatycznych w obiektach budowlanych,urządzeniach i instalacjach stosowane są różne środki i metody ochrony,m.in.: stosowanie podłóg przewodzących, odpowiedni dobórmateriałów o określonej przewodności, zwiększenie przewodnościelektrycznej materiałów poprzez ich antystatyzowanie powierzchniowei objętościowe. Elektryczność statyczna stwarza również zagrożenie dlazdrowia i bezpieczeństwa pracy ludzi przebywających w magazynach.Zachodzi potrzeba konstruowania podłóg antyelektrostatycznych,które zapobiegałyby procesom elektryzacji i umożliwiłyby ustawiczny,łatwy odpływ ładunków elektrycznych. Wymagania stawianetakim podłogom uzależnione są od warunków użytkowania pomieszczeń(podłogi przeciwwybuchowe, przeciwpożarowe, przeciwzakłóceniowe)i dotyczą głównie następujących warunków:■ Powierzchnia podłogi w warunkach eksploatacji nie może ulegaćniebezpiecznemu naelektryzowaniu.■ Tworzywo podłogi nie może wywołać niebezpiecznej elektryzacjiobiektów stykających się z jej powierzchnią.■ Podłoga powinna zapewniać dostatecznie szybkie odprowadzenienadmiernego ładunku z jej powierzchni i stykających się z niąelementów budynku oraz obniżenie napięć elektrostatycznych.Konsekwencją występowania elektryczności statycznej mogą byćznaczne straty materialne oraz zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi.Ochrona przed elektrycznością statyczną w magazynach ma na celu:■ likwidację zaburzeń w funkcjonowaniu aparatury sterującejw urządzeniach, maszynach i systemach logistycznych,■ likwidację zagrożenia pożarowo-wybuchowego wywołanegoprzez wyładowania elektrostatyczne,■ eliminowanie szkodliwych oddziaływań biologicznych pól i wyładowańelektrostatycznych, wywołujących zaburzenia w relacjachczłowieka (odruchy niekontrolowane).W tym zakresie zarówno w projektowaniu, jak i realizacji podłógstosowane są m.in. normy:■ PN-E-05204 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochronaobiektów, instalacji i urządzeń. Wymagania.■ PN-E-05205 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochronaprzed elektrycznością statyczną w produkcji i stosowaniumateriałów wybuchowych. Wymagania.■ PN-EN-61340-4-1 Elektryczność statyczna. Znormalizowanemetody badań do określonych zastosowań. Rezystancja elektrycznawykładzin podłogowych i gotowych podłóg.■ PN-EN-61340-4-5. Elektryczność statyczna. Znormalizowanemetody badań do określonych zastosowań. Metody oceny sku-82INŻYNIER BUDOWNICTWA

u d o w n i c t w oo g ó l n eP o l s k aI z b aInżynierówBudownictwaISSN 1898-4916„KATALOG A INŻYNIERABudownictwo Ogólne” dostępny również w formie elektronicznejokladka_I_IV_KIBO_2009.indd 1 2009-12-04 16:32:51technologieteczności ochrony przed elektrycznością statyczną, zapewnianejprzez obuwie i podłogę w układzie z udziałem człowieka.Ochronę przed elektrycznością statyczną stosuje się w pomieszczeniachoraz przestrzeniach zewnętrznych zagrożonych pożaremi/lub wybuchem, w których występują media palne o minimalnejenergii zapłonu Wz min≤500 mJ.Stosowanie ochrony antyelektrostatycznej w pomieszczeniach niezagrożonychpożarem ani wybuchem jest konieczne wtedy, gdyzjawisko elektryczności statycznej stwarza zagrożenie dla personelu(porażenia prądem, długotrwała ekspozycja w silnych polach elektrostatycznych),wywołuje istotne zaburzenia w przebiegu procesuprodukcji, wpływa na pogorszenie jakości wyrobów lub powodujezakłócenia w elektronicznych układach pomiarowych, kontrolno-regulacyjnychoraz systemach elektronicznego przetwarzania danych.Takie sytuacje często występują w pomieszczeniach magazynowych.W obiektach magazynowych poza licznymi wymaganiami dotyczącymicech mechanicznych posadzki powinny spełniać również wymaganiadotyczące odporności chemicznej, zapewniać możliwość renowacjiwykonywania napraw, zapewniać łatwość konserwacji orazodznaczać się trwałością, niezawodnością w eksploatacji i waloramiestetycznymi. Degradacja podłogi, pogorszenie lub ograniczeniewarunków eksploatacji, konieczność wykonywania napraw, likwidacjiuszkodzeń w nowoczesnym magazynie może wpływać ujemnie nawyniki ekonomiczne użytkowników magazynu. Sytuacje te stwarzająrównież zagrożenia dla bezpieczeństwa eksploatacji i decydują o obniżeniuwartości użytkowej obiektów magazynowych. W magazynachnajczęściej wykonywane są podłogi betonowe z wierzchniąwarstwą modyfikowaną, powierzchniowo utwardzoną itp. Najczęściejstosowany jest beton klasy C25/30 i C30/37. Niestety, betonyzwykłe charakteryzują się dużą porowatością, nasiąkliwością i słabąodpornością na działanie wielu czynników chemicznych, jak kwasy,cukry, oleje itd. Stąd stosowanie powierzchniowego wzmocnieniai uszczelnienia wykonywanego różnego rodzaju technologiami jestbardzo korzystne. Istotna jest grubość i rodzaj wykonywanejpowłoki zwiększającej odporność chemiczną podłogi. Stosowanew coraz szerszym zakresie normy europejskie i normy krajowedla zapewnienia trwałości konstrukcji betonowych (dotyczy równieżpodłóg) przewidują stosowanie zasad ochrony materiałowo-strukturalnej,a w wielu sytuacjach dodatkowo ochrony powierzchniowej.Według PN-EN-206-1 ochronę powierzchniową konstrukcji betonowychstosuje się w warunkach działania średnio i silnie agresywnegośrodowiska, co odpowiada klasie XA2 i XA3. Stosowanie ochronypowierzchniowej w środowisku średnio agresywnym powinno zapewniaćograniczenie, a w środowisku silnie agresywnym – odcięciedostępu czynników agresywnych.Projektowanie oraz wykonywanie trwałych, dobrych podłógw obiektach magazynowych, gdzie występują obciążenia statycznei dynamiczne podczas eksploatacji, jest zagadnieniemtrudnym, złożonym, a także odpowiedzialnym.Fot. 3 | Pas jezdny podłogi z układnicą w magazynie wysokiegoskładowaniaO trwałości i niezawodności podłogi decydują głównie:■ właściwy dostosowany do warunków eksploatacyjnych projektpodłogi, w którym zastosowano odpowiednie rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe,uwzględniający jednoznacznie określonątechnologię składowania i transportu wewnętrznego;■ dokładna identyfikacja parametrów geotechnicznych podłożagruntowego z określeniem występowania wód gruntowych;■ właściwe spełniające wymagania techniczne wykonanie podłożagruntowego;■ prawidłowe pod względem technologicznym, materiałowymi jakościowym wykonanie wszystkich warstw podłogowych;■ pielęgnacja i konserwacja podłogi w czasie eksploatacji;■ przestrzeganie w czasie eksploatacji przyjętych do projektowaniazałożeń technologicznych magazynu.Wydaje się zasadne opracowanie przez projektanta planusprawdzania jakości wykonywania robót z uwzględnieniemodbiorów poszczególnych etapów i elementów podłóg.KATALOG INYNIERA Budownictwo Ogólne edycja 2009/2010dr inż. Tadeusz KulasZdjęcia: Archiwum firmy SchaferKatalog Inżyniera20092010www.kataloginzyniera.plSzczegółowe parametry technicznedotyczące posadzek betonowychznajdziesz w „KATALOGU INŻYNIERABudownictwo ogólne” 2009/10.Zamów kolejną edycję katalogu– formularz na stronie:www.kataloginzyniera.plmarzec 10 [71]83

technologieWydajne, oszczędne,komfortowe i bezpieczneKonstruktorzy nie ustają w wysiłkach, aby takie właśnie były maszyny budowlane.Ośmiu z dziesięciu nabywców maszyn budowlanych przy wyborzekonkretnej marki i modelu bierze pod uwagę wydajnośći oszczędność eksploatacji. Trudno się temu dziwić, któż bowiemnie chciałby mieć maszyny niewymagającej wielu nakładów finansowychi jednocześnie wydajnej. Jednak czy takie maszynyw ogóle istnieją? Inżynierowie i naukowcy nie ustają w dążeniach,by dokonać z pozoru niemożliwego, to znaczy znaleźćzłoty środek pozwalający budować maszyny wydajne, oszczędne,komfortowe i bezpieczne.Aby stworzyć maszynę mającą ograniczony apetyt na paliwo,nie wystarczy zamontowanie w niej oszczędnego silnika. To byłobyzbyt proste. Konieczne jest zastosowanie kompleksowychrozwiązań dotyczących całej konstrukcji. Główne możliwościleżą w ograniczeniu masy, która musi być przemieszczana przezmaszynę do robót ziemnych podczas każdego z cykli roboczych.I nie chodzi tu bynajmniej o urobek. Maszyna powinna dać sobieradę z coraz większą masą ładunku. Nie zapominajmy jednak, żekażda koparka podczas normalnej pracy musi się zmagać dodatkowoz tonami stali użytej do jej budowy. Rozwiązanie problemunasuwa się samo. Niezbędna jest „kuracja odchudzająca”.Zmniejszenie masy maszyny nie jest prostym zabiegiem,nie może bowiem odbywać się kosztem ograniczenia stabilnościi trwałości całej konstrukcji. Redukując masę własną maszyn,konstruktorzy zrezygnowali co prawda z niektórych elementówkonstrukcyjnych, ale jednocześnie zadbali o wzmocnienie punktówpodlegającym szczególnym obciążeniom.Praca tysięcy inżynierów centrów badawczo-rozwojowych rozsianychpo całym świecie nad ulepszeniem systemów napędowychwymaga olbrzymich nakładów finansowych, jest mozolna,ale przynosi pozytywne rezultaty. Układy napędowe maszynnowej generacji są coraz efektywniejsze, ekonomicznew eksploatacji, nie obciążają przy tym nadmiernie środowiskanaturalnego. Niżej podpisany miał swego czasu możliwość odwiedzeniaszwajcarskiego Arbon, gdzie opracowywane są konstrukcjesilników Fiat Power Train (FPT). Może nie wszyscy pamiętają,że to właśnie Fiat dopracował przełomową technologięCommon Rail na tyle, by mogła ona zostać wdrożona do seryjnejprodukcji. Fiat przejął założenia technologiczne od szwajcarskiegoinstytutu badawczego ETH Zürich, który zajmował się technologiąCommon Rail w latach 1976–1992, ale tylko ściśle teoretycznie.Silnika wykonanego w tej technologii Szwajcarzy niezastosowali bowiem w żadnym pojeździe.W nowoczesnych jednostkach napędowych wykorzystującychsystem Common Rail zamiast sekwencyjnej pompy paliwa stosowanajest pompa wysokociśnieniowa tłocząca paliwo doakumulatora zasilającego (zw. również listwą lub szyną) wspólnegodla wszystkich cylindrów. Ciśnienie utrzymujące się w tymprzewodzie wynosi ok. 1350 barów, niezależnie od obciążeniasilnika ani od jego prędkości obrotowej. Z akumulatora zasilającegopaliwo podawane jest do sterowanych elektroniczniewtryskiwaczy, a stąd trafia bezpośrednio do komory spalania.Dzięki zastosowaniu wtryskiwaczy sterowanych elektroniczniemożliwe jest dowolne kształtowanie czasu wtrysku, jego długościoraz dawki paliwa zależnie od wielu czynników, na przykładobciążenia silnika. Daje to również możliwość podziału wtryskupaliwa na trzy etapy, na które składają się: wtrysk pilotowy, właściwyoraz dawka dopalająca. Rozwiązanie to umożliwia lepszespalanie paliwa, a dzięki temu zmniejszenie jego zużycia.W porównaniu z osiągami silników z wtryskiem mechanicznymoszczędności w tym zakresie sięgać mogą nawet do 35%. Kolejnymizaletami systemu Common Rail jest ograniczenie emisjispalin, hałasu emitowanego przez jednostkę napędową orazuzyskanie wysokich parametrów pracy. Obecnie stosowany systemCommon Rail drugiej generacji charakteryzuje się ciśnieniemwtrysku rzędu 1600 barów oraz większą liczbą – nawetdo siedmiu – faz wtrysku. Użytkownicy maszyn napędzanychsilnikami wykonanymi w tej technologii muszą tankować paliwonajwyższej jakości. Zaopatrywanie się w olej napędowy coprawda tańszy, ale z niepewnego źródła to pozorna oszczędność.Paliwo o złych parametrach doprowadzić może bowiemdo nieodwracalnego zniszczenia wtryskiwaczy pracujących podwielkim ciśnieniem. Ich naprawa wiąże się z koniecznością długiegowyłączenia maszyny z normalnej eksploatacji i poniesieniemwysokich kosztów części i robocizny.84INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieProducenci ładowarek kołowych starają się czynić oszczędnościeksploatacyjne dzięki usprawnianiu napędu hydrostatycznego. Konstruktoromudało się zintegrowanie komponentów w jednej osi.Maszyna funkcjonować może bez mechanicznej zmiany biegów,koła napędzane są bezpośrednio przez wolnoobrotowy silnik hydrauliczny.Zaawansowane układy elektroniczne zapewniają znakomitewłaściwości jezdne i pozwalają optymalnie wykorzystać moc silnikaDiesla. Ma to olbrzymi wpływ na zmniejszenie zużycia paliwa.Konstruktorzy ładowarek kołowych dążący do zwiększenia ich efektywnościrównież starają się zredukować ich ciężar roboczy. W tymcelu zmieniają rozmieszczenie niektórych podzespołów. Chłodniceprzenoszone są za kabinę. Silnik umieszczony w tylnej części nadwoziaumożliwia zmniejszenie ciężaru właściwej przeciwwagi, a tym samymmasy całkowitej maszyny. Przykładowo 20-tonową ładowarkęudaje się w ten sposób „odchudzić” nawet o 900 kg bez ograniczeńw zakresie stabilności i wytrzymałości konstrukcji. Przekłada się tobezpośrednio na zmniejszenie zużycia paliwa podczas każdego cykluroboczego. Jednocześnie zwiększyć można obciążenia, jakim możebyć poddawana maszyna, a tym samym żywotność elementów układuroboczego i całej konstrukcji nadwozia. Rozważając zakup nowejmaszyny, należy zatem brać pod uwagę nie tylko jej ciężar roboczy.Maszyny nowej generacji mogą przemieszczać nawet do15% więcej urobku w przeliczeniu na litr zużytego paliwa. Parametryte udało się osiągnąć nie tylko dzięki optymalizacji układu napędowegooraz zmniejszenia ciężaru roboczego. Analizując sprawnośćosiąganą przez dzisiejsze maszyny budowlane, których konstrukcjęoparto na silniku spalinowym, pompach hydraulicznych i zasilanymprzez nie osprzęcie, zauważyć należy, że energia generowana przezjednostkę napędową wykorzystywana jest w stopniu dalece niezadowalającym.Przeważająca jej część jest bowiem tracona, uciekającdo atmosfery w postaci energii cieplnej. To właśnie w ograniczeniutych strat upatrywać należy głównych możliwości oszczędniejszejeksploatacji maszyn. Można ją osiągnąć także dzięki optymalizacjirozwiązań stosowanych obecnie. Pojawiły się już koparki gąsienicowe,które mimo zastosowania wyłącznie klasycznych rozwiązańkonstrukcyjnych w porównaniu z maszynami poprzedniej generacjisą w stanie przemieścić o ok. 15% więcej urobku na każdy zużytylitr oleju napędowego. Efekt ten osiągnięto głównie dzięki zoptymalizowaniukonstrukcji układu hydraulicznego poprzez ograniczeniestrat spowodowanych spadkami ciśnienia. Stanowią one specyfikęwszystkich układów hydraulicznych, dochodzi do nich na wszystkichprzewężeniach poprzecznych, obojętnie czy maszyna pracuje podpełnym obciążeniem, czy też na biegu jałowym. Aby ograniczyć straty,niezbędne okazało się kompleksowe przekonstruowanie systemuhydraulicznego w zakresie sterowania zaworami, połączeń przewodówi wszystkich elementów mających kontakt z cieczą hydrauliczną.Pozwala to na oszczędności eksploatacyjne w zakresie zużycia paliwanawet o 10% w porównaniu z maszynami poprzedniej generacji. Coistotniejsze, odbywa się to przy jednoczesnym podniesieniu o 15%Fot. 1 | Dzisiejsze maszyny napędzane są nowoczesnymi silnikamiimponującymi wysokimi osiągami i ograniczonym zużyciempaliwaFot. 2 | Kamera montowana obligatoryjnie w maszynach o dużychgabarytach podnosi bezpieczeństwo pracyFot. 3 | Nowej generacji koparki mimo tradycyjnej konstrukcji sąwydajniejsze i tańsze w eksploatacjimarzec 10 [71]85

technologieFot. 4 | Konstruktorzy ładowarek starają się maksymalnie „odchudzić”swoje maszynyFot. 5 | Napęd hybrydowy to przyszłość rozwiązań konstrukcyjnychmaszyn budowlanychosiągów maszyny. Daje to również oszczędności dzięki skróceniu czasuwykonywania poszczególnych cykli roboczych.Efektywność eksploatacji maszyn podnosi komfort pracy operatora.Nowoczesne koparki wyposażone są w przestronne kabinyzapewniające doskonałą widoczność na cały obszar roboczy. Manipulatoryumieszczane są na specjalnej konsoli zintegrowanejz fotelem operatora. W ten sposób zachowana zostaje optymalnapozycja pracy, nawet gdy fotel musi być przestawiany dla różnychoperatorów. Konstrukcja kabiny pozwala na zmniejszenie jej wagiprzy jednoczesnym zachowaniu pełnego zakresu bezpieczeństwaROPS/FOPS. Maszyny do robót ziemnych nowej generacji wyposażonesą w system kamer pozwalający operatorowi śledzićpole pracy za maszyną. Niektórzy z producentów decydują się nawyposażenie systemu w osobny, obsługujący tylko kamery, dużymonitor LCD. Dzięki temu operator może stale śledzić pole pracyza maszyną i nie odbywa się to kosztem braku wskazań z systemumonitorującego pracę podstawowych podzespołów i układów.Umożliwia to lepszą ocenę zagrożeń pojawiających się podczas pracyi szybszą na nie reakcję. Widoczność z kabiny poprawia równieżzmniejszenie gabarytów maszyn. Nie dzieje się to kosztem ograniczeniaich wydajności czy stabilności. Kompaktowa budowa pozwalanie tylko na ograniczenie zużycia paliwa, ale także poszerzazakres zastosowań maszyn. Mogą one wykonywać zadania takżew miejscach o ograniczonej przestrzeni.Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na zwiększenie bezpieczeństwapracy na placu budowy jest ograniczenie hałasu emitowanegoprzez maszyny. Dzięki temu podnosi się słyszalnośćkomend wydawanych przez kierującego pracami i sygnałów ostrzegawczych.Nie można zapominać o negatywnym wpływie hałasu nasamopoczucie oraz ogólny stan zdrowia operatora i osób pracującychw sąsiedztwie maszyny. Nadmierny hałas powoduje zmęczeniekierującego maszyną, a tym samym zmniejsza stopień efektywnościjego pracy. Konstruktorzy New Holland mają na tym polu znacząceosiągnięcia, są już wdrożone do seryjnej produkcji 25-tonowe koparki(z systemem iNDr) emitujące hałas porównywalny z wytwarzanymprzez silnik wysokoprężny większego samochodu osobowego.Zdaniem wielu ekspertów przyszłość w zakresie napędu maszyn budowlanych– przynajmniej ładowarek kołowych – należeć może doukładu hybrydowego. Zakładać przy tym należy, że rosnąć będą cenyropy naftowej, spadać zaś koszt wytwarzania specjalnych akumulatorówniezbędnych w tej technologii. Pierwszy w pełni funkcjonalnynapęd hybrydowy w maszynie budowlanej zaprezentowała szerszejpubliczności już w 2006 r. podczas targów Intermat japońska firmaNew Energy Development Organization (NEDO). W jej ślady szybkoposzli niemal wszyscy liczący się producenci. Osiągnięcia w tymzakresie ma Volvo Construction Equipment, Caterpillar, Komatsu,New Holland, Case, F. Weyhausen oraz Hitachi. Maszyny wyposażonew napęd hybrydowy składający się z silnika spalinowegooraz maszyny elektrycznej (generator synchroniczny), układu energoelektronicznegoi wysoko wydajnego akumulatora mogą spalaćnawet o 40% mniej paliwa. To imponujący wynik, ale problem jakzwykle w takich przypadkach tkwi w cenie. Potencjalni nabywcy zastanawiają,jak długo muszą eksploatować maszynę, by inwestycjaw „hybrydę” zaczęła się zwracać. Widać wyraźnie, że przygotowaniawielu producentów do wdrożenia maszyn z napędem hybrydowymdo seryjnej produkcji zostały nieco zahamowane przez kryzysekonomiczny oraz spadek cen ropy naftowej. Problemem pozostajetakże bardzo wysoki koszt akumulatorów. Mankamentem są też ichduże gabaryty i waga. Ogranicza to możliwości stosowania napęduhybrydowego w mniejszych maszynach. Konstruktorom New Hollandmających duże doświadczenia w budowie maszyn kompaktowychnie udało się skutecznie „upakować” hybrydowego napęduw nadwozie produkowanych seryjnie koparek. Do pełni szczęściabrakuje im ciągle ok. 50 cm, niby niewiele, ale jednak.Nie dziwi zatem specjalnie, że coraz bardziej słyszalne stają się głosyprzeciwników napędu hybrydowego. Mają oni zresztą mocneargumenty. Uważają na przykład, że środki przeznaczane na rozwójdrogiej technologii hybrydowej wykorzystać należałoby raczejna poszukiwanie sposobów uruchomienia rezerw tkwiących w tradycyjnychrozwiązaniach konstrukcyjnych. Faktem jest w końcu, żedzisiejsze koparki hydrauliczne wykorzystują efektywnie zaledwiedo 30% mocy silnika. Jej znakomita większość jest zatem bezpowrotnietracona w układach mechanicznym i hydraulicznym.86INŻYNIER BUDOWNICTWA

u d o w n i c t w oo g ó l n eP o l s k aI z b aInżynierówBudownictwaISSN 1898-4916„KATALOG A INŻYNIERABudownictwo Ogólne” dostępny również w formie elektronicznejokladka_I_IV_KIBO_2009.indd 1 2009-12-04 16:32:51technologieW głównej mierze wynika to z tego, że ich silnik i pompa hydraulicznapracują w górnym zakresie wydajności, choć do należytegowykonania prac jest to niezbędne jedynie w stosunkowo rzadkichprzypadkach. Nie zapominać również należy o wspomnianymjuż problemie związanym z permanentnymi spadkami ciśnieniaw układzie hydraulicznym. Przepływa przezeń stale olej hydrauliczny,nawet wówczas gdy nie jest to niezbędne do wykonaniacyklu roboczego. Konstruktorzy nie uporali się także dotychczasz pozoru łatwym do rozwiązania problemem odzyskiwania energiitraconej w momencie zatrzymywania w konkretnej pozycji obracającegosię nadwozia maszyny. A są to przecież straty oczywistei – jak do tej pory – bezpowrotne.Obecnie wiele się dyskutuje na temat zagrożenia globalnym ociepleniemi związanej z nim konieczności ograniczenia emisji dwutlenkuwęgla. Jeżeli chodzi o maszyny budowlane, to sposobem na tomoże być stosowanie całkowicie elektrycznego napędu. Jestto zresztą swoisty powrót do przeszłości. Tego rodzaju rozwiązaniabyły stosowane w praktyce. Wystarczy przypomnieć sobie choćbykoparki kolosy marki Skoda spotykane do dziś w kopalniach surowcówskalnych. Nie cieszą się one jednak uznaniem użytkowników nietyle ze względu na przestarzałą konstrukcję i słabe parametry pracy,ile małą mobilność. Koparka napędzana silnikiem elektrycznym maograniczony zasięg ze względu na doprowadzenie zasilania za pomocąkabla. Po każdorazowym przemieszczeniu maszyny niezbędnejest jego przepinanie, co jest pracochłonne i zabiera mnóstwo czasu.Mankamentem jest także duża podatność kabla na zerwanie i wszelkiegorodzaju uszkodzenia mechaniczne. Grozi to nie tylko porażeniemprądem elektrycznym, ale i bezproduktywnymi przestojami.Nic zatem dziwnego, że konstruktorzy maszyn budowlanychdążą do całkowitego pozbycia się kabla. Efekty ich prac są zauważalne.Japoński koncern Hitachi oferuje na przykład koparkęBEX (Battery Excavator) napędzaną silnikiem elektrycznymo mocy 32 kW (44 KM). Jest on zasilany bez użycia kabla zapomocą umieszczonych na maszynie akumulatorów litowych.Niewątpliwą zaletą koparki BEX jest nieemitowanie spalin i cichapraca. Moc silnika elektrycznego zastosowanego w maszynie Hitachiporównywalna jest z parametrami spalinowych jednosteknapędowych. Producent podaje, że na jednym ładowaniu maszynaprzemieścić może nawet do 60 m 3 urobku. W przeciętnychwarunkach pracy koparka wymaga zatem ładowania co 2–3godziny. Powodem jest ciągle niezadowalająca pojemność akumulatorów.Istotny problem stanowi też ich wysoka waga orazduże gabaryty. Akumulatory są też po prostu drogie. Wszystkoto oznacza spadek efektywności wykorzystania maszyny. Testyprowadzone w Japonii wykazały co prawda, że „koparka nabaterie” pozwala użytkownikowi oszczędzić nawet do 60% nakosztach paliwa. Czy jej zakup i codzienna eksploatacja są jednaknaprawdę opłacalne? Szacuje się, że cena maszyny elektrycznejjest o ok. 30% wyższa w porównaniu z tradycyjną konstrukcją.Jednak to tylko jeden aspekt sprawy. Sporym mankamentem zakłócającymrytmiczność prowadzonych robót są częste przestojekonieczne na ładowanie akumulatorów, a trwa ono znaczniedłużej niż tankowanie zwykłej maszyny.KATALOG INYNIERA Budownictwo Ogólne edycja 2009/201020092010www.kataloginzyniera.plKatalog InżynieraJacek BarańskiZdjęcia autoraSzczegółowe parametry technicznedotyczące maszyn budowlanych znajdzieszw „KATALOGU INŻYNIERABudownictwo ogólne” 2009/10.Zamów kolejną edycję katalogu– formularz na stronie:www.kataloginzyniera.plREKLAMAPrzedstawiciel w Polsce maszyn marek:HKL Baumaschinen Polska sp. z o.oul. Szarych Szeregów 2360-462 Poznańtel. (61) 665 79 03fax (61) 842 57 01Adresy oddziałów na www.hkl.plmarzec 10 [71]87Infolinia: 0 801 011 455(opłata jak za jednostkę taryfikacyjną połączenia lokalnego)

technologieKotły kondensacyjne – cz. IIUsuwanie spalin z kotłów kondensacyjnychNajprostszym sposobem odprowadzania spalin z kotła jest wykorzystaniesiły wyporu, gdy gorące i lżejsze spaliny unoszą się w otaczającymkomin chłodniejszym i gęstszym powietrzu. W prawidłowodobranym układzie spalinowego kotła niekondensacyjnego statyczneciśnienie komina, ph, zwane popularnie ciągiem kominowym,równoważy opory przepływu spalin w przewodach spalinowych.Wartość ciągu kominowego zależy od wysokości komina i od różnicygęstości powietrza zewnętrznego i spalin. Jeśli temperatura spalinjest niska, bliższa temperaturze otaczającego powietrza, to ciągkominowy jest bardzo mały. Tak jest w kotłach kondensacyjnych,gdzie spaliny są schładzane do temperatury nawet 40 o C. Wartośćciągu kominowego jest wtedy niewielka. Dlatego odprowadzającspaliny z kotłów kondensacyjnych, należy zapewnić sztuczny ciągkominowy, wywołany pracą wentylatora palnikowego lub spalinowego.Musi być on na tyle duży, by zrównoważyć opory przepływuspalin przez kocioł, w przewodach spalinowych poza kotłem orazopory dopływu powietrza do spalania. W praktyce producenci kotłówkondensacyjnych podają dyspozycyjne nadciśnienie za kotłemjuż po uwzględnieniu oporów przepływu spalin przez kocioł:p k+ p h≥ Δp kom+Δp ps+ Δp p[Pa]gdzie:p k– dyspozycyjne nadciśnienie spalin za kotłem [Pa],p h– statyczne ciśnienie komina (ciąg kominowy) [Pa],Δp kom– strata ciśnienia przepływu spalin w kominie [Pa],Δp ps–strata ciśnienia przepływu spalin w przewodach odkotła do komina [Pa],Δp p– strata ciśnienia przepływu powietrza do spalania [Pa].W przewodach spalinowych za kotłem kondensacyjnym panujewięc nadciśnienie (w przypadku kotłów niekondensacyjnych– podciśnienie), przewody spalinowe muszą zatem być szczelne,by nie doszło do przedostawania się spalin do budynku. W układachspalinowych z dopływem powietrza niezależnym od powietrzaw pomieszczeniu (rys. 1) należy pamiętać o relatywniedużych oporach przepływu w kanałach powietrznych.Z kominów kotłów kondensacyjnych należy odprowadzićskropliny, które tam powstają w trakcie eksploatacji.Pamiętać przy tym należy o izolacji cieplnej komina,aby przy niskiej temperaturze zewnętrznej nie doszło dozamarzania skroplin na wewnętrznych ściankach komina.Dotyczy to szczególnie kominów zewnętrznych (rys. 1). Metodologięprojektowania układów spalinowych kotłów opisano w [1].Instalacja grzewcza odpowiednia do kotłów kondensacyjnychIm niższa temperatura wody powracającej z instalacji grzewczejdo kotła kondensacyjnego, tym lepsze wykorzystanie ciepłaa) b) c)t o= 20°Ct o = t eRys. 1 | Kominy pracujące w nadciśnieniu:a) komin wewnętrzny – szyb wentylowany we współprądzie,b) komin wewnętrzny – szyb wentylowany w przeciwprądzie(dopływ powietrza do spalania niezależny od powietrza wpomieszczeniu),c) komin umieszczony na zewnątrz (t o– temperatura powietrzaotaczającego komin, t e– temperatura zewnętrzna)utajonego ze spalin. Wybór systemu ogrzewania o projektowejtemperaturze wody powrotnej niżej niż temperatura punktu rosyspalin pozwoli przez cały sezon grzewczy wykorzystywać efektcieplny kondensacji. Oczywiście im niższe parametry instalacji,tym lepiej. Dlatego do współpracy z kotłem kondensacyjnymnajlepsze są obiegi ogrzewania podłogowego, gdzie parametry40/30 o C są standardem. Nie oznacza to jednak, że instalacjegrzejnikowe nie nadają się do kotłów kondensacyjnych,jest tylko w tym przypadku niższa sprawność kotła, alei tak zawsze wyższa niż w przypadku kotła niekondensacyjnego.Ogrzewanie grzejnikowe wymaga wyższej temperatury pracy, gdyżobniżanie parametrów wody grzewczej pociąga za sobą koniecznośćzwiększania wymiarów grzejników. Na rys. 2a pokazano zmianytemperatury zasilania i powrotu w instalacji grzewczej o parametrach80/60 o C w trakcie sezonu grzewczego oraz skraplanie siępary wodnej w kotle kondensacyjnym gazowym i olejowym. Przygazie ziemnym kondensacja zachodzi przy temperaturze zewnętrznejwyższej od -8 o C, czyli przez przeważającą część sezonu grzewczego,a przy oleju opałowym para wodna skrapla się dopiero, gdyna zewnątrz jest cieplej niż 4,5 o C. Natomiast podobny wykres dlainstalacji ogrzewania podłogowego 40/30 o C pokazuje (rys. 2b), żeciepło utajone jest odzyskiwane przez cały sezon grzewczy.Powszechnie stosowanym rozwiązaniem regulacji ilości ciepła dostarczanegodo grzejników jest regulacja pogodowa. W regulacji pogodowejtemperatura wody zasilającej instalację c.o. jest uzależnionaod temperatury powietrza zewnętrznego. Jeśli na zewnątrz robi się cieplej,układ automatyki zmniejsza obciążenie kotła i obniża temperaturęwody zasilającej. Spada też temperatura wody powracającej z instalacji(rys. 2), przez co zwiększa się intensywność skraplania pary. Z tej przyczynykotły kondensacyjne osiągają najwyższą sprawność przy małymobciążeniu. Dobranie kotła kondensacyjnego o większej mocy niż moct o = t et o= 0 °Ct o = t e88INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieprojektowa instalacji grzewczej (czyli jego przewymiarowanie) zwiększyjego sprawność średniosezonową. Jednak nie należy tego robić celowoi traktować przewymiarowania kotłów kondensacyjnych jako sposobuna obniżanie kosztów wytwarzania ciepła.W kotłach kondensacyjnych podgrzewających ciepłą wodęużytkową (c.w.u.) trudniej jest niestety wykorzystać efekt kondensacji.Zgodnie z [2] woda użytkowa wymaga podgrzania jej w podgrzewaczudo około 60 o C (w punktach czerpalnych ma być zapewnionatemperatura 55–60 o C). Zastosowanie dwufunkcyjnych kotłówkondensacyjnych z podgrzewaczem przepływowym sprawia, żekocioł pracuje często (za każdym odkręceniem kurka ciepłej wody)z pełną mocą i na wysokich parametrach, co znacznie obniża jegosprawność. Podgrzewacze pojemnościowe c.w.u. współpracującez jednofunkcyjnymi kotłami działają podobnie, gdyż temperaturawody powracającej z podgrzewacza jest za wysoka, by doprowadzićdo skroplenia pary wodnej w spalinach. Jeśli jest to ekonomicznieuzasadnione (duże zapotrzebowanie na c.w.u. w ciągu roku), możnazastosować np. dwufunkcyjny kocioł z zasobnikiem lub układz zasobnikiem warstwowym i wymiennikiem ciepła (rys. 3). W tymostatnim przypadku intensyfikacja zjawiska kondensacji jest związanaz poborem zimnej wody z dna zasobnika, co wpływa na większeschłodzenie wody powracającej do kotła z wymiennika ciepła.Układ hydrauliczny układu grzewczegoUkład hydrauliczny z kotłami kondensacyjnymi należy tak zaprojektować,by temperatura wody powrotnej była jak najniższa. Nie stosujesię żadnych rozwiązań podwyższających temperaturę wody płynącejz instalacji do kotła. Jeśli zachodzi konieczność zastosowania sprzęgłahydraulicznego (ograniczenie maksymalnego strumienia wody płynącejprzez kocioł, układy wielokotłowe), to należy pamiętać, aby strumieńwody w obiegu kotłowym był o 10–30% mniejszy niż łączny wydatekpomp obiegów grzewczych (odwrotnie niż w przypadku kotłówniekondensacyjnych). Dzięki temu zostanie dotrzymany warunek niskiejtemperatury wody powracającej do kotła. Na przykład rozwiązanie pokazanena rys. 6 stosuje się w przypadku wiszących kotłów kondensacyjnych,w których nie można przekroczyć maksymalnego strumieniawody przepływającej przez kocioł. Ponieważ obieg ogrzewania podłogowegowymaga dużego strumienia wody, sprzęgło hydrauliczne rodzajuPRH (pionowy rozdzielacz hydrauliczny) pozwala na dotrzymaniewymagań eksploatacyjnych stawianych przez producenta kotła.W układach hydraulicznych z kotłami kondensacyjnymi należyzapewnić wodę dobrej jakości, zmiękczoną i odgazowaną, gdyżurządzenia są wrażliwe na zanieczyszczenia (powstawanie kamieniakotłowego na ściankach wymiennika ciepła, osadzanie sięzanieczyszczeń w gniazdach zaworów regulacyjnych).Na co zwracać uwagęDecydując się na użytkowanie kotłów kondensacyjnych, należywziąć pod uwagę specyficzne, dla tej grupy kotłów, wymagania.Uwzględnia się je już na etapie projektowania instalacji grzewczeji kotłowni, a potem w trakcie eksploatacji.Projektowanie instalacji grzewczej:■ Instalacja c.o. powinna być tak dobrana, by temperatura wodypowracającej do kotła była jak najniższa. Najlepsze efekty dajewspółpraca kotła kondensacyjnego z ogrzewaniem podłogowymo parametrach 40/30 o C i układy mieszane z ogrzewaniemgrzejnikowym o obniżonych parametrach, np. 75/60°C.Regulacja pogodowa jest standardem.■ Kocioł kondensacyjny, wytwarzając ciepło do przygotowaniac.w.u., pracujez niższą sprawnością.Jeśli jesta)to ekonomicznieuzasadnione(np. rocznezapotrzebowaniena c.w.u.jest duże), możnazastosowaćb)rozwiązaniapozwalające lepiejwykorzystaćcieplny efektk o n d e n s a c j i .Wymagają onejednak dodatkowychnakładówRys. 2 | Skraplanie pary wodnej w spalinachgazu ziemnego i oleju opałowego:inwestycyjnych.a) przy instalacji grzejnikowej80/60 o C, b) przy instalacji ogrzewaniaProjektowaniepodłogowego 40/30 o Ckotłowni:■ Najlepszym paliwemdo kotłówkondensacyjnychjest gazziemny, gdyżwtedy cieplnyefekt kondensacjijest najlepiejwykorzystany.Kocioł opalanygazem płynnymbędzie miał maksymalnąsprawnośćmniejsząo około 3%,przy czym możliwejest prostekondensacyjnym (PŁw – pompaRys. 3 | Przykładowa współpraca zasobnikac.w.u. i wymiennika ciepła z kotłemładująca wymiennik ciepła, PŁzprzejście z gazu– pompa ładująca zasobnik c.w.u.)marzec 10 [71]89

P O L S K AI Z B AINŻYNIERÓWBUDOWNICTWAISSN 2080-2188„KATALOG INYNIERA Instalacje” dostpny równie w formie elektronicznejokladka_KII_2009_2010.indd 1 2009-10-14 11:41:28technologiepłynnego na gaz ziemny (zmiana dyszy gazowej, regulacja automatyki).Takie rozwiązanie można rozważyć, gdy projektujemykotłownię, a w nieodległej przyszłości do budynku będziedoprowadzona sieć gazowa. Ogrzewanie gazem ziemnym jestobecnie prawie dwa razy tańsze niż propanem.■ Kotły kondensacyjne spalające olej opałowy mają maksymalnąsprawność niższą o około 5% od kotłów na gaz ziemny.Sprawność średniosezonowa będzie jeszcze mniejsza z uwagina niższą temperaturę punktu rosy spalin. Specjalna konstrukcjapalników pozwala na ciche i niskoemisyjne spalanie, podwarunkiem zapewnienia paliwa wysokiej jakości.■ Górne ograniczenie temperatury wody w kotle kondensacyjnymmoże uniemożliwiać dezynfekcję termiczną podgrzewaczai instalacji c.w.u. (czyli zwalczanie bakterii chorobotwórczychz rodziny Legionellaceae). Można wówczas rozważyćumieszczenie grzałki elektrycznej w podgrzewaczu lub stosowaćdezynfekcję chemiczną.■ W układzie hydraulicznym nie stosuje się rozwiązań podwyższającychtemperaturę wody powracającej do kotła.■ W układzie ze sprzęgłem hydraulicznym typu PRH wydatekpomp kotłowych musi być o 10–30% mniejszy od wydatkupomp obiegowych.■ Należy zapewnić odpływ skroplin do kanalizacji zarówno z kotła,jak i z komina oraz ewentualną ich neutralizację.■ Nadciśnieniowy układ odprowadzania spalin wymaga zastosowaniaszczelnych przewodów spalinowych.■ Komin i przewody spalinowe powinny być wykonane z materiałówodpornych na korozję.■ Izolacja termiczna musi chronić przed zamarzaniem skroplinwewnątrz komina.Eksploatacja:■ Skropliny z kotłów kondensacyjnych są traktowane jak ściekii przed wprowadzeniem do kanalizacji należy je rozcieńczyćlub zneutralizować do wartości pH co najmniej 6,5 [3]. W przypadkumniejszych kotłów wystarczy rozcieńczenie za pomocąścieków bytowych, przy większych należy stosować neutralizacjęskroplin. W Polsce nie ma obecnie przepisów odnośnie dozasad odprowadzania ścieków z kotłów kondensacyjnych, alemożna korzystać np. z niemieckich wytycznych [4].■ Nie ma potrzeby schładzania skroplin przed zrzutem, gdyżtemperatura ich nie jest wysoka i nie przekracza 30°C (maksymalnadopuszczona przepisami temperatura to 35°C [3]).■ Powietrze do spalania powinno być bez pyłu i kurzu. Zanieczyszczeniaspływające wraz ze skroplinami mogą zablokowaćsyfon na odpływie skroplin.■ Woda w układzie hydraulicznym musi być dobrej jakości. Stratywody (nieszczelne połączenia, awaryjne spuszczanie wody)powinny być jak najmniejsze, by nie wprowadzać nowych zanieczyszczeńz wodą uzupełniającą.Rys. 4 | Układ z wiszącym kotłem kondensacyjnym i sprzęgłemhydraulicznym:a) wyznaczenie wydatku pompy kotłowej,b) rozkład strumieni wody w pionowym rozdzielaczu hydraulicznym(PRH)■ Na corocznych przeglądach serwisowych kotłów kondensacyjnychnie należy oszczędzać. Lepiej unikać awarii, niż je potemusuwać. Rzeczywiste oszczędności można uzyskać tylko przyprawidłowo wyregulowanym urządzeniu (np. palniku, ponieważnadmierna ilość powietrza do spalania ogranicza kondensację).Kotły kondensacyjne warto stosować, bo w porównaniu z innymi kotłamipozwalają na zmniejszenie zużycia paliwa i ograniczenie emisjizanieczyszczeń. Konieczne jest jednak uwzględnienie specyficznychwymagań związanych z ich funkcjonowaniem. Wybór odpowiedniejinstalacji c.o. i układu zaopatrzenia w c.w.u., prawidłowe zaprojektowaniei wykonanie kotłowni oraz odpowiednia jej eksploatacja pozwoląna długoletnie i oszczędne użytkowanie urządzeń.Bibliografiadr inż. Jarosław OlszakPolitechnika Warszawska1. K. Mizielińska, J. Olszak, Gazowe i olejowe źródła ciepła małej mocy,Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005.2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaćbudynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690).3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawiewarunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków dowód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwychdla środowiska wodnego (Dz.U. z 2006 r. Nr 137, poz. 984).4. ATV-DVWK-A251. Kondensate aus Brennwertkesseln, August 2003.KATALOG INYNIERA Instalacje edycja 2009/2010www.kataloginzyniera.pl20092010Katalog InżynieraSzczegółowe parametry technicznedotyczące kotłów kondensacyjnychw „KATALOGU INŻYNIERA Instalacje”2009/10.Zamów kolejną edycję katalogu – formularzna stronie:www.kataloginzyniera.pl90INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieZmieniamy nazwę naHarsco InfrastructurePocząwszy od stycznia 2010, Hünnebeck łączy siły ze spółkami powiązanymi- Patent w USA oraz SGB w Wielkiej Brytanii i rozpoczyna ogólnoświatowądziałalność pod nazwą Harsco Infrastructure.1853Harsco InfrastructureHarsco Infrastructure to część Harsco Corporation,światowego lidera wśród dostawców usług dla przemysłu,Powstanie firmyPowstanie firmy19191909Powstanie firmydysponującego bogatym doświadczeniem i wiedząspecjalistyczną, zdobytymi podczas realizacji projektówna całym świecie. Naszym priorytetem jest wykorzystanietej sprawdzonej na budowach całego świata wiedzy,z myślą o zapewnieniu przewagi konkurencyjnejwszystkim Klientom.Szczegółowe informacje znajdą Państwo na stroniewww.harsco-i.pl19291964Powstanie firmyHarsco Infrastructure stanowi dla swoich Klientówna całym świecie jedno źródło zaopatrzenia w deskowania,rusztowania, systemy wsporcze oraz szeroki zakreszaawansowanych rozwiązań dostępowych dla przemysłui budownictwa. Prowadzimy działalność w 36 krajach,zatrudniamy 8200 pracowników, a obroty firmyprzekraczają 1,5 miliarda $.20002005Połączenie z Harsco2010Połączenie z HarscoPołączenie z HarscoDalsze informacje na temat Harsco Infrastructuresą dostępne na stronie: www.harsco-i.plHarsco Infrastructure Polska Sp. z o.o.Łubna 55, 05-532 Baniocha, Tel. +48 22 231 23 00, Fax +48 22 231 23 90www.harsco-i.plKierunek – przyszłośćDziałając pod jedną międzynarodową marką,Harsco Infrastructure marzec będzie 10 [71] nadal służyć Klientom na całymświecie, zapewniając im najwyższy poziom świadczonych usług.91

INNOWACYJNE OPROGRAMOWANIE DLA ARCHITEKTURY I BUDOWNICTWAJestem specjalist¹ zajmuj¹cym siê systemami HVAC. Zachêcam do zakupu ArCADii-TERMO,poniewa¿ nie ma na rynku prostszego programu o tak szerokich mo¿liwoœciachi tak prê¿nym przyroœcie nowej funkcjonalnoœci. Polecam program ArCADia-TERMO,bo jest najlepszy.Jestem instalatorem. System ArCADia zadziwia ³atwoœci¹ tworzenia rysunkówdokumentacji technicznej i pe³n¹ kontrol¹ nad automatycznymi obliczeniami.Dla mnie ArCADia to prze³om technologiczny w projektowaniu.Jestem in¿ynierem. Nie chcia³bym odrzucaæ projektów wymagaj¹cych zastosowaniapolskich eurokodów tylko dlatego, ¿e nie dysponujê odpowiednim narzêdziem do ichwykonania. Ramê 3D z INTERsoftu rozszerzono ostatnio o modu³y EuroStal i Euro¯elbet.U¿ywam i innym polecam.Projekt: Wie¿a górniczaPPK DELTA - Janusz Czuchra