lazër mjeda dhe laramanizmi në argjipeshkvinë shkup-prizren

dorëshkrim. Sipas letrës së Genovizzi-t dërguar provicës së vet në Milano më Skoplje, 28. janar 1912shifet se autoritete turke kërkonin nga laramanët e argjipeshvisë Shkup-Prizren që së paku kryefamiljaritë shkon haptas në xhami.20[20] Në këtë letër shifet shumë qartë se jeta e laramanëve në këto troje,sidomos në Karadakun e Shkupit nuk ishte aq e lehtë.Është intereasnt se në misionin fluturues të Jezuitëve ishte edhe një misionar nga Stublla e Kosovës qëquhej Fratel Zef Antunoviqi21[21]. Zef Valentini ka shkruar një shkrim për fratel Zefin dhe cek se aivjen prej rrethi laraman.22[22]Dhe ishte me rëndësi që ai iu bashkangjit misioniart Domenico Passi,sepse njiofte shumë mirë mentalitetin e laramanëve në trojet e argjipeshkvisë Shkup-Prizren. Fratelishte bashkangjitur misionarëve jezuit jo vetëm për tërritor të Kosovës, por edhe të Shqipërisë. Kete epërshkruan shumë mirë edhe : Cordignano në librat e tij „L`Albania“ Fratel Zefi kishte jetuar kohë tëgjatë në Shkodër, ku më 1936 kishte vdekur.Në kohën e Lazër Mjedës kishte edhe priftërinjë katolik që vinin nga vendet laramane, sidomos të Zonëssë Karadakut të Shkupit, sikur fshatrat Lubishte e Zhegër në afërsi të Gjilanit. Ato vende ishingati„krejtësisht“ muslimane apo laramane, sikur Viktor Pashku që zyrtarisht quhej Shahin Ferizi aposiç dihet me emrin Atë Viktor Pashku apo Viktor Paskes nga Selishta e Gjilanit dhe që më vonë ngaqeveria franqeze kishte marrë çmimin shumë të njohur “Palmes d`officier d`Accademie” për përhapjene kulturës françeze. Nga Zhegra kishte edhe një tjetër meshtar që quhej Ahmet Fazlija23[23]. ViktorPashku shkruan për vendlinjen e vet kështu:“Pasi që myslimanët e fshatit tonë ishin tejet fanatik, ne s`mund të shpallnim haptas fenë tonë tëshenjtë. Para syve të mi ra viktimë vëllau im kur morën vesh se jemi katolik. Nga frika prej hakmarrjes,si është adeti tek ne, deshëm të më vrasin edhe mua. Miqët tanë më fshehën dhe më çuan në Cërnagore,pastaj në Prizren te famullitari Simon Lumezi....Të gjithë e din se isha detyruar të braktisi Selishtën në moshën 6 vjeçare për të shpëtuar nga masakri,viktimat e ti cilit ranë ati im i mjerë, nëna ime dhe sa mija të tjerë shqitparë katolik nga fanatizmi turk.Fshati ynë e kujton përherë vdekjen e babës dhe të nënës sonë, si dhe të mijëra shqiptarë të tjerë që imbytën turqit fanatik vetëm përse janë `Katolik`.”24[24]Për persekutimin e katolikëve në Kosovë e Maqedoni ishin marrë edhe shumë revista europiane, jovetëm ato vjeneze, poashtu edhe për çështjen e laramanëve në këto troje. „Le Missioni Cattoliche“ eMilanos kishte shkruar që ata dëshironin të deklalroheshin haptas si katolik. Gazeta e cekur milanezekishte shkruar një shkrim tejet interesant për gjendjen e Kishës katolike në Kosovë më 20. VI. 1913 dhetrajton temën se si është e mundur që Serbia kishte luftuar kundër turqëve, pra muslimanëve, dhe si tëkrishterë tash luftojnë kundër krishterëve katolikë shqitpar dhe aktet barabara ndaj popullatësshqiptare dhe se thuhet se siç duket ky është fillimi. Në këtë shkrim ndër të tjera shkruhet edhe përlaramanët e argjipeshkvisë Shkup-Prizren. Kur Mbreti serb Peter I. kishte shkuar në Shkup më 24 janar1913 dhe kishte takuar 50 familje laramane që i kishin deklaruar atina haptas se dëshirojnë të jenëkatolik. Mbreti i zëmëruar u kishte thënë: „Katolikë! Keq e shumë keq! Ose ortodoks ose muhamedan,e kursesi katolik“. Shkrimin e ngjashëm e shkruan edhe gazeta katolike e Splitit të Kroacisë „Dan“ më 2korrik 1913 poashtu shtjellon të njëjtën temë me titull „Mëshohu katolikëve dhe lirisë së tyre.Dihet se Serbia sidomos gjatë luftrave ballkanike dhe të parës botërore kishte problem të madh meklerin katolik dhe besimtarët e tyre, sidomos për shkak që katolikët shqitparë trajtoheshin gati njëjtësikur austro-hungarezët. Kështu që laramanët e këtyre trevave me dashje apo pa dashje për shkak tëpolitikës ditore ishin të detyruar që edhe më tutje mbesin laraman e nuk i lente që të deklaroheshinhaptas katolikë, pra, ashtu si ata dëshironin vetëm. Serbia e Mali Zi kishin qëllim tjetër, pra që tëkonvertonte (me dhunë) edhe jo ata laraman shqitparë, por edhe katolikë dhe muslimanë shqitparë nëortodoksizëm. Këtë qëllim tentuan Mali i Zi e Serbia sidomos në vitin 1913, sidomos në pjesën e Pejës,20[20] Shif: Lettere edificanti dei padri della Compagnia di Gesu della Provincia Venta, Serie XXII, Venezia 1913, fq. 321[21] M bi jetën e Zef Antunoviq shif A. Ramaj, Burime dhe dëshmi, fq. 108-11822[22] Giuseppe Valentini “Il Fratel Zef e la Missione volante” in Notizier agli Amici dei gesuiti lambardo-veneto-emeliani,Milano, 2 (1972), fq. 36-41.23[23] DJURIC F.: Die Geschichte der Krypto-Katholiken fq. 20424[24] Shih. KRONIKU, in: Drita XV, 11-12 (107), 1984, fq. 8-9.www.famulliabinqes.com